Beyond Ordinary_Living Vernacular Architecture

ASA18_Book_180419.indd 1 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 2 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 3 24/4/18 16:10

ไม่ธรรมดา สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในวิถีชีวิตร่วมสมัย
Beyond Ordinary :
Living Vernacular Architecture
พิมพ์ครั้งที่ 1 สำาหรับงานสถาปนิก'61
พฤษภาคม 2561
กองบรรณาธิการ
ผศ.ดร. อภิรดี เกษมศุข
ดร.สายธิวา รามสูต
ดร.พินัย สิริเกียรติกุล
รศ.ชาตรี ประกิตนนทการ
ดร.พีรียา บุญชัยพฤกษ์
ออกแบบปกและรูปเล่ม
P.Library Desgin Studio
ASA18_Book_180419.indd 4 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 5 24/4/18 16:10

สารบัญ
10
11
12
14
19
20
40
55
56
72
77
78
84
สารจากนายกสมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์
สารจากประธานจัดงานสถาปนิก’61
บทนำา
พัฒนาการสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นไทย
- สถานภาพของการสร้างสมองค์ความรู้ด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของไทย
- พื้นถิ่นเมือง: จิตวิญญาณใหม่ สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษา
สถาปนิกวิชาการ
- จากสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นถึงสถาปัตยกรรมร่วมสมัย
- สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นใหม่
มาสเตอร์เล่าเรื่อง
- บทสัมภาษณ์ รศ. อนุวิทย์ เจริญศุภกุล
- บทสัมภาษณ์ รศ.วิวัฒน์ เตมียพันธ์
ASA18_Book_180419.indd 6 24/4/18 16:10

Beyond Ordinary ไม่ธรรมดา
94
96
100
106
155
227
228
230
234
238
242
แนวคิดหลักในการจัดงานสถาปนิก’61
- แนวทางในการออกแบบนิทรรศการ Beyond Ordinary ไม่ธรรมดา
- สถาปนิกและนักออกแบบ
- Dialogues on Vernacular Living
- Making of Pavilions
- เนื้อหานิทรรศการ "วิถีชีวิตพื้นถิ่นร่วมสมัย"
The Interpretation of (New) Vernacular Living
- บทนำา
- Living Pavilion
- พลวัตสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในการปรับตัวสู่สังคมร่วม
สมัยและเทคโนโลยีสมัยใหม่: มองผ่านพื้นที่ทำางาน
- The Superimposed Layer on The (Contemporary)
Public Space มิติซ้อนทับบนพื้นที่สาธารณะ (สมัยใหม่)
- Responsive Mechanism Towards The Network
Society กลไกที่ตอบสนองต่อสังคมเครือข่าย
246
247
เครดิต
- คณะกรรมการจัดงานสถาปนิก '61
- ประวัติผลงาน คณะกรรมการจัดงานสถาปนิก '61
ASA18_Book_180419.indd 7 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 8 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 9 24/4/18 16:10

สารจากนายกสมาคมสถาปนิกสยาม
ในพระบรมราชูปถัมภ์
อาคารที่รายล้อมคนเรามีทั้งที่ออกแบบโดยสถาปนิกและที ่ไม่ได้ออกแบบโดยสถาปนิก
หากพิจารณาดูให้ละเอียดจะพบว่าอาคารที่สถาปนิกไม่ได้ออกแบบนั้นมีจำานวนมากกว่า
อาคารที่สถาปนิกออกแบบเสียอีก อาจจะพอถือรวมๆกันได้ว่าอาคารที่สถาปนิกไม่ได้
ออกแบบนั้นเข้าข่ายเป็น “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น”
สถาปัตยกรรมพื ้นถิ ่นในประเทศไทยนั ้นเป็นที ่เข้าใจกันทั ่วไปว่าไม่ใช่อาคารที ่เป็นวัดหรือวัง
ส่วนมากจัดว่าเป็นที่อยู่อาศัยในชนบท ในบางส่วนก็เป็นอาคารพักอาศัยหรืออาคารพาณิชย์
ที ่พบเห็นกันทั ่วไปในเมือง นอกจากนี้คนในสังคมมักจะเห็นพ้องกันถึงรูปแบบและหน้าตา
ของอาคารที่จัดได้ว่าเป็นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเหล่านี้ ทั้งที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ชนบทหรือในเมือง
ในระยะ 20 ปี มานี้ สถาปนิกไทยให้ความสนใจในเรื่องของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็น
อย่างมาก มีการศึกษาและพยายามถอดองค์ความรู้ที่ได้จากสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นทั้งใน
ชนบทและเมืองมาใช้ในงานออกแบบกันอย่างแพร่หลาย จึงเป็นที่น่าสนใจว่ามุมมองของ
สถาปนิกไทยต่อสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นและการออกแบบสถาปัตยกรรมพื้นถิ ่นจะพัฒนาไป
สู่แนวทางที่เป็นอัตลักษณ์ของสถาปัตยกรรมในประเทศไทยในอีกรูปแบบหนึ่งได้หรือไม่
งานสถาปนิก’61 เป็นเวทีหนึ่งที่พยายามเสนอให้เห็นถึงแนวทางความเป็นไปได้นี้ว่า
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นจะพัฒนาไปให้เป็นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่ “ไม่ธรรมดา” ได้อย่างไร
ที่อาจเป็นการสร้างเอกลักษณ์ให้กับวงการสถาปัตยกรรมไทยร่วมสมัยท่ามกลาง
สถาปัตยกรรมสากล อีกทั้งยังอาจถือได้ว่าเป็นการสืบสานความรู้และวัฒนธรรมที่สั่งสม
มาให้ดำาเนินต่อไปได้ในอนาคตด้วย
ดร.อัชชพล ดุสิตนานนท์
นายกสมาคมสถาปนิกสยามใน
พระบรมราชูปถัมภ์
พ.ศ. 2559-2561
10
ASA18_Book_180419.indd 10 24/4/18 16:10

Message
from ASA President
Of those buildings surrounding us, some are designed by architects, others
are not. The latter seems to be the majority. This building type might, perhaps,
be considered as vernacular architecture.
For Thailand’s context, vernacular architecture is not of temple or palace
type, but more likely of residential type, particularly those houses in the rural
areas. As for the urban vernacular architecture, some shop-houses occupied
as residential, commercial, or mixed-use purposes can be considered ones.
In general, the public tend to understand the style of vernacular architecture
whether in the rural or the urban area.
In the past 20 years, Thai architects are highly interested in vernacular
architecture. There have been a number of studies and researches to establish
knowledges from vernacular architecture and apply those knowledges
on building designs. It might be appropriated to ask, now, of the ways in
which Thai architects perceive vernacular architecture and the extend to which
vernacular architecture design might lead to establish another character of Thai
architecture.
ASA 2018 is a platform to present this design possibility. To what extend can
“Beyond Ordinary” vernacular architecture be preposed and designed? This
might perhaps be another identity of Thai contemporary architecture whist
continuing cultural heritage in vernacular architecture in Thailand.
Dr. Ajaphol Dusitnanond
President of the Association
of Siamese Architects
2016-2018
11 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 11 24/4/18 16:10

สารจากประธานจัดงานสถาปนิก ’61
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น บางครั้งเหมือนเป็นเรื่องที่พอจะเข้าใจร่วมกันได้ บางครั้งเหมือน
เป็นเรื่องที่อยู่ไกลตัว และหลายๆครั้งดูเป็นเรื่องที่ถูกมองข้ามไป งานสถาปนิก’61
ได้หยิบยกเอาเรื่องสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมาเป็นหัวข้อของการจัดงานในปีนี้ ส่วนหนึ่งเป็น
เพราะว่าการนำาเอาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมาใช้ในงานออกแบบของสถาปนิกไทยหรือ
สถาปนิกในสากลได้รับความนิยมเพิ่มขึ้นเรื่อยๆอย่างเห็นได้ชัด และอีกส่วนหนึ่งคือถือ
เป็นโอกาสในการที่จะตั้งคำาถามถึงนิยามและความเป็นไปได้ของการออกแบบในเชิง
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในสมัยปัจจุบันของสถาปนิกไทย ผ่านการออกแบบพื้นที่และเนื้อหา
นิทรรศการของงานสถาปนิก ’61
สถาปนิก 18 กลุ่ม และภัณฑารักษ์อีก 5 คน ได้รับเชิญให้มาร่วมกันออกแบบพื้นที่แสดง
นิทรรศการและเนื้อหานิทรรศการของงานสถาปนิก’61 ภายใต้หัวข้อ “ไม่ธรรมดา” เพื่อสื่อ
ให้เห็นถึงความ “ไม่ธรรมดา” ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่พร้อมจะพัฒนาและปรับตัวให้
อยู่กับบริบทในปัจจุบันได้อย่างมีศักยภาพ ผ่านมุมมอง การตีความ การให้ความหมาย
และการออกแบบของสถาปนิกและภัณฑารักษ์ทั้ง 23 กลุ่มนี้ ทั้งความ “ไม่ธรรมดา” ยัง
ต่อเนื่องไปจนถึงกระบวนการทดลองวัสดุ การทำาแบบจำาลอง การก่อสร้าง การขนย้าย
และการประกอบติดตั้งอีกด้วย
สูจิบัตรเล่มนี้จึงเป็นการแสดงให้เห็นถึงแนวคิดเบื้องหลังการดำาเนินงานการจัดงาน
สถาปนิก ’61 ทั้งในส่วนของงานวิชาการ งานออกแบบ แนวคิดในการออกแบบ และเนื้อหา
ของนิทรรศการ ทางคณะกรรมการดำาเนินงานหวังว่าสูจิบัตรเล่มนี้จะเป็นส่วนหนึ่งที่เป็น
จุดเริ่มต้นของการทบทวน ประเมินคุณค่า และพัฒนาต่อไปถึงความรู้ด้านสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นผ่านบริบทของประเทศไทย เพื่อให้เป็นอีกแนวทางหนึ่งของการออกแบบ
สถาปัตยกรรม
ดร. อภิรดี เกษมศุข
ประธานจัดงานสถาปนิก ’61
12
ASA18_Book_180419.indd 12 24/4/18 16:10

