BẢO vệ NGƯời TiêU dùNG

BẢO VỆ NGƯỜI TIÊU DÙNG
mua. Kể cả trong các siêu thị, nơi lẽ ra
việc kinh doanh mặt hàng này phải
được quản lý chặt chẽ hơn cũng
không hề có quy định về độ tuổi của
người mua.
Gần đây báo chí có nêu nhiều vụ
việc về các đồ dùng cho trẻ em có thể
có các tác động độc hại hoặc không
an toàn khác, ví dụ như bình sữa nhựa
trong có chứa chất BPA, các loại cốc
nhựa, đồ chơi trẻ em có xuất xứ từ
Trung Quốc có thể gây ung thư hoặc
vô sinh hiện đang có mặt tại thị
trường Việt Nam. Một số các công ty
sản xuất hoặc nhập khẩu các mặt
hàng này có thể có thông cáo đăng
tải tại nơi họ bán hàng, hay in trên sản
phẩm về việc tuân thủ các tiêu chuẩn
Âu, Mỹ. Tuy nhiên, cho đến nay thì
trách nhiệm đảm bảo an toàn cho trẻ
em trong khi sử dụng các mặt hàng
này luôn thuộc về cha mẹ các em.
Điều này, thực ra là đi ngược lại các
nguyên tắc về trách nhiệm sản phẩm
(product liability) trong bảo vệ NTD.
Theo Luật Bảo vệ quyền lợi của NTD
2010, trong trường hợp hàng hóa có
khuyết tật (bao gồm việc không đảm
bảo an toàn, có khả năng gây thiệt hại
cho tính mạng, sức khỏe và tài sản
của NTD), tổ chức cá nhân kinh doanh
hàng hóa dịch vụ có trách nhiệm thu
hồi các hàng hóa này và bồi thường
thiệt hại. Tuy nhiên, cơ chế này, khi áp
dụng đối với trường hợp NTD là trẻ
em, thì chỉ có tác dụng sửa chữa (remedy)
khi thiệt hại đã xảy ra.
Liên minh Châu Âu yêu cầu tất cả
các nhà sản xuất đồ chơi trẻ em phải
đảm bảo các tiêu chuẩn cấp thiết
nhất về an toàn trước khi được đưa
hàng hóa của họ ra thị trường. Đây là
mô hình mà việc tuân thủ pháp luật
của các nhà sản xuất là ngầm định.
Nhà sản xuất chứng thực việc các sản
phẩm của họ tuân thủ với các quy
định của pháp luật bằng cách dán
nhãn “Cộng đồng Châu Âu” ('Communauté
Européene' - CE) trên các đồ
chơi. Liên minh Châu Âu có một chỉ
thị quy định riêng về các tiêu chuẩn
về an toàn cho tất cả các loại đồ chơi
thiết kế cho trẻ em dưới 14 tuổi. Chỉ
thị này đưa ra các nguyên tắc chung
cũng như đề cập đến các hiểm nguy
cụ thể như những tiêu chí mà theo đó
độ an toàn của đồ chơi phải được so
sánh. Ví dụ như đồ chơi và các bộ
phận của đồ chơi, cũng như gói bọc
để bán lẻ của chúng phải được kiểm
nghiệm an toàn để không gây ngạt
thở hoặc đột tử ở trẻ em. Đây là một
mô hình có thể được nghiên cứu, học
tập và áp dụng cho phù hợp với tình
hình Việt Nam. Ngoài việc kiểm soát
chặt chẽ hàng sản xuất trong nước,
các tiêu chuẩn an toàn cũng cần được
áp dụng với hàng hóa nhập khẩu
chính thức, bên cạnh việc ngăn chặn
sự lan tràn của hàng hóa nhập lậu.
An toàn cho trẻ em với tư
cách NTd tại các điểm kinh
doanh dịch vụ vui chơi giải
trí
Cũng theo Luật về bảo vệ, chăm
sóc và giáo dục trẻ em 2004, trẻ em
có quyền được vui chơi giải trí lành
mạnh, được hoạt động văn hoá, nghệ
thuật, thể dục, thể thao, du lịch phù
hợp với lứa tuổi. Tuy nhiên, đến nay
không có luật nào quy định nghĩa vụ
của các nhà cung cấp dịch vụ đặc biệt
là dịch vụ vui chơi giải trí phục vụ
riêng đối tượng trẻ em phải có nghĩa
vụ đảm bảo an toàn như thế nào và
phải chịu trách nhiệm ra sao trong
trường hợp vi phạm pháp luật hoặc
có thiệt hại xảy ra đối với trẻ em trong
khi đang sử dụng các dịch vụ này với
tư cách NTD. Một lần nữa như đã đề
cập tới ở trên, chúng ta cần có các
quy định về tiêu chuẩn an toàn đặt ra
từ trước khi các điểm kinh doanh dịch
vụ này được cấp phép hoạt động để
họ tuân thủ thì quyền lợi của trẻ em
mới có thể được bảo vệ.
