You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Edqar</strong> <strong>Allan</strong> <strong>Po</strong><br />
<strong>Mari</strong>a <strong>Rojenin</strong> <strong>sirri</strong>
<strong>Edqar</strong> <strong>Allan</strong> <strong>Po</strong><br />
<strong>Mari</strong> <strong>Rojenin</strong> <strong>sirri</strong><br />
(<strong>hekayələr</strong>)
Tərcüməçi:<br />
Səbuhi Şahmursoy<br />
Redaktor və naşir:<br />
Müşfiq XAN<br />
Texniki redaktor:<br />
BəxtiYar<br />
Dizayn və qrafika:<br />
Tamerlan İsmayılzadə<br />
© <strong>Edqar</strong> <strong>Allan</strong> <strong>Po</strong>. <strong>Mari</strong> <strong>Rojenin</strong> <strong>sirri</strong> (<strong>hekayələr</strong>)<br />
© “XAN” nəşriyyatı. Bakı–2018. 76 səh.<br />
ISBN: 9010408011424
ÖN SÖZ ƏVƏZİ<br />
ari Roje” ilk dəfə qeydlərsiz çap olu-<br />
çünki onda buna gərək yox idi.<br />
“Mnub,<br />
Hərçənd, bu hekayənin əsasını təşkil edən faciənin<br />
üstündən illər keçib, ona görə də qeydlərə və məsələnin<br />
məğzini izah edən girişə ehtiyac duyulur. Nyu-<br />
York ətrafında <strong>Mari</strong> Sesiliya Rocers adlı gənc qız öldürülmüşdü,<br />
qətlin səs-küy yaratmasına və uzun<br />
müddət ictimaiyyətin diqqət mərkəzində qalmasına<br />
baxmayaraq, əsil hekayəsinin yazılması və çap olunmasına<br />
qədər (1842, noyabr) heç kim hadisənin <strong>sirri</strong>ni<br />
aça bilməmişdi. Müəllif bu gözəl fransız qızının taleyini<br />
təsvir edəndə məlum olan cüzi detallarla paralellər<br />
apararaq əslində <strong>Mari</strong> Rocersin qətlinin təfərrüatlarını<br />
tamamilə dəqiq göstərmişdi.<br />
ari <strong>Rojenin</strong> <strong>sirri</strong>” bu dəhşətli qətlin törə-<br />
yerdən çox-çox uzaqlarda yazıl-<br />
“Mdildiyi<br />
mışdı və hadisəni araşdıran müəllif yalnız qəzetlərdəki<br />
məlumatlara istinad edə bilərdi. Nəticədə çoxusu<br />
ondan üz döndərdi ki, əgər hadisə yerində şəxsən olmayıbsa,<br />
bu halda bəzi nüansları necə belə dəqiq təsvir<br />
edə bilib. O cümlədən, hekayənin nəşrindən uzun<br />
müddət keçəndən sonra iki şəxsin (onlardan biri əsərdə<br />
madam Dülük olaraq verilib) bir-birindən xəbərsiz<br />
etdiyi etiraflar nəinki ümumi nəticəni, eləcə də bunu<br />
yaradan bütün əsas fərziyyələrin tamamilə dəqiq olduğunu<br />
təsdiqləyirdi.<br />
5
MaRİ Rojenİn sİrrİ<br />
Hətta ən ağıllı insan da ən azı bir dəfə anlaşılmaz həyəcan<br />
içində fövqəl-təbiiliyə inanmaq məcburiyyətində qalaraq,<br />
beyninin bunun sadəcə hadisə oyunu olduğu fikrini<br />
rədd etdiyi heyrətamiz təsadüflə qarşılaşıb. Bu cür təəssüratları<br />
(bəhs etdiyim anlaşılmaz inanc heç vaxt bir fikrə çevrilə<br />
bilmir) təsadüf doktrinasından (xüsusi addan istifadə edirik)<br />
