Podróże po świecie monet - EuroStyl. NOWE SPOJRZENIE.

Sztuka
32
Tadeusz Makowski Autoportret z paletą i ptaszkiem,
źródło: Wikimedia Commons
Żywe kukły
„Palacze fajek”, płótno późne, z 1931 roku, to znakomity przykład formy już przez Makowskiego odnalezionej,
stylu konsekwentnego, rozpoznawalnego na pierwszy rzut oka. Cztery postacie siedzące wokół
stołu, tytułowi palacze fajek, to jakby manekiny czy kukły. Na kanciastych korpusach, płaskich, jakby
były wycięte z tektury lub sklejki, malarz osadził solidne, toporne głowy, jakby niepasujące do reszty,
wyciosane z kawałów drewna, twarze z kulfoniastymi nosami, ustami po prostu wyrżniętymi piłą i oczami
z czarnych szkiełek wetkniętych w twardą materię. Jednak twarze te są zadziwiająco mimiczne. Można
z nich przecież odczytać bardzo wiele. Postać w szpiczastej czapce po lewej stronie pewnie coś opowiada,
przerwała na chwilę, aby zaciągnąć się fajką i wypuścić gruby obłok dymu. Inni patrzą na nią, zaciekawieni.
Po postaci z prawej strony widać wyraźnie zadowolenie z usłyszanej historyjki. Figury w głębi
czekają cierpliwie na dalszy ciąg, jedna podpiera dłońmi głowę, a może poprawia kapelusz, druga ssie
fajkę nieobecna, myślami gdzieś daleko. Kiedy przypatrzymy się obrazowi dokładniej, zapomnimy, że
przedstawione na nim postaci to grubo ciosane kloce, a zobaczymy scenkę rodzajową z wiejskiej gospody,
do której wpadli spracowani mężczyźni, żeby wypuszczając kłęby fajkowego dymu, pogadać o ważnych
sprawach.
Kompozycja kształtów i barw
Ale możemy na ten obraz spojrzeć zupełnie inaczej. Kiedy na chwilę zapomnimy, że czarne punkty delikatnie
odbijające światło są oczami, a niezgrabne kreski przecinające cieliste walce to usta, zobaczymy
nagle bardzo ciekawą, właściwie abstrakcyjną kompozycję ziemistych kolorów i geometrycznych kształtów.
Zobaczymy nakładające się na siebie prostokąty, niektóre ułożone prostopadle, inne (na przykład
ręce postaci podpierającej głowę) jakby próbujące umknąć porządkowi kątów prostych, symetrii, harmonii.
Oprócz kształtów grubych dostrzeżemy delikatne – fajki czy sześcienną popielniczkę pośrodku stołu.
Zagadki
Znajdziemy tu w końcu elementy tajemnicze, nie dające się od razu wyjaśnić ani znaczeniem dla anegdoty,
ani na pierwszy rzut oka niepasujące do kompozycji. Takie jak agresywne, ekspresyjne smugi kolorów
wypływające z prawego górnego rogu obrazu. Możemy domyślić się w nich światła wpadającego przez
okno do mrocznego pomieszczenia. Ale czemu to światło jest takie kolorowe? Czemu kolory są tak zdecydowanie
od siebie odseparowane? Czemu tak nierzeczywiste, żywe, kontrastujące? Czyżby w oknie
był witraż? Może artysta zobaczył jakąś niezwykłość zachowania światła przebiegającego przez gęsty, fajkowy
dym? A może wyobraził sobie, że tak właśnie namalowałoby taki prześwit dziecko zachwycone dostrzeżonym
zjawiskiem? A może do pomieszczenia wpada coś więcej niż tylko zwykłe światło? Tu wszystko
jest proste, ale nic nie jest jasne, wszystko niby oczywiste, ale przecież tyle zagadek do rozwiązania.
Tyle miejsca dla wyobraźni samego odbiorcy. n