Zwrot cyfrowy w humanistyce - Repozytorium Centrum Otwartej Nauki

Kazimierz Krzysztofek
Można by to nazwać samozaopatrzeniem ludycznym i poznawczym. Dzisiejsze technologie
pozwalają na powrót do czasów spontanicznej komunikacji, jej swoistej re-archaizacji,
wtórnej oralności. Miliardy SMS-ów, MMS-ów, tweetów, e-maili, dziesiątki tysięcy grup
dyskusyjnych, blogów itp. każą wierzyć w to, że rodzi się jakaś postać inteligencji kolektywnej.
Powstają nowe kultury, których badanie wymaga nowej antropologii. Kultura przepływa
w sieciach i z pewnością jest bardziej ulotna niż ta w „Galaktyce Gutenberga”, choć
oczywiście pozostawia ślady elektroniczne. Jest to na powrót kultura rozmowy, skrótowa,
rozproszona, niedbała, bez kanonu. Jest to raczej kultura działania społecznego niż instytucji.
Energia społeczna przepływa z instytucji do sieci. Jürgen Habermas, który rozwinął teorię
działania komunikacyjnego, powiada, iż rodzi się nowa wspólnota komunikacyjna. Intersubiektywność,
kolektywna inteligencja prowadzi do wzajemnego porozumienia jednostek
bez przymusu. Taka kultura rodzi nowe tożsamości i redefiniuje pojmowanie obywatelstwa.
Ile nieznanych kultur regionalnych, lokalnych, etnicznych, ile nowych fenomenów kulturowych
mogło zaistnieć dzięki Internetowi?
Chris Anderson wprowadził do obiegu pojęcie „długiego ogona”. Definiując go najkrócej
oznacza on model biznesowy, który polega na sprzedawaniu mniej produktów w długich,
masowych seriach, ale za to więcej asortymentów i w sumie więcej produktów (less of
more). Taką strategię stosują sieciowe tuzy, jak Amazon, ale także mniejsi twórcy i wytwórcy
działający w niszach i dzięki sieciom utrzymujący się na powierzchni bez obawy, że
zostaną wchłonięci przez możnych, co było normą w czasach przemysłowej koncentracji
produkcji. „Długi ogon” jest podstawą nowej ekonomii nazywanej gospodarką 2.0, gospodarką
sieciową i in. „Długi ogon” wymaga więcej pracy niematerialnej, koncepcyjnej, innowacyjności,
aby trafić w potrzeby użytkowników, zidentyfikować potencjalnych nabywców,
wymyślić nowe asortymenty.
Don Tapscott i Anthony D. Williams nazywają tę gospodarkę wikinomią 5 , w najnowszej
pracy makrowikinomią 6 , Yochai Benkler zaś, autor Bogactwa sieci 7 tytułem swojej książki
nawiązuje do Bogactwa Narodów Adama Smitha, nie ukrywając intelektualnej pretensji porównywania
rangi swego dzieła z dziełem pioniera klasycznej nauki o ekonomii rynkowej.
Benkler nie pisze tego wprawdzie wprost, ale sugeruje, że tak jak Smith znalazł klucz do odkrycia
praw rządzących gospodarką rynkową, tak on znalazł ten klucz do ekonomii politycznej
w epoce sieci.
Istota (makro)wikinomii sprowadza się do tego, że nowa infrastruktura technologiczna
pozwala na rozproszony obieg informacji, wiedzy, kultury itp., dzięki czemu każdy prosu­
5
Don Tapscott, Anthony D. Williams, Wikinomia. O globalnej współpracy, która zmienia wszystko, WAiP,
Warszawa 2008.
6
Don Tapscott, Anthony D. Williams, Makrowikinomia. Reset świata i biznesu, Warszawa 2011.
7
Yochai Benkler, The Wealth of Networks: How Social Production Transforms Markets and Freedom, Yale
University Press, Yale 2006.
40 Zwrot cyfrowy w humanistyce