qaçmaq və ya ehtimal nəzəriyyəsindən yayınmaq kimi nadir<br />
hallarda yatıra bilirsən. Axı bu nəzəriyyə məğzinə görə sırf<br />
riyazidir: beləliklə də ortada paradoks yaranır – elmin bizə<br />
verdiyi xeyli ciddi və dəqiq anlamlara zehni fərziyyələr sahəsində<br />
yetişə bilmədiyimiz kölgə və kabuslar əlavə olunur.<br />
İndi açıqlayacağım xronoloji ardıcıllıqla alınan bu inanılmaz<br />
məlumatlar ilk növbədə qeyri-adi təsadüflərə uyğun<br />
gəlir, sonra isə bütün oxucular, şübhəsiz ki, bu yaxınlarda<br />
Nyu-Yorkda baş vermiş <strong>Mari</strong> Sesiliya Rocersin qətli barədə<br />
öyrənəcəklər.<br />
Bir il qabaq “Morq küçəsində qətl” adlandırılmış yazıda<br />
dostum Ogüst Düpenin diqqətəlayiq məxsusi düşüncələrini<br />
yazmağa cəhd eləyəndə yenidən bu mövzuya qayıdacağım<br />
heç ağlıma da gəlməzdi. Məqsədim məhz bunu təsvir<br />
etmək idi və bu təsvirlər Düpenin xüsusi istedadını aşkara<br />
çıxara bilən qəribə hadisələr zənciri haqqındakı hekayədə öz<br />
əksini tapmışdı. Mən başqa misallar da çəkə bilərdim, amma<br />
onlar artıq sübut olunmuş faktlardan başqa heç nə göstərmir.<br />
Hərçənd, bu yaxınlarda baş vermiş hadisələrin qəribə döngəsi<br />
bir sıra məcburi etiraflarla üstünü örtə biləcəyimiz yeni<br />
təfərrüatlar kəşf etməyimə səbəb oldu. Əgər bu yaxınlarda<br />
eşitdiklərim olmasaydı, bəlkə də, əvvəllər eşidib gördüklərim<br />
haqda hələ də susmağım qəribə görünərdi.<br />
Madam Lyespanye və qızının faciəvi ölümünün sirlərini<br />
aşkara çıxaran cəngavər bütün bunları başından atıb,<br />
7
ənənəvi melanxolik düşüncələrə qərq oldu. Onun əhval-ruhiyyəsi<br />
mənim özünəqapanmaya meyilliliyimlə tamamilə<br />
uzlaşırdı, əvvəlki kimi, şəhərətrafı Sen-Jermendəki sakit sığınacağımıza<br />
çəkilib gələcəyimizi taleyin ümidinə buraxmış və<br />
ətrafımızdakı darıxdırıcı dünyadan yuxular yaradaraq özümüzü<br />
indiki zamanın ixtiyarına vermişdik.<br />
Amma bu yuxular zaman ötdükcə dağılırdı. Dostumun<br />
Morq küçəsindəki dramada oynadığı rolun Paris polisinin<br />
diqqətini çəkməsini təsəvvür etmək çətin deyil. Düpenin adı<br />
onun agentlərinin dilinin əzbərinə çevrilmişdi. O, <strong>sirri</strong> açdığı<br />
sadə mülahizələr zəncirini məndən başqa heç kimə (hətta<br />
məmura da) izah etməmişdi. Ona görə də ilk təcrübyə əsaslanan<br />
bu hadisə əsil möcüzə kimi görünürdü və cəngavərin<br />
analitik istedadı ona xəyalpərəstlik şöhrəti gətirmişdi. Əgər<br />
o, maraqdan irəli gələn sorğu-suala tam səmimiyyətilə cavab<br />
versəydi, onda bu azdırıcı manevrlər tezliklə hər kəsə<br />
bəyan olardı. Lakin onun daxili ətaləti nə olur-olsun, çoxdan<br />
gözündən düşmüş mövzuya qayıtmağa imkan vermirdi. Elə<br />
buna görə də polisin nəzərləri tez-tez onun üzərində dayanır,<br />
