1

Óíãåðíû ýñðýã òýìöýë áîë õÿòàäûí äàðëàëààñ àíãèæðàõ òýìöëýýñ õ¿íä
õýö¿¿ çîðèëò áàéâ. Õÿòàäûí äàðëàëûã ýñýðã¿¿öñýí ¿çýë ñàíàà Ìîíãîëûí
íèéãìèéí ñýòãýëãýýíä ã¿í óë ñóóðüòàé áºãººä Ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé
òóñãààð òîãòíîëûã ¿ã¿é õèéñíýýðýý íèéãìèéí á¿õ õ¿÷èéã ººðñäèéíõºº
ýñðýã ÷èãë¿¿ëñýí þì. Õàðèí áàðîí Óíãåðí õÿòàä öýðãèéã õººí çàéëóóëæ,
àâòîíîìèò òºðèéã áîñãîí, Áîãäûã õààí øèðýýíä íü äàõèí çàëñíààð íèéãìèéí
òîäîðõîé õýñãèéã ººðòºº òàòàæ, Ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé ýðõ ÷ºëººíèé
òýìöëèéí õ¿÷èéã òàðàìäóóëàõ àþóëûã áèé áîëãîâ. Ò¿¿í÷ëýí õÿòàäûã
çàéëóóëñàí ñ¿ð íºëººãººðºº ò¿ðèé áàðüñàí òýðáýýð Ìîíãîë îðíû ýíä òýíä
õóðàëäñàí öàãààíòíû õ¿÷èéã íýãòãýõ õýìýýñýí íü óëñ îðíûã õàðèéí õ¿÷íèé
õîîðîíäûí òýìöëèéí òàëáàð áîëãîæ, àðä îëîíä ãàìøèã çîâëîí àâ÷ðàâ.
Ýöýñò íü áîëüøåâèçìûã óñòãàõ õýíýýðõýëä àâòñàí òýðáýýð ÌÀÒÇÃ, ÀÆÖ
áàéãóóëàãäàæ, ýõ îðíîî ÷ºëººëºõ òýìöëýý ýõýëñýíä èõýä õîðñîí çàíàæ,
õóâüñãàëò õ¿÷èéã äàðæ óñòãàõûã çîðüæýý.
Ãýõäýý Óíãåðíû ãîë äàâøèëò ýõëýõýýñ ºìíº 1921 îíû 4-5 äóãààð ñàðûã
äóóñòàë Õèàãòààñ áóñàä ÷èãëýëä òîì æèæèã òóëàëäààí ¿ðãýëæëýí áîëñîîð
áàéñàí áºãººä ãîë ãàçàð íü Àõàé ã¿í, Âàíãèéí õ¿ðýýíèé ÷èãëýë áàéâ. Ýíý
÷èãëýëä ÀÆÖ-èéí “Áàðóóí çàìûí áàéëäààíû àíãè” ýõëýýä äýä æàíæèí
Ë.Ñóìúÿà (áýéñ), äàðààãààð íü Õ.×îéáàëñàíãèéí óäèðäëàãààð öàãààíòíû
ýñðýã èäýâõòýé òýìöýë ºðí¿¿ëæ áàéâ. Òóñ àíãè íü Çýëòýð õàðóóëûí õèëèéí
êîìèññàð Èâàíîâ-Ðèìñêèé áîëîí Ñèáèðèéí àëäàðò ïàðòèçàí Ï.Å.Ùåòèíêèíèé
îòðÿäòàé õ¿÷ õàâñðàí öàãààíòàí Ñóõàðåâûí ýñðýã áàéëäàæ áàéâ. 5 äóãààð
ñàðûí ýöñýýð 3000 öýðýã, 12 ïóëåì¸ò, 6-8 èõ áóó á¿õèé Óíãåðíû 1-ð ìîðüò
áðèãàä Áàÿð ã¿íèé öàõàð öýðãèéí õîðîîíû õàìò ÷èãëýëýýð äàâøèí èðñýí íü
Ìîíãîëûí õóâüñãàëûí ò¿øèö ãàçðûã õàìãààëæ áàéñàí ÀÆÖ-ò áîäèò àþóëûã
ó÷ðóóëàâ. Áàÿð ã¿íèé ìàíëàé àíãè ãîë õ¿÷íýýñýý ò¿ð¿¿ëýí äàâøèæ, 1921
îíû 6 äóãààð ñàðûí 4-íä Öàãààí äàâààí äàõü ìîíãîë, îðîñ öýðãèéã äîâòëîí,
óëìààð Èâöýãò áàéñàí 70 õ¿íòýé ÀÆÖ-èéí õ¿÷èéã áóò öîõèæ, 6 äóãààð ñàðûí
6-íä Àëòàíáóëàãò äîâòîëæýý. Áàéëäààíû àæèëëàãàà 3 öàã îð÷èì ¿ðãýëæèëæ
æàíæèí Ä.Ñ¿õáààòàðûí óäèðäñàí 700 îð÷èì öýðýã ÀÄÁÍÓ-ûí Ñðåòåíñêèéí
2 äóãààð ìîðüò áðèãàäûí ìîðüò áà ÿâãàí 800 îð÷èì öýðýã ×èòèéí áàòàðåéí
òóñëàõ õ¿÷íèé õàìò Áàÿð ã¿íèé 500-700 öýðãèéã òîñîí áàéëäàæ áóò öîõèæýý.
Øàðõàäñàí Áàÿð ã¿íã Ãÿëààí íóóðûí õîéä äàõü Öàãààí ñóâðàãà ãýäýã ãàçàðò
îëçëîí àâñàí áà çóãàòñàí áîëîí Õèàãòûí ç¿¿í õîéíîîñ ìºí ¿åýð äîâòîëñîí
Õàðààãèéí Äàðü ýõ ëàìûí öýðãèéã Å𺺠ãîë õ¿ðòýë ìºðäºí õººæýý. Ýäãýýð íü
ÀÆÖ-ýýñ öàãààíòíû ýñðýã õèéñýí àíõíû òîìîîõîí áàéëäààí áîëíî.
Óëìààð 1921 îíû 6 äóãààð ñàðûí äóíä ¿å õ¿ðòýë Ìîíãîë, Îðîñûí õèëèéí
ÿíç á¿ðèéí õýñýãò äîâòîëñîí Óíãåðí áà Ðåçóõèíû áðèãàäûí ýñðýã ÀÄÁÍÓ-ûí
Ñðåòåíñêèéí 2 äóãààð ìîðüò áðèãàä áîëîí ÌÀÆÖ íýã òàëààñ, íºãºº òàëààñ
óëààí öýðãèéí áóó÷èéí 35 äóãààð äèâèçèéí 103 äóãààð áðèãàä, 307, 309, 312
äóãààð õîðîîä õàâ÷èí áàéëäæýý. Ìîíãîë íóòàãò áóöàæ îðñîí Ðåçóõèína
öàãààíòíûã Õ.×îéáàëñàí, Ï.Å.Ùåòèíêèíèé íýãäñýí õ¿÷ ìºðäºí õººæ, Ìîäîí
õºëèéí òîñãîíîîñ óõàðñàí Êàçàãðàíäûí öýðãèéã íýõýí áàéëäàæ äèéëæýý.
232