Zwrot cyfrowy w humanistyce - Repozytorium Centrum Otwartej Nauki

Piotr Celiński
patrzenia na świat i ujmowania go jako przedmiot swoich badań, który uwzględnia istnienie
przeróżnych, ale równie ważnych języków i dyskursów służących do jego opisu i konstruowania
oraz pozostaje otwarty na towarzyszące im metody patrzenia – metodologie.
Szczególnie szkodliwa wydaje się być w tym kontekście pogłębiający się dystans i konkurencja
pomiędzy sciences i humanities. Nauka winna dziś na powrót starać się o wiedzę integralną,
wynikającą bardziej z pokonywania ograniczeń szczegółowych, partykularnych dyscyplin
niż z „wyścigu zbrojeń” pomiędzy dyscyplinami, paradygmatami i metodologiami.
Humanistyka powinna zaś sięgać częściej do warsztatu sztuki i technologii, aby nadążać za
zmieniającym się raptownie światem i z takiego działania uczynić na nowo swój oręż. Spośród
trzech wymienionych kultur to ona ma obecnie największą skłonność do zamykania
się wewnątrz samej siebie, do dyskursywnego autyzmu i spoglądania na świat przez przesłonę
własnej tradycji niechętnej progresowi.
Wniosek drugi dotyczy sytuacji badacza. Sądzę, że rola „zdystansowanego” i „racjonalnego”
obserwatora i analityka (teoretyka) musi zostać zarzucona na rzecz przywołanej
w tekście figury homo faber. Tylko zanurzony w badaną rzeczywistość, będący jej współtwórcą
i „programistą” analityk, który korzysta z metod sztuki i jednocześnie potrafi technologicznie,
inżyniersko władać cyfrowymi technologiami, jest w stanie budować ich holistyczną
teorię. Ma to szczególne znaczenie wobec faktu, że softwareowa reguła działania
cyfrowych technologii czyni z nich jednocześnie przedmiot i proces, zarazem stan potencjalny,
jak i wcielony, zrealizowany poprzez interfejsowe wywołanie. Przyglądanie się mediom
z dystansem naukowych dyscyplin, metodologii, paradygmatów grozi utraceniem
z pola widzenia ich wielowymiarowości, płynności i totalności. Chodzi tu jednak nie tylko
o ogniskowanie spojrzenia na samych mediach, o uprzywilejowanie perspektywy medioznawczej
– choć w znacznym stopniu badanie cyfrowej kultury i/lub badanie kultury za pomocą
narzędzi cyfrowych takie relacje implikuje. W podobny sposób muszą pracować
wszyscy badacze kultury – nie do utrzymania jest dłużej stanowisko, które postrzega cyfrowe
technologie jako jedno z wielu epizodycznych, niszowych zjawisk. Dziś nie ma już stanów
kultury, które pozostały poza tektoniką wzbudzaną przez cyfrowe maszyny i sieci.
W rezultacie metody i techniki pracy badawczej także powinny w dużej mierze poddać się
cyfrowej infekcji. Chodzi tu zarówno o sprawy generalne, takie jak uwzględnienie – obok
dominującej tradycji tekstocentrycznej – także podejść skupiających się na analizach kultury
wizualnej, czy wiedzy matematycznej; o uznanie form bazy danych w analizie przemian
kultury i społeczeństwa; o pogodzenie się z erozją/upadkiem kategorii medium zastąpionej
przez interfejsy i software, itd.; jak i o sprawy o mniejszym zakresie, choć równie ważne, jak
choćby uznanie w dyskursie humanistyki potrzeby uprawiania w stechnologizowanym
26 Zwrot cyfrowy w humanistyce