Report ni Philip Alston, Special Rapporteur mainaig iti pammapatay ...
10.09.2013 • Views
Share Embed Flag

Report ni Philip Alston, Special Rapporteur mainaig iti pammapatay ...

Report ni Philip Alston, Special Rapporteur mainaig iti pammapatay ...

Report ni Philip Alston, Special Rapporteur mainaig iti pammapatay ...

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
extrajudicialexecutions.org

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

START NOW

UNITED<br />

NATIONS<br />

A<br />

General Assembly Saan nga Opisyal a Panangisa-Iloko<br />

KONSEHO PARA KADAGITI KARBENGAN-TAO<br />

PANANGITAN-AY KEN PANANGIKANAWA ITI AMIN A KARBENGAN-TAO,<br />

KADAGITI KARBENGAN A SIBIL, PAMPULITIKA, PANGEKONOMYA,<br />

PANGGIMONG KEN PANGKULTURA,<br />

MAIRAMAN TI KARBENGAN ITI PANAGDUR-AS<br />

<strong>Report</strong> <strong>ni</strong> <strong>Philip</strong> <strong>Alston</strong>, <strong>Special</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> <strong>iti</strong> laksid ti linteg<br />

Addendum<br />

MISYON ITI PILIPINAS

pa<strong>ni</strong>d 2<br />

Dagup<br />

Kadag<strong>iti</strong> napalabas nga innem a tawen, adu dag<strong>iti</strong> napasamak nga extrajudicial wenno<br />

laksid-<strong>iti</strong>-linteg a <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> aktibista a maibilang a kas leftist wenno adda <strong>iti</strong><br />

akinka<strong>ni</strong>gid a benneg <strong>iti</strong> pul<strong>iti</strong>ka. Dagitoy nga <strong>pammapatay</strong> ti nang-gibus dag<strong>iti</strong> mangidadaulo <strong>iti</strong><br />

gimong-sibil, karaman dag<strong>iti</strong> mangikanawa kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao, mangipagna <strong>iti</strong> unyo<strong>ni</strong>smo,<br />

ken mangilaban <strong>iti</strong> reporma-agraryo. Napabutngan ti dakkel a bilang kadag<strong>iti</strong> agtigtignay <strong>iti</strong><br />

gimong-sibil, ken naiyakikid ti pul<strong>iti</strong>kal a diskurso. Depende no sino ti agbilang ken kasano a<br />

maaramid ti panagbilang, sangagasut inggana nasurok nga walo a gasut ti amin a napatpatay..<br />

Tapno maawatan no apay nga agtultuloy ti <strong>pammapatay</strong>, importante nga amirisen ti stratehia<br />

kontra <strong>iti</strong> insurhensya, kasta met dag<strong>iti</strong> baro a panagbaliw kadag<strong>iti</strong> prayoridad <strong>iti</strong> sistema ti<br />

hustisya <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> krimen.<br />

Iti uneg ti Gubyerno, adu dag<strong>iti</strong> mammati a dakkel a bilang kadag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti<br />

gimong-sibil ti agserserbi a kas prente ti CPP wenno Commu<strong>ni</strong>st Party of the <strong>Philip</strong>pines<br />

(Partido-Komu<strong>ni</strong>sta ti Pilipinas) ken ti armado a puersa na a ti NPA wenno New People’s Army<br />

(Baro a Buyot ti Umili). Maysa kadag<strong>iti</strong> sungbat ket dag<strong>iti</strong> kontra-insurhensya nga operasyon<br />

nga agresulta ti <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> aktibista nga leftist. Iti mano a lugar, sistematiko a<br />

maanup dag<strong>iti</strong> lider wenno mangidadaulo kadag<strong>iti</strong> leftist nga orga<strong>ni</strong>sasyon babaen <strong>iti</strong><br />

pananginterrogar ken panangtortyur kadag<strong>iti</strong> nakaammo <strong>iti</strong> ayan da. Kadawyan a maaramid ti<br />

panagpatay kadag<strong>iti</strong> nakuna a lider kalpasan ti pamadakes nga panagkampanya kontra kadakuada<br />

a nakaturong <strong>iti</strong> pammutbuteng <strong>iti</strong> komu<strong>ni</strong>dad. Naikillo dag<strong>iti</strong> prayoridad <strong>iti</strong> sistema ti hustisya<br />

<strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> krimen, ket naiturong daytoy <strong>iti</strong> panagusig kadag<strong>iti</strong> mangidadaulo <strong>iti</strong> gimongsibil<br />

imbes a kadag<strong>iti</strong> nangpatay kadakuada.<br />

Iliblibak ti militar dag<strong>iti</strong> kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> nga maipagarup nga<br />

nakairamanan ti soldados na. Ibagbaga ti opisyales na a kaaduan, wenno amin pay, kadag<strong>iti</strong><br />

extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> ket inaramid dag<strong>iti</strong> rebelde a komu<strong>ni</strong>sta kas paset ti maysa nga<br />

internal a pananggugor. Agpayso nga adda ar-aramiden ti NPA ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> ,<br />

a maiparparang a kas paset ti “rebolusyonaryo a hustisya”, ngem haan pulos nga kapapati ti<br />

ebidensya nga, <strong>iti</strong> agdama, adda ipagpagna ti NPA a nasaknap a pananggugor. Ti panangipilit ti<br />

militar nga usto ti teorya na <strong>iti</strong> pananggugor ket pakakitaan laeng <strong>iti</strong> panangpadas da nga talawan<br />

ti rebbengen da.<br />

Iti panagbisitak <strong>iti</strong> Pilipinas, inadal ko met dag<strong>iti</strong> dadduma pay a sitwasyon a<br />

pakapasamakan ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. Umad-adu dag<strong>iti</strong> pasamak ti <strong>pammapatay</strong><br />

kadag<strong>iti</strong> periodista gapu <strong>iti</strong> narimbaw a kinadarimakmak ti <strong>pammapatay</strong> ken gapu <strong>iti</strong> struktura ti<br />

industriya ti media. Mapaspasamak met laeng ti <strong>pammapatay</strong> kasilpu kadag<strong>iti</strong> risiris a<br />

rumusrussua <strong>iti</strong> baet dag<strong>iti</strong> mannalon ken makinbagi-ti-daga, nayon dag<strong>iti</strong> armado a grupo, <strong>iti</strong><br />

konteksto dag<strong>iti</strong> gay-at nga ipatungpal ti reporma-agraryo. Kadagitoy a risiris, agkurkurang ti<br />

proteksyon nga ited dag<strong>iti</strong> pulis kadag<strong>iti</strong> mannalon Adda ti death squad wenno bunggoy dag<strong>iti</strong><br />

manggudas nga aggargaraw <strong>iti</strong> syudad ti Davao, ket uray tinga ti aldaw, gagangay idiay ti<br />

pagpatay dag<strong>iti</strong> ubbing a gabat <strong>iti</strong> kalsada ken daduma pay a tatao. Nupay, kumpara <strong>iti</strong><br />

pananglabsing kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao kasilpu <strong>iti</strong> insurhensya a komu<strong>ni</strong>sta, saan unay a<br />

madamdamag ti kasilpu <strong>iti</strong> gubat idiay Mindanao ken Sulu, nalatak latta nga adda dag<strong>iti</strong><br />

mapaspasamak a panangabuso, ket kasapulan ti naan-anay a meka<strong>ni</strong>smo <strong>iti</strong> panagbantay<br />

kadagitoy.

pa<strong>ni</strong>d 3<br />

Iti daytoy nga report, maamiris amin kadag<strong>iti</strong> nakuna a problema, ken tulagan dag<strong>iti</strong><br />

institusyon nga nangipalubos kadagitoy nga agpaot. Aggibus ti report kadag<strong>iti</strong> rekomendasyon<br />

para reporma. Naipakita met ti Gubyerno nga addaan isuna <strong>iti</strong> kabaelan a sungbatan dag<strong>iti</strong><br />

problema <strong>iti</strong> karbengan-tao <strong>iti</strong> nalawag ken mapangngeddeng a pamay-an. Impakita na daytoy<br />

idi 2006, idi inukas na ti death penalty, ket sinalbar na ti biag ti nasurok ngem sangaribu a balud<br />

nga adda <strong>iti</strong> death row. Babaen <strong>iti</strong> maymaysa a kur-it ti pluma, winaswas na ti a<strong>ni</strong>aman a<br />

posibilidad a maipakat ti death penalty nga awan panangannurot <strong>iti</strong> internasyonal a linteg<br />

<strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao.<br />

Makaparegta dag<strong>iti</strong> addang a kinedngan ti Gubyerno kas sungbat <strong>iti</strong> problema ti<br />

extrajudicial a pananggudas. Ngem awan pay nagbanagan dagitoy, ket agtultuloy ti<br />

<strong>pammapatay</strong> <strong>iti</strong> laksid ti linteg.

pa<strong>ni</strong>d 4<br />

Annex<br />

REPORT NI PHILIP ALSTON,<br />

SPECIAL RAPPORTEUR MAINAIG ITI PAMMAPATAY ITI LAKSID TI LINTEG,<br />

ITI MISYON NA ITI PILIPINAS<br />

(12-21 TI PEBRERO 2007)<br />

LINAON<br />

Parapo Pa<strong>ni</strong>d<br />

I. PAKAUNA ………………………………………………………….. 1 - 3 6<br />

II. PANNAKAIBASKAG ITI INTERNASYONAL A LINTEG …….... 4 - 5 6 - 7<br />

III. PANNAKAILUGAR ITI HISTORYA ……………………………… 6 - 10 7 - 8<br />

IV. PAMMAPATAY KADAGITI AKTIBISTA A LEFTIST …………... 11 - 29 8 - 15<br />

A. Pakauna ………………………………………………………... 11 - 12 8<br />

B. Nasyonal a Stratehia Kontra <strong>iti</strong> Insurhensya: Konsentrasyon<br />

kadag<strong>iti</strong> “Grupo a Prente” ti CPP <strong>iti</strong> Gimong-Sibil ……………<br />

13 - 17 9 - 10<br />

C. Panangadal <strong>iti</strong> Mano a Kaso …………………………………... 18 - 27 10 - 14<br />

1. Ti Stratehia Kontra <strong>iti</strong> Insurhensya <strong>iti</strong> Rehion ti Cagayan<br />

Valley (nga addaan pokus na <strong>iti</strong> probinsya ti Cagayan) ...<br />

2. Ti Stratehia Kontra <strong>iti</strong> Insurhensya <strong>iti</strong> Rehion ti Central<br />

Luzon (nga addaan pokus na <strong>iti</strong> probinsya ti Nueva<br />

Ecija) …………………………………………………….<br />

19 - 21 11<br />

22 - 27 11 - 14<br />

D. Ti Teorya ti Mangiliblibak a Militar <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Pananggugor .. 28 - 29 14 - 15<br />

V. PAMMAPATAY TI NPA …………………………………………… 30 - 33 15 - 16<br />

VI. PAMMAPATAY KASILPU KADAGITI RISIRIS ITI<br />

LAUD-MINDANAO.…...…………………………………………....<br />

VII. PAMMAPATAY KASILPU KADAGITI RISIRIS MAINAIG ITI<br />

REPORMA-AGRARYO …………………………………………….<br />

34 - 36 16<br />

37 17<br />

VIII. PANANGGUDAS KADAGITI PERIODISTA …………………….. 38 17<br />

IX. DAVAO: VIGILANTISM WENNO DEATH SQUAD? ……………... 39 - 44 17 - 19

LINAON (katuloy)<br />

pa<strong>ni</strong>d 5<br />

X. TI SISTEMA TI HUSTISYA MAINAIG KADAGITI KRIMEN …. 45 - 59 19 - 23<br />

A. Pakauna ………………………………………………………... 45 19 - 20<br />

B. Ikilkillo ti IALAG dag<strong>iti</strong> prayoridad ti sistema ti hustisya<br />

<strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> krimen ……………………………………….<br />

C. Agduduadua ti pulis <strong>iti</strong> panangimbestigar <strong>iti</strong> military<br />

…………..<br />

D. Makalapped <strong>iti</strong> epektibo a panangurnong <strong>iti</strong> ebidensya ti<br />

nakapuy a kooperasyon <strong>iti</strong> baet dag<strong>iti</strong> pulis ken parausig ……..<br />

46 - 49 20 - 21<br />

50 21<br />

51 21 - 22<br />

E. Saan nga umanay ti programa para <strong>iti</strong> proteksyon dag<strong>iti</strong> testigo 52 - 54 22<br />

F. Nakaro ti panagdependar kadag<strong>iti</strong> testigo gapu ta limitado<br />

dag<strong>iti</strong> rekurso para <strong>iti</strong> forensics wenno siyentipiko a<br />

panangadal kadag<strong>iti</strong> ebidensya ………………………………...<br />

G. Agkurang independensya ti Ombudsman<br />

……………………….<br />

55 22 - 23<br />

56 - 58 23<br />

H. Ti papel ti husgado ……………………………………………. 59 23 - 24<br />

XI. TI KONGGRESO KEN TI EHEKUTIBO A SANGA TI<br />

GUBYERNO …………………………………………………………<br />

60 - 61 24<br />

XII. TI KOMISYON KADAGITI KARBENGAN-TAO ………………... 62 - 65 25<br />

XIII. DAGITI REKOMENDASYON …………………………………….. 66 - 78 25 - 29<br />

Dag<strong>iti</strong> Nota 30 - 62<br />

Appendix A: Panangadal kadag<strong>iti</strong> Indibidwal a Kaso 63 - 72<br />

Appendix B: Programa ti Panagbisita 73 - 74

pa<strong>ni</strong>d 6<br />

I. PAKAUNA<br />

1. Nangato ti bilang dag<strong>iti</strong> pul<strong>iti</strong>kal a <strong>pammapatay</strong> a napaspasamak <strong>iti</strong> Pilipinas ma<strong>ni</strong>pud<br />

2001, ket immad-adu nga immad-adu ti bilang dag<strong>iti</strong> natay. Dagitoy nga <strong>pammapatay</strong> ti<br />

nanggibus dag<strong>iti</strong> mangidadaulo <strong>iti</strong> gimong-sibil, karaman dag<strong>iti</strong> mangikanawa kadag<strong>iti</strong><br />

karbengan-tao, mangipagna <strong>iti</strong> unyo<strong>ni</strong>smo, mangilaban <strong>iti</strong> reporma-agraryo, ken dadduma pay<br />

nga adda <strong>iti</strong> akinka<strong>ni</strong>gid a benneg <strong>iti</strong> pul<strong>iti</strong>ka. Naisalumina ta madlaw nga kasla pi<strong>ni</strong>li da nga usto<br />

ken ginagara da dag<strong>iti</strong> pinatay da. Ti panggep ket mapabutngan ti dakdakkel a bilang dag<strong>iti</strong><br />

agtigtignay <strong>iti</strong> gimong-sibil; kas resulta ket adu kadakuwada ti maballaagan nga isu met laeng ti<br />

lak-amen da no agpursigi da <strong>iti</strong> aktibismo. Kas maysa nga bunga na daytoy ket mapangpangtaan<br />

ti demokrasya a napinget nga inlablaban ti umili a Pilipino.<br />

2. Bi<strong>ni</strong>sitak ti Pilipinas ma<strong>ni</strong>pud petsa 12 inggana petsa 21 ti Pebrero 2007, ket napan ak<br />

idiay Ma<strong>ni</strong>la, Baguio, ken Davao. Nakisarita ak dag<strong>iti</strong> adu nga nakipaset nga tattao tapno<br />

malawagan ak maipanggep <strong>iti</strong> responsibilidad para kadag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> ken tapno makabukel<br />

ak kadag<strong>iti</strong> rekomendasyon para mapasardeng dagitoy. Inadal ko ti mano kadag<strong>iti</strong> dadduma pay<br />

nga isyu <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> di maitunos <strong>iti</strong> linteg a <strong>pammapatay</strong>, karaman ti pannakaaramat ti maysa a<br />

death squad <strong>iti</strong> syudad ti Davao. Idi napan ak, ammok a ti panagbalaw ti internasyonal a<br />

komu<strong>ni</strong>dad <strong>iti</strong> agsasaruno ken tuloy-tuloy a <strong>pammapatay</strong> ket buybuyaen ti dadduma a kas bunga<br />

ti naballigian a kampanya <strong>iti</strong> propaganda nga insayangkat dag<strong>iti</strong> aktibista a leftist, imbes a<br />

naiyannatop a sungbat <strong>iti</strong> aktwal a kinakaro ken pudno a gapu ti problema. Napan ak a silulukat<br />

ti panunot ko, ket nabalinan ko a makitungtong <strong>iti</strong> adu nga apektado nga tatao <strong>iti</strong> naparang ken<br />

konstruktibo a pamay-an. Nagaw-at ko dag<strong>iti</strong> panggep ti panagbisitak gapu <strong>iti</strong> kooperasyon ti<br />

Gubyerno ken gapu <strong>iti</strong> aktibo ken naregta a panangipinget dag<strong>iti</strong> agtigtignay <strong>iti</strong> gimong-sibil nga<br />

ipadanon ka<strong>ni</strong>ak ti impormasyon.<br />

3. Nakitungtong ak <strong>iti</strong> opisyales ti Gubyerno, karaman ti Presidente, ti Sekretaryo ti<br />

Gabinete, dag<strong>iti</strong> Sekretaryo para <strong>iti</strong> Foreign Affairs (Bambanag a Ganggannaet), Justice<br />

(Hustisya), ken Defense (Depensa), kasta met <strong>iti</strong> National Security Adviser (Mammalbalakad<br />

<strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Nasyonal a Seguridad), <strong>iti</strong> Chief Justice (Pangulo nga Ukom), <strong>iti</strong> Ombudsman, <strong>iti</strong><br />

Chairperson of the Human Rights Commission (Pangulo ti Komisyon kadag<strong>iti</strong> Karbengan-Tao),<br />

ken dadduma pay, nayon dag<strong>iti</strong> miembro ti AFP wenno Armed Forces of the <strong>Philip</strong>pines<br />

(Armado a Puersa ti Pilipinas) ken PNP wenno <strong>Philip</strong>pine National Police (Nasyonal a Pulisya ti<br />

Pilipinas) idiay Baguio, Davao, ken Ma<strong>ni</strong>la. Nakitungtong ak kadag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong><br />

nadumaduma a paset ti gimong-sibil. Nayon kadagitoy, i<strong>ni</strong>nterbyuk a nauneg dag<strong>iti</strong> testigo <strong>iti</strong> 57<br />

a pasamak a nakagudasan ti 96 katao. 1 Naikkan ak pay ti detalyado a dokumentos <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong><br />

271 nga extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. Kayat na a sauen, adayo nga ad-adu ti bilang dag<strong>iti</strong><br />

nakauman ko a testigo kumpara kadag<strong>iti</strong> immun-una nga imbestigasyon. (Kitaen ti Appendix B.)<br />

II. PANNAKAIBASKAG ITI INTERNASYONAL A LINTEG<br />

4. Ti Pilipinas ket maysa kadag<strong>iti</strong> nasyon nga immanamong <strong>iti</strong> ICCPR wenno International<br />

Covenant on Civil and Pol<strong>iti</strong>cal Rights (Internasyonal a Tulagan <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> Karbengan a<br />

Pul<strong>iti</strong>kal ken Sibil), kasta met kadag<strong>iti</strong> Geneva Conventions of 1949 (Tulagan ti Geneva ti 1949)<br />

ken <strong>iti</strong> Second Add<strong>iti</strong>onal Protocol to the Geneva Conventions (Maikadua a Protokol wenno<br />

Pagannurotan a Nainayon kadag<strong>iti</strong> Tulagan ti Geneva). 2

pa<strong>ni</strong>d 7<br />

5. Rebbengen ti amin kadag<strong>iti</strong> partidos <strong>iti</strong> armado a risiris a sumurot kadag<strong>iti</strong> nainkaugalian<br />

ken nagtulagan ti sangalubongan a kinatao a paglintegan. Kasta met nga obligado da a timuden ti<br />

kiddaw ti komu<strong>ni</strong>dad ti sangalubongan, kas tunggal parti ti muyong ti komu<strong>ni</strong>dad, para <strong>iti</strong><br />

panangbigbig ken panangitan-ay kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao. Nayon kadagitoy, adda dag<strong>iti</strong> partidos<br />

a pormal a nagkumit <strong>iti</strong> panangrespetar kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao. 3 Iti kastoy a ligal a baskag,<br />

makaaramid dag<strong>iti</strong> agtigtignay <strong>iti</strong> uneg ken ruar ti Estado ti extrajudicial wenno laksid-<strong>iti</strong>-linteg<br />

a <strong>pammapatay</strong>.<br />

III. PANNAKAILUGAR ITI HISTORYA<br />

6. Mapaspasamak dag<strong>iti</strong> pananglabsing kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao <strong>iti</strong> konteksto ti panangsango<br />

ti Gubyerno <strong>iti</strong> saan a gagangay laeng a karit <strong>iti</strong> linteg ken urnos no di ket nadumaduma a<br />

naggigiddan nga armado a laban a nagpapaut <strong>iti</strong> mano a dekada.<br />

7. Kayat ti CPP a gun-oden a pabarwen ti gimong a Pilipino nga, <strong>iti</strong> panangbuya na, ket<br />

aggalgalad a “semifeudal”. Kontrolado ti CPP ti maysa nga armado a grupo a ti NPA, ken maysa<br />

a grupo ti gimong-sibil a ti NDF wenno National Democratic Front (Nailian a Demokratiko a<br />

Prente). 4 Naibangon ti CPP idi 1968, ket pimmigsa ken limmawa ti popularidad na <strong>iti</strong> panawen<br />

ti linteg-militar (1972-1981). Ngem idi naisubli ti demokrasya idi 1986, rimussua dag<strong>iti</strong> internal<br />

a risiris nga, <strong>iti</strong> nasapa a paset ti dekada 1990, nagbunga <strong>iti</strong> pannakabukel ti dua a paksyon.<br />

Dagitoy ti “reaffirmist” (taktakderan ti sigud nga ideolohiya, wagas ti panangpataray <strong>iti</strong><br />

orga<strong>ni</strong>sasyon, ken pul<strong>iti</strong>kal a programa ti CPP) ken ti “rejectio<strong>ni</strong>st” (taltalikudan ti nakuna nga<br />

ideolohia, wagas ti panangpataray <strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon, ken programa). Nagtalinaed ti<br />

CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong> kontrol dag<strong>iti</strong> reaffirmist, bayat a nagsinasina met dag<strong>iti</strong> rejectio<strong>ni</strong>st <strong>iti</strong> mano<br />

a babassit nga armado ken di-armado a grupo. Agsipud ta sopistikado ti pul<strong>iti</strong>kal nga<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon na, addaan isuna <strong>iti</strong> 7,160 a mannakigubat, ken masarakan isuna <strong>iti</strong> amin a paset ti<br />

arkipelago, ti CPP/NPA/NDF ti bigbigen ti opisyales ti Gubyerno kas “kabilegan a pangta” <strong>iti</strong><br />

nasyonal a seguridad. 5 Adda met koma ti nagna a proseso ti negosasyon para magun-od ti<br />

kappia, ket nagbungan daytoy <strong>iti</strong> mano a tulagan, ngem haanen nga aggurguray <strong>iti</strong> agdama.<br />

8. Iti akinlaud a paset ti Mindanao ken kadag<strong>iti</strong> isla <strong>iti</strong> banda ti taaw nga agpa-Borneo,<br />

sangsanguen ti Gubyerno ti mano a rebelde ken terrorista a grupo. Panggep dag<strong>iti</strong> grupo nga<br />

addaan pul<strong>iti</strong>kal a programa da a gaw-aten ti otonomya wenno independensya para kadag<strong>iti</strong><br />

napalabas a lugar dag<strong>iti</strong> Muslim. Idi 1996, nagun-od ti Gubyerno ti pannakabukel ti maysa a<br />

tulagan <strong>iti</strong> MNLF wenno Moro National Liberation Front (Prente para <strong>iti</strong> Nailian a<br />

Panangwayawaya <strong>iti</strong> Umili a Moro). Nupay rimsik manen ti gubat <strong>iti</strong> baet dag<strong>iti</strong> puersa ti<br />

Gubyerno ken ti mano a paksyon ti MNLF, saan unay a nasged daytoy, ket agtultuloy ti diyalogo<br />

<strong>iti</strong> baet ti dua a partidos. 6 Iti agdama, agtaltalinaed pay ti pannakaisardeng ti gubat <strong>iti</strong> baet ti<br />

Gubyerno ken ti MILF wenno Moro Islamic Liberation Front (Prente dag<strong>iti</strong> Umili a Moro para<br />

<strong>iti</strong> Panangwayawaya <strong>iti</strong> Islam), ket madama ti aktibo a negosasyon <strong>iti</strong> baet ti dua a partidos. 7<br />

Kasangsango pay ti Gubyerno ti Abu Sayyaf Group (ASG), a maipagarup a nairaman <strong>iti</strong> mano a<br />

panangbomba kadag<strong>iti</strong> target a sibilyan. Adu ti mannakigubat dagitoy a grupo – 700 <strong>iti</strong> MNLF,<br />

11,770 <strong>iti</strong> MILF, ken 400 <strong>iti</strong> ASG. Ngem gapu ta adayo da <strong>iti</strong> kapital ken naemma laeng ti kayat<br />

da a gaw-aten, saan da unay a mabuybuya a kas nakaro a pangta <strong>iti</strong> seguridad. 8<br />

9. Sinangsango met ti Gubyerno ti namin-ano a pannakarukuas ti kudeta, a kaaduan ket<br />

insayangkat ti maymaysa nga orga<strong>ni</strong>sado a grupo ti opisyales ti militar. Gapu ta saan a

pa<strong>ni</strong>d 8<br />

madusdusa ken saan a malaplapdan ti Gubyerno dagitoy, nagbalin a dependiente unay isuna <strong>iti</strong><br />

panangpatalinaed <strong>iti</strong> nasayaat a relasyon <strong>iti</strong> militar, ket dinadael na ti sibilyan a kontrol <strong>iti</strong><br />

armado a buyot na. 9<br />

10. Apektado <strong>iti</strong> global “war on terror” wenno pangsangalubongan a “gubat kontra<br />

terrorismo” ti wagas ti panangsango ti Gubyerno kadag<strong>iti</strong> nakuna a pangta <strong>iti</strong> seguridad. Iti<br />

maysa a benneg, naipakita na ti kasaganaan na a makikumpromiso <strong>iti</strong> MILF kasukat ti<br />

kooperasyon daytoy a grupo laban <strong>iti</strong> ASG ken ganggannaet a terrorista. 10 Iti met bangir a<br />

benneg, aw-awagan ketdin ti opisyales ti Gubyerno a “Commu<strong>ni</strong>st Terrorist Movement”<br />

(“Komu<strong>ni</strong>sta a Terrorista a Tignayan”) wenno CTM ti CPP/NPA/NDF, a kasla pagbalbalinen da<br />

a leh<strong>iti</strong>mo ti panagtalikud da <strong>iti</strong> negosasyon ken panangipagna da <strong>iti</strong> annurotan a kontrainsurhensya.<br />

IV. PAMMAPATAY KADAGITI AKTIBISTA A LEFTIST<br />

A. Pakauna<br />

11. Kadag<strong>iti</strong> napalabas nga innem a tawen, adu dag<strong>iti</strong> napasamak a <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong><br />

aktibista a leftist, karaman dag<strong>iti</strong> mangikanawa kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao, mangipagna <strong>iti</strong><br />

unyo<strong>ni</strong>smo, mangilaban <strong>iti</strong> reporma-agraryo, ken dadduma pay. 11 Kaaduan kadag<strong>iti</strong> biktima ket<br />

paset dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon a miembro ti Bagong Alyansang Makabayan (Bayan) wenno maibilang<br />

kadag<strong>iti</strong> mangitakder <strong>iti</strong> “nailian a demokratiko” nga ideolohia nga awan pagdumaan na <strong>iti</strong><br />

ideolohia ti CPP/NPA/NDF. 12 Nauloyan dag<strong>iti</strong> mangidadaulo ken napabutngan ti dakkel a<br />

bilang kadag<strong>iti</strong> agtigtignay <strong>iti</strong> gimong-sibil, ket naiyakikid ti pul<strong>iti</strong>kal a diskurso. Naibaskag<br />

dag<strong>iti</strong> sungbat <strong>iti</strong> problema kadag<strong>iti</strong> listaan dag<strong>iti</strong> biktima a binukel dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti<br />

gimong-sibil. Ti agapaden ti kaaduan ket ti listaan ti Karapatan <strong>iti</strong> 885 a nagnagan. 13 Ab-ababa<br />

ti listaan ti Task Force Detainees of the <strong>Philip</strong>pines (TFD-P). Ngem ti makagapu <strong>iti</strong> nagdumaan<br />

<strong>iti</strong> bilang ket panagduduma laeng <strong>iti</strong> lugar a saksakupen dag<strong>iti</strong> aktibista nga orga<strong>ni</strong>sasyon a<br />

kakoordina ti Karapatan ken ti TFD-P, saan a pagdudumaan <strong>iti</strong> panangbuya kadag<strong>iti</strong> partikular a<br />

kaso. 14 Gapu <strong>iti</strong> naakikid a depe<strong>ni</strong>syon <strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>, ken gapu <strong>iti</strong><br />

panagduadua maipanggep <strong>iti</strong> dadduma kadag<strong>iti</strong> kaso, 116 laeng ti adda <strong>iti</strong> listaan ti Task Force<br />

Usig nga padasen na a ikeddeng Daytoy ti grupo ti PNP a nadutokan a mangimbistigar kadag<strong>iti</strong><br />

insidente ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. 15<br />

12. Tapno maawatan nga usto no apay nga agtultuloy ti <strong>pammapatay</strong>, importante unay nga<br />

amirisen ti dua nga annurotan ti Gubyerno. Umuna ti kontra-insurhensya a stratehia ti militar<br />

<strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> CPP/NPA/NDF, nga agbalbalin a konsentrado unay <strong>iti</strong> panangiparmek kadag<strong>iti</strong><br />

orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil a maipagarup nga agserserbi a kas “grupo a prente ti CPP”. Iti<br />

Paset IV(B) ti report a daytoy, maamiris ti kabuklan a stratehia ken ti nasyonal a sakop na. Iti<br />

Paset IV(C), maamiris dag<strong>iti</strong> panagduduma <strong>iti</strong> impelementasyon na daytoy a stratehia kadag<strong>iti</strong><br />

partikular rehion. Maikadua ket, kas makita <strong>iti</strong> Paset X, saan a nabalbalinan ti sistema ti hustisya<br />

<strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> krimen nga ipaarrestar, ipato a nakabasol, ken ibalud dag<strong>iti</strong> responsable para<br />

kadag<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. Maysa a gapu na daytoy ket naikillo ti prayoridad dag<strong>iti</strong><br />

mangipatungpal <strong>iti</strong> linteg, ta ipangpangruna da nga usigen dag<strong>iti</strong> mangidadaulo <strong>iti</strong> gimong-sibil<br />

imbes a dag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> kadagitoy.

B. Nasyonal a Stratehia Kontra <strong>iti</strong> Insurhensya: Konsentrasyon kadag<strong>iti</strong><br />

“Grupo a Prente” ti CPP <strong>iti</strong> Gimong-Sibil<br />

pa<strong>ni</strong>d 9<br />

13. Iti pammati dag<strong>iti</strong> nangangato nga opisyal ti Gubyerno, militar ken saan, adu dag<strong>iti</strong><br />

orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil a kontrolado ti CPP. Agserserbi kanu dagitoy a panglimo ti CPP,<br />

kasta met a pagiturong na kadag<strong>iti</strong> anek-ek ti umili <strong>iti</strong> rebolusyon, pagbuklan na kadag<strong>iti</strong> alyansa<br />

a kontra-gubyerno, ken pagawisan na kadag<strong>iti</strong> makimiembro ka<strong>ni</strong>ana. Nupay nasobraan, saan<br />

met a maibaga nga awan basaran dagitoy a pammati. Mismo a ti CPP ti mangibagbaga a<br />

makipaspaset isuna <strong>iti</strong> pul<strong>iti</strong>ka para <strong>iti</strong> pannakabukel ti nagkaykaysa a prente tapno<br />

maiwaragawag dag<strong>iti</strong> ideya na kadag<strong>iti</strong> umili a masiksikoran <strong>iti</strong> madama a pannakaurnos ti<br />

gimong ngem madi met a makinayon <strong>iti</strong> partido. 16 Impakaammo ti CPP <strong>iti</strong> publiko a sumursurot<br />

<strong>iti</strong> prinsipyo ti demokratiko a sentralismo dag<strong>iti</strong> miembro na nga aggungunay tapno maorga<strong>ni</strong>sa<br />

ken mamobilisa ti umili. Ngarud, naipauneg dagitoy a miembro <strong>iti</strong> direksyon ti Komite-Sentral<br />

ti CPP. Isu nga masinunuo a namnamaen ti CPP nga, <strong>iti</strong> panangidaulo da kadag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon<br />

ti gimong-sibil, ipagna ti miembros na dag<strong>iti</strong> stratehiko a prayoridad ti partido. Ngem saan a<br />

rason daytoy para buyaen ti opisyales ti Gubyerno dag<strong>iti</strong> nakuna nga orga<strong>ni</strong>sasyon a kas sanga<br />

laeng ti CPP. Bigbigen dag<strong>iti</strong> mas obhetibo a tao a saksakupen ti termino a “prente” ti<br />

nadumaduma a grado ti kinairut wenno kinalukay ti kontrol. Kasta met a bigbigen da a kadag<strong>iti</strong><br />

makunkuna a prente nga orga<strong>ni</strong>sasyon, kaaduan <strong>iti</strong> miembros ket saan met a paset ti CPP ken<br />

saan a mulat <strong>iti</strong> relasyon ti orga<strong>ni</strong>sasyon da <strong>iti</strong> CPP. Relatibo a bassit ti kaammuan maipanggep<br />

<strong>iti</strong> kinasaknap wenno kinalimitado ti impluwensya ti CPP kadag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil.<br />

Ngem maibaga nga agampapaok ti mangpanunot nga agpayso a nabileg ti CPP a kas <strong>iti</strong><br />

ipampamarang na.<br />

14. Adu ti opisyales a paspas nga ag-ikeddeng, ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> panagbigbig nga adda dag<strong>iti</strong><br />

prente nga orga<strong>ni</strong>sasyon, apan <strong>iti</strong> panangitudo <strong>iti</strong> partikular nga orga<strong>ni</strong>sasyon a kas prente ti CPP,<br />

uray no, <strong>iti</strong> kadawyan, saan da met a mapaneknekan daytoy. Idi panawen ti linteg-militar,<br />

nakapadur-as ti CPP <strong>iti</strong> timpuyog dag<strong>iti</strong> nalilimed a grupo ti gimong-sibil nga isu ti NDF.<br />

Agtaltalinaed ti kinalimed dagitoy a grupo, ngem naipakaammon <strong>iti</strong> publiko ti nagnagan da.<br />

Ngarud, saan a kontrobersyal no adda mangibaga a karaman <strong>iti</strong> NDF ti CNL, Christians for<br />

National Liberation (Kristyano para <strong>iti</strong> Nailian a Wayawaya), wenno ti RCTU, Revolutionary<br />

Council of Trade U<strong>ni</strong>ons (Rebolusyonaryo a Konseho dag<strong>iti</strong> Unyon ti Mangmangged), kas<br />

pagarigan. 17 Ngem kontrobersyal ti panangibaga ti adu nga opisyales a dag<strong>iti</strong> naparang nga<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon a miembro ti Bayan ket panglimo laeng kadag<strong>iti</strong> nalimed nga orga<strong>ni</strong>sasyon a<br />

miembro ti NDF. 18 Ibagbaga ti opisyales a “kontrolado ti CNL ti Promotion of Church People’s<br />

Response (PCPR), nga isu ti mangipatartaray <strong>iti</strong> Karapatan Human Rights Alliance.” Kasta met<br />

nga ibagbaga da a “kontrolado ti RCTU ti liderato ti naparang a militante a sentro dag<strong>iti</strong><br />

mangmangged a ti Kilusang Mayo Uno (KMU) babaen <strong>iti</strong> bugas a grupo a bukbuklen dag<strong>iti</strong><br />

miembro ti partido.” 19 Ngem bassit unay wenno awan pulos ti maipasango da nga ebidensya.<br />

Saan a maiduma ti panangibaga a ti CPP ti “nangitay-ak” kadag<strong>iti</strong> party-list a grupo a kas ti<br />

Bayan Muna, ti Anakpawis, ken ti Gabriela, ta saan a nalawag ken palpalaran laeng daytoy. 20<br />

Naibasar daytoy <strong>iti</strong> circumstantial nga ebidensya – dag<strong>iti</strong> personal a pakasaritaan ti mano<br />

kadag<strong>iti</strong> lider, dag<strong>iti</strong> naipakita da a simpatya <strong>iti</strong> panawen ti pannakaguddua ti CPP idi dekada<br />

1990, ti makuna nga ipappapel dag<strong>iti</strong> pampul<strong>iti</strong>ka a posisyon da, ken dadduma pay a bambanag –<br />

a naikkan ti interpretasyon batay <strong>iti</strong> naipakaammo ti CPP a wagas ti pannakaorga<strong>ni</strong>sa na.

pa<strong>ni</strong>d 10<br />

15. Idi 1992, nagbalin a ligal ti panagmiembro <strong>iti</strong> CPP ta inukas ti Konggreso ti Anti-<br />

Subversion Act (Linteg Laban <strong>iti</strong> Subersyon). 21 Ngarud, pinasingkedan ti ngannga<strong>ni</strong> amin<br />

kadag<strong>iti</strong> nakasaritak a rumbeng laeng a mapalubosan dag<strong>iti</strong> umili a suportaran dag<strong>iti</strong> komu<strong>ni</strong>sta<br />

ken nailian a demokratiko nga ideya. Idi met 1995, binangon ti Konggreso ti sistema ti party list<br />

– a babaen ditoy ket mabotosan dag<strong>iti</strong> Representatibo <strong>iti</strong> nasyonal nga eleksyon imbes a kada<br />

distrito – tapno maawis dag<strong>iti</strong> leftist a grupo a sumrek <strong>iti</strong> sistema ti demokratiko a pul<strong>iti</strong>ka. 22<br />

Ngarud, saan pulos nga umno ti panangiladawan kadag<strong>iti</strong> nabotosan a Konggresista, kasta met <strong>iti</strong><br />

dakkel a paset ti gimong-sibil, a kas “kabusor”. Haan nga kakaskasdaaw nga awisin na ti<br />

panangabuso.<br />

16. Gagangay nga ireport dag<strong>iti</strong> periodiko ti panangisugsog ti nangangato nga opisyales ti<br />

militar <strong>iti</strong> pananginyutralisa kadag<strong>iti</strong> partido ken grupo a prente ti CPP. Kadawyan ti spesipiko a<br />

pananginagan kadag<strong>iti</strong> prominente a partido a pampul<strong>iti</strong>ka ken grupo ti gimong-sibil.<br />

Mabagbagaan ti publiko a ti panangsuporta <strong>iti</strong> trabaho wenno kandidato dagitoy a grupo ket<br />

panangsuporta <strong>iti</strong> “kabusor”. Sipaparang ken sitatangken a dinepensaran daytoy nga aramid ti<br />

ngannga<strong>ni</strong> tunggal miyembro <strong>iti</strong> militar a nakasaritak. Idi inripirip ko kadag<strong>iti</strong> nangato nga<br />

opisyales ti militar a ti panangupit kadag<strong>iti</strong> grupo ti gimong-sibil ket rumbeng nga akemen ti<br />

gubyerno-sibil ken aramiden na laeng batay <strong>iti</strong> linteg, ti sungbat da ket awan karbengan ti<br />

agturturay kadag<strong>iti</strong> saan a buyot ta nu isuda ti agsao, baka patayen ti kabusor isuda. Idi manen<br />

sinaludsod ko <strong>iti</strong> maysa a nangato a sibilyan nga opisyal no saan kadi a mabalin nga iparit ti<br />

Gubyerno ti panangiyebkas ti opisyales ti militar <strong>iti</strong> sao a mangupit kadag<strong>iti</strong> grupo ti gimongsibil,<br />

ti sungbat na ket nasimang a panangannugot met <strong>iti</strong> ideya. Ngem insalingat ti nababbaba<br />

ka<strong>ni</strong>ana nga opisyal – a maysa a retirado a komandante ti militar – nga “imposible” kanu ti kasta<br />

a panangiparit gapu ta “daytoy ket gubat a pul<strong>iti</strong>kal”. No soldados imbes a sibilyan ti<br />

“makigubat” <strong>iti</strong> tay-ak ti pul<strong>iti</strong>ka, marimbawan ti demokrasya <strong>iti</strong> bileg-militar.<br />

17. Ti pampubliko a pammadakes kadag<strong>iti</strong> “kabusor” ket makuykuyogan ti addang a<br />

pangoperasyon. Kalawagan a pakakitaan na daytoy ti panangaramat ti AFP, kasta met ti PNP, <strong>iti</strong><br />

“order of battle”. Ti usto a kaipapanan ti order of battle (OB) <strong>iti</strong> militar ket panglista ken<br />

pangamiris kadag<strong>iti</strong> yu<strong>ni</strong>t-panggubat ti kabusor. Adda ti OB ti militar <strong>iti</strong> tunggal rehion ken<br />

subrehion a pagisaysayangkatan na ti operasyon. Naikkan ak ti kopya <strong>iti</strong> maysa kadagitoy nga<br />

OB a naiparuar idi 2006, ket awan rason ko nga agduda <strong>iti</strong> kapneknekan na daytoy a dokumento.<br />

Pirmado daytoy ti nangangato nga opisyales ti militar ken pulisya, ket iyay-ayab na “<strong>iti</strong> amin a<br />

miembros ti komu<strong>ni</strong>dad dag<strong>iti</strong> tiktik <strong>iti</strong> rehiyon. . . . nga awaten ken agpatarabay <strong>iti</strong> daytoy a baro<br />

a report tapno agbalin a mas kumprehensibo ken konsentrado ti panaggunay da a labanan ti<br />

CPP/NPA/NDF.” Agarup 110 a pa<strong>ni</strong>d ti kapuskol ti dokumento, ket nailista ditoy ti nagnagan ti<br />

ginasut a prominente nga indibidwal ken grupo ti gimong-sibil. Batay <strong>iti</strong> panangtiktik,<br />

naiklasipikar dagitoy a kas paset dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon a “saan a leh<strong>iti</strong>mo” <strong>iti</strong> mata ti militar.<br />

Iliblibak ti dadduma nga opisyales a no maibilang ti maysa a tao <strong>iti</strong> OB ket mailasin met laeng<br />

isuna a kasla kabusor ti Estado. Ngem, uray kadag<strong>iti</strong> naturay <strong>iti</strong> pul<strong>iti</strong>ka, nasaknap ti panangawat<br />

nga awan ti sabali a kaipapanan na. 23<br />

C. Panangadal <strong>iti</strong> Mano a Kaso<br />

18. Iti intero a pagilian, madlaw a nakakonsentra dag<strong>iti</strong> operasyon a kontra-insurhensya saan<br />

laeng kadag<strong>iti</strong> mannakigubat ti NPA no di ket uray kadag<strong>iti</strong> mangidadaulo kadag<strong>iti</strong> grupo a<br />

makunkuna a prente ti CPP. Ngem <strong>iti</strong> nadumaduma a rehion, agsasabali ti wagas ti

pa<strong>ni</strong>d 11<br />

implementasyon na daytoy. 24 Agpokus ti report ko <strong>iti</strong> dua a rehion a nangalaak <strong>iti</strong> adu nga<br />

ebidensya. Iladawan dag<strong>iti</strong> adalek a kaso no kasano a ti pannakakonsentra dag<strong>iti</strong> kontrainsurhensya<br />

nga operasyon <strong>iti</strong> gimong-sibil ket agbunga <strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> ken<br />

agserbi a kas sulisog kadag<strong>iti</strong> komandante-militar a pagbalinen a gagangay ken sistematiko ti<br />

kastoy a panangabuso.<br />

1. Ti Stratehia Kontra <strong>iti</strong> Insurhensya <strong>iti</strong> Rehion ti Cagayan Valley<br />

(nga addaan pokus na <strong>iti</strong> probinsya ti Cagayan) 25<br />

19. Iti Rehion ti Cagayan Valley, agrugi ti kontra-insurhensya nga operasyon <strong>iti</strong> panangibaon<br />

<strong>iti</strong> maysa a detachment ti AFP <strong>iti</strong> maysa a barangay wenno <strong>iti</strong> erya a medyo nalawlawa ngem ti<br />

barangay. 26 Saan nga agpapada <strong>iti</strong> amin a mu<strong>ni</strong>sipalidad ken barangay no a<strong>ni</strong>anto ti addang a<br />

maisaruno. Iti dadduma, agayab ti soldados <strong>iti</strong> m<strong>iti</strong>ng ti intero a barangay. Ditoy a pulong,<br />

iladawan da ti pananglimlimo ti CPP/NPA/NDF, akusaran da nga agserserbi a kas prente ti<br />

CPP/NPA/NDF ti nadumaduma nga orga<strong>ni</strong>sasyon-masa, ket padaksan da dagitoy. Sa da<br />

kolektaren ti nagnagan ken okupasyon dag<strong>iti</strong> residente, ket padasen da pay a siripen ti stuktura ti<br />

bileg-pampul<strong>iti</strong>ka <strong>iti</strong> uneg ti komu<strong>ni</strong>dad ken ti pampul<strong>iti</strong>ka a takder ti miembros na. Iti dadduma<br />

a barangay, bisitaen ti soldados ti tunggal balay tapno makabukel da ti sensus.<br />

20. Usaren ti soldados ti impormasyon a makalap da kadag<strong>iti</strong> m<strong>iti</strong>ng wenno sensus tapno<br />

maitudo nu sinu dag<strong>iti</strong> miembro <strong>iti</strong> NPA wenno <strong>iti</strong> leftist nga orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil. No<br />

saan ket usaren da dagitoy kas pagrugian kadag<strong>iti</strong> indibidwal nga interbyu a pangngalap <strong>iti</strong><br />

sapsapulen da nga impormasyon. Maaramid dag<strong>iti</strong> interbyu <strong>iti</strong> balbalay. (Maiduma dagitoy<br />

kadag<strong>iti</strong> interrogasyon idiay Nueva Ecija, a mailadawan <strong>iti</strong> sumaruno a paset ti report a daytoy,<br />

ta awan ti panangaramat <strong>iti</strong> tortyur.) Padasen ti soldados a “pagsurenderen” dag<strong>iti</strong> nailasinan a<br />

kas miembro <strong>iti</strong> NPA wenno <strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil nga agserserbi kanu a kas sektoral a<br />

prente (ti CPP). Adu dag<strong>iti</strong> pasamak a ti pammadakes ken pammutbuteng kadag<strong>iti</strong> saan nga<br />

