Zwrot cyfrowy w humanistyce - Repozytorium Centrum Otwartej Nauki

Piotr Celiński
sne przekonanie co do charakteru pracy artystycznej oraz zakresu kompetencji i umiejętności,
którymi powinien cechować się artysta. Winien posiadać możliwie pełną wiedzę z zakresu
matematyki, fizyki, filozofii, chemii, astronomii – potrzebna mu jest, aby mógł się
kompetentnie wypowiadać w obszarze sztuk wizualnych, ale także architektury, rzeźby,
muzyki. W ten sposób sztukę, kulturę i pracę pojmowali także inni wielcy renesansowi mistrzowie,
którzy równie twórczo i kompetentnie realizowali się jako inżynierowie, artyści
i naukowcy. Tak działali i żyli Filippo Brunelleschi, Rafael Santi czy Michał Anioł Buonarotti.
Matematyczność – kalkulowanie świata
Poruszone powyżej aspekty holistycznej natury wiedzy i nauki oraz nieustanne ich spinanie
z estetyczną i rzemieślniczą praktyką, są wielce istotnym wyróżnikiem kultury renesansu.
Drugą, choć niemniej ważną cechą, którą należy wziąć pod uwagę w kontekście
poszukiwania korzeni cyfrowej rewolucji, jest zaufanie do cyfr i matematyczności świata.
Matematyczność, której rozumienie przywołuję za filozofem nauki Michałem Hellerem, ma
dwa znaczenia 4 . Dotyczy, po pierwsze, przekonania o nadrzędnej roli cyfr i ich gramatyki,
czyli matematyki, w zakresie konstruowania teorii świata – doskonałej wiedzy o nim i różnych
jego wymiarach. Matematyczność widzi matematykę jako perfekcyjną metodę budowania
obiektywnej wiedzy o świecie, uniwersalne narzędzie tworzenia jego abstrakcyjnych
modeli. Drugim znaczeniem matematyczności jest przekonanie rodzące się na bazie wiary
w totalność tego kodu, które przekłada doskonałość metody matematycznej wiedzy o świecie
na postrzeganie rzeczywistości jako takiej. Matematyczne spojrzenie na świat czyni go
zbiorem liczb (posługując się cyberkulturową nowomową: bazą danych) i widzi w nim przeróżne
reguły rządzące tymi liczbami/danymi. Świat tak postrzegany i interpretowany przy
pomocy matematycznych reguł przybrał formę ogólnej zasady Mathesis Universalis (jak nieco
później określił ją Gottfried Wilhelm Leibniz, a Kartezjusz nazwał nauką uniwersalną)
także i w renesansowej wyobraźni kulturowej/naukowej oraz wynikającej z nich wiedzy.
O przykłady matematycznego myślenia i wynikających zeń ewolucji w renesansowej nauce
i sztuce nie trudno. Pierwszym z nich jest perspektywa geometryczna, czyli stworzony
w epoce renesansu kalkulacyjny, abstrakcyjny sposób tworzenia modeli rzeczywistości.
W piętnastym stuleciu florencki mistrz Brunelleschi, poszukując rozwiązań problemów malarskich
i architektonicznych, wpadł na pomysł tworzenia geometrycznej siatki obrazu, którą
uzyskał przez naszkicowanie kratki geometrycznej na płótnie późniejszego obrazu. Powstałe
w ten sposób prostokąty obejmowały niewielkie części kompozycji obrazu. Siatka
4
M. Heller, Filozofia i wszechświat. Wybór pism, Kraków 2006. Pisze Heller: Nie może istnieć świat racjonalny,
który nie jest światem matematycznym. […] Jeżeli ontyczna matematyczność świata jest warunkiem koniecznym
istnienia, to wokół nas nie ma niczego, co nie byłoby matematyczne. (s. 54). I w innym miejscu: Wśród
fizyków […] przeważa pogląd, że to właśnie matematyczna struktura fizycznej teorii ujawnia (czy lepiej –
wydobywa na jaw), ukrytą dla potocznego poznania, głębszą strukturę świata. (s. 58).
16 Zwrot cyfrowy w humanistyce