1

òàëààð áàòàòãàõûí òóëä Ìîíãîëûí àâòîíîìèéã óñòãàõ õýðýãòýé ãýæ Õÿòàäûí
Çàñãèéí ãàçàð ¿çýæ áàéâ.
1915 îíû ãóðâàí óëñûí Õèàãòûí Áàãà õóðàëä îðîëöîæ áàéñàí Õÿòàäûí
Ãàäààä ßâäëûí ßàìíû ñàéä òóðøëàãà äàäëàãà á¿õèé ×ýí Ëóí, Ìîíãîë,
Ò¿âäèéí õýðýã ýðõëýõ õýëòñèéí òºëººëºã÷ ×åí È íàð Ìîíãîë îðíûã ñàéí
ìýäýõèéí õóâüä Ãàäààä Ìîíãîëûí àâòîíîìèò çàñãèéã Ìîíãîëûí ýðõ áàðèã÷
ôåîäàëûí ººðñäèéí íü ãàðààð ÷èìýý øóóãèàí ãàðãàëã¿é óñòãóóëàõ àæèëä
îðîâ. Ýíýõ¿¿ ñàíàà áîäîë õýðýãæèí áèåëæ ýõëýâ.
Ìîíãîëûí ôåîäàëóóä áîëîí Ìîíãîëä îðîãíîñîîð áàéñàí Õààíò Îðîñûí
êîíñóëóóä, Îêòÿáðèéí õóâüñãàëûí íºëºº Ìîíãîëä òàðàõààñ àéí ñàíäàð÷
áàéñíûã òýð ¿åèéí Õÿòàäûí Åðºíõèé ñàéä Äóàí Öè-æóé, Ãàäààä ßàìíû ñàéä
×ýí-Ëóí íàð îâæèí àøèãëàõ áîëîâ.
Õóó÷èí õààíò Îðîñ óëñûí êîíñóë õàìãààëàõ öýðýã òàðõñàí áà Êîë÷àêèéí
êîíñóëóóäûí ýðõ íºëºº Ìîíãîëä ñóëàð÷ ýõýëìýãö õÿòàä ò¿øìýä íºëººãºº
óëàì èõýñãýæ “áîëüøåâèêóóäûí àþóë” õîéò ç¿ãýýñ èõ áîëæ áàéíà ãýæ
Ìîíãîëûí ôåîäàëóóäûã á¿ð èõ àéëãàäàã áîëîâ. Îëîí òîîíû öýðýã á¿õèé
áîëüøåâèê îòðÿäóóä îðæ èðñýí òóõàé Îðîñûí êîíñóëóóä áà Ìîíãîëûí
Çàñãèéí ãàçðààñ òàðààñàí öóóðõëûã õÿòàä ò¿øìýë¿¿ä ýâòýéõýí àøèãëàæ,
Õààëãàíààñ Öàõàðûí Òóòóíãèéí öýðãýýñ 500 õ¿íèéã òàòààä Ìîíãîë ðóó äóóäàí
èð¿¿ëýâ. 38 Òýäãýýð öýðýã 1918 îíû 8 äóãààð ñàðä Ìîíãîëä íýâòðýí îðæ èðñýí
áºãººä Õ¿ðýýíä ò¿ð¿¿÷èéí àíãè íü 1918 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðä õ¿ðýëöýí èðæýý. 39
“Ìèíèé òóñëàìæ ãóéñàí ÿâäëûã ×åíü È Ìîíãîëä õÿòàä öýðýã îðóóëæ èðýõ
øàëòàã áîëãîí àøèãëàâ” 40 ãýæ Îðëîâ áè÷èæ áàéâ. Ò¿¿íýýñ ãàäíà Óëèàñòàé,
Õîâä, ªâºð Õèàãò õîòîä áàéñàí õÿòàä ò¿øìýäèéí õàìãààëàõ öýðãèéí òîîã
òîãòîîñîí õýìæýýíýýñ õî¸ð äàõèí èë¿¿ íýìýãä¿¿ëæýý.
Ìîíãîëä õÿòàä öýðýã øèíýýð íýìýãäýí èðæ áàéñàí íü àâòîíîìèéã
óñòãàõàä õ¿ðãýõ áºãººä òýð íü þóíû ò¿ð¿¿íä Îðîñûí êîíñóë Ìîíãîëä õýâýýð
áàéõ ÿâäàëä ñààä áîëíî ãýäãèéã Õààíò çàñãèéí êîíñóë ñàéí îéëãîæ áàéæýý.
Èíãýæ Ìîíãîëä Õààíò çàñãèéí õóó÷èí êîíñóëûí ýçëýõ áàéð íºëºº ºäºð èðýõ
òóòàì ñóëàð÷, õàðèí õÿòàä ò¿øìýä, öýðãèéí íºëºº èõýññýýð áàéæýý. ¯¿íä
õàðèí Îðîñûí õóó÷èí êîíñóë Îðëîâ äóðã¿éöýí ýñýðã¿¿öëèéã èëýðõèéëæ
áàéñàí áà Áîãäûí Çàñãèéí ãàçàð Õÿòàäûí õàðãèñòàé õóéâàëäàæ áóé áàéäëàà
Îðëîâò çºâòãºí òàéëáàðëàæ áàéâ. “1918 îíä Ìîíãîë íóòàãò íýãýí áàòàëüîí
õÿòàä öýðýã îðæ èðñýí íü ãóðâàí óëñûí õýëýëöýýðò õàðøëàõ òàëòàéã
õàðãàëçàí Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçàð äóðàìæõàí çºâøººðñºí áà òýäãýýð
öýðýã îðæ èðñýí íü öàã ¿åèéí íºõöºë áàéäëààñ øàëòãààëñàí ò¿ð çóóðûí
õýðýã áºãººä õ¿íäýò äèïëîìàò òºëººëºã÷ òàíä á¿ðýí îéëãîìæòîé áàéãàà òýð
íºõöºë áàéäàë îéðûí öàãò ººð÷ëºãäºíº ãýäýãò ìàíàé Çàñãèéí ãàçàð ëàâòàéÿà
á¿ðýí èòãýæ áàéíà” 41 ãýæ Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçàð Îðëîâò ìýäýãäæýý.
38
ÖÃÀÎÐ, ÑÑÑÐ îï. 8. ä 89. ë ë 26-60.
39
̺í òýíä. îï. 7 ä. 89 ë ë 26-60.
40
ÖÃÀÎÐ. ÑÑÑÐ. îï. 8. ä. 89 ë. ë. 26-60.
41
̺í òýíä.. ô. 200, îï. 7, Ä. 53. ë. 60.
70