“agsurender” ket agturong kadag<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>, ngem kasla saan met a napateg<br />

dagitoy <strong>iti</strong> stratehia.<br />

21. Ti maysa pay a pagusaran ti impormasyon a makalap ket ti panangrekrut wenno<br />

panangisaad kadag<strong>iti</strong> residente <strong>iti</strong> maysa a C<strong>iti</strong>zens Armed Forces Geographical U<strong>ni</strong>t (CAFGU).<br />

Namnamaen ti militar a ti nakuna a yu<strong>ni</strong>t ti “mangtengngel” (“hold”) <strong>iti</strong> barangay oras a<br />

“madalusan” (“clear”) daytoy. 27 Ti CAFGU ket orga<strong>ni</strong>sasyon a paramilitar a katinnulong ti AFP<br />

<strong>iti</strong> trabaho ken naipauneg <strong>iti</strong> struktura na <strong>iti</strong> komand ken kontrol. 28 Kadua dag<strong>iti</strong> CAFGU<br />

kadag<strong>iti</strong> yu<strong>ni</strong>t ti AFP <strong>iti</strong> operasyon, ken agserbi da a kas armado a tiktik. No adda ti CAFGU <strong>iti</strong><br />

barangay, malibre ti militar, ket mabalin da nga umakar ken agkonsentra <strong>iti</strong> sabali a barangay.<br />

2. Ti Stratehia Kontra <strong>iti</strong> Insurhensya <strong>iti</strong> Rehion ti Central Luzon<br />

(nga addaan pokus na <strong>iti</strong> probinsya ti Nueva Ecija) 29<br />

22. Iti Central Luzon, sistematiko a maanup dag<strong>iti</strong> mangidadaulo kadag<strong>iti</strong> leftist nga<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon. Mainterrogar ken matortyur dag<strong>iti</strong> nakaammo <strong>iti</strong> ayan da. Sumaruno ti kampanya<br />

ti pammadakes ka<strong>ni</strong>ada a gagara a nakaturong <strong>iti</strong> pammutbuteng <strong>iti</strong> komu<strong>ni</strong>dad, santo kadawyan<br />

a mapasarunuan ti <strong>pammapatay</strong> kadagitoy nga mangidadaulo. Nalabit a ti kastoy a panangatake,<br />

ken ti kakuyog na a pammutbuteng, ket agturong <strong>iti</strong> pannakarebba ti orga<strong>ni</strong>sado a gimong-sibil.<br />

Kuna ti maysa kadag<strong>iti</strong> nakapatang ko, ti resulta ket “kappia ti natay”.

pa<strong>ni</strong>d 12<br />

23. Daytoy nga aramid ket saan laeng a repleksyon <strong>iti</strong> kinaabusado ti maysa a partikular a<br />

komandante ti militar. Daytoy ket naigagara a stratehia a naiyannurot <strong>iti</strong> kabuklan a turongen ti<br />

kapanunotan a kontra-insurhensya <strong>iti</strong> nasyonal a tukad. Napateg a mausig dag<strong>iti</strong> indibidwal nga<br />

akinbasol. Ngem saan a mabaliwan ti kabuklan no maymaysa wenno manmano laeng nga<br />

indibidwal ti mausig. Kasapulan ti institusyonal a panangbigbig ken mapangngeddeng a<br />

panangibelleng kadag<strong>iti</strong> kontra-insurhensya nga aramid a nagresultan <strong>iti</strong> nangato a lebel ti<br />

pul<strong>iti</strong>kal a <strong>pammapatay</strong>. Nayon na, napateg a malapdan ti panangtulad <strong>iti</strong> stratehia <strong>iti</strong> dadduma a<br />

rehion.<br />

24. Adu dag<strong>iti</strong> nagsasabalian <strong>iti</strong> lokal a bersyon ti panangipatungpal <strong>iti</strong> stratehia kontra <strong>iti</strong><br />

insurhensya <strong>iti</strong> Central Luzon, ket naibasar ti sumaganad kadag<strong>iti</strong> testimonya <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong><br />

probinsya ti Nueva Ecija:<br />

(a) Agituon ti militar <strong>iti</strong> detachment ti agarup 10 a soldados <strong>iti</strong> pagpulongan ti<br />

barangay wenno dadduma pay a pampubliko a pasdek.<br />

(b) Makipulapol ti soldados <strong>iti</strong> komu<strong>ni</strong>dad, ket makiayam da, agdengngeg da <strong>iti</strong><br />

reklamo, agisayangkat da <strong>iti</strong> proyekto a pangipadur-as.<br />

(c) Kalpasan ti ababa a tiempo, agaramid da <strong>iti</strong> sensus ti balbalay. Ti panggep kanu<br />

daytoy a sensus ket maammuan dag<strong>iti</strong> batayan a kasapulan ti umili, a kas <strong>iti</strong> panangagas, tapno<br />

matarabayan dag<strong>iti</strong> proyekto a pangipadur-as. Ngem masirip a ti pudno a panggep ti sensus ket<br />

tapno mailasinan ti miembros dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil, kasta met dag<strong>iti</strong> madama ken<br />

dati a mannakigubat ti NPA. Gapu <strong>iti</strong> kinapribado ti interbyu, maawis ti dadduma a mangted <strong>iti</strong><br />

impormasyon maipanggep kadag<strong>iti</strong> kakailian da.<br />

(d) Batay <strong>iti</strong> resulta ti sensus, makabukel ti detachment <strong>iti</strong> probisyonal nga OB a<br />

pakaibilangan dag<strong>iti</strong> mangidadaulo <strong>iti</strong> gimong-sibil ken dag<strong>iti</strong> dati wenno suspetsado a<br />

makigubgubat a NPA. Maipakaammo <strong>iti</strong> komu<strong>ni</strong>dad nga naaramid daytoy a OB.<br />

(e) Maayaban dag<strong>iti</strong> nakalista <strong>iti</strong> OB <strong>iti</strong> detachment tapno mainterrogar da<br />

maipanggep kadag<strong>iti</strong> mangidadaulo <strong>iti</strong> gimong-sibil, mannakigubat ti NPA, ken dadduma pay.<br />

Nu haan da nga sumurot, maparigatan da. Mainayon <strong>iti</strong> OB dag<strong>iti</strong> nagan a maala kadakuada, ken<br />

maulit manen daytoy a proseso. Iti relatibo nga ababa laeng a panawen, makabukel ti militar <strong>iti</strong><br />

medyo detalyado a panangawat <strong>iti</strong> lokal a struktura ti leftist a gimong-sibil. 30<br />

(f) Maangay ti maysa nga innadal a “Know Your Enemies” (Ammuen dag<strong>iti</strong> Kabusor<br />

yo), ket mailista dag<strong>iti</strong> prente nga orga<strong>ni</strong>sasyon. 31 (No mamingsan, umun-una daytoy ngem ti<br />

sensus.) Pagsauen ti soldados dag<strong>iti</strong> kameng ti makunkuna a “speakers bureau” (dibisyon dag<strong>iti</strong><br />

mangisarsarita), ket ibingay dagitoy kadag<strong>iti</strong> makidengngeg dag<strong>iti</strong> panangulbod ti CPP, dag<strong>iti</strong><br />

pudno a panggep na, ken ti panangaramat na kadag<strong>iti</strong> prente. Ti panggep ti innadal ket maiyawis<br />

ti “panagsurender” ken mailanad dag<strong>iti</strong> gapu no apay a maibaga a nainkalintegan ken<br />

maiparbeng ti pananggudas kadag<strong>iti</strong> miembro ti gimong-sibil.<br />

(g) Maiyawis ti “panagsurender” dag<strong>iti</strong> nainaganan a kas mangidadaulo <strong>iti</strong> gimongsibil<br />

wenno kas mannakigubat ti NPA. Iti dadduma a paset ti Central Luzon, a kas <strong>iti</strong> Tarlac,

pa<strong>ni</strong>d 13<br />

kasta met idiay Bohol ken <strong>iti</strong> rehion ti Southern Tagalog, maipasking dag<strong>iti</strong> poster ken maiwaras<br />

dag<strong>iti</strong> polyeto a mangpadakes kadagitoy no madian da ti panagsurender. Sa mabantayan ti<br />

balbalay da. 32 No talawan ti maysa kadakuada ti balay na, posible a mapuoran daytoy. Isu ti<br />

agserbi a kas mensahe a ti panagmadi <strong>iti</strong> surender ket nadagsen a desisyon a saanen a mabawi.<br />

(h) Sa agrugi ti <strong>pammapatay</strong> kadagitoy a tao. Mailawag <strong>iti</strong> komu<strong>ni</strong>dad ti kanaigan ti<br />

pannakatay <strong>iti</strong> panagmiembro <strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon. Nupay saan ko a maawatan nga usto dag<strong>iti</strong><br />

pasamak <strong>iti</strong> tukad ti komu<strong>ni</strong>dad, maipagarup ko nga umanay ti maysa wenno dua a <strong>pammapatay</strong><br />

tapno maiyawis dag<strong>iti</strong> “panagsurender”.<br />

(i) Kamaudian na, maibangon ti Barangay Defense System (BDS). Tunggal pamilya<br />

kapilitan a mangibaon <strong>iti</strong> miembros na nga apan mak<strong>iti</strong>pon <strong>iti</strong> BDS. 33 Ti BDS ket addaan poste<br />

nga agserbi a kasla checkpoint. Idiay Nueva Vizcaya, tunggal s<strong>iti</strong>o ket addaan bukod na a BDS.<br />

No adda ti umay a sangaili, mailista <strong>iti</strong> maysa a logbook ti nagan na ken ti panggep na <strong>iti</strong><br />

panagumay. Regular a maireport <strong>iti</strong> kapitan ti barangay, kasta met <strong>iti</strong> militar, ti linaon na daytoy<br />

a logbook. Saan nga agtutunos dag<strong>iti</strong> naipadanon ka<strong>ni</strong>ak a report <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> panangarmas<br />

kadag<strong>iti</strong> BDS. Iti pagarup ko, awan ti kabuklan nga annurotan ti AFP <strong>iti</strong> panangarmas kadag<strong>iti</strong><br />

BDS, ngem adda dag<strong>iti</strong> BDS a mangarmas <strong>iti</strong> bukbukod da, ket no mamingsan, tulongan ti<br />

soldados ti AFP isuda a mangala <strong>iti</strong> armas.<br />

(j) Malpas a maibangon ti BDS, maiyalis ti detachment <strong>iti</strong> sabali a barangay.<br />

Namnamaen ti militar a ti BDS ti “mangtengngel” <strong>iti</strong> “nadalusan” a barangay. (Saan met a<br />

manamnama a ti BDS nga ada da a sumango nga mangsalak<strong>ni</strong>b <strong>iti</strong> barangay laban kadag<strong>iti</strong> leftist<br />

nga elemento, no di ket tuloy-tuloy a mangtiktik para <strong>iti</strong> militar tapno saan na a kasapulan nga<br />

agkarasubli.)<br />

25. Nupay inlibak na ti pannakaaramat ti <strong>pammapatay</strong> ken panangtortyur, kinumpirma ti<br />

maysa kadag<strong>iti</strong> nakasaritak a dati a komandante ti militar ti kaaduan ti aspeto na daytoy nga<br />

istorya. Nangted met laeng isuna <strong>iti</strong> rason para <strong>iti</strong> kastoy a stratehia, nayon ti maiduma a<br />

palawag kadag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> a maisaruno <strong>iti</strong> pannakaipakat dag<strong>iti</strong> detachment ti AFP. Segun<br />

ka<strong>ni</strong>ana, no serreken ti CPP/NPA/NDF ti maysa a barangay, orga<strong>ni</strong>saen na dag<strong>iti</strong> sektoral a<br />

prente nga orga<strong>ni</strong>sasyon (kayat na a sauen, dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil), ket ti pangulo<br />

ken maikadua a pangulo (chair ken vice-chair) ti tunggal prente ti mangbukel <strong>iti</strong> lokal a komitesentral<br />

ti CPP. Malaksid <strong>iti</strong> panangimaton <strong>iti</strong> trabahao ti CPP <strong>iti</strong> barangay, rebbengen ti komite,<br />

kangrunaan ti pangulo na, a mangngalap <strong>iti</strong> impormasyon para <strong>iti</strong> NPA <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> tattao a<br />

mangted <strong>iti</strong> problema kadag<strong>iti</strong> umili (kas pagarigan dag<strong>iti</strong> “usurers” wenno dag<strong>iti</strong> nalabes nga<br />

ag-interes nu agpautang) ken agserbi a kas tiktik ti AFP. Usaren ti NPA – wenno ti milisya ti<br />

barangay nga inorga<strong>ni</strong>sa ti NPA – ti impormasyon tapno mapabutngan wenno mapatay dag<strong>iti</strong><br />

nakuna a tattao. Kinumpirma met dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> NDF ti kabuklan ti istorya <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong><br />

pamay-an ti CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong> panangipakat <strong>iti</strong> kontrol na <strong>iti</strong> tukad ti barangay. 34<br />

26. Masapul a tandaan ti maysa a napateg nga aspeto na daytoy a stratehia a kontrainsurhensya.<br />

Maitudo dag<strong>iti</strong> spesipiko a barangay gapu ta adda ditoy dag<strong>iti</strong> aktibo nga<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil, ngem saan a gapu ta kukunaen da nga agserserbi dagitoy a<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon a kas kasukat ti NPA. Segun kadag<strong>iti</strong> istorya, saan met a pumirmi ti NPA <strong>iti</strong><br />

manmanu a barangay, ken mabalina nga ada wenno awan da nu sumangpet ti AFP. Batay<br />

kadag<strong>iti</strong> naurnong ko nga ebidensya, maipagarup nga umanay ti panagserrek ti AFP <strong>iti</strong> maysa a

pa<strong>ni</strong>d 14<br />

barangay tapno malapdan ti panagserrek ti NPA. 35 Maitudo dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil<br />

gapu ta buybuyaen ti AFP isuda a kas pul<strong>iti</strong>kal nga imprastruktura ti rebolusyon ken kas ikket<br />

para <strong>iti</strong> panangngalap ti NPA <strong>iti</strong> impormasyon. Iti panangatake na kadagitoy nga orga<strong>ni</strong>sasyon,<br />

panggep ti AFP a bulseken ti NPA ken pagbuntogen ti pul<strong>iti</strong>kal a panangabante ti CPP.<br />

27. Tapno ipalawag ti <strong>pammapatay</strong> a kakuyog ti panagiyan ti AFP kadag<strong>iti</strong> barangay, imbaga<br />

ka<strong>ni</strong>ak ti dati a komandante a nakasaritak a daytoy ket panangibales dag<strong>iti</strong> agtaeng kadag<strong>iti</strong> lokal<br />

a komite ti CPP <strong>iti</strong> panangitudo dagitoy kadag<strong>iti</strong> kabagian da a pinatay ti NPA. Iti narabaw a<br />

panangbuya, rummuar a posible ti kastoy, ngem saan met a maiyannugot <strong>iti</strong> testimonya ti<br />

sinoman kadag<strong>iti</strong> testigo. Rumrummuar <strong>iti</strong> adu kadag<strong>iti</strong> interbyu a maar-aramid ti panangibales<br />

babaen <strong>iti</strong> simple laeng a panangited <strong>iti</strong> impormasyon <strong>iti</strong> AFP.<br />

D. Ti Teorya ti Mangilibak a Militar <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Pananggugor<br />

28. Iliblibak ti militar ti dakkel a bilang ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> a nakairamanan ti<br />

soldados na. 36 Annugoten ti mano nga opisyales ti militar nga adda ti sumagmamano a<br />

<strong>pammapatay</strong> nga inaramid dag<strong>iti</strong> narusanger nga elemento <strong>iti</strong> intar dag<strong>iti</strong> soldado. Ngem<br />

natangken da a madmadian ti saan met a madaeran nga ebidensya <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> pudno a kinakaro ti<br />

problema; imbes ket ipilpilit da ti teorya nga adu dag<strong>iti</strong> leftist nga aktibista a mapatpatay gapu ta<br />

biktima da <strong>iti</strong> pananggugor dag<strong>iti</strong> kakadwa da <strong>iti</strong> intar ti CPP ken NPA. Namin-ano a dinawat ko<br />

ti pammaneknek ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> Gobyerno para <strong>iti</strong> daytoy nga argumento. Ngem saan pulos a<br />

makakumbinser ti imparang da nga ebidensya.<br />

(a) Impatuldo ti militar nga an-annugoten ti CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong> publiko ti<br />

panangikipas na <strong>iti</strong> dadduma kadag<strong>iti</strong> madama ken dati na a miembro. Agpayso met daytoy, kas<br />

mapaneknekan ti sinoman a mangbasa <strong>iti</strong> pagiwarnak ti CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong> warnakan <strong>iti</strong> internet.<br />

Ngem awan kanaigan na daytoy <strong>iti</strong> nalawlawa a saritaan.<br />

(b) Impatuldo pay ti militar a nangisayangkat ti CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong> nasaknap nga<br />

internal a pananggugor kadag<strong>iti</strong> miembro na a suspetsado kas impormante ti Gubyerno. Ammo<br />

ti publiko daytoy – ngem daytoy ket napasamak 20 a tawen ti napalabasen.<br />

(c) Impasagid ti militar a ti listaan ti 1,335 nga indibidwal a pinatay kanu ti NPA ket<br />

agserbi kas ebidensya nga haan laeng nga pumatpatay ti tatao ti NPA nu diket ada <strong>iti</strong> maararamid<br />

a pananggugor. Ngem 44 laeng kadag<strong>iti</strong> tao nga inlista ti Karapatan kas biktima ti<br />

extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> ti naibilang kadag<strong>iti</strong> 1,335. Ken awan pulos ti inted ka<strong>ni</strong>ak ti<br />

Gubyerno a datos a mangpaneknek nga adda uray maysa kadagitoy nga indibidwal a nagudas kas<br />

paset ti pananggugor. 37<br />

(d) Naikkan ak ti dokumento a natiliw kadag<strong>iti</strong> rebelde idi Mayo 2006 a<br />

mangiladawan <strong>iti</strong> maysa nga operasyon a nainaganan a “Bushfire” (Puor <strong>iti</strong> Kabakiran). Kunana<br />

daytoy, magugoran ti CPP/NPA/NDF kadag<strong>iti</strong> ahente ti militar a nakauneg <strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon, ket<br />

maiparuar a ti militar ti responsable para <strong>iti</strong> pannakatay dagitoy. 38 Gapu ta awan ti napigsa nga<br />

pamaneknek nga ebidensya, nga dinawat ko, daytoy a dokumenta ket napunuan ti sinyales ti<br />

panangallilaw ken saan nga mausar nga ebidensya <strong>iti</strong> anyaman nu diket panangulbod. 39

pa<strong>ni</strong>d 15<br />

29. Saan a masuportaran dag<strong>iti</strong> naiparang nga ebidensya ti argumento nga adda<br />

isaysayangkat ti CPP/NPA/NDF a nasaknap a pananggugor. Iti kinagpayso na, awan ti nasabat<br />

ko a leftist – pumabpabor man wenno kumonkontra <strong>iti</strong> CPP, wenno magmagna <strong>iti</strong> bukod na a<br />

turongen – a mammati nga adda ti mapaspasamak itatta a kasta a pananggugor. Ti panangipilit ti<br />

militar a ti “usto, umiso, ken pudno” a rason para kadag<strong>iti</strong> kapaspasamak a <strong>pammapatay</strong> ket<br />

pananggugor <strong>iti</strong> intar ti CPP/NPA/NDF, pakakitaan laeng ti panangpadas da nga talawan ti<br />

rebbengen da. 40<br />

V. PAMMAPATAY TI NPA<br />

30. Nangted ti Gubyerno <strong>iti</strong> listaan ti 1,335 nga indibidwal a pinatay kanu ti NPA.<br />

Pamindua-apagkatlo (2/3) kadagitoy ket sibilyan. 41 Nupay namin-ano ak a dimmawat <strong>iti</strong><br />

dokumentasyon a mangpaneknek kadagitoy a kaso, awan ti naited ka<strong>ni</strong>ak. Awan met ti usto a<br />

gapu no apay a pagdudaak ti kinapudno na daytoy, ngem bayat nga awan ti mainayon a<br />

dokumentasyon, imposible a makumpirma ti kinapudno na wenno maamiris tapno mailasinan<br />

dag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> a limmabsing kadag<strong>iti</strong> makatao a paglintegan <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> armado a<br />

risiris.<br />

31. Ngem <strong>iti</strong> diskusyon kadag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> NDF, kasta met <strong>iti</strong> panagbasa kadag<strong>iti</strong><br />

naiwarnak a dokumento ti CPP/NPA/NDF, madlaw ti mano nga aramid a saan a maisurot<br />

kadag<strong>iti</strong> internasyonal a paglintegan a makatao ken mangiseguro kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao.<br />

Umuna, ibilbilang ti CPP/NPA/NDF a kas leh<strong>iti</strong>mo a target ti pangmilitar nga atake na dag<strong>iti</strong><br />

tiktik ti AFP, PNP, ken paramilitar a grupo. Agpayso a ti dadduma kadagitoy ket mannakigubat<br />

wenno sibilyan a direkta a makilaok <strong>iti</strong> gubat. Ngem nalawa unay ti panangipabagas ti<br />

CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong> kategorya ti “tiktik” ta ibilbilang na ditoy uray dag<strong>iti</strong> ordinaryo laeng nga<br />

impormante, a kas dag<strong>iti</strong> mannalon a mangitudo kadag<strong>iti</strong> lokal a miembro ti CPP no<br />

mainterrogar ti AFP isuda, kasta met dag<strong>iti</strong> mangayab <strong>iti</strong> pulis no umay ti NPA a mangalut-ot <strong>iti</strong><br />

kuarta kadakuada. 42 Pananglabsing <strong>iti</strong> internasyonal a linteg ti <strong>pammapatay</strong> kadagitoy a tattao.<br />

32. Maikadua, nakaro ti pagkurkurangan wenno awan pulos kinapudno na ti sistema ti<br />

CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong> “korte ti umili”. Saan a nalawag no bigbigbigen ti CARHRIHL wenno<br />

Comprehensive Agreement on Respect for Human Rights and International Huma<strong>ni</strong>tarian Law<br />

(Komprehensibo a Tulagan <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Panangrespetar kadag<strong>iti</strong> Karbengan-Tao ken kadag<strong>iti</strong><br />

Internasyonal a Paglintegan a Makatao) nga addaan ti CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong> karbengan a mangbukel<br />

kadag<strong>iti</strong> korte ken mangusig kadag<strong>iti</strong> nakabasol. 43 Ngem nalawag nga ibilbilin dag<strong>iti</strong><br />

internasyonal a paglintegan a makatao a rebbengen ti CPP/NPA/NDF nga idalan <strong>iti</strong> umno a<br />

proseso ti a<strong>ni</strong>aman nga aramiden na a panagusig. Ket nupay nakedngan kanu ti sistema ti korte<br />

ti umili nga adda maaramid a “panangilawag <strong>iti</strong> darum sakbay a rugian ti korte ti panagusig,”<br />

awan met ti iggem ti CPP/NPA/NDF a bukod na a penal code wenno kasuratan a mangilawag<br />

kadag<strong>iti</strong> basaran ti panagusig. 44 Rumrummuar a dusdusaen ti CPP/NPA/NDF dag<strong>iti</strong> krimen,<br />

ordinaryo man wenno kontra-rebolusyonaryo, kadag<strong>iti</strong> paset ti pagilian a kontrolado na. Ngem<br />

awan ti maited dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> NDF a kongkreto a detalye <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> operasyon ti sistema ti<br />

korte ti umili. Ngarud, maipagarup a bassit unay wenno awan ti magmagna a hudisyal a proseso.<br />

Iti dadduma a kaso, maipagarup a ti korte ti umili ket mausar tapno mabalinan ti CPP/NPA/NDF<br />

a kalilisan ti prinsipyo a mangiparit <strong>iti</strong> panangdusa kadag<strong>iti</strong> tao a saan a direkta a makipaspaset<br />

<strong>iti</strong> gubat. Kayat na a sauen, ti korte ti umili ket pagkaleb laeng <strong>iti</strong> vigilantism wenno murder<br />

tapno maipamarang a ligal daytoy. Maysa daytoy a pakakitaan ti pananglabsing ti

pa<strong>ni</strong>d 16<br />

CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong> karbengan ti mausig a maidalan ti kaso na <strong>iti</strong> umno a proseso, segun <strong>iti</strong><br />

nailanad kadag<strong>iti</strong> internasyonal a paglintegan a makatao. Mabalin nga ibaga a daytoy ket war<br />

crime wenno krimen <strong>iti</strong> gerra a pakabasolan dag<strong>iti</strong> nangaramid a kadre ti CPP/NPA/NDF. 45<br />

33. Maikatlo, agserserbi a kas la pangta <strong>iti</strong> biag ti ipakpakdaar dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong><br />

CPP/NPA/NDF a dag<strong>iti</strong> kalaban da ket addaan “utang a dara” wenno “basol <strong>iti</strong> umili”, wenno<br />

mausig dagitoy <strong>iti</strong> korte ti umili. 46 Ti panangibitla kadagitoy a pangta <strong>iti</strong> kaleb ti rebolusyonaryo<br />

a hustisya ket saan pulos nga umno ken rumbeng a maiwaksi.<br />

VI. PAMMAPATAY KASILPU KADAGITI RISIRIS<br />

ITI LAUD-MINDANAO<br />

34. Kumpara <strong>iti</strong> maisilpu <strong>iti</strong> risiris a nakairamanan ti CPP/NPA/NDF, basbassit ti atensyon a<br />

maited <strong>iti</strong> pananglabsing kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao kasilpu kadag<strong>iti</strong> risiris <strong>iti</strong> laud-Mindanao ken <strong>iti</strong><br />

arkipelago ti Sulu. Ngem adda naawat ko a mano nga alegasyon maipapan <strong>iti</strong> kastoy, ket<br />

rumbeng a maikkan ti adaddu nga asikaso. 47<br />

35. Adu dag<strong>iti</strong> naawat ko nga alegasyon, a suportado ti ebidensya, <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong><br />

extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> a napaspasamak <strong>iti</strong> isla ti Jolo. Tallo a banag ti mangiduma<br />

kadagitoy <strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> dadduma a lugar. Umuna, ti panagranggas ket naaramid nga<br />

awan ti panagpili. Iti risiris <strong>iti</strong> baet ti Gubyerno ken ti NPA, adda ti spesipiko a tiruen ti ranggas.<br />

Mapatay dag<strong>iti</strong> sibilyan, ngem karkarna a kas resulta ti aksidente. Sabali idiay Jolo ta maitalaw,<br />

maarrestar, wenno magudas ti tao nga awan pulos wenno narabaw laeng ti gapu. Nayon na,<br />

naisigud kadag<strong>iti</strong> operasyon-militar ti panangaramat kadag<strong>iti</strong> awan-panagpili a pamay-an ti<br />

panangraut <strong>iti</strong> kalaban, a kas ti panang<strong>iti</strong>nnag kadag<strong>iti</strong> bomba ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> eroplano,<br />

panagbungbong, ken panangipakay-ab kadag<strong>iti</strong> bala ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> helikopter. Maikadua, kumpara<br />

<strong>iti</strong> dadduma a paset ti pagilian, nakarkaro ditoy ti buteng dag<strong>iti</strong> testigo, ket adda naited ka<strong>ni</strong>ak<br />

nga impormasyon <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> kaso a saan pulos a naireport <strong>iti</strong> PNP. Maikatlo, narigat nga<br />

itudo no sino ti responsable para kadag<strong>iti</strong> abuso. Kadawyan a pabasolen ti Gubyerno ti ASG<br />

wenno MNLF, ket pabasolen met dag<strong>iti</strong> biktima ti AFP. Agsipud ta awan maar-aramid nga<br />

epektibo nga imbestigasyon, narigat a maammuan no a<strong>ni</strong>a ti pudno. Sinoman ti akinbasol<br />

kadag<strong>iti</strong> partikular nga abuso, nalatak nga umad-adu dagitoy kadag<strong>iti</strong> tiempo nga agsaysayangkat<br />

ti AFP kadag<strong>iti</strong> kangrunaan nga operasyon laban <strong>iti</strong> ASG wenno MNLF. Mayat met ti ikaskasta<br />

ti CHRP <strong>iti</strong> panagreport, ket rumbeng koma a nayonan na ti kabaelan na nga agibaon kadag<strong>iti</strong><br />

mangwanawan <strong>iti</strong> kasasaad oras nga adda agrugi nga operasyon.<br />

36. Basbassit ti bilang dag<strong>iti</strong> naawat ko nga alegasyon <strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> <strong>iti</strong><br />

Magindanao ken dadduma pay a paset ti laud-Mindanao. Mabalin a basbassit ditoy ti insidente ti<br />

panangabuso. Ditoy, makipaspaset ti Gubyerno ken ti MILF <strong>iti</strong> aktibo a proseso <strong>iti</strong> pananggunod<br />

<strong>iti</strong> kappia, ket agt<strong>iti</strong>nnulong da pay kadag<strong>iti</strong> operasyon a kontra-terrorista. Ngem ipatuldo<br />

dag<strong>iti</strong> naawat ko nga alegasyon, nayon pay ti panangakar ti dadakkel a bilang ti populasyon<br />

kasilpu <strong>iti</strong> gubat, a saan a maisarming ti pudno a kasasaad <strong>iti</strong> kinaawan dag<strong>iti</strong> report <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong><br />

panangabuso kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao. Nasken a pagpanunotan ti panangituon <strong>iti</strong> meka<strong>ni</strong>smo para<br />

<strong>iti</strong> panagbantay ken panagreport <strong>iti</strong> publiko maipanggep <strong>iti</strong> sitwasyon dag<strong>iti</strong> karbengan-tao <strong>iti</strong><br />

baskag ti proseso ti pananggun-od <strong>iti</strong> kappia a sinerrek ti Gubyerno ken ti MILF. 48

VII. PAMMAPATAY KASILPU KADAGITI RISIRIS<br />

MAINAIG ITI REPORMA-AGRARYO<br />

pa<strong>ni</strong>d 17<br />

37. Mairamraman kadag<strong>iti</strong> risiris <strong>iti</strong> baet ti Gubyerno, CPP/NPA/NDF, ken dadakkel nga<br />

makinbagi-ti-daga dag<strong>iti</strong> mannalon nga agitunton <strong>iti</strong> karbengan da <strong>iti</strong> daga babaen <strong>iti</strong> programa ti<br />

Gubyerno <strong>iti</strong> reporma-agraryo. 49 Binangon ti Gubyerno ti CARP wenno Comprehensive<br />

Agrarian Reform Program (Komprehensibo a Programa <strong>iti</strong> Reporma-Agraryo) idi 1988 tapno<br />

maiwaras ti daga kadag<strong>iti</strong> mannalon. 50 Iti panangbuya ti CPP/NPA/NDF, ti CARP ket<br />

pamuspusan para “maguddua ken maturayan” dag<strong>iti</strong> mannalon, ken malapdan ti panangipagna ti<br />

rebolusyonaryo a tignayan <strong>iti</strong> pudno a reporma <strong>iti</strong> daga. 51 Iti kabuklan, supyaten dag<strong>iti</strong> apotdaga<br />

ti amin a programa <strong>iti</strong> panangiwaras <strong>iti</strong> sa<strong>ni</strong>kua. Ngem adda sagpaminsan a makialyado da tapno<br />

magundawayan dag<strong>iti</strong> tensyon a rumussua kas resulta dag<strong>iti</strong> ganaygay ti Gubyerno ken ti<br />

CPP/NPA/NDF a mangipatungpal <strong>iti</strong> bukbukod da a programa <strong>iti</strong> reporma-agraryo. Mariribuk<br />

dag<strong>iti</strong> mannalon ta nupay suportaran da ti pangmabayagan a programa ti CPP, kayat da met a<br />

makaraman kadag<strong>iti</strong> benepisyo a maited a dagus ti CARP. Ngem upayen met ti CPP/NPA/NDF,<br />

kasta met dag<strong>iti</strong> apotdaga isuda. Nayon na daytoy, mas interesado ti opisyales ti lokal a<br />

gubyerno a protektaran ti sa<strong>ni</strong>kua dag<strong>iti</strong> babaknang ngem ti biag ken karbengan dag<strong>iti</strong> mannalon,<br />

ken agkurkurang ti ited ti PNP a proteksyon kadag<strong>iti</strong> mannalon nga agngayngayangay a<br />

tagikuaen ti daga a naiparangkapen koma kadakuada.<br />

VIII. PANANGGUDAS KADAGITI PERIODISTA<br />

38. Umad-adu dag<strong>iti</strong> insidente ti <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> periodista. Ma<strong>ni</strong>pud 1986 inggana<br />

2002, ti pagtengngaan a bilang dag<strong>iti</strong> mapatay a periodista <strong>iti</strong> tunggal tawen ket dua wenno tallo,<br />

depende no kasano a maaramid ti panagbilang. 52 Ma<strong>ni</strong>puud 2003 inggana 2006, ngimmato<br />

daytoy <strong>iti</strong> pito inggana sangapulo. Nupay <strong>iti</strong> kapanunotan ti publiko, naisilpu ti dua a bambanag,<br />

rumrummuar nga agduduma dag<strong>iti</strong> gapu ti pananggudas kadag<strong>iti</strong> periodista ken ti <strong>pammapatay</strong><br />

kadag<strong>iti</strong> aktibista. Iti panangkita dag<strong>iti</strong> nakasaritak a periodista ken orga<strong>ni</strong>sasyon para <strong>iti</strong><br />

proteksyon da, lokal dag<strong>iti</strong> gapu ti kaaduan kadag<strong>iti</strong> napasamak a pananggudas. 53 Ti dadduma<br />

kadagitoy ket naaramid tapno malapdan dag<strong>iti</strong> periodista <strong>iti</strong> panangibutaktak kadag<strong>iti</strong><br />

impormasyon <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> krimen ken kinakurakot ti nabibileg a tattao. Ti dadduma met<br />

bunga dag<strong>iti</strong> lokal a risiris a nakipasetan dag<strong>iti</strong> periodista babaen <strong>iti</strong> panangiwaragawag da<br />

kadag<strong>iti</strong> opinyon a pabor <strong>iti</strong> maysa a benneg. Pinakaro ti struktura ti industriya ti media daytoy a<br />

problema. Adu kadag<strong>iti</strong> brodkaster wenno agirakurak ket “block-timer”; gumatang da <strong>iti</strong> airtime,<br />

sa da pagganaban ti panangilako <strong>iti</strong> nabayadan a panangiwarnak. Ti dadduma met agganab<br />

babaen <strong>iti</strong> makunkuna nga “AC/DC journalism” – “attack, collect; defend, collect,” wenno<br />

panangatake a masarunuan ti panagkolektar <strong>iti</strong> kuarta, sa masaranuan manen ti panagdepensa ken<br />

panagkolektar manen <strong>iti</strong> kuarta. Agarup pamitlo-apagkappat (3/4) kadag<strong>iti</strong> mapatay a periodista<br />

ket brodkaster, ken kaguddua kadagitoy ket block-timer. 54 Ngem uray no madi ti aramid ti<br />

dadduma a periodista, saan a rason daytoy para patayen isuda. Makaladingit ti kinadarimakmak<br />

ti pananggudas kadag<strong>iti</strong> periodista.<br />

IX. DAVAO: VIGILANTISM WENNO DEATH SQUAD?<br />

39. Nagwaran nga <strong>iti</strong> syudad ti Davao, adda aggargaraw a “Davao Death Squad” (DDS).<br />

Ngem makalkaleban laeng a kas aramid dag<strong>iti</strong> “grupo a vigilante” no adda mapasamak a<br />

kabutbuteng ti predisibilidad na nga extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> kriminal, miembro

pa<strong>ni</strong>d 18<br />

dag<strong>iti</strong> bunggoy wenno gang, ken ubbing a gabat <strong>iti</strong> kalsada. Adda maysa a banag a mangipakita<br />

a dagitoy a <strong>pammapatay</strong> ket nabasbasan dag<strong>iti</strong> agturturay: awan pulos kadag<strong>iti</strong> pinmatpatay ti<br />

mangilemmeng <strong>iti</strong> rupa na. Agparang dagitoy a lallaki <strong>iti</strong> paraangan ti balay nga awan tapar ti<br />

rupa da a mangballaag kadag<strong>iti</strong> inna a sumaruno a matay dag<strong>iti</strong> annak da nu saan nga agpak<strong>ni</strong><br />

dagitoy. Saan nga agmaskara wenno agabungot dag<strong>iti</strong> mangpaltog wenno mangbagkong<br />

kadag<strong>iti</strong> ubbing <strong>iti</strong> kalsada. Iti kinagpayso na, awan pulos ti pakangngegan nga agusar dag<strong>iti</strong><br />

pinmatpatay <strong>iti</strong> bonet, isu nga saan pulos a napanunot dag<strong>iti</strong> testigo a nainterbyuk nga agapaden<br />

daytoy no saan ko a sinaludsod. 55 Awan kadag<strong>iti</strong> testigo nga i<strong>ni</strong>nterbyuk ti nakakita <strong>iti</strong><br />

pinmatpatay a nangilemmeng <strong>iti</strong> rupa na. Segun <strong>iti</strong> maysa a nakasaritak a mangwanwanawan <strong>iti</strong><br />

kasasaad, ti panangilemmeng <strong>iti</strong> rupa ket maaramid laeng <strong>iti</strong> saan nga adadu ti dua kada<br />

sangagasut a kaso.<br />

40. Ti Mayor ti Davao ket maysa a “authoritarian populist” wenno adda nalabes a turayna<br />

kadag<strong>iti</strong> tatao a, malaksid <strong>iti</strong> ababa a tiempo a nagserbi isuna a kas Konggresista, ket nakatugaw<br />

<strong>iti</strong> puesto na ma<strong>ni</strong>pud 1988. Simple laeng ti panggep na: gun-oden ti natalna a relasyon <strong>iti</strong><br />

CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong> lokalidad, ken rauten dag<strong>iti</strong> kriminal. Idi nakasaritak isuna, impaduyakyak na<br />

a kontrolado na ti army ken pulisya, ken kunana nga “Ditoy nga agsardeng <strong>iti</strong> panaglablabes .”<br />

Nupay kasta, namin-ano na nga innayon a “Saan ko nga akseptaren ti a<strong>ni</strong>aman a pammabasol a<br />

kriminal.” Nupay namin-ano na a pinasingkedan nga adda ka<strong>ni</strong>ana “amin a responsibilidad”<br />

para <strong>iti</strong> kinaawan ti solusyon ti ginasut a kaso ti <strong>pammapatay</strong> a naaramid bayat a nakatugaw<br />

isuna <strong>iti</strong> puesto, basta na laeng nga ilibak ti kinaadda ti death squad nga aggargaraw <strong>iti</strong> syudad ti<br />

Davao, ket isubli na ti tungtongan <strong>iti</strong> kinaaawan ti laboratoryo <strong>iti</strong> droga ditoy a syudad. Nawaya<br />

na a pinaneknekan nga i<strong>ni</strong>yebkas na <strong>iti</strong> publiko a ti Davao ket pagbalinen na a “napeggad”<br />

wenno “saan a natalged a lugar” para kadag<strong>iti</strong> kriminal, ngem impapilit na a daytoy a pakdaar<br />

ket para laeng <strong>iti</strong> publiko, saan a makaapektar <strong>iti</strong> aramid ti pulisya, ta: “Ammo dag<strong>iti</strong> pulis ti<br />

linteg. Naikkan da ti innadal.” Saan a madepensaran ti takder ti Mayor: dominado na ti syudad<br />

inggana <strong>iti</strong> punto a mabalinan na a pugasen ti mano a klase ti krimen, ngem awan kanu<br />

maaramid na maipapan <strong>iti</strong> ginasut a <strong>pammapatay</strong> nga inaramid dag<strong>iti</strong> lallaki nga awan tapar ti<br />

rupa da, <strong>iti</strong> sanguanan pay ti nadumaduma a tao a makatestigo.<br />

41. Agpayso nga idi katugtugaw ti Mayor <strong>iti</strong> puesto na, gagangay a patpatayen ti NPA dag<strong>iti</strong><br />

pulis. Agpayso nga addaan problema ti Davao <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> youth gang wenno bunggoy<br />

dag<strong>iti</strong> agtutubo. Dagitoy ket kangrunaan a bunggoy ti pangmabiitan a pagtiponan dag<strong>iti</strong> gabat <strong>iti</strong><br />

kalsada nga agtawen 10 inggana 25. Ngem gagangay kadag<strong>iti</strong> miembro ti panangusar <strong>iti</strong> droga,<br />

pannakiraman kadag<strong>iti</strong> menor a krimen, ken pannakilaok kadag<strong>iti</strong> naranggas a gang war wenno<br />

ginnubat dag<strong>iti</strong> agsusubang a bunggoy. Rumrummuar a nabalinan ti Mayor a sakuloban ti<br />

syudad ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> armado a pannakirisiris ti NPA <strong>iti</strong> Gubyerno, ken limitaran ti mano a klase ti<br />

kriminal nga aktibidad. Gapu <strong>iti</strong> kastoy, naala ti Mayor ti panangannugot ti umili kadag<strong>iti</strong><br />

aramid na. Haan nga amu ti umili ti gatad <strong>iti</strong> biyag ti tao para ti “hustisya” nga sagot ti death<br />

squad.<br />

42. Nangina ti mabaybayadan no biag ti tao ti pagsaritaan. Ma<strong>ni</strong>pud idi 1998, a tawen a<br />

nagrugi dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil nga amisigen dag<strong>iti</strong> pasamak, nasurok ngem<br />

limagasut katao ti pinatay ti death squad. 56 Inggana 2006, naaramid ti kaaduan kadag<strong>iti</strong><br />

<strong>pammapatay</strong> babaen <strong>iti</strong> paltog; ma<strong>ni</strong>pud idi, inmado ti <strong>pammapatay</strong> babaen <strong>iti</strong> bagkong.<br />

Nakisarita ak kadag<strong>iti</strong> testigo ken kabagian ti walo a natay ken maysa a nabiag a biktima; nayon<br />

na daytoy, inadal ko dag<strong>iti</strong> dokumento kadag<strong>iti</strong> kaso ti innem pay a natay ken tallo pay a nabiag

pa<strong>ni</strong>d 19<br />

a biktima. Impakita dagitoy no kasano a mapasamak dag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> ken kasano ti kinakaro<br />

ti kinasaem dagitoy para kadag<strong>iti</strong> pamilya ken gagayyem dag<strong>iti</strong> biktima. 57 Iti kabuklan, ti<br />

<strong>pammapatay</strong> ket bunga ti panangipagarup wenno suspetsa maipanggep <strong>iti</strong> menor laeng a krimen,<br />

maunaan <strong>iti</strong> ballaag wenno pakdaar a mangilawag <strong>iti</strong> gapu ti <strong>pammapatay</strong>, ken maaramid <strong>iti</strong><br />

sango ti publiko a kasla gagara a maipakita a daytoy ket maysa laeng a banag a di maikankano.<br />

43. Kasano nga aggaraw ti maysa a death squad? Saan a kumpleto ti ladawan a nabukel ko<br />

ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> pannakisaritak kadag<strong>iti</strong> tao ken panangadal kadag<strong>iti</strong> dokumento. Ngem ipatuldo<br />

dagitoy nga adda dua a punto a mabalin a maaramat kas pagrugian ti imbestigasyon ken<br />

reporma. Umuna, rumrummuar a dag<strong>iti</strong> “asset” wenno tiktik a manginagan kadag<strong>iti</strong> indibidwal a<br />

mabalin a tiruen ti death squad ket suspetsado met laeng a kas kriminal; kalpasan da a<br />

maarrestar, marekrut da kas tiktik babaen <strong>iti</strong> kari a mawayaan da a dagus. 58 Maikadua,<br />

rumrummuar a makipaset met dag<strong>iti</strong> opisyal ti barangay <strong>iti</strong> panagpili kadag<strong>iti</strong> target; nagtaud<br />

daytoy <strong>iti</strong> papel ti opisyales <strong>iti</strong> pananginagan kadag<strong>iti</strong> pagsuspetsaan da kas mangilako <strong>iti</strong> droga<br />

tapno mainayon dagitoy <strong>iti</strong> listaan dag<strong>iti</strong> bantayan ti PNP. 59 Mabalin a mabaliwan ti kasasaad<br />

babaen <strong>iti</strong> panangidatag kadag<strong>iti</strong> restriksyon tapno malimitaran ti papel dag<strong>iti</strong> opisyal ti barangay<br />

<strong>iti</strong> panangtiktik ken tapno malapdan ti panangabuso <strong>iti</strong> proseso ti pananginterrogar kadag<strong>iti</strong><br />

maibalud. 60 Ngem tapno mapasardeng ti operasyon ti death squad, kasapulan ti panangngalap <strong>iti</strong><br />

ebidensya a mangitudo kadag<strong>iti</strong> tao a mangtengtengngel kadag<strong>iti</strong> tiktik a paggapgapuan ti<br />

impormasyon maipanggep <strong>iti</strong> lokasyon dag<strong>iti</strong> mabanbantayan a tao, ken mangiturong kadag<strong>iti</strong><br />

pummatpatay. No saan koma nga iliblibak ti lokal nga opisina ti CHRP ti kinaadda na daytoy a<br />

death squad, adda koma kabaelan na a mangisayangkat <strong>iti</strong> umno nga imbestigasyon. Adu dag<strong>iti</strong><br />

testigo a makaited <strong>iti</strong> impormasyon, maikkan da laeng ti natalged a proteksyon. 61<br />

44. Saan man a popular nga ilaban ti karbengan dag<strong>iti</strong> ubbing a gabat <strong>iti</strong> kalsada, saan met a<br />

rumbeng a mabagsol inggana matay ti sinoman gapu <strong>iti</strong> menor laeng a krimen. Adda indikasyon<br />

a daytoy nga aramid ket matultuladen <strong>iti</strong> dadduma a paset ti Mindanao, uray pay idiay Cebu, ket<br />

nasken unay a mapasardeng a dagus.<br />

X. TI SISTEMA TI HUSTISYA MAINAIG KADAGITI KRIMEN<br />

A. Pakauna<br />

45. Darimakmak ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. Awan pulos ti naipato a nakabasol kadag<strong>iti</strong><br />

kaso ti <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> aktibista a leftist, 62 ken innem laeng ti naipato a nakabasol <strong>iti</strong> kaso<br />

ti <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> periodista. 63 Tapno maipakaawat no apay a mapapaay ti sistema ti<br />

hustisya nga ipato a nakabasol dag<strong>iti</strong> mammapatay ken ipasardeng dag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong>, masapul<br />

nga ipalawag ti kabuklan a struktura na daytoy a sistema. Dua nga organo ti mangimbestigar<br />

kadag<strong>iti</strong> krimen: maysa ti PNP, nga orga<strong>ni</strong>sado <strong>iti</strong> nasyonal a tukad ngem maipauneg <strong>iti</strong><br />