Bảo vệ NTd là trẻ em đối
với hàng hóa, dịch vụ là các
phương tiện thông tin
Trẻ em cũng là một bộ phận NTD
trực tiếp và sôi động của các dịch vụ
thông tin truyền hình, v.v. bao gồm cả
tivi, báo, đài phát thanh và dịch vụ internet.
Điều 29 Luật về bảo vệ, chăm
sóc và giáo dục trẻ em 2004 của Việt
Nam có quy định: “Trên xuất bản
phẩm, đồ chơi, chương trình phát
thanh, truyền hình, nghệ thuật, điện
ảnh nếu có nội dung không phù hợp
với trẻ em thì phải thông báo hoặc
ghi rõ trẻ em ở lứa tuổi nào không
được sử dụng”. Tuy nhiên, đây là một
điều khoản chỉ mang tính nguyên tắc
mà chưa được cụ thể hóa trong thực
thi. Ví dụ, ở nhiều quốc gia trên thế
giới có các điều khoản cụ thể cấm
phát các chương trình truyền hình
hoặc phát thanh có nội dung không
phù hợp với trẻ em vào thời gian mà
thường có một số lượng lớn trẻ em
tiếp cận với các phương tiện truyền
thông này. Hay họ cũng quy định cụ
thể về các dấu hiệu phải dán nhãn
trên các văn hóa phẩm hoăc phát ở
đầu các chương trình truyền hình
không dành cho trẻ em. Ngoài ra,
người bán còn bị cấm bán một số văn
hóa phẩm không phù hợp cho trẻ em
dưới độ tuổi quy định.
vấn đề quảng cáo
Trẻ em là bộ phận NTD có khả
năng tiêu thụ lớn và có ảnh hưởng
cao tới chi tiêu của các gia đình. Do
vây, càng ngày các chương trình
quảng cáo hoặc khuyến mại càng
được thiết kế nhắm vào đối tượng trẻ
em ở độ tuổi nhỏ hơn. Do vậy, đã xuất
hiện không ít quan ngại của cộng
đồng về tác động của các hoạt động
quảng cáo với trẻ em. Một số nghiên
cứu trên thế giới đã chỉ ra rằng trẻ em
dưới 7 tuổi không có khả năng phân
biệt giữa các chương trình tivi, kể cả
quảng cáo, với đời thực. Do vậy,
chúng rất dễ bị dẫn dắt bởi các
chương trình quảng cáo. Xét từ góc
độ luật pháp bảo vệ NTD, cần có các
quy định rõ ràng về các quảng cáo có
khả năng dẫn dắt tới ấn tượng sai lệch
về hàng hóa dịch vụ (misleading), các
quảng cáo lừa đảo (deceptive), có tính
chất so sánh (comparative) hoặc đưa
thông tin không chính xác, đặc biệt
khi tính đến ảnh hưởng của chúng lên
trẻ em, và kể cả người lớn trong nhiều
trường hợp.
Trên đây là một số vấn đề liên
quan đến bảo vệ quyền lợi NTD là trẻ
em ở nước ta cũng như kinh nghiệm
trên thế giới. Một cách vắn tắt, vấn đề
bảo vệ NTD trẻ em liên quan chủ yếu
đến các vấn đề về an toàn (thể chất
cũng như tinh thần), trong khi cha mẹ
các em là những người chịu thiệt hại
về kinh tế. Quyền lợi của cha mẹ và
trẻ em trong các trường hợp này cần
được bảo vệ. Bên cạnh việc đưa ra các
quy định về giải quyết tranh chấp có
thể áp dụng được trong trường hợp
NTD, người khiếu nại là trẻ em, chúng
ta cũng cần xem xét lại toàn bộ hệ
thống luật pháp có liên quan, đặc biệt
là hệ thống tiêu chuẩn mà các cá
nhân, tổ chức kinh doanh hàng hóa
dịch vụ cần tuân thủ. Ngoài ra, việc
đưa các nội dung liên quan đến bảo
vệ NTD nói chung và bảo vệ trẻ em
nói riêng vào chương trình giáo dục,
hoặc các hoạt động ngoại khóa từ
các bậc cơ sở cần được xem xét thực
hiện, để đảm bảo giáo dục và thông
tin cho các em về quyền của mình.
QUẾ ANH
12 CẠNH TRANH & NGƯỜI TIÊU DÙNG
Số 27 - 2011
v C
A