Kitabxanaşünaslıq və informasiya - Bakı Dövlət Universiteti

KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA№ 3 2010Bir halda ki, fərd subyektdir, onu əhatə edən aləm isə həm obyekt, həm də qıcıqlandırıcıreaktivdir. İstənilən qıcıq mahiyyət etibarı ilə obyektiv aləmdəngəlir. Obyektiv aləmə cavab olaraq yaranan reaksiyaların kəmiyyət və keyfiyyətgöstəricilərini reaksiya verənin xarakteristikası kimi ifadə edən N.Rubakinyazır: “Bibliopsixologiya elə məhz kitab işinin psixologiyası barədə elmdir,tədqiq edilən reaksiyalar, xarici əlamətlər əsasında öyrənən elmdir” [6, 42].Yəni daha dəqiq desək, bibliopsixologiya kitabxana işi fəaliyyətində başverən bütün prosesləri reaksiyalar, xarici əlamətlər əsasında tədqiq edir. Digərtərəfdən istərdim qeyd edim ki, kitabın yaranması N.Rubakinin yanaşmasındabelə ifadə olunur: “Hamıya aydındır ki, kitabın yaranması ilk öncə danışıq(şifahi nitq) vasitəsi ilə başlanır, hansı ki, sistemli olaraq yazılır və bu şəkildəkristallaşır-maddiləşir” [6, 46].Aydındır ki, bu cür yanaşmada N.Rubakinin kitabın yaranma prosesinisadədən mürəkkəbə doğru inkişaf prinsipini əsas meyar tutaraq analiz etmişdir.Burada ilkin səbəb kimi şifahi nitq əsas götürülür, həmçinin şifahi nitqözlüyündə reaksiya yaradan-qıcıqlandırıcı rolunda çıxış edir. Bu reaksiya isəəslində psixi prosesdir. İnsan nitqi psixoloji cəhətdən psixi prosesdir. Deyilənləəlaqədar olaraq aşağıdakı cümləyə bir daha nəzər salaq: “Psixika obyektivaləmin subyektiv inkasıdır” [4, 15].İnsanın daxili “mən” dünyasında əks olunan obyektiv aləmin inkasıkimi psixika özlüyündə zahiri-vizual tərəfdən nitqdə ifadə olunaraq özünügöstərir. Daha lakonik desək, bu cür səslənir, nitq psixikanın zahiri tərəfidir.Prof.Ə.Bayramovun fikirləri isə qeyd olunan mülahizəni daha da aydınlaşdırır:“Dar mənada isə psixi proses dedikdə duyğu, qavrayış, hafizə, təfəkkür,nitq, təxəyyül və s. kimi idrak proseslərini nəzərdə tutacağıq” [4, 9].Başqa bir tərəfdən şifahi nitq formasını dəyişərək yazıya, əlyazma formasınakeçid alır. Əlyazma isə çap məsulu-nəşr formasına keçid alır. Psixolojiyanaşmada bu formalar qıcıqlandırıcı rolunu daşıyır. Kitabxanaşünaslıq istiqamətindəisə bu maddi daşıyıcı və mənəvi dəyərləri özündə əks etdirəcək informasiyadaşıyıcısı və s. funksiyalarını yerinə yetirmiş olur. N.Rubakin isə maraqlıbir sualı ortaya qoyur: “Bu üç forma(nəşr, əlyazma, şifahi söz) arasındasərhəd varmı, birini digər ikisini öyrənmədən öyrənmək olarını?” [6, 47].Şifahi nitq artıq yazı və nəşr formalarına keçdikcə psixi proses olan nitqinbir çox elementləri (intonasiya, deyiliş, vurğu, jestlər) öz mahiyyətini itirmişolur. Bütün bu prinsipləri nəzərə alaraq N.Rubakin yazır: “Nəşr və əlyazmaəsərlərini psixoloji nöqteyi nəzərdən öyrənmək üçün yalnız bunu şifahi danışıqdanayırmadan öyrənmək lazımdır. Ona görə də bibliopsixologiyanın obyekti-nəşr,əlyazma və şifahi danışıqlar sayılır.”[6, 47].Hər hanısı bir nəşrin, kitabın yaranması, onun satışı, dövriyyəsi və s. kitabxanaişi fəaliyyətində cəm olunan bütün proseslər özlüyündə bir əmək prosesidir.Nümunə olaraq özlüyündə əmək prosesi kimi mahiyyət daşıyan kitab94