Zwrot cyfrowy w humanistyce - Repozytorium Centrum Otwartej Nauki

Piotr Celiński
mediów nie może być głupi – musi być naukowcem! 9 W tym holistycznym duchu sens projektu
cyfrowego postrzega także polski badacz nowych mediów i ich sztuki Piotr Zawojski,
który definiując cyberkulturę, podkreśla syntopijny związek sztuki, nauki i technologii, które
się na nią/w niej składają 10 .
Filozoficzne rozumienie cyfrowości w duchu renesansowych idei uchwyconych przez
Arendt w figurze homo faber wzmacnia także Ben Shneiderman, profesor informatyki zajmujący
się ewolucją systemów komputerowych. W swoich rozważaniach dostrzega je między
innymi w paradygmatycznej zmianie w obszarze komputeryzacji; przejściu pomiędzy
old computing a new computing 11 . W starym ekosystemie cybertechnologicznym człowiek
pomyślany był jako ostatnie, dodatkowe ogniwo, jedynie instruujące maszynę co do wykonywanych
przez nią sekwencji, nadzorujące poprawność ich kalkulowania oraz odbierające
jego wyniki. Centrum cybernetycznego świata był w tej fazie komputer; jego rdzenie obliczeniowe,
szybkość obliczeniowa, zdolność do przechowywania danych, umiejętności łączenia
się z innymi maszynami. Pierwsza ze zmian, której należy dokonać na drodze ku nowej
komputeryzacji – sugeruje amerykański wizjoner – to dekonstrukcja tej maszynocentrycznej
fazy, która ma polegać na przesunięciu inżynierskiego, technokratycznego punktu ciężkości
rozwoju cybernetycznego świata, opierającego się wyłącznie na parametrach scjentystycznych,
w kierunku człowieka i jego potencjału, który dla renesansowych humanistów
stał się centralnym punktem odniesienia. Nowa komputeryzacja winna koncentrować się
na wartościach uznawanych przez docelowych użytkowników – ich wrażliwości, potrzebach,
zdolnościach i ograniczeniach. Druga, paralelna transformacja, miałaby polegać na
przejściu od maszynocentrycznych czynności automatycznych do skupionych na użytkowniku
modelach dostarczania usług i zasobów (tzw. universal usability, czyli uniwersalna użyteczność).
Nowa komputeryzacja ma być narracją kulturową, która wyniesioną na piedestał
ikonę rewolucji technologicznej, maszynę obliczeniową, zastąpi jej użytkownikiem, dla którego
komputer będzie jedynie narzędziem. Przykładem myślenia o cyfrowym świecie w duchu
podmiotocentrycznym jest wspomniany już ruch Do-It-Yourself, czyli środowiska i społeczności,
które łączy pasja wspólnego kreatywnego psucia już istniejących mediów, ale
i idea budowania od podstaw alternatyw dla oficjalnie dystrybuowanych rozwiązań technologicznych
12 . Kultura DIY jest zjawiskiem przeciwnym wobec homogenizowanej i hegemonicznej
kultury masowej, w której elita dystrybuuje na masową skalę ideologicznie poprawną
interpretację rzeczywistości dla podtrzymania społecznego status quo. Podobne znaczenie
9
Cytat z wypowiedzi Weibla z rozmów z nim przeprowadzonych przez mnie w Karlsruhe w lipcu 2012.
10
P. Zawojski, Cyberkultura. Syntopia sztuki, nauki i technologii, Warszawa 2010.
11
B. Shneiderman, Leonardo’s Laptop, Cambridge 2002.
12
Zob. więcej na temat wizji i narracji, które ukształtowały projekt cyfrowy np.: R. Barbrook, Imaginary Futures.
From Thinking Machines to the Global Village, London 2007.
22 Zwrot cyfrowy w humanistyce