məmurlarsa təkrar-təkrar onun xidmətindən istifadə etməyə<br />
can atırdılar. Bu cəhdlərdən kifayət qədər gözə dəyəni <strong>Mari</strong><br />
Roje adlı gənc qızın qətli ilə bağlı hadisəydi.<br />
Bu hadisə Morq küçəsindəki tükürpədici qətldən iki<br />
il sonra baş vermişdi. <strong>Mari</strong> (onun adıyla soyadının bədbəxt<br />
siqar satıcısının adıyla tamamilə səsləşməsi gözə girir) dul<br />
qadın Estella <strong>Rojenin</strong> yeganə övladı idi. Hələ körpə olanda<br />
atası vəfat etmişdi və sözügedən qətlin lap son səhərinə<br />
kimi o, anasıyla birgə Pave-Sent-Andre küçəsində yaşayırdı:<br />
Madam Roje ev kirayələmiş, <strong>Mari</strong> isə işlərində anasına<br />
kömək edirdi. <strong>Mari</strong>nin iyirmi iki yaşı olana qədər belə davam<br />
etmişdi. Onda da qızın nadir gözəlliyi Pale-Royalın aşağı<br />
mərtəbəsində dükan kirayələmiş, öz müştəriləri arasında<br />
bu məhəllənin dolub-daşdığı asan pul qazanmaq istəyənlərin<br />
ən yekəsi kimi qiymətləndirilən əttarın diqqətini cəlb elə-<br />
8
di. Müsyö Leblan lap yaxşı başa düşürdü ki, gözəlçə <strong>Mari</strong>nin<br />
onun dükanında olması xeyli gəlir gətirə bilər. Beləliklə,<br />
onun səxavətli vədləri qızın ağlını başından aldı, amma anası<br />
bu məsələyə əməlli-başlı tərəddüdlə yanaşırdı.<br />
Əttarın ümidləri doğruldu və onun dükanı gözəl qızın<br />
cazibəsinə görə əhəmiyyətli ad-san qazandı. <strong>Mari</strong> pərəstişkarlarını<br />
böyük çaşqınlığa salaraq dükandan yoxa çıxanda<br />
müsyö Leblanın yanında artıq yarım ildir işləyirdi. Leblan<br />
qızın yoxluğunu necə izah edəcəyini bilmirdi, madam Roje<br />
isə həyəcan və tələşdan özünü itirmişdi. Məsələ qəzetlərə verildi,<br />
polis artıq ciddi axtarışlara başlamaq istəyirdi ki, günlərin<br />
birində azacıq kədərli, amma tamamilə sağ-salamat olan<br />
<strong>Mari</strong> iş yerində peyda oldu. Əlbəttə, rəsmi axtarış təcili təxirə<br />
salındı, müsyö Leblan əvvəlki kimi məsələdən xəbərsiz olduğu<br />
üçün bütün sorğu-sualdan yayınmağa çalışdı, madam<br />
Roje və <strong>Mari</strong> isə cavab verdi ki, qız keçən həftə kəndə bir qohumugilə<br />
qonaq gedibmiş. Bununla da məsələ bitdi, sonrasa<br />
yavaş-yavaş camaatın yadından çıxdı, buna qədər də qız,<br />
görünür, zəhlətökən adamların diqqətindən yayınmaq üçün<br />
tez-tez əttarın dükanını tərk edir və Pave-Sent-Andredə yaşayan<br />
anasının yanına gəlirdi.<br />
<strong>Mari</strong>nin anasının yanına qayıtmasından təxminən üç il<br />
sonra dostları qızın yenidən xəbər-ətərsiz yoxa çıxmasından<br />
narahat olmağa başladılar. Qızı üç gün “gördüm” deyən olmadı.<br />
Dördüncü gün onun cəsədini Sena çayının Sent-Andre<br />
