Polski Klub Ekologiczny Dwumiesięcznik Okręgu DolnoślÄ skiego

FORUM EKOLOGICZNEWpływ na lądowe zbiorowiska brzegoweLądowe zbiorowiska brzegowe pozostająpod silnym ryzykiem zagrożenia gwałtowniewzbierającą wodą. Szczyt prędkości– w fazie przyrostu zrzutu, wyrażony jakoprocent zrzutu chwilowego - jest bardzowysoki w pobliżu miejsca zrzutu – około59 % (w praktyce – wylotu z turbin), a dalejstopniowo maleje na dystansie ponad 50km lub więcej w zależności od wielkościzrzutu i rzeki.Wahania poziomu wody poniżej zrzutówwpływają również na faunę brzegów. Badanopod tym kątem zbiorowiska chrząszczyna brzegach Mozy. Na piaszczystychłachach stwierdzono występowanie 71gatunków chrząszczy. W zbiorowiskachchrząszczy wydzielono dwie grupy różniącesię wrażliwością na przybór wód.Pierwsza grupa chrząszczy wrażliwych togatunki: Bembidion testaceum, B. decorum,B. punctulatum i Panagaeus bipustulatus.Ich główną cechą jest mały rozmiar ciała,brak lub słabo rozwinięte skrzydła, co czynije wrażliwymi na gwałtowny przybórwód. Do drugiej grupy należą Bembidionlampros i Amara aenea związane z heterogenicznościąi proporcją szerokości dogłębokości. Te gatunki wykazują słabszepreferencje siedliskowe i nie są gatunkamiściśle kserofilnymi. Te chrząszcze wybierająwiększe łachy żwirowe oferujące więcejukryć w czasie przejścia piku. 30 procentowyprzyrost zrzutu na godzinę jest krytycznydla chrząszczy Harpalus affinis i Bembidiondecorum (Looy i inni 2007).Hydropiki istotnie zmniejszają ilość stawonogóww strefie brzegowej. Natomiastna bogactwo gatunkowe stawonogów negatywniewpływają hydropiki i prace regulacyjnekoryt rzecznych. Miejsca, którepodlegają takim wpływom są pozbawionestawonogów (Paetzold i inni 2008). Wrażliwośćgatunków na te oddziaływania jestróżna u różnych gatunków. Na kanalizowaniekoryt silnie reagują pająki, którezmniejszają i liczebność zasiedlenia i liczbęgatunków. Kusaki redukują swą liczebnośći bogactwo gatunkowe pod wpływemhydropików, ale nie pod wpływem kanalizowania.Te negatywne relacje wiążą sięz wielkością łach żwirowych pozostającychnad średnią wysoką wodą i trwałości substratu.Pająki i kusaki są czułymi wskaźnikamiskutków ekologicznych wszelkichzmian hydromorfologicznych.TermopikiNa temperaturę wód zrzucanych z zaporymają wpływ: wielkość zbiornika, jegogłębokość, powierzchnia, czas retencji, występowanielub brak stratyfikacji i głębokośćupustów lub zrzuty przelewami. Zrzutywody prawie zawsze będą powodowałyzmiany termiczne poniżej miejsca zrzutu.Jeśli będą to szybko narastające lub malejącezmiany, określa się je jako termopiki.Każde zdarzenie termopiku powodujekrótkotrwałe zmiany temperatury, któreindukują dryft (Brittain i Eikeland 1988).Z jednej strony ta migracja bezkręgowcóww dół rzeki pozwala zasiedlać nowe obszaryi jest to pozytywne, ale z drugiej strony,z powodu 3-5 krotnie większego nasileniatego zjawiska niż ma to miejsce w naturze,powoduje zanikanie mniej tolerancyjnychgatunków. Takie sztuczne zmiany temperaturyzaburzają cykl życiowy i fenologięfauny dennej (np. zakończenie początkudiapauzy i rozpoczęcie fazy żerowanialub reprodukcji). Jak uważają Céréghinoi Lavandier (1998a) oraz Céréghino i inni(1997), dla jętek i widelnic zimowe ociepleniei letnie ochłodzenie może być korzystnedla gatunków zimnolubnych, bo sprzyjaekspansji w dół rzeki. Ale dla gatunkówciepłolubnych jest szkodliwe, zwłaszcza nagranicy zasięgu występowania, ponieważszkodzi lotom kompensacyjnym w górępotoków. W rezultacie postępuje proceswypłukania tych gatunków ze środowiskaprzy braku rekrutacji (Brittain i Eikeland1988; Gore i Petts 1989; Céréghino i Lavandier1998, Céréghino i inni 2002, 2004,Bruno i inni 2010). Co więcej, ciepła wodazrzucana z zapory nie powinna przekraczaćzakresu biologicznych preferencji gatunkówzimnolubnych (tj. 20 0 C) (Allan 1995;Giller i Malmqvist 1998). Utrzymanie właściwychzakresów zrzutu i/lub temperaturymoże być konieczne do utrzymania w należytymstanie populacji bentosowych poniżejzapór. Dzienne oscylacje temperaturyw zakresie 2,4 0 C propagują się przez przewodnictwocieplne do pierwszych 10 cmgleby brzegu, gdzie oscylacje ciągle wynosząok. 2 stopnie. Dopiero na głębokości20 cm te oscylacje są wygaszone w 90%(Krause i inni 2011).Gradient temperatury wód zrzucanychmierzony standardowo w ciągu 30 minutw warunkach naturalnych nie przekracza1,4 0 C. W czasie zrzutu wód z zapory wynosiokoło 4,7 0 C. W czasie pracy hydroelektrowniMezzocorona temperatura wzrastao 4,5 0 C w jesieni i zimie, a spada o 5,9 0 Cw czasie wiosny i lata (Carroli i inni 2008).W kontekście polskich przepisów (Dz.U.2002.176.1455) i unijnych, różnica temperaturwód zrzutowych i naturalnych na granicymieszania nie może przekraczać 1,5 0 Cw wodach dla ryb łososiowatych i 3 0 C dlawód przeznaczonych do bytowania rybkarpiowatych. Należy zauważyć, że przymałych zbiornikach efekt termiczny zrzucanychwód na rzekę może zanikać po kilku,kilkunastu kilometrach. Zatem oddziaływaniemoże być raz niewielkie, ale w innymprzypadku istotne.Roman ŻurekInstytut Ochrony Przyrody PANKrakówLiteraturaAugustyn L., Bartel R., 2007. Wstępne badania wpływudwóch hydroelektrowni na karpiowate rybyrzeczne w Dunajcu. Rocz. Nauk. PZW, t. 20.Bruno M.C., Maiolini B., Carolli M., Silveri L. 2010.Short time-scale impacts of hydropeaking on benthicinvertebrates in an Alpine stream (Trentino, Italy).Limnologica Ecology and Management of InlandWaters, 40, 4, 281-290Carolli M., Bruno, M.C. Siviglia A. and Maiolini B. 2011.Responses of benthic invertebrates to abrupt changes oftemperature in flume simulations River Res. Applic.Wojtan K., Żurek R., Synowiec K., 2000. Diversity offlora and fauna in running waters of the Province ofCracow (southern Poland) in relation to water quality.1. Characteristics of physico-chemical factors.Acta Hydrobiol., 42: 305-330Żurek R. 2007. The basic paths of energy flow and mastertransformations in a lowland dam reservoir ecosystem.Ocean. Hydrobiol. Studies 36, suppl .2,1-147Pozostała literatura do wglądu w Redakcji8ZIELONA PLANETA 5(104)/2012