1. Książka "Jakość życia i jakość szkoły" - Wydział Nauk Pedagogiki ...

J A K O Ś Ć Ż Y C I A I J A K O Ś Ć S Z K O Ł Y
tomasz Gmerek
Zielona Góra • 2010
EDUKACJA I NIERÓWNOŚCI spOłECZNE
(WYBRANE pROBLEMY)
Teoria i praktyka edukacyjna przełomu wieków XX i XXI stanowi swoistą
„soczewkę”, w której skupiają się główne problemy społeczne, polityczne i kulturowe
krajów świata. Z jednej strony, stanowi ona płaszczyznę ścierania się
różnorodnych ideologii edukacyjnych – od konserwatywnej poprzez liberalną
do socjaldemokratycznej (Śliwerski, 2001b, s. 73-84), z drugiej występuje na
jej terenie paradoksalne współistnienie dwóch sprzecznych ze sobą tendencji:
egalitarnej (wynikającej z demokratyzacji, na przykład wyższych szczebli edukacji)
oraz elitarnej (na przykład funkcjonowanie prywatnych szkół średnich).
Inną tendencją jest – wynikająca z ekspansji wolnego rynku – coraz większa
presja ekonomii i rynku pracy wobec edukacji; w konsekwencji, młodzi ludzie
postrzegani są często jedynie jako „kapitał ludzki” lub w kategoriach „siły
roboczej” (Brown, 2006, s. 386). Z drugiej strony, istotą wielu koncepcji pedagogicznych
jest idea upodmiotawiania, której istotą jest przekazanie młodzieży
„władzy kreowania własnej biografii”. Jednocześnie, nie ulega wątpliwości, że
formalne wykształcenie (symbolizowane przez posiadanie „dobrego dyplomu”)
staje się w coraz większym stopniu symbolem statusu, dając jednostce
możliwość awansu społecznego i zawodowego (Melosik, 2002, s. 139).
Zjawiska nierówności społecznych są silnie powiązane ze zróżnicowaniem
w dostępie do powszechnie uznanych dóbr. W tym kontekście, ważną rolę
pełni edukacja – jedna z najistotniejszych „maszyn sortujących jednostki”.
Jej celem jest podział jednostek i ich rozmieszczenie w strukturze zawodowej
i społecznej. Ostatecznym rezultatem procesów selekcji jest zróżnicowanie
ludzi pod względem statusu, a także dostępu do przywilejów i władzy oraz
poziomu (standardu) życia; mówiąc krótko – wyłonienie „panującej elity”
(Hopper, 1971, s. 21). Można w tym miejscu postawić tezę, że wiele teorii
i koncepcji w ramach socjologii edukacji oraz pedagogiki wskazuje na istotną
rolę szkolnictwa jako czynnika konstruującego nierówności we współczesnych