Polski Klub Ekologiczny Dwumiesięcznik Okręgu DolnoślÄ skiego

PREZENTACJEśródziemnomorskich i subkontynentalnedąbrowy typu stepowo-leśnego. Natomiastna najuboższych, często piaszczystych niżowychi podgórskich siedliskach leśnych,występują kwaśne dąbrowy z klasy Quercetearoboli-petraeae. Są to lasy z przewagądębów i brzozy brodawkowatej Betulapendula, związane z atlantyckim klimatemEuropy Zachodniej. W Polsce występująjedynie w zubożałej postaci kresowej,przedstawiając zbiorowiska bardzo ubogieflorystycznie. Na siedliskach żyźniejszych,do drzewostanu przenika często buk zwyczajnyFagus sylvatica, a na południu krajurównież świerk pospolity Picea abies.Kwaśne dąbrowy rozmieszczone na morenowychzboczach bardzo często podkreślająswój wyjątkowy charakter wspaniałymi,starymi bukami i dębami osiągającymi monumentalnerozmiary. W warstwie krzewówpojawia się jarząb pospolity, kruszynaFrangula alnus, jałowiec Juniperus communisi wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum.Runo jest dość skąpe, z grubą,silnie zakwaszoną ściółką utworzonąz opadłych liści. Występują tu kwasolubnegatunki lasów liściastych i borów: turzycapigułkowata Carex pilulifera i palczasta C.digitata, wiechlina gajowa, śmiałek pogiętyDeschampsia caespitosa, szczawik zajęczyOxalis acetosella oraz konwalijka dwulistnai gatunki jastrzębców Hieracium sp. Pniedrzew oplata często bluszcz pospolity Hederahelix, a obecność sztucznie nasadzanejlub rzadziej samoistnie przenikającej sosnysprzyja rozwojowi borówki czarnej w runie.Zagrożenia i metody ochronyProces wycofywania się roślin światłolubnychw lasach dębowych na rzeczgatunków cieniolubnych jest zjawiskiemobserwowanym w całej Europie. Świetlistedąbrowy w typowej postaci, wyjątkowobogate w rzadkie gatunki roślin, wykazująw Polsce niepokojące tendencje do zanikania.Zaprzestanie wypasu zwierząt przyjednoczesnym propagowaniu sosny w drzewostanie,sprzyja zakwaszaniu siedliska.Niekorzystnym zjawiskiem jest także gromadzeniew glebie związków azotowychna skutek działalności człowieka i rozprzestrzenianiepółnocnoamerykańskiej robiniiakacjowej Robinia pseudacacia, któraDąb szypułkowy Quercus robur, fot. Karolina Konopskabardzo szybko wnika w siedliska tego typu.W przypadku podgórskiej dąbrowy brekiniowej,dla wielu płatów, właściwa jestochrona bierna. Ze względu na minimalneznaczenie gospodarcze tego lasu oraz ograniczonądostępność na stromych, skalistychstokach, zbiorowiska te zostały wyłączonez użytkowania gospodarczego. W przypadkudąbrowy z dębem omszonym największymzagrożeniem jest powolna sukcesjaekosystemu w kierunku leśnym i utratacharakteru stepowego. Sprzyja temu zanikającaodrębność gatunkowa czystej formydębu omszonego występującego wśródwielu mieszańców z dębem bezszypułkowymi szypułkowym. Niebezpieczeństwoniekorzystnych zmian niesie ze sobą dodatkowoinwazja robinii akacjowej nasadzonejw XIX wieku w pobliżu rezerwatu.W całym zasięgu w Polsce, fitocenozydąbrów występują na niewielkich powierzchniach,w dużym rozproszeniu. Z tego powoduciepłolubne lasy dębowe wymagają szczególnejuwagi i troski oraz wyczucia w przedsięwziętychdziałaniach ochronnych. Właściwemuodnowieniu dębów sprzyja zapewnieniew drzewostanie odpowiedniego oświetlenia,jednak z drugiej strony, przy nadmiernym dopływieświatła, na dno lasu wkraczają ekspansywnejeżyny zagłuszające pozostałe gatunki.W podstawowe działania ochronne wpisujesię całkowity zakaz wyrębu drzewostanu dębowegooraz zaprzestanie wprowadzania innychgatunków drzew liściastych.Wyjątkowe bogactwo i zróżnicowanieskładu gatunkowego flory tworzącejświetliste dąbrowy, a także towarzyszącejjej fauny termofilnych owadów,wskazuje na ogromny potencjał opisywanychsiedlisk w utrzymywaniu wysokiegopoziomu różnorodności biologicznej,zarówno na poziomie ekosystemówjak i gatunków. Opisywane lasy dęboweo niewątpliwych walorach estetycznychpełnią rolę niszy ekologicznej dla organizmówwrażliwych, wyspecjalizowanychi przystosowanych do specyficznychwarunków środowiska. W związkuz tym świetliste dąbrowy w Polsce stanowiąspecjalne obszary ochrony siedliskw sieci Natura 2000.Mgr Karolina KonopskaLiteratura:Herbich J. (red.). 2004. Lasy i Bory. Poradniki ochronysiedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny.Tom 5. – Ministerstwo Środowiska, Warszawa.Lindner L. (red.).1992. Czwartorzęd. Wyd. PAE, Warszawa,ss. 683.Matuszkiewicz W. 2006. Przewodnik do oznaczaniazbiorowisk roślinnych Polski. – Wyd. Nauk. PWN,Warszawa, 536 ss.Witkowska-Żuk L. 2008. Flora Polski. Atlas roślinności lasów.– Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa, ss. 592.Wysocki C., Sikorski P. 2009. Fitosocjologia stosowanaw ochronie i kształtowaniu krajobrazu. Wyd.SGGW, Warszawa, ss. 498.ZIELONA PLANETA 5(104)/2012 23