wrzesień 2012 r. - Rzecznik Praw Obywatelskich

Rekomendacja Komitetu Ministrów Rady Europy CM/Rec (2010) 7, przyjęta dnia 11 maja
2010 r., w sprawie Karty Edukacji dla Demokratycznego Obywatelstwa i Edukacji Praw
Człowieka zachęca państwa członkowskie do uwzględnienia edukacji w zakresie praw
człowieka i państwa demokratycznego w programach nauczania wszystkich typów szkół, na
każdym etapie nauki. Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymuje skargi zarówno w kwestii
stereotypowego, a nawet uwłaczającego godności wizerunku kobiet np. w reklamach, jak i
wizerunku mężczyzn jako sprawców przestępstw w różnych kampaniach społecznych oraz w
kontekście nazewnictwa zawodów i specjalności. Analizy dotyczące treści podręczników
szkolnych wykazały, że na każdym etapie nauczania powielane są stereotypy dotyczące ról
płciowych oraz obowiązków kobiet i mężczyzn. W podręcznikach brakuje propozycji zajęć,
które w sposób szczegółowy poruszałyby takie zagadnienia, jak mechanizmy i konsekwencje
dyskryminacji, definicje związane z problematyką antydyskryminacyjną. Nie ma w nich
informacji na temat przemocy motywowanej uprzedzeniami, przemocy wobec kobiet, mowy
nienawiści i zbrodni z nienawiści, przestępstw motywowanych uprzedzeniami. Młodzi ludzie
nie są uczeni, w jaki sposób reagować na przemoc (w tym przemoc motywowaną
uprzedzeniami) czy dyskryminację. Realizacja edukacji antydyskryminacyjnej w szkole jest
zależna wyłącznie od dobrej woli i poziomu świadomości władz szkół, placówek
doskonalenia nauczycieli oraz chęci rozwoju wykazywanych przez nauczycieli. Tymczasem
kluczowe znaczenie powinno odgrywać odpowiednie przygotowanie kadr w postaci szkoleń z
zakresu tematyki antydyskryminacyjnej. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o
zajęcie stanowiska w przedstawionej kwestii oraz poinformowanie o działaniach, jakie zostały
podjęte przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w celu realizacji zaleceń zawartych w
Karcie.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej (26.07.2012 r.) wyjaśnił, że
podstawa programowa kształcenia ogólnego uwzględnia na wszystkich etapach edukacyjnych
zagadnienia dotyczące praw człowieka, demokracji i państwa prawa w zakresie
odpowiadającym wiekowi, potrzebom oraz możliwościom poznawczym uczniów. Podstawa
programowa wiedzy o społeczeństwie w zakresie podstawowym przewiduje przygotowanie
ucznia do znajdowania i wykorzystywania informacji na temat sposobu, w jaki prawo
reguluje życie obywateli. Uczeń nauczy się sprawnego korzystania z procedur i możliwości,
jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego. W części zatytułowanej „Zalecane
warunki i sposób realizacji” podstawa programowa wskazuje, że zajęcia z wiedzy o
społeczeństwie powinny być ukierunkowane na rozwijanie u uczniów zaangażowania w
działania obywatelskie, wrażliwości społecznej, odpowiedzialności, poczucia więzi ze
wspólnotą lokalną, narodową, europejską i globalną, tolerancji oraz umiejętności
przeciwstawiania się przejawom dyskryminacji.
Ministerstwo Edukacji Narodowej podejmuje działania mające na celu uwrażliwienie
rzeczoznawców podręczników szkolnych, aby w trakcie opiniowania poszczególnych pozycji
zwracali uwagę na konieczność analizy treści znajdujących się w podręcznikach pod kątem
równego traktowania oraz przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę,
pochodzenie etniczne, narodowość, religię lub wyznanie, poglądy polityczne, wiek, orientację
seksualną, stan cywilny i rodzinny. Ministerstwo dostrzega potrzebę doskonalenia treści
podręczników szkolnych pod kątem równego traktowania. Konieczne jest prowadzenie
16