Kuwekeza katika lugha za Kiafrika na elimu kwa lugha nyingi ni ...

4. Kwa nini kufundisha kwa lugha-mama
hunufaisha utendaji wa wanafunzi
Programu ya Elimu
kwa Lugha Mbili,
Bukinafaso
na kunakili notisi kutoka ubaoni« (Rubagumya, 2003: 162). Mazoezi yanayotegemea tu
kujifunza kwa kukariri, »mazungumzo salama«, na kurudia kama kasuku maneno ya
mwalimu ni mazoezi yasiyoleta ufanisi wa kutosha kwa sababu hayawafundishi wanafunzi
jinsi ya kutumia maarifa ya kidhanifu katika taarifa mpya. Mara nyingi mazoezi haya ni
ishara ya kuwepo uelewa mdogo au ujuzi mdogo wa lugha miongoni mwa wanafunzi na
waalimu. Zaidi ya hayo, mazoezi haya hayaamshi shauku ya wanafunzi ya kutaka kujifunza,
tofauti na wanavyokuwa katika michezo, kujumuika pamoja, na shughuli za ufundishaji
na ujifunzaji zinazohusisha vitendo.
29
Mifano inayofuata inaonyesha matokeo chanya katika ujifunzaji na ufundishaji pindi
lugha inayotumiwa inapokuwa ni ile iliyozoeleka kwa wanafunzi na ambayo waalimu
huimudu vyema na hivyo kuwa mfano wa kuigwa katika matumizi ya lugha ya kitaaluma.
Uelewa mzuri wa dhana za kisayansi kwa lugha iliyozoeleka
Katika jaribio moja lililofanywa nchini Botswana (Brock-Utne na Alidou, 2006; Prophet
na Dow, 1994), seti ya dhana za kisayansi ilifundishwa kwa kikundi cha majaribio cha
wanafunzi wa kidato cha kwanza kwa lugha ya Kitswana na kufundishwa pia kwa kikundi
kingine cha kupimia majaribio kwa lugha ya Kiingereza. Kisha wanafunzi walipewa
majaribio ili kupima uwezo wao wa kuelewa dhana hizo. Watafiti waligundua kwamba
wanafunzi waliofundishwa kwa lugha ya Kitswana walikuwa na uelewa mkubwa zaidi
wa dhana hizo kuliko wanafunzi waliofundishwa kwa Kiingereza. Utafiti mwingine
unaofanana na huo na uliotoa matokeo sawa na hayo ulifanywa nchini Tanzania.
Wanafunzi wa elimu ya sekondari waliofundishwa dhana za kisayansi kwa Kiswahili
walifanya vizuri mno kuliko wale waliofundishwa kwa Kiingereza (Mwinsheikhe, 2003).
Epa
»U mtumwa wa yule
uliyevaa pingu zake«
Utumwa
Matokeo mazuri zaidi katika mitihani na warudiaji wachache zaidi
Tabia ya kutathmini maarifa ya wanafunzi katika mitihani kwa kutumia lugha
wasiyoimudu ina athari hasi kwenye matokeo ya mitihani na viwango vya kufaulu (Brock-
Utne na Alidou, 2006). Katika shule moja ya msingi ya eneo la mjini huko Cape Coast (Afrika
Kusini), utafiti ulifanywa ambapo Kiingereza kilitumiwa kama lugha ya kufundishia tangu
wanafunzi walipoanza shule (Wilmot, 2003). Lugha ya kufundishia ilipobadilishwa kutoka
Kiingereza kwenda lugha-mama ya watoto hawa, utafiti huo ulibaini kwamba wanafunzi
hufahamu mambo mengi zaidi na kujifunza vizuri zaidi pindi wanapofundishwa kwa
lugha waliyoizoea, yaani lugha-mama.
Nchini Ethiopia, uchambuzi wa mafanikio yaliyofikiwa na wanafunzi wa mwaka wa
nane kati ya mwaka 2000 na 2004 unaonyesha kwamba »kiwango cha kufaulu cha
wanafunzi katika somo la hisabati na masomo ya sayansi ni cha juu mno kwa wale
wanaofundishwa kwa lugha-mama kuliko cha wale wanaofundishwa kwa lugha ya
Kiingereza. Matokeo haya yanaonyesha kwamba kutumia lugha-mama kama lugha ya
kufundishia somo la hisabati na masomo ya sayansi katika madarasa ya juu ya elimu ya
msingi (mwaka wa saba na wa nane) kuna athari chanya kwenye viwango vya kufaulu«
na »kwamba kuna tofauti ndogo tu ya viwango vya kufaulu katika somo la Kiingereza
kati ya wanafunzi wanaojifunza kwa lugha ya Kiingereza na wale wanaojifunza kwa
lugha-mama. Hii inaonyesha kwamba kutumia Kiingereza kama lugha ya kufundishia
hakuleti tofauti kubwa ya alama za wastani za kufaulu katika somo la Kiingereza«
(Heugh na wenzie, 2007: 81).