Przeczytaj wydanie - Stowarzyszenie im. Ludwiga van Beethovena

losy
Irina Dolganova, Irina Shevchuk – bohaterki filmu Tak tu cicho o zmierzchu St. Rostockiego (1972).
[Tam było to karane, a nie – zalecane. – red.]
Ale czym innym jest to, co działo się naprawdę,
w rzeczywistości, a czym innym to, co ludzie mogą
pomieścić w głowie. Zgodnie z powszechną
mentalnością kobieta z bronią – niezależnie
od tego, czy faktycznie miała jakieś stosunki
seksualne z żołnierzami, czy nie, jest po prostu
strasznie niekobieca.
Jest taka smutna historia spisana przez
Aleksijewicz o wypędzeniu z rodzinnego domu
dziewczyny, która wróciła z wojny na wieś cała
i zdrowa, ale została przez rodzinę uznana
za kogoś w rodzaju prostytutki. Ciekawe,
że weteranki frontowe nie opowiadały
Aleksijewicz o seksie.
Są tu historie zauroczeń, zakochań, zawodów
miłosnych. Tylko że to nie z nimi towarzysze
broni chcieli się po wojnie żenić, bo wedle
mieszczańskich, a także wiejskich wyobrażeń,
są kobiety, z którymi można razem wojować,
a przy okazji się przespać, i są kobiety szacowne,
dziewice, które zostają „matką moich dzieci”.
I to nie są te same kobiety.
Ochotniczkom wstępującym do Armii
Czerwonej obcinano warkocze, ubierano
w niezgrabne męskie mundury i buciory.
Myślę, że ta armia w ogóle nie była przygotowana
na udział kobiet w wojnie. Nie było innych
mundurów niż męskie, a przecież w wojsku
kobiety nie mogły w żadnym razie wystąpić
w prywatnym odzieniu. A co to za żołnierz
w butach o 10 numerów za dużych i w spodniach
przewiązanych sznurkiem? Do kitu żołnierz, mało
efektywny, ale dopiero później, z biegiem trwania
wojny, kobiety zaczęły dostawać spódnice, jakieś
dopasowane mundury, przeznaczone raczej
na defiladę niż na front.
48
Popularne filmy wojenne, jeżeli w ogóle
pokazują kobiety wcielone do armii, to raczej
Marusie i Lidki w Czterech pancernych i psie.
Może trochę umorusane, ale kobiece jak się
patrzy, do tego flirciary. Zaangażowane w swoje
zadania, ale nieskażone zabijaniem. Jak mamy
sobie wyobrażać tę realną codzienną
koegzystencję kobiet z mężczyznami na froncie?
Poza samą potwornością wojny pewnie całkiem
normalnie. Mówimy o bardzo młodych ludziach,
którzy na tę wojnę poszli nierzadko prosto ze szkół.
Koedukacyjnych szkół, bo takie przecież w ZSRR
były. Towarzysze i towarzyszki z komsomołu
zostali towarzyszami broni. W dosłownym sensie,
bo jak armia parła naprzód, to chodziło o śmierć
albo życie, oberwane ręce i nogi. Przecież nie
mówimy o armii na ćwiczeniach w czasach pokoju,
gdzie jest jakaś infrastruktura przygotowana dla
kobiet i mężczyzn. Na wojnie toaleta jest dziurą
w ziemi albo pobliskim laskiem, a podpaskę się robi
z bandaża, jeżeli akurat taki jest pod ręką. Aura
wojny nie przewiduje specjalnej rangi dla spraw
płci. Kobiety tak samo były objęte dyscypliną
wojskową, gdzie nie było miejsca na skargi
„przepraszam, towarzyszu dowódco, ale ja mam
butki za duże”. One zresztą wspominają
o mężczyznach, a może chłopakach, towarzyszach
broni, którzy mieli świadomość, że kobieta ma
miesiączkę i trzeba jej pomóc znaleźć jakieś środki
higieniczne, to też jest w książce. Zwyczajna,
ludzka koegzystencja.
One z tej wojny wracały, tak samo jak
mężczyźni, okaleczone, schorowane. Ale
niektóre z nich do tego stopnia wymazywały
swój żołnierski udział w wojnie, że niszczyły
dokumenty, dzięki którym mogłyby się starać
np. o rentę. Dlaczego aż tak desperacko chciały
wymazać swój udział w wojnie?
POLFILM/EAST NEWS
WYDAWNICTWO CZARNE
Pewnie chciały wrócić do normalności, ale też
do swojej kobiecej roli. To mężczyźni pokazują
blizny jako dowód chwały, kobiety raczej
ukrywają. I tak to rozumiem, że wyrzucanie
dokumentów, zapominanie, było symbolicznym
przejściem w normalność. Nie wiem, czy miały
motywację, żeby eksponować swój udział w armii,
poza paradą zwycięstwa.
Jednocześnie jeszcze kilkadziesiąt lat
po wojnie ich mieszkania pełne były pamiątek
z wojny. Dużo takich mieszkań odwiedziła
Aleksijewicz podczas nagrywania wywiadów.
Kiedy mowa o armii, myślimy o mężczyznach?
To chyba jednak zależy od kraju. W Rosji, ale
iwPolsce też, obowiązuje taka męska,
patriotyczna narracja „doszliśmy, zwyciężyliśmy,
polegliśmy”. W męskim kanonie mało jest
o słabościach ciała, które nie znosi bólu. I nie ma
w kanonie opowieści o gwałtach. Wielu rzeczy
w kanonie nie ma, ale też wiele się w nim z biegiem
czasu zmieniało – w filmach, w książkach. I teraz
jeszcze kobiety uzupełniają, poszerzają ten kanon,
pojawiają się inne spojrzenia, i widać inne rzeczy.
Myślę, że głównie książka Aleksijewicz zaburza ten
patriarchalny kanon. Kobiety-żołnierze mają swoją
narrację dumy, ale jednocześnie ich opowieści
zawierają mnóstwo historii nieheroicznych,
o relacjach, o wyglądzie, o rozmiarach butów,
o miesiączkowaniu w warunkach frontu – takich
spraw życiowych, ludzkich.
Bo˝ena Keff – publicystka, poetka, tłumaczka,
działaczka społeczna, badaczka literatury
w ˚ydowskim Instytucie Historycznym. Dwukrotnie
nominowana do Nagrody Nike.
Swietłana Aleksijewicz – białoruska pisarka
i dziennikarka, nominowana do Nagrody Nobla
w dziedzinie literatury. W ubiegłym roku
Wydawnictwo Czarne opublikowało jej ksià˝k´
Wojna nie ma w sobie nic z kobiety, za którà
została wyró˝niona Nagrodà Literackà Europy
Ârodkowej Angelus. Ksià˝ka powstała w 1983 r.,
ale cenzura przez niemal 2 lata nie dopuÊciła jej
do druku – uznano, ˝e autorka podwa˝a mit wojny
ojczyênianej i wielkiego zwyci´stwa.