Przeczytaj wydanie - Stowarzyszenie im. Ludwiga van Beethovena

RŚ: Jakim wyzwaniem są dla pana sonaty
Beethovena?
Julian Rachlin: W pewnym sensie jest się zawsze
zbyt młodym, by w pełni zrozumieć te utwory.
Podobnie jest z Bachem. Sonaty Beethovena uczą
mnie wyrażania czegoś głębszego, inspirują do
poszukiwania odpowiedniego języka, sposobu
konstruowania formy. Trzeba odnaleźć w nich nie
tylko właściwe tej muzyce barwy brzmieniowe, ale
pokazać rozwój całego cyklu, nadać mu
odpowiednią dramaturgię. Budując ten
monument, wykonawca ma poczucie, że to
niekończąca się praca i że nigdy nie jest
wystarczająco dobrze.
Do wykonania cyklu przygotowywaliście się z
Itamarem Golanem przez kilka lat. Czy w ślad
za nurtem historycznego wykonawstwa
studiowaliście materiały źródłowe, by
należycie zrozumieć intencje kompozytora?
Wyjście na estradę z dziesięcioma sonatami
Beethovena wymaga od artystów nie tylko
szacunku i zaangażowania względem ich twórcy,
ale też artystycznej pokory. Podejmując się tak
odpowiedzialnego zadania, trzeba przyswoić całą
wiedzę o kompozytorze. Ale nawet kiedy
przeczyta się wszystko na ten temat, nigdy nie
wiadomo, czy on sam chciałby takiego
wykonania. Wciąż trzeba poszukiwać, to ogromna
odpowiedzialność i zadanie na całe życie.
Dlatego tak ceni pan sobie współpracę z
Itamarem?
Itamar Golan jest niezwykle profesjonalnym
muzykiem, o wybitnych kompetencjach
ogólnomuzycznych. Poza tym, to nie tylko mój
wieloletni partner artystyczny, ale też jeden z
najważniejszych życiowych przyjaciół.
Występujemy wspólnie już 16 lat i niemal od
zawsze wykonywaliśmy sonaty Beethovena.
Grywaliśmy je wszystkie na wielu recitalach.
Pracowaliśmy nad integracją cyklu, ale dopiero od
pewnego czasu mamy odwagę wykonać go w
całości.
Kompozytor napisał te utwory na fortepian i
skrzypce, ale relacja między instrumentami
nie jest jednoznaczna.
Kiedy patrzy się wstecz na rozwój sonat
skrzypcowych, widać, że do pewnego momentu
dominuje w nich fortepian. Dopiero Beethoven
określa tę relację w sposób przełomowy,
powierzając skrzypcom coraz bardziej
samodzielną rolę, partnerską wobec fortepianu.
Nie dzieje się to jednak od razu.
Jak się ten układ zmienia w całym cyklu?
We wczesnych sonatach z op. 12 i w Sonacie F-dur
Wiosennej kompozytor respektuje tradycyjną
konwencję. Dopiero począwszy od utworów z op.
30 ta relacja zaczyna być bardziej równorzędna.
W późniejszych sonatach Beethoven zwiększa
także siłę dramatyzmu w obu głosach. Jednak
moim zdaniem, partia fortepianu jest w całym
cyklu ważniejsza i wspanialsza niż partia
skrzypcowa. Chodzi o to, by znaleźć w tym
równowagę i wspólny mianownik.
Na Wielkanocnym Festiwalu im. Beethovena
przedstawi pan z Itamarem Golanem pierwszą
część projektu planowanego na trzy kolejne
lata. Jaki klucz zdecydował o wyborze sonat do
tego recitalu?
Jest wiele różnych sposobów układania takiego
programu, ale kiedy mamy go wykonać w trzech
kolejnych odsłonach, każda kombinacja staje się
rodzajem eksperymentu. Programami nie musi
bowiem rządzić chronologia. Dlatego
postanowiliśmy rozpocząć cykl od późniejszych
sonat.
Zaczniemy Sonatą Wiosenną op. 24, która wniesie
do recitalu aurę świeżości. Równie pogodny
nastrój i pewna lekkość wyróżnia też obie sonaty z
op. 30. Szósta, A-dur, jest w pewnym sensie
najprostsza, jasna i niewinna, z przepiękną częścią
środkową, szkoda, że tak rzadko się ją obecnie
grywa. Najczęściej wykonywane są Pierwsza, Piąta
(Wiosenna), Siódma i Dziewiąta (Kreutzerowska).
To nieprzemijające hity, każdy skrzypek pragnie
je grać, ignorując, niestety, pozostałe. Dlatego
chcemy dołączyć do programu także rzadziej
wykonywane utwory i podkreślić ich lżejszy
charakter. Dopiero ostatnia sonata – G-dur z op.
96 z 1812 r. – stworzy poważny nastrój i głębię.
To pana ulubiona sonata? Wielu skrzypków
woli słynną Kreutzerowską.
