Antik Çağlarda Doğu Karadeniz - Surmene.Net

Giriş azehiroglu@gmail.com
Karadeniz’in güneydoğu sahilleri ile ilgili ilk yazılı kayıtlar Urartu dönemi ile birlikte
başlar ve bu dönem, aynı zamanda bölge yazılı tarihinin de başlangıcı sayılır.
Bölgenin tarih öncesi dönemlerine atfedilen efsanelerde adından sıkça söz edilen
gizemli “Kolhis” diyarı; antik çağ tarihçilerinin tanıklıklarıyla, efsanelerin ötesinde,
tarihsel bir gerçeklik olarak da günümüze kadar ulaşmıştır. Yazılı tarih sürecine ait bu
belgeler, Doğu Karadeniz’le ilgili günümüze dek ulaşan etnik tanımlamaların ve
yerel coğrafi terimlerin tarihsel köklerine de ışık tutmaktadır.
Antik çağda, Doğu Karadeniz sahillerinin kültürel yapısını tanımlamak için kullanılan
en yaygın ifade Kolhi terimidir. En az bin yıllık bir zaman diliminde geçerliliğini
koruyan bu terim, Bizans dönemiyle birlikte, yerini Lazi terimine bırakmıştır. Her iki
terim de tarihsel sürecin büyük bir kısmında, birer kabile ismi olmalarının ötesinde,
bölgeyi bir bütün olarak ifade eden tanımlamalar olarak da algılanmışlar ve o
anlamda da kullanılmışlardır. Aynı fonksiyonu ile günümüze dek ulaşan Laz teriminin,
öncülü olan Kolhi teriminin yerini alması ve etnik bir terim olmanın ötesine geçip,
bölge kültürünü ifade eden genel bir tanımlama haline dönüşmesi yüzlerce yıllık bir
süreçte gerçekleşmiştir. Antik kaynaklarca aktarılan son derece sağlam tarihsel
kayıtlar ve tanıklıklar, bu terminolojik dönüşümü net bir şekilde ortaya koymaktadır.
Örneğin, MS.6. yüzyılda Doğu Karadeniz’i bizzat gezip, elde ettiği bilgileri ve
gözlemlerini kaydeden Bizanslı tarihçi Agathias, bu durumu kesin bir dille ifade
etmektedir;
“…Lazika’da yerleşik olanlar, eskiden Kolhiler olarak bilinirlerdi ve bu Lazlar ile Kolhiler de
aynı halktır...” (Agathias, II. 18.4) 1
Aynı dönemin bir başka Bizanslı yazarı, Lydus da; yakın zamana kadar “Kolhida”
olarak bilinen ülkenin, kendi döneminde “Lazika” olarak adlandırıldığını yazar ve
Lazlardan bahsederken, kendisi de “Kolhi” terimini kullanır. 2
Geçmişi antik dönemlere dek uzanan bu terminolojik dönüşüm süreci, tarihsel
belgelerin ve tanıklıkların ışığında değerlendirildiğinde, yerli Doğu Karadeniz
kültürünün özünde tamamen kendi coğrafyasına ait, özgün ve otohton bir kültür
olduğu ortaya çıkmaktadır. Kendi yazılı geleneği olmayan ve bu nedenle, yazılı
tarih süreci oldukça geç sayılabilecek dönemlerde başlayan Doğu Karadeniz
bölgesi, tarih öncesine ait tüm bilinmeyenleri ve gizemleriyle birlikte, kendi
coğrafyasına özgü ortak ayırdecici özelliklerini ve farklılıklarını günümüzde de
bünyesinde barındırmaya devam etmektedir. Doğu Karadeniz kültürünün bilimsel
açıdan tahlil edilebilmesi, öncelikle bölgenin tarihsel gelişim sürecinin gün ışığına
çıkartılabilmesiyle mümkündür. Bu sürecin aydınlatılması da ağırlıklı olarak,
rivayetlere ya da söylencelere dayanan varsayımlarla değil ; doğrudan bölgeye
ilişkin tanıklıkları aktaran antik kaynaklar ve yazılı belgeler esas alınarak
gerçekleştirilmelidir.
1 Frendo, J. D. (1975)
2 Bandy, A.C. (1983)