1

Àðäûí Íàìûí Òºâ Õîðîî, Ò¿ð Çàñãèéí ãàçðààñ ïàðòèçàí öýðãèéí òîîã
ºñãºõ áà ãàìèí óíãåðí÷óóäûí ýñðýã òýìöýëä õàìãèéí áîãèíî õóãàöààíä
áýëòãýõèéí òóëä áîëîëöîî á¿õèé àðãà õýìæýýã àâ÷ áàéæýý. Íàìûí I Èõ õóðàë
õóðàëäàõààñ ºìíº áàéãóóëàãäñàí ïàðòèçàí öýðãèéí òîî ºäðººñ ºäºðò ºñºæ
ò¿¿íèé ýãíýýíä þóíû ò¿ð¿¿íä ÿäóó çàðö àðäóóä ýõëýí îðæ áàéâ.
Ìîíãîëûí ç¿¿í õîéò õèëèéí çàðèì õîøóóäûí õ¿ì¿¿ñ Àðäûí Íàìûí
óðèàëãûã õ¿ëýýí àâ÷ ïàðòèçàí öýðýãò ýëñýí îðöãîîâ. Òýä èíãýæ ïàðòèçàí
öýðýãò ýëññýí íü òýäãýýð õàðóóëûí àëáàíû àðäóóä ÿìàð ÷ ýðõ ìýäýëã¿é,
õàãàñ ºëñãºëºí áàéäëààð çîâîí ç¿äýð÷ àìü çóóæ áàéñíààñ ãàäíà òýäíèé îëîíõ
íü Ǻâëºëò Îðîñûí õèëèéíõýíòýé õàðèëöàõ áîëîëöîîòîé áàéñíû õóâüä
öàãààíòíû çîðèëãî áà Ñèáèðüò Óëààí àðìè ÿëàëò õèéñýí òóõàé òîäîðõîé
ìýäýæ áàéñàíòàé õîëáîîòîé õýðýã àæýý.
Õàðóóëûíõàí áà àðäóóä ººðñäèéí óíàëãà ìîðü, çýð çýâñãèéí õàìò ïàðòèçàí
öýðýãò ýëñ÷ áàéæýý. Ïàðòèçàí öýðýãò íóòãèéí õ¿í àì ÷àäàõ ÷èíýýãýýðýý
òóñëàæ áàéâ. ĺíãºæ ýëññýí öýðã¿¿ä íü áàéëäààíû ñóðãóóëü õèéæ áàéæýý.
Ñ¿õáààòàð ×îéáàëñàí íàð öýðã¿¿äèéí äóíä õóâüñãàëûí ¿çýë ñàíàà, ò¿¿íèé
áàéëäààíû çîðèëòûã áèåýð òàéëáàðëàí òàíèóëæ áàéæýý.
Õèàãòûã ÷ºëººëºõ áàéëäààíä îðîëöñîí ïàðòèçàí Äîðæïàëàìûí Åðýíòýé
äóðñàí ÿðèõäàà: “áè óðüä çàðö àðä áàéãààä ººðèéí ýäýëæ áàéñàí ìîðü,
çýâñãýý àâ÷ Õÿðààí õàðóóëä èðæ Ñ¿õáààòàðûí öýðýãò ýëññýí áºãººä òýð ¿åä
ïàðòèçàíóóä ãðàíàò òýñëýõ, áóóäëàãûí ñóðãóóëü õèéäýã áàéâ 138 ãýæýý. ̺í
Õèàãòûã ÷ºëººëºõ áàéëäààíä îðîëöñîí ïàðòèçàí Äýìáýðýëèéí Äàìáà, óðüä
ÿäóó àëáàò àðä áàéãààä ýäýëæ áàéñàí ìîðü, çýâñãýý àâ÷ ç¿¿í õàðóóëä èðæ
Ñ¿õáààòàðûí öýðýãò ýëñæýý. Äàìáûí äóðñàí ÿðüñíààð òýäíèé õàðóóëûí
õàìãèéí ñàéí àí÷èä, Äàìáûí õàìò Àëòàíä õ¿ðýëöýí èðæ, ïàðòèçàí îòðÿäàä
ýëñýí îðñîí ãýíý. Òýãýýä ïàðòèçàíóóä Àëòàí, Õàíûí õºíäèé çýðýã ãàçàð
öýðãèéí ñóðãóóëü õèéæ áàéñàí ãýæ Äàìáà äóðñàí ÿðèâ. 139
Õàíûí õºíäèéä öóãëàðñàí ïàðòèçàí íàðûí äîòîð á¿õ õàðóóëûíõàí ñàéí
ìýäýõ áîëñîí Õ¿äýð, Óÿíãà õàðóóëûí àëäàð öóóò àí÷èä, Ò¿øýýò õàí àéìãèéí
Ýðäýíý âàíãèéí õîøóó ìºí Àõàé áýéñèéí õîøóóíààñ èðñýí àðäóóä áàéãààã
Áàÿðûí Áàò õàðæ áàéñàí áàéíà.
Ïàðòèçàí öýðãèéí òîî íýìýãäýõ òóòàì òýäíèé äîòîð ñàõèëãà áàòûã
äýýøë¿¿ëýõ çîõèîí áàéãóóëàëòûã ñàéæðóóëàõ öýðãèéí ñóðãóóëü õèéõ ÿâäàë
óëàì ÷óõàë áîëæ áàéâ. Ñ¿õáààòàð, Àðäûí õóâüñãàëûí ¿éë õýðãèéí òºëºº
òàíãàðàã ºðãºæ, ïàðòèçàí öýðýãò ¿ëãýð äóóðèàë áîëæ áàéâ.
“Ìèíèé áèå ìîíãîë àðä ò¿ìçíä ýðõ ÷ºëºº îëãîõ õýðýãò îðîëöîõäîî
àìü áèå ¿ðýãä¿¿ëýõèéã áîäîõã¿é ç¿òãýíý” 140 ãýæ 1921 îíû 3 äóãààð ñàðä
Ñ¿õáààòàðûí õýëñýí òàíãàðàã íü á¿õ öýðãèéí áàéëäààíû òàíãàðàã áîëæýý.
138
1956 îíä ïàðòèçàí íàðààñ àâñàí òîâ÷ ìýäýý.
139
Ïàðòèçàí ×óðàõ õýìýýõ Äàìáûí äóðäàòãàëûã 1955 îíû 12 äóãààð ñàðä Øèðýíäýâ, ×.Íàöàã íàð
áè÷èæ àâ÷ýý. Õîéøèä “Ïàðòèçàí Äàìáûí äóðäàòãàë” ãýæ áè÷èõ áîëíî.
140
Àðäûí öýðýã ñîíèí. 1924 îíû 3 äóãààðò. Ïýðëýý Õ. Ñ¿õáààòàðûí òóõàé áàðèìò áè÷ã¿¿ä, îðîñ õýëýýð
áóé. Ãàð áè÷ìýë. ò. 25.
124