Polski Klub Ekologiczny Dwumiesięcznik Okręgu DolnoślÄ skiego

PREZENTACJEz przewagą jednego metalu, który był głównymprzedmiotem eksploatacji. Występujątu m.in. minerały kruszcowe miedzi, żelaza,ołowiu, srebra, złota i uranu oraz minerałyarsenu.Złoża kruszców eksploatowane były natym terenie od wczesnego średniowiecza.Najstarsze zapiski o górnictwie w RudawachJanowickich pochodzą z XII w. Dotycząone eksploatacji magnetytu (minerałkruszcowy żelaza) w Kowarach i miedziw Miedziance.Kopalnie w okolicy Wieściszowic istniałyod XVIII w. Kopalnie zakładano tam,gdzie występowały łupki chlorytowo-serycytowebogate w piryt. Skały te charakteryzująsię drobnołupkową oddzielnością,są one dość miękkie, łatwo wietrzeją, częstosą mocno pofałdowane i poprzecinanespękaniami. Te cechy ułatwiały drążeniewyrobisk górniczych lecz jednocześnieograniczały głębokość wydobycia pirytu.Piryt jest siarczkiem żelaza (FeS 2),w kolorze złota i połysku metalicznym. Jestminerałem dość pospolitym, łatwym do zauważenia,bo często tworzy mocno błyszczącekostkowe kryształy lub efektownezrosty wielościennych kryształów. Nazywanyjest „złotem głupców”, ponieważ naoko przypomina okruchy złota rodzimego.Jest znacznie twardszy od złota a po roztarciuw moździerzu daje czarny proszek(sproszkowane złoto ma kolor żółty). Pirytnie jest minerałem kruszcowym żelaza,ponieważ w jego składzie chemicznymdominuje siarka, której zawartość dochodzido 54%. Taki skład chemiczny powoduje,że minerał ten jest surowcem do produkcjikwasu siarkowego.Eksploatacja łupków pirytonośnychodbywała się na zboczach Wielkiej Kopy(871m n.p.m.), wzniesienia znajdującegosię niedaleko miejscowości Wieściszowice.W latach 1785 – 1925 funkcjonowałytam trzy płytkie kopalnie. Pierwszą kopalnięuruchomiano w 1785 r., której nadanonazwę „Nadzieja”. Bogate okruszcowaniei łatwy dostęp do złoża, dawały dobreprognozy na rozwój górnictwa i związanez tym przywileje, które otrzymywano odpanujących. W 1793 r. zaczęto eksploatacjęw kopalni „Nowe Szczęście”, a trzylata później - w kolejnej kopalni„Gustaw”. Wydobytąrudę przewożono wozami dopobliskiego Płaszowa. Zbudowanotam witrolejnię, zakładprzeróbczy produkujący kwassiarkowy (witriol).Zmienne głębokości zaleganiazłoża oraz zmiany grubościstref okruszcowanychpowodowały, że wielkośćwydobycia rudy była dośćnieprzewidywalna. Zmiennewięc były losy prosperity kopalńi mieszkańców miejscowości,które budowano oboktych kopalń. Pod koniec XIXw czynna była tylko kopalnia„Gustaw”, okoliczne miejscowościbiedniały i pustoszały.Z początkiem XX w ustałowydobycie, a w 1925r. ostatecznierozebrano urządzeniakopalniane.Z czasem nieczynne wyrobiska górniczewypełniła woda, tworząc różnej głębokościjeziorka otoczone hałdami płonnego urobku,tzn. piaskiem i skałkami zbudowanymiz wietrzejących łupków. W otaczającymi podścielającym jeziorka materiale skalnymnadal wszechobecny jest piryt i inneminerały kruszcowe.Minerały kruszcowe, szczególniesiarczki, pod wpływem wody i powietrzaatmosferycznego ulegają przemianomchemicznym. Przemiany te przyśpieszająbutwiejące w wodzie rośliny, dostarczającekwasy humusowe i dwutlenek węgla, którenadają wodzie odczyn kwaśny. Efektemchemicznego rozkładu minerałów są m.in.zmiany barwy i stopnia rozpuszczania sięzwiązków metali w wodzie. Przy odpowiednimstężeniu związki te zmieniająbarwę i pH wody. Tlenki i wodorotlenkiżelaza, w zależności od stężenia, zabarwiająwodę na żółto, pomarańczowo lub czerwono.Związki miedzi (siarczany) barwiąwodę na kolor zielony lub niebieski (zależnieod stopnia wartościowości miedzi). Jestto powód dlaczego woda wypełniająca starewyrobiska górnicze u podnóża WielkiejKopy jest kolorowa.Fot. 2. Płytka jaskinia w skałce nad Błękitnym Jeziorkiem, fot. Krystyna HaladynPoszczególne jeziorka nazwano w zależnościod koloru wody, która w nich występuje- Jeziorko Purpurowe, Jeziorko Błękitnei Zielony Stawek. Ponieważ kopalniezakładano na różnych wysokościach, tamgdzie występowały strefy łupków bogatychw piryt, jeziorka usytuowane są także naróżnych wysokościach. Mają różną głębokośći wielkość, która w znacznym stopniuzależy od intensywności opadów.Największe z nich, Jeziorko Purpurowe(Czerwone), wypełnia wyrobisko pokopalni „Nadzieja”. Ma ono charakterystycznywydłużony kształt. Położone jestna wysokości 550 m n.p.m.. Woda w tymjeziorku ma kolor zmienny od pomarańczowegodo czerwonego, specyficzny zapachi kwaśny odczyn (pH=3). Można przyjąć,że jest roztworem kwasu siarkowego, którypowstaje w naturalnym procesie przez chemicznyrozkład pirytu.Jeziorko Błękitne (Szmaragdowe, Niebieskie,Lazurowe) to zalane tereny kopalni„Nowe Szczęście”. Kolor wody w tym jeziorkudeterminują związki miedzi. Miedźjest pierwiastkiem chalkofilnym, o dużympowinowactwie do siarki, z którą tworzyliczne związki. W łupkach omawianegoterenu, minerały kruszcowe miedzi są sta-ZIELONA PLANETA 5(104)/2012 25