Kreutzerowska to arcydzieło, pewien standard, jak
Chaconne Bacha. Każdy oczekuje, że zagrasz to jak
rasowy wirtuoz i zrobisz na ludziach wielkie
wrażenie. Dla mnie jednak ciekawsze jest
odkrywanie magii i intymnego piękna w muzyce.
Dlatego wolę wspomnianą Szóstą, czy przede
wszystkim Dziesiątą op. 96. Tak, to mój ulubiony
utwór ze wszystkich sonat, im dłużej ją gram, tym
bardziej cenię. Ma wyjątkową formę, z nietypowo
prowadzonym dialogiem i jakby odrealnioną
ostatnią częścią. To dla mnie rodzaj medytacji
nad czasem i przemijaniem. To daje jej zupełnie
inny, kosmiczny wymiar.
Waszą interpretację cyklu na bońskim
Beethovenfest, w domu kompozytora,
miesięcznik „Gramophone” nazwał
największym wydarzeniem muzycznym
ubiegłego roku.
To dla mnie wielki zaszczyt, zyskałem też
wspaniałe doświadczenie. Beethovenhaus – z
niewielką, bardzo intymną salą o świetnej
akustyce – jest fantastycznym miejscem na
recitale. Widać, że dla publiczności słuchanie
Beethovena w jego rodzinnym domu jest czymś
wyjątkowym. Słucha w skupieniu i zwraca uwagę
na detale. Płynie od niej wielka energia, istotnie
wpływająca na wykonanie. Ważne jest też
poczucie kontaktu z przeszłością, gramy przecież
w domu kompozytora.
Uważam, że przyszłość muzyki klasycznej zależy
do tego, w jakim stopniu będziemy respektować
czas miniony i tradycję. Tylko na tej podstawie
można budować nowe jakości i nowy język
wykonawczy.
Dlatego łączy pan w swoich programach
Beethovena z Szostakowiczem i Pendereckim?
Na tym właśnie polega, moim zdaniem, ciągłość
tradycji. Ulubionym kompozytorem
Szostakowicza był Beethoven, o ile wiem, obaj ci
twórcy są także niezwykle ważni dla Krzysztofa
Pendereckiego. To dla mnie niezwykle
inspirujące doświadczenie. Jego II Sonata
skrzypcowa jest w prostej linii kontynuacją sonat
Szostakowicza. To wspaniałe dzieła, pracuję nad
nimi już od kilkunastu lat i gram je często z
Itamarem. Miałem zaszczyt wziąć udział w
światowym prawykonaniu Sekstetu, u boku
Mścisława Rostropowicza i Yurija Bashmeta.
Często grywam też II Koncert skrzypcowy
„Metamorfozy”, którym debiutowałem w Nowym
Jorku. Teraz nie mogę się doczekać nowego
utworu Krzysztofa Pendereckiego.
Kompozytor pisze dla pana koncert na
skrzypce i altówkę. Widział pan już nuty?
Jeszcze nie, czekam na nie z emocjami, tym
bardziej, że sam od dawna prosiłem o ten utwór.
To w pewnym sensie owoc naszej trwającej już od
12 lat znajomości i długich dyskusji o muzyce.
Mam nadzieję, że ten koncert bardzo wzbogaci
repertuar utworów na skrzypce i altówkę.
Którą z partii Penderecki zadedykuje panu –
skrzypkowi, ale też uznanemu altowioliście?
W prawykonaniu na jesieni tego roku wezmę
udział jako altowiolista. Moją partnerką będzie
Janine Jansen, świetna skrzypaczka i bardzo
ważna osoba w moim życiu. Kiedy zrodził się ten
projekt byliśmy jeszcze parą, ustąpiłem więc jej
partię skrzypcową.
W przyszłości chciałbym jednak przyswoić sobie
oba głosy, a także dyrygować tym utworem, bo
właśnie zacząłem poważnie zajmować się
dyrygenturą. Wiedeńskie prawykonanie koncertu
poprowadzi Mariss Jansons, znakomity artysta,
jeden z moich najlepszych przyjaciół i „muzyczny
ojciec”. Zna mnie od dziecka, od 25 lat
występujemy wspólnie, m.in. w Musikverein, które
obchodzi właśnie 200-lecie istnienia i z tej okazji
tam odbędzie się premiera tego dzieła. Wiedeń to
mój dom, gdzie wzrastałem od trzeciego roku
życia. Myślę, że będzie to wielkie wydarzenie. BM
Recital: sobota, 31 marca, godz. 17.00, Zamek
Królewski w Warszawie.
B E E T H O V E N MAGAZINE
festiwal
Julian Rachlin – rocznik 1974; pochodzi z
Wilna, z rodziny zawodowych muzyków; wychował
si´ w Wiedniu i studiował w tamtejszym
konserwatorium. Zadebiutował w wieku 10 lat.
Zwyci´stwo w konkursie Eurowizji dla młodych
talentów stało si´ poczàtkiem jego Êwiatowej
kariery. Laureat nagrody Accademia Musicale
Chigiana, zało˝yciel festiwalu muzycznego w
Dubrowniku. Koncertuje tak˝e jako altowiolista.
17