894 - Senat RP - Senat Rzeczypospolitej Polskiej

G∏ówna Komisja wspó∏pracuje z odpowiednimi instytucjami za granicà, a w szczególnoÊci z niemieckà
Centralà Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu, z Urz´dem Âledztw
Specjalnych Departamentu SprawiedliwoÊci USA oraz Instytutem Yad Vashem w Jerozolimie.
S∏u˝ba prokuratorów Instytutu ma swojà wyraênà specyfik´ na tle pracy prokuratorów prokuratury
powszechnej. Wynika ona z koniecznoÊci poznania kontekstu historycznego Êciganego przest´pstwa,
poznania obowiàzujàcego wówczas prawa i orzecznictwa. W cz´Êci spraw trzeba przes∏uchaç
po kilkuset Êwiadków, co oznacza ˝mudny proces ustalenia ich danych personalnych,
stwierdzenia, czy ˝yjà, oraz odszukania ich i przes∏uchania cz´sto w miejscu zamieszkania. Znacznà
cz´Êç spraw prowadzonych przez pion Êledczy Instytutu nale˝y porównaç, ze wzgl´du na skal´
procesowych zadaƒ, do Êledztw prowadzonych w sprawach zorganizowanej przest´pczoÊci oraz
w sprawach gospodarczych przez prokuratorów prokuratur apelacyjnych oraz okr´gowych. Wynika
to z wielowàtkowoÊci i z∏o˝onoÊci odtwarzanych mechanizmów przest´pstw, wieloÊci osób pokrzywdzonych
oraz sprawców, wspó∏dzia∏ajàcych w ich dokonywaniu, a tak˝e faktu, ˝e zbrodnie te
– w uj´ciu kryminologicznym – stanowià postaç „przest´pczoÊci paƒstwa”, tzn. pope∏niane by∏y
w imieniu w∏adz paƒstwowych przez jego funkcjonariuszy. Inaczej ni˝ w przypadku prokuratorów
prokuratury powszechnej oraz wojskowej, gdzie te czynnoÊci Êledcze niemal bez wyjàtku wykonujà
obecnie policjanci, wszystkie te czynnoÊci obowiàzani sà wykonaç – w myÊl ustawy o IPN-
-GKÂZpNP – osobiÊcie prokuratorzy Instytutu. Prokuratorzy Instytutu muszà prowadziç liczne
i pracoch∏onne kwerendy archiwalne w archiwach paƒstwowych, wojskowych, resortowych. Prokuratorzy
ci z regu∏y prowadzà samodzielnie ca∏e post´powanie, nie korzystajàc z pomocy Policji
w zakresie ustalania faktów b´dàcych przedmiotem Êledztwa. Bez porównania cz´Êciej ni˝ inni prokuratorzy,
prokuratorzy Instytutu gromadzàc materia∏ dowodowy, muszà korzystaç z pomocy
prawnej organów wymiaru sprawiedliwoÊci oraz innych instytucji paƒstw obcych. Akta spraw zakoƒczonych
liczà od kilkunastu do kilkuset tomów.
W wielu post´powaniach przes∏uchiwani w charakterze Êwiadków pokrzywdzeni wyra˝ali swà
moralnà satysfakcj´ z powodu kwalifikacji prawnej zbrodni przyjmowanej przez prokuratorów Instytutu.
Âwiadkowie ci podkreÊlali przy tym niejednokrotnie, ˝e relacja z∏o˝ona przed prokuratorem
jest jedynà formà utrwalenia doÊwiadczeƒ i prze˝yç z przesz∏oÊci, które cz´sto traumatyzowa-
∏y ca∏e ich póêniejsze ˝ycie. Âledztwa, które z ró˝nych przyczyn nie koƒczà si´ skierowaniem do
sàdu aktu oskar˝enia przeciwko sprawcom zbrodni, zyska∏y w publicystyce miano „Êledztw historycznych”,
które tylko w cz´Êci oddaje ich charakter i cele.
Dyrektor G∏ównej Komisji oraz prokuratorzy IPN aktywnie prezentowali dzia∏alnoÊç pionu Êledczego
IPN m.in. w ramach organizowanych przez Instytut konferencji naukowych. Rezultaty Êcigania
przez Paƒstwo Polskie zbrodni nazistowskich oraz zbrodni komunistycznych zosta∏y przedstawione
na I Âwiatowym Kongresie Ekspertów Interpolu w Sprawie Âcigania Zbrodni Ludobójstwa,
Zbrodni Wojennych i Przeciwko LudzkoÊci, który odby∏ si´ w Lyonie w dniach 23–25.03.2004 r.
Nierozwiàzane pozostaje zagadnienie mo˝liwoÊci odwo∏ywania prokuratorów pionu Êledczego
IPN oraz ich powrotu na wczeÊniej zajmowane stanowiska w prokuraturze powszechnej na innej
drodze ani˝eli w wyniku post´powania dyscyplinarnego.
ARCHIWIZOWANIE I UDOST¢PNIANIE DOKUMENTÓW
Zadanie archiwizowania i udost´pniania dokumentów wytworzonych przez polskie i obce organy
bezpieczeƒstwa paƒstwa w latach 1939–1989 mieÊci si´ w konstytucyjnym obowiàzku w∏adz
publicznych opisanym w art. 61 oraz 51 polskiej ustawy zasadniczej. Kierujàc si´ tymi przepisami
oraz przepisami ustawy o IPN-KÂZpNP, Instytut musi braç te˝ pod uwag´ wymagania wynikajàce
z ustaw o ochronie informacji niejawnych, o ochronie danych osobowych oraz ustawy
o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. Zadania te Instytut realizuje poprzez pion archiwalny,
który tworzà Biuro Udost´pniania i Archiwizacji Dokumentów, oddzia∏owe biura
11