Message
from the Chair of Architect Expo 2018
Vernacular architecture sometimes seems to be collectively understood, yet
vaguely distanced, but often taken for granted. Architect Expo 2018’s theme
is about vernacular architecture, or to be precise ‘vernacular living’. On the
one hand, it is because the ideas of vernacular architecture and living have
become highly popular among Thai architects as well as those foreign ones.
On the other hands, it is an opportunity to examine the definition and the
possibility of vernacular architecture design within the contemporary context,
using Architect Expo 2018 as a platform.
Eighteen groups of architect and five curators are invited to participate with
the design of the contents and the exhibition pavilions of the Architect Expo
2018, under the title of ‘Beyond Ordinary’. They are challenged to present the
idea of ‘Beyond Ordinary’ vernacular architecture, which is readily available to
develop and adapt within the contemporary context, through their views, interpretations,
values and meanings, and designs. This ‘Beyond Ordinary’ is also
extended towards material experimentation, model making, construction and
prefabrication, logistics and assembling at the exposition, to name but a few.
This booklet presents the academic and designed-wised questions and the
ideas behind the organising of the Architect Expo 2018. It is hoped that the
booklet will be a part of the initiatives to re-evaluate the cultural heritage, and
further develop and put forth the design of vernacular architecture as a solid
alternative architectural design in Thailand, and the South-East Asia region,
perhaps.
Apiradee Kasemsook, PhD
Chair, Architect Expo 2018
13 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 13 24/4/18 16:10

บทนำา
ไม่ธรรมดา:
Beyond Ordinary
ดร. อภิรดี เกษมศุข
ประธานจัดงานสถาปนิก ’61
ที่มา
กว่า 36 ปี มาแล้วที่ ‘สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น’ ได้รับการกล่าวถึงและยอมรับอย่างเป็นทางการ
ว่าเป็นหนึ่งในแนวทางการออกแบบและการก่อสร้าง ซึ่งนำาไปสู่การศึกษาสถาปัตยกรรมอีก
แขนงในประเทศไทย (วิวัฒน์ เตมียพันธ์, 2525) ควบคู ่ไปกับ ‘สถาปัตยกรรมไทยประเพณี
และ สถาปัตยกรรมสากล’ ในโอกาสครบรอบการก่อตั้งสมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรม
ราชูปถัมภ์ มา 84 ปี ในปี พ.ศ. 2561 นี ้ สมาคมสถาปนิกฯ ได้เลือกเอา ‘สถาปัตยกรรม
พื้นถิ่น’ มาเป็นหัวข้อของการจัดงาน ‘สถาปนิก’61’ งานสถาปนิกเป็นงานประจำาปีที่สมา
คมสถาปนิกฯ จัดขึ้นเพื่อเผยแพร่และส่งเสริมวิชาชีพและวิชาการด้านสถาปัตยกรรมและด้าน
เกี่ยวเนื่องต่างๆ ให้ กับสมาชิกและประชาชนทั่วไป โดยจัดมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2529 (ยกเว้น
ปี พ.ศ. 2533) และในปีนี้ถือเป็นครั้งที่ 32 จึงถือได้ว่าเป็นโอกาสอันดีที่งานสถาปนิก ’61 จะ
นำาเอาแนวทางของการยอมรับการมีอยู่ของ ‘สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น’ มาใช้ เพื่อลองทบทวน
เนื้อหา รูปแบบ และความหมายของการจัดงานในครั้งนี้
14
ASA18_Book_180419.indd 14 24/4/18 16:10

‘สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น’ คือ ?
ดูเหมือนว่าทุกคนจะเข้าใจร่วมกันประมาณหนึ่งว่า ‘สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น’ คืออะไร แต่พอ
ให้อธิบายถึงความหมายที่แท้จริง กลับยากที่จะสรุปความเห็นให้ตรงกันได้ แม้สถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และพัฒนาโดยตัวมันเอง ที่อาจจะไม่ได้ต้องการให้ใครมาให้นิยาม
ความหมาย เรียกร้องการยอมรับ หรือศึกษาคุณค่าอันใด แต่ปรากฎการณ์ที่สถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นเข้ามาเกี่ยวข้องกับงานออกแบบ การศึกษา และการอนุรักษ์สถาปัตยกรรมก็เกิดขึ้น
แล้ว คำานิยามหรือความหมายของ ‘สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น’ เป็นประเด็นเริ่มต้นที่สำาคัญ
ของการจัดงานสถาปนิก ’61
‘สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น’ คืออะไร? หนังสือสูจิบัตรของงานสถาปนิก’61 เล่มนี้คงพอจะเป็น
เวทีให้แลกเปลี่ยนถึงนิยามและความหมายของ ‘สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น’ ที่คณะกรรมการจัด
งานสถาปนิกและนักวิชาการกลุ่มต่างๆ ที่ได้รับเชิญให้มาร่วมออกแบบพื้นที่จัดนิทรรศการ
กำาหนดเนื้อหาและวิธีการแสดงนิทรรศการ บรรยาย หารือและสัมภาษณ์ ไปจนถึงเขียน
บทความ ได้แสดงความเห็นไว้ในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นและพลวัต
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในอนาคต หากบทนำานี้มีหน้าที่ช่วยให้ผู้อ่านเข้าถึงประเด็นต่างๆ
ที่มีการถกเถียงกันก่อนที่จะออกมาเป็นงานสถาปนิก’61 รวมถึงก่อนจะมาเป็นสูจิบัตรงาน
เล่มนี้ด้วย
ถ้า ‘สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นคืออะไร?’ นั้นมีหลากหลายคำาตอบ ‘อะไรไม่ใช่สถาปัตยกรรม
พื้นถิ่น?’ น่าจะเป็นตัวช่วยที่ดีของการพยายามทำาความเข้าใจถึงความหมายในเบื้องต้น
สำาหรับการจัดงานและจัดทำาหนังสือเล่มนี้ ‘สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น’ โดยเฉพาะในบริบทของ
ประเทศไทย ไม่ใช่สถาปัตยกรรมไทยประเพณี แล้วก็ ไม่ใช่สถาปัตยกรรมสากล หรือกล่าวอีก
อย่างหนึ่งได้ว่า สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นไม่ใช่วังแบบพระบรมมหาราชวังและก็ไม่ใช่วัดแบบ
พระอารามหลวง แล้วก็ไม่เป็นสถาปัตยกรรมแบบฝรั่ง สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเกิดได้ทั้งใน
ชนบทและในเมือง ครอบคลุมอาคาร พื้นที่ และวิธีการใช้งานได้หลากหลายประเภท
มีประเด็นที่สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเกี่ยวข้องด้วยอยู่หลายๆ ประเด็น ทั้งประเด็นในเชิง
สถาปัตยกรรม เช่น วัสดุ วิธีการก่อสร้าง ขนาดและสัดส่วน ฯลฯ หรือประเด็นในเชิง
สังคมและเศรษฐกิจ เช่น ประเพณี ความเชื่อ และการทำามาหากิน ฯลฯ เป็นต้น พลวัต
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเคลื่อนตัวจากการสะสมและเกิดขึ้นของคนในชุมชนมาสู่การ
ถูกหยิบยืมมาใช้ ประดิษฐ์หรือสร้างใหม่โดยนักออกแบบ ถูกศึกษาทำาความเข้าใจโดย
นักวิชาการ ถูกให้คุณค่าและกระตุ้นให้เกิดการอนุรักษ์โดยนักอนุรักษ์ สิ่งต่างๆ เหล่านี้
15 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 15 24/4/18 16:10

ยิ่งทำาให้นิยามและความหมายของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในปัจจุบันซับซ้อนขึ้นไปกว่าเดิม
อย่างไรก็ตามหากมองในภาพรวมของสถานะการณ์ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในปัจจุบัน
ในประเด็นต่างๆ พอจะจัดเป็นเรื่องพื้นฐานหลักๆ ได้อยู่สองเรื่อง ได้แก่ เรื่องที่เกี่ยวข้อง
ทางวิชาการและเรื่องที่เกี่ยวข้องกับการออกแบบ สูจิบัตรเล่มนี้จึงได้จัดกลุ่มเนื้อหาและ
สะท้อนให้เห็นถึงความคิดที่เกี่ยวข้องกับเรื่องทั้งสองเรื่องนี้
เนื ้อหาในครึ่งแรกของสูจิบัตรเป็นเรื่องทางวิชาการที่เกี่ยวข้องกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของการศึกษา วิจัย หรือการเชื่อมโยงระหว่างการศึกษาสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นกับการออกแบบ เนื้อหาในส่วนนี้แยกออกได้เป็นสามเรื่องย่อย เรื่องแรกเป็นเรื่อง
ที่เกี่ยวข้องกับการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น หากนับถึงการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ในฐานะที่เป็นหลักสูตรของตัวเองในระดับบัณฑิตศึกษาไม่ใช่วิชาหนึ่งวิชาในหลักสูตร
สถาปัตยกรรม ก็พอจะนับได้ว่าการศึกษาและค้นคว้าวิจัยในสาขาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
นั้นได้ดำาเนินการมากว่า 20 ปีแล้ว ถ้าเทียบกับอายุของคนเราคนหนึ่ง อายุ 20 ปี ก็ถือ
ได้ว่าบรรลุนิติภาวะเป็นบุคคลสมบูรณ์ที่ควรจะได้ออกไปทำางานให้เป็นประโยชน์ต่อสังคม
ช่วงระยะเวลานี้จึงเป็นจุดก้าวเปลี่ยนที่สำาคัญ บทความของ ศ.อรศิริ ปาณินท์ ได้ทบทวน
ให้เห็นถึงแนวทางการดำาเนินการศึกษาและวิจัยในสาขาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่ผ่านมาใน
อดีตและแนวทางการพัฒนาต่อไปในอนาคต และ บทความของ รศ.ชาตรี ประกิตนนทการ
ตั้งคำาถามถึงศักยภาพที่การศึกษาและการวิจัยในสาขาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นน่าจะขยาย
พื้นที่ออกไปได้ในอนาคต ให้สอดคล้องกับบริบทของสังคมที่กำาลังเปลี่ยนไป
เรื่องที่สองเป็นเรื่องของการตั้งคำาถามและการพยายามเชื่อมโยงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
กับการออกแบบ บทความของ ศ.ดร.วีระ อินพันทัง แสดงถึงแนวทางการศึกษาวิจัย
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นและการทดลองเชื่อมโยงสู่การออกแบบในปัจจุบันผ่านงานของ
อาจารย์เอง ส่วนบทความของ ดร.พินัย สิริเกียรติกุล ตั้งคำาถามถึงความเป็นไปได้ที่จะ
เกิด ‘สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น - ใหม่’ ขึ้น ในบริบทปัจจุบัน ทั้งยังถามไปถึงแนวคิดและ
การออกแบบที่สถาปนิกที่ได้รับเชิญมาให้ออกแบบพื้นที่แสดงนิทรรศการงานสถาปนิก’61
แสดงออกมาด้วย ว่ามีทีท่าอย่างไรต่อนิยามของ ‘สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น - ใหม่’
เรื่องที่สามเป็นเรื่องการทบทวนถึงพลวัตของนิยามและความหมายของสถาปัตยกรรมพื้น
ถิ่นที่เคลื่อนตัวไป จากนักวิชาการที่เป็นผู้ที่ทำาให้สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นได้รับการยอมรับ
16
ASA18_Book_180419.indd 16 24/4/18 16:10

ว่าเป็นสาขาหนึ่งของสถาปัตยกรรมในประเทศไทย สูจิบัตรเล่มนี้ เสนอความเห็นของนัก
วิชาการสองคน ได้แก่ รศ.วิวัฒน์ เตมียพันธ์ และ รศ.อนุวิทย์ เจริญศุภกุล เป็นเรื่องที่
น่าสนใจว่านักวิชาการทั้งสองท่านนี้เห็นว่านิยามของสถาปัตยกรรมพื้นถิ ่นที่ได้เคยมีการ
นิยามและให้ความหมายไว้ จริงๆ แล้วนิยามและความหมายนั้นยังใช้ได้อยู่อีกหรือไม่
มีการเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลาอย่างไร
เนื้อหาในครึ่งหลังของสูจิบัตร เป็นเรื่องเกี่ยวกับแนวคิดและวิธีการดำาเนินการจัดงาน
สถาปนิก’61 ที่เกี่ยวข้องกับคณะกรรมการจัดงานและสถาปนิกที่ได้รับเชิญมาให้ออกแบบ
พื้นที่แสดงนิทรรศการงานสถาปนิก ’61 ทั้ง 18 กลุ่ม ซึ่งแบ่งได้เป็นสามส่วนย่อย ได้แก่
แนวคิดของการจัดงานสถาปนิก ’61 ของคณะกรรมการจัดงานที่มอบให้สถาปนิกรับเชิญ
ตีความและออกแบบพื้นที่จัดแสดงนิทรรศการ ความเห็นของสถาปนิกรับเชิญต่อนิยาม
และพลวัตของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น และแนวคิดในการออกแบบพื้นที่จัดนิทรรศการใน
งานสถาปนิก ’61 ของแต่ละกลุ่มสถาปนิก รวมถึงเนื้อหาในส่วนที่เกี่ยวข้องกับนิทรรศการ
ที่แสดงอยู่ในพื้นที่จัดนิทรรศการหลัก 5 พื้นที่
อย่างที่กล่าวไปในข้างต้น งานสถาปนิก’61 วางตัวเป็นพื้นที่เป็นเวที สำาหรับนักวิชาการ
และสถาปนิกรับเชิญกลุ่มหนึ่ง ให้ลองทบทวนและตั้งคำาถามถึงนิยาม พลวัต และรูปแบบ
การแสดงออกของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นผ่านการออกแบบงานสถาปนิก ’61 แน่นอนยังมี
ความเป็นไปได้อีกมากมายที่สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในปัจจุบันจะเป็นได้ ที่เสนอมา ณ ตรงนี้
เป็นเพียงแค่ตัวอย่างกลุ่มหนึ่งเท่านั้น กองบรรณาธิการซึ่งจัดทำาหนังสือเล่มนี้ก็เพียงแต่
ต้องการให้เกิดการตั้งคำ าถามปลายเปิดขึ้นแล้วให้ผู้อ่านและผู้ชมนิทรรศการงานสถาปนิก ’61
เป็นผู้หาคำาตอบของตัวเองเอง สำาหรับคณะกรรมการจัดงานสถาปนิก’61 ก็มุ่งหวังว่า
แนวทางการจัดงานสถาปนิก’61 จะแสดงให้เห็นถึงศักยภาพของสถาปนิกไทยในการ
ออกแบบผ่านโจทย์ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ที่น่าจะสะท้อนให้เห็นถึง ความ ‘ไม่ธรรมดา’
ที่สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นจะเป็นได้ผ่านสายตาและมุมมองของสถาปนิกและนักออกแบบ
ที่จะต่างไปจากการรังสรรค์สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่เคยมีมาในอดีต และเป็นความหวัง
สำาหรับแนวทางการออกแบบสถาปัตยกรรมในประเทศไทยอีกแนวทางหนึ่งอนาคต รวมถึง
สะท้อนให้เห็นถึงความเป็นไปได้อีกแนวทางหนึ่งของการจัดงานสถาปนิก
17 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 17 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 18 24/4/18 16:10

พัฒนาการ
สถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นไทย
ASA18_Book_180419.indd 19 24/4/18 16:10

สถานภาพ
ของการสร้างสมองค์ความรู้
ด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของไทย
อรศิริ ปาณินท์
20
ASA18_Book_180419.indd 20 24/4/18 16:10

เกริ่นนำา
เมื่อกล่าวถึงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ภาพที่ปรากฏในมโนภาพของแต่ละคนอาจคล้ายคลึงกัน
คือมองเห็นสภาพของสถาปัตยกรรมซึ่งอาจเป็นเรือน วัด ยุ้งข้าว ห้างนา โรงสีประจำา
หมู่บ้าน หรืออื่นๆ ตามแต่ประสบการณ์ของแต่ละคน ภาพที่ปรากฏในมโนภาพคงเป็น
สถาปัตยกรรมที่ปรากฏอยู่ในแต่ละท้องถิ่นซึ่งสถาปนิกไม่ได้ออกแบบ แต่เกิดขึ้นตามภูมิ
ปัญญาที่ถ่ายทอดสร้างสมต่อเนื่องกันมาจากบรรพบุรุษ ไม่มีใครเป็นเจ้า ปัจจัยที่เป็นตัว
กำาหนดรูปแบบสถาปัตยกรรม คือ สภาพแวดล้อมธรรมชาติ วิถีชีวิตและการดำารงชีพ
ผนวกด้วยความเชื่อของแต่ละกลุ่มชน
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมีปรากฏให้เห็นได้ในทุกพื้นที่ทั่วโลกทั้งในภูมิภาคตะวันออก ตะวันตก
การให้คำานิยามคำาว่า “พื้นถิ่น” อาจอ้างอิงคำา “ถิ่นที่” ซึ่งมักใช้ร่วมกับการศึกษาเกี่ยว
เนื่องกับภาษาถิ่น ซึ่งทำาให้เข้าใจได้ชัดเจนว่าเป็นของถิ่นที่นั้นๆ โดยเฉพาะ คำาว่าพื้นถิ่นใน
ภาษาไทยอาจเทียบเคียงความหมายกับภาษาอังกฤษได้หลายคำา อาทิเช่น Vernacular,
Anonymous, Spontaneous, Indigenous หรือ Rural (Rudofsky, Bernard. 1964)
แต่ในภาษาไทยการใช้คำาว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นคงให้ความหมายที่เข้าใจชัดเจนมากกว่า
สถาปัตยกรรมนิรนาม สถาปัตยกรรมที่เกิดขึ้นเอง หรือสถาปัตยกรรมชนบทตามคำาแปล
จากภาษาอังกฤษ
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของไทยมีความหลากหลาย ทั้งที่แตกต่างกันตามภูมิประเทศที่ตั้ง
ของสถาปัตยกรรม แตกต่างกันตามลักษณะเฉพาะทางวัฒนธรรม แม้จะตั้งอยู่ในภูมิประเทศ
เดียวกัน แตกต่างกันตามลักษณะของกลุ ่มชาติพันธุ ์ย่อยต่างๆ ที ่ตั ้งถิ ่นฐานกระจายตัวอยู่
ทั่วประเทศไทย และยังปรากฏความแตกต่างในระหว่างกลุ่มชาติพันธุ์ไท-ไทย ที่ตั้งถิ่นฐาน
กระจายตัวอยู่ทั้งในและนอกประเทศไทย อาทิเช่น กลุ่มไทลื้อในสิบสองสองปันนา มณฑล
ยูนนานของจีน กลุ่มไทดำาในจังหวัดเดียนเบียนและเซินลา ในเวียดนาม กลุ่มไทเขินใน
เชียงตุงเมียนมาร์ กลุ่มไทใหญ่ในแคว้นใต้คงของจีน ในเมียนมาร์ และในรัฐอัสสัมของ
อินเดีย รวมทั้งกลุ่มไท-ลาวกลุ่มต่างๆ ในสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว เป็นต้น
ตามที่กล่าวข้างต้นแล้วว่าสภาพแวดล้อมของบริบท วิถีชีวิตและความเชื่อเป็นปัจจัยในการ
กำาหนดรูปแบบของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น แต่ในข้อเท็จจริงได้พบว่า ในรายละเอียดที่ปรากฏ
ในการใช้งานในเรือนของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นต่างแหล่งที่ตั้ง ต่างกลุ่มชน ต่างภาษา มีรูป
21 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 21 24/4/18 16:10

ลักษณ์บางประเภทที่เห็นได้ชัดว่าเหมือนกันทุกประการ อาทิเช่น “แม่เตาไฟ” หรือ เตาไฟ
ที่ให้ความร้อนและความอบอุ่นในเรือนซึ่งตามแนวคิดแบบประเพณีของหลายกลุ่มชน
เชื่อว่า “แม่เตาไฟ” เป็นแหล่งที่ให้กำาเนิดของชีวิต ให้ความอบอุ่นที่ทำาให้ชีวิตยืนยาว
และแข็งแรง ในเรือนแบบบุพกาลของหลายกลุ่มชน ทั้งไทย-ไท ลาว กระเหรี่ยง ลั๊วะ
อินโดเนเชีย และฟิลิปปินส์ มีรูปลักษณ์และการใช้งานเกี่ยวเนื่องต่างๆ ที่เหมือนกันทุก
ประการ คือเป็น “แม่เตาไฟ” ที่ตั้งอยู่ประมาณกลางเรือนโดยทำาเป็นกระบะสี่เหลี่ยมจัตุรัส
กว้างยาวประมาณ 0.90 เมตร ดาดด้วยสังกะสี กระบะดังกล่าววางหรือเจาะวางบนพื้นเรือน
อาจมีเสา 4 ต้นตรงหัวมุมสูงไปถึงโครงหลังคา และติดตั้งชั้นโปร่ง 1-2 ชั้น เหนือเตา
เพื่อวางเครื่องใช้และเนื้อสัตว์ตากแห้ง ซึ่งเป็นวิธีถนอมอาหารชั้นดี ในกระบะใส่ดินเหนียว
จนเต็ม และวางก้อนเส้าหรือเตาสามเส้าตรงกลางเพื่อใช้หุงต้มอาหาร ลักษณะรูปลักษณ์
ดังกล่าวของกลุ่มชนที่กล่าวมาข้างต้น เหตุใดจึงเหมือนกันทุกประการ เขาเคยเห็นของ
กลุ่มชนอื่นมาก่อนหรือไม่? เขาลอกเลียนกันหรือไม่? ปรากฏว่าไม่ ลักษณะดังกล่าวมาจาก
สัญชาติญาณในการดำารงชีพที่มีวิถีชีวิตรูปแบบเดียวกัน ทำาให้ภูมิปัญญาที่เกี่ยวกับการ
สร้างสรรค์เครื่องมือเครื่องใช้ออกมาในรูปแบบเดียวกัน ความพ้องกันเกี่ยวกับภูมิปัญญา
ในการอยู่ของกลุ่มชนสามารถศึกษาและวิเคราะห์ได้จากการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
และวิถีชีวิต
“สถานภาพการสร้างสมองค์ความรู้ด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของไทยมีความต่อเนื่องควบคู่
มากับการเรียนการสอนสถาปัตยกรรมของไทย ซึ่งอาจตอบคำาถามเกี่ยวกับสถานภาพ
อดีต ปัจจุบัน และแนวโน้มในอนาคตได้จากการศึกษาความเกี่ยวเนื่อง 4 ประเด็น คือ
1) การเรียนการสอน 2) หนังสือและงานวิจัย 3) การประชุมวิชาการ และแนวโน้มใน
อนาคตของทั้ง 3 ประเด็น
22
ASA18_Book_180419.indd 22 24/4/18 16:10

1.
การเรียนการสอนสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ในสถาบันการศึกษาสถาปัตยกรรมของไทย
การเรียนการสอนเกี่ยวเนื่องกับสถาปัตยกรรมพื ้นถิ่นมีบรรจุอยู่ในหลักสูตรสถาปัตยกรรม
ทุกแห่งตลอดมาตั้งแต่เริ่มก่อตั้งหลักสูตร เพียงแต่ไม่ได้เรียกว่า “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น”
เนื้อหาของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นแทรกอยู่ในรายวิชาสถาปัตยกรรมไทยมาตั้งแต่เริ่มแรก
โดยเรียนในเนื้อหาของวัด วัง และเรือนไทยภาคต่างๆ ดังจะเห็นได้ว่าเมื่อเริ่มก่อตั้งคณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (พ.ศ.2482) นักศึกษาสถาปัตยกรรม
ในยุคนั้นจะรู้จักกับหนังสือของท่านอาจารย์นารถ “สถาปัตยกรรมในประเทศไทย 2549”
ซึ่งเป็นการปูพื้นฐานของสถาปัตยกรรมในประเทศไทยรวมทั้งสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ภายใต้ร่มเงาของสถาปัตยกรรมไทยไปด้วย ในช่วงระยะเวลาต่อมาเมื่อเริ่มมีการเปิดหลัก
สูตรวิชาชีพสถาปัตยกรรมเพิ่มขึ้นในมหาวิทยาลัยศิลปากร สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้า
เจ้าคุณทหารลาดกระบัง มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยขอนแก่น และสถาบันการ
ศึกษาอื่นๆ เรื่อยมาตามลำาดับ จะพบว่าทุกหลักสูตรจะบรรจุเนื้อหาของวัดและเรือนไทย
ภาคต่างๆ ไว้ในเนื้อหาของประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม โดยยังไม่ได้ใช้คำาเรียกขานว่า
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น คำา “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น” เริ่มปรากฏต่อสาธารณะชนเมื่อสถาบัน
เทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง ตีพิมพ์หนังสือสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ซี่งเป็นผลงานการศึกษาและสำารวจภาคสนามของ รองศาสตราจารย์วิวัฒน์ เตมียพันธ์
และคณะ ในวาระเฉลิมฉลอง 200 ปีกรุงรัตนโกสินทร์ (พ.ศ.2525) โดยใช้คำาเรียกชื่อว่า
“สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น” (Vernacular Architecture) เช่นเดียวกับ Bernard Rodofsky
(1964) และ Amos Rapoport (1969) ซึ่งให้ความชัดเจนและเข้าใจในเนื้อหามากกว่าคำ าอื่นๆ
การกล่าวถึง “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น” ที่เกี่ยวเนื่องกับการเรียนการสอนสถาปัตยกรรมนี้
ใคร่จำาแนกประเด็นเกี่ยวเนื่องออกเป็น 5 ประเด็น คือ 1) การแทรกวิชาสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นในวิชาเกี่ยวเนื่อง 2) การระบุวัตถุประสงค์ของการบรรจุเนื้อหาดังกล่าวในหลักสูตร
3) การเปิดรายวิชาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในหลักสูตร 4) การเปิดหลักสูตรเฉพาะในระดับ
บัณฑิตศึกษา และ 5) การเปิดหลักสูตรเกี่ยวเนื่องที่เปิดให้ทำ าวิจัยด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
23 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 23 24/4/18 16:10

1.1 การแทรกรายวิชาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในรายวิชาเกี่ยวเนื่อง
ลักษณะการดำาเนินการดังกล่าวมีมาตั้งแต่ยังไม่ได้ใช้คำาเรียกว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น โดย
จะพบว่าหลักสูตรสถาปัตยกรรมศาสตรบัณฑิตทุกหลักสูตรมีรายวิชาสถาปัตยกรรมไทย
ที่เรียกชื่อว่า วัด วัง เรือนไทยแบบประเพณีภาคต่างๆ มาตั้งแต่เริ่มก่อตั้งหลักสูตร
รายวิชาเกี่ยวเนื่องดังกล่าวอาจเป็นรายวิชาสถาปัตยกรรมไทย รายวิชาประวัติศาสตร์
สถาปัตยกรรมตะวันออกหรือสถาปัตยกรรมไทย หรือประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรมเอเชีย
ตะวันออกเฉียงใต้ หรืออื่นๆ ใน พ.ศ.2529 คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัย
ศิลปากร เปิดการเรียนการสอนระดับบัณฑิตศึกษาสาขาวิชาประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม
ได้บรรจุวิชาเลือกสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นไว้ในรายวิชาวัฒนท้องถิ่นในประเทศไทย ซึ่งทำาให้
มีการบูรณาการระหว่างสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น วัฒนธรรมท้องถิ่น สภาพแวดล้อมธรรมชาติ
วิถีชีวิต ความเชื่อซึ่งมีความสัมพันธ์แบบเป็นองค์รวม
1.2 เปิดรายวิชาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในหลักสูตรเป็นรายวิชาเฉพาะไม่รวมอยู่
กับวิชาสถาปัตยกรรมไทย หรือประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรมไทย
ในปัจจุบันนี้หลายหลักสูตรเปิดสอนรายวิชาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นรายวิชาบังคับ หรือวิชา
เลือกของกลุ่มวิชาในหลักสูตร เพื่อเป็นฐานความเข้าใจถึงการประยุกต์งานสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นไปสู่งานสถาปัตยกรรมร่วมสมัย รายวิชาดังกล่าวมีทั้งบรรจุในรายวิชาระดับปริญญาตรี
และวิชาเลือกในระดับบัณฑิตศึกษา อาทิเช่น หลักสูตรของคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยศรีปทุม และมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เป็นต้น
1.3 การระบุความสำาคัญของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในพื้นที่ไว้ในหลักสูตร
ได้พบว่าหลายหลักสูตรระบุความสำาคัญของการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในพื้นที่ไว้
ในวัตถุประสงค์ของหลักสูตรเพื่อพัฒนาและส่งเสริมความสำาคัญเพื่อการศึกษา ลักษณะ
ดังกล่าวจะเห็นได้ว่าจูงใจให้มีการศึกษาค้นคว้าและวิจัยได้อย่างต่ อเนื่อง อาทิหลักสูตรของ
คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น และมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เป็นต้น
24
ASA18_Book_180419.indd 24 24/4/18 16:10

1.4 การเปิดหลักสูตรสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในระดับบัณฑิตศึกษาทั้งระดับ
ปริญญามหาบัณฑิตและดุษฎีบัณฑิต
ใน พ.ศ. 2546 คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร เปิดการเรียนการสอน
ศิลปศาสตร์มหาบัณฑิต สาขาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ซึ่งประสบผลสำาเร็จเป็นอย่างดี
ในทศวรรษถัดมา พ.ศ.2556 ได้เปิดการเรียนการสอนระดับปริญญาดุษฎีบัณฑิต สาขา
วิชาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ซึ่งปัจจุบันยังไม่มีผู้สำาเร็จการศึกษา แต่เห็นได้ชัดว่ามีการ
พัฒนาคุณภาพนักศึกษามีผู้ได้รับทุนการศึกษาปริญญาเอกกาญจนาภิเษกจากสำานักงาน
กองทุนสนับสนุนการวิจัยอย่างต่อเนื่อง ผลจากการเปิดหลักสูตรทั้งสองระดับที่เกี่ยวเนื่อง
กับการเสริมสร้างองค์ความรู้ด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่เห็นได้อย่างเป็นรูปธรรม คือ การ
เพิ่มพูนงานวิจัยระดับบัณฑิตศึกษานับสิบโครงการ และการเพิ่มพูนข้อมูลการปฏิบัติงาน
ภาคสนามหลายสิบพื้นที่ทั้งภายในประเทศและภายนอกประเทศ ซึ่งเป็นการเสริมสร้างองค์
ความรู้ด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่สามารถทำาการต่อยอดงานวิจัยต่อไปได้หลายทิศทาง
1.5 การเปิดหลักสูตรเกี่ยวเนื่องระดับปริญญาดุษฎีบัณฑิตที่เอื้ออำานวย
ต่อการทำาวิทยานิพนธ์ในสายสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ปัจจุบันหลักสูตรปริญญาดุษฎีบัณฑิตด้านสถาปัตยกรรมศาสตร์ของหลายสถาบันเปิด
ทางเลือกของวิทยานิพนธ์อย่างกว้างขวาง สามารถเสนอวิทยานิพนธ์ด้านสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นและสิ่งแวดล้อมได้ อาทิเช่น หลักสูตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาสิ่งแวดล้อมสรรค์
สร้างของคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ที่เปิดกว้างให้เสนอ
วิทยานิพนธ์ได้ 4 ทางเลือก คือ ผังเมืองและชุมชน นวัตกรรมอาคาร ภูมิสถาปัตยกรรม
และสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นและสภาพแวดล้อม ซึ่งมีนักศึกษาที่จบการศึกษาแล้วและที่กำ าลัง
ทำาวิทยานิพนธ์ในสาขาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น และสิ่งแวดล้อมอยู่ปริมาณหนึ่ง ทั้งยังมี
นักศึกษาที่ทำาวิทยานิพนธ์ด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นได้รับทุนปริญญาเอกกาญจนภิเษก
จากสำานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกอ) ด้วย นอกจากนี้นักศึกษาระดับปริญญา
ดุษฎีบัณฑิตของคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ปริมาณหนึ่งก็
สามารถทำาวิทยานิพนธ์ด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นพร้อมมีอาจารย์ที่มีความเชี่ยวชาญงาน
วิจัยด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นที่ปรึกษา คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์มหาวิทยาลัย
เชียงใหม่ ก็เช่นเดียวกัน นักศึกษาระดับปริญญามหาบัณฑิต และดุษฎีบัณฑิตสามารถ
เสนอวิทยานิพนธ์ด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นและมีอาจารย์ที่พร้อมจะเป็นอาจารย์ที่ปรึกษา
จากตัวอย่างข้างต้นเห็นได้ชัดเจนว่าปัจจุบันมีการเพิ่มพูน และเสริมสร้างองค์ความรู้ด้าน
สถาปัตยกรรมพื ้นถิ่นจากระบบการเรียนการสอนด้านสถาปัตยกรรมกระจายอยู่ตาม
สถาบันการศึกษาต่างๆ ทุกภูมิภาค
25 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 25 24/4/18 16:10

2.
หนังสือและงานวิจัย
ในการสร้างสรรค์องค์ความรู้ทุกด้าน หนังสือ และงานวิจัยมักจะเป็นเครื่องมือในระดับ
แรกที่ผู้สร้างสรรค์ต้องศึกษา ผนวกกับเครื่องมือต่างๆ อีกนานับประการ เพื่อให้ภาพรวม
ของ “สถานภาพของการสร้างสรรค์ความรู้ด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของไทยชัดเจน ใคร่
ยกตัวอย่างเฉพาะหนังสือและผลงานวิจัยที่เป็นหลักของการศึกษาค้นคว้าอย่างต่อเนื่อง
ของสถาปนิกและนักวิชาการของไทย โดยเริ่มจากหนังสือเล่มแรกที่ปูพื้นด้านสถาปัตยกรรม
ในประเทศไทยเป็นต้นกำาเนิด ปริมาณของหนังสือในด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของไทย
ปัจจุบันมีมากมาย ผู้เขียนใคร่ยกตัวอย่างเฉพาะบางเล่มที่เห็นว่าเป็นจุดเริ่มต้นในลักษณะ
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นประเภทต่างๆ และภูมิภาคต่างๆ เป็นสำาคัญ
2.1 หนังสือ
พ.ศ. 2489
พ.ศ. 2489
พ.ศ. 2512
พ.ศ. 2525
พ.ศ. 2527
พ.ศ. 2536
พ.ศ. 2539
ท่านอาจารย์นารถ โพธิประสาท ได้ปูพื้นให้สถาปนิกในประเทศไทยมีพื้นฐานความ
รู้เกี่ยวเนื่องกับสถาปัตยกรรมของไทย ในหนังสือที่มีคุณค่ายิ่ง คือ “สถาปัตยกรรม
ในประเทศไทย”
รองศาสตราจารย์วิโรฒ ศรีสุโร หนังสือ “บันทึกอีสาน”
ศาสตราจารย์อัน นิมมานเหมินท์ หนังสือ “เรือนล้านนา”
รองศาสตราจารย์วิวัฒน์ เตมียพันธ์ หนังสือ “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น”
รองศาสตราจารย์เขต รัตนะจรนะ หนังสือ “เรือนไทยมุสลิม”
รองศาสตราจารย์วิโรฒ ศรีสุโร “สิมอีสาน”
สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ โดยคุณยอดเยี่ยม เทพธรานนท์
นายกสมาคมฯ ในช่วงเวลานั้นได้ผลิตหนังสือชุดสำาคัญของสถาปนิกอาวุโสออกมา
9 เล่ม เนื่องในวโรกาสมหามงคลสมัยที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9
ทรงครองสิริราชสมบัติครบ 50 ปี อันประกอบด้วย
26
ASA18_Book_180419.indd 26 24/4/18 16:10

• เรื่องเกี่ยวกับสถาปัตยกรรม โดย หม่อมเจ้าอิทธิเทพสรรค์ กฤดากร
• สถาปัตยกรรมแบบไทยเดิม โดย ศาสตราจารย์โชติ กัลยาณมิตร
• วิวัฒนาการศิลปสถาปัตยกรรมไทยพุทธศาสนา โดย ศาสตราจารย์เฉลิม รัตนทัศนีย์
• ช่างหลวง โดย ศาสตราจารย์ ม.ร.ว.แน่งน้อย ศักดิ์ศรี
• เรือนล้านนาไทยและประเพณีปลูกเรือน โดย รองศาสตราจารย์อนุวิทย์ เจริญศุภกุล
และ รองศาสตราจารย์วิวัฒน์ เตมียพันธ์
• น้ำา โดย ดร.สุเมธ ชุมสาย
• เรือนไทยเดิม โดย รองศาสตราจารย์ฤทัย ใจจงรัก
• บ้านและหมู่บ้านพื้นถิ่น โดย ศาสตราจารย์อรศิริ ปาณินท์
• สถาปนิกสยาม โดย ศาสตราจารย์ผุสดี ทิพทัส
หนังสือชุดนี้ถือเป็นรากฐานสำาคัญในการศึกษาสถาปัตยกรรม สถาปัตยกรรมไทย
และสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น 5 เล่มในชุดนี้เป็นเนื้อหาโดยตรงของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
อีก 4 เล่ม เป็นเนื้อหาเกี่ยวเนื่องสำาคัญกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
พ.ศ. 2541
พ.ศ. 2545
พ.ศ. 2545
พ.ศ. 2552
พ.ศ. 2556
พ.ศ. 2556
พ.ศ. 2559
พ.ศ. 2559
พ.ศ. 2560
พ.ศ. 2560
เรือนเครื่องผูก โดย ศาสตราจารย์พิเศษ เสนอ นิลเดช
เรือนชาวสวน โดย รองศาสตราจารย์สมใจ นิ่มเล็ก
เรือนไทย โดย รองศาสตราจารย์ ดร.ทิพย์สุดา ปทุมานนท์
เรือนพื้นถิ่นผู้ไทในประเทศลาว โดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ทรงยศ วีระทวีมาศ
และ อาจารย์วีละ อาโนลัก
เรือนลาวโซ่ง: การกลายรูปในสองศตวรรษ โดย ศาสตราจารย์ ดร.วีระ อินพันทัง
รูปแบบบ้านเรือนของกลุ่มชาติพันธุ์ในอุษาคเนย์ (หนังสือดีเด่นประเภทสารคดี
พ.ศ.2557) โดย รองศาสตราจารย์ ดร.ระวิวรรณ โอฬารรัตน์มณี
บ้านเรือน ตัวตนคนไทในอินเดีย (หนังสือดีเด่นประเภทสารคดี พ.ศ. 2560)
โดย รองศาสตราจารย์ ดร.ระวิวรรณ โอฬารรัตน์มณี
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น (รวมบทความวิชาการ)
โดย รองศาสตราจารย์วิวัฒน์ เตมียพันธ์
ถิ่นฐานและสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นผู้พูดภาษาตระกูลไท (รวมบทความวิชาการ)
โดย ศาสตราจารย์อรศิริ ปาณินท์
อภิธานศัพท์ช่างสถาปัตยกรรมไทย (เล่ม 1-4)
โดย รองศาสตราจารย์สมคิด จิระทัศนกุล
27 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 27 24/4/18 16:10

2.2 การเปิดหลักสูตรสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในระดับบัณฑิตศึกษา
ทั้งระดับปริญญามหาบัณฑิตและดุษฎีบัณฑิต
การปฏิบัติงานวิจัยด้านสถาปัตยกรรมมีอาจารย์รุ่นบุกเบิกหลายท่านสนใจทำางานวิจัย
ด้านสถาปัตยกรรมไทยและสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมากว่า 4 ทศวรรษ โดยพิจารณาจาก
หลักฐานเอกสารการให้รางวัลสภาวิจัยแห่งชาติ ซึ่งเป็นข้อมูลเดียวที่พอจะอ้างอิงได้ แต่จาก
หลักฐานดังกล่าวทราบได้แต่เพียงว่านักวิชาการท่านนั้นได้รับรางวัลเมื่อไร แต่การสืบค้น
ว่าแต่ละท่านเริ่มทำางานวิจัยเมื่อใดเป็นสิ่งสุดวิสัยที่จะทราบได้
ในการศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับงานวิจัยด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นนี้จะเสนอข้อมูลเกี่ยวกับการ
วิจัยในประเด็นต่างๆ อันประกอบด้วย 1) ประเภทของงานวิจัย 2) กลุ่มเนื้อหาของงาน
วิจัย 3) ทุนอุดหนุนการวิจัย 4) รางวัลวิจัย 5) ขอบเขตพื้นที่วิจัย
2.2.1
2.2.2
ประเภทงานวิจัย ที ่นักวิจัยปฏิบัติกันในปัจจุบันแบ่งประเภทง่ายๆ เป็นงานวิจัยเดี ่ยว ที ่อาจ
ทำาคนเดียวหรือปฏิบัติงานเป็นกลุ่มแต่เป็นเพียงกลุ่มเดียว งานลักษณะนี้เป็นงานวิจัยที่
ปฏิบัติงานกันมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน เมื่อดำาเนินงานเรียบร้อยแล้วต้องเผยแพร่ตาม
ระบบที่ผู้ให้ทุนวิจัยกำาหนด อีกประเภทหนึ่งคือการปฏิบัติงานวิจัยแบบชุดโครงการ คือมี
ผู้รับผิดชอบโครงการวิจัยใหญ่ ซึ่งแยกตัวเป็นชุดโครงการย่อยหลายโครงการที่เกี่ยวเนื่อง
กัน ในชุดโครงการจะมีโครงการวิจัยย่อยกี ่โครงการแล้วแต่ลักษณะเฉพาะของโครงการนั ้นๆ
เมื่อทำางานวิจัยเสร็จสิ้นต้องเสนอผลสรุปตามเกณฑ์ที่ทุนวิจัยกำาหนด
กลุ่มเนื้อหาของการวิจัย การปฏิบัติงานเกี่ยวเนื่องกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในปัจจุบัน
มีทั้งในแบบที่นักวิจัยกำาหนดเนื้อหาเองเพื่อขอรับทุน และแบบที่เจ้าของทุนกำาหนดเนื้อหา
เป็นกรอบเพื่อให้ได้ผลงานที่ครอบคลุมเท่าเทียมกันทุกกลุ่มในกรณีที่เป็นชุดโครงการ
ยกตัวอย่างเช่นงานวิจัยที ่นักวิจัยปฏิบัติงานให้กับการเคหะแห่งชาติที ่ต้องการเน้นการ
ศึกษาเชิงลึกเกี่ยวกับเรือนพื้นถิ่นในภูมิภาคต่างๆ โดยนักวิจัยจะปฏิบัติงานในภูมิภาคที่ตน
ถนัดและสนใจ อาทิเช่น เนื้อหาเกี่ยวกับเรือนภาคเหนือ นักวิจัยจากมหาวิทยาลัยเทคโน
โลยีราชมงคลล้านนาจะเป็นผู้รับผิดชอบ เรือนภาคอีสาน นักวิจัยมหาวิทยาลัยขอนแก่น
รับผิดชอบ เรือนภาคกลาง นักวิจัยจากมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์รับผิดชอบ และเรือน
ภาคใต้ นักวิจัยจากมหาวิทยาลัยศิลปากรรับผิดชอบ เนื่องจากมีโครงการวิจัยเกี่ยวเนื่อง
อยู่นในภาคใต้หลายโครงการ เช่นนี้เป็นต้น
28
ASA18_Book_180419.indd 28 24/4/18 16:10

2.2.3
2.2.4
ทุนวิจัย ทุนวิจัยในปัจจุบันมีบรรจุอยู่ในงบประมาณของทุกสถาบันการศึกษา ซึ่งคล่องตัว
พอสมควรทั้งเวลาปฏิบัติงานและงบประมาณ และสามารถขอรับทุนได้จากองค์กรอื่นที่
ต้องการให้ปฏิบัติงานวิจัยอีกด้วย ซึ่งสามารถสืบค้นได้จากเวปไซด์ต่างๆ ได้สะดวก อีกทั้ง
ยังสามารถขอรับทุนอุดหนุนวิจัยได้จากสำ านักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) สำานักงาน
กองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส) สำานักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.)
เป็นต้น แต่ในข้อกำาหนดการรับทุนบางประเภท เช่น ทุนเมธีวิจัยอาวุโส (สกว.) และทุน
ศาสตราจารย์วิจัยดีเด่น (สกว.) ระบุบังคับไว้ว่าต้องเป็นกลุ่มวิจัยเพื่อสร้างเสริมนักวิจัยรุ่นใหม่
รางวัลวิจัย ในสายสังคมศาสตร์ มนุษยศาสตร์ และศิลปะ จากคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ
จัดอยู่ในกลุ่มปรัชญา และแบ่งรางวัลเป็น 2 ประเภท คือ รางวัลผลงานวิจัย และรางวัล
นักวิจัยดีเด่นแห่งชาติ
รางวัลนักวิจัยดีเด่นแห่งชาติ สาขาปรัชญา ที่อาจารย์ด้านสถาปัตยกรรมของไทยได้รับ
เริ่มปรากฏมาตั้งแต่ พ.ศ.2538 เป็นต้นมาอันประกอบด้วย
พ.ศ. 2538
พ.ศ. 2540
พ.ศ. 2541
พ.ศ. 2543
พ.ศ. 2547
พ.ศ. 2553
ศาสตราจารย์ ม.ร.ว.แน่งน้อย ศักดิ์ศรี
ศาสตราจารย์ ดร.วิมลสิทธิ์ หรยางกูร
ศาสตราจารย์ ดร.ผุสดี ทิพทัส
ศาสตราจารย์ ดร.สุนทร บุญญาธิการ
ศาสตราจารย์ อรศิริ ปาณินท์
ศาสตราจารย์ ดร.วรรณศิลป์ พีรพันธ์
และเป็นที่น่าสนใจในรายละเอียด คือ ผลงานของทุกท่านเกี่ยวเนื่องกับสถาปัตยกรรมและ
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นทั้งสิ้น แม้แต่งานวิจัยของ ศาสตราจารย์ ดร.สุนทร บุญญาธิการ ซึ่ง
แน่ชัดว่าเนื้อหาคือการอนุรักษ์พลังงาน แต่ในบทความวิชาการหลายบทความที่ท่านเขียน
จะมีอ้างอิงถึงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ส่วนผลงานวิจัยของ ศาสตราจารย์อรศิริ ปาณินท์
และ ศาสตราจารย์ ดร.วรรณศิลป์ พีรพันธ์ จะอยู่ในกลุ่มของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นโดยตรง
ผนวกด้วยชุมชนพื้นถิ่น
นอกจากรางวัลนักวิจัยดีเด่นแห่งชาติ ยังมีรางวัลวิจัยอีกประเภทหนึ่ง คือ รางวัลผลงาน
วิจัยดีเยี่ยม ดีเด่น ดี
29 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 29 24/4/18 16:10

ในกลุ่มรางวัลผลงานวิจัยก็ปรากฏผลงานวิจัยในด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นอยู่ในทุก
รายการเช่นเดียวกัน อันประกอบด้วย
พ.ศ. 2517
พ.ศ. 2520
พ.ศ. 2538
พ.ศ. 2553
พ.ศ. 2544
พ.ศ. 2550
พ.ศ. 2554
รางวัลผลงานวิจัยรางวัลที่ 3 รองศาสตราจารย์ฤทัย ใจจงรัก ชื่อผลงาน เรือนไทย
เดิม ในปี พ.ศ.2517 ยังไม่จำาแนกเป็นรางวัลดีเยี่ยม ดีเด่น ดี แบบปัจจุบัน
รางวัลดีเยี่ยม ศาสตราจารย์โชติ กัลยาณมิตร ชื่อผลงาน พจนานุกรม
สถาปัตยกรรมและศิลปะเกี่ยวเนื่อง
รางวัลดีเยี่ยม ศาสตราจารย์ ดร.วิมลสิทธิ์ หรยางกูร ศาสตราจารย์ ดร.วีระ อินพันทัง
รองศาสตราจารย์ ดร.สันติ ฉันทวิลาสวงศ์ ผู้ช่วยศาสตราจารย์กอบกุล อินทรวิจิตร
ชื่อผลงาน พัฒนาแนวความคิดและรูปแบบสถาปัตยกรรม อดีต ปัจจุบัน
และ อนาคต
รางวัลดีเยี่ยม ศาสตราจารย์ อรศิริ ปาณินท์ ชื่อผลงาน เรือนพื้นบ้านไทย-มอญ
รางวัลดีเยี่ยม รองศาสตราจารย์สมคิด จิระทัศนกุล ชื่อผลงาน รูปแบบของวัดใน
พระพุทธศาสนาในชุมชนท้องถิ่น
พ.ศ.2554 รางวัลดีเด่น รองศาสตราจารย์สมคิด จิระทัศนกุล ชื่อผลงาน งาน
ออกแบบสถาปัตยกรรมไทยฝีพระหัตถ์สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์
2.2.3 จะเห็นได้ว่ารางวัลผลงานวิจัยสาขาปรัชญา ตั้งแต่ พ.ศ.2517 ถึง พ.ศ.2554 ทุกรายการ
เป็นงานวิจัยในสาขาสถาปัตยกรรมที่เกี่ยวเนื่องกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นทั้งสิ้น
ขอบเขตพื้นที่วิจัย หากพิจารณางานวิจัยชิ้นแรกๆ ที่ศึกษาเกี่ยวกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ซึ่งในช่วงต้นยังไม่เรียกชื่อว่า “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น” แต่เรียกว่าเป็นเรือนภาคต่างๆ วัด
ภาคต่างๆ พบว่าการศึกษาในช่วงแรกประมาณ พ.ศ.2506 เป็นต้นมา เน้นการศึกษาใน
ประเทศไทยโดยการทำาการสำารวจภาคสนาม (พิจารณา 2.1 ประกอบ) เพื่อทำาการวิจัยและ
เขียนสรุปเป็นหนังสือ ได้พบว่าตั้งแต่ พ.ศ.2510 เป็นต้นมา พื้นที่ศึกษาวิจัยจะเป็นภายใน
ประเทศไทยแล้วค่อยๆ ขยับออกไปวิจัยเปรียบเทียบในประเทศเพื่อนบ้าน เช่น ลาว เขมร
พม่า มาเลเซีย จีน อินโดเนเซีย และ อินเดีย เพื่อศึกษาเปรียบเทียบเรือนพื้นถิ่นของกลุ่ม
ชาติพันธุ์ไทย-ไท ได้กว้างขวางและชัดเจน
30
ASA18_Book_180419.indd 30 24/4/18 16:10

3.
การประชุมวิชาการ
การจัดประชุมวิชาการเกี่ยวเนื่องในการปฏิบัติงานวิจัยเป็นเครื่องมือในการวิพากษ์ที่ดี
ยิ่งของนักวิชาการและวิจัยที่จะสามารถทราบความคิดเห็นทั้งเห็นด้วยและโต้แย้งกับผล
งานที่ตนเองปฏิบัติต่อเนื่องกันมา สามารถพัฒนาผลงานได้มากมาย สำาหรับการประชุม
วิชาการด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นสามารถจัดประชุมวิชาการได้หลายลักษณะ อาจจัด
เฉพาะเรื่องสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นโดยตรง หรือเป็นภาคีกลับกลุ่มวิชาเกี่ยวเนื่อง ก็อาจได้
ความเห็นแตกต่างในแง่มุมอื่นบ้าง ทำาให้บรรยากาศของการประชุมมีความหลากหลาย
ย้อนศึกษาจากอดีตการประชุมวิชาการสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นหากเป็นระดับนานาชาติจะใช้
ช่องทางของการประชุมอิโคโมสไทย และการประชุมไทยศึกษา ซึ่งไทยเป็นเจ้าภาพ แต่ถ้า
เป็นการประชุมระดับชาติปฏิบัติกันอยู่หลายช่องทาง เช่น การประชุมเสนอความก้าวหน้า
ของการศึกษาวิจัยระดับปริญญโท เอก ซึ่งปัจจุบันมีสถาบันการศึกษาที่นักศึกษาทำาวิทยา
นิพธ์ในเนื้อหาสถาปัตยกรรมและสภาพแวดล้อมพื้นถิ่นเช่นเดียวกัน ภาคีที่จัดประชุมร่วมกัน
มาหลายครั้งแล้วประกอบด้วย คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น และมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มีองค์
ประกอบของ 4 ภาคีจัดประชุมเวียนกันไปตามภูมิภาคต่างๆ เป็นการประชุมที่น่าสนใจ
และมีข้อคิดเห็นคำาติชมให้นักศึกษาปริญญาโท เอก ไปทำาเป็นการบ้านได้อย่างดี
ลักษณะที่ 2 คือ การจัดประชุมเฉพาะกรณี อาทิเช่น คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยศิลปากร จัดประชุมวิชาการ “ความหลากหลายของเรือนพื้นถิ่นไทย” เมื่อวัน
ที่ 22-23 มิถุนายน พ.ศ.2543 นับเป็นการรวบรวมปรมาจารย์ด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ของไทยมาบรรยาย พบปะและแลกเปลี่ยนความคิดเห็นครั้งสำาคัญ สามารถบรรยายและ
อภิปรายได้ 19 เนื้อหาที่สนุกสนานและน่าสนใจอันประกอบด้วย
31 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 31 24/4/18 16:10

ท้องถิ่นวัฒนา
ศรีศักร วัลลิโภดม
สถาปัตยกรรมถิ่นไทยในฐานะที่เป็น
มรดกทางวัฒนธรรมกับการออกแบบ
ปัจจุบันและความหมายของที่อยู่อาศัย
ตามโลกทัศน์ล้านนาโบราณ
วิวัฒน์ เตมียพันธ์
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นภาคใต้
วนิดา พึ่งสุนทร
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นนั้น สำาคัญไฉน
วิโรฒ ศรีสุโร
เยี่ยมหมู่บ้านในจังหวัดแม่ฮ่องสอน
ฤทัย ใจจงรัก
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ชาวสวน
สมใจ นิ่มเล็ก
เรือนพื้นถิ่นภาคเหนือตอนล่าง
สามารถ สิริเวชภัณฑ์
เรือนชาวเขา
สุพล ปวราจารย์
เฮือนบะเก่าล้านนา
วิชุลดา นิลม่วง
การก่อสร้างของหมู่บ้านจีนฮ่อ
แม่ฮ่องสอนเรือนชาวเล
เสาวลักษณ์ พงษธา โปษะยะนันท์
เรือนไทยภาคเหนือ (เรือนล้านนา)
สมคิด จิระทัศนกุล
ว่าด้วยความงามและที่ว่างใน
เรือนไทย-มิติทางวัฒนธรรม
ดร.มล.ปิยลดา เทวกุล
เรือนไทยมุสลิมในจังหวัดชายแดนใต้
เขต รัตนะจรนะ
เล่าเรื่องการสำารวจหมู่บ้านปรางค์กู่
อำาเภอปรางค์กู่ จังหวัดศรีสะเกษ
พ.ศ. 2517-18
อนุวิทย์ เจริญศุภกุล
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นอีสาน
(สหวัฒนธรรมไทย-ลาว)
สุวิทย์ จิระมณี
บ้านพักอาศัยในชนบทอีสาน
แถบลุ่มน้ำาชี
ธาดา สุทธิธรรม
เรือนพื้นถิ่นภาคกลาง
เผ่า สุวรรณศักดิ์ศรี
บ้านไทลื้อเชียงคำา
พินัย สิริเกียรติกุล
การศึกษาบ้าน หมู่บ้านและเทคโนโลยี
อรศิริ ปาณินท์
32
ASA18_Book_180419.indd 32 24/4/18 16:10

ลักษณะที่ 3 คือการประชุมวิชาการเพื่อเสนอรายงานความก้าวหน้าในแต่ละปี และเสนอ
รายงานสรุปเมื่อสิ้นสุดการวิจัย การประชุมวิชาการดังกล่าวดำาเนินการตามข้อกำาหนดของ
ผู้ให้ทุนอุดหนุนวิจัย อาทิเช่นผู้รับทุนอุดหนุนวิจัยเมธีวิจัยอาวุโส และทุนศาสตราจารย์วิจัย
ดีเด่นของสำานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ผู้รับทุนโดยสถาบันต้นสังกัดจะต้อง
ดำาเนินการจัดประชุมรายงานความก้าวหน้าปีละครั้ง และประชุมสรุปผลงานในรอบปีที่ 3
ดังเช่นที่คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร จัดประชุมในโครงการ “เรือน
พื้นถิ่นไทย-ไท: คุณลักษณะของสถาปัตยกรรมสิ่งแวดล้อมในเรือนพื้นถิ่น” ในช่วงปี พ.ศ.
2546-2549 รวม 3 ครั้ง มีผู้เข้าร่วมประชุมจากสถาบันการศึกษาทุกภูมิภาค และคณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ได้จัดประชุมวิชาการในโครงการ
“การศึกษาแบบองค์รวมของการปรับตัวในบริบทใหญ่ที่แตกต่างของกลุ่มชาติพันธุ์ไทลาว
ในพื้นที่ลุ่มน้ำาภาคกลางของประเทศไทย ซึ่งรับทุนอุดหนุนวิจัยศาสตราจารย์วิจัยดีเด่น
จากสำานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) รวม 3 ครั้ง ระหว่าง พ.ศ.2553 – พ.ศ.
2555 โดยมีนักวิจัยในโครงการเสนอรายงานความก้าวหน้าของงานวิจัยกลุ่มต่างๆ รวม
18 คน นักวิจัยมาจากมหาวิทยาลัยต่างๆ ประกอบด้วย มหาวิทยาลัยศิลปากร มหาวิทยาลัย
เกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น มหาวิทยาลัยสุภานุวงศ์ สาธารณรัฐประชาธิปไตย
ประชาชนลาว มีผู้เข้าร่วมประชุมจากสถาบันการศึกษาต่างๆ ทุกภูมิภาคและจาก สปป.
ลาว การประชุมวิชาการครั้งนี้เป็นการประชุมสรุปครั้งสุดท้าย ใน พ.ศ.2555 ทีมวิจัยได้
จัดพิมพ์หนังสือเผยแพร่ตามเนื้อหาบูรณาการตามชื่อโครงการรวมทั้งสิ้น 11 เล่ม เขียน
โดยนักวิจัย 14 คน ในเนื้อหาการศึกษาแบบองค์รวมที่เกี่ยวเนื่องกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
อันประกอบด้วย
บ้านและเรือน
พวนเชียงขวาง:
บ้านและเรือน
พวนบางปลาม้า:
เรือนลาวโซ่ง:
การกลับมาตั้งถิ่นฐานใหม่ในพื้นที่เดิม
โดย อรศิริ ปาณินท์ และ นพดล จันทวีระ
จากเชียงขวางสู่ลุ่มน้ำาภาคกลางของไทย
โดย อรศิริ ปาณินท์
การกลายรูปในสองศตวรรษ
โดย วีระ อินพันทัง
สองสถาน....บ้าน-เรือนลาวเวียง
โดย วันดี พินิจวรสิน
33 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 33 24/4/18 16:10

พลัดถิ่นที่ย้อนแย้ง
โดย ศรันย์ สมันตรัฐ
เข้านอกออกในเรือนไทย-ลาว
โดย จตุพล อังศุเวช
ศรัทธาวิวัฒน์:
ย่าง-เยือนเฮือนครั่ง:
การแปรเปลี่ยน
ภูมิทัศน์วัฒนธรรม
ลาวโซ่งหนองปรง:
การปรับตัวเชิงนิเวศวิทยาวัฒนธรรมกลุ่มชาติพันธุ์ไทดำา
โดย พัฒนปกรณ์ ลีลาพฤทธิ์
การปรับตัวในการใช้ประโยชน์ที่ว่างที่สัมพันธ์กับวิถีชีวิตของชาวลาวครั่ง
โดย สุธิดา สัตยากร และ พุดตาน จันทรางกูร
ที่ว่างอันเกี่ยวเนื่องกับประเพณี
โดย ศรุติ โพธิ์ไทร
และ ชวาพร ศักดิ์ศรี
ลาวโซ่ง เครื่องใช้งานจักสานกับการเปลี่ยนแปลง
โดย อดิศร ศรีเสาวนันท์
ภูมิทัศน์สร้างสรรค์เครื่องมือเครื่องใช้ในประเพณี พิธีกรรม ของชาวลาวโซ่ง
โดย เจนยุทธ ล่อใจ
จากตัวอย่างการประชุมวิชาการที่ยกมานี้แสดงให้เห็นได้ว่า ผลสรุปของการทำางานวิจัย
นอกจากจะสรุปเป็นเอกสารวิจัย สรุปเป็นการวิพากษ์วิจารณ์ต่างๆ ทั้งทางบวกและทาง
ลบแล้ว ยังอาจสรุปเป็นหนังสือตามเนื้อหาต่างๆ ได้หลากหลายเพื่อสร้างองค์ความรู้ใหม่
ที่เกี่ยวเนื่อง
ลักษณะสุดท้ายของการประชุมวิชาการด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่จะกล่าวถึงนี้คือการ
ประชุมวิชาการนานาชาติไทยศึกษา ซึ่งในปี พ.ศ.2560 ที่ผ่านมามหาวิทยาลัยเชียงใหม่
เป็นเจ้าภาพการจัดประชุมนานาชาติไทยศึกษานระหว่างวันที่ 15-18 กรกฏาคม 2560
การประชุมครั้งนี้ คือ 13 th International Conference on “THAI STUDIES” GLO-
BALIZED THAILAND? CONNECTIVITY, CONFLICT, AND CONUNDRUMS OF
THAI STUDIES 15-18 JULY 2017 CHIANG MAI, THAILAND
34
ASA18_Book_180419.indd 34 24/4/18 16:10

การประชุมวิชาการในครั้งนี้ โดยการประสานงานของรองศาสตราจารย์ระวิวรรณ โอฬาร
รัตน์มณี จากคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ได้ดำาเนินการจัดให้ Tai
Houses : Social and Symbolic Structures เป็นหัวข้อใน SESSIONS ของการประชุม
โดยมีนักวิจัยที่ทำางานวิจัยด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ได้เสนอบทความในการประชุมครั้งนี้
6 บทความ อันประกอบด้วย
• The Dynamics of Tai Vernacular Architecture in Northeast India
by Rawiwan Oranratmanee and Chaowalid Saicharoen.
form Chiang Mai University
• Forms and Special Organization of Lue Vernacular Dwelling Houses in
Selected Villages in Yunnan of China, Shan State of Myanmar and
Pongsali of Lao PDR. By Kreangkrai Kirdsiri, Thanick Muenkhamwang
and Chantanom Soukaseum. From Silpakorn University
• Similarity and Difference of the Tai-Kern Vernacular Houses : Chiang
Mai and Keugtung. By Ornsiri Panin. From Kasetsart University
• The Influences of Gender Beliefs on the Spatial Hierarch and
Organization of the Tai-Puan Ethnic Vernacular Houses in
Xiangkhouang Province, Lao PDR. By Chantanee Chirantanut.
From Konkan University
• Ancestral Beliefs and Spatial Organization of Tai-Dam house by
Chotima Chaturawong. By Silpakorn University
• Expression of Cultural Assimilation in in Lao Viang Houses in Central
Thailand by Wandee Pinijvarasin and Ornsin Panin.
From Kasetsart University
การบรรจุหัวข้อ Tai Houses : Social and Symbolic Structures เข้าใน Sessions
ของการประชุม ทำาให้เป็นการนำาร่องที่ดี สำาหรับการประชุมนานาชาติไทยศึกษาในครั้ง
ต่อไป บทความวิชาการด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นจะได้มีโอกาสเผยแพร่ในวงกว้างขึ้น
35 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 35 24/4/18 16:10

่
4.
แนวโน้มในอนาคตของการศึกษา
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของไทย
จากการศึกษาสถานภาพการสร้างสมองค์ความรู้ด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นโดยแยก
ประเด็นการศึกษาออกเป็น 3 ประเด็น คือ การเรียนการสอน หนังสือและงานวิจัย และการ
ประชุมวิชาการ ซึ่งเป็นองค์ประกอบร่วมกันในการสร้างสมองค์ความรู้ด้านสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นในประเทศไทยมาร่วม 5 ทศวรรษได้พบว่า
4.1 การเรียนการสอน
มีการเพิ่มปริมาณการเรียนการสอนที่เกี่ยวเนื่องกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในหลักสูตรต่างๆ
ของคณะสถาปัตยกรรมในทุกภูมิภาค เนื้อหาที่เกี่ยวเนื่องกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมีเพิ่มขึ้น
อาทิ เช่น เริ่มมีความสนใจกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเมือง เริ่มมีการเปิดการเรียนการสอน
เกี่ยวกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นร่วมสมัยทั้งในแง่ของการออกแบบและการวิจัย ซึ่งการดำ าเนิน
งานดังกล่าวเห็นได้ชัดว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นตามแนวความคิดเดิมคือสถาปัตยกรรมที
ปราศจากสถาปนิก (Bernard Rudofsky, 1964) มีความเปลี่ยนแปลงแนวคิดไปจากเดิม
มีความสนใจในการศึกษาความสำาคัยของชีวิตท้องถิ่น นวัตกรรมวัสดุในท้องถิ่นเพื่อสร้าง
สรรค์สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นร่วมสมัยมากขึ้น (Asquith, Linsay & Vellinga, 2006)
4.2 หนังสือและการวิจัย
การผลิตหนังสือและทำางานวิจัยมีการเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม มีการศึกษาแบบบูรณาการ
ศาสตร์ต่างๆ เพื่อให้การศึกษาได้คำาตอบที่ชัดเจนขึ้น (วิวัฒน์ เตมียพันธ์ : 2530) มีการ
ศึกษาสถานภาพของการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่ชัดเจน (วิมลสิทธิ หรยางกูร และ
คณะ : 2536 และ อรศิริ ปาณินท์ : 2541) การมีผลผลิตหนังสือที่เป็นผลพวงจากการวิจัย
(ดู 2.1 และ 2.2) แนวโน้มในอนาคตพบว่าการวิจัยแบบประชากรในพื้นที่มีส่วนร่วมจะใช้
ประโยชน์ได้มากขึ้นและการศึกษาลงลึกในสภาพแวดล้อมและระบบนิเวศพื้นถิ่นมีความ
จำาเป็นอย่างยิ่งในการศึกษาวิจัยสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น (วิวัฒน์ เตมียพันธ์ : 2559, อรศิริ
ปาณินทร์ : 2547 ระวิวรรณ โอฬารรัตน์มณี : 2552 และ วีระ อินพันทัง : 2550)
ขอบเขตงานวิจัยในด้านพื้นที่แนวโน้มว่าจะขยายการศึกษาออกจากพื้นที่ในประเทศไทย
ออกไปสู่พื้นที่ในประเทศเพื่อนบ้าน โดยเฉพาะในอุษาคเนย์ (เกรียงไกร เกิดศิริ : 2560,
36
ASA18_Book_180419.indd 36 24/4/18 16:10

อรศิริ ปาณินท์:2545,2553,2556, ระวิวรรณ โอฬารรัตนมณี : 2556,2529) ทรงยศ วีระ
ทวีมาศ และ มพดล ตั้งสกุล ; 2555, วีระ อินพันทัง : 2556)
4.3 การประชุมวิชาการ
มีแนวโน้มขยายไปสู่การประชุมนานาชาติมากขึ้น เพราะเริ่มมีการบรรจุเนื้อหาเกี่ยวกับ
สถาปัตยกรรมพื ้นถิ่นในการประชุมไทยศึกษาที่ประเทศไทยโดยมหาวิทยาลัยเชียงใหม่
เป็นเจ้าภาพ เมื่อเดือนกรกฏาคม 2560 นอกเหนือจากการประชุมระดับชาติซึ่งมีสถาบัน
การศึกษาในประเทศเป็นภาคีผู้รับผิดชอบการประชุมผลัดเปลี่ยนกันทุกปีต่อเนื่อง สถาบัน
ภาคีที่จัดประชุมร่วมกันต่อเนื่องประกอบด้วย คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัย
ศิลปากร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น และ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
นอกเหนือจากการประชุมวิชาการหากพิจารณาปริมาณบทความที่ตีพิมพ์เผยแพร่ใน
วารสารวิชาการต่างๆ ได้พบว่าปริมาณบทความมีปริมาณเพิ่มขึ้นมากมายในช่วงทศวรรษ
ที่ผ่านมา (ตรวจสอบได้จากวารสารวิชาการของคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัย
ศิลปากร มหาวิทยาลัยขอนแก่น และ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่)
จากการสืบค้นที่นำาเสนอสถานภาพการสร้างองค์ความรู้ด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของไทยได้
พบว่าเนื้อหาของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นที่สนใจของวงการศึกษา และออกแบบสถาปัตย-
กรรมเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ความเข้าใจและคำาจำากัดความเกี่ยวกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมีความ
แปรเปลี่ยนไปจากเดิมเป็นบางส่วน ซึ่งเป็นสิ่งปกติของการปรับตัวและการแปรเปลี่ยน
ของศาสตร์ต่างๆ โดยรวมซึ่งเป็นผลดีต่อการสร้างสรรค์สถาปัตยกรรมในอนาคตนวัตกรรม
วัสดุที่เกี่ยวเนื่องกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมีพัฒนาการและเริ่มมีความแปรเปลี่ยนขอบเขตพื้นที่
ในการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมีกว้างขึ้น และในอนาคตอาจข้ามไปถึงซีกโลกตะวันตก
เพราะลักษณะเฉพาะของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในซีกโลกตะวันตกมีความน่าสนใจ และมีทั้ง
ความเหมือนและความต่างที่น่าศึกษาเปรียบเทียบกับสถาปัตยกรรม พื้นถิ่นไทยและ
อุษาคเนย์ การศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในอนาคตจะไม่จบอยู่ในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่ง แต่จะ
มีการศึกาข้ามศาสตร์ ข้ามพรมแดนที่จะสร้างองค์ความรู้ใหม่ที่น่าสนใจได้ในอนาคต ซึ่งมี
คุณค่าควรต่อการติดตามและร่วมในการเสริมสร้างองค์ความรู้ต่อไป
37 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 37 24/4/18 16:10

บรรณานุกรม
ระวิวรรณ โอฬารรัตน์มณี (2552). สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น การวิจัยและการปฏิบัติวิชาชีพ
สถาปัตยกรรม Arch Journal 2009.
วิมลสิทธิ์ หรยางกูร และคณะ (2536). สถานภาพผลงานทางวิชาการสถาปัตยกรรมใน
ประเทศไทย. กรุงเทพฯ : คณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ
วิโรฒ ศรีสุโร (2543). “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นนั้นสำาคัญไฉน”. ความหลากหลายของ
เรือนพื้นถิ่นไทย. เอกสารประกอบการประชุมวิชาการ 22-23 มิถุนายน พ.ศ.
2543 คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร (หน้า 44-51)
วิวัฒน์ เตมียพันธ์ (2530). แนวทางการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น. เอกสารประกอบ
การสัมมนา เรื่อง เอกลักษณ์สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นอีสาน. 29 ตค.-1 พย.2530
ณ โรงแรมโฆษะ ขอนแก่น
วีระ อินพันทัง (2550). ปลูกเรือนคล้อยตามพื้นดิน ปักถิ่นคล้อยตามสายน้ำา.
กรุงเทพฯ : กิเลนการพิมพ์
อรศิริ ปาณินท์ (2549). การอนุรักษ์และพัฒนามรดกวัฒนธรรมท้องถื่นอย่างยั่งยืน
ในแนวทางบูรณาการข้ามศาสตร์. Proceedings of International Conference :
Sustainable Local Heritage Conservation :
The Trandisciplinary Approch and ICOMOS Thailand Annual
Meeting. P.1-9.
Amos Rapop. 1969. House Form and Culture. Englewood Clifts,
N.J. : Prentice-Hall.
Bernard Rudofsky. 1964. Architecture without Architects. New York :
Doubleday.
Program Book. 13th INTERNATIONAL CONFFERENCE ON THAI STUDIES
GLOBALIZED THAILAND? CONNECTIVITY, CONFLICT, AND CO NUNDRUMS
OF THAI STUDIES 15-18 JULY 2017 CHIANG MAI, THAILAND.
38
ASA18_Book_180419.indd 38 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 39 24/4/18 16:10

พื้นถิ่นเมือง: จิตวิญญาณใหม่
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษา?
ชาตรี ประกิตนนทการ
40
ASA18_Book_180419.indd 40 24/4/18 16:10

เป็นเวลากว่า 40 ปีมาแล้วที่แวดวงวิชาการสถาปัตยกรรมในสังคมไทยเริ่มให้ความสนใจ
ศึกษาวิจัยเกี่ยวกับ “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น” (Vernacular Architecture) ระยะเวลา
เกือบครึ่งศตวรรษดังกล่าวได้ทำาให้สิ่งที่เรียกว่า “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษา” (Vernacular
Architecture Studies) กลายเป็นประเด็นใหญ่ที่สุดเรื่องหนึ่งของการศึกษาวิจัยทาง
สถาปัตยกรรมในวงการวิชาการไทยปัจจุบัน และไม่เพียงแค่นั้น แม้กระทั่งในวงการ
วิชาชีพ สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นก็ได้เข้ามาเป็นความคิดที่มีอิทธิพลไม่น้อยต่อการออกแบบ
สร้างสรรค์สถาปัตยกรรมร่วมสมัยของไทย ปรากฎการณ์นี้แม้ยังห่างไกลเกินกว่าจะเรียกว่า
เป็นชัยชนะของกระแสสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเหนือความคิดกระแสความคิดแบบอื่น แต่ก็
คงไม่มีใครปฏิเสธได้ว่า “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษา” จากจุดเริ่มต้นที่อาจเรียกได้ว่าเป็น