“kontrol” ken “superbisyon <strong>iti</strong> operasyon” dag<strong>iti</strong> Mayor kadag<strong>iti</strong> lokalidad; maikadua ti NBI<br />

wenno National Bureau of Investigation (Nasyonal nga Ahensya para kadag<strong>iti</strong> Imbestigasyon), a<br />

naipauneg <strong>iti</strong> sentral a kontrol. 64 No adda ti rumussua a kaso, daytoy ket adalen dag<strong>iti</strong> parausig<br />

wenno prosekyutor, a naipauneg <strong>iti</strong> NPS wenno National Prosecution Service (Nasyonal a<br />

Serbisyo dag<strong>iti</strong> Parausig) ti DOJ wenno Department of Justice (Departamento ti Hustisya), tapno<br />

maammuan no adda ti naan-anay a basaran ti panagusig <strong>iti</strong> kaso <strong>iti</strong> korte. 65 Daytoy ti normal a<br />

proseso. No opisyal ti Gubyerno ti maidarum, akemen ti Ombudsman ti panagusig <strong>iti</strong> kaso.<br />

Madengngeg dag<strong>iti</strong> kaso kadag<strong>iti</strong> korte. Ti Korte Suprema ti mangimaton <strong>iti</strong> husgado ken

pa<strong>ni</strong>d 20<br />

agserbi a kas kangatuan a pagkamangan dag<strong>iti</strong> mangapelar kadag<strong>iti</strong> kaso. 66 No nangato nga<br />

opisyal ti Gubyerno ti maidarum, aramiden ti Ombudsman ti panagusig ka<strong>ni</strong>ana <strong>iti</strong> korte ti<br />

Sandiganbayan 67 imbes a kadag<strong>iti</strong> ordinaryo a korte. Ngem ti Korte Suprema latta ti<br />

mangaramid <strong>iti</strong> kangatuan a tukad a panangrepaso kadag<strong>iti</strong> kaso a maapelar. Ti IALAG wenno<br />

Inter-Agency Legal Action Group (grupo a bukbuklen ti nadumaduma nga ahensya para kadag<strong>iti</strong><br />

aksyon-ligal) ti kaudian a nainayon <strong>iti</strong> sistema, ket apektaran na daytoy dag<strong>iti</strong> operasyon ti NPS,<br />

NBI, ken PNP.<br />

B. Ikilkillo ti IALAG dag<strong>iti</strong> prayoridad ti sistema ti hustisya<br />

<strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> krimen<br />

46. Padpadasen ti nangangato nga opisyales ti Gubyerno nga aramaten ti sistema ti panagusig<br />

tapno buraken ti nagadu nga orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil ken grupo a party list nga, <strong>iti</strong><br />

panangkita da, agserserbi a kas prente ti CPP. Nupay pagdidinamagan daytoy a proyekto a kas<br />

nangisit a panangisikat, sipaparang ken diretsaan nga impalawag daytoy ka<strong>ni</strong>ak ti mano nga<br />

opisyales, ket impakaammo da nga isu mismo ti papel ti IALAG, a naibangon idi 2006. 68 Ti<br />

IALAG ket organo nga executive wenno mangipakat, saan laeng nga advisory wenno<br />

mambalakad. Ngem uray no agtugtugaw ditoy dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> nadumaduma nga ehekutibo<br />

nga organo a mangkitkita <strong>iti</strong> bambanag nga addaan kanaigan da <strong>iti</strong> hustisya para krimen, <strong>iti</strong><br />

panangtiktik, ken <strong>iti</strong> trabaho a militar, ti bileg ken ti ligal nga awtoridad na ket agtaud <strong>iti</strong> opisina<br />

ti National Security Adviser. 69 Iti nasyonal a tukad, agtungtong ti miembros ti IALAG <strong>iti</strong><br />

mamingsan kada lawas. Pagtungtongan da dag<strong>iti</strong> ebidensya kadag<strong>iti</strong> partikular a kaso, ket adalen<br />

da no umanay dagitoy a pagdarum <strong>iti</strong> korte para kadag<strong>iti</strong> krimen. Adda met laeng ti tukad-rehion<br />

ken tukad-probinsya nga organo ti IALAG, ket maipada ti struktura ken papel dagitoy <strong>iti</strong><br />

nasyonal nga organo. Gapu <strong>iti</strong> panaggamed ti IALAG, naidarum ti mano a leftist a Konggresista,<br />

kasta met ti mano a tao a naikkan met koma ti garantiya a saan da a maidarum, maarrestar,<br />

wenno maibalud tapno makatulong da <strong>iti</strong> panangipagna <strong>iti</strong> proseso ti diyalogo <strong>iti</strong> baet ti<br />

Gubyerno ken ti NDF.<br />

47. Nabukel daytoy nga improbisado a meka<strong>ni</strong>smo para <strong>iti</strong> panangidarum <strong>iti</strong> miembros dag<strong>iti</strong><br />

nakuna nga orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil agsipud ta manmano kadagitoy ti nalatak a nakaaramid<br />

ti a<strong>ni</strong>aman a kriminal nga opensa. Saan pay a binaligtad ti Konggreso ti desisyon na nga iligalisa<br />

ti panagmiembro <strong>iti</strong> CPP wenno awisen ti pannakilaok dag<strong>iti</strong> grupo a leftist <strong>iti</strong> demokratiko a<br />

sistema ti pul<strong>iti</strong>ka. 70 Ngem ikagkagumaan ti ehekutibo a sanga ti Gubyerno, babaen <strong>iti</strong> IALAG,<br />

a liklikan dagitoy a lehislatibo a desisyon ken usaren ti panagusig tapno mataktak dag<strong>iti</strong> nakuna a<br />

grupo, kasta met a makarit ti karbengan da nga aggaraw a siwayawaya.<br />

48. A<strong>ni</strong>a ti mait-ited a rason para <strong>iti</strong> ligal nga opensiba a daytoy? Palawag ti maysa kadag<strong>iti</strong><br />

nakatungtong ko: idi nailigalisa ti panagmiembro <strong>iti</strong> CPP, ti manamnama ket ibbatan ti miembros<br />

ti armas da ket makipaset da <strong>iti</strong> parliamentaryo a dangadang; ngem imbes a kastoy, ingiddan<br />

ketdi ti CPP ti armado ken parliamentaryo a pannakidangadang. Nalawag met nga ibagbaga ti<br />

adu nga nangangato nga opisyales ti Gubyerno: <strong>iti</strong> panagkita da, paset <strong>iti</strong> insurhensya dag<strong>iti</strong><br />

grupo a party list a nakatugaw <strong>iti</strong> Konggreso. Agpayso nga adda dag<strong>iti</strong> tao <strong>iti</strong> uneg ti Konggreso,<br />

a kasta met <strong>iti</strong> kabambantayan, nga umanamong <strong>iti</strong> “nailian a demokratiko” nga ideolohiya.<br />

Ngem <strong>iti</strong> panagsaludsod ko no kasano nga agit-ited <strong>iti</strong> aktwal a suporta <strong>iti</strong> armado a dangadang<br />

dag<strong>iti</strong> Konggresista ti kakaruan a madildillaw a party list – Bayan Muna, Anakpawis, ken<br />

Gabriela – maymaysa a di-mapaneknekan nga alegasyon ti maisungsungbat ka<strong>ni</strong>ak: it-ited kanu

pa<strong>ni</strong>d 21<br />

dag<strong>iti</strong> nakuna a Konggresista ti “pork barrel” da <strong>iti</strong> NPA. 71 Naab-abaken dag<strong>iti</strong> naidatag a kaso<br />

laban <strong>iti</strong> mano kadag<strong>iti</strong> nakuna a Konggresista. Ngem saan latta a maup-upay ti nangangato nga<br />

opisyales ti Gubyerno. Ipilpilit ti maysa kadakuada: agpayso nga agkurkurang ti ebidensya a<br />

mabalin nga iparang <strong>iti</strong> publiko, ngem suportado dag<strong>iti</strong> darum ti impormasyon a naala babaen <strong>iti</strong><br />

panangtiktik a saan a mabalin nga ibutaktak <strong>iti</strong> publiko. Kuna met ti maysa pay kadakuada: adda<br />

umno a basaran ti panangiparuar kadag<strong>iti</strong> warrant wenno dokumento a mangibilin <strong>iti</strong><br />

panangarrestar kadag<strong>iti</strong> nakuna a Konggresista, isu nga saan na nga isardeng ti panangtrato<br />

kadagitoy a kas kriminal gapu laeng ta saan da a naipato a nakabasol.<br />

49. Ti sentral a panggep ti IALAG ket ti panagusig ken panangdusa kadag<strong>iti</strong> miembro ti CPP<br />

ken dag<strong>iti</strong> makunkuna a panglimo na a grupo basta adda mabirokan a ligal a basaran na daytoy.<br />

Awan ti naited ka<strong>ni</strong>ak nga ebidensya a mangipakita a nadisenyo wenno agserserbi ti IALAG a<br />

kas grupo a mangiplano kadag<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. Ngem gapu ta aktibo nga<br />

agbirbirok ti IALAG <strong>iti</strong> basaran ti panangirussuat kadag<strong>iti</strong> ligal nga aksyon, masapul nga<br />

agbukel isuna <strong>iti</strong> listaan dag<strong>iti</strong> indibidwal a mabigbig a kas kabusor ti Estado. Ngem saan met a<br />

maidarum ti adu kadagitoy nga indibidwal; makasulisog a patayen laengen dagitoy. Dag<strong>iti</strong><br />

mangibagi <strong>iti</strong> AFP ken PNP a makitugtugaw <strong>iti</strong> nadumaduma a tukad ti pannakabukel ti IALAG<br />

ket addaan <strong>iti</strong> kabaelan nga aramiden daytoy; ipatuldo dag<strong>iti</strong> circumstantial nga ebidensya nga<br />

adda mapaspasamak a kastoy. 72 Ngem ti mas makadadael a papel ti IALAG ket ti panangiyawis<br />

na kadag<strong>iti</strong> parausig a tumulong <strong>iti</strong> AFP ken PNP kadag<strong>iti</strong> operasyon a kontra-insurhensya ken<br />

pukawen kadag<strong>iti</strong> prayoridad da ti panagusig kadag<strong>iti</strong> kaso ti <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> aktibista a<br />

leftist.<br />

C. Agduduadua ti pulis <strong>iti</strong> panangimbestigar <strong>iti</strong> militar<br />

50. Bigbigen ti amin kadag<strong>iti</strong> nakatungtong ko ti awtoridad ken rebbengen ti PNP nga<br />

imbestigaren dag<strong>iti</strong> krimen a nakairamanan ti AFP. Ngem <strong>iti</strong> aktwal nga aramid, narabaw laeng<br />

ti imbestigasyon nga isaysayangkat ti PNP kadag<strong>iti</strong> kaso ti AFP. Dagitoy ti posible a palawag<br />

para <strong>iti</strong> kastoy: mabuteng ti PNP; adda nagkikinaawatan da <strong>iti</strong> AFP a saan koma nga<br />

imbestigaren ti pulisya dag<strong>iti</strong> kaso a nakairamanan ti soldados; personal nga aggagayyem dag<strong>iti</strong><br />

nangangato nga opisyal ti AFP ken PNP; 73 adda nabukel a panagkaykaysa ti AFP ken PNP bayat<br />

nga agt<strong>iti</strong>nnulong da kadag<strong>iti</strong> operasyon a kontra-insurhensya. 74<br />

D. Makalapped <strong>iti</strong> epektibo a panangurnong <strong>iti</strong> ebidensya ti nakapuy a<br />

kooperasyon <strong>iti</strong> baet dag<strong>iti</strong> pulis ken parausig<br />

51. Ublagen ti madama a sistema ti kooperasyon <strong>iti</strong> baet dag<strong>iti</strong> pulis ken prosekyutor, ket<br />

masulisog nga agpinabasol ti agsinumbangir no mapaay da <strong>iti</strong> panagusig. Dag<strong>iti</strong> prosekyutor<br />

wenno mangusig, imbes a dag<strong>iti</strong> hues wenno ukom, ti mangngeddeng no adda naan-anay a<br />

basaran para <strong>iti</strong> darum. Iti preliminaryo a panagdengngeg <strong>iti</strong> kaso, nasken nga awan pulos ti<br />

ipadlaw ti prosekyutor nga adda pabpaboran wenno lablabanan na. Ngarud, <strong>iti</strong> panagkita dag<strong>iti</strong><br />

prosekyutor, saan a rumbeng a tarabayan da dag<strong>iti</strong> pulis <strong>iti</strong> panangurnong kadag<strong>iti</strong> testimonya<br />

ken pisikal nga ebidensya a makapangabak <strong>iti</strong> kaso. Uray no <strong>iti</strong> panagkita da ket kurang ti<br />

ebidensya nga iparparang dag<strong>iti</strong> pulis <strong>iti</strong> preliminaryo a panagdengngeg <strong>iti</strong> kaso, kadawyan a<br />

saan da nga ipalawag nga usto no apay a kurang daytoy ta madi da a maibaga ti sinoman nga<br />

adda nungnungnongan da. Ngarud, saan a maikkan dag<strong>iti</strong> pulis <strong>iti</strong> eksperto a pannarabay <strong>iti</strong><br />

panangisagana <strong>iti</strong> kaso. Nupay nauneg ti pannakairamut na daytoy a problema <strong>iti</strong> kultura ti

pa<strong>ni</strong>d 22<br />

sistema ti hustisya <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> krimen, mabalin met a baliwan ti papel ti prosekyutor<br />

babaen <strong>iti</strong> panagamendar kadag<strong>iti</strong> pagannurotan <strong>iti</strong> panagusig ti husgado kadag<strong>iti</strong> krimen (Rules<br />

of Criminal Procedure) nga indatag ti Korte Suprema. 75 Rumbeng koma nga usaren ti Korte<br />

Suprema ti bileg na tapno agbalin a rekisito kadag<strong>iti</strong> prosekyutor ti panangited <strong>iti</strong> naan-anay a<br />

palawag <strong>iti</strong> desisyon da <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> kinakurang wenno kinausto ti ebidensya kas basaran <strong>iti</strong><br />

darum, kasta met a piliten dag<strong>iti</strong> prosekyutor nga aktibo a tumulong tapno maiseguro ti umno a<br />

panangimbestigar wenno panagusig kadag<strong>iti</strong> kaso a kriminal.<br />

E. Saan nga umanay ti programa para <strong>iti</strong> proteksyon dag<strong>iti</strong> testigo<br />

52. Ti kinaawan ti testigo ti kangrunaan a gapu no apay nga awan ti mausig ken madusa para<br />

<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. Segun <strong>iti</strong> maysa nga eksperto, gapu <strong>iti</strong> kinaawan ti testigo, walo<br />

<strong>iti</strong> sangapulo a kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> ti maisaltek <strong>iti</strong> tukad ti i<strong>ni</strong>syal nga<br />

imbestigasyon imbes nga umabante <strong>iti</strong> aktwal a prosekyusyon. Iti gimong a relatibo a<br />

nakurapay, no dinno ket napigsa unay ti panagsanggir <strong>iti</strong> komu<strong>ni</strong>dad ken manmano laeng ti<br />

makaakar <strong>iti</strong> nagtaengan da nga ili, napeggad unay nga agtestigo laban kadag<strong>iti</strong> mammapatay no<br />

dagitoy ket mismo a dag<strong>iti</strong> tao a naikkan <strong>iti</strong> responsibilidad a mangkita <strong>iti</strong> seguridad dag<strong>iti</strong> umili.<br />

Ti mensahe nga ipadanon na daytoy a kasasaad ket tapno maalwadam ti biag mo, saan ka nga<br />

agtestigo <strong>iti</strong> a<strong>ni</strong>aman a panagusig <strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong>.<br />

53. Ti NPS ti mangimatmaton <strong>iti</strong> programa para <strong>iti</strong> proteksyon dag<strong>iti</strong> testigo. Problematiko<br />

daytoy gapu ta posible a liklikan ti prosekyutor nga isingasing a sumrek dag<strong>iti</strong> testigo <strong>iti</strong><br />

programa para <strong>iti</strong> proteksyon da gapu laeng ta masapul nga ipakita na nga awan ti pabpaburan<br />

wenno lablabanan na <strong>iti</strong> panagusig <strong>iti</strong> maysa a kaso. Ngem masolbar ti problema no adda<br />

maibangon a baro nga opisina a mangkita <strong>iti</strong> proteksyon dag<strong>iti</strong> testigo a naisina <strong>iti</strong> opisina dag<strong>iti</strong><br />

prosekyutor, nupay maipuesto latta <strong>iti</strong> uneg ti DOJ. 76 Iti kasta, nawaya a maipagna ti baro nga<br />

opisina ti trabaho ti panangited <strong>iti</strong> proteksyon kadag<strong>iti</strong> testigo.<br />

54. Adu ti pagkapuyan ti implementasyon <strong>iti</strong> linteg a nangibangon <strong>iti</strong> programa para <strong>iti</strong><br />

proteksyon dag<strong>iti</strong> testigo. 77 Rumrummuar nga epektibo daytoy <strong>iti</strong> limitado laeng a bilang dag<strong>iti</strong><br />

kaso. Iti aktwal nga aramid, bassit unay ti maited kadag<strong>iti</strong> karbengan ken benepisyo nga ikarkari<br />

ti linteg tapno mabaelan dag<strong>iti</strong> testigo a sumrek <strong>iti</strong> programa. 78 Maysa a pagkapuyan, a mabalin<br />

nga iramut <strong>iti</strong> kinakurang ti rekursos, ti panangilaksid <strong>iti</strong> programa kadag<strong>iti</strong> dadduma a miembro<br />

ti pamilya ti testigo nga agpeggad met laeng, nupay <strong>iti</strong> teorya, “mabalin nga admitaren <strong>iti</strong><br />

programa ti sinoman nga agpeggad a miembro ti pamilya ti testigo, inggana dag<strong>iti</strong> kapindua a<br />

kabagian wenno kasukob na.” 79 Ngem adda mas pundamental a problema: uray no adda ti<br />

testigo, manmano laeng a kaso ti napardas nga umabante <strong>iti</strong> uneg ti sistema ti hustisya, 80 ken no<br />

saan nga aggaraw ti kaso, maikkat ti testigo <strong>iti</strong> programa para <strong>iti</strong> proteksyon, uray no agpeggad<br />

latta isuna.<br />

F. Nakaro ti panagdependar kadag<strong>iti</strong> testigo gapu ta limitado dag<strong>iti</strong> rekurso para <strong>iti</strong><br />

forensics wenno siyentipiko a panangadal kadag<strong>iti</strong> pisikal nga ebidensya<br />

55. No dakdakkel koma ti kapasidad para aramaten ti pisikal nga ebidensya, mabalin nga<br />

iyabante dag<strong>iti</strong> kaso uray no awan ti testigo. Segun <strong>iti</strong> impormasyon nga inted ka<strong>ni</strong>ak dag<strong>iti</strong><br />

opisyales, addaan ti Ma<strong>ni</strong>la <strong>iti</strong> mano nga eksperto ken laboratoryo para <strong>iti</strong> siyentipiko a

pa<strong>ni</strong>d 23<br />

panangadal kadag<strong>iti</strong> pisikal nga ebidensya, ngem limitado ti makausar kadagitoy a rekurso <strong>iti</strong><br />

dadduma a paset ti pagilian.<br />

G. Awanan independensya ti Ombudsman<br />

56. Akem ti Opisina ti Ombudsman ti panagusig kadag<strong>iti</strong> krimen ken dadduma pay nga<br />

inaramid dag<strong>iti</strong> opisyal ti Gubyerno a naika<strong>ni</strong>was <strong>iti</strong> linteg. 81 Ngem kadagitoy kapalpalabas a<br />

tawen, ngannga<strong>ni</strong> awan ti inaramid ti Opisina ti Ombudsman tapno maimbestigaran ti<br />

pannakairaman dag<strong>iti</strong> opisyal ti Gubyerno kadag<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. Nupay naawat<br />

na ti sig<strong>ni</strong>pikante a bilang dag<strong>iti</strong> riri a mangipabasol kadag<strong>iti</strong> ahente ti Estado para kadag<strong>iti</strong><br />

extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>, awan ti impormasyon nga inted ka<strong>ni</strong>ak ti Opisina ti Ombudsman a<br />

mangipakita nga adda ti naaramid na a nabagas nga imbestigasyon.<br />

57. Inrukman ti Opisina ti Ombudsman ti inted ti Konstitusyon ka<strong>ni</strong>ana nga independensya<br />

<strong>iti</strong> ehekutibo a sanga ti Gubyerno. Umuna, inakseptar na ti naakikid unay nga interpretasyon <strong>iti</strong><br />

sakop na. Saan na a rugian ti imbestigasyon <strong>iti</strong> a<strong>ni</strong>aman a kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong><br />

malaksid no addan ti napigsa nga ebidensya a nairaman ditoy ti maysa nga opisyal ti Gubyerno.<br />

Maikadua, aggargaraw dag<strong>iti</strong> kameng ti Opisina ti Ombudsman a kasla naipauneg da <strong>iti</strong> DOJ. Ti<br />

NBI ti mangaramid <strong>iti</strong> kaaduan kadag<strong>iti</strong> imbestigasyon da. Kas naiyannurot <strong>iti</strong> maysa a tulagan<br />

(Memorandum of Agreement) <strong>iti</strong> baet ti DOJ ken ti Opisina ti Ombudsman, bantayan dag<strong>iti</strong><br />

Regional State Prosecutor (Rehional a Parausig ti Estado) ken ti dadduma pay a nangangato nga<br />

opisyales ti NPS dag<strong>iti</strong> kaso ti Ombudsman tapno “maiseguro ti mapangabak ken napardas a<br />

pannakausig ken pannakaiturong” dagitoy a kaso. “Dag<strong>iti</strong> naisaup a prosekyutor a naggapu <strong>iti</strong><br />

NPS ti addaan <strong>iti</strong> kangrunaan a responsibilidad para <strong>iti</strong> panagusig kadag<strong>iti</strong> kaso ti Ombudsman,”<br />

ket “mabalin a tumulong” dag<strong>iti</strong> parausig nga aggapu <strong>iti</strong> Opisina ti Ombudsman,” ken “mabalin<br />

da met a sublaten ti panagusig <strong>iti</strong> maysa a kaso <strong>iti</strong> a<strong>ni</strong>aman a tukad na daytoy, la ketdi adda ti<br />

pammalubos ti Ombudsman wenno ti Deputy (Katinnulong ken Kasinnublat) ti Ombudsman.” 82<br />

Ti kaipapanan dagitoy ket kasla masakupan ti DOJ ti Ombudsman.<br />

58. Ipilpilit ti Ombudsman a mabalin a sublaten ti Opisina na <strong>iti</strong> a<strong>ni</strong>aman nga oras ti maysa a<br />

kaso nga igiggeman ti DOJ. Ngem saan a nalawag no kasano a maammuan ti Ombudsman a<br />

kasapulan gayam ti kastoy ta saan met unay a makilaok ti Opisina na <strong>iti</strong> panagusig kadag<strong>iti</strong> kaso.<br />

Palawag ti maysa a prosekyutor ti NPS <strong>iti</strong> lokal a tukad: <strong>iti</strong> lokalidad na, agtugtugaw ti<br />

mangibagi <strong>iti</strong> Ombudsman <strong>iti</strong> uneg ti opisina ti DOJ, repasuen na ti trabaho dag<strong>iti</strong> prosekyutor ti<br />

DOJ, ken agaramid isuna <strong>iti</strong> report maipanggep kadagitoy <strong>iti</strong> Ombudsman idiay Ma<strong>ni</strong>la. Kuna<br />

na, nainggayyeman ti relasyon; maublag ti panagdillaw ti mangibagi <strong>iti</strong> Opisina ti Ombudsman<br />

kadag<strong>iti</strong> ar-aramiden dag<strong>iti</strong> taga-DOJ ta nagbalin da a kasla agkakadua.<br />

H. Ti papel ti husgado<br />

59. No ti kaaduan kadag<strong>iti</strong> kaso ket maisaltek <strong>iti</strong> tukad ti imbestigasyon wenno<br />

prosekyusyon, narigat nga amirisen ti kinaepektibo ti husgado. Ngem adda impatuldo dag<strong>iti</strong><br />

nakasaritak a dua nga isyu a spesipiko <strong>iti</strong> husgado. Umuna, kadawyan a mataktak ti<br />

panagdengngeg ti korte kadag<strong>iti</strong> kaso, ken kadawyan nga agiinnadayo dag<strong>iti</strong> petsa ti<br />

panagdengngeg, ket magundawayan daytoy tapno mapabutngan dag<strong>iti</strong> testigo. Masolbar daytoy<br />

a problema no maipatungpal nga usto ti kinedngan ti Korte Suprema a panangibangon kadag<strong>iti</strong><br />

espesyal a korte a mangdengngeg kadag<strong>iti</strong> kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> pul<strong>iti</strong>kal

pa<strong>ni</strong>d 24<br />

nga aktibista ken miembro ti media. 83 Maikadua, adu dag<strong>iti</strong> testigo nga umakar ma<strong>ni</strong>pud<br />

kadag<strong>iti</strong> pagnanaedan da tapno malisian ti panangibales dag<strong>iti</strong> akusado. Ngem manmano laeng<br />

nga ipalubos dag<strong>iti</strong> ukom ti panangiyalis met <strong>iti</strong> panagdengngeg <strong>iti</strong> kaso <strong>iti</strong> nasaysayaat a lugar<br />

gapu <strong>iti</strong> kastoy a rason. 84 Nasken nga iseguro ti husgado ti usto a pannakakalendaryo ken<br />

pannakailugar dag<strong>iti</strong> panagdengngeg tapno matulongan a makilaok ken maprotektaran dag<strong>iti</strong><br />

testigo.<br />

XI. TI KONGGRESO KEN TI EHEKUTIBO A SANGA TI GUBYERNO<br />

60. Insaltek ti ehekutibo a sanga ti Gubyerno ti panangikagumaan ti lehislatura nga indagan ti<br />

panangipatungpal kadag<strong>iti</strong> linteg. Malaksid <strong>iti</strong> panagdengngeg kadag<strong>iti</strong> argumento <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong><br />

budget wenno pammattapatta kadag<strong>iti</strong> mapunduan ti gubuyerno, manmano laeng dag<strong>iti</strong> tiempo a<br />

napalubosan ti opisyales ti militar a sumango <strong>iti</strong> lehislatura. Pudno a naburbutya-an <strong>iti</strong> maysa a<br />

nakasaritak a nangato nga opisyal ti Gubyerno idi nalagip na ti panangipinget ti Committee on<br />

Human Rights of the House of Representatives (Komite para Kabengan-Tao ti Kapulongan<br />

dag<strong>iti</strong> Representatibo <strong>iti</strong> Konggreso) nga alaen ti testimonya dag<strong>iti</strong> nangangato nga opisyal ti<br />

militar. Iti panagkita na, kalukuan daytoy, ket nasayaat ta naliklikan. Segun <strong>iti</strong> maysa a<br />

memorandum nga aglalaon <strong>iti</strong> opisyal a takder ti madama nga admi<strong>ni</strong>strasyon, kasapulan ti<br />

sinoman nga opisyal nga ayaban ti Senado wenno Konggreso nga ipan ti notisya ti panangayab<br />

ka<strong>ni</strong>ana <strong>iti</strong> Presidente, babaen <strong>iti</strong> Sekretaryo ti Gabinete, ta isu ti mangkita no ti pagtungtongan<br />

ket pudno a makatulong <strong>iti</strong> panangaramid kadag<strong>iti</strong> linteg, wenno sakop ti pribelehio ti<br />

ehekutibo. 85 Adda dag<strong>iti</strong> Konggresista nga uman-annugot <strong>iti</strong> kastoy. Segun <strong>iti</strong> agtugtugaw kas<br />

Chair of the Senate Committee on Justice and Human Rights (Pangulo ti Komite ti Senado para<br />

<strong>iti</strong> Hustisya ken Karbengan-Tao) <strong>iti</strong> panawen ti panagbisitak, awan ti malagip na a panangayab<br />

<strong>iti</strong> hearing maipanggep kadag<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>, ngem saan met kanu a problema<br />

daytoy ta sigud met a madusa ti <strong>pammapatay</strong>, isu nga saan a kasapulan a mangaramid <strong>iti</strong> nayon a<br />

linteg maipapan <strong>iti</strong> kastoy.<br />

61. Saan a maar-aramat ti lehislatura ti konstitusyonal nga awtoridad na tapno malapdan ti<br />

promosyon wenno panangipangato <strong>iti</strong> ranggo ti opisyales ti militar a nairaman kadag<strong>iti</strong> kaso ti<br />

pananglabsing kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao. Segun <strong>iti</strong> linteg, tapno maikkan ti maysa nga opisyal ti<br />

militar <strong>iti</strong> ranggo a Colonel (Koronel) wenno Captain of the Navy (Kapitan-Marino, kabatog ti<br />

Koronel) agpangato, kasapulan nga ibilin daytoy ti Presidente ken aprubaran daytoy ti<br />

Commission on Appointments (Komisyon kadag<strong>iti</strong> Designasyon), a maysa nga organo a<br />

bukbuklen dag<strong>iti</strong> miembro ti Senado ken Konggreso. 86 (Kontrolado ti AFP ti promosyon <strong>iti</strong><br />

opisyales <strong>iti</strong> nababbaba a ranggo.) Adda met ti annurotan ti admi<strong>ni</strong>strasyon a sakbay a maikkan<br />

ti promosyon dag<strong>iti</strong> soldado, masapul a mangala da pay ti sertipiko <strong>iti</strong> CHRP nga awan ti rekord<br />

da <strong>iti</strong> pananglabsing kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao. 87 Kinumpirma ka<strong>ni</strong>ak dag<strong>iti</strong> Konggresista, opisyal<br />

ti militar, ken kameng ti CHRP a daytoy ti annurotan. Kasta met a kinumpirma da ti<br />

partisipasyon ti AFP, CHRP, ken Commission on Appointments <strong>iti</strong> kastoy. Ngem maibagak a<br />

daytoy ket awan-bagas a pormalidad laeng. Namin-ano a sinaludsod ko, ngem awan ti<br />

makalagip <strong>iti</strong> a<strong>ni</strong>aman a kaso a nalapdan ti a<strong>ni</strong>aman a promosyon. Tapno mas maiseguro ti<br />

rebbengen ti militar a sumungbat para kadag<strong>iti</strong> aramid na, nasken nga <strong>iti</strong> pampubliko a proseso,<br />

tuntonen ti CHRP no a<strong>ni</strong>a ti nagbanagan dag<strong>iti</strong> desisyon na maipanggep kadag<strong>iti</strong> panagdawat<br />

dag<strong>iti</strong> soldado <strong>iti</strong> sertipiko ti kinadalus ti rekord da <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao; masapul a<br />

kitaen ti CHRP no adda naaramid a kabatog a desisyon ti AFP ken ti Commission on<br />

Appointments <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> promosyon.

XII. TI KOMISYON KADAGITI KARBENGAN-TAO<br />

pa<strong>ni</strong>d 25<br />

62. Naisangayan ti CHRP kas maysa a pangindag a meka<strong>ni</strong>smo a nakabael a mangalwad <strong>iti</strong><br />

independensya ken rebbengen na. Ngem nasken a maikkan daytoy ti nayon a rekursos tapno<br />

maisigurado ti kinaepektibo dag<strong>iti</strong> imbestigasyon na.<br />

63. Nailanad <strong>iti</strong> Konstitusyon ti pannakaibangon ti CHRP kas independiente nga organo a<br />

mangusig <strong>iti</strong> pananglabsing kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao, mangaramid kadag<strong>iti</strong> addang a makalapped<br />

<strong>iti</strong> nakuna a pananglabsing ken mangted <strong>iti</strong> serbisyo-ligal kadag<strong>iti</strong> biktima, mangisingasing<br />

kadag<strong>iti</strong> reporma, ken mangwanawan <strong>iti</strong> panangtungpal ti Gubyerno kadag<strong>iti</strong> obligasyon nga<br />

immanamongan na idi nakipirma isuna kadag<strong>iti</strong> katulagan maipanggep kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao. 88<br />

64. Iti pannakitungtong ko ka<strong>ni</strong>ada, kinuna dag<strong>iti</strong> kameng ti CHRP, kasta met dag<strong>iti</strong><br />

agtigtignay <strong>iti</strong> gimong-sibil, a nasken nga ikkan ti CHRP ti kangatuan a prayoridad ti<br />

panagpapigsa <strong>iti</strong> kabaelan na a mangisayangkat kadag<strong>iti</strong> imbestigasyon. Kasapulan na a mangala<br />

ken mangted <strong>iti</strong> trey<strong>ni</strong>ng kadag<strong>iti</strong> nayon nga imbestigador, agibunong <strong>iti</strong> ad-adu a rekursos<br />

kadag<strong>iti</strong> imbestigasyon, ken agpalaing <strong>iti</strong> panangaramat kadag<strong>iti</strong> pisikal nga ebidensya. 89<br />

Pampanunoten ti kastoy, naragsakan ak idi naammuak nga idi Marso, i<strong>ni</strong>kkan ti Gubyerno ti<br />

CHRP ti dakkel a nayon a pundo. 90<br />

65. Adu kadag<strong>iti</strong> kameng ti CHRP, kasta met kadag<strong>iti</strong> mangilaban kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao, a<br />

mangkidkiddaw a maikkan ti CHRP ti bileg <strong>iti</strong> panagusig. Makapaawis daytoy a singasing. Iti<br />

agdama, isumiter dag<strong>iti</strong> imbestigador ti CHRP dag<strong>iti</strong> kaso <strong>iti</strong> parausig wenno <strong>iti</strong> Ombudsman, ket<br />

manmano laeng kadagitoy ti agbagas. Ngem no akemen ti CHRP ti panagusig kadag<strong>iti</strong> kaso,<br />

dakkel unay ti maawan ka<strong>ni</strong>ana kumpara <strong>iti</strong> maganab na. Umuna, addan dag<strong>iti</strong> organo a<br />

responsable <strong>iti</strong> panagusig, karaman ti Ombudsman nga independiente met koma <strong>iti</strong> ehekutibo a<br />

sanga ti Gubyerno. No maikkan ti CHRP <strong>iti</strong> bileg <strong>iti</strong> panagusig, agbalin a pangdoble laeng isuna,<br />

ket makompromiso pay ti maysa nga akem nga isu laeng ti akin tengngel: daytoy ti panagbantay<br />

kadag<strong>iti</strong> dadduma nga organo ti Gubyerno tapno maiseguro ti panangtungpal da kadag<strong>iti</strong> linteg<br />

<strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao. Maikadua, nupay mas maaddaan ti bileg ti CHRP, kumaro met<br />

ti peggad a sanguen dag<strong>iti</strong> imbestigador ken testigo na. Iti agdama, addaan ti CHRP <strong>iti</strong> potensyal<br />

nga ibutaktak ken ipabigbig <strong>iti</strong> publiko ti kinapudno ti nasaknap a pananglabsing kadag<strong>iti</strong><br />

karbengan-tao nupay awan unay ti maipatpato a nakabasol.<br />

XIII. DAGITI REKOMENDASYON<br />

66. Nakirdan ak kadag<strong>iti</strong> kapalpalabas nga addang nga inaramid ti Gubyerno<br />

kadagitoy, 91 ken adu ti naadaw ko kadag<strong>iti</strong> rekomendasyon a rimmuaren <strong>iti</strong> dadduma a<br />

report. 92 Batay kadag<strong>iti</strong> bukod ko nga obserbasyon, mammati ak a kasapulan unay<br />

dagitoy sumaganad nga addang:<br />

67. Nasken a mapukaw kadag<strong>iti</strong> operasyon a kontra-insurhensya ti extrajudicial a<br />

<strong>pammapatay</strong>:<br />

(a) Kas Commander-in-Chief (Pangulo a Komandante) dag<strong>iti</strong> armado a puersa,<br />

nasken nga agaramid ti Presidente kadag<strong>iti</strong> kongkreto nga addang tapno mapukaw

pa<strong>ni</strong>d 26<br />

kadag<strong>iti</strong> operasyon a kontra-insurhensya dag<strong>iti</strong> aspeto a nagresulta <strong>iti</strong> panagtarget ken<br />

<strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> indibidwal a mak<strong>iti</strong>gtignay kadag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil.<br />

(b) Nasken a maiseguro a ti prinsipyo ti command responsibility [Segun <strong>iti</strong> datoy<br />

a prinsipyo, dag<strong>iti</strong> tatao nga agtigtignay a kas agituray ti militar ket kriminal a sumungbat<br />

nu amu da, wenno ada ti rason da nga mang-amu nga dag<strong>iti</strong> babaen da ket mangaramid ti<br />

krimen, ket awan ti maliklikan nga inaramid da tapno maipagel ken dusaen dagitoy a<br />

krimen] , a kas nailanad <strong>iti</strong> internasyonal a paglintegan, ket mabigbig a basaran ti<br />

pammabasol <strong>iti</strong> uneg ti sistema ti paglintegan ti pagilian.<br />

(c) Nasken a dagus nga ibilin ti Gubyerno <strong>iti</strong> opisyales ti militar nga isardeng ti<br />

panangiyebkas kadag<strong>iti</strong> pakdaar a mangisilpu kadag<strong>iti</strong> grupo a pul<strong>iti</strong>kal wenno<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil <strong>iti</strong> armado nga insurhensya. Ti kastoy ket maiparbeng nga<br />

aramiden laeng dag<strong>iti</strong> awtoridad a sibilyan, masapul nga addaan <strong>iti</strong> nalawag ken naparang<br />

a basaran, ken maisurot kadag<strong>iti</strong> probisyon <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao a nailanad <strong>iti</strong><br />

Konstitusyon ken internasyonal a tulagan.<br />

(d) Nasken a maikkan ti elemento ti transparency wenno kinaparang dag<strong>iti</strong> order<br />

of battle, listaan dag<strong>iti</strong> mabantayan, ken kapada a listaan dag<strong>iti</strong> indibidwal ken<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon nga imanmantener ti AFP, PNP, ken dadduma pay a paset ti sistema ti<br />

nasyonal a seguridad. Nupay mabalin nga ibaga nga usto laeng ti panangilimed kadag<strong>iti</strong><br />

linaon dagitoy a listaan, rumbeng a maiwarnak <strong>iti</strong> publiko no a<strong>ni</strong>a dag<strong>iti</strong> naaramiden a<br />

listaan, a<strong>ni</strong>a ti gapu a naaramid dagitoy, a<strong>ni</strong>a dag<strong>iti</strong> basaran ti pannakailista ditoy ti nagan<br />

ti maysa a tao wenno orga<strong>ni</strong>sasyon, ken mano ti bilang dag<strong>iti</strong> nagnagan a nailista.<br />

68. Nasken a maipasardeng ti pannakaaramat ti pangen dag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> – wenno<br />

death squad – <strong>iti</strong> syudad ti Davao.<br />

(a) Nasken nga ipaidam ti NAPOLCOM <strong>iti</strong> Mayor ti Davao ti bileg a<br />

mangimaton ken mangkontrol kadag<strong>iti</strong> yu<strong>ni</strong>t ti PNP <strong>iti</strong> syudad, ken ipaakem <strong>iti</strong> opisyales a<br />

mangidadaulo kadagitoy a yu<strong>ni</strong>t ti responsibilidad para <strong>iti</strong> pannakarebbek ti death squad.<br />

(b) Nupay rumbeng laeng nga ireport dag<strong>iti</strong> kagawad ken kapitan ti barangay<br />

dag<strong>iti</strong> krimen, nasken a mawaswas dag<strong>iti</strong> linteg ken annurotan a mangpasumiter<br />

kadakuada <strong>iti</strong> nagnagan (ti mangilako <strong>iti</strong> droga, kas pagarigan) a mainayon kadag<strong>iti</strong><br />

listaan ti mabantayan ti pulisya.<br />

(c) Nasken nga adda maisayangkat nga independiente nga imbestigasyon a<br />

mangitudo kadag<strong>iti</strong> tao a mangiturturong <strong>iti</strong> panaggaraw ti death squad ken dag<strong>iti</strong> tiktik<br />

na.<br />

69. Nasken a maipato a nakabasol dag<strong>iti</strong> nangaramid kadag<strong>iti</strong> extrajudicial a<br />

<strong>pammapatay</strong>. Adda met dag<strong>iti</strong> institusyonal a meka<strong>ni</strong>smo para <strong>iti</strong> kastoy. Ngem tapno<br />

agbalin nga epektibo dagitoy a meka<strong>ni</strong>smo, masapul a pagbalinen a mas naparang ti<br />

panangpataray kadagitoy. Ngarud:

pa<strong>ni</strong>d 27<br />

(a) Nasken nga agiparuar ti CHRP <strong>iti</strong> binnulan a report a mangilista kadag<strong>iti</strong><br />

naawat na nga alegasyon ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>, ket inayon na ditoy ti<br />

impormasyon <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> madama a kasasaad dag<strong>iti</strong> imbestigasyon nga ar-aramiden na.<br />

(b) Nasken a mailukat <strong>iti</strong> publiko ti panangisumiter kadag<strong>iti</strong> kaso <strong>iti</strong> Task Force<br />

Usig. No <strong>iti</strong> panagkita ti Task Force ket saan a sakop dag<strong>iti</strong> nailanad nga akem na ti<br />

naisumiter a kaso, masapul nga ipalawag na daytoy <strong>iti</strong> maysa a kasuratan.<br />

(c) Nasken nga agiparuar met laeng ti Task Force Usig <strong>iti</strong> binnulan a report<br />

maipanggep kadag<strong>iti</strong> kaso a padpadasen na a solbaren.<br />

(d) Nasken nga agiparuar met to Korte Suprema <strong>iti</strong> binnulan a report<br />

maipanggep <strong>iti</strong> kasasaad kadag<strong>iti</strong> kaso a madengdengngeg <strong>iti</strong> amin kadag<strong>iti</strong> espesyal a<br />

korte.<br />

70. Nasken a maukas ti IALAG ken maisubli ti konsentrasyon ti sistema ti hustisya<br />

<strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> krimen <strong>iti</strong> panagusig kadag<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> ken dadduma<br />

pay a nadadagsen a basol.<br />

71. Nasken a maireporma ken maipatungpal nga usto ti programa para <strong>iti</strong> proteksyon<br />

dag<strong>iti</strong> testigo:<br />

(a) Nasken nga aktibo a patarayen daytoy ti maysa nga opisina nga<br />

independiente <strong>iti</strong> NPS.<br />

(b) Nasken a maited ti proteksyon, nga awan pulos ti paidam, <strong>iti</strong> amin a<br />

maipisok <strong>iti</strong> peggad gapu <strong>iti</strong> testimonya ti maysa nga indibidwal.<br />

(c) Nasken a dag<strong>iti</strong> agpegpeggad ket pagtalinaeden <strong>iti</strong> sidong ti programa uray<br />

no naisaltek ti kaso.<br />

(d) Iti panangited <strong>iti</strong> pagnaedan ken dadduma pay a benepisyo kasilpu <strong>iti</strong><br />

proteksyon dag<strong>iti</strong> testigo, nasken a maiseguro ti talged ken gin-awa dag<strong>iti</strong> maikanawa.<br />

72. Nasken nga aramiden ti Korte Suprema amin nga addang a mangiseguro <strong>iti</strong><br />

epektibo a panagusig kadag<strong>iti</strong> kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. Mairaman kadagitoy ti<br />

sumaganad:<br />

(a) Tapno agbalin nga episyente ti panagusig kadag<strong>iti</strong> kaso, masapul nga<br />

ipatungpal nga usto ti sistema dag<strong>iti</strong> espesyal a korte para kadag<strong>iti</strong> kaso ti <strong>pammapatay</strong><br />

kadag<strong>iti</strong> pul<strong>iti</strong>kal nga aktibista ken miembro ti media. Nasken nga aramiden ti husgado ti<br />

dadduma pay nga addang a kasapulan tapno pasayuden ti partisipasyon ken proteksyon<br />

dag<strong>iti</strong> testigo, karaman ti panangited <strong>iti</strong> nasayaat a konsiderasyon kadag<strong>iti</strong> dawat <strong>mainaig</strong><br />

<strong>iti</strong> lugar ken petsa ti pagdengngegan dag<strong>iti</strong> kaso.<br />

(b) Kadua ti ehekutibo a sanga ti Gubyerno, nasken nga usaren ti Korte<br />

Suprema ti konstitusyonal a bileg na nga indagan ti panagtungpal dag<strong>iti</strong> abogado kadag<strong>iti</strong>

pa<strong>ni</strong>d 28<br />

akem da tapno ipaagsep kadag<strong>iti</strong> parausig a rebbengen da nga itandudo ken ikanawa<br />

dag<strong>iti</strong> karbengan-tao babaen kadag<strong>iti</strong> aksyon a mangiseguro <strong>iti</strong> epektibo nga<br />

imbestigasyon kadag<strong>iti</strong> kaso ken proteksyon kadag<strong>iti</strong> testigo, kasta met a rebbengen da nga<br />

ipalawag nga usto dag<strong>iti</strong> desisyon da <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> basaran ti panagusig.<br />

73. Nasken a masalwadan dag<strong>iti</strong> karbengan-tao <strong>iti</strong> proseso ti negosasyon para magunod<br />

ti kappia:<br />

(a) Nasken nga agm<strong>iti</strong>ng ti Joint Mo<strong>ni</strong>toring Committee ken tungpalen dag<strong>iti</strong><br />

rebbengen na a nailanad <strong>iti</strong> CARHRIHL.<br />

(b) Nasken a maikkan ti konsiderasyon ti panangibangon <strong>iti</strong> meka<strong>ni</strong>smo para <strong>iti</strong><br />

panagbantay <strong>iti</strong> pananglabsing kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao <strong>iti</strong> baskag ti negosasyon ti<br />

Gubyerno ken ti MILF.<br />

74. Nasken a salak<strong>ni</strong>ban ti CHRP ti kinaindependiente ken kinaepektibo na:<br />

(a) Nasken a mangala ken mangitreyn ti CHRP kadag<strong>iti</strong> nayon nga<br />

imbestigador, ken ikkan na isuda <strong>iti</strong> rekursos a kasapulan da para <strong>iti</strong> epektibo nga<br />

imbestigasyon.<br />

(b) Nasken a paaduen ti CHRP ti rekursos na para <strong>iti</strong> panagtulong kadag<strong>iti</strong><br />

biktima, tapno maiseguro na a maaddaan dag<strong>iti</strong> testigo <strong>iti</strong> naan-anay a seguridad para<br />

malawagan dag<strong>iti</strong> kaso da.<br />

(c) Tapno mas maiseguro ti rebbengen ti militar a sumungbat para kadag<strong>iti</strong><br />

aramid na, uray <strong>iti</strong> konteksto dag<strong>iti</strong> promosyon, nasken nga <strong>iti</strong> pampubliko a proseso,<br />

tuntonen ti CHRP no a<strong>ni</strong>a ti nagbanagan dag<strong>iti</strong> desisyon na maipanggep kadag<strong>iti</strong><br />

panagdawat ti soldados <strong>iti</strong> sertipiko ti kinadalus ti rekord da <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> karbengantao;<br />

masapul a kitaen ti CHRP no adda naaramid a kabatog a desisyon ti AFP ken ti<br />

Commission on Appointments <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> promosyon.<br />

(d) Nasken a pagpanunotan ti CHRP dag<strong>iti</strong> mas epektibo nga addang para <strong>iti</strong><br />

panangwanawan ken panangikanawa kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao bayat a maisaysayangkat<br />

dag<strong>iti</strong> operasyon-militar <strong>iti</strong> nadumaduma a paset ti pagilian.<br />

75. Nasken a rugian ti opisina ti Ombudsman a tungpalen nga usto ti akem na a<br />

nailanad <strong>iti</strong> Konstitusyon a mangisayangkat kadag<strong>iti</strong> independiente a panagusig tapno<br />

masungbatan ti problema kadag<strong>iti</strong> kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> a kapatpati a<br />

maipabasol kadag<strong>iti</strong> opisyal ti Gubyerno.<br />

76. Nasken nga isubli ti Gubyerno ti annurotan a pasayuden ti panangipatungpal <strong>iti</strong><br />

konstitusyonal nga akem ti Konggreso nga indagan ti panangpataray <strong>iti</strong> AFP ken PNP,<br />

agrugi <strong>iti</strong> panangwaswas na kadag<strong>iti</strong> direktiba, memorandum, ken bilin a makalapped <strong>iti</strong><br />

kastoy a panangindag.

pa<strong>ni</strong>d 29<br />

77. Nasken nga isardeng ti CPP/NPA/NDF ti panangaramat kadag<strong>iti</strong> korte ti umili <strong>iti</strong><br />

pamay-an a saan a maiyannurot kadag<strong>iti</strong> linteg a makatao ken mangiseguro kadag<strong>iti</strong><br />

karbengan-tao. Nasken nga isigurado ti militar nga ti makapatay a kabaelan na ket<br />

maiturong laeng kadag<strong>iti</strong> armado ken sibilyan a direkta a makibiang <strong>iti</strong> gubat.<br />

78. Nasken nga iwaksi ti CPP/NPA/NDF ti aramid ti panangibitla kadag<strong>iti</strong> pakdaar a<br />

dag<strong>iti</strong> partikular a tao ket addaan <strong>iti</strong> “utang a dara” wenno “basol <strong>iti</strong> umili,” wenno<br />

rumbeng a mausig dagitoy <strong>iti</strong> sango ti korte ti umili.

pa<strong>ni</strong>d 30<br />

Dag<strong>iti</strong> Nota<br />

1 Masapul nga inota nga <strong>iti</strong> panagkita ti dadduma kadag<strong>iti</strong> nakasaritak, propaganda laeng ti<br />

it-ited ka<strong>ni</strong>ak dag<strong>iti</strong> testigo. Di a mailibak nga <strong>iti</strong> Pilipinas, ti isyu ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong><br />

ket pul<strong>iti</strong>kal nga isyu, ken kaaduan kadag<strong>iti</strong> makatestigo maipanggep <strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong><br />

aktibista a leftist, wenno maipanggep kadag<strong>iti</strong> addang a nagturong <strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> kadagitoy, ket<br />

makibenneg met laeng <strong>iti</strong> pul<strong>iti</strong>ka a leftist. Sineryosok ti panagbalaw maipanggep <strong>iti</strong><br />

pannakibenneg. Ngem saan met a basta a makadadael <strong>iti</strong> krebilidad ti impormasyon ken<br />

alegasyon no nalaokan ti propaganda dag<strong>iti</strong> akusasyon nga adda ar-aramiden ti militar nga<br />

extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> aktibista a leftist. Iti panagkitak, kasapulan laeng a<br />

masungbatan ti mano a saludsod a mangseguro <strong>iti</strong> kredibilidad.<br />

Umuna, agtataud kadi dag<strong>iti</strong> alegasyon kadag<strong>iti</strong> NGO <strong>iti</strong> maymaysa laeng a benneg ti<br />

pul<strong>iti</strong>ka? Nalatak met a saan. Nadumaduma ti pul<strong>iti</strong>kal a takder dag<strong>iti</strong> grupo <strong>iti</strong> Pilipinas a<br />

mangikanawa kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao, ngem awan ti nasabat ko a mangsupiat <strong>iti</strong> batayan a<br />

kinapudno nga adu ti mapaspasamak nga extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>, nupay agduduma ti<br />

panagbilang da.<br />

Maikadua, kapatpati kadi ti aktwal a maiparparang a datos? Nakitak nga agsasabali ti<br />

kalidad dagitoy, ta adda dag<strong>iti</strong> nasumiter ka<strong>ni</strong>ak a pudno a kapatpati ken mulat <strong>iti</strong> konteksto,<br />

ngem adda met dag<strong>iti</strong> narabaw ken kaduda-duda. Ngem adayo nga ad-adu dag<strong>iti</strong> kapatpati<br />

kumpara kadag<strong>iti</strong> kaduda-duda.<br />

Maikatlo, mapaneknekan kadi ti kinapudno ti impormasyon no malutmoten daytoy?<br />

Kadua dag<strong>iti</strong> katrabahok, inadal ko a nauneg ti dakkel a bilang dag<strong>iti</strong> kaso, ket inamisig mi nga<br />

usto dag<strong>iti</strong> naistorya kadakami tapno maiseguro ti kinapudno ken maawatan ti nalawlawa a<br />

konteksto dagitoy. Nakisarita kami <strong>iti</strong> daduma nga testigo <strong>iti</strong> nasurok ngem maysa nga oras, ken<br />

binasa mi dag<strong>iti</strong> napupuskol a dokumento, karaman dag<strong>iti</strong> affidavit, report maipanggep <strong>iti</strong><br />

panangilasin kadag<strong>iti</strong> naaramat nga armas, report <strong>iti</strong> otopsiya, ken report ti pulisya. Nagduda ak<br />

<strong>iti</strong> sumagmamano a kaso, ngem nabigbig ko a kas kapatpati ti kaaduan.<br />

Maikappat, naipakita kadi a kas panagulbod dag<strong>iti</strong> alegasyon <strong>iti</strong> extrajudicial a<br />

<strong>pammapatay</strong> no ti sumagmamano kadag<strong>iti</strong> nailista a kas napatay ket sibibiag gayam? Agbalin a<br />

kasla saan a kapatpati ti maysa nga orga<strong>ni</strong>sasyon no adda kamali na a kastoy. Adda ti i<strong>ni</strong>yamammo<br />

ka<strong>ni</strong>ak ti PNP a dua a biktima a sibibiag gayam. Ngem naipakaammo met ka<strong>ni</strong>ak a<br />

nadetener dagitoy a tao – ti maysa kadakuada, <strong>iti</strong> maysa a lawas; ti maysa pay, <strong>iti</strong> tallo a bulan –<br />

ket saan nga agtutunos ti sungbat <strong>iti</strong> saludsod ko no kasano kaatiddog ti panawen a nagna sakbay<br />

a naipakaammo kadag<strong>iti</strong> pamilya da a sibibiag da. (Iti panawen ti panagbisitak, dua laeng a tao<br />

inlista ti Karapatan kas napatay ti nabirokan ti Task Force Usig a sibibiag gayam: da Renato<br />

Bugtong ken Edwin Mascariñas. Ngem <strong>iti</strong> pannakaawat ko (batay <strong>iti</strong> Surat a naggapu <strong>iti</strong> Misyon<br />

ti Pilipinas <strong>iti</strong> U<strong>ni</strong>ted Nations (UN), petsa 23 ti Mayo 2007), nanayonan dagitoy, ket lima ti<br />

madama a bilang. Iti kastoy a kasasaad, ti sumagmamano a kamali <strong>iti</strong> panagreport <strong>iti</strong> kaso ti pilit<br />

a panangitalaw a kas kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> ket saan a mangkissay <strong>iti</strong> kredibilidad ti<br />

dakkel pay a bilang dag<strong>iti</strong> nagbati a kaso.<br />

2 Immannugot ti Pilipinas <strong>iti</strong> ICCPR idi petsa 23 ti Oktubre 1986; <strong>iti</strong> Geneva Conventions<br />

of 1949 idi 6 ti Oktubre 1952; <strong>iti</strong> Second Add<strong>iti</strong>onal Protocol to the Geneva Conventions of 1949<br />

idi 11 ti Disiembre 1986.

pa<strong>ni</strong>d 31<br />

3 Idi petsa 5 ti Hulyo 1996, sinumiter ti NDFP wenno National Democratic Front of the<br />

<strong>Philip</strong>pines (Nailian a Demokratiko a Prente ti Pilipinas) ti “NDFP Declaration of Undertaking to<br />

Apply the Geneva Conventions of 1949 and Protocol I of 1977” (Deklarasyon ti Panangipatalged<br />

ti NDFP nga Iyaplikar na dag<strong>iti</strong> Katulagan ti Geneva ti 1949 ken ti Umuna a Protokol ti 1977) <strong>iti</strong><br />

Swiss Federal Council (nga isu ti pagdeposituan dag<strong>iti</strong> dokumento kanaig <strong>iti</strong> Geneva<br />

Conventions), kasta met <strong>iti</strong> ICRC wenno International Committee of the Red Cross. Kuna ti<br />

NDF <strong>iti</strong> deklarasyon, “Dakami ti pul<strong>iti</strong>kal nga awtoridad a mangibagi <strong>iti</strong> umili a Pilipino ken<br />

kadag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sado a puersa a pampul<strong>iti</strong>ka a mangiwaywayat <strong>iti</strong> armado a rebolusyonaryo a<br />

dangadang para <strong>iti</strong> nailian a wayawaya ken demokrasya kas panangirupir <strong>iti</strong> karbengan <strong>iti</strong> bukod<br />

a panangngeddeng, a nailanad <strong>iti</strong> Artikulo 1, parapo 4 ti Umuna a Protokol, laban kadag<strong>iti</strong><br />

agpapaut a gapu ken elemento ti kolonyal a panagturay ken laban <strong>iti</strong> nailian a panangidadanes. . .<br />

. .” Iti deklarasyon, sinapataan ti NDF nga “iyaplikar [na] dag<strong>iti</strong> Katulagan ti Geneva ken ti<br />

Umuna a Protokol <strong>iti</strong> armado a risiris”, kasta met a pinasingkedan na nga obligado isuna a<br />

sumurot “<strong>iti</strong> internasyonal a nainkaugalian a paglintegan <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> makatao a prinsipyo,<br />

ugali, ken pagannurotan <strong>iti</strong> armado a risiris”. Pirmado dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> NDF, CPP, ken NPA<br />

ti deklarasyon. Immun-una ngem daytoy, idi 1991, pormal nga indeklara ti NDF ti panagsurot<br />

na kadag<strong>iti</strong> internasyonal a paglintegan a makatao, “kangrunaan <strong>iti</strong> Artikulo 3 a komun kadag<strong>iti</strong><br />

Tulagan ti Geneva ken <strong>iti</strong> Maikadua a Protokol a nainayon kadag<strong>iti</strong> nakuna a tulagan”<br />

(“Declaration of Adherence to International Huma<strong>ni</strong>tarian Law” (Deklarasyon ti Panagsurot<br />

kadag<strong>iti</strong> Internasyonal a Paglintegan a Makatao) (15 ti Agosto 1991)).<br />

Pi<strong>ni</strong>rmaan ti Gubyerno ken ti NDF ti CARHRIHL wenno Comprehensive Agreement on<br />

Respect for Human Rights and International Huma<strong>ni</strong>tarian Law (Komprehensibo a Tulagan<br />

<strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Panangrespetar kadag<strong>iti</strong> Karbengan-Tao ken kadag<strong>iti</strong> Internasyonal a Paglintegan a<br />

Makatao) idi petsa 16 ti Marso 1998. Pasingkedan na daytoy a tulagan ti panangiparit kadag<strong>iti</strong><br />

“laksid-<strong>iti</strong>-linteg a <strong>pammapatay</strong>”, “pilit a panangitalaw”, “masaker”, “awan-pili a panagbomba”,<br />

ken “panagtarget kadag<strong>iti</strong> sibilyan wenno tattao nga awanan direkta a biang da <strong>iti</strong> gubat, kasta<br />

met kadag<strong>iti</strong> nagsurender wenno naawanan kabaelan a makilaban gapu <strong>iti</strong> sakit, sugat, wenno<br />

dadduma pay a gapu.” (Paset III, Artikulo 2(4); Paset IV, Artikulos 2, 3(1), 4(2)). Kinedngan<br />

met laeng ti CARHRIHL ti panangibangon <strong>iti</strong> Joint Mo<strong>ni</strong>toring Committee (Komite para <strong>iti</strong><br />

Tinnulong a Panangwanawan) wenno JMC a buklen ti innem katao, tallo a pilien dag<strong>iti</strong><br />

negosyador ti Gubyerno ken tallo a pilien dag<strong>iti</strong> negosyador ti NDF (Paset V). Ti JMC ti<br />

mangawat koma kadag<strong>iti</strong> riri maipanggep <strong>iti</strong> pananglabsing kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao ken <strong>iti</strong><br />

internasyonal a paglintegan a makatao, kasta met <strong>iti</strong> amin a kanaig nga impormasyon.<br />

Rebbengen koma ti JMC a dawaten wenno irekomendar ti implementasyon ti CARHRIHL<br />

(Paset V, Artikulo 3). Napilin dag<strong>iti</strong> miembro na, isu nga adda ti “seksyon” ti Gubyerno ken<br />

“seksyon” ti NDF <strong>iti</strong> JMC. Ngem saan pay pulos a nagpulong ti JMC a mismo.<br />

Simrek ti Gubyerno ken ti MILF <strong>iti</strong> “Agreement on peace between the Government of the<br />

Republic of the <strong>Philip</strong>pines and the Moro Islamic Liberation Front” (Tulagan para kappia <strong>iti</strong> baet<br />

ti Gubyerno ti Republika ti Pilipinas ken ti MILF) idi petsa 22 ti Hunyo 2001. Nagtulag da a<br />

“suroten ti internasyonal a paglintegan a makatao ken respetaren dag<strong>iti</strong> instrumento kadag<strong>iti</strong><br />

karbengan-tao a bigbigbigen ti sangalubongan. . ..” Naipalawag pay daytoy a panagkumit <strong>iti</strong><br />

artikulo IV ti “Implementing Guidelines on the Huma<strong>ni</strong>tarian, Rehabilitation and Development<br />

Aspects of the GRP-MILF Tripoli Agreement on Peace of 2001” (Pagannurotan maipapan

pa<strong>ni</strong>d 32<br />

kadag<strong>iti</strong> Makatao nga Aspeto, Rehabilitasyon, ken Panagdur-as kasilpu <strong>iti</strong> Nagtulagan ti GRP<br />

ken MILF idiay Tripoli idi 2001 para <strong>iti</strong> Panangggun-od <strong>iti</strong> Kappia). Napirmaan ti nakuna a<br />

pagannurotan idi petsa 7 ti Mayo 2002.<br />

4 Iti kaaduan a konteksto, suroten ti report a daytoy ti kadawyan nga aramid a<br />

pagmaymaysaen ti pananginagan <strong>iti</strong> CPP, NPA, ken NDF (CPP/NPA/NDF). Ngem no<br />

pormalidad ti pagsaritaan, rumbeng koma a maiduma ti tunggal maysa kadagitoy nga<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon, nupay naipauneg da amin <strong>iti</strong> panangidaulo ti CPP.<br />

Segun <strong>iti</strong> konstitusyon na, ipagpagna ti NDF “ti programa a pagkaykaysaen dag<strong>iti</strong><br />

demokratiko a dasig ken espesyal a sektor ti gimong para <strong>iti</strong> rebolusyonaryo a dangadang laban<br />

<strong>iti</strong> imperyalismo a US, pyudalismo, ken burukrata kapitalismo” (artikulo IV). Iti panagkita ti<br />

NDF, “ti rebolusyon a Pilipino ket nailian a demokratiko a rebolusyon. . . a naipauneg <strong>iti</strong><br />

naindasigan a panangidaulo dag<strong>iti</strong> proletaryado babaen <strong>iti</strong> Partido Komu<strong>ni</strong>sta ti Pilipinas<br />

(MLMZT) [partido a mangitandudo <strong>iti</strong> Marxismo, Le<strong>ni</strong><strong>ni</strong>smo, ken Kapanunotan <strong>ni</strong> Mao<br />

Zedong]” (artikulo II). (“Constitution of the Democratic Front of the <strong>Philip</strong>pines” (Konstitusyon<br />

ti Demokratiko a Prente ti Pilipinas) a pinasingkedan ti Nasyonal a Kumperensya dag<strong>iti</strong><br />

Representatibo ti Nailian a Demokratiko a Prente, Hulyo 1994 (Annex A-2 ti Declaration of<br />

Undertaking to Apply the Geneva Conventions of 1949 and Protocol I of 1977 (Seksyon ti Joint<br />

Secretariat ti GRP-NDFP Joint Mo<strong>ni</strong>toring Committee a Nominado ti NDFP [awan petsa])<br />

[Declaration of Undertaking].)<br />

Segun <strong>iti</strong> “Basic Rules of the New People’s Army” (Batayan a Pagannurotan ti Baro a<br />

Buyot ti Umili) (Annex C ti Declaration of Undertaking), “Kanayon a sumurot ti Baro a Buyot ti<br />

Umili <strong>iti</strong> idadaulo ti Partido Komu<strong>ni</strong>sta ti Pilipinas; ngarud, nasken a sumurot isuna <strong>iti</strong> amin a<br />

desisyon, bilin, ken direktiba ti Nasyonal a Konggreso, Komite-Sentral, Pul<strong>iti</strong>kal a Dibisyon, ken<br />

Komisyon-Militar ti Partido.” (Prinsipyo I, Punto 1). Ti Komisyon-Militar ket organo ti Komite-<br />

Sentral ken kangrunaan a pagsilpuan ti CPP <strong>iti</strong> NPA (Prinsipyo I, Punto 2). Ngem “Amin a di-aregular<br />

a yu<strong>ni</strong>t-panggubat, a kas dag<strong>iti</strong> yu<strong>ni</strong>t ti gerilya, milisya, self-defence, ken armado a<br />

partisano <strong>iti</strong> syudad, ket direkta a maipauneg <strong>iti</strong> lokal a komite ti partido. Nupay kasta, awaten<br />

da latta ti direkta a bilin ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> Komisyon-Militar wenno <strong>iti</strong> komand-militar a mangisilpu<br />

kadakuada kadag<strong>iti</strong> regular nga agalis-alis a puersa.” (Prinsipyo I, Punto 9). Naiparuar ti “Basic<br />

Rules of the New People’s Army” <strong>iti</strong> Pulong dag<strong>iti</strong> Nalabaga a Komander ken Mannakigubat (29<br />

ti Marso 1969), ket naaprubaran daytoy ti Komite-Sentral ti CPP (13 ti Mayo 1969). (Mainota<br />

met a nailanad <strong>iti</strong> artikulo V, seksyon 4 ti “Constitution of the Democratic Front of the<br />

<strong>Philip</strong>pines,” a pinasingkedan ti Nasyonal a Kumperensya dag<strong>iti</strong> Representatibo ti NDF idi<br />

Hulyo 1994, a “Respetaren dag<strong>iti</strong> adu-a-benneg a relasyon <strong>iti</strong> uneg ti Nailian a Demokratiko a<br />

Prente dag<strong>iti</strong> madama a dua-a-benneg a relasyon dag<strong>iti</strong> makikaysa nga orga<strong>ni</strong>sasyon. Ti Baro a<br />

Buyot ti Umili ket naipauneg <strong>iti</strong> absoluto a panangidaulo ti Partido-Komu<strong>ni</strong>sta ti Pilipinas.”<br />

(Annex A-2 ti Declaration of Undertaking).)<br />

5 Ti naiparang a bilang dag<strong>iti</strong> mannakigubat ti NPA ket pammatapata laeng ti Gubyerno.<br />

Nailadawan ti CPP/NPA/NDF kas “kabilegan a pangta” <strong>iti</strong> maysa nga ababa nga innadal nga<br />

imbingay ti Executive Secretary (Sekretaryo-Ehekutibo) ken dadduma pay a nangangato nga<br />

opisyales. Segun kadag<strong>iti</strong> rekord ti Gubyerno, ma<strong>ni</strong>pud idi tawen 2000, nakapatay ti NPA <strong>iti</strong><br />

kameng ti pulisya ken militar <strong>iti</strong> amin a rehion malaksid <strong>iti</strong> Autonomous Region of Muslim

pa<strong>ni</strong>d 33<br />

Mindanao (ARMM). Nupay kasta, a simmaknapen ti insurhensya ti NPA <strong>iti</strong> intero nga<br />

arkipelago, adayo a mas konsentrado dag<strong>iti</strong> kangrunaan a laban, ken 80% kadag<strong>iti</strong> napatay ket<br />

naala <strong>iti</strong> in-innem laeng kadag<strong>iti</strong> 17 a rehion ti pagilian: Bicol, CALABARZON, Caraga, Central<br />

Luzon, Davao, ken Eastern Visayas. (“Reference Materials on Unexplained Killings (January<br />

2007)” (Pagagapadan a Materiales <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> Saan a Maipalawag a Pammapatay (Enero<br />

2007)).)<br />

6 Ti “Peace Agreement” (a napirmaan idi petsa 2 ti Septiembre 1996) ket nadisenyo tapno<br />

maipakat ti “pinal nga implementasyon” ti “Tripoli Agreement” (a napirmaan idi 23 ti Disiembre<br />

1976). Nadanon dagitoy a tulagan nga adda ti pannakibiang ti OIC wenno Orga<strong>ni</strong>zation of the<br />

Islamic Conference (Orga<strong>ni</strong>sasyon ti Kumperensya a Muslim), ket lawlawagan dag<strong>iti</strong> report na<br />

dag<strong>iti</strong> isyu a pagtataudan ti risiris. Kitaen ti “<strong>Report</strong> of the Secretary-General on the Question of<br />

Muslims in Southern <strong>Philip</strong>pines” (<strong>Report</strong> ti Sekretaryo-Heneral <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Kuestion dag<strong>iti</strong><br />

Muslim <strong>iti</strong> Abagatan a Paset ti Pilipinas) (OIC/33-ICFM/2005/MM/SG/REP.2) (naiparuar idi<br />

Hunyo 2006).<br />

7 Iti maudi a paset ti tawen 2002, napugsat ti “Agreement for General Cessation of<br />

Hostil<strong>iti</strong>es” (Tulagan <strong>iti</strong> Kabuklan a Panangisardeng <strong>iti</strong> Gubat) (a napirmaan idi 18 ti Hulyo<br />

1997). Ngem naisubli daytoy idi 19 ti Hulyo 2003 ken nagprogreso, nagturong <strong>iti</strong><br />

pannakaipagna ti “Agreement on Peace” (Tulagan <strong>iti</strong> Kappia) (a napirmaan idi 22 ti Hunyo<br />

2001).<br />

8 Dag<strong>iti</strong> estadistika <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> bilang dag<strong>iti</strong> mannakigubat a naipauneg <strong>iti</strong> tunggal grupo<br />

ket pammatapatta ti Gubyerno. Ti nabilang <strong>iti</strong> MNLF ket dag<strong>iti</strong> laeng makigubgubat kadag<strong>iti</strong><br />

puersa ti Gubyerno.<br />

9 Ti problema ti Pilipinas kadag<strong>iti</strong> kudeta ken dadduma pay nga adbenturista nga aksyonmilitar<br />

ket naamirisen ti nadedeggang a komisyon para imbestigasyon nga indauluan ti mano a<br />

prominente nga ukom, a kas ken<strong>ni</strong> Hilario G. Davide, Jr., “The Final <strong>Report</strong> of the Fact-Finding<br />

Commission (Pursuant to R.A. No. 6832)” (Ti Pinal a <strong>Report</strong> ti Komisyon para Imbestigasyon<br />

(Kas Panangtungpal <strong>iti</strong> R.A. No. 6832)) (Oktubre 1990), kasta met ken<strong>ni</strong> Florentino P. Feliciano,<br />

“<strong>Report</strong> of the Fact-Finding Commission” (<strong>Report</strong> ti Komisyon para Imbestigasyon) (17 ti<br />

Oktubre 2003)).<br />

10 Iti naimaymaysa a komu<strong>ni</strong>kasyon a napirmaan idi 6 ti Mayo 2002, nagtulag ti Gubyerno<br />

ken ti MILF “nga isina ken iparit dag<strong>iti</strong> sindikato ken grupo a mangkidnap tapno makaalut-ot ti<br />

ransom, karaman dag<strong>iti</strong> makunkuna a ‘lost command’ nga aggargaraw <strong>iti</strong> Mindanao.”<br />

Nagkaykaysaan da ti nadumaduma a praktikal nga addang tapno magun-od dagitoy, karaman ti<br />

panangibangon <strong>iti</strong> “maysa nga Ad Hoc Joint Action Group [Pangmabiitan a Grupo para <strong>iti</strong><br />

Tinnulong nga Aksyon] laban kadag<strong>iti</strong> kriminal nga elemento, para <strong>iti</strong> panagkamat ken<br />

panangarrestar kadagitoy a kriminal nga elemento.”<br />

11 Mausar ti kategorya nga “aktibista a leftist” gapu ta dakkel ti maitulong na tapno<br />

malawagan ti isyu. Rumrummuar a mas ti asosasyon da kadag<strong>iti</strong> leftist a grupo, imbes a ti<br />

partikular nga aktibidades da, ti gapu no apay a mapatpatay dag<strong>iti</strong> mangikanawa kadag<strong>iti</strong><br />

karbengan-tao, mangipagna <strong>iti</strong> unyo<strong>ni</strong>smo, ken dadduma pay a mangidadaulo <strong>iti</strong> gimong-sibil.

pa<strong>ni</strong>d 34<br />

Kadag<strong>iti</strong> unyo<strong>ni</strong>sta, kas pagarigan, agpada a kinatungtong ko dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> Federation of<br />

Free Workers (FFW) ken <strong>iti</strong> Kilusang Mayo Uno (KMU). Ibaga dagitoy dua nga grupo a ginasut<br />

a ribo dag<strong>iti</strong> miembros da. Ngem bayat a napukawen ti dakkel a bilang ti miembros ti KMU kas<br />

resulta dag<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>, awan pulos ti napukaw <strong>iti</strong> FFW. Ti diperensya ket ti<br />

KMU ti ibilbilang dag<strong>iti</strong> opisyales ti Gubyerno a kas grupo a prente ti CPP, saan a ti FFW.<br />

Tapno mas klaro: rumrummuar a ti motibo <strong>iti</strong> panangatake kadag<strong>iti</strong> mangmangged ken<br />

orga<strong>ni</strong>sador ket agtataud kadag<strong>iti</strong> risiris kasilpu kadag<strong>iti</strong> kampanya <strong>iti</strong> panangorga<strong>ni</strong>sa ken<br />

kolektibo a negosasyon maipanggep kadag<strong>iti</strong> sueldo, benepisyo, ken dadduma pay a karbenganmangmangged;<br />

ngem mas nalabit a ti panangatake ket agturong <strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong><br />

no ti mangmangged ket paset ti grupo a makunkuna a prente ti CPP. Maiduma ti diskusyon<br />

maipanggep <strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> periodista ta kasla sabali met daytoy a banag.<br />

12 Makita <strong>iti</strong> listaan ti Karapatan kadag<strong>iti</strong> biktima ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> (para <strong>iti</strong> 30<br />

ti Hunyo 2007) ti apilasyon ti 390 katao nga addaan <strong>iti</strong> nalatak a silpu da kadag<strong>iti</strong> pul<strong>iti</strong>kal nga<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon. No maibatog daytoy kadag<strong>iti</strong> dokumento a nagtaud <strong>iti</strong> AFP a manglislista kadag<strong>iti</strong><br />

grupo a prente ti CPP/NPA/NDF, makita a 94% kadag<strong>iti</strong> biktima nga addaan nalatak nga<br />

apilasyon da ket paset dag<strong>iti</strong> makunkuna a prente a grupo.<br />

Apilasyon (*)<br />

Pannakagalad <strong>iti</strong><br />

Tri<strong>ni</strong>ty of War (**)<br />

Naisilpu <strong>iti</strong> CPP<br />

<strong>iti</strong> “Knowing the<br />

Enemy”? (***)<br />

Bilang<br />

dag<strong>iti</strong><br />

Biktima<br />

ORGANISASYON A MIEMBRO TI BAYAN<br />

ANAKBAYAN (agtutubo) Kontrolado ti KM (****) X 13<br />

COURAGE (dag<strong>iti</strong> unyon<br />

<strong>iti</strong> sektor a pampubliko)<br />

Kontrolado ti MKP X 3<br />

KMP (mannalon) Kontrolado ti PKM X 102<br />

KMU (mangmangged) Kontrolado ti RCTU X 22<br />

LFS (estudyante) Kontrolado ti KM X 5<br />

PAMALAKAYA<br />

(mangngalap)<br />

Kontrolado ti PKM X 7<br />

PCPR (tao ti simbaan) Kontrolado ti CNL X 2<br />

SCMP (estudyante a<br />

Kristyano)<br />

Kontrolado ti KM X 1<br />

BAYAN (saan a spesipiko<br />

ti orga<strong>ni</strong>sasyon)<br />

GRUPO A PARTY LIST<br />

3<br />

ANAKPAWIS Direkta nga imatmaton ti<br />

Komite-Sentral ti CPP<br />

X 48<br />

BAYAN MUNA (kapada) X 129<br />

GABRIELA (kapada) X 2<br />

KABATAAN (dati nga<br />

Anak ng Bayan)<br />

(kapada) X 2<br />

SUARA (kapada) X 1<br />

DADDUMA PAY NGA ORGANISASYON

pa<strong>ni</strong>d 35<br />

KADAMAY (nakurapay <strong>iti</strong><br />

syudad)<br />

Kontrolado ti KASAMA X 6<br />

KAMASS (lokal a<br />

mannalon)<br />

1<br />

KARAPATAN<br />

Dag<strong>iti</strong> staff na ket miembro ti X 21<br />

(karbengan-tao)<br />

PCPR, a kontrolado ti CNL<br />

KASIMBAYAN (tao ti<br />

simbaan)<br />

1<br />

SELDA (pul<strong>iti</strong>kal a balud) 1<br />

Dadduma pay (saan a<br />

spesipiko)<br />

20<br />

(*) Nupay adda ti sumagmamano a biktima nga apilyado <strong>iti</strong> adu nga orga<strong>ni</strong>sasyon, makita<br />

<strong>iti</strong> naited ka<strong>ni</strong>ak a bersyon ti listaan ti Karapatan ti kangrunaan nga apilasyon ti tunggal biktima,<br />

ket awan ti naidoble ti pannakabilang na.<br />

(**) Northern Luzon Command, Armed Forces of the <strong>Philip</strong>pines, Tri<strong>ni</strong>ty of War, Book<br />

III: The Grand Design of the CPP/NPA/NDF (Tri<strong>ni</strong>dad ti Gerra, Maikatlo a Libro: Ti<br />

Naindaklan a Disenyo ti CPP/NPA/NDF) (2005). Kitaen lallalo dag<strong>iti</strong> pa<strong>ni</strong>d a 122-125.<br />

(***)<br />

Ti “Knowing the Enemy” (Ammuen ti Kabusor) ket ababa nga innadal a nakabase <strong>iti</strong><br />

PowerPoint. It-ited daytoy ti AFP.<br />

(****) CNL, KASAMA, KM, MKP, PKM, ken RCTU – amin dagitoy ket orga<strong>ni</strong>sasyon a<br />

miembro ti NDF. (Declaration of Undertaking, pa<strong>ni</strong>d 77.)<br />

13 Bilang a naggapu <strong>iti</strong> listaan para <strong>iti</strong> petsa 30 ti Hunyo 2007. Ti dadduma a<br />

panangikumpara ket naibasar kadag<strong>iti</strong> immun-una a bersyon ti listaan ti Karapatan, a kas nainota.<br />

14 Segun <strong>iti</strong> panangadal ti Gubyerno <strong>iti</strong> nadumaduma a listaan dag<strong>iti</strong> “makunkuna a<br />

pul<strong>iti</strong>kal a <strong>pammapatay</strong>” a napasamaken apagdanon ti petsa 20 ti Disiembre 2006, 725 a nagan ti<br />

adda <strong>iti</strong> listaan ti Karapatan, ken 89 ti adda <strong>iti</strong> listaan ti TFD-P, ket 46 laeng a nagnagan ti<br />

rimmuar <strong>iti</strong> dua a listaan a nakuna. (“<strong>Report</strong> of the Tech<strong>ni</strong>cal Working Group (TWG) on the<br />

Alleged Pol<strong>iti</strong>cal Killings (Covering the Period 1 February 2001 – 31 October 2006) as of 20<br />

December 2006” (<strong>Report</strong> ti TWG <strong>iti</strong> petsa 20 ti Disiembre 2006 <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> Makunkuna a<br />

Pul<strong>iti</strong>kal a Pammapatay (Para <strong>iti</strong> Panawen a nagrugi idi 1 ti Pebrero 2001 ken naggibus idi 31 ti<br />

Oktubre 2006)).<br />

15 Idi Mayo 2006, imbilin ti Sekretaryo ti Interior ken Gubyerno-Lokal <strong>iti</strong> PNP nga ibangon<br />

ti Task Force Usig tapno imbestigaran ken tulongan a risuten dag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong><br />

periodista ken aktibista a leftist. Ti bilang a 116 ket para <strong>iti</strong> petsa 2 ti Abril 2007. Daytoy ket<br />

bilang dag<strong>iti</strong> “napatay a miembro ti party list/militante”; sabali ti imanmantener ti Task Force<br />

Usig a listaan dag<strong>iti</strong> “napatay a periodista”. (Surat a naggapu <strong>iti</strong> Misyon ti Pilipinas <strong>iti</strong> UN, 23 ti<br />

Mayo 2007.)

pa<strong>ni</strong>d 36<br />

Mainota a ti 116 a kaso nga ibilbilang ti Task Force Usig kadag<strong>iti</strong> sakop ti akem na ket<br />

saan nga isu ti kadagupan dag<strong>iti</strong> insidente nga ibilbilang dag<strong>iti</strong> grupo para kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao<br />

a kas kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. Kas pagarigan, <strong>iti</strong> 783 a kakastoy a kaso nga inlista ti<br />

Karapatan (para <strong>iti</strong> 14 ti Nobyembre 2006), inlaksid ti Task Force Usig ti 461 a kaso ta saan na<br />

kanu a rumbeng a sakupen wenno saan na pulos nga ibilang dagitoy a kas krimen. Nayon pay,<br />

inlasin ti Task Force Usig ti 207 a kaso ta mangkasapulan pay kanu a patalgedan. Masapul nga<br />

ipalawag nga ibagbaga ti Karapatan mismo a dag<strong>iti</strong> ahente ti Gubyerno – soldado, pulis, ken<br />

dadduma pay – ti mapabasol <strong>iti</strong> adu, ngem saan nga <strong>iti</strong> amin, kadag<strong>iti</strong> nairekord na a kaso. Ngem<br />

saan nga umanay daytoy kas pangipalawag no apay a nagadu unay dag<strong>iti</strong> kaso nga inlaksid<br />

wenno inlasin ti Task Force Usig. Nakipaset ak <strong>iti</strong> atiddog ken produktibo a diskusyon kadag<strong>iti</strong><br />

miembro ti Task Force Usig maipanggep kadag<strong>iti</strong> basaran ti panangilaksid kadag<strong>iti</strong> kaso.<br />

Kalpasan ti panagbisitak, impaw-it ti Task Force Usig ka<strong>ni</strong>ak ti dakkel a kantidad ti<br />

dokumentasyon a mangpaneknek <strong>iti</strong> argumento a dakkel a bilang kadag<strong>iti</strong> indibidwal nga inlista<br />

dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil ket natay kadag<strong>iti</strong> leh<strong>iti</strong>mo nga enkuentro <strong>iti</strong> baet ti NPA ken<br />

ti AFP wenno PNP. Iti kamaudian na, kinedngan ko a saan a mabaelan ti tao nga adda <strong>iti</strong><br />

puestok ti kaso-por-kaso a panangadal kadag<strong>iti</strong> nailaksid a pasamak. Ngem mammati ak latta a<br />

kasapulan ti mas naparang a panangtungpal ti Task Force Usig <strong>iti</strong> daytoy nga aspeto ti rebbengen<br />

na tapno maakseptar ti amin a maseknan ti ar-aramiden na; ket <strong>iti</strong> Paset XIII, adda<br />

rekomendasyon ko para <strong>iti</strong> kastoy.<br />

16 Relatibo a naparang ti CPP maipanggep kadag<strong>iti</strong> isursuro na. Masungsungbatan ti mano<br />

kadagitoy nga isyu <strong>iti</strong> dokumento, kas pagarigan, a natituluan kas “Lallalo pay a papigsaen ti<br />

Partido Komu<strong>ni</strong>sta ti Pilipinas tapno idauloan ti demokratiko a rebolusyon ti umili”, Mensahe ti<br />

Komite Sentral, Partido Komu<strong>ni</strong>sta ti Pilipinas, Ang Bayan (26 ti Disiembre 2006).<br />

Maipanggep <strong>iti</strong> nagkaykaysa a prente: “Malaksid <strong>iti</strong> panangiwayat ti armado a<br />

dangadang laban <strong>iti</strong> kabusor, us-usaren ti Partido tayo ti annurotan ken taktika ti<br />

pannakipagkaykaysa a prente. Kangrunaan a ti nagkaykaysa a prente ket agserbi <strong>iti</strong> armado a<br />

dangadang. . . . Ti rebolusyonaryo nga armado a dangadang ken ti nagkaykaysa a prente ket<br />

addaan bukod a wagas ti panangriing, panagorga<strong>ni</strong>sa ken panagtignay <strong>iti</strong> sapasap a masa ti umili.<br />

Ti rebolusyonaryo nga armado a dangadang ti mangted-dalan <strong>iti</strong> solido a panagorga<strong>ni</strong>sa <strong>iti</strong> masa<br />

ken panangbangon kadag<strong>iti</strong> organo ti bileg pampul<strong>iti</strong>ka <strong>iti</strong> kaaw-awayan. Mariing, maorga<strong>ni</strong>sa<br />

ken mapatignay ti nagkaykaysa a prente ti umili <strong>iti</strong> intero a pagilian tapno wak<strong>ni</strong>tan ti dalan ti<br />

panagorga<strong>ni</strong>sa ti Partido kadakuada <strong>iti</strong> kamaudianan. Direkta a makatulong ti gawain <strong>iti</strong> ligal a<br />

nagkaykaysa a prente <strong>iti</strong> aramid nga pang-orga<strong>ni</strong>sasyon dag<strong>iti</strong> ligal a demokratiko nga<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon masa.” (p 12 ti bersyon nga Iloko)<br />

Maipanggep <strong>iti</strong> demokratiko a sentralismo: “Iti biag tayo <strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon, sursuroten<br />

tayo ti prinsipyo ti demokratiko a sentralismo. Ti esensya ti sentralismo ket Marxismo-<br />

Le<strong>ni</strong><strong>ni</strong>smo-Maoismo. Tartarabayan na ti demokrasya <strong>iti</strong> uneg ti Partido nga isu met ti batayan<br />

daytoy. Babaen ti demokratiko a proseso, dag<strong>iti</strong> mangidadaulo nga organo ket makakalap ti datos<br />

ken dag<strong>iti</strong> ideya ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> maitutop nga orga<strong>ni</strong>sasyon ken nawaya a mapagsasaritaan dagitoy<br />

tapno mabukel dag<strong>iti</strong> annurotan ken desisyon. Dag<strong>iti</strong> indibidwal ken ti minorya ket nakapauneg<br />

<strong>iti</strong> desisyon ti mayorya. Ti nababbaba nga organo wenno orga<strong>ni</strong>sasyon ket nakapauneg <strong>iti</strong><br />

nangatngato nga organo wenno orga<strong>ni</strong>sasyon. Ti Komite Sentral ti kangatoan nga organo, bayat<br />

nga awan ti sesyon ti Kongreso. . . . Nasyunal ti saklaw ti orga<strong>ni</strong>sasyon ti Partido tayo ken

pa<strong>ni</strong>d 37<br />

nauneg a nakaramut <strong>iti</strong> intar ti masa a mangmangged ken mannalon. Dag<strong>iti</strong> sangay ti Partido ket<br />

adda kadag<strong>iti</strong> komu<strong>ni</strong>dad, pabrika, plantasyon, linya ti transportasyon, eskwelaan ken opisina.<br />

Adda dag<strong>iti</strong> grupo wenno selula ti Partido tayo <strong>iti</strong> nadumaduma a tukad <strong>iti</strong> nadumaduma a tipo ti<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon ken institusyon, progresibo man wenno reaksyonaryo. Addaan tayo kadag<strong>iti</strong><br />

elemento ken selula ti Partido uray <strong>iti</strong> uneg dag<strong>iti</strong> pwersa militar ken pulis ti kabusor.” (pp12-13<br />

ti bersyon nga Iloko)<br />

Maipanggep <strong>iti</strong> panagrekrut: “Dag<strong>iti</strong> kameng ti Partido tayo ket marekrekrut tayo<br />

ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> armado a rebolusyonaryo a tignayan ken <strong>iti</strong> ligal a demokratiko a tignayan masa.<br />

Makapagsanay ken masubok dagitoy ti adu nga aktibista a maiparbeng a marekrut <strong>iti</strong> Partido. Ti<br />

nasedsed ken nasaknap nga armado ken ligal a porma ti dangadang ket agtultuloy nga<br />

agparparuar ti kapapasnekan ken kamimilitantean a baro a rekrut <strong>iti</strong> Partido a nagtaud <strong>iti</strong> masa a<br />

mangmangged ken mannalon ken ma<strong>ni</strong>pud kadag<strong>iti</strong> akintengnga a saray ti gimong ken addaan ti<br />

nabaknang a kapadasan, kinasinged <strong>iti</strong> masa ken nadumaduma a tipo ti kabaelan a<br />

pagbenepisyoan <strong>iti</strong> panangiyabante ti demokratiko a rebolusyon ti umili.” (p13 ti bersyon nga<br />

Iloko)<br />

17 Kitaen, kas pagarigan, ti Declaration of Undertaking, pa<strong>ni</strong>d 10, 77.<br />

18 Daytoy ti argumento nga insango ti mano nga opisyales ti Gubyerno <strong>iti</strong> mano a<br />

tungtongan; masarakan met laeng daytoy <strong>iti</strong> libro ti Northern Luzon Command, Armed Forces of<br />

the <strong>Philip</strong>pines, Tri<strong>ni</strong>ty of War, Book III: The Grand Design of the CPP/NPA/NDF, p 77 (2005).<br />

19 Tri<strong>ni</strong>ty of War, Book III, pp 122, 124. Saan a maiduma dag<strong>iti</strong> imbagbaga ka<strong>ni</strong>ak ti<br />

opisyales ti Gubyerno <strong>iti</strong> pannakisaritak kadakuada.<br />

20 Tri<strong>ni</strong>ty of War: Book III, pp 80-81.<br />

21 Naipasar ti Anti-Subversion Act (Linteg Laban <strong>iti</strong> Subersyon, Republic Act (RA) wenno<br />

Linteg ti Republika Numero 1700) idi 1957, ken inukas daytoy ti RA 7636, a napirmaan idi petsa<br />

22 ti Septiembre 1992.<br />

22 Napirmaan ti Party-List System Act (Linteg <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Sistema a Party-List, RA 7941),<br />

idi petsa 3 ti Marso 1995. Naipalawag ti panggep na <strong>iti</strong> “deklarasyon <strong>iti</strong> annurotan” a nairaman<br />

<strong>iti</strong> seksyon 2 ti Linteg:<br />

“Ipagna ti Estado ti umno a representasyon <strong>iti</strong> eleksyon <strong>iti</strong> Kapulongan dag<strong>iti</strong><br />

Representatibo <strong>iti</strong> Konggreso babaen <strong>iti</strong> sistema a party-list a pakipasetan dag<strong>iti</strong><br />

rehistrado a nasyonal, rehional, ken sektoral a partido wenno orga<strong>ni</strong>sasyon wenno<br />

koalisyon dagitoy, tapno mabalin nga agmiembro <strong>iti</strong> Konggreso dag<strong>iti</strong> umili a Pilipino a<br />

maibilang kadag<strong>iti</strong> naipadisi ken saan unay a maibagbagi a sektor, orga<strong>ni</strong>sasyon, ken<br />

partido, ken awanan <strong>iti</strong> depe<strong>ni</strong>do a pul<strong>iti</strong>kal a sakop, ngem addaan <strong>iti</strong> kabaelan a<br />

tumulong <strong>iti</strong> panangaramid kadag<strong>iti</strong> umno a linteg a pagsayaatan ti sangapagilian.<br />

Ngarud, padur-asen ti Estado, ken ipatalged na, ti nabagas, nawaya, ken naparang a<br />

sistema-partido tapno magun-od ti kalawaan a panangibagi <strong>iti</strong> nadumaduma nga interes<br />

dag<strong>iti</strong> partido, sektor, wenno grupo <strong>iti</strong> Kapulongan dag<strong>iti</strong> Representatibo <strong>iti</strong> Konggreso,

pa<strong>ni</strong>d 38<br />

babaen <strong>iti</strong> panangpasayaat <strong>iti</strong> batang da a makikumpetensya ken makaala <strong>iti</strong> puesto <strong>iti</strong><br />

lehislatura; ket idatag na ti kasimplean nga iskema para daytoy.”<br />

23 Iladawan ti panagsinnungbat da Representatibo Teodoro Casiño ken Representatibo Joey<br />

Salceda, a nangisango <strong>iti</strong> budget bill para <strong>iti</strong> Departamento ti Nasyonal a Depensa, no kasano a<br />

maaw-awatan ti order of battle:<br />

REP. CASIÑO. Ano po ang, sino po ang nasasama sa isang order of battle? [A<strong>ni</strong>a ti order<br />

of battle (OB), ken sino ti mainayon ditoy?]<br />

REP. SALCEDA. Enemies of the State [Kabusor ti Estado].<br />

REP. CASIÑO. Enemies of the State. At ano ang batayan sa paglagay ng isang tao sa<br />

order of battle? [Ket a<strong>ni</strong>a ti basaran ti pananginayon <strong>iti</strong> maysa a tao <strong>iti</strong> OB?]<br />

REP. SALCEDA. Those who have committed acts pu<strong>ni</strong>shable under the Revised Penal<br />

Code for the crime of rebellion. [Dag<strong>iti</strong> mangaramid kadag<strong>iti</strong> aksyon a madusa batay <strong>iti</strong> Revised<br />

Penal Code para <strong>iti</strong> krimen a rebelyon.]<br />

REP. CASIÑO. Mayroon po bang due process na ginagawa ang armed forces bago <strong>ni</strong>la<br />

ilagay ang isang tao sa order of battle? [Adda kadi ti umno a proseso nga ipagna dag<strong>iti</strong> puersamilitar<br />

sakbay da nga inayon ti maysa a tao <strong>iti</strong> OB?]<br />

REP. SALCEDA. Evidence based decision-making, Your Honor. [Ebidensya batay <strong>iti</strong><br />

panangdesisyon, Apo.]<br />

(Transcript ti panagdengngeg ti Konggreso maipanggep <strong>iti</strong> budget, 22 ti Marso 2006,<br />

4:30 ti malem.)<br />

24 Daytoy a panagduduma <strong>iti</strong> stratehia ti panaglaban <strong>iti</strong> insurhensya ti rumrummuar a gapu<br />

no apay a saan nga agpapada ti kinaadu dag<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> rehion.<br />

Laglagipen, kas pagarigan, a no maibatog <strong>iti</strong> bilang ti populasyon, madoble ti kadawyan ti<br />

extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> <strong>iti</strong> Central Luzon kumpara <strong>iti</strong> Cagayan Valley. Mas nalatak pay ti<br />

panagduduma <strong>iti</strong> tukad dag<strong>iti</strong> probinsya.<br />

Rehion<br />

Bilang dag<strong>iti</strong><br />

extrajudicial a<br />

<strong>pammapatay</strong> (**)<br />

Populasyon (***)<br />

Pammapatay<br />

kada populasyon<br />

a 100,000<br />

Autonomous Region of<br />

Muslim Mindanao<br />

56 3,171,100 1.8<br />

Bicol Region 126 5,189,900 2.4<br />

Cagayan Valley 28 3,086,000 0.9<br />

Caraga 32 2,318,200 1.4<br />

Central Luzon 139 9,195,600 1.5<br />

Central Visayas 20 6,357,900 0.3<br />

Cordillera Admi<strong>ni</strong>strative<br />

Region<br />

29 1,526,800 1.9

pa<strong>ni</strong>d 39<br />

Davao Region 79 4,020,000 2.0<br />

Eastern Visayas 87 4,020,900 2.2<br />

Ilocos Region 6 4,682,700 0.1<br />

National Capital Region 39 10,787,300 0.4<br />

Northern Mindanao 7 3,920,600 0.2<br />

SOCCSKSARGEN 22 3,648,300 0.6<br />

Southern Tagalog (*) 162 13,304,900 1.2<br />

Western Visayas 20 6,876,100 0.3<br />

Zamboanga Pe<strong>ni</strong>nsula 33 3,154,700 1.0<br />

(*) Maibilang <strong>iti</strong> Southern Tagalog dag<strong>iti</strong> baro a rehion a CALABARZON (a bukbuklen<br />

dag<strong>iti</strong> probinsya ti Cavite, Laguna, Batangas, ken Rizal) ken MIMAROPA (Mindoro,<br />

Marinduque, Romblon, ken Palawan).<br />

(**) Nagapu dagitoy a datos <strong>iti</strong> listaan ti Karapatan para <strong>iti</strong> panawen a nagrugi <strong>iti</strong> petsa 21<br />

ti Enero 2001 ket nagpatingga <strong>iti</strong> 30 ti Hunyo 2007.<br />

(***) Naibatay dag<strong>iti</strong> bilang ti tattao <strong>iti</strong> opisyal a pammatapata ti panagdakkel ti<br />

populasyon idi 2005 ma<strong>ni</strong>pud idi naaramid ti sensus ti tawen 2000.<br />

25 I<strong>ni</strong>nterbyuk dag<strong>iti</strong> testigo <strong>iti</strong> uppat a pasamak <strong>iti</strong> rehion ti Cagayan Valley; nayon<br />

kadagitoy, rinepasok dag<strong>iti</strong> dokumento <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> dua pay a pasamak. Maisuma <strong>iti</strong> Appendix A,<br />

parapo 1-16 ti datos <strong>iti</strong> kaso <strong>ni</strong> Nelson Asucena.<br />

26 Ti barangay ti kabassitan a yu<strong>ni</strong>t-gubyerno. (Addaan ti Pilipinas <strong>iti</strong> 40,000 a barangay.)<br />

Maguddua-guddua ti tunggal barangay kadag<strong>iti</strong> basbassit a yu<strong>ni</strong>t a maaw-awagan a s<strong>iti</strong>o wenno<br />

purok. Kadawyan nga addaan ti barangay <strong>iti</strong> tallo inggana walo a s<strong>iti</strong>o.<br />

27 Segun kadag<strong>iti</strong> ababa nga innadal nga inted ka<strong>ni</strong>ak ti Gubyerno, ti stratehia a<br />

mannarabay kadag<strong>iti</strong> kontra-insurhensya nga aksyon ti AFP laban <strong>iti</strong> NPA ket “dalusan”<br />

(“clear”), “tenglen” (“hold”), ken “suportaran” (“support”) dag<strong>iti</strong> erya nga apektado ti<br />

insurhensya.<br />

28 Dag<strong>iti</strong> CAFGU ket maawagan met laeng a CAFGU Active Auxiliary (CAA). Malaksid<br />

<strong>iti</strong> CAA, mano a porma ti milisya ken paramilitar nga orga<strong>ni</strong>sasyon ti naipadasen <strong>iti</strong> Pilipinas,<br />

karaman ti <strong>Special</strong> CAFGU Active Auxiliaries (SCAA), ti Civilian Volunteer Orga<strong>ni</strong>zations<br />

(CVO), ti Civilian Home Defense Forces (CHDF), ken ti Barrio Self-Defense U<strong>ni</strong>ts (BSDU).<br />

Segun <strong>iti</strong> opisyales, dagitoy ket pangpaadu <strong>iti</strong> puersa ti AFP. Ngem naiduma dag<strong>iti</strong> Barangay<br />

Defense Systems (BDS) a kaibangbangon idiay Bulacan, Nueva Ecija, ken dadduma pay nga<br />

erya ta kapilitan a makilaok ditoy ti kaaduan wenno kabuklan pay ti populasyon.<br />

29 I<strong>ni</strong>nterbyuk dag<strong>iti</strong> testigo <strong>iti</strong> 13 a pasamak idiay Central Luzon, karaman ti innem nga<br />

insidente ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> (<strong>iti</strong> pito a biktima), tallo nga insidente ti pilit a<br />

panangitalaw (<strong>iti</strong> dua a biktima), maysa a pimmaltos a panangikipas, ken tallo pay a sabali nga<br />

insidente. Nayon kadagitoy, rinepasok dag<strong>iti</strong> dokumento <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> 21 pay nga insidente ti

pa<strong>ni</strong>d 40<br />

extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. Naisuma <strong>iti</strong> Appendix A, parapo 17-26, ti datos <strong>iti</strong> kaso <strong>ni</strong> James<br />

Ayunga.<br />

30 Nakangngeg ak ti testimonya nga adda naaramid kadagitoy nga interrogasyon a porma ti<br />

panangtortyur, a kas ti panangipilit <strong>iti</strong> tao nga agburruong wenno uminom <strong>iti</strong> nalabes ngem ti<br />

mabaelan na nga alimonen, ti panangibungon <strong>iti</strong> rupa <strong>iti</strong> plastik, ken ti panagdanog <strong>iti</strong> tian.<br />

31 Adda ti pagdidinnamagan a presentasyon a PowerPoint a natituluan ti “Knowing the<br />

Enemy” (Ammuen ti Kabusor). Naaramid daytoy para kadag<strong>iti</strong> soldado, ket paset na daytoy ti<br />

palawag maipanggep <strong>iti</strong> kabuklan a pampul<strong>iti</strong>ka ken pangmilitar a stratehia ti CPP/NPA/NDF, ti<br />

listaan dag<strong>iti</strong> grupo a makunkuna a prente ti CPP, ken ti mano a singasing para <strong>iti</strong> panagbaliw <strong>iti</strong><br />

stratehia ti AFP <strong>iti</strong> panaglaban <strong>iti</strong> insurhensya. Nabuyak daytoy a presentasyon a PowerPoint.<br />

Nupay maus-usar ti PowerPoint <strong>iti</strong> dadduma a panagpulong kadag<strong>iti</strong> komu<strong>ni</strong>dad, kasla sabali a<br />

bersyon ti maipabuya ta mas ababa ken nabaliwan ti pokus.<br />

32 No mamingsan, maaramid ti panagbantay babaen <strong>iti</strong> panagkrikus <strong>iti</strong> ili a nakalugan <strong>iti</strong><br />

motorsiklo. No mamingsan met, adda maituon a detachment ti dua wenno tallo a soldados a<br />

mano nga aldaw nga agiyan <strong>iti</strong> maysa a kalapaw wenno abandonado a balay nga asideg <strong>iti</strong><br />

mabanbantayan.<br />

33 Segun <strong>iti</strong> maysa a kinonsultak nga orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil, <strong>iti</strong> panawen ti<br />

panagbisitak, naibangonen ti BDS <strong>iti</strong> uppat a mu<strong>ni</strong>sipalidad ti Nueva Ecija: San Jose City (<strong>iti</strong> 20<br />

a barangay: Sto. Tomas, Cannawan, Abar 1st, Abar 2nd, Sto. Nino 1st, St. Nino 2nd, Sto. Nino<br />

3rd, Sibut, Palestina, Pi<strong>ni</strong>li, Villa Joson, Villa Marina, Culaylay, San Agustin, Kaliwanagan,<br />

Kita-Kita, Tayabo, Malasin, Ma<strong>ni</strong>cla, ken Villa Floresta); mu<strong>ni</strong>sipalidad ti Lupao (<strong>iti</strong> 23 a<br />

barangay: San Isidro, Balbalungao, Parista, Cordero, Namulandayam, Bagong Flores, San Pedro,<br />

San Roque, Agupalo Este, Agupalo Weste, Mapangpang, Alalay Chico, Alalay Grande,<br />

Talugtog, Maasin, Tienzo Cabangasan, Alo-o, Calsib, Pinggan, Ubboy, Poblacion West, San<br />

Anto<strong>ni</strong>o South, ken San Anto<strong>ni</strong>o North); mu<strong>ni</strong>sipalidad ti Guimba (<strong>iti</strong> 41 a barangay: Culong,<br />

Triala, Cabarusa, Bunol, Sinalatan, Naglabrahan, Consuelo, Naturanok, Tampac 1, Tampac 2,<br />

Tampac 3, Sta. Cruz, Caballero, Mancsac, San Bernardino, San Roque, Bantog, Ba<strong>ni</strong>tan,<br />

Balingog East, Balingog West, Bacayao, Pasong Inchik, Manggang Marikit, Bagong Baryo,<br />

Galvan, San Agustin, Yuson, Pacac, Narvacan I, Narvacan II, Lennec, Macamias Cavite,<br />

Camiing, Ayos Lomboy, Sta. Ana, Nacababillag, San Marcelino, San Andres I, San Andres II,<br />

Balbalino, Sto. Cristo, ken Cawayan Bugtong); ken mu<strong>ni</strong>sipalidad ti Cuyapo (<strong>iti</strong> 14 a barangay:<br />

St. Clara, San Anto<strong>ni</strong>o, Cacapasan, Rizal, Nagmisahan, Tagtagumbao, Malineg, Sta. Cruz,<br />

Bambanaba, Bantog, Piglisan, San Jose, Paitan Norte, ken Paitan Sur). Nayon kadagitoy,<br />

inreport ti kinonsultak nga orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil a maibangbangon met ti BDS <strong>iti</strong><br />

mu<strong>ni</strong>sipalidad ti Carranglan (idi Pebrero 2007).<br />

No maamiris bassit dag<strong>iti</strong> estadistika, mapaneknekan ti relasyon ti extrajudicial a<br />

<strong>pammapatay</strong> <strong>iti</strong> tipo ti kontra-insurhensya nga operasyon nga aggibus <strong>iti</strong> pannakaibangon ti BDS.<br />

Iti 30 nga extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> nga inrekord ti Karapatan <strong>iti</strong> Nueva Ecija (idi Nobyembre<br />

2006), 10 ti napasamak <strong>iti</strong> maysa kadag<strong>iti</strong> 98 a barangay nga addaan <strong>iti</strong> BDS (puera <strong>iti</strong><br />

Carranglan), bayat a 20 nga extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> ti napasamak <strong>iti</strong> 751 a barangay nga<br />

awanan <strong>iti</strong> BDS (karaman ti maysa idiay Carranglan). Kayat na a sauen, mammin-uppat a mas

pa<strong>ni</strong>d 41<br />

posible a mapasamak ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> <strong>iti</strong> barangay nga addaan BDS na ngem <strong>iti</strong><br />

barangay nga awanan <strong>iti</strong> kastoy. (Ngem, kadag<strong>iti</strong> 20 a <strong>pammapatay</strong> a napasamak kadag<strong>iti</strong><br />

awanan-BDS a barangay, siyam ti napasamak <strong>iti</strong> mu<strong>ni</strong>sipalidad ti Pantabangan. Masirip a posible<br />

nga adda ti maar-aramat ditoy a sabali manen a problematiko a pamay-an ti panaglaban <strong>iti</strong><br />

insurhensya, wenno maipagpagnan met laeng ditoy ti proseso nga agturong <strong>iti</strong> panangibangon <strong>iti</strong><br />

BDS nga saan pay laeng a nakumpleto.)<br />

34 Segun kadag<strong>iti</strong> nakasaritak a mangibagi <strong>iti</strong> NDF, nakaibangonen ti CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong><br />

pul<strong>iti</strong>kal a struktura <strong>iti</strong> agarup 10,000 a barangay, 800 a mu<strong>ni</strong>sipalidad, ken nasurok ngem 70 a<br />

probinsya. No sumrek dag<strong>iti</strong> miembro ti CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong> maysa a barangay, padasen da a<br />

mangibangon kadag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon <strong>iti</strong> gabsoon dag<strong>iti</strong> mannalon, babbai, mangmangged, ken<br />

dadduma pay. Miembro ti NDF dagitoy nga orga<strong>ni</strong>sasyon-masa. (Ngarud, kas pagarigan, ti<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon-masa dag<strong>iti</strong> pesante ket agbalin a kas lokal a tsapter ti PKM wenno Pambansang<br />

Katipunan ng mga Magbubukid (Nailian a Timpuyog dag<strong>iti</strong> Mannalon), maysa kadag<strong>iti</strong><br />

orga<strong>ni</strong>sasyon a miembro ti NDF.)<br />

Kunada, <strong>iti</strong> tunggal barangay, padasen met ti CPP/NPA/NDF a mangibangon ti “barrio<br />

orga<strong>ni</strong>zing committee” (komite a pangorga<strong>ni</strong>sa <strong>iti</strong> barrio), a masukatan to ti “barrio<br />

revolutionary committee” (rebolusyonaryo a komite ti barrio) oras a maawanen dag<strong>iti</strong> tiktik ti<br />

Gubyerno <strong>iti</strong> barangay ken natipon ti kontrol ti CPP/NPA/NDF ditoy. Gapu <strong>iti</strong> pagdudumaan ti<br />

kasasaad <strong>iti</strong> seguridad, ti barrio orga<strong>ni</strong>zing committee ket botosan dag<strong>iti</strong> mangibagi kadag<strong>iti</strong><br />

orga<strong>ni</strong>sasyon <strong>iti</strong> gabsoon <strong>iti</strong> nalimed nga eleksyon, ngem ti barrio revolutionary committee ket<br />

botosan ti kabuklan a populasyon ti barangay <strong>iti</strong> naparang nga eleksyon. Ti kadawyan a bilang ti<br />

miembros ti komite ket 15 katao, nga apagkatlo kadakuada ket miembro ti CPP wenno NPA,<br />

apagkatlo manen ket miembro <strong>iti</strong> “batayan” nga orga<strong>ni</strong>sasyon-masa (dag<strong>iti</strong> mannalon,<br />

mangmangged, ken dadduma pay), ken apagkatlo met miembro ti dadduma nga orga<strong>ni</strong>sasyon<br />

(dag<strong>iti</strong> mannursuro, propesyonal, ken dadduma pay). Iti panangiladawan dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong><br />

NDF, kasla “bin-i ti Demokratiko a Gubyerno ti Umili” dag<strong>iti</strong> pul<strong>iti</strong>kal a struktura a maibangon<br />

kadag<strong>iti</strong> barangay. Kunada, maawanan-bileg dag<strong>iti</strong> organo ti madama a gubyerno kadag<strong>iti</strong><br />

barangay, nupay mabalin a maikkan ti papel dag<strong>iti</strong> opisyal a mangkayat a makipaset <strong>iti</strong> “baro a<br />

gubyerno”. (Makita ti struktura dag<strong>iti</strong> tukad-barangay nga organo ti CPP/NPA/NDF <strong>iti</strong> “Guide<br />

for Establishing the People’s Democratic Government” (Tarabay <strong>iti</strong> Panangibangon <strong>iti</strong><br />

Demokratiko a Gubyerno ti Umili), Maikadua a Tsapter.)<br />

Impalawag dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> NDF ti papel dag<strong>iti</strong> pul<strong>iti</strong>kal nga organo <strong>iti</strong> panangtiktik<br />

para <strong>iti</strong> NPA ken <strong>iti</strong> panangkontra <strong>iti</strong> panangtiktik ti Gubyerno. Kunada, <strong>iti</strong> kabuklan, nalaka a<br />

mailasinan dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon-masa dag<strong>iti</strong> tiktik ti Gubyerno ken ti dadduma pay a di-matalek a<br />

tao, ket ireport da dagitoy <strong>iti</strong> komite a pangorga<strong>ni</strong>sa wenno <strong>iti</strong> rebolusyonaryo a komite ti barrio.<br />

Ipasa met ti komite <strong>iti</strong> NPA ti impormasyon maipanggep kadag<strong>iti</strong> tiktik ti Gubyerno, kasta met ti<br />

datos maipanggep <strong>iti</strong> panaggaraw dag<strong>iti</strong> tropa ti AFP. (Kitaen ti Paset V para <strong>iti</strong> impormasyon<br />

maipanggep <strong>iti</strong> maaramid kadag<strong>iti</strong> tiktik.)<br />

35 Daytoy a kabuklan a panangbuya ket naibasar kadag<strong>iti</strong> testimonya dag<strong>iti</strong> testigo, ken<br />

napaneknekan ti datos ti AFP maipanggep kadag<strong>iti</strong> pasamak. (Kitaen ti panangadal kadag<strong>iti</strong><br />

kaso da Nelson Asucena ken James Ayunga <strong>iti</strong> Appendix A, parapo 1-26.)

pa<strong>ni</strong>d 42<br />

36 Segun <strong>iti</strong> panangamiris ti Gubyerno, <strong>iti</strong> 184 nga insidente a naireport <strong>iti</strong> Joint Mo<strong>ni</strong>toring<br />

Committee nga imbangon ti CARHRIHL, ma<strong>ni</strong>pud 1 ti Pebrero 2001 inggana 31 ti Oktubre<br />

2006, ti makuna nga nakabasol ket ti AFP (88 a pasamak; 48%), ti PNP (pito a pasamak; 4%),<br />

dag<strong>iti</strong> CAFGU (innem a pasamak; 3%), dag<strong>iti</strong> pribado nga indibidwal (walo a pasamak; 4%), ti<br />

Revolutionary Proletarian Army – Alex Boncayo Brigade (RPA-ABB) (maysa a pasamak; 1%),<br />

saan nga mailasin nga tatao (74 a pasamak; 40%). (“<strong>Report</strong> of the Tech<strong>ni</strong>cal Working Group<br />

(TWG) on the Alleged Pol<strong>iti</strong>cal Killings (Covering the Period 1 February 2001 – 31 October<br />

2006) as of 20 December 2006”).<br />

37 Para <strong>iti</strong> detalyado a pannakaguddua-guddua dag<strong>iti</strong> linnaon na daytoy a listaan, kitaen ti<br />

nota 41. Segun <strong>iti</strong> listaan ti AFP, ti NPA ti nangpatay <strong>iti</strong> 44 katao <strong>iti</strong> listaan ti Karapatan,<br />

karaman da Amante Abelon (Belon), Jua<strong>ni</strong>to (Juan Jr.) Aguilar, Emmanuela (Manuela)<br />

Albarillo, Expidito (Expedito) Albarillo, Cathy Alcantara, Edrian (Adrian) Alegria, Adolfo<br />

Aquino, Rommel Arcilla, Nestor Arinque, Ernesto Atento, Romeo Atienza, Rodante Bautista,<br />

Noli Capulong, Florante Collantes, Tirso Cruz, Peter Dangiwan, Pederico (Federico) De Leon,<br />

Abner Delan (Dalan), Jose Doton, Renato Espino, Maximo Frivaldo, Francisco Gandula,<br />

Victoria (Victorina) Gomez, Eddie Gumanoy, Cris Hugo, Abelardo Ladera, Armando Leabres,<br />

Sotero Llamas, Jose Manegdeg, Eden Marcellana, Rolando Mariano, Alejandre (Alejandro)<br />

Martinez, Warlito Nagasao, Sotero Nasal, Vicente Olea, Ricardo Ramos, Ire<strong>ni</strong>o Rempello<br />

(Rempillo), Francisco Rivera, Teodoro Jr. Segui, Edilfonso (Ildefonso) Serrano, Joaquin (Jake)<br />

Soriano, Ave (Abe) Sungit, William Cadena, Crisanto Teodoro. Naggapu dagitoy a nagan <strong>iti</strong><br />

Annex G ti “Reference Materials on Unexplained Killings (January 2007)” (Pagagapadan a<br />

Materiales maipanggep kadag<strong>iti</strong> Saan-a-Maipalawag a Pammapatay (Enero 2007)), ket usto kanu<br />

daytoy a listaan inggana petsa 12 ti Disiembre 2006. Para <strong>iti</strong> subset dagitoy a kaso, adda dag<strong>iti</strong><br />

riri laban <strong>iti</strong> NDF a naisumiter <strong>iti</strong> JMC. Adda ti report nga imparuar ti NDFP-Nominated Section<br />

ti Joint Secretariat ti JMC <strong>iti</strong> panangamiris na kadagitoy a kaso. (“The Lies of GRP Officials on<br />

Extrajudicial Killings: Study by NDFP MC-JS of Twenty-Three (23) Complaints for<br />

Extrajudicial Killings Submitted to the GRP-NDFP Joint Mo<strong>ni</strong>toring Committee (JMC) that<br />

President Gloria Macapagal Arroyo, Task Force Usig and General Hermogenes Esperon are<br />

Blaming on the NDFP” (Dag<strong>iti</strong> Ulbod ti Opisyales ti GRP maipanggep kadag<strong>iti</strong> Pammapatay <strong>iti</strong><br />

Laksid ti Linteg: Panangadal ti NDFP MC-JS <strong>iti</strong> Duapulo ket Tallo (23) a Riri a Naisumiter <strong>iti</strong><br />

GRP-NDFP Joint Mo<strong>ni</strong>toring Committee (JMC) <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> Extrajudicial a Pammapatay<br />

nga Ipabasol da Presidente Gloria Macapagal Arroyo, Task Force Usig, ken Heneral<br />

Hermogenes Esperon <strong>iti</strong> NDFP) (NDFP Human Rights Committee, 19 ti Pebrero 2007)).<br />

38 In<strong>ni</strong>kan ak ti AFP <strong>iti</strong> kumpleto a kopya ti dokumento nga “Operation Bushfire”<br />

(“Cleansing Bushfire”) a naisurat <strong>iti</strong> lengguahe a Tagalog. (Annex J ti “Reference Materials on<br />

Unexplained Killings (January 2007)”; umuna nga annex <strong>iti</strong> “AFP Reaction to the Melo<br />

Commission’s I<strong>ni</strong>tial <strong>Report</strong>” (Reaksyon ti AFP <strong>iti</strong> Umuna a <strong>Report</strong> ti Komisyon a Melo).<br />

Daytoy ket direktiba kanu ti Komite-Sentral ti CPP a naiparuar idi petsa 7 ti Abril 2006. Adda<br />

paset a naisa-Ingles, ket naited ka<strong>ni</strong>ak dagitoy kagiddan ti dua a presentasyon a PowerPoint.<br />

Kuna ti umuna, nga inted ti Executive Secretary idi 12 ti Pebrero 2007:<br />

“Kagiddan ti panangiwayat kadag<strong>iti</strong> taktikal nga opensiba, maiwayat met laeng<br />

dag<strong>iti</strong> espesyal nga operasyon a mangtarget kadag<strong>iti</strong> ahente ti gubyerno a nakaserrek

pa<strong>ni</strong>d 43<br />

kadag<strong>iti</strong> intar tayo. Matalmegan dag<strong>iti</strong> espesyal nga operasyon tapno mali<strong>ni</strong>san ti apuy ti<br />

kabakiran, kasta met dag<strong>iti</strong> ligal nga orga<strong>ni</strong>sasyon, kadag<strong>iti</strong> iseserrek ti gubyerno.”<br />

Kuna ti maikadua, nga inted ti Secretary of Defense ken ti Chief of Staff ti AFP idi 13 ti<br />

Pebrero 2007:<br />

“Daytoy ti kamayatan a panawen nga aramiden ti nakuna nga espesyal nga<br />

operasyon. Manarimaan ti panangpairteng ti gubyerno nga Arroyo kadag<strong>iti</strong> operasyon na<br />

a kontra-insurhensya. No maaramid ti espesyal nga operasyon tayo bayat nga umir-irteng<br />

ti panangikagumaan ti gubyerno a labanan ti insurhensya, mabalin tayo nga iladawan<br />

dag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> miembro ti prente ken ligal nga orga<strong>ni</strong>sasyon tayo a kas<br />

aramid ti gubyerno nga Arroyo. . . .”<br />

39 Nabirokan kanu ti nakuna a dokumento <strong>iti</strong> kompyuter a laptop a naala <strong>iti</strong> maysa a<br />

panangraut, isu a narigat a paneknekan a natalged daytoy. Awan met ti nagbati a dadduma pay a<br />

kopya na daytoy.<br />

40 Iti aldaw a naiwarnak ti report ti Melo Commission, nangiparuar ti Chief of Staff ti AFP<br />

a <strong>ni</strong> Heneral Hermogenes Esperon, <strong>iti</strong> maysa a pirmado na a surat a mangiparparang kadag<strong>iti</strong><br />

argumento nga insango na ka<strong>ni</strong>ak idi nagsabat kami. Kuna na:<br />

“Sumaruno <strong>iti</strong> pa<strong>ni</strong>d 56 [ti report ti Melo Commission] ti deklarasyon a daytoy: a<br />

malaksid <strong>iti</strong> rason nga inaramid ti CPP/NPA dag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> tapno magugor ti intar<br />

na, awan ti naited a kapatpati a palawag no apay a ngimmato ti bilang dag<strong>iti</strong> extrajudicial<br />

a <strong>pammapatay</strong>. Sigurado a saanen a kasapulan ti AFP nga agbirok pay ti a<strong>ni</strong>aman a<br />

kapatpati a palawag gapu ta dag<strong>iti</strong> pananggugor nga ar-aramiden ti CPP/NPA ti usto,<br />

umiso, ken pudno a rason no apay nga immadu dag<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>.”<br />

Naited daytoy a surat kagiddan ti mano nga annex <strong>iti</strong> dokumento nga “AFP Reaction to<br />

the Melo Commission’s I<strong>ni</strong>tial <strong>Report</strong>”.<br />

41 Iti pablaak ko idi 21 ti Pebrero 2007, inagapadak ti 1,227 nga indibidwal a pinatay kanu<br />

ti NPA. Daytoy a bilang ti kadawyan nga ag-agapaden ti opisyales ti Gubyerno, ngem kadag<strong>iti</strong><br />

kapalpalabas nga datus, ngimmato daytoy <strong>iti</strong> 1,335, ket para daytoy <strong>iti</strong> panawen a nagrugi idi 1 ti<br />

Enero 2000 ken naggibus idi 31 ti Enero 2007.<br />

Adu ti masirip <strong>iti</strong> datos no mabinsa-binsa dagitoy; ngem awan ti maited dagitoy a<br />

palawag kadag<strong>iti</strong> napateg a ligal nga isyu kas pagarigan, no dag<strong>iti</strong> sibilyan ket napatay bayat a<br />

makipaspaset da <strong>iti</strong> gubat.<br />

Makunkuna a <strong>pammapatay</strong> ti NPA segun <strong>iti</strong> tipo ti biktima<br />

Biktima Bilang<br />

(porsyento <strong>iti</strong> dagup a bilang<br />

dag<strong>iti</strong> biktima)<br />

Kameng ti militar wenno pulisya 415 (31%)

pa<strong>ni</strong>d 44<br />

AFP 97<br />

PNP 139<br />

CAFGU 179<br />

Barangay Tanod 34<br />

Retirado a kameng ti militar wenno pulisya 84 (6%)<br />

Opisyales ti Gubyerno 111 (8%)<br />

Nasyonal a tukad 2<br />

Probinsyal a tukad 2<br />

Mu<strong>ni</strong>sipal a tukad 14<br />

Tukad ti barangay 93<br />

Madama wenno dati a kadre ti NPA 75 (6%)<br />

Rebel “returnee” wenno madama a rebelde 66<br />

Miembro dag<strong>iti</strong> grupo a rejectio<strong>ni</strong>st 7<br />

Miembro ti Rebolusyonaryong Gerilya ng Arayat (RGA) 2<br />

Pastor, mi<strong>ni</strong>stro, ken padi 2 (

pa<strong>ni</strong>d 45<br />

Nayon kadagitoy, i<strong>ni</strong>kkan ak ti MIPCPD wenno Mindanao Indigenous Peoples<br />

Conference for Peace and Development (Kumperensya dag<strong>iti</strong> Sigud nga Umili ti Mindanao para<br />

<strong>iti</strong> Kappia ken Panagdur-as) <strong>iti</strong> listaan ti 316 katao a paset dag<strong>iti</strong> grupo nga Ata-Manobo-Bagobo,<br />

Higaonon, Mamanwa, Mandaya, Manobo, Mansaka, Matigsalog, Subanen, Tagakaolo, ken Ubo-<br />

Manobo a pinatay kanu ti NPA <strong>iti</strong> nadumaduma a paset ti Mindanao ma<strong>ni</strong>pud 1983. Ngem awan<br />

met ti naited nga ebidensya <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> detalye ti a<strong>ni</strong>aman kadagitoy a kaso. Mas<br />

nalawlawa ti inaramid nga imbestigasyon ti <strong>Special</strong> <strong>Rapporteur</strong> on the situation of the human<br />

rights and fundamental freedoms of indigenous peoples (<strong>Special</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> kasasaad<br />

dag<strong>iti</strong> karbengan-tao ken batayan a wayawaya dag<strong>iti</strong> sigud nga umili) maipapan <strong>iti</strong> epekto ti<br />

armado a risiris kadag<strong>iti</strong> sigud nga umili idi bi<strong>ni</strong>sita na ti Pilipinas. (E/CN.4/2003/90/Add.3 (5<br />

March 2003), parapo 44-53.)<br />

42 Impakita dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> NDF ti pormal a deklarasyon nga inaramid ti orga<strong>ni</strong>sasyon<br />

(Declaration of Undertaking):<br />

Buybuyaen ti NDFP a kas leh<strong>iti</strong>mo a punterya ti military a panang-raut dag<strong>iti</strong><br />

yu<strong>ni</strong>t, kameng, ken pasdek dag<strong>iti</strong> sumaganad:<br />

a. Armed Forces of the <strong>Philip</strong>pines<br />

b. <strong>Philip</strong>pine National Police<br />

c. Paramilitar a puersa; ken<br />

d. Tiktik dag<strong>iti</strong> nailista <strong>iti</strong> ngato.<br />

Saan a maatake dag<strong>iti</strong> serbiente-sibil ti GRP malaksid no, kadag<strong>iti</strong> spesipiko a<br />

kaso, ket maibilang da <strong>iti</strong> a<strong>ni</strong>aman kadag<strong>iti</strong> naibaga a kategorya.<br />

Nalawa ti interpretasyon <strong>iti</strong> konsepto ti “tiktik” ta mairaman ditoy dag<strong>iti</strong> ordinaryo a<br />

sibilyan a mangted <strong>iti</strong> impormasyon kadag<strong>iti</strong> puersa ti Gubyerno. Segun kadag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong><br />

NDF, no sigurado a tiktik ti Gubyerno ti maysa a tao, mabigbig isuna a kas leh<strong>iti</strong>mo a targetmilitar.<br />

Ngem no adda panagduda, masurot ti addang-addang a proseso: Umuna, maballaagan<br />

isuna; sumaruno, mabagaan isuna a masapul na a panawan ti lugar; kaudian, maidarum isuna <strong>iti</strong><br />

korte ti umili, ket nalabit a maarrestar ken madusa. Ngem <strong>iti</strong> kadawyan, pumanaw met dagitoy a<br />

tao <strong>iti</strong> lugar.<br />

Idi sinaludsod ko ti maipanggep kadag<strong>iti</strong> makunkuna a <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> tiktik,<br />

nayon kadag<strong>iti</strong> saan nga agbayad <strong>iti</strong> rebolusyonaryo a buwis, mas limmawag ti importansya ti<br />

interpretasyon <strong>iti</strong> “tiktik”. Kuna dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> NDF a no adda ti napatay nga opisyal ti<br />

Gubyerno, ti gapu ket ti papel ti opisyal <strong>iti</strong> panangtiktik para <strong>iti</strong> pwersa Gobyerno. Kunada, awan<br />

met ti ammo da a kaso ti <strong>pammapatay</strong> ti NPA a ti gapu ket ti mismo a saan a panagbayad <strong>iti</strong><br />

buwis. Impalawag da a ti panagsingir <strong>iti</strong> buwis ket magna <strong>iti</strong> negosasyon inggana adda ti<br />

madanon a panagkaykaysa maipanggep <strong>iti</strong> makolektar a gatad. No mapaay ti negosasyon, ket<br />

madian ti kumpanya wenno indibidwal ti panagbayad <strong>iti</strong> buwis, mabalin nga agaramid ti NPA <strong>iti</strong><br />

addang a kas ti panangagaw wenno panangdadael <strong>iti</strong> sa<strong>ni</strong>kua. No adda man ti inaramid ti NPA a

pa<strong>ni</strong>d 46<br />

<strong>pammapatay</strong> kasilpu <strong>iti</strong> panagsingir <strong>iti</strong> buwis, gapu daytoy ta impasa na ti impormasyon <strong>iti</strong> AFP<br />

wenno PNP tapno matiliw dag<strong>iti</strong> miembro ti CPP wenno NPA ket malisian na ti panagbayad.<br />

43 Iladladawan ti CPP/NPA/NDF ti bagi na a kas “sovereign” wenno kangatwan nga<br />

agturay a kas grupo nga addaan <strong>iti</strong> “status of belligerency” (i.e., kayat na a sawen, ket maysa nga<br />

armado nga bunggoy nga akin tengngel ti makaanay a nasakupan a daga tapno bigbigen ti<br />

gangannaet nga estado a kas maysa a gobyerno) Buybuyaen ti CPP/NPA/NDF ti bagi na a kas<br />

gupo nga addaan <strong>iti</strong> “pul<strong>iti</strong>kal nga awtoridad a mangibagi <strong>iti</strong> umili a Pilipino ken kadag<strong>iti</strong><br />

orga<strong>ni</strong>sado a puersa a pampul<strong>iti</strong>ka a mangiwaywayat <strong>iti</strong> armado a rebolusyonaryo a dangadang<br />

para <strong>iti</strong> nailian a wayawaya ken demokrasya, <strong>iti</strong> panangirupir <strong>iti</strong> karbengan <strong>iti</strong> bukod a<br />

panangngeddeng” (Declaration of Undertaking). Nu daytoy ti pangibasaran, iruprupir ti<br />

CPP/NPA/NDF nga adda awtoridad na a mangipataray <strong>iti</strong> bukod na a sistema ti hustisya <strong>mainaig</strong><br />

kadag<strong>iti</strong> krimen. Ipingpinget ti CPP/NPA/NDF a ti kastoy a karbengan na ket pasingkedan ti<br />

CARHRIHL, a pi<strong>ni</strong>rmaan dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> Gubyerno ken <strong>iti</strong> NDF idi 16 ti Marso 1998.<br />

Segun <strong>iti</strong> CARHRIHL, Paset III, Artikulo 4, “Maimbestigar ken, no ipakita ti ebidensya a<br />

rumbeng, ket mausig <strong>iti</strong> korte dag<strong>iti</strong> manglabsing wenno mangabuso kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao. . .<br />

.”<br />

44 Nailanad <strong>iti</strong> “Guide for Establishing the People’s Democratic Government” (1972),<br />

Maikatlo a Tsapter, ti batayan a proseso a masurot <strong>iti</strong> panagusig <strong>iti</strong> kaso <strong>iti</strong> korte ti umili. Ngem<br />

saan na nga ipalpalawag no a<strong>ni</strong>a a paglintegan ti maiyaplikar. Kuna dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> NDF,<br />

manarimaan pay ti proseso ti panangisurat <strong>iti</strong> paglintegan, sumagmamanu a kasuratan ti<br />

nangparnuway ti penal code wenno natipon a linteg para <strong>iti</strong> panag-usig. Karaman kadagitoy ti<br />

“Guide for Establishing the People’s Democratic Government”, ti “Basic Rules of the New<br />

People’s Army” (1969), ti “Rules in the Investigation and Prosecution of Suspected Enemy<br />

Spies” (Pagannurotan <strong>iti</strong> Panangimbestigar ken Panagusig kadag<strong>iti</strong> Tattao a Suspetsado kas<br />

Espiya ti Kabusor) (1989), ken ti “NDFP Declaration of Undertaking to Apply the Geneva<br />

Conventions of 1949 and Protocol I of 1977” (1996). Iti “Basic Rules of the New People’s<br />

Army”, adda ti listaan dag<strong>iti</strong> basol a madusa babaen <strong>iti</strong> panagparuar ken <strong>pammapatay</strong> no ti<br />

nakabasol ket miembro ti NPA — “nagtraydor, nakikadwa <strong>iti</strong> kabusor, pinanawan na <strong>iti</strong> saad na,<br />

nagespiya, nangsabotahe, nangparugso, nagparugso ti yaalsa, murder, nagtakaw, nang-rape,<br />

nangigagara nga nag-uram , ken nakaro a panangkurap <strong>iti</strong> pundo ti umili” (Prinsipyo IV, Punto<br />

8). Ngem awan ti naisurat ditoy wenno <strong>iti</strong> a<strong>ni</strong>aman kadag<strong>iti</strong> naibaga nga instrumento nga aktwal<br />

a depe<strong>ni</strong>syon dag<strong>iti</strong> kangrunaan nga paset dagitoy a krimen.<br />

45 Ti kadawyan nga Artikulo 3(1)(d) a <strong>iti</strong> Geneva Conventions of 1949; Protocol I, Artikulo<br />

75(4); Rome Statute of the International Criminal Court (Alagaden ti Roma ti Internasyonal a<br />

Korte para kadag<strong>iti</strong> Krimen), Artikulo 8(2)(c)(iv); International Committee of the Red Cross,<br />

Customary International Huma<strong>ni</strong>tarian Law (Nainkaugalian a Paglintegan a Makatao), Jean-<br />

Marie Henckaerts ken Louise Doswald-Beck (dag<strong>iti</strong> editor), Cambridge U<strong>ni</strong>versity Press, 2005,<br />

Pagannurotan 100-103, 156.<br />

46 Pinalawag dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> NDF nga ti rebbengen kadag<strong>iti</strong> tatao ket mangsaksakop <strong>iti</strong><br />

nadumaduma a sitwasyon mairaman nu ti maysa a tao ti makagapo ti dunor, pannakadadael <strong>iti</strong><br />

sa<strong>ni</strong>kua, wenno pannakatay ti dadduma a tao, ket rumbeng ngarud a maballaagan isuna; no ti tao<br />

nagbalin a paset ti struktura-militar, ket rumbeng ngarud a maibilang isuna a kas leh<strong>iti</strong>mo a

pa<strong>ni</strong>d 47<br />

target-militar; no ti tao nakaaramid <strong>iti</strong> krimen, ket rumbeng ngarud a maidarum isuna <strong>iti</strong> korte ti<br />

umili. No maigalad ti tao a kas addaan “utang a dara”, ti kadawyan a kaipapanan na daytoy ket<br />

maidarum isuna <strong>iti</strong> korte ti umili, ken maibilin ti panangarrestar ken panangibalud ka<strong>ni</strong>ana.<br />

Awan ti ebidensyak nga ar-aramaten ti CPP/NPA/NDF ti kastoy a panaggalad a kas wagas nga<br />

mangiturong wenno mangparugso ti ranggas kadag<strong>iti</strong> tatao. Ngem iresponsable ti panangibitla<br />

<strong>iti</strong> kastoy ta mapabutngan ti tao. Adda namingsan nga inbaga <strong>ni</strong> Jose Maria Sison nga da<br />

Walden Bello ken Etta Rosales, dua nga leftist nga saan a miyembro ti CPP, ket “mabalin nga<br />

agsao ken agisurat inggana ti kaykayat da laban <strong>iti</strong> CPP ken dadduma pay a rebolusyonaryo a<br />

puersa [ken] sigurado nga dagitoy nga puntirya ti rurod ket mang-raem ti karbengan da <strong>iti</strong><br />

panagsarita. Ngem innayon na a “sabali met no maidarum da para <strong>iti</strong> krimen,” ken inya ti<br />

pagbasaran ti makunkuna a kriminal a riri kas pagarigan, “no nagorga<strong>ni</strong>sa da <strong>iti</strong> grupo a<br />

dedikado <strong>iti</strong> panangtiktik ken panangiwayat ti psywar para kadag<strong>iti</strong> imperialista, laban kadag<strong>iti</strong><br />

patriotic wenno mangayat <strong>iti</strong> ili na ken progresibo a puersa,” ken “no nagtakaw da <strong>iti</strong> pundo ti<br />

komite da <strong>iti</strong> konggreso,” ken “no timmulong da a manglimo <strong>iti</strong> pananglabsing kadag<strong>iti</strong><br />

karbengan-tao,” wenno “nakikumplot da ken<strong>ni</strong> Imee Marcos tapno malapdan ti panagsingir <strong>iti</strong><br />

alangon dag<strong>iti</strong> nangabak <strong>iti</strong> korte ti US <strong>iti</strong> darum da ken<strong>ni</strong> Marcos”. (Sarita para <strong>iti</strong> Media, 27 ti<br />

Disiembre 2004.) Iti daytoy a konteksto, saan a kaskasdaaw no agdanag da Bello ken Rosales ta<br />

baka agbalin da a target ti “rebolusyonaryo a hustisya” wenno ti “korte ti umili”. Ngem idi<br />

dinamag ko ken<strong>ni</strong> Sison no adda kadi ti kakastoy a riri, sungbat na met nga awan ti naawat na<br />

nga impormasyon nga adda ti kastoy a darum. Pinasingkedan met dag<strong>iti</strong> negosyador ti NDF a<br />

pudno nga awan.<br />

47 Rinepasok dag<strong>iti</strong> kasuratan dag<strong>iti</strong> kaso <strong>iti</strong> 45 a kaso ti <strong>pammapatay</strong> a napasamak <strong>iti</strong><br />

Autonomous Region of Muslim Mindanao (ARMM) – walo <strong>iti</strong> probinsya ti Maguindanao ken 37<br />

<strong>iti</strong> probinsya ti Sulu. Naikkan ak ti mano a saan unay a napaneknekan a report ti <strong>pammapatay</strong> <strong>iti</strong><br />

dadduma pay a paset ti ARMM. Rinepasok met dag<strong>iti</strong> kasuratan dag<strong>iti</strong> kaso <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong><br />

makunkuna a <strong>pammapatay</strong> <strong>iti</strong> dadduma nga erya a maipauneg pay koma <strong>iti</strong> ARMM no masurot ti<br />

nagtulagan ti Gubyerno ken ti MNLF idi 1976 idiay Tripoli: Davao del Sur (uppat a<br />

<strong>pammapatay</strong>), SOCCSKSARGEN (sangapulo), ken Zamboanga Pe<strong>ni</strong>nsula (siam). I<strong>ni</strong>nterbyuk<br />

pay dag<strong>iti</strong> testigo <strong>iti</strong> walo nga extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> kadagitoy nge erya, karaman ti tallo<br />

<strong>iti</strong> Davao del Sur, tallo <strong>iti</strong> Sulu, ken dua <strong>iti</strong> SOCCSKSARGEN.<br />

48 Ti IMT wenno International Mo<strong>ni</strong>toring Team (Internasyonal a Grupo a Mangwanawan)<br />

nga idadauluan ti Malaysia ken pakipaspasetan ti 60 katao a naggapu <strong>iti</strong> nadumaduma a pagilyan,<br />

ti nadutokan a “mangkita ken mangwanawan <strong>iti</strong> implementasyon dag<strong>iti</strong> aspeto ti napirmaan a<br />

tulagan <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> panangisardeng <strong>iti</strong> gubat, kasta met <strong>iti</strong> implementasyon dag<strong>iti</strong> aspeto <strong>mainaig</strong><br />

<strong>iti</strong> panggimong ken pangekonomya a panagdur-as”. Daytoy met laeng a grupo ti “mangpatalged<br />

kadag<strong>iti</strong> report ti pananglabsing <strong>iti</strong> napirmaan a tulagan <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> panangisardeng <strong>iti</strong> gubat,<br />

kadag<strong>iti</strong> mismo a lugar a nakapasamakan dagitoy a pananglabsing”. Nayon pay, daytoy a grupo<br />

ti “mangreport kadag<strong>iti</strong> peace panel ti gubyerno ken ti MILF maipanggep kadag<strong>iti</strong> resulta ti<br />

panangadal ken panangamiris na kadag<strong>iti</strong> pananglabsing.” (“Terms of Reference of the<br />

International Mo<strong>ni</strong>toring Team (IMT)” (Dag<strong>iti</strong> Pagannurotan ti Internasyonal a Grupo a<br />

Mangwanawan) (napirmaan idi 6 ti Septiembre 2004), artikulo 5). Bi<strong>ni</strong>gbig dag<strong>iti</strong> immun-una a<br />

pananggay-at nga ipatungpal ti tulagan <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> panangwanawan a nailanad <strong>iti</strong> “Agreement on<br />

Peace” (a napirmaan idi 22 ti Hunyo 2001) a karaman kadag<strong>iti</strong> aspeto ti tulagan a <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong><br />

“panangisardeng <strong>iti</strong> gubat” ken <strong>iti</strong> “panggimong ken pangekonomya a panagdur-as” dag<strong>iti</strong>

pa<strong>ni</strong>d 48<br />

karbengan-tao ken ti panagkumit kadag<strong>iti</strong> paglintegan a makatao. (Nangnangruna a kitaen ti<br />

“Implementing Guidelines on the Huma<strong>ni</strong>tarian, Rehabilitation and Development Aspects of the<br />

GRP-MILF Tripoli Agreement on Peace of 2001” (a napirmaan idi 7 ti Mayo 2002), Artikulo<br />

VI). Ngem, kas nakunan, saan a nalatak ti panangagapad kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao ken<br />

paglintegan a makatao kadag<strong>iti</strong> pagannurotan a nagbasaran ti IMT idi rinugian na a tungpalen ti<br />

akem na idi Oktubre 2004.<br />

49 Saan a kanayon a nalaka a pammaneknekan a ti maysa a partikular nga extrajudicial a<br />

<strong>pammapatay</strong> ket maisilpu <strong>iti</strong> pannakipaset ti biktima kadag<strong>iti</strong> programa para <strong>iti</strong> reporma-agraryo.<br />

Lallalo a narigat no ti biktima ket miembro ti leftist nga orga<strong>ni</strong>sasyon-pesante ken dadduma pay<br />

a leftist nga orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil. Ngem no ibasar ko ti panagbilang kadakuada <strong>iti</strong><br />

naakikid nga interpretasyon, saan a kumurang <strong>iti</strong> 10 a testigo ti nainterbyuk maipanggep <strong>iti</strong><br />

<strong>pammapatay</strong> a kasilpu <strong>iti</strong> reporma-agraryo.<br />

50 Comprehensive Agrarian Reform Law of 1988, RA 6657 (napirmaan idi 10 ti Hunyo<br />

1988); kitaen met laeng ti RA 8532 (napirmaan idi 23 ti Pebrero 1998). Ipatungpal koma<br />

dagitoy a linteg ti obligasyon ti Estado, a nailanad <strong>iti</strong> Konstitusyon, nga “agipagna <strong>iti</strong> programa<br />

<strong>iti</strong> reporma-agraryo a naibasar <strong>iti</strong> karbengan dag<strong>iti</strong> awanan-daga a mannalon ken regular a<br />

mangmangged-talon a direkta wenno kolektibo a tagikuaen ti daga a suksukayen da, wenno, <strong>iti</strong><br />

kaso ti dadduma pay a tipo dag<strong>iti</strong> mangmangged-talon, maikkan ti nainkalintegan a bingay <strong>iti</strong><br />

maapit ditoy a daga.” (Constitution of the Republic of the <strong>Philip</strong>pines (Konstitusyon ti Republika<br />

ti Pilipinas) (1987), artikulo XIII, seksyon 4).<br />

51 Frank Fernandez, Mangisarita, NDF-Negros, “NDF Negros sympathizes with the farm<br />

workers of Had Velez-Malaga; condemns the conspiracy of Roberto Cuenca, Arroyo<br />

government and the Intengan-Gonzales clerico-fascist clique” (Isakit ti NDF-Negros ti kasasaad<br />

dag<strong>iti</strong> mangmangged-talon ti Hacienda Velez-Malaga; kondenaren na ti panagkikinnumplot da<br />

Roberto Cuenca, ti gubyerno Arroyo, ken ti kleriko-pasista a gunglo da Intengan-Gonzales), 31 ti<br />

Marso 2007). Itantandudo ti CPP/NPA/NDF ti programa <strong>iti</strong> mas nasaknap a panangiwaras <strong>iti</strong><br />

sa<strong>ni</strong>kua. Matungpal daytoy no magun-od na ti balligi. Ngem uray <strong>iti</strong> agdama, ar-aramaten ti<br />

CPP/NPA/NDF ti bileg na tapno mapabassit ti bingay dag<strong>iti</strong> makinbagi-ti-daga <strong>iti</strong> apit ken<br />

mapadakkel ti bingay dag<strong>iti</strong> makitaltalon: “Iti agdama, maipagna ti kabassitan a programa <strong>iti</strong><br />

reporma <strong>iti</strong> daga babaen <strong>iti</strong> panangpabassit <strong>iti</strong> abang <strong>iti</strong> daga, panangpugas <strong>iti</strong> usury wenno<br />

nalabes nga panag-interes <strong>iti</strong> pautang, ken panangibangon kadag<strong>iti</strong> sistema ti panagsisinnakit ken<br />

panagt<strong>iti</strong>nnulong <strong>iti</strong> intar dag<strong>iti</strong> mannalon. Kadag<strong>iti</strong> napalabas a 24 a tawen, naipagna ti<br />

rebolusyonaryo a tignayan daytoy a mi<strong>ni</strong>mum a programa <strong>iti</strong> lumawlawa a lumawlawa a paset ti<br />

kaaw-awayan. . . . Oras nga agballigin ti rebolusyon <strong>iti</strong> intero a pagilyan, mabalinen nga ipagna ti<br />

kangatwan a programa <strong>iti</strong> reporma <strong>iti</strong> daga babaen <strong>iti</strong> panangkumpiskar kadag<strong>iti</strong> sa<strong>ni</strong>kua dag<strong>iti</strong><br />

apotdaga ken nainkalintegan a panangiwaras kadagitoy kadag<strong>iti</strong> awanan-sa<strong>ni</strong>kua a<br />

mangsuksukay <strong>iti</strong> daga, nga awan pulos ti bayadan da.” (“The 12 Points of the NDF Program”<br />

(Dag<strong>iti</strong> 12 a Punto <strong>iti</strong> Programa ti NDF) a nailanad <strong>iti</strong> Declaration of Undertaking, Annex A-1,<br />

Paset II.)<br />

52 Batay kadag<strong>iti</strong> rekord nga iggem dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil, maibaga a dagitoy<br />

sumaganad ti bilang dag<strong>iti</strong> periodista a napatay kada tawen, ma<strong>ni</strong>pud 1986:

Tawen<br />

Center for Media<br />

Freedom and<br />

Responsibility (CMFR)<br />

Bilang dag<strong>iti</strong> Napatay a Periodista kada Tawen<br />

National U<strong>ni</strong>on of<br />

Journalists of the<br />

<strong>Philip</strong>pines (NUJP)<br />

pa<strong>ni</strong>d 49<br />

Committee to Protect<br />

Journalists (CPJ)<br />

(kumpirmado a kaskaso)<br />

1986 2 3<br />

1987 6 6<br />

1988 3 3<br />

1989 2 2<br />

1990 2 2<br />

1991 1 1<br />

1992 3 4 2<br />

1993 1 3 1<br />

1994 0 0 0<br />

1995 0 0 0<br />

1996 2 2 1<br />

1997 2 3 1<br />

1998 3 4 1<br />

1999 1 1 0<br />

2000 2 2 2<br />

2001 3 4 2<br />

2002 2 3 2<br />

2003 7 7 5<br />

2004 6 13 8<br />

2005 7 10 4<br />

2006 6 9 3<br />

2007 3 4 0<br />

Makita <strong>iti</strong> tagadtadan a daytoy ti datos a naala <strong>iti</strong> internet, kadag<strong>iti</strong> website ti CMFR,<br />

NUJP, ken CPJ para <strong>iti</strong> petsa 16 ti Hulyo 2007. (; ;<br />

).<br />

Ti panagduduma kadag<strong>iti</strong> bilang <strong>iti</strong> tunggal tawen ket agtataud <strong>iti</strong> panagduduma <strong>iti</strong><br />

basaran ti panangilasin <strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> kas maigapu <strong>iti</strong> trabaho ti biktima kas periodista.<br />

Ipalpalawag ti NUJP a: “kadag<strong>iti</strong> kaso a saan a nalawag a naisilpu <strong>iti</strong> trabaho ti biktima, wenno<br />

saan a sigurado ti pulisya <strong>iti</strong> motibo ti <strong>pammapatay</strong>, ipagarup laengen ti NUJP a kasilpu daytoy<br />

<strong>iti</strong> trabaho ti biktima, malaksid no, <strong>iti</strong> masakbayan, adda ti rummuar nga ebidensya a kumontra<br />

ditoy”. Ipalpalawag met ti CPJ a: “no saan a nalawag ti motibo, ngem posible a ti trabaho na ti<br />

gapu a napatay ti maysa a periodista, ibilang ti CPJ ti kaso kadag<strong>iti</strong> ‘saan a kumpirmado’, ket<br />

ituloy na a mangimbestigar tapno maammuan nga usto ti motibo <strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong>.”<br />

53 I<strong>ni</strong>nterbyuk dag<strong>iti</strong> testigo <strong>iti</strong> lima a kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> <strong>iti</strong> periodista, ken<br />

maysa a kaso ti pimmaltos a <strong>pammapatay</strong>. Nayon kadagitoy, naikkan ak ti kasuratan ti kaso<br />

<strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> 36 pay a kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>.

pa<strong>ni</strong>d 50<br />

54 Naadalen nga usto dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil ti relasyon <strong>iti</strong> kinaadu ti kaso ti<br />

<strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> periodista ken ti struktura ti industriya ti media. Kitaen dag<strong>iti</strong> sinurat da<br />

Abi Wright, “On the Radio, Under the Gun: Behind the Rising Death Toll of Radio Broadcasters<br />

in the <strong>Philip</strong>pines” (ti kasasaad <strong>iti</strong> likudan ti ngumatngato a bilang ti matmatay a brodkaster <strong>iti</strong><br />

radyo, <strong>iti</strong> Pilipinas), CPJ (15 ti Agosto 2005); Rachel E. Khan ken Nathan J. Lee, “The Danger<br />

of Impu<strong>ni</strong>ty” (Ti Peggad nga Agtataud <strong>iti</strong> Pannakadarimakmak), CMFR (5 ti Septiembre 2005).<br />

55 Ti maaw-awagan <strong>iti</strong> dadduma a paset ti lubong a “ski mask” ket isu ti maaw-awagan <strong>iti</strong><br />

Pilipinas a “bonet”.<br />

56 Babaen <strong>iti</strong> panangamiris <strong>iti</strong> artikulos kadag<strong>iti</strong> periodiko <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong>,<br />

nakabukel dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil ti detalyado nga estadistika <strong>iti</strong> extrajudicial a<br />

<strong>pammapatay</strong> a mabalin nga ipabasol <strong>iti</strong> DDS.<br />

Dag<strong>iti</strong> Biktima ti DDS, segun <strong>iti</strong> Pamay-an ti Pammapatay, kada Tawen<br />

Pamay-an ti Pammapatay<br />

% dag<strong>iti</strong> biktima<br />

a napatpatay<br />

Tawen<br />

Dagup a<br />

Bilang<br />

dag<strong>iti</strong><br />

Biktima<br />

PanangpaltogPanangbagkong<br />

Dadduma<br />

pay<br />

Haan<br />

nga<br />

naited<br />

babaen <strong>iti</strong><br />

panangbagkong<br />

(porsyento <strong>iti</strong><br />

bilang dag<strong>iti</strong> kaso<br />

a naammuan ti<br />

pamay-an ti<br />

<strong>pammapatay</strong>)<br />

1998<br />

(ma<strong>ni</strong>pud 19<br />

Agosto)<br />

2 2 0%<br />

1999 16 16 0%<br />

2000 11 11 0%<br />

2001 29 26 3 10%<br />

2002 59 36 13 7 3 23%<br />

2003 98 91 7 7%<br />

2004 107 76 1 30 1%<br />

2005 153 117 9 28 7%<br />

2006 65 38 26 1 41%<br />

2007<br />

(inggana<br />

Pebrero)<br />

12 7 5 42%<br />

Dagup 553 420 65 7 62 13%<br />

Segun kadag<strong>iti</strong> mangitan-ay kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao <strong>iti</strong> lokalidad, narigrigat nga ilasinan<br />

itatta dag<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> a maipabasol <strong>iti</strong> DDS gapu ta nagbaliw ti pamay-an ti<br />

<strong>pammapatay</strong> ma<strong>ni</strong>pud panangpaltog agturong <strong>iti</strong> panangbagkong. Isu nga saan da a maibaga a ti<br />

panagbaba ti bilang dag<strong>iti</strong> nadokumento a kaso ma<strong>ni</strong>pud 2005 inggana 2006, ket gapu <strong>iti</strong> aktwal<br />

a panagbaba ti bilang ti <strong>pammapatay</strong>.

pa<strong>ni</strong>d 51<br />

Dag<strong>iti</strong> Biktima ti DDS segun <strong>iti</strong> rason nga naited para ti <strong>pammapatay</strong><br />

Rason Bilang Porsyento<br />

Droga 110 20%<br />

Panagtakaw 85 15%<br />

Droga ken panagtakaw 27 5%<br />

Panagmiembro <strong>iti</strong> bunggoy (gang) 52 9%<br />

Kamali 13 2%<br />

Dadduma pay 72 13%<br />

Di ammo 194 35%<br />

Dagup 553 100%<br />

Nadumaduma dag<strong>iti</strong> pamuspusan nga ar-aramaten dag<strong>iti</strong> mangitan-ay kadag<strong>iti</strong><br />

karbengan-tao tapno masirip ti rason para <strong>iti</strong> partikular a <strong>pammapatay</strong>. Ti mapagtalkan nga usto<br />

ket no, sakbay <strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong>, adda naited a ballaag a mangipalawag <strong>iti</strong> rason ti <strong>pammapatay</strong>.<br />

Ngem, <strong>iti</strong> adu a kaso, awan ti mausar da kas pagbasaran malaksid kadag<strong>iti</strong> report <strong>iti</strong> periodiko<br />

nga adda imbaga ti PNP wenno dadduma pay nga awtoridad a ti biktima ket mabigbig nga<br />

agtatakaw wenno dag<strong>iti</strong> pada na.<br />

I<strong>ni</strong>kkan ak ti opisina ti PNP <strong>iti</strong> syudad ti Davao kadag<strong>iti</strong> detalyado nga estadistika<br />

maipanggep kadag<strong>iti</strong> kaso ti <strong>pammapatay</strong> ma<strong>ni</strong>pud 2003 inggana 2006, karaman ti kaso-por-kaso<br />

a panagbinsa-binsa, kasta met ti naimaymaysa a panagbilang. Makatulong dagitoy a<br />

mangilawag <strong>iti</strong> konteksto dag<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>, ken pammaneknekan dagitoy ti<br />

mano nga elemento <strong>iti</strong> ibagbaga dag<strong>iti</strong> mangitan-ay kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao.<br />

Bilang dag<strong>iti</strong> insidente ti <strong>pammapatay</strong> ken bilang dag<strong>iti</strong> napatpatay, kada tawen<br />

2003 2004 2005 2006<br />

Bilang dag<strong>iti</strong> insidente 180 225 264 344<br />

Bilang dag<strong>iti</strong> napatpatay 190 242 277 360<br />

Ipakita dagitoy a 17 inggana 31 katao ti napatpatay kada 100,000 a bilang ti populasyon.<br />

(Segun <strong>iti</strong> sensus ti 2000, ti populasyon ti syudad ti Davao ket 1,147,116.) No usto ti<br />

panagbilang dag<strong>iti</strong> mangitan-ay kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao kadag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> a maipabasol <strong>iti</strong><br />

DDS — ket posible a nababa unay daytoy, kasta met a posible a nangato unay — agarup<br />

kaguddua kadag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> ket inaramid ti DDS. (Para 2003, 52%; para 2004, 44%; para<br />

2005, 56%; para 2006, 18%.)<br />

Ipakita ti natagadtad a datos a, ma<strong>ni</strong>pud 2006, nagbalin a mas komun a pamay-an ti<br />

<strong>pammapatay</strong> ti panangbagkong:<br />

Bilang dag<strong>iti</strong> insidente ti <strong>pammapatay</strong> segun <strong>iti</strong> nausar nga armas, kada tawen<br />

2003 2004 2005 2006

pa<strong>ni</strong>d 52<br />

Paltog 123 133 159 126<br />

Bagkong 57 92 105 218<br />

Dagup 180 225 264 344<br />

% ti panangbagkong 32% 41% 40% 63%<br />

Mas lumawag ti panangbuya no makita ti kabuklan a porsyento ti pannakarisut dag<strong>iti</strong><br />

kaso ti <strong>pammapatay</strong>, kagiddan ti porsyento ti pannakarisut dag<strong>iti</strong> kaso ti panangbagkong<br />

kumpara kadag<strong>iti</strong> kaso ti panangpaltog:<br />

Porsyento ti pannakarisut dag<strong>iti</strong> kaso ti homicide,<br />

segun <strong>iti</strong> nausar nga armas, kada tawen<br />

2003 2004 2005 2006<br />

Insidente ti panangpaltog 123 133 159 126<br />

Bilang ti narisut a kaso 33 24 23 47<br />

Porsyento ti narisut a kaso 27% 18% 14% 37%<br />

Insidente ti panangbagkong 57 92 105 218<br />

Bilang ti narisut a kaso 42 73 67 98<br />

Porsyento ti narisut a kaso 74% 79% 64% 45%<br />

Amin nga insidente ti <strong>pammapatay</strong> 180 225 264 344<br />

Bilang ti narisut a kaso 75 97 90 145<br />

Porsyento ti narisut a kaso 42% 43% 34% 42%<br />

Ti kabuklan a porsyento ti pannakarisut dag<strong>iti</strong> kaso ti <strong>pammapatay</strong> ket di marupir a 40%.<br />

(Lagipen a ditoy ket maibaga a narisut ti kaso no naammuan dag<strong>iti</strong> mapabasol; ngem awan ti<br />

naited nga impormasyon a pagalaan ti porsyento ti pannakaipato dag<strong>iti</strong> nakabasol.)<br />

Lagipen met laeng a maiyannugot <strong>iti</strong> panangamiris dag<strong>iti</strong> mangitan-ay kadag<strong>iti</strong><br />

karbengan-tao ti ipakita dag<strong>iti</strong> estadistika ti pulisya nga, idi 2006, nalatak nga immadu <strong>iti</strong> bilang<br />

dag<strong>iti</strong> insidente a nangaramatan ti bagkong kumpara <strong>iti</strong> paltog idi 2006 (108% ti panagadu dag<strong>iti</strong><br />

insidente ti panangbagkong, ken 21% ti panagbassit dag<strong>iti</strong> insidente ti panangpaltog). Kakuyog<br />

na daytoy, nalatak a bimmassit ti bilang dag<strong>iti</strong> marisrisut ti pulisya a kaso ti panangbagkong<br />

(30% a panagbaba).<br />

57 Nainayon <strong>iti</strong> Appendix A, parapo 27 ti maysa a tagadtadan dag<strong>iti</strong> kangrunaan nga<br />

elemento <strong>iti</strong> pito kadag<strong>iti</strong> kaso.<br />

58 I<strong>ni</strong>storya ti maysa kadag<strong>iti</strong> nakasaritak nga inawis dag<strong>iti</strong> pulis ti anak na nga agbalin a<br />

tiktik malpas da nga arrestaren daytoy. Ti dadduma ket addaan gagayyem da, wenno aammo da<br />

a tattao, nga agserserbi a kas tiktik. Rumrummuar nga amin kadagitoy a tiktik ket miembros<br />

dag<strong>iti</strong> bunggoy wenno agar-aramid kadag<strong>iti</strong> menor a krimen, ket adda da <strong>iti</strong> posisyon a mabaelan<br />

da nga ireport ti lokasyon ti dadduma pay a miembros ti bunggoy wenno dadduma pay a<br />

kriminal. Iti kabuklan, ipadanon dag<strong>iti</strong> tiktik ti impormasyon kadag<strong>iti</strong> mangtengtengngel<br />

ka<strong>ni</strong>ada babaen <strong>iti</strong> panangitekst <strong>iti</strong> cellphone.

pa<strong>ni</strong>d 53<br />

59 Kas naiyannurot <strong>iti</strong> DILG Memorandum Circular No. 98-227 (2 ti Disiembre 1998),<br />

naibangon <strong>iti</strong> mano a barangay dag<strong>iti</strong> BADAC wenno Barangay Anti-Drug Abuse Councils<br />

(Konseho ti Barangay Kontra <strong>iti</strong> Panangabuso kadag<strong>iti</strong> Droga), a ti panggep da ket itudo dag<strong>iti</strong><br />

mangilako <strong>iti</strong> droga ken daduma nga operasyon kontra droga. Segun <strong>iti</strong> nakasaritak nga<br />

opisyales ti PNP, paneknekan pay ti intelligence officers ti PNP ken ti PDEA wenno <strong>Philip</strong>pine<br />

Drug Enforcement Agency (Ahensya a Mangipatungpal kadag<strong>iti</strong> Linteg <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> Droga)<br />

dag<strong>iti</strong> listaan nga aggapu kadag<strong>iti</strong> BDAC <strong>iti</strong> tatao nga ada <strong>iti</strong> watch list, sa mausar dagitoy a<br />

listaan kadag<strong>iti</strong> operasyon a kontra-droga, a kas dag<strong>iti</strong> buy-bust wenno panaggatang-panangtiliw<br />

nga operasyon.<br />

60 Awan duadua nga imbaga ti Mayor ka<strong>ni</strong>ak nga iyawis na ti panagbisita dag<strong>iti</strong><br />

imbestigador kadag<strong>iti</strong> pagbaludan na, pannakisarita da kadag<strong>iti</strong> balud, ken panangiseguro da nga<br />

awan ti dakes a mapaspasamak. Aramiden koma ti CHRP daytoy ta addaan isuna <strong>iti</strong> karbengan<br />

(Constitution of the Republic of the <strong>Philip</strong>pines (1987), artikulo XIII, seksyon 18(4). Ken<br />

pagpanunotan koma dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil no rumbeng kadi a makinayon da <strong>iti</strong><br />

iyaw-awis ti Mayor.<br />

61 Nakisarita ak <strong>iti</strong> mano a tao tapno ammuen ti gapu no apay a nagduadua da a<br />

mangtestigo. Nagistorya ti maysa kadakuada. Kalpasan ti maysa nga insidente ti <strong>pammapatay</strong>,<br />

immay ti pulis a nangdamdamag kadag<strong>iti</strong> kaaruba na no nakita da ti napasamak. Nupay<br />

napasamak ti <strong>pammapatay</strong> <strong>iti</strong> agsapa, <strong>iti</strong> sango ti publiko, ken adu dag<strong>iti</strong> nakakita kadag<strong>iti</strong><br />

<strong>pammapatay</strong> ken <strong>iti</strong> inaramid da, imbaga ti amin nga awan ti nakita da. Makagapu daytoy <strong>iti</strong><br />

immun-una nga insidente, nga adda kaaruba da a nangiladawan <strong>iti</strong> pinmatay, ket sinubli dag<strong>iti</strong><br />

manggudas isuna <strong>iti</strong> rabii, sa pinatay da. Iti maysa pay nga insidente, a nakatayan ti anak ti<br />

nagistorya, saanen a dinamag dag<strong>iti</strong> pulis no adda ti makatestigo. Basta da laengen inurnong<br />

dag<strong>iti</strong> bala, sa da pimmanaw. Kuna ti sabali a testigo, adda ammo na a pamilya ti maysa a<br />

biktima a saanen a nangipursigi <strong>iti</strong> kaso gapu ta ti nakabasol ket konektado <strong>iti</strong> nabibileg a tattao.<br />

Uray <strong>iti</strong> dadduma kanu a kaso, awan ti mangtestigo gapu <strong>iti</strong> buteng ken gapu ta kanayon nga<br />

irepreport ti media a kriminal ti napatay, ken sino ti kayat na nga ag-testigo para ti criminal?.<br />

Segun <strong>iti</strong> maysa pay nga indibidwal nga adu ti ammo na, <strong>iti</strong> syudad ti Davao, kadawyan a dag<strong>iti</strong><br />

laeng pamilya ti biktima ti pumarang a mangtestigo; isuda laeng ti saan a mangikankano <strong>iti</strong><br />

peggad.<br />

62 Makita <strong>iti</strong> sumaganad ti kasasaad dag<strong>iti</strong> 116 a kaso ti <strong>pammapatay</strong> ti miembros dag<strong>iti</strong><br />

party list wenno militante a grupo a bigbigbigen ti Task Force Usig a kas sakop dag<strong>iti</strong> nailanad<br />

nga akem na:<br />

Manarimaan ti imbestigasyon 66<br />

Naisumiter ti kaso <strong>iti</strong> husgado – adda <strong>iti</strong> tukad ti preliminaryo nga imbestigasyon 25<br />

Naisumiter ti kaso <strong>iti</strong> husgado – naarrestaren/nagsurender ti suspetsado a nakabasol 6<br />

Naisumiter ti kaso <strong>iti</strong> husgado – siwayawaya pay laeng dag<strong>iti</strong> suspetsado 19<br />

Napaawanan-basol ti akusado 0<br />

Naipato a nakabasol ti akusado 0<br />

Dagup 116

pa<strong>ni</strong>d 54<br />

Ti datos <strong>iti</strong> tagadtadan a daytoy ket pudno ma<strong>ni</strong>pud idi petsa 2 ti Abril 2007. (Surat a<br />

naggapu <strong>iti</strong> Misyon ti Pilipinas <strong>iti</strong> UN, 23 ti Mayo 2007.) Imbaga ka<strong>ni</strong>ak ti Gubyerno a<br />

kadagitoy kapalpalabas, 56 a kaso ti naisumiteren ti Task Force Usig <strong>iti</strong> husgado (ngarud, adda<br />

nainayon nga innem a kaso); ngem awan ti iggem ko a detalye maipanggep kadag<strong>iti</strong> kasasaad<br />

dagitoy. Imbaga met laeng ti Gubyerno a manarimaan ti panagusig ti husgado <strong>iti</strong> 14 a kaso ti<br />

maipagpagarup nga extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>, ket inlista na dagitoy. (Surat a naggapu <strong>iti</strong><br />

Misyon ti Pilipinas <strong>iti</strong> UN, 18 ti Oktubre 2007.)<br />

Awan ti gapu nga ipagarup a ti sig<strong>ni</strong>pikante a paset dag<strong>iti</strong> kaso a nalatak a pakakitaan ti<br />

mapabasol ket agresulta <strong>iti</strong> pannakaipato dag<strong>iti</strong> pudno a nakabasol. Namin-anon nga imbaga ti<br />

PNP a “narisut” na ti maysa a kaso, ngem idi sinurot ti dadduma ti panagusig <strong>iti</strong> nakuna a kaso,<br />

nakita da a saan met gayam a kapatpati a ti pabasbasulen ti pulisya ket isu ti itudtudo ti<br />

ebidensya kas pudno a nakabasol. Maysa kadagitoy ti kaso <strong>ni</strong> Madonna Castillo y Lucban:<br />

indarum ti pulisya dag<strong>iti</strong> makunkuna nga NPA, ngem adda dag<strong>iti</strong> nangipatuldo a no ti<br />

pagbasaran ket ti nairekord kanu a testimonya nga imbitla ti biktima sakbay a natay isuna,<br />

makita a dag<strong>iti</strong> nangatake ka<strong>ni</strong>ana ket naggapu <strong>iti</strong> AFP. (Kitaen ti panangadal <strong>iti</strong> kaso da Alice<br />

Omengan-Claver ken Constancio Claver <strong>iti</strong> Appendix A, parapo 28-54.) Maysa pay ti kaso <strong>ni</strong><br />

Enrico Caba<strong>ni</strong>t. Ni Enrique Solon ti naipabasol a nangpatay kalkalpas a napatay ti pulis isuna.<br />

Ngem adu dag<strong>iti</strong> gapu no apay a maibaga a saan a kapatpati daytoy a panangipabasol. Batay <strong>iti</strong><br />

bukod ko a pananginterbyu ken panangrepaso kadag<strong>iti</strong> dokumento, umannugot ak <strong>iti</strong> panangbuya<br />

ti Melo Commission nga “adu unay dag<strong>iti</strong> saan nga agtutunos ken pagdudaan a detalye <strong>iti</strong><br />

imbestigayon a mangpakita a saan nga usto ti teorya ti pulisya”. Marukod laeng dag<strong>iti</strong> addang<br />

nga ar-aramiden ti Gubyerno tapno makaited <strong>iti</strong> hustisya para kadag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> no addan ti<br />

maipato a nakabasol malpas ti nainkalintegan a panagusig ti husgado kadag<strong>iti</strong> kaso.<br />

Segun <strong>iti</strong> impormasyon nga inted ti AFP, adda ti 18 a kaso ti murder wenno frustrated<br />

murder a nakairamanan dag<strong>iti</strong> miembro wenno yu<strong>ni</strong>t ti AFP, CAFGU, wenno “suspetsado kas<br />

tiktik” a “rimmuar kadag<strong>iti</strong> rekord ti TF Usig, resolusyon ti DOJ, ken Office of the Provost<br />

Marshal General [opisina ti mangusig ken mangibalud kadag<strong>iti</strong> soldado]”. (Ti 18 nga indibidwal<br />

ket nairaman <strong>iti</strong> 14 nga insidente.) Inreport ti AFP ti kasasaad dag<strong>iti</strong> kaso:<br />

Kasasaad ti Kaso<br />

Regular<br />

a<br />

Miembro<br />

ti AFP<br />

Kasasaad dag<strong>iti</strong> Mapabasol<br />

Yu<strong>ni</strong>t ti<br />

AFP<br />

Suspetsado<br />

kas<br />

Miembro ti<br />

CAFGU<br />

Suspetsado<br />

kas Tiktik<br />

ti Militar<br />

Dagup<br />

“Naipabasol <strong>iti</strong> media” 1 0 0 0 1<br />

Manarimaan ti<br />

imbestigasyon<br />

2 (*)<br />

2 0 0 4<br />

Naidarum <strong>iti</strong> korte 3 0 0 3 6<br />

Imbasura ti DOJ ti kaso 5 0 0 1 6<br />

Naareglo ti kaso 0 0 1 (**)<br />

0 1<br />

Napaawanan-basol ti<br />

akusado<br />

0 0 0 0 0

pa<strong>ni</strong>d 55<br />

Naipato a nakabasol ti<br />

akusado<br />

0 0 0 0 0<br />

Total 11 2 1 4 18<br />

(*)<br />

Natayen ti maysa kadagitoy nga indibidwal, <strong>ni</strong> Cpl Lordger Pastrana, a naipabasol <strong>iti</strong><br />

panagpatay ken<strong>ni</strong> Isaias Sta Rosa.<br />

(**) “Naibasura” ti kaso laban <strong>iti</strong> miembro ti CAFGU a <strong>ni</strong> Perfecto Banlawaon para <strong>iti</strong><br />

panagpatay ken<strong>ni</strong> Delio Apolinar “gapu ta naareglo” daytoy <strong>iti</strong> pamay-an a “maiyannurot<br />

kadag<strong>iti</strong> nainkaugalian a paglintegan dag<strong>iti</strong> tribu a Buaya ken Salegseg” (a tribus dag<strong>iti</strong> Kalinga).<br />

Ti datos para <strong>iti</strong> tagadtadan a daytoy ket naggapu <strong>iti</strong> “Status of Cases of Regular<br />

Members, CAFGUs, Suspected Military Assets and U<strong>ni</strong>ts of the AFP Implicated/Involved in the<br />

Killing of Militants (from 2001 – 8 March 2007)” (Kasasaad dag<strong>iti</strong> Kaso ti Regular a Miembros,<br />

CAFGU, Suspetsado kas Tiktik, ken Yu<strong>ni</strong>t ti AFP a Nairaman <strong>iti</strong> Pammapatay kadag<strong>iti</strong> Militante<br />

(ma<strong>ni</strong>pud 2001 inggana 8 ti Marso 2007)), AFP Human Rights Office, nainayon <strong>iti</strong> Surat a<br />

naggapu <strong>iti</strong> Misyon ti Pilipinas <strong>iti</strong> UN, 23 ti Mayo 2007.<br />

63 Segun <strong>iti</strong> Task Force Usig, kastoy ti agdama a kasasaad dag<strong>iti</strong> 26 a kaso ti <strong>pammapatay</strong><br />

kadag<strong>iti</strong> periodista a bigbigbigen na a kas sakop ti nailanad nga akem na:<br />

Manarimaan ti imbestigasyon 5<br />

Naisumiter ti kaso <strong>iti</strong> husgado – adda <strong>iti</strong> tukad ti preliminaryo nga imbestigasyon 1<br />

Naisumiter ti kaso <strong>iti</strong> husgado – naarrestaren/nagsurender ti suspetsado a nakabasol 12<br />

Naisumiter ti kaso <strong>iti</strong> husgado – siwayawaya pay laeng dag<strong>iti</strong> suspetsado 6<br />

Napaawanan-basol ti akusado 0<br />

Naipato a nakabasol ti akusado 2<br />

Dagup 26<br />

Ti impormasyon <strong>iti</strong> tagadtadan a daytoy ket pudno ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> 2 ti Abril 2007. (Surat a<br />

naggapu <strong>iti</strong> Misyon ti Pilipinas <strong>iti</strong> UN, 23 ti Mayo 2007.)<br />

Ti dua a kaso nga addaan naipato a nakabasol ket dag<strong>iti</strong> kaso da Edgar Damalerio ken<br />

Marlene Esperat. Para <strong>iti</strong> panawen a 1986 inggana <strong>iti</strong> pannakaibangon ti Task Force Usig, adda<br />

met laeng naipato a nakabasol <strong>iti</strong> dua pay a kaso: dag<strong>iti</strong> kaso da Alberto Berbon ken Nesino<br />

Paulin Toling. (Rachel E. Khan ken Nathan J. Lee, “The Danger of Impu<strong>ni</strong>ty”, CMFR (5<br />

Septiembre 2005).) Kadagitoy kapalpalabas, imbaga ti Gubyerno ka<strong>ni</strong>ak nga adda pay nainayon<br />

a dua a kaso a naipato dag<strong>iti</strong> nakabasol – dag<strong>iti</strong> kaso da Allan Dizon ken Frank Palma – a saan a<br />

naibilang <strong>iti</strong> 26 nga iggem ti Task Force Usig. (Surat a naggapu <strong>iti</strong> Misyon ti Pilipinas <strong>iti</strong> UN, 18<br />

ti Oktubre 2007.)<br />

Lagipen a kuna ti Task Force Usig nga <strong>iti</strong> 45 nga insidente nga inreport ti NUJP, 24 ti<br />

naibilang <strong>iti</strong> 26 a kaso nga iggem ti Task Force Usig, 15 ti nailaksid, ken innem ti<br />

mangkasapulan pay <strong>iti</strong> pammaneknek.

pa<strong>ni</strong>d 56<br />

64 Sakbay <strong>iti</strong> tawen 1991, naibilang pay a kas sanga ti AFP ti pulisya ti Pilipinas, nga idi<br />

ket naguddua <strong>iti</strong> <strong>Philip</strong>pine Constabulary (PC) ken Integrated National Police (INP). Ngem<br />

nailanad <strong>iti</strong> Konstitusyon ti 1987 nga, “Ibangon ti Estado ken imantener na ti maymaysa a<br />

pulisya, a nasyonal ti sakop na, sibilyan ti galad na, ken imaton ken ikontrol ti maysa a nasyonal<br />

a komisyon ti pulisya. Ti awtoridad dag<strong>iti</strong> lokal nga ehekutibo kadag<strong>iti</strong> yu<strong>ni</strong>t ti pulisya kadag<strong>iti</strong><br />

lokalidad a sakop da ket mailanad <strong>iti</strong> linteg.” (Constitution of the Republic of the <strong>Philip</strong>pines<br />

(1987), artikulo XVI, seksyon 6). Kas panangtungpal <strong>iti</strong> daytoy a probisyon ti Konstitusyon,<br />

naibangon ti DILG, ti PNP, ken ti National Police Commission (NAPOLCOM) babaen <strong>iti</strong><br />

“Department of the Interior and Local Government Act of 1990 (Linteg ti 1990 <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong><br />

Departamento ti Interior ken Lokal a Gubyerno, RA 6975) (a napirmaan idi 13 ti Disiembre<br />

1990). Naipauneg ti PNP ken ti NAPOLCOM <strong>iti</strong> DILG.<br />

Ti NAPOLCOM ket “ahensya a naisilpu <strong>iti</strong> [DILG]” a “mangtengngel <strong>iti</strong> admi<strong>ni</strong>strasyon<br />

ken mangindag kadag<strong>iti</strong> operasyon” ti PNP. (RA 6975, seksyon 13-14 (kas naamendaran ti RA<br />

8551).) Dag<strong>iti</strong> mangbukbukel <strong>iti</strong> NAPOLCOM ket ti Chairperson na (Pangulo), uppat a regular<br />

a Komisyoner, ken ti Chief (Pangulo a Hepe) ti PNP. Kadag<strong>iti</strong> regular a Komisyoner, tallo ti<br />

“aggapu <strong>iti</strong> sibilyan a sektor, ket nasken a saan da nga aktibo wenno dati a miembro ti pulisya<br />

wenno militar”; maysa met ti “aggapu <strong>iti</strong> sektor a mangipatungpal <strong>iti</strong> linteg, aktibo man wenno<br />

retirado”. (RA 6975, seksyon 13 (kas naamendaran ti RA 8551).)<br />

Nupay nasyonal nga orga<strong>ni</strong>sasyon ti PNP, dakkel ti kontrol dag<strong>iti</strong> lokal nga opisyales<br />

kadag<strong>iti</strong> operasyon na. Ti Mayor <strong>iti</strong> syudad wenno mu<strong>ni</strong>sipyo ket na-deputize wenno na-ikkan<br />

turay a mangibagi <strong>iti</strong> NAPOLCOM. Kontrolen ken imaton na dag<strong>iti</strong> operasyon ti yu<strong>ni</strong>t ti PNP <strong>iti</strong><br />

lokalidad na, Addaan isuna <strong>iti</strong> “bileg a mangiturong, mangimaton, ken mangindag <strong>iti</strong> innaldaw a<br />

trabaho ti pulisya <strong>iti</strong> panangimbestigar kadag<strong>iti</strong> krimen, panangaramid kadag<strong>iti</strong> addang a<br />

manglapped kadag<strong>iti</strong> krimen, ken panangkontrol <strong>iti</strong> trapik, segun kadag<strong>iti</strong> pagannurotan nga<br />

ibunannag” ti NAPOLCOM. (RA 6975, seksyon 51(b) (kas naamendar ti RA8551)). Ngem<br />

maiyalis <strong>iti</strong> COMELEC wenno Commission on Elections ti kontrol <strong>iti</strong> PNP 30 nga aldaw sakbay<br />

ken 30 nga aldaw malpas ti tunggal eleksyon. Nayon na, mabalin nga “isuspender wenno<br />

ipaidam” ti NAPOLCOM ti lokal a kontrol <strong>iti</strong> a<strong>ni</strong>aman a panawen gapu <strong>iti</strong> a<strong>ni</strong>aman kadag<strong>iti</strong><br />

uppat a spesipiko a rason: “masansan a di-awtorisado a panagabsent”, “panangabuso <strong>iti</strong><br />

awtoridad”, “panangited <strong>iti</strong> material a suporta kadag<strong>iti</strong> kriminal”, wenno “panangaramid kadag<strong>iti</strong><br />

aksyon a makadadael <strong>iti</strong> nasyonal a seguridad wenno <strong>iti</strong> kinaepektibo ti kampanya para <strong>iti</strong> urnos<br />

ken kappia”. (RA 6975, seksyon 51(b), 52 (kas naamendar ti RA 8551)).<br />

Maysa manen nga ahensya a mangipatungpal <strong>iti</strong> linteg ti National Bureau of Investigation<br />

(NBI). Ngem, maiduma daytoy <strong>iti</strong> semi-decentralized nga PNP <strong>iti</strong> kinasentralisado na ta<br />

kontrolado ti DOJ dag<strong>iti</strong> operasyon ti NBI <strong>iti</strong> nadumaduma a paset ti pagilian. (RA 157<br />

(napirmaan idi 19 ti Hunyo 1947) (kas naamendaran).)<br />

65 Naidatag ti struktura ti NPS <strong>iti</strong> Presidential Decree (PD) No. 1275, “Reorga<strong>ni</strong>zing the<br />

Prosecution Staff of the Department of Justice and the Offices of the Provincial and City Fiscals,<br />

Regionalizing the Prosecution Service, and Creating the National Prosecution Service” (Dekreto<br />

ti Presidente Numero 1275, a Mangbaliw <strong>iti</strong> Orga<strong>ni</strong>sasyon dag<strong>iti</strong> Prosecuting Staff wenno mangususig<br />

nga kameng ti Departamento ti Hustisya ken dag<strong>iti</strong> Opisina ti Probinsyal ken Pangsyudad<br />

a Piskal, Mangbukel kadag<strong>iti</strong> Rehional a Serbisyo dag<strong>iti</strong> Parausig, ken Mangibangon <strong>iti</strong><br />

Nasyonal a Serbisyo dag<strong>iti</strong> Parausig) (11 ti Abril 1978).

66 Constitution of the Republic of the <strong>Philip</strong>pines (1987), artikulo VIII.<br />

pa<strong>ni</strong>d 57<br />

67 Nailanad <strong>iti</strong> artikulo XIII, seksyon 5 ti Konstitusyon ti 1973 ti panangibangon <strong>iti</strong><br />

Sandiganbayan, ket nailanad met <strong>iti</strong> artikulo XI, seksyon 4 ti Konstitusyon ti 1987 ti<br />

panagmantener <strong>iti</strong> Sandiganbayan. Akem na ti panagusig kadag<strong>iti</strong> “rurod wenno felo<strong>ni</strong>es”,<br />

simple man wenno naikadwa ti dadduma pay a krimen,” nga inaramid dag<strong>iti</strong> nangangato nga<br />

opisyal ti Gubyerno, karaman dag<strong>iti</strong> “Koronel ti <strong>Philip</strong>pine Army ken Air Force, Kapitan ti<br />

Navy, ken dadduma pay nga opisyales ti nangangato a ranggo,” nayon pay dag<strong>iti</strong> “opisyales ti<br />

PNP bayat nga agtugtugaw da kas Provincial Director ken dag<strong>iti</strong> adda ranggo da a Se<strong>ni</strong>or<br />

Superintendent wenno nangatngato”. (PD 1606, seksyon 4(a)(1)(d)-(e), 4(b) (kas naamendaran ti<br />

RA 8249 ken dadduma pay a linteg nga immun-una ngem daytoy nga RA).)<br />

68 Naibangon ti IALAG babaen <strong>iti</strong> Executive Order (EO) 493, “Providing for the Creation<br />

of the Inter-Agency Legal Action Group (IALAG) for the Coordination of National Security<br />

Cases” (bilin a Mangbukel <strong>iti</strong> IALAG para <strong>iti</strong> Koordinasyon dag<strong>iti</strong> Kaso a <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Nasyonal a<br />

Seguridad) (17 ti Enero 2006). Ti panggep na ket “pagbalinen nga epektibo ken episyente ti<br />

panangiggem ken panagkoordina kadag<strong>iti</strong> aspeto ti panaglaban kadag<strong>iti</strong> pangta <strong>iti</strong> nasyonal a<br />

seguridad a <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> imbestigasyon ken panagusig” (seksyon 1).<br />

69 Ti IALAG ket bukbuklen dag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> Opisina ti National Security Adviser<br />

(NSA), DOJ, Department of National Defense (DND), DILG, National Intelligence Coordinating<br />

Agency (NICA), AFP, PNP, NBI, ken “dadduma pay a yu<strong>ni</strong>t segun <strong>iti</strong> ikeddeng ti National<br />

Security Adviser” (seksyon 3). Kanaig <strong>iti</strong> panangindag, “direkta nga agreport ken sumungbat ti<br />

IALAG <strong>iti</strong> National Intelligence Board (NIB) maipanggep <strong>iti</strong> panangtungpal kadag<strong>iti</strong> panggep<br />

ken akem na” (seksyon 4). Ti NSA ti Pangulo <strong>iti</strong> NIB. Maibilin kadag<strong>iti</strong> “maseknan a<br />

departamento ken ahensya” ti “panangibangon kadag<strong>iti</strong> meka<strong>ni</strong>smo ken proseso para <strong>iti</strong><br />

panangtungpal <strong>iti</strong> akem ti IALAG ken dag<strong>iti</strong> babaen nga bunggoy, inggana <strong>iti</strong> kababaan a<br />

batayan a yu<strong>ni</strong>t ti orga<strong>ni</strong>sasyon <strong>iti</strong> tukad ti rehion ken ti probinsya. Kunana, “mabalin nga<br />

ayaban ken na-ikkan turay a mangibagi ti amin nga ahensya ti gubyerno tapno aktibo nga agited<br />

dagitoy <strong>iti</strong> suporta ken tulong <strong>iti</strong> IALAG, ket maikkan daytoy <strong>iti</strong> prayoridad a nangatngato ngem<br />

ti dadduma pay a pakaseknan.” Nayon na, “imaton ken wanawanan ti IALAG dag<strong>iti</strong> operasyon”<br />

(seksyon 5). Ti sekretaryat ti IALAG ket maipauneg <strong>iti</strong> Opisina ti NSA, a “mabalin nga<br />

agiparuar kadag<strong>iti</strong> pagannurotan ti IALAG tapno malawagan ken matungpal dag<strong>iti</strong> probisyon na<br />

daytoy nga Executive Order” (seksyon 6).<br />

70 Pagdanagan ti dadduma kadag<strong>iti</strong> nakasaritak nga aktibista ken pul<strong>iti</strong>ko nga usaren ti<br />

Gubyerno ti Human Security Act ti 2007 (Linteg ti 2007 <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Seguridad ti Tao), a<br />

napirmaan idi petsa 6 ti Marso 2007 tapno iparit ti CPP. Mailanad ditoy a linteg ti depe<strong>ni</strong>syon <strong>iti</strong><br />

krimen a terrorismo (seksyon 3) ken panagkikinnumplot para makaaramid <strong>iti</strong> terrorismo<br />

(seksyon 4). Mailanad met laeng ditoy dag<strong>iti</strong> probisyon para <strong>iti</strong> panangiparit <strong>iti</strong> “a<strong>ni</strong>aman nga<br />

orga<strong>ni</strong>sasyon, asosasyon, wenno grupo dag<strong>iti</strong> tao a naorga<strong>ni</strong>sa para kadag<strong>iti</strong> terrorista nga<br />

aramid, wenno uray saan a naorga<strong>ni</strong>sa para <strong>iti</strong> kastoy a panggep ket mangar-aramat latta kadag<strong>iti</strong><br />

tignay ti panangbutbuteng, a kas dag<strong>iti</strong> agapaden na daytoy a linteg, wenno mangipasaknap ken<br />

agaramid_<strong>iti</strong> nakaro a kasasaad_ti buteng ken riribuk <strong>iti</strong> populasyon tapno piliten ti gubyerno nga<br />

umannugot <strong>iti</strong> kiddaw a maika<strong>ni</strong>was <strong>iti</strong> linteg. . . .” (seksyon 17).

pa<strong>ni</strong>d 58<br />

71 Kada tawen, mailanad <strong>iti</strong> General Appropriations Act (Linteg <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Panangiwaras<br />

kadag<strong>iti</strong> Pundo) ti panangited <strong>iti</strong> pundo <strong>iti</strong> tunggal Konggresista a maaramat <strong>iti</strong> annud na. Dag<strong>iti</strong><br />

nakuna a pundo ti maaw-awagan a “pork barrel” ti Konggresista. Kangrunaan kadagitoy ti<br />

Priority Development Assistance Fund (PDAF) (Pundo para kadag<strong>iti</strong> Prayoridad a Matulongan a<br />

Dumur-as), a dati nga maaw-awagan a Countryside Development Fund (CDF) (Pundo a<br />

Pangipadur-as <strong>iti</strong> Kaaw-awayan). Iti 2007 a budget, 11.445 a bilyon a piso (241.302 a milyon a<br />

dolyar a US), wenno agarup 1% ti budget, ti naipan <strong>iti</strong> PDAF.<br />

72 Kitaen, kas pagarigan, ti kaso da Alice Omengan-Claver ken Constancio Claver <strong>iti</strong><br />

Appendix A, parapo 28-54.<br />

73 Nagrugi ti pagsapulan ti kaaduan kadag<strong>iti</strong> nangangato nga opisyal ti PNP idi naipauneg<br />

pay <strong>iti</strong> AFP ti pulisya, ken nagbasa dagitoy idiay <strong>Philip</strong>pine Military Academy (PMA) kadua<br />

dag<strong>iti</strong> madama a nangangato nga opisyal ti AFP. Iti agdama, maikkan ti trey<strong>ni</strong>ng dag<strong>iti</strong> rekrut <strong>iti</strong><br />

<strong>Philip</strong>pine Public Safety College (PPSC), ken maikkan ti trey<strong>ni</strong>ng dag<strong>iti</strong> opisyal <strong>iti</strong> <strong>Philip</strong>pine<br />

National Police Academy (PNPA). Mangala <strong>iti</strong> kurso amin dag<strong>iti</strong> nangangato nga opisyal ti AFP<br />

ken PNP, kadua dag<strong>iti</strong> opisyal a sibilyan, <strong>iti</strong> National Defense College.<br />

74 Iti linteg a nangibangon ka<strong>ni</strong>ana idi 1990, naikkan ti PNP ti “kangrunaan a papel” <strong>iti</strong><br />

panaglaban <strong>iti</strong> insurhensya, bayat a naikkan ti AFP <strong>iti</strong> “pangsuporta” laeng a papel.<br />

(“Department of the Interior and Local Government Act of 1990” (RA 6975) (napirmaan idi 13 ti<br />

Disiembre 1990), seksyon 12). Nabaligtad dagitoy a papel idi 1998, ket “naikkat [<strong>iti</strong> DILG ken<br />

PNP] ti kangrunaan a responsibilidad para <strong>iti</strong> bambanag nga addaan pakanaigan da <strong>iti</strong><br />

panangigawid <strong>iti</strong> insurhensya” (“<strong>Philip</strong>pine National Police Reform and Reorga<strong>ni</strong>zation Act of<br />

1998” (Linteg ti 1998 a Mangreporma ken Mangbaliw <strong>iti</strong> Pannakaorga<strong>ni</strong>sa ti Nasyonal a Pulisya<br />

ti Pilipinas) (RA 8551) (napirmaan idi 25 ti Pebrero 1998), seksyon 3). Kadagitoy itay pay la<br />

nabiit, imbilin ti Executive Order No. 546 (14 ti Hulyo 2006) a “suportaran ti PNP ti AFP<br />

kadag<strong>iti</strong> operasyon a panggubat nga addaan pakanaigan da <strong>iti</strong> panangigawid <strong>iti</strong> insurhensya ken<br />

<strong>iti</strong> dadduma pay a seryoso a pangta <strong>iti</strong> nasyonal a seguridad” (seksyon 1). Nayon na, in<strong>ni</strong>kkan ti<br />

EO 546 ti PNP <strong>iti</strong> awtoridad “a patulongen dag<strong>iti</strong> tanod ti barangay a kas pangnayon a puersa <strong>iti</strong><br />

panangipatungpal <strong>iti</strong> plano <strong>iti</strong> erya para <strong>iti</strong> urnos ken kappia” (seksyon 2). Iti aktwal, kadawyan<br />

a ti PNP ti mangisayangkat <strong>iti</strong> kontra-insurhensya nga operasyon kadag<strong>iti</strong> urba<strong>ni</strong>sado a lugar,<br />

bayat a ti AFP ti mangisayangkat <strong>iti</strong> kastoy kadag<strong>iti</strong> aw-away.<br />

75 Kitaen ti Constitution of the Republic of the <strong>Philip</strong>pines (1987), artikulo VIII, seksyon 5:<br />

“Ti Korte Suprema ket maadaan kadagitoy nga bileg … a mangibunannag kadag<strong>iti</strong><br />

pagannurotan <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> panangikanawa ken panangipatungpal kadag<strong>iti</strong> konstitusyonal a<br />

karbengan, madawat, aramid, ken masurot a proseso <strong>iti</strong> amin a korte, ti bileg a mangbigbig<br />

kadag<strong>iti</strong> mabalin a sumrek <strong>iti</strong> abogasiya, <strong>iti</strong> integrated bar, maitunos <strong>iti</strong> linteg a tulong dadag<strong>iti</strong><br />

napanglaw. Dagitoy nga annunoten ket mangited kadag<strong>iti</strong> simple ken nalaka a proseso a paspas<br />

nga panangpalpas kadag<strong>iti</strong> kaskaso, a dagitoy ket saan nga agduduma kadag<strong>iti</strong> korte nga<br />

agpapada met dag<strong>iti</strong> grado da, ken awan ti kurangan wenno nayonan wenno baliwan da a<br />

substantive rights wenno napateg a karbengan. Agtalinaed nga epektibo dag<strong>iti</strong> pagannurotan<br />

<strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> proseso a masurot kadag<strong>iti</strong> espesyal a korte ken quasi-judicial a tiponan<br />

malaksid no madian dagitoy ti Korte Suprema.”

pa<strong>ni</strong>d 59<br />

Impakaammo ti Gubyerno ka<strong>ni</strong>ak a kadagitoy kapalpalabas, nangiparuar ti Presidente <strong>iti</strong><br />

admi<strong>ni</strong>stratibo a bilin para “maiseguro ti umno a koordinasyon ken kooperasyon <strong>iti</strong> baet dag<strong>iti</strong><br />

prosekyutor ken pulisya” (Surat a naggapu <strong>iti</strong> Misyon ti Pilipinas <strong>iti</strong> UN, 18 ti Oktubre 2007).<br />

Segun <strong>iti</strong> bilin a daytoy, nasken a kadag<strong>iti</strong> kaso a sakop dag<strong>iti</strong> espesyal a korte nga imbangon ti<br />

Korte Suprema para kadag<strong>iti</strong> extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> (kitaen ti Paset X(H)), mak<strong>iti</strong>nnulong ti<br />

PNP ken ti NBI <strong>iti</strong> NPS “babaen <strong>iti</strong> panagkonsulta kadag<strong>iti</strong> pampubliko a prosekyutor <strong>iti</strong> amin a<br />

tukad ti imbestigasyon <strong>iti</strong> krimen”. (Admi<strong>ni</strong>strative Order No. 181 (3 ti Hulyo 2007).)<br />

76 No maaramid ti kastoy a reporma, masapul a baliwan ti DOJ dag<strong>iti</strong> pagannurotan na para<br />

<strong>iti</strong> panangipatungpal <strong>iti</strong> “Witness Protection, Security and Benefit Act” (Linteg <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong><br />

Proteksyon, Seguridad, ken Benepisyo dag<strong>iti</strong> Testigo) (RA 6981, napirmaaan idi 24 ti Abril<br />

1991), ngem saan a masapul nga amendaran ti a<strong>ni</strong>aman a linteg.<br />

77 Maysa a nasayaat a singasing a mangkasapulan <strong>iti</strong> panangamendar <strong>iti</strong> linteg ti<br />

panangipangato kadag<strong>iti</strong> multa para <strong>iti</strong> panangriribuk wenno panangdistorbo kadag<strong>iti</strong> testigo. Iti<br />

agdama, bassit unay dagitoy: ti multa ket saan a lumabes <strong>iti</strong> 3,000 a piso (65 a dolyar a US)<br />

wenno pannakaibalud <strong>iti</strong> saan a kumurang <strong>iti</strong> innem a bulan ngem saan met a lumabes <strong>iti</strong> maysa a<br />

tawen. (RA 6981, seksyon 17(e).)<br />

78 Para kadag<strong>iti</strong> testigo <strong>iti</strong> maysa a kaso a naipakammo ka<strong>ni</strong>ak, ti “natalged a pagnaedan”<br />

nga inkari ti linteg ket babassit laeng a kuarto <strong>iti</strong> compound ti NBI. Saan a naiparit ti napabasol<br />

nga opisyales a sumrek <strong>iti</strong> pagnaedan ti testigos, ken saan nga immanay dag<strong>iti</strong> naited a pinansyal<br />

ken medikal a benepisyo. (Para kadag<strong>iti</strong> karbengan ken benepisyo a maited <strong>iti</strong> programa <strong>iti</strong><br />

proteksyon dag<strong>iti</strong> testigo, kitaen ti RA 6981, seksyon 8.) Iti kamaudian na, immatras ti kaaduan<br />

kadag<strong>iti</strong> testigo <strong>iti</strong> nakuna a kaso ken impawaswas da dag<strong>iti</strong> testimonya da.<br />

79 RA 6981, seksyon 3(c).<br />

80 Kastoy ti pudno a kasasaad uray no ibagbaga ti linteg, <strong>iti</strong> RA 6981, seksyon 9, a<br />

“Kadag<strong>iti</strong> kaso nga adda ti testigo a naipauneg <strong>iti</strong> Programa, nasken nga iseguro ti husgado<br />

wenno mala-husgado nga organo, wenno awtoridad a mangusig <strong>iti</strong> kaso, a papartaken ti<br />

panagusig wenno panagdengngeg <strong>iti</strong> kaso tapno magaw-at ti pannakaleppas na daytoy <strong>iti</strong> uneg ti<br />

tallo a bulan ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> pannakasumiter ti kaso.”<br />

81 Addaan ti Ombudsman <strong>iti</strong> awtoridad ken rebbengen nga aramiden dag<strong>iti</strong> sumaganad:<br />

batay <strong>iti</strong> riri wenno gapu <strong>iti</strong> bukod na nga i<strong>ni</strong>syatiba, usigen – kayat na a sauen, ipaimbestigar<br />

ken iprosekyut – “ti a<strong>ni</strong>aman a aramid wenno panagliway ti sinoman nga opisyal, empleyado,<br />

opisina, wenno ahensya ti gubyerno, basta daytoy nga aramid ket naika<strong>ni</strong>was <strong>iti</strong> linteg, di a<br />

nainkalintegan, saan nga umno, wenno saan nga nalaing a panagtungpal ti gakat”; ibilinan ti<br />

sinoman nga opisyal ti Gubyerno “nga aramiden wenno pasayuden ti a<strong>ni</strong>aman nga akem wenno<br />

rebbengen a nailanad <strong>iti</strong> linteg, wenno pasardengen, lapdan, ken ilinteg ti a<strong>ni</strong>aman a<br />

panangabuso” “wenno di mainugot a panangaramid ti rebrebengen” ken “iturong” dag<strong>iti</strong><br />

mamangulo ti pagilian, tapno mangaramid ti usto a tignay laban <strong>iti</strong> nakabasol nga mamangulo<br />

wenno empleyado ti pagilian, ken ikalikagum ti panangikkat, pannakapasardeng, panangpababa<br />

ti saad, panagmulta, panagdillaw, wenno panagusig ka<strong>ni</strong>ana, ken siguraduen ti panagsurot <strong>iti</strong><br />

kalikagum”, “nga ipablaak dag<strong>iti</strong> bambanag <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> imbestigasyon, no isu ti kasapulan <strong>iti</strong>

pa<strong>ni</strong>d 60<br />

kasasaad, nga adaan ti usto a kinaannad. (Constitution of the Republic of the <strong>Philip</strong>pines (1987),<br />

artikulo XI, seksyon 13.) Ti yu<strong>ni</strong>t <strong>iti</strong> Opisina ti Ombudsman a responsable para kadag<strong>iti</strong> kaso ti<br />

extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> ket idadauluan ti Deputy Ombudsman for Military and Other Law<br />

Enforcement Offices (Katinnulong ken Kasinnublat ti Ombudsman para kadag<strong>iti</strong> Bambannag a<br />

<strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Militar ken dadduma pay nga Ahensya para <strong>iti</strong> Panangipatungpal <strong>iti</strong> Linteg).<br />

82 Memorandum of Agreement ti petsa 12 ti Nobyembre 2004 a pi<strong>ni</strong>rmaan da Raul M.<br />

Gonzalez, Sekretaryo, Departamento ti Hustisya, ken Simeon V. Marcelo, Tanodbayan, Opisina<br />

ti Ombudsman.<br />

83 Idi nagsabat kami, impakaammo ka<strong>ni</strong>ak <strong>ni</strong> Chief Justice Reynato Puno daytoy nga<br />

i<strong>ni</strong>syatiba, sa na impablaak kalpasan ti pagbiit a panawen. Tapno nalawag, daytoy ti kaipapanan<br />

ti panangibangon kadag<strong>iti</strong> “espesyal a korte”: adda dag<strong>iti</strong> partikular a korte a madutokan tapno<br />

awan sabali a denggen da no di a dag<strong>iti</strong> partikular a kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>, wenno<br />

agdengngeg da man <strong>iti</strong> sabali, ipangruna da met <strong>iti</strong> kalendaryo da dagitoy a partikular a kaso.<br />

“Nasken a tuloy-tuloy ti panagdengngeg kadag<strong>iti</strong> kaso a naagapadan ditoy, nasken a malpas ti<br />

panagdengngeg <strong>iti</strong> uneg ti innem a pulo (60) nga aldaw ma<strong>ni</strong>pud nagrugi, ken nasken a maikan<br />

ukom <strong>iti</strong> uneg ti tallopulo (30) nga aldaw ma<strong>ni</strong>pud naisumiter para <strong>iti</strong> desisyon, malaksid no abababa<br />

a panawen ti mailanad <strong>iti</strong> linteg wenno maibilin ti Korte [Suprema]. . . Maituloy ti<br />

pannakairaman dag<strong>iti</strong> Espesyal a Korte <strong>iti</strong> raffle dag<strong>iti</strong> kaso, kriminal ken sibil, la ketdi isigurado<br />

dag<strong>iti</strong> Ehekutibo nga Ukom kadag<strong>iti</strong> maseknan nga RTC [Regional Trial Court] ti<br />

pannakailaksid dag<strong>iti</strong> Espesyal a Korte <strong>iti</strong> raffle no, <strong>iti</strong> panagkita da, sumobran ti kinaadu dag<strong>iti</strong><br />

kaso a dengdenggen dagitoy, ket malapdan ti tuloy-tuloy a panagdengngeg da kadag<strong>iti</strong> espesyal a<br />

kaso kas nailanad ditoy. . . . Awan ti mapalubosan a panagtaktak <strong>iti</strong> panagdengngeg <strong>iti</strong> kaso<br />

malaksid no nalatak nga adda ti usto a gapu. No adda ti dawat wenno mosyon a maisumiter<br />

tapno laeng mataktak ti panagdengngeg <strong>iti</strong> kaso, maibilang daytoy a kas direkta a panang-abi <strong>iti</strong><br />

korte, ket madusa.” (Admi<strong>ni</strong>strative Order No. 25-2007, “Designation of <strong>Special</strong> Courts to Hear,<br />

Try and Decide Cases Involving Killings of Pol<strong>iti</strong>cal Activists and Members of Media”<br />

(Designasyon kadag<strong>iti</strong> Espesyal a Korte a Mangdengngeg ken Mangngeddeng kadag<strong>iti</strong> Kaso ti<br />

Pammapatay kadag<strong>iti</strong> Pul<strong>iti</strong>kal nga Aktibista ken Miembro ti Media) (1 ti Marso 2007)).<br />

Nalaka met a wanawanan ti kinapektibo na daytoy nga addang gapu ta “Adda maisumiter<br />

a report <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> kasasaad dagitoy a kaso kagiddan ti Monthly <strong>Report</strong> of Cases (Binnulan a<br />

<strong>Report</strong> <strong>mainaig</strong> kadagit Kaso) a maisumiter kada maika-10 nga aldaw ti sumaruno a bulan <strong>iti</strong><br />

Statistical <strong>Report</strong>s Division, Court Management Office, Office of the Court Admi<strong>ni</strong>strator<br />

(Dibisyon para kadag<strong>iti</strong> Estadistikal a <strong>Report</strong>, Opisina para <strong>iti</strong> Panangimaton kadag<strong>iti</strong> Korte,<br />

Opisina ti Admi<strong>ni</strong>strador kadag<strong>iti</strong> Korte). No saan a maisumiter ti report, maibilang daytoy a kas<br />

naan-anay a rason a maipaidam dag<strong>iti</strong> sueldo ken alawans ti/dag<strong>iti</strong> hues ken clerk/s of court /<br />

branch clerk/s of court / officer/s-in-charge, ken mabalin pay a tuonan ti Korte Suprema isuda <strong>iti</strong><br />

admi<strong>ni</strong>stratibo a multa wenno dusa.” (Admi<strong>ni</strong>strative Order No. 25-2007).<br />

84 Adda nakasaritak a testigo a nakasabat <strong>iti</strong> kastoy a problema <strong>iti</strong> panangisumiter <strong>iti</strong><br />

petisyon para habeas corpus idi nadetener ti kabsat na <strong>iti</strong> maysa nga AFP “safe house” (kayat na<br />

a sauen, pasdek para kadag<strong>iti</strong> sekreto a detensyon).

pa<strong>ni</strong>d 61<br />

85 “Guidelines on Appearances of Department Heads and Other Officials of the Executive<br />

Department Before Congress” (Pannarabay kadag<strong>iti</strong> Pangulo dag<strong>iti</strong> Departamento ken Dadduma<br />

pay nga Opisyales ti Ehekutibo a Sanga <strong>iti</strong> Panagsango da <strong>iti</strong> Konggreso) (Memorandum<br />

Circular No. 108) (napasingkedan idi 27 ti Hulyo 2006). Sakbay a naiparuar daytoy a<br />

Memorandum Circular, adda ti naiparuar met nga Executive Order, “Ensuring Observance of the<br />

Principle of Separation of Powers, Adherence to the Rule on Executive Privilege and Respect for<br />

the Rights of Public Officials Appearing in Legislative Inquiries in Aid of Legislation Under the<br />

Constitution, and for other Purposes” (Panangiseguro a Masurot ti Prinsipyo ti Pannakaguddua ti<br />

Bileg, Masurot met ti Pagannurotan <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Pribelehio ti Ehekutibo ken Respeto para<br />

kadag<strong>iti</strong> Karbengan dag<strong>iti</strong> Opisyales ti Gubyerno a Sumangsango kadag<strong>iti</strong> Imbestigasyon nga<br />

Ar-aramiden ti Lehislatura tapno Pasayuden ti Panangaramid kadag<strong>iti</strong> Linteg, <strong>iti</strong> Sidong ti<br />

Konstitusyon, ken dadduma pay a Panggep) (Executive Order No. 464) (napasingkedan idi 26 ti<br />

Septiembre 2005). Adda dag<strong>iti</strong> paset na daytoy nga Executive Order nga imbasura ti Korte<br />

Suprema <strong>iti</strong> Senate of the <strong>Philip</strong>pines, et al. vs. Eduardo Ermita, et al., G.R. No. 169777 (20 ti<br />

Abril 2006). Ditoy, kinuna ti Korte Suprema a, “Saan a maisina dag<strong>iti</strong> banag nga umno a<br />

maiyaramidan ti linteg kadag<strong>iti</strong> banag nga umno nga maimbestigar. Ti operasyon ti gubyerno<br />

ket leh<strong>iti</strong>mo a banag a maiyaramidan ti linteg, ngarud umno a maimbestigar. . . . Ti bileg a<br />

mangimbestigar “nga addaan proseso para maipatungpal” ket naibasar <strong>iti</strong> kinapudno a kasapulan<br />

ti impormasyon <strong>iti</strong> proseso ti panangaramid kadag<strong>iti</strong> linteg. No ti impormasyon nga iggem dag<strong>iti</strong><br />

ehekutibo nga opisyal maipanggep <strong>iti</strong> operasyon dag<strong>iti</strong> opisina da ket kasapulan para <strong>iti</strong> nasirib a<br />

panangaramid kadag<strong>iti</strong> linteg, kasta a mairason nga addaan karbengan ti Konggreso <strong>iti</strong> daytoy<br />

nga impormasyon ken addaan isuna <strong>iti</strong> bileg nga ipilit a maibutaktak daytoy nga impormasyon.”<br />

86 Constitution of the Republic of the <strong>Philip</strong>pines (1987), artikulo 6, seksyon 18; artikulo 7,<br />

seksyon 16.<br />

87 Segun <strong>iti</strong> direktiba ti 1991 a naggapu <strong>iti</strong> Sekretaryo ti Gabinete, para <strong>iti</strong> Chief of Staff ti<br />

AFP, dag<strong>iti</strong> tao nga irekomendar ti AFP para <strong>iti</strong> panangipangato <strong>iti</strong> ranggo ket “masapul nga<br />

awanan <strong>iti</strong> madama a kaso <strong>iti</strong> pananglabsing kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao nga iggem ti Commission on<br />

Human Rights.” (Memorandum, 4 ti Abril 1991.)<br />

88 Constitution of the Republic of the <strong>Philip</strong>pines (1987), artikulo XIII.<br />

89 Agarup 600 katao ti mangbukbukel <strong>iti</strong> staff ti CHRP. Kaguddua kadagitoy ket adda <strong>iti</strong><br />

sentral nga opisina, ken kaguddua kadag<strong>iti</strong> rehional nga opisina a tunggal maysa ket addaan <strong>iti</strong><br />

sumurok-kumurang <strong>iti</strong> 30 a staff. Agarup sangapulo a porsyento laeng kadag<strong>iti</strong> rehional a staff ti<br />

agtrabtrabaho kas imbestigador. Adu dag<strong>iti</strong> pakakitaan no kasano a kumapuy dag<strong>iti</strong><br />

imbestigasyon gapu <strong>iti</strong> kinakurang ti rekursos. Bassit unay ti lugan dag<strong>iti</strong> opisina, ken strikto<br />

unay ti panangited kadagitoy <strong>iti</strong> alawans a panggasolina, isu nga malimlimitaran dag<strong>iti</strong><br />

imbestigasyon da <strong>iti</strong> kaaw-awayan. Manmano laeng a makaited ti CHRP <strong>iti</strong> tulong kadag<strong>iti</strong><br />

biktima, malaksid <strong>iti</strong> pangplete para ti bus, isu nga malimlimitaran ti kabaelan na a tulongan<br />

dag<strong>iti</strong> biktima ken potensyal a testigo nga umakar. Ti sentral nga opisina laeng ti addaan<br />

kabaelan a mangayab kadag<strong>iti</strong> doktor para <strong>iti</strong> panangaramid kadag<strong>iti</strong> otopsiya, ken ngannga<strong>ni</strong><br />

awan ti kabaelan dag<strong>iti</strong> rehional nga opisina a mangiggem <strong>iti</strong> pisikal nga ebidensya.

pa<strong>ni</strong>d 62<br />

90 “CHR to set up P25-M forensic center” (CHR agipatakder <strong>iti</strong> sentro para forensics a<br />

busbosan na ti 25 a milyon a piso), GMA News TV (3/10/07); Surat a naggapu <strong>iti</strong> Misyon ti<br />

Pilipinas <strong>iti</strong> UN, 23 ti Mayo 2007.<br />

91 Karaman kadagitoy nga addang ti panagbukel ti Presidente <strong>iti</strong> Melo Commission<br />

(Admi<strong>ni</strong>strative Order No. 157, “Creating an Independent Commission to Address Media and<br />

Activist Killings” (Mangbukel <strong>iti</strong> Independiente a Komisyon a Mangkita kadag<strong>iti</strong> Pammapatay<br />

<strong>iti</strong> Media ken kadag<strong>iti</strong> Aktibista) (21 ti Agosto 2006)), ti pannakaibangon ti Presidential Human<br />

Rights Committee (Presidensyal a Komite kadag<strong>iti</strong> Karbengan-Tao) (Admi<strong>ni</strong>strative Order No.<br />

29) (27 ti Enero 2007); Admi<strong>ni</strong>strative Order No. 163 (8 ti Disiembre 2006)), ti instruksyon ti<br />

Presidente kadag<strong>iti</strong> Sekretaryo ti Hustisya ken ti Depensa a makikoordina <strong>iti</strong> CHRP tapno buklen<br />

ti “Joint Fact-Finding Body” (naimaymaysa nga organo para imbestigasyon) (Statement of the<br />

President, 31 ti Enero 2007; Memorandum a naggapu ken<strong>ni</strong> Executive Secretary Eduardo R.<br />

Ermita, 31 ti Enero 2007), ti panangibangon ti AFP <strong>iti</strong> Office for Human Rights (Opisina para<br />

kadag<strong>iti</strong> Karbengan-Tao) idi Pebrero 2007, ti panangibangon ti Korte Suprema kadag<strong>iti</strong> espesyal<br />

a korte, ti direktiba nga imparuar ti AFP <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> command responsibility, dag<strong>iti</strong> addang nga<br />

inaramid ti DOJ tapno mapapigsa ti programa para <strong>iti</strong> proteksyon dag<strong>iti</strong> testigo (Memorandum <strong>iti</strong><br />

Presidente, 19 ti Pebrero 2007), ken ti panangangay ti Chief Justice ti Korte Suprema <strong>iti</strong> National<br />

Consultative Summit on Extrajudicial Killings and Forced Disappearances (Nasyonal a Pulong<br />

para Konsultasyon <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> Laksid-<strong>iti</strong>-Linteg a Pammapatay ken Pilit a Panangitalaw)<br />

idi Hulyo 2007.<br />

92 Interesado a binasak dag<strong>iti</strong> panangamiris kadag<strong>iti</strong> rekomendasyon nga imparuar ti mano<br />

nga organo ken orga<strong>ni</strong>sasyon, karaman ti Melo Commission (“I<strong>ni</strong>tial <strong>Report</strong>” (Umuna a <strong>Report</strong>)<br />

(Pebrero 2007)), Amnesty International (“<strong>Philip</strong>pines: Pol<strong>iti</strong>cal Killings, Human Rights and the<br />

Peace Process” (Pilipinas: Pul<strong>iti</strong>kal a Pammapatay, Karbengan-Tao, ken Proseso ti Pananggunod<br />

<strong>iti</strong> Kappia) (15 Agosto 2006)), ken Human Rights Watch (“Scared Silent: Impu<strong>ni</strong>ty for<br />

Extrajudicial Killings in the <strong>Philip</strong>pines” (Pinaulimek ti Buteng: ti Kinadarimakmak dag<strong>iti</strong><br />

Extrajudicial a Pammapatay <strong>iti</strong> Pilipinas) (Hunyo 2007)).

Nelson Asucena<br />

Appendix A<br />

PANANGADAL KADAGITI INDIBIDWAL A KASO<br />

pa<strong>ni</strong>d 63<br />

1. Iladawan na daytoy a kaso ti pamay-an ti panaglaban <strong>iti</strong> insurhensya a maar-aramat <strong>iti</strong><br />

rehion ti Cagayan Valley.<br />

2. Napatay <strong>ni</strong> Nelson Asucena <strong>iti</strong> petsa 13 ti Disiembre 2006, idiay Barangay San Juan,<br />

Rizal, Cagayan, rehion ti Cagayan Valley. Banda a las dies ti rabii, ri<strong>ni</strong>ing isuna ken ti pamilya<br />

na ti taul dag<strong>iti</strong> aso. Adda nangayab ka<strong>ni</strong>ana a rummuar. Madi koma <strong>ni</strong> tatang na a paluktan ti<br />

ruangan, ngem kunana a ti nangngeg na ket boses <strong>ni</strong> Lt. Marcelo Pascua. Linuktan na ti ruangan<br />

ket rimmuar a tugot-tugot ti lampara. Innem katao ti adda idiay ruar – <strong>ni</strong> Pascua, a nakabado <strong>iti</strong><br />

u<strong>ni</strong>porme a panggubat, ken lima pay a nakabonet, nakabado <strong>iti</strong> nangingisit a kamiseta nga<br />

addaan atiddog a manggas, ken nakabotas ti panggubat. Kunada, ideppen na kanu ti silaw<br />

wenno isubli na idiay uneg ti balay. Dinawat da nga agluto isuna ti kanen da. Sa nagbaliw ti<br />

panunot da, ket kape laengen kanu ti isilbi na ta mas napardas nga isagana. Agtimpla koma ti<br />

nanang <strong>ni</strong> Nelson <strong>iti</strong> kape, ngem kuna ti maysa kadag<strong>iti</strong> lallaki, agiparuar pay <strong>ni</strong> Nelson <strong>iti</strong><br />

danum. Ni tatang na ti nangiruar <strong>iti</strong> danum, ket nagsubli idiay uneg tapno isagana dag<strong>iti</strong> tasa a<br />

pagkapian da. Bayat nga isagsagana na dag<strong>iti</strong> tasa, dudua pay ti naituon na <strong>iti</strong> platito, inayaban<br />

manen ti soldados <strong>ni</strong> Nelson a rummuar tapno alaen dag<strong>iti</strong> baso a naginoman da ti danum.<br />

3. Rimmuar <strong>ni</strong> Nelson. Mano a segundo laeng ti napalabas ket nangngeg dag<strong>iti</strong> kapamilya<br />

na nga adda paltog a makarkargaan <strong>iti</strong> bala. Nangngeg da a nagpukaw <strong>ni</strong> Nelson, sa da<br />

nangngeg a bimraak ti paltog. Rimmuar ti nanang ken tatang <strong>ni</strong> Nelson, ket nakita da ti anak da<br />

a nakaidda <strong>iti</strong> daga. Pimmanawen dagidiay innem a lallaki.<br />

4. Saan a sigurado ti testigo a nakatungtong ko no a<strong>ni</strong>a ti gapu a napatay <strong>ni</strong> Nelson, ngem<br />

masirip ti rason <strong>iti</strong> dadduma pay a nakalap ko nga impormasyon.<br />

5. Iti agsapa ti 26 ti Nobyembre, napan <strong>ni</strong> Lt. Pascua <strong>iti</strong> balay <strong>ni</strong> Nelson, ngem ti ina laeng ti<br />

nadanonan na. Kuna ti ina, napan <strong>ni</strong> anak na idiay talon tapno agsagana para <strong>iti</strong> panagmula <strong>iti</strong><br />

mais. Inayaban na <strong>ni</strong> Nelson, ket nagawid. Kuna <strong>ni</strong> Lt. Pascua ken<strong>ni</strong> Nelson, “agsurender ka.”<br />

Sungbat na, “Buneng ken arado laeng ti iggem ko. Sibilyan ak, mangidadaulo kadag<strong>iti</strong> agtutubo<br />

ditoy barangay.” Sungbat met <strong>ni</strong> Lt. Pascua, “Agannad ka ngarud.”<br />

6. Ni Nelson ti pangulo ti Sanggu<strong>ni</strong>ang Kabataan ti barangay. Miembro met isuna <strong>iti</strong><br />

Anakbayan, maysa nga orga<strong>ni</strong>sasyon dag<strong>iti</strong> agtutubo a paset ti koalisyon a Bayan. Segun <strong>iti</strong><br />

nakasaritak a testigo, saan a miembro <strong>iti</strong> NPA <strong>ni</strong> Nelson.<br />

7. Segun <strong>iti</strong> testigo, adda ti NPA a lumablabas idiay barangay, ngem awan met ti<br />

napaspasamak nga enkuentro <strong>iti</strong> baet ti AFP ken NPA kadag<strong>iti</strong> kapalpalabas. Kastoy met laeng<br />

ti makita <strong>iti</strong> datos a naggapu <strong>iti</strong> AFP. Segun kadag<strong>iti</strong> rekord ti AFP, adu dag<strong>iti</strong> napaspasamak a<br />

seryoso a laban <strong>iti</strong> baet ti AFP ken NPA ma<strong>ni</strong>pud 2000 inggana <strong>iti</strong> agdama, <strong>iti</strong> banda ti amianan<br />

(kadag<strong>iti</strong> mu<strong>ni</strong>sipalidad ti Gattaran ken Lasam), kasta met <strong>iti</strong> abagatan (kadag<strong>iti</strong> mu<strong>ni</strong>sipalidad ti<br />

Balbalan ken Pinukpuk, Kalinga, Admi<strong>ni</strong>stratibo a Rehion ti Cordillera). Ngem 30 a kilometro ti<br />

kaadayo dagitoy a mu<strong>ni</strong>sipalidad <strong>iti</strong> Barangay San Juan. Awan ti naidokumento <strong>iti</strong> rekord ti AFP<br />

nga a<strong>ni</strong>aman a napasamak nga enkuentro <strong>iti</strong> Barangay San Juan a mismo, ken ti kamaudian nga

pa<strong>ni</strong>d 64<br />

enkuentro a napasamak <strong>iti</strong> kabangibang a barangay, a ti Bural, ket idi pay Enero 2004 (nga awan<br />

ti natay wenno nasugatan). Dag<strong>iti</strong> mas seryoso ken nagsasaruno nga enkuentro ket napasamak <strong>iti</strong><br />

kabangibang a mu<strong>ni</strong>sipalidad ti Sto. Niño; ngem nagpatingga dagitoy idi 2001. (Naggapuan:<br />

CD a namarkaan kas “Reference Materials on Unexplained Killings (Jan 2007)” nga inted ti<br />

AFP, nayon ti nadumaduma a dokumento <strong>iti</strong> “chronology of violent incidents” a nakairamanan<br />

kanu ti NPA ma<strong>ni</strong>pud 2000 inggana 2006, ngem kasla saan a kumpleto ti datos para 2006.))<br />

8. Idi 24 ti Nobyembre, nagpam<strong>iti</strong>ng ti soldados ti Alpha Company, 21 st Infantry Battalion<br />

(IB), <strong>Philip</strong>pine Army. Ditoy, pinalawag da ti programa da kontra <strong>iti</strong> insurhensya. Nagaramid<br />

da <strong>iti</strong> sensus. Inlista da dag<strong>iti</strong> nagan ken birngas ti amin a nagatendar. Dinamag da no a<strong>ni</strong>a<br />

dag<strong>iti</strong> problema ti komu<strong>ni</strong>dad, ket impadamag met dag<strong>iti</strong> umili nga adda problema da <strong>iti</strong> health<br />

center, ken kasapulan da a matarimaan dag<strong>iti</strong> kalsada. Saludsod ti soldados: kasano da a<br />

matarimaan ti kalsada no dadaelen met ti NPA dag<strong>iti</strong> makina? Kuna ti maysa a residente:<br />

agpayso a napasamak daytoy <strong>iti</strong> namingsan, ngem itatta nga awan ti NPA, apay a saan a mabalin<br />

a tarimaan ti kalsada? Nagsao ti soldados maipanggep <strong>iti</strong> pananglimlimo ti miembros ti<br />

CPP/NPA/NDF. Timmakder ti tatang <strong>ni</strong> Nelson; saludsod na: apay a saan a maarrestar ti nakuna<br />

a miembros no kasdiay a mananglimlimo da unay? Sungbat ti maysa a soldado: kasano da a<br />

maarrestar ket ligal da met nga orga<strong>ni</strong>sasyon? (Tapno malawagan, dinamag ko no ti naaramid ket<br />

panagsaludsod ken panagsungbat laeng. Wen met kanu; awan met ti naipabuya a presentasyon a<br />

PowerPoint.)<br />

9. Idi 25 ti Nobyembre, adda impan ti soldados <strong>iti</strong> base-militar idiay Tuao a dua a residente<br />

a dati a miembros ti NPA. (Nawayawayaan isuda idi Disiembre, sakbay <strong>iti</strong> Paskua ti Natibidad<br />

wenno Krismas.)<br />

10. Malaksid <strong>iti</strong> naaramid idiay pulong ti 24 ti Nobyembre, awan ti nasiputan dag<strong>iti</strong> testigo a<br />

naaramid a sensus. Ngem saan da a maisigurado daytoy ta nagiinnadayo ti balbalay idiay a<br />

barangay. (Tapno maikonteksto: batay <strong>iti</strong> sensus ti NSO wenno National Statistics Office<br />

(Nasyonal nga Opisina kadag<strong>iti</strong> Estadistika), idi petsa 1 ti Mayo 2000, addaan ti Barangay San<br />

Juan <strong>iti</strong> populasyon a 408 a naiwaras <strong>iti</strong> 76 a balay.) Imbaga ka<strong>ni</strong>ak dag<strong>iti</strong> testigo nga adda araramiden<br />

ti soldados a sensus <strong>iti</strong> nadumaduma a paset ti probinsya ti Cagayan.<br />

11. Iti naud-udi, dinutokan ti soldados ti mano a residente a mak<strong>iti</strong>pon <strong>iti</strong> CAFGU. Segun <strong>iti</strong><br />

dadduma kadag<strong>iti</strong> umili a nagtultuloy nga agnaed idiay lugar, awan ti nagbanagan na daytoy.<br />

Naibaga kadag<strong>iti</strong> nadutokan nga ag-CAFGU a maikkan da ti trey<strong>ni</strong>ng, ngem awan pay ti<br />

napasamak. (No usto ti nangngeg ti nakasaritak a testigo, makunak a naiduma daytoy a<br />

pasamak; rumrummuar <strong>iti</strong> panagsasao ti dadduma a testigo, karaman ti mano a naggapu <strong>iti</strong><br />

probinsya ti Cagayan, nga agboluntaryo dag<strong>iti</strong> indibidwal, sa da agserbisyo a kas CAFGU.)<br />

12. Kalpasan ti <strong>pammapatay</strong>, dagus a dimmawat ti pamilya <strong>ni</strong> Nelson <strong>iti</strong> tulong kadag<strong>iti</strong><br />

kaaruba ken opisyal ti barangay. Kabigatan na, sinurot ti opisyales ti barangay dag<strong>iti</strong> paddak<br />

dag<strong>iti</strong> mammapatay ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> nagtakderan da inggana <strong>iti</strong> kabangibang a barangay a ti Bural,<br />

no dinno a nagiiyan ti soldados.<br />

13. Nagsarita ti tatang <strong>ni</strong> Nelson <strong>iti</strong> sango dag<strong>iti</strong> opisyal ti barangay, ngem nabuteng isuna <strong>iti</strong><br />

PNP, isu nga dag<strong>iti</strong> opisyal ti barangay laengen ti nangdokumento <strong>iti</strong> palawag na, ket impasa da<br />

<strong>iti</strong> PNP. (Segun <strong>iti</strong> AFP, “Naireport laeng ti <strong>pammapatay</strong> idi 151100 Disiembre 2006 [petsa 15 ti<br />

Disiembre 2006 <strong>iti</strong> a las onse ti agsapa babaen <strong>iti</strong> tekst <strong>ni</strong> Punong Barangay Froilan P Dassil.<br />

Nadamdamag nga i<strong>ni</strong>mbitaran ti yu<strong>ni</strong>t ti PNP <strong>iti</strong> Rizal, nga idadauluan <strong>ni</strong> P/Insp Balisi, dag<strong>iti</strong>

pa<strong>ni</strong>d 65<br />

naganak <strong>iti</strong> natay tapno palawagan da daytoy a banag, ngem saan da a pinalamlaman ti PNP.<br />

Pinagtalinaed ti Karapatan dag<strong>iti</strong> agasawa, ket binalakadan ti Karapatan isuda a mapan laengen<br />

idiay Bombo Radyo nga iwaragawag ti nagsakitan ti nakem da. Segun <strong>iti</strong> nayon nga<br />

impormasyon, indarum <strong>ni</strong> Charles Valencia, nga abogado ti Karapatan, <strong>ni</strong> 2LT PASCUA, nga<br />

awan inaramid na nga imbestigasyon.” (AFP Human Rights Office, “Status of Cases of Regular<br />

Members, CAFGUs, Suspected Military Assets and U<strong>ni</strong>ts of the AFP Implicated/Involved in the<br />

Killing of Militants (from 2001 – 8 March 2007)”, naisigpit <strong>iti</strong> Surat a naggapu <strong>iti</strong> Misyon ti<br />

Pilipinas <strong>iti</strong> UN, 23 ti Mayo 2007.)<br />

14. Napan ti tatang <strong>ni</strong> Nelson <strong>iti</strong> mu<strong>ni</strong>sipyo tapno dumawat ti sertipikasyon <strong>iti</strong> pannakatay ti<br />

anak na. Ngem di na inakseptar daytoy ta malaria ti nailista a kas gapu ti pannakatay <strong>ni</strong> Nelson.<br />

Dinamag ti Mayor ken ti Koronel no ayan na ti report ti mediko maipanggep <strong>iti</strong> bangkay. Ngem<br />

awan met ti naaramid nga otopsiya ti mediko ta saan da a maipan ti bangkay idiay syudad. Ti<br />

lugar a nakatayan ket asideg <strong>iti</strong> kalapaw ti pamilya da. Adayo unay daytoy <strong>iti</strong> pagluganan, ket<br />

adda pay maballasiw a karayan, a daydi a tiempo ket nangato ken napigsa unay ti panagayus. Isu<br />

nga naitabun laengen <strong>ni</strong> Nelson <strong>iti</strong> arubayan ti balay da.<br />

15. Nupay agduduadua ti pamilya idi damo, nangipulong da met laeng <strong>iti</strong> CHRP, PNP, ken<br />

Rehional a Prosekyutor ti Estado <strong>iti</strong> kapitolyo ti Cagayan idiay Tuguegarao. Ngem gapu ta awan<br />

ti iggem da a sertipikasyon ti pannakatay <strong>ni</strong> Nelson, narigatan da, ket inggana tatta, awan ti<br />

ammo dag<strong>iti</strong> testigo a nagbanagan na daytoy a kaso. Dinawat da ti tulong ti CHRP tapno makali<br />

ti bangkay ket maaramidan <strong>iti</strong> otopsiya.<br />

16. Inted ti AFP daytoy a pakasaritaan ti partisipasyon na kadag<strong>iti</strong> simmaruno nga<br />

imbestigasyon:<br />

“Idi 20 ti Enero 2007, nagipaw-it <strong>ni</strong> Rev Emery V Cadiz ti KARAPATAN-CV Chapter<br />

<strong>iti</strong> surat ken<strong>ni</strong> Mayor Raul Dela Cruz ti Rizal a nangipakaammo ka<strong>ni</strong>ana nga<br />

agisayangkat ti Karapatan ken ti Opisina ti CHR <strong>iti</strong> Region 2 ti imbestigasyon ma<strong>ni</strong>pud<br />

20 inggana 21 ti Enero 2007.<br />

“Iti 190800 ti Enero 2007 [petsa 19 ti Enero 2007 <strong>iti</strong> a las otso ti agsapa], simmangpet<br />

idiay Sicalao, Lasam, Cagayan ti maysa a grupo a nak<strong>iti</strong>punan ti dua a ganggannaet:<br />

maysa nga Amerikano a <strong>ni</strong> Emily Totenberg, miembro kanu ti Green International Press,<br />

ken maysa a Hapon nga estudyante kanu idiay UP-Diliman. Naggapu kanu dagitoy a tao<br />

<strong>iti</strong> KARAPATAN. Nangidaulo ka<strong>ni</strong>ada ti maysa a tao nga estudyante kanu ti UP <strong>iti</strong><br />

doktoral a tukad. Pinasardeng dag<strong>iti</strong> elemento ti 21IB isuda para <strong>iti</strong> gagangay nga<br />

inspeksyon. Gapu ta di a maiparang dag<strong>iti</strong> ganggannaet ti pasport da, pinasubli ti 21IB<br />

isuda <strong>iti</strong> naggapuan da. Nadlaw a kaaduan kadag<strong>iti</strong> miembro ti grupo ket militante <strong>iti</strong><br />

probinsya ti Cagayan.<br />

“Iti 19 ken 20 ti Pebrero 2007, naiwarnak <strong>iti</strong> <strong>Philip</strong>pine Daily Inquirer dag<strong>iti</strong> artikulo a<br />

mangibagbaga a ti grupo <strong>ni</strong> 2LT MARCELO PASCUA PA ti responsable para <strong>iti</strong><br />

<strong>pammapatay</strong> <strong>ni</strong> Mr. Asucena. . . .<br />

“Inreport ti Komandante nga awan kinapudno na daytoy nga alegasyon. Nakasumiter ti<br />

yu<strong>ni</strong>ti <strong>iti</strong> CSAFP <strong>iti</strong> pagrugian a report. Nayon na daytoy, kas pagsungbat <strong>iti</strong> panagusig ti<br />

Komandante, 21IB, nakasagana ti yu<strong>ni</strong>t a mangala <strong>iti</strong> sertipiko ma<strong>ni</strong>pud kadag<strong>iti</strong> testigo a

pa<strong>ni</strong>d 66<br />

kadua ti mano nga opisyales ken mannursuro ti barangay <strong>ni</strong> 2LT PASCUA <strong>iti</strong> petsa a<br />

nakapasamakan ti insidente. Awan pay ti imparuar a subpuena ti prosekyutor <strong>iti</strong> erya.”<br />

(AFP Human Rights Office, “Status of Cases of Regular Members, CAFGUs, Suspected<br />

Military Assets and U<strong>ni</strong>ts of the AFP Implicated/Involved in the Killing of Militants<br />

(from 2001 – 8 March 2007)”, naisigpit <strong>iti</strong> Surat a naggapu <strong>iti</strong> Misyon ti Pilipinas <strong>iti</strong> UN,<br />

23 ti Mayo 2007.)<br />

James Ayunga<br />

17. Iladawan na daytoy a kaso ti pamay-an ti panaglaban <strong>iti</strong> insurhensya <strong>iti</strong> rehion ti Central<br />

Luzon.<br />

18. Ni James Ayunga ket mangidadaulo <strong>iti</strong> Alyansa ng Magbubukid sa Gitnang Luzon<br />

(AMGL), lokal a tsapter ti Kilusang Magbubukid ng Pilipinas (KMP), nga orga<strong>ni</strong>sasyon dag<strong>iti</strong><br />

pesante a paset ti koalisyon a Bayan. Nayon na daytoy, miembro <strong>ni</strong> James <strong>iti</strong> Sanggu<strong>ni</strong>ang<br />

Barangay ti Culong, Guimba, Nueva Ecija, Central Luzon. (Tapno maikonteksto: batay <strong>iti</strong> sensus<br />

ti NSO, 1 ti Mayo 2000, addaan ti Barangay Culong <strong>iti</strong> populasyon a 1,447 a naiwaras <strong>iti</strong> 322 a<br />

balay.)<br />

19. Idi Hunyo 2006, adda ti naipuesto <strong>iti</strong> barangay a detachment ti militar (a naggapu <strong>iti</strong> 71 st<br />

IB). Nangayab daytoy <strong>iti</strong> m<strong>iti</strong>ng ti komu<strong>ni</strong>dad. Ditoy a pulong, imbaga ti soldados nga immay<br />

da tapno imantener ti urnos ken kappia. Dinawat da kadag<strong>iti</strong> nakitaripnong a miembro dag<strong>iti</strong><br />

orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil nga ited da ti nagnagan da, ngem awan ti nagboluntaryo. Kalpasan<br />

na daytoy, nagsensus ti soldados <strong>iti</strong> balbalay, inammo da ti nagnagan dag<strong>iti</strong> akinbalay, ti trabaho<br />

da, ken dadduma pay.<br />

20. Apagdanon ti Hulyo, nakabukelen ti soldados <strong>iti</strong> listaan a naibatay <strong>iti</strong> sensus. Inayaban<br />

da ti amin a nakalista a sagaysa a mainterrogar. Immuna kadag<strong>iti</strong> naayaban dag<strong>iti</strong> lokal a<br />

miembro ti KMP. Naaramid ti interogasyon <strong>iti</strong> balay nga inabangan ti detachment. Adda<br />

naaramid a panangtortyur, karaman ti panagdanog <strong>iti</strong> tian ken panagbungon <strong>iti</strong> ulo ti<br />

mainterrogar <strong>iti</strong> plastik. Naayaban dag<strong>iti</strong> naganak ken<strong>ni</strong> James ken ti dadduma pay a kabagian<br />

na a miembro dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil. Sinaludsod ti soldados no dinno da a<br />

mabirokan <strong>ni</strong> James ta adda naala da nga impormasyon nga isuna kanu ket pultaym nga<br />

orga<strong>ni</strong>sador ti AMGL, isu nga awan isuna idiay barangay. Naayaban met laeng ti anak ken<br />

manugang na, ket natortyur da. Nadanagan da para ken<strong>ni</strong> ama da, isu nga binagaan da isuna a<br />

saan nga agsubli <strong>iti</strong> barrio. Pimmanaw da met laeng <strong>iti</strong> barrio.<br />

21. Napangipapati ti danag da idi napatay idiay barrio ti maysa a kagawad ti barangay a<br />

mangidadaulo met laeng <strong>iti</strong> KMP. (Batay kadag<strong>iti</strong> report, maipagarup a daytoy <strong>ni</strong> July Vasquez,<br />

a napatay idi 16 ti Agosto 2006. Inayaban ti soldados <strong>ni</strong> Mr. Vasquez, ket i<strong>ni</strong>nterrogar da isuna.<br />

Nagbuteng isuna, isu nga pinanawan na ti nasakupan a daga <strong>iti</strong> dua a lawas. Idi nagsubli isuna,<br />

nagituon ti soldados <strong>iti</strong> detachment asideg <strong>iti</strong> balay na. Daydi a karabian, pinatay da isuna.<br />

Suspetsa ti soldados a kimmuyog isuna <strong>iti</strong> NPA. (Segun <strong>iti</strong> AFP, “Idi 161900 ti Agosto [petsa 16<br />

ti Agosto <strong>iti</strong> a las siete ti rabii], pinaltogan ti tallo (3) a CT [commu<strong>ni</strong>st terrorists/komu<strong>ni</strong>sta a<br />

terrorista] <strong>ni</strong> Brgy Kagawad July VASQUEZ <strong>iti</strong> Brgy Culong, Guimba, Nueva Ecija, ket napatay<br />

da isuna. Dawdawaten kanu dag<strong>iti</strong> CT ka<strong>ni</strong>ana nga ipausar na ti balay na kadakuada kas<br />

pagdagasan, ngem minadian na daytoy. Dinawat na kanu <strong>iti</strong> Army nga agituon da <strong>iti</strong> detachment

pa<strong>ni</strong>d 67<br />

<strong>iti</strong> brgy da.” (CD a namarkaan kas “Reference Materials on Unexplained Killings (Jan 2007)”<br />

inted ti AFP).)<br />

22. Ma<strong>ni</strong>pud kadag<strong>iti</strong> umili a nagtalinaed <strong>iti</strong> barrio, naammuan ti testigo a tallo nga aldaw <strong>iti</strong><br />

bulan ti Agosto a nagiyan ti soldados a nangsiim <strong>iti</strong> balay nga imbati ti pamilya. Nagrikus-rikus<br />

da <strong>iti</strong> nasakupan a daga a nakalugan <strong>iti</strong> motorsiklo ken agbadbado ti pangsibilyan, ngem<br />

nailasinan latta dag<strong>iti</strong> kaaruba dag<strong>iti</strong> indibidwal a soldados. Pinuoran ti soldados ti balay idi 29 ti<br />

Agosto 2006. Iti panagkita dag<strong>iti</strong> umili, daytoy ket demonstrasyon ti konsekuensya ti panaglisi<br />

<strong>iti</strong> interogasyon.<br />

23. Idi 4 ti Nobyembre 2006, nagayab ti soldados <strong>iti</strong> m<strong>iti</strong>ng ti komu<strong>ni</strong>dad. (Dinamag ko,<br />

tapno malawagan ak, no adda nausar ditoy a polyetos para <strong>iti</strong> pammadakes, ket awan met kanu.)<br />

Impakdaar da a gapu ta madi <strong>ni</strong> Mr. Ayunga nga agreport kadakuada, ibilang da isuna a kas<br />

“wanted”. Kuna da a no makita da isuna, patayen da. Ti rason nga inted da ket kumander kanu<br />

isuna <strong>iti</strong> NPA. Pinaneknekan kanu daytoy ti panagpanaw na <strong>iti</strong> barrio ken ti saan na a<br />

panagpakita tapno mali<strong>ni</strong>san koma ti nagan na. (Iti nasakupan a daga a daytoy, kadawyan nga<br />

agnanaed dag<strong>iti</strong> agkakabagian <strong>iti</strong> maymaysa a “compound” – lote nga okupado ti mano a balay –<br />

isu nga kadkadlaw no adda ti maawan a miembro ti pamilya. Ipagarup ti soldados a no awan<br />

daytoy a tao, napan isuna a kimmuyog <strong>iti</strong> NPA.)<br />

24. Segun kadag<strong>iti</strong> nakasaritak a testigo, dumagas ken mapakan dag<strong>iti</strong> NPA <strong>iti</strong> balbalay <strong>iti</strong><br />

napalabas. Mabuteng dag<strong>iti</strong> umili a no saan da a padagasen ti NPA, adda ti mapasamak ka<strong>ni</strong>ada<br />

a dakes. Ngem ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> kamaudian a paset ti tawen 2003, saanen nga im-immay ti NPA.<br />

Ken ma<strong>ni</strong>pud idi nagituon ti soldados <strong>iti</strong> detachment da <strong>iti</strong> barangay, awan pulos ti<br />

napaspasamak nga enkuentro <strong>iti</strong> AFP ken NPA. (Maiyannugot daytoy <strong>iti</strong> datos nga inted ti AFP<br />

<strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> insidente. Segun kadag<strong>iti</strong> rekord ti AFP, ma<strong>ni</strong>pud 2000 inggana <strong>iti</strong> agdama,<br />

adu dag<strong>iti</strong> napaspasamak a laban <strong>iti</strong> baet ti AFP ken NPA <strong>iti</strong> amianan (kadag<strong>iti</strong> mu<strong>ni</strong>sipyo ti<br />

Cuyapo, Lupao, ken Umingan, ngem ad-adu <strong>iti</strong> Carranglan) ken <strong>iti</strong> laud-abagatan (<strong>iti</strong> aglawlaw ti<br />

syudad ti Tarlac). Sangapulo ket lima inggana 30 a kilometro ti kaadayo dagitoy a lugar <strong>iti</strong><br />

Barangay Culong. Dag<strong>iti</strong> kaasidgan a lugar a nakapasamakan ti aktwal nga armado nga<br />

enkuentro <strong>iti</strong> baet ti AFP ken NPA ket ti Barangay San Pascual, Sto. Domingo, Nueva Ecija<br />

(Pebrero 2000) ken ti Barangay Gabaldon, Syudad ti Muñoz, Nueva Ecija (Hulyo 2003), ket<br />

awan met ti napatay wenno nasugatan kadag<strong>iti</strong> enkuentro. Nairekord met laeng ti maysa a<br />

pasamak, a pinasardeng ti NPA ti maysa a lugan tapno mausar da <strong>iti</strong> panangilibre kadag<strong>iti</strong><br />

miembro ti NPA a nadetener <strong>iti</strong> kabangibang a barangay idi Hulyo 2005. Maymaysa laeng ti<br />

nairekord ti AFP nga insidente <strong>iti</strong> Barangay Culong; awan sabali no di a ti naistorya a<br />

<strong>pammapatay</strong> ken<strong>ni</strong> July Vasquez. (CD a namarkaan kas “Reference Materials on Unexplained<br />

Killings (Jan 2007)” nga inted ti AFP, nayon ti nadumaduma a dokumento <strong>iti</strong> “chronology of<br />

violent incidents ” a nakairamanan kanu ti NPA ma<strong>ni</strong>pud 2000 inggana 2006, ngem kasla saan a<br />

kumpleto ti datos para 2006.))<br />

25. Adda naituon a pagpuestuan ti Barangay Defense System sangapulo a metro ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong><br />

balay <strong>ni</strong> Mr. Ayunga. Daytoy a pagpuestuan ti BDS ket dati a pagsardengan ti bus. Naaladan<br />

daytoy <strong>iti</strong> naminlima nga agtutuon a sako a napno <strong>iti</strong> darat ken napinturaan <strong>iti</strong> berde, a kasla<br />

comouflage. (Naikkan ak ti litratos dag<strong>iti</strong> pagpuestuan ti nadumaduma a BDS.) Amin kadag<strong>iti</strong><br />

bumarangay ket kapilitan a makipaset <strong>iti</strong> BDS; maiskedyul ti pannakipaset da. Kadawyan a<br />

dag<strong>iti</strong> lallaki laeng ti makipaset, ngem no awan ti waya da, sumukat dag<strong>iti</strong> asawa wenno annak<br />

da. Amin ka<strong>ni</strong>ada ket napasapata, ngem awan kadakuada ti naikkan <strong>iti</strong> trey<strong>ni</strong>ng. Maarmasan da<br />

kadag<strong>iti</strong> nakumpiskar nga adu a shot gun. Makolektar <strong>iti</strong> amin a balay ti kontribusyon para <strong>iti</strong>

pa<strong>ni</strong>d 68<br />

kape ken makan a pangmerienda dag<strong>iti</strong> agtrabaho <strong>iti</strong> BDS. Malaksid <strong>iti</strong> BDS, nangted met laeng<br />

ti testigo <strong>iti</strong> detalye <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> panangitakder ken panaggaraw dag<strong>iti</strong> detachment, kasta met <strong>iti</strong><br />

panangtiktik, a ti dadduma kadagitoy a detalye ket nausar <strong>iti</strong> daytoy a report.<br />

26. Gapu ta nagbiag <strong>ni</strong> James Ayunga, saan nga i<strong>ni</strong>mbestigar ti Task Force Usig ti kaso na.<br />

Nailaksid met laeng ti kaso <strong>ni</strong> July Vazquez kadag<strong>iti</strong> kaso a sinakop ti nakuna a grupo gapu ta<br />

adda kanu ti sabali (ngem saan a spesipiko) a motibo para <strong>iti</strong> daytoy a <strong>pammapatay</strong>. (Annex E ti<br />

dokumento a “Task Force ‘Usig’” nga inted ti Gubyerno.)<br />

Dag<strong>iti</strong> Biktima ti Davao Death Squad<br />

27. Iti sumaruno a tagadtadan, maamiris dag<strong>iti</strong> kangrunaan nga elemento <strong>iti</strong> pito a kaso a<br />

naadal ko babaen <strong>iti</strong> pannakisaritak kadag<strong>iti</strong> testigo wenno kabagian dag<strong>iti</strong> biktima ti Davao<br />

Death Squad (DDS). Saanen a nairaman ti dadduma a kaso gapu <strong>iti</strong> kinakurang ti impormasyon<br />

wenno gapu ta posible a ti rason para <strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> ket personal a risiris wenno sakit ti nakem.<br />

Kaso Rumrummuar a<br />

gapu ti<br />

<strong>pammapatay</strong><br />

1 Kamali (saan koma<br />

nga isu ti target<br />

dag<strong>iti</strong> nangpatay<br />

2 Petty wenno bassit<br />

a panagtakaw<br />

3 Napaawan-basol ti<br />

biktima <strong>iti</strong> kaso ti<br />

<strong>pammapatay</strong>,<br />

ngem ipagpagarup<br />

latta ti pulisya nga<br />

Pangta a naawat<br />

sakbay a napatay<br />

Napakdaaran ti ina a<br />

saan a pagbisitaen ti<br />

maysa kadag<strong>iti</strong><br />

gayyem ti anak na ta<br />

“nailista” kanu daytoy.<br />

Iti programa na <strong>iti</strong><br />

radyo, imbaga ti<br />

Mayor a kalpasan na<br />

daydi a lawas, baka<br />

saanen nga agbiag ti<br />

biktima gapu ta<br />

nagtakaw isuna.<br />

Kasakbayan na daytoy,<br />

pinakdaaran isuna ti<br />

maysa a kagawad ti<br />

barangay a mayat<br />

koma no panawan na ti<br />

Davao, kasta met a<br />

napakdaaran <strong>ni</strong> nanang<br />

na nga ipak<strong>ni</strong> na ti<br />

anak na ta daytoy ti<br />

sumaruno a mapatay.<br />

Napakdaaran ti kabsat<br />

ti pulis na a mapatay<br />

isuna.<br />

Galad ti panaggaraw<br />

dag<strong>iti</strong> nangpatay<br />

Dimmissaag <strong>iti</strong><br />

nagluganan da a<br />

motorsiklo ti dua a<br />

lallaki. Simrek da <strong>iti</strong><br />

balay. Pinatay da ti<br />

biktima. (Saan a<br />

nakabonet dag<strong>iti</strong><br />

nangpatay.)<br />

Iti kalsada, kinamat ti<br />

tallo a lallaki ti<br />

biktima, ket pinaltogan<br />

da. (Saan a nakabonet.)<br />

Adda isuna <strong>iti</strong> ruar ti<br />

balay ket sinallabayan<br />

ti maysa a lalaki isuna,<br />

sa binagkong. (Saan a<br />

nakabonet.)<br />

Panawen ken<br />

lokasyon ti<br />

<strong>pammapatay</strong><br />

Iti uneg ti balay, <strong>iti</strong><br />

agsapa<br />

Iti kalsada, <strong>iti</strong><br />

agsapa<br />

Iti kalsada, <strong>iti</strong><br />

malem

isuna ti akinbasol<br />

4 Saan a nalawag Awan ti naawat na<br />

mismo a pangta, ngem<br />

pinakdaaran ti kapitan<br />

ti barangay ti gayyem<br />

na a masapul a<br />

pumanaw isuna ta<br />

5 Napabasol <strong>iti</strong> petty<br />

wenno bassit a<br />

panagtakaw<br />

6 Panagdalus<br />

kadag<strong>iti</strong> kotse<br />

7 Agduduma a petty<br />

wenno bassit a<br />

panagtakaw<br />

maysa isuna a target.<br />

Napakdaaran ti ina na<br />

a mapapatay isuna.<br />

Agarup dua a lawas<br />

sakbay <strong>iti</strong><br />

pannakagudas,<br />

napakdaaran ti biktima<br />

a masapul na a<br />

sardengan ti<br />

panagdalus kadag<strong>iti</strong><br />

kotse ta madi a<br />

buyaen. (Dalusan ken<br />

bantayan ti biktima<br />

dag<strong>iti</strong> kotse nga<br />

agparada <strong>iti</strong> sango ti<br />

maysa a pasdek, ket no<br />

agsubli dag<strong>iti</strong> akinbagi,<br />

singiren na isuda.<br />

Adda dag<strong>iti</strong><br />

mangkaykayat <strong>iti</strong><br />

ikaskasta na, ngem<br />

adda dag<strong>iti</strong> agmadi.)<br />

Kuna ti nangpakdaar a<br />

no saan a sumardeng,<br />

pagbalinen na nga<br />

ehemplo ti biktima.<br />

Pinakdaaran dag<strong>iti</strong><br />

barangay tanod ti<br />

nanang ti biktima nga<br />

isuna ti maisaruno.<br />

Pinakdaaran isuna ti<br />

opisyal ti pulisya a<br />

nakalista isuna <strong>iti</strong> OB.<br />

Alice Omengan-Claver ken Constancio Claver<br />

Dua a lallaki a<br />

nakalugan <strong>iti</strong><br />

motorsiklo ti nangsurot<br />

<strong>iti</strong> biktima,<br />

dimmissaag, ket<br />

binagkong da isuna.<br />

(Saan a nakabonet.)<br />

Binagkong ti maysa a<br />

lalaki. (Saan a nalawag<br />

ka<strong>ni</strong>ak no nakabonet ti<br />

nangbagkong.)<br />

Bayat nga<br />

agtrabtrabaho isuna,<br />

adda simmardeng a<br />

motorsiklo nga<br />

<strong>ni</strong>luganan ti drayber<br />

ken maysa a pasahero.<br />

Dimmissag ti<br />

nakatugaw <strong>iti</strong> likud ti<br />

drayber, immasideg <strong>iti</strong><br />

biktima, ken<br />

bimmagkong ka<strong>ni</strong>ana.<br />

(Saan a nakabonet.)<br />

Saan nga aplikable: Iti<br />

panawen ti<br />

panagbisitak, saan pay<br />

lang a napapatay ti<br />

biktima .<br />

pa<strong>ni</strong>d 69<br />

Iti kalsada, <strong>iti</strong><br />

sango ti stasyon ti<br />

pulisya, <strong>iti</strong> rabii<br />

Iti palengke, <strong>iti</strong><br />

rabii<br />

Iti kalsada, <strong>iti</strong><br />

malem<br />

Saan nga aplikable<br />

28. Iladawan dagitoy a kaso ti kinakomplikado ti pannakairaman ti PNP ken dag<strong>iti</strong> parausig<br />

<strong>iti</strong> panangipinget ti Gubyerno a labanan ti insurhensya.

pa<strong>ni</strong>d 70<br />

29. Idi 31 ti Hulyo 2006, namin-ano a napaltugan da Alice Omengan-Claver ken Dr.<br />

Constancio Claver. Natay <strong>ni</strong> Alice daydi mismo a aldaw. Ti <strong>pammapatay</strong> ka<strong>ni</strong>ana ken dag<strong>iti</strong><br />

pangta <strong>iti</strong> biag <strong>ni</strong> lakay na ket maawatan <strong>iti</strong> konteksto ti papel da nga agasawa <strong>iti</strong> komu<strong>ni</strong>dad ken<br />

<strong>iti</strong> dadduma pay a pasamak.<br />

30. Dati nga agtrabtrabaho <strong>ni</strong> Alice idiay Ma<strong>ni</strong>la para <strong>iti</strong> CPA (Cordillera Peoples’ Alliance),<br />

ken agit-ited isuna <strong>iti</strong> suporta <strong>iti</strong> Bayan Muna. Opisyal met laeng isuna kadag<strong>iti</strong> PTCA (Parent-<br />

Teachers-Commu<strong>ni</strong>ty Association) kadag<strong>iti</strong> iskwelaan dag<strong>iti</strong> annak da. Ni Constancio met<br />

medikal a doktor a mangopera ken mangagas kadag<strong>iti</strong> pamilya. Isuna ti nangibangon <strong>iti</strong> CHECK<br />

(Commu<strong>ni</strong>ty Health Concerns for Kalinga), a nangituon kadag<strong>iti</strong> programa a pangsalun-at <strong>iti</strong> 17<br />

a barangay ti Kalinga. Isuna ket pangulo ti Bayan Muna-Kalinga, maikadua a pangulo ti CPA-<br />

Kalinga, pangulo ti board ti <strong>Philip</strong>pine Red Cross-Kalinga, miembro <strong>iti</strong> Kalinga Medical<br />

Society, ken miembro ti <strong>Philip</strong>pine Academy of Family Physicians. Nupay sabali ti imbagbaga<br />

ti opisyales ti Gubyerno maipanggep ka<strong>ni</strong>ada kadag<strong>iti</strong> kapalpalabas, <strong>iti</strong> pannakaawat ko, imbaga<br />

met da Alice ken Constancio a saan da a miembros ti NDF.<br />

31. Idi Marso 2006, <strong>ni</strong> Pedro Ramos ti nagbalin a Komandante-Probinsyal ti PNP-Kalinga.<br />

Sakbay a napasamak ti panangatake kenda Alice ken Constancio, adda 16 a di a masolsolbar a<br />

kaso ti <strong>pammapatay</strong> <strong>iti</strong> panawen a nakatugaw <strong>ni</strong> Ramos.<br />

32. Segun <strong>iti</strong> maysa nga impormante, nagpulpulong ti probinsyal nga IALAG nga adda<br />

partisipasyon dag<strong>iti</strong> ahensya a pan<strong>ni</strong>ktik ken pangseguridad, ngem awan partisipasyon ti<br />

prosekyutor.<br />

33. Idi 8 ti Hunyo 2006, napatay <strong>ni</strong> Rafael Markus Bangit, maikadua a pangulo ti Bayan<br />

Muna-Kalinga ken nasinged a gayyem da Constancio ken Alice. Inaramid daytoy ti mano a di a<br />

mailasinan a manggudas a nakalugan <strong>iti</strong> maysa a van idiay mu<strong>ni</strong>sipalidad ti Echague, probinsya<br />

ti Isabela, rehion ti Cagayan Valley (a kabangibang ti Kalinga).<br />

34. Kalpasan ti pagbiit a panawen, nagsao <strong>ni</strong> Constancio <strong>iti</strong> Radyo Natin maipanggep <strong>iti</strong><br />

panangbuya ti Bayan Muna <strong>iti</strong> isyu ti panagbaliw <strong>iti</strong> Konstitusyon. Bayat nga agsasao <strong>ni</strong><br />

Constancio, nakaawat <strong>ni</strong> Alice ti tekst a mangibagbaga a kasla saan nga ipagan-ano “ti doktor” <strong>ni</strong><br />

Alice ken dag<strong>iti</strong> annak da.<br />

35. Uppat nga aldaw sakbay a napasamak ti panangatake, naipasking <strong>iti</strong> ruar ti kli<strong>ni</strong>k <strong>ni</strong><br />

Constancio ti polyetos a kontra-NPA, a kasla dag<strong>iti</strong> ar-aramaten ti militar tapno maibaga nga<br />

adda ar-aramiden ti NPA a pananggugor.<br />

36. Banda 6:45 ti agsapa ti 31 ti Hulyo 2006, itultulod da Alice ken Constancio ti aannak da<br />

<strong>iti</strong> iskwelaan idiay Barangay Bulanao, Syudad ti Tabuk, Probinsya ti Kalinga, Admi<strong>ni</strong>stratibo a<br />

Rehion ti Cordillera. Malpas da nga idissaag ti maysa nga anak da, sinalbat ti nangisit a van ti<br />

kotse da. Pinaltogan ti dua nga armado a lallaki ti windshield, ket namin-ano a natamaan ti bala<br />

da Alice ken Constancio, ngem saan a natamaan ti anak da. Naitaray da <strong>iti</strong> Kalinga Provincial<br />

Hospital idiay Bulanao. Pinadas kanu <strong>ni</strong> Ramos a sumrek <strong>iti</strong> kuarto a nagoperaan dag<strong>iti</strong> doktor<br />

kadakuada, ta kayat na kanu a “kitaen no sibibiag da pay,” ngem naparitan isuna. Saan a<br />

bimmayag <strong>iti</strong> daydi nga aldaw, natay <strong>ni</strong> Alice.<br />

37. Banda a las siete ti agsapa, bayat a maag-agasan da idiay ospital, naireport <strong>iti</strong> stasyon ti<br />

radyo a DZRH a natay da nga dua. Iti 8:06 ti bigat, inreport <strong>ni</strong> Ramos ken<strong>ni</strong> Heneral Raul

pa<strong>ni</strong>d 71<br />

Gonzales ti Cordillera Regional Police Command a <strong>ni</strong> Constancio ket “miembro ti NDF, Klg<br />

Baggas.” Iti 8:15 ti bigat, imbaga <strong>ni</strong> Gonzales <strong>iti</strong> media a “<strong>ni</strong> Claver ket suspetsado kas miembro<br />

ti NDF.”<br />

38. Timmaray ti van <strong>iti</strong> direksyon ti pagbeddengan ti Kalinga <strong>iti</strong> probinsya ti Cagayan, <strong>iti</strong><br />

kalsada nga agpa-Tuguegarao. Iti daytoy a kalsa, adda tallo a checkpoint ti AFP ken PNP. Saan<br />

pulos a naibilin kadagitoy a pasardengen ti van. Idi dinawat ti palawag na maipanggep ditoy,<br />

kuna kanu <strong>ni</strong> Assistant Police Director Hoover Coyoy nga “awan ngamin ti load mi” kadag<strong>iti</strong><br />

cellphone. Adda ti maysa a lugan ti pulis a kimmamat koma <strong>iti</strong> van, ngem pinasardeng daytoy.<br />

39. Binukel ti Task Force Usig ti Task Force Bulanao para <strong>iti</strong> imbestigasyon ti pasamak. Ti<br />

CIDG wenno Criminal Investigation and Detection Group (grupo para <strong>iti</strong> panangsiim ken<br />

panangimbestigar kadag<strong>iti</strong> krimen) ti nangidaulo a yu<strong>ni</strong>t.<br />

40. Kalpasan ti maysa a bulan, naipasubli <strong>ni</strong> Ramos <strong>iti</strong> headquarters ti PNP idiay Camp<br />

Crame, ket naipasublat ti puesto na kas hepe ti pulisya ti probinsya ken<strong>ni</strong> Koronel Damian.<br />

Kalpasan ti maysa manen a bulan, naipasublat daytoy ken<strong>ni</strong> Romeo Abaring.<br />

41. Idi 22 ti Septiembre 2006, indarum ti Task Force Bulanao <strong>ni</strong> Police Officer Jessie<br />

Caranto, a drayber ken bodyguard <strong>ni</strong> Ramos.<br />

42. Idi 28 ti Septiembre 2006, di<strong>ni</strong>sarmaan ken dinetener dag<strong>iti</strong> pulis nga idadauluan <strong>ni</strong><br />

Kapitan Domallig, hepe ti maysa a sub-station ti PNP, dag<strong>iti</strong> CIDG a miembro ti Task Force<br />

Bulanao <strong>iti</strong> siyam nga oras. Malpas da a mawayawayaan, simmangpet <strong>ni</strong> Ramos, ket imbilin na<br />

ti panangituon kadag<strong>iti</strong> checkpoint ken panangtiliw manen kadakuada, ngem napaay isuna.<br />

43. Kalpasan na daytoy, binawi dag<strong>iti</strong> testigo ti testimonya da.<br />

44. Pinagelan ti PNP ti panaggaraw da Ramos ken Caranto <strong>iti</strong> 90 nga aldaw. (Rumrummuar a<br />

nadetener <strong>ni</strong> Caranto <strong>iti</strong> nasyonal nga opisina ti PNP idiay Camp Crame.)<br />

45. Inkeddeng ti Provincial Prosecutor’s Office (Opisina ti Probinsyal a Parausig) ti Kalinga<br />

nga attanan ti panagpartisipar na <strong>iti</strong> kaso, ket i<strong>ni</strong>yalis na daytoy <strong>iti</strong> Regional Prosecutor’s Office<br />

(Opisina ti Rehional a Parausig). Idi 10 ti Enero 2007, naibasura ti kaso gapu <strong>iti</strong> kinakurang ti<br />

ebidensya.<br />

46. Nagtultuloy ti pangta ken<strong>ni</strong> Constancio kalpasan ti pasamak.<br />

47. Idi 2 ti Agosto 2006, nakaawat <strong>ni</strong> Constancio ti mensahe a tekst: “May clearance ang<br />

tangkang pagpatay kay Dr. Claver kaya sabihin sa mga kapamilya na huwag silang magtiwala sa<br />

mga kapulisan dyan.” (Adda pammalubos ti kalikagum a patayen <strong>ni</strong> Dr. Claver, isu nga ibaga yo<br />

kadag<strong>iti</strong> kabagian na a di da agtalek <strong>iti</strong> pupulis dita.)<br />

48. Iti umuna a lawas ti Enero 2007, nakaawat met dag<strong>iti</strong> miembro ti Kalinga Medical<br />

Society ti mensahe a tekst: “Pakisabi kay Dr Claver na mag-ingat dahil hindi siya t<strong>iti</strong>gilan, at<br />

may plano pang gam<strong>iti</strong>n ang mga bata. Hindi ko na uul<strong>iti</strong>n ang pag-contact sa inyo dahil baka<br />

mahalata ako.” (Pakibaga ken<strong>ni</strong> Dr. Claver nga agannad ta saan da a sardengan isuna, ket adda<br />

pay plano da nga usaren dag<strong>iti</strong> ubbing. Saankon nga uliten ti panagkontak kadakayo ta baka<br />

madlawdak.)

pa<strong>ni</strong>d 72<br />

49. Kalpasan a nairakurak <strong>iti</strong> radyo ti maysa nga interbyu ken<strong>ni</strong> Constancio, nakaawat ti<br />

mangipataray <strong>iti</strong> stasyon ti mensahe a tekst: “Pakisabi po sobrang tapang <strong>ni</strong> Dr. Claver. At pati<br />

kayo, nakikiuto. Ingat lang kayo diyan taga Radio Natin. Kayo ang isusunod namin!” (Pakibaga<br />

ken<strong>ni</strong> Dr. Claver, sobra ti kinatured na. Ken uray dakayo, basta laeng mammati kayo ka<strong>ni</strong>ana.<br />

Agannad kayo a taga-Radio Natin. Aganannad kayo wenno saan isaruno mi dakayo idiay listaan<br />

mi!<br />

50. Kadag<strong>iti</strong> napalabas a mano a bulan, adda impadengngeg ti AFP <strong>iti</strong> lokal a media a<br />

sarsarita a nabirokan da ti nagan <strong>ni</strong> Constancio kadag<strong>iti</strong> natiliw da a libros de kuenta ti NPA a<br />

manglislista kadag<strong>iti</strong> donasyon.<br />

51. Segun <strong>iti</strong> Task Force Usig, saan kanu a sakop ti trabaho da ti kaso <strong>ni</strong> Alice Omengan-<br />

Claver ta adda kanu ti sabali a motibo (a saan met a maibagbaga no a<strong>ni</strong>a daytoy) <strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong><br />

ka<strong>ni</strong>ana. (Annex E ti dokumento a “Task Force ‘Usig’” nga inted ti Gubyerno.)<br />

52. Ngem as-asikasuen ti Task Force Usig ti kaso <strong>ni</strong> Rafael Bangit. Inreport na a maimimbestigar<br />

ti kaso, ket “Ipakpakita ti eksaminasyon nga inaramid ti Crime Lab kadag<strong>iti</strong> bala a<br />

dag<strong>iti</strong> kalibre 45 a paltog a nausar ken<strong>ni</strong> Castillo idiay Echague ket isu met laeng dag<strong>iti</strong> nausar<br />

ken<strong>ni</strong> Bangit idiay San Isidro, Isabela. Kayat na a sauen, saan nga agduduma a tattao dag<strong>iti</strong><br />

nangaramid <strong>iti</strong> dua a krimen.” Iti kaso <strong>ni</strong> Madonna Castillo y Lucban, inreport ti Task Force<br />

Usig a “ti nangpatay ka<strong>ni</strong>ana ket da Armando Inong @ [alias] Justin/Rio ken John Doe [di a<br />

maammuan ti usto nga identidad], miembros ti SYP1 SECOM, Central Front, CVRC [kayat na a<br />

sauen, Samahang Yu<strong>ni</strong>t Pampropaganda 1, Southeastern Command, Central Front, Cagayan<br />

Valley Regional Committee ti NPA]” ken “ti motibo da ket pananggugor <strong>iti</strong> miembros ti partido.<br />

Mammati dag<strong>iti</strong> CT [commu<strong>ni</strong>st terrorists] a ti biktima ket nagbalinen nga impormante ti<br />

militar.” Naidarum ti maibagbaga a mammapatay idi 24 ti Agosto 2006. (Annex PRO2 ti<br />

dokumento a “Task Force ‘Usig’ Synopsis” nga inted ti Gubyerno.)<br />

53. Iti report ti seksyon ti NDFP-Nominated Section ti Joint Secretariat ti JMC, adda ti<br />

diskusyon <strong>iti</strong> naisumiter <strong>iti</strong> JMC a riri laban <strong>iti</strong> NDF maipanggep <strong>iti</strong> kaso <strong>ni</strong> Castillo. Kunana:<br />

“Agapaden ti report <strong>iti</strong> periodiko ti pananginagan ti biktima kadag<strong>iti</strong> nangatake ka<strong>ni</strong>ana idi<br />

nagsao isuna <strong>iti</strong> sango ti mano a periodista sakbay a natay gapu kadag<strong>iti</strong> sugat na. Ket nairekord<br />

ti panagsao na <strong>iti</strong> tape. Nalaka laeng a mapaneknekan daytoy <strong>iti</strong> di-makibenneg nga<br />

imbestigasyon. . . Gi<strong>ni</strong>bus ti pulisya ti imbestigasyon a saan na a pinagan-ano ti imbaga ti<br />

biktima sakbay a natay daytoy, a ti nangatake ka<strong>ni</strong>ana ket miembros ti 502ng Infantry Brigade ti<br />

<strong>Philip</strong>pine Army.” (NDFP Human Rights Committee, “The Lies of GRP Officials on<br />

Extrajudicial Killings: Study by NDFP MC-JS of Twenty-Three (23) Complaints for<br />

Extrajudicial Killings Submitted to the GRP-NDFP Joint Mo<strong>ni</strong>toring Committee (JMC) that<br />

President Gloria Macapagal Arroyo, Task Force Usig and General Hermogenes Esperon are<br />

Blaming on the NDFP”, 19 ti Pebrero 2007)).<br />

54. Maibagak a dag<strong>iti</strong> kaso da Alice Omengan-Claver, Rafael Bangit, ken Madonna Castillo<br />

y Lucban ket rumbeng a sakupen ti Task Force Usig ken nasken a maimbestigar pay nga usto.

Appendix B<br />

PROGRAMA TI PANAGBISITA<br />

pa<strong>ni</strong>d 73<br />

1. Bi<strong>ni</strong>sitak ti Pilipinas <strong>iti</strong> imbitasyon ti Gubyerno ma<strong>ni</strong>pud <strong>iti</strong> petsa 12 inggana petsa 21 ti<br />

Pebrero 2007. Idiay Ma<strong>ni</strong>la, Baguio, ken Davao a napan ti kaaduan ti oras ko.<br />

2. Kinasaritak <strong>ni</strong> Presidente Gloria Macapagal-Arroyo, ti Executive Secretary, ken dag<strong>iti</strong><br />

miembro ti Gabinete, karaman dag<strong>iti</strong> Secretary ti Justice, Defense, ken Foreign Affairs.<br />

Kinasaritak met ti maysa nga Undersecretary ti DILG, ti National Security Adviser, ti<br />

Presidential Adviser on the Peace Process (Presidensyal a Mammalbalakad <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Proseso ti<br />

Pananggun-od <strong>iti</strong> Kappia), ti Executive Director ti Presidential Committee on Human Rights, ken<br />

ti pangulo ken miembros ti Melo Commission (ti Komisyon a nadutokan ti Presidente a<br />

mangimbestigar <strong>iti</strong> “<strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> aktibista ken miembro ti media”). Iti kadwan a<br />

gundaway, kinasaritak met laeng ti miembros dag<strong>iti</strong> staff ken ahensya nga idadauluan ti kaaduan<br />

kadagitoy, ngem bassit laeng ti mailistak kadakuada.<br />

3. Iti PNP, kinasaritak ti Komandante ti Task Force Usig, ti grupo a mangimatmaton <strong>iti</strong><br />

imbestigasyon ti <strong>pammapatay</strong> kadag<strong>iti</strong> leftist nga aktibista ken periodista, kasta met ti Police<br />

Chief Superintendent, Inspector General (a mangidadaulo <strong>iti</strong> Internal Affairs Service, ti serbisyo<br />

a mangim-imbestigar kadag<strong>iti</strong> kaso <strong>iti</strong> uneg ti pulisya), <strong>iti</strong> hepe ti PNP <strong>iti</strong> distrito ti Davao, ken<br />

dag<strong>iti</strong> rehional a hepe ti Task Force Usig <strong>iti</strong> Baguio ken Davao. Iti DOJ, kinasaritak ti Chief<br />

State Prosecutor, dag<strong>iti</strong> City Prosecutor ti Baguio ken ti Davao, ti hepe ti programa para <strong>iti</strong><br />

proteksyon dag<strong>iti</strong> testigo <strong>iti</strong> Baguio, ti hepe ti NBI, ti hepe ti NBI <strong>iti</strong> Baguio, ken ti maikadua a<br />

hepe ti NBI <strong>iti</strong> Davao. Iti AFP, kinasaritak ti Chief of Staff, ti nadumaduma a nangangato a staff<br />

officers, ken dag<strong>iti</strong> lokal ken rehional a komandante ti Baguio ken Davao. Kinasaritak met laeng<br />

ti Mayor ti Davao a <strong>ni</strong> Rodrigo Duterte.<br />

4. Nakisarita ak kadag<strong>iti</strong> tattao a naggapu <strong>iti</strong> dadduma pay a sanga ti Gubyerno, a kas ken<strong>ni</strong><br />

Chief Justice Reynato Puno, <strong>iti</strong> Pangulo ti Senate Committee on Justice and Human Rights a <strong>ni</strong><br />

Juan Ponce Enrile, ken <strong>iti</strong> Pangulo ken innem a miembros ti House Committee on Human<br />

Rights. Nakisarita ak <strong>iti</strong> Pangulo ti CHRP a <strong>ni</strong> Purificacion Quisumbing, ken <strong>iti</strong> dua pay a<br />

komisyoner ken <strong>iti</strong> staff dag<strong>iti</strong> rehional nga opisina ti CHRP <strong>iti</strong> Baguio ken Davao.<br />

Nakitungtong ak met laeng <strong>iti</strong> Ombudsman a <strong>ni</strong> Merceditas Gutierrez ken dua a deputy<br />

Ombudsmen.<br />

5. No maipapan <strong>iti</strong> nadumaduma nga orga<strong>ni</strong>sasyon ken organo a makipaspaset <strong>iti</strong> proseso ti<br />

panangun-od <strong>iti</strong> kappia, nakitungtong ak <strong>iti</strong> Presidential Adviser on the Peace Process, ti deputy<br />

ken ti staff na, dag<strong>iti</strong> miembro ti panel ti Gubyerno para kadag<strong>iti</strong> negosasyon <strong>iti</strong> NDF, ti<br />

sekretaryat ti seksyon ti Joint Mo<strong>ni</strong>toring Committee (JMC) a nominado ti NDF, ti Sekretaryo-<br />

Heneral ken Maikadua a Pangulo ti MNLF, ti hepe ti sekretaryat ti MILF Coordinating<br />

Committee on the Cessation of Hostil<strong>iti</strong>es (CCCH). Nakitungtong ak met laeng <strong>iti</strong> Pangulo ti<br />

Misyon ti International Mo<strong>ni</strong>toring Team (IMT). Nakail-ilala ta saan ko a napalawa ti plano ti<br />

panagbiahek tapno maakseptar ko koma ti imbitasyon ti NDF a makitungtong kadag<strong>iti</strong><br />

mangibagi ka<strong>ni</strong>ana idiay Utrecht; ngem nakasaritak met <strong>iti</strong> telepono ti mangidadaulo <strong>iti</strong> NDFP<br />

panel para kadag<strong>iti</strong> negosasyon a <strong>ni</strong> Luis Jalando<strong>ni</strong>, kasta met ti Chief Pol<strong>iti</strong>cal Consultant ti<br />

NDFP a <strong>ni</strong> Jose Maria Sison.

pa<strong>ni</strong>d 74<br />

6. Nakasaritak ti nadumaduma a diplomatiko.<br />

7. Nakitungtong ak kadag<strong>iti</strong> miembro ti dakkel a bilang dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil<br />

nga addaan <strong>iti</strong> nadumaduma a takder. Karaman kadagitoy dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon a makisilsilpu <strong>iti</strong><br />

Karapatan, kasta met dag<strong>iti</strong> makisilsilpu <strong>iti</strong> <strong>Philip</strong>pine Alliance of Human Rights Advocates<br />

(PAHRA) ken <strong>iti</strong> Free Legal Assistance Group (FLAG), Peace Advocates for Truth, Healing and<br />

Justice (PATH), ken dadduma pay nga orga<strong>ni</strong>sasyon a mangitan-ay kadag<strong>iti</strong> karbengan-tao.<br />

Nakitungtong ak met laeng <strong>iti</strong> miembros dag<strong>iti</strong> unyon ti agtagtagilako, dag<strong>iti</strong> orga<strong>ni</strong>sasyon para<br />

<strong>iti</strong> proteksyon dag<strong>iti</strong> periodista, ken nadumaduma pay nga orga<strong>ni</strong>sasyon ti gimong-sibil.<br />

8. I<strong>ni</strong>nterbyuk dag<strong>iti</strong> testigo <strong>iti</strong> 57 nga insidente ti 96 nga extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. (Ti<br />

dadduma kadag<strong>iti</strong> testigo ket nakakita <strong>iti</strong> mismo a <strong>pammapatay</strong>; ti dadduma, nakaited ti<br />

testimonya maipanggep kadag<strong>iti</strong> napasamak sakbay ti <strong>pammapatay</strong>, kas pagarigan dag<strong>iti</strong> pangta,<br />

wenno ti inar-aramid dag<strong>iti</strong> awtoridad kalpasan ti <strong>pammapatay</strong>.) Nakisarita ak kadag<strong>iti</strong> testigo <strong>iti</strong><br />

12 nga insidente a saan met a kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong>. Naikkan ak ti dokumentos <strong>iti</strong><br />

271 a kaso ti extrajudicial a <strong>pammapatay</strong> ken dadduma pay nga insidente.<br />

9. Iti amin a tao a nasabat ko, agyaman ak para <strong>iti</strong> naipaay a tulong. Agyaman ak unay <strong>iti</strong><br />

U<strong>ni</strong>ted Nations Resident Coordinator a <strong>ni</strong> Nileema Noble, ken <strong>iti</strong> U<strong>ni</strong>ted Nations country team ta<br />

naipasayud da ti panagbisitak. Agyaman ak met laeng kadag<strong>iti</strong> mangibagi <strong>iti</strong> gimong-sibil a<br />

nangpasayud <strong>iti</strong> pananginterbyuk kadag<strong>iti</strong> biktima ken testigo ken nangted ka<strong>ni</strong>ak <strong>iti</strong> nabaknang<br />

a dokumentasyon ken report. Saan ak a sigurado no kayat dag<strong>iti</strong> indibidwal ken orga<strong>ni</strong>sasyon<br />

nga ipakaammo a tinnulongandak, ket pi<strong>ni</strong>lik ngarud nga agannad <strong>iti</strong> pananginagan kadakuada.<br />

Kamaudian na, agyaman ak unay <strong>iti</strong> naananay nga kooperasyon ti Gubyerno. Nakatungtong ko<br />

amin nga opisyales a dinawat ko a katungtongen, ken nasingdat nga adaan pannakipagrikna a<br />

naited ka<strong>ni</strong>ak dag<strong>iti</strong> dinawat ko a dokumento.<br />

……

MAIPANGGEP ITI BERSYON-ILOKO<br />

pa<strong>ni</strong>d 75<br />

Daytoy ket panangisa-Iloko <strong>iti</strong> report <strong>ni</strong> <strong>Philip</strong> <strong>Alston</strong>, U<strong>ni</strong>ted Nations <strong>Special</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> <strong>pammapatay</strong> <strong>iti</strong> laksid ti linteg, <strong>iti</strong> panagbisita na <strong>iti</strong> Pilipinas ma<strong>ni</strong>pud petsa 12<br />

inggana petsa 21 ti Pebrero 2007.<br />

Daytoy a saan nga opisyal a panangisa-Iloko ket kinomisyon ti Project on Extrajudicial<br />

Executions (Proyekto <strong>mainaig</strong> kadag<strong>iti</strong> Pammapatay <strong>iti</strong> Laksid ti Linteg) ti Center for Human<br />

Rights and Global Justice (Sentro para Karbengan-Tao ken Hustisya <strong>iti</strong> Sangalubongan), New<br />

York U<strong>ni</strong>versity School of Law (Pagbasaan kadag<strong>iti</strong> Kurso <strong>mainaig</strong> <strong>iti</strong> Linteg, U<strong>ni</strong>bersidad ti<br />

New York). Saan a maibilang daytoy a kas dokumento ti UN. Mabalin a mangala <strong>iti</strong> elektro<strong>ni</strong>ko<br />

a kopya na daytoy a bersyon-Iloko, kasta met <strong>iti</strong> orihinal ken agmaymaysa nga opisyal a bersyon,<br />

<strong>iti</strong> http://www.extrajudicialexecutions.org/ , nga isu ti website ti Proyekto.<br />

ABOUT THIS TRANSLATION<br />

This is a translation into Iloko of the report of the U<strong>ni</strong>ted Nations <strong>Special</strong> <strong>Rapporteur</strong> on<br />

extrajudicial, summary or arbitrary executions, <strong>Philip</strong> <strong>Alston</strong>, on his visit to the <strong>Philip</strong>pines from<br />

12-21 February 2007 (UN document A/HRC/8/3/Add.2).<br />

This unofficial translation was commissioned by the Project on Extrajudicial Executions of the<br />

Center for Human Rights and Global Justice, New York U<strong>ni</strong>versity School of Law. This<br />

translation is not a U<strong>ni</strong>ted Nations document. Electro<strong>ni</strong>c copies of this translation and of the<br />

original and only official version are available on the Project’s web site at<br />

http://www.extrajudicialexecutions.org/

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!