məhəlləsiylə üzbəüz sahilindən, Dürul keçid məntəqəsinin<br />
qayalıqlarından tapdılar.<br />
Bu dəhşətli qətl (bunun qətl olmasına heç kim şübhə etmirdi),<br />
qurbanın gənc və gözəl olması və ən əsası, onun uzun<br />
sürməyən məşhurluğu görməmişcəsinə hər şeylə maraqlanan<br />
parislilər arasında sensassiyaya çevrildi. Yadıma bundan<br />
başqa bir fakt sala bilmirəm ki, bu qədər ictimai və güclü narahatlığa<br />
səbəb olsun. Bu mövzu bir neçə həftə ərzində, hətta<br />
ən vacib siyasi hadisələri kölgədə qoyaraq günün xəbərinə<br />
9
çevrildi. Hüquq mühafizə orqanları həmişəkindən daha artıq<br />
gücləndirilmiş iş rejiminə keçdi. <strong>Po</strong>lislərsə yorğunluqdan<br />
daha ayaq üstdə dayana bilmirdilər.<br />
Meyit tapılanda hamı əmindi ki, qatilin axtarışlarına<br />
təcili başlanılması ən sürətli nəticəyə gətirəcək. Və yalnız bir<br />
həftə keçəndən sonra qatili tapana mükafat vəd edildi, lakin<br />
həmin məbləğ cəmi-cümlətani min frank olaraq müəyyənləşmişdi.<br />
Onda istintaqda kifayət qədər canlanma göründü.<br />
Çoxlu sayda müxtəlif insan nəticəsiz sorğu-suala cəlb olundu<br />
və məsələnin çözülməsi üçün azacıq işartının belə olmaması<br />
hadisəyə marağın günü-gündən artmasına gətirib çıxardı.<br />
Onuncu gün vəd olunan məbləği iki dəfə artırdılar, amma<br />
ikinci həftə ərzində də iş yerindən tərpənmədi, Parisdə aktiv<br />
olan polisdən narazılıq isə bir neçə dəfə küçə qarşıdurmaları<br />
ilə nəticələndi, hüquq mühafizə orqanları “qatili aşkar<br />
edənə” və ya əgər cinayət qrup halında törədilibsə, onda “qatillərdən<br />
birini aşkar edənə” şəxsən iyirmi min frank mükafat<br />
təyin etdi. Bu elanda eləcə də deyilirdi ki, digər iştirakçıların<br />
adını deyən cinayətin istənilən üzvünə tamamilə rəhm<br />
ediləcək; eyni zamanda, yerli sakinlər şurasının bu məbləğin<br />
üstünə on min frank əlavə edəcəyi açıqlanırdı. Beləliklə, mükafat<br />
otuz min franka çatmışdı: qızın vəziyyətini və böyük<br />
şəhərlərdə bu cür cinayətlərin nadir olmadığını xatırlasaq,<br />
məbləğ kifayət qədər böyük idi.<br />
İndi artıq heç kim şübhə eləmirdi ki, bu qətlin üstü tezliklə<br />
açılacaq. Düzdür, iki-üç adam yenə həbs olundu, amma<br />
onlara qarşı əsaslı dəlil tapılmadığına görə dərhal da azadlığa<br />
buraxmağa məcbur qaldılar.<br />
Qəribə olsa da, Düpenlə mən ictimai rəyi kifayət qədər<br />
silkələyən bu hadisə haqda qətlin sirr pərdəsinin hələ də<br />
aydınlanmadığı bir vaxtda – cəsədin tapılmasından üç həftə<br />
sonra xəbər tutduq. Biz özümüzü tamamilə təcrid etmişdik:<br />
evdən çölə çıxmır, qonaq qəbul etmir və gündəlik bizə çatdırılan<br />
qəzetlərdəki siyasi xəbərləri oxumurduq. <strong>Mari</strong> <strong>Rojenin</strong><br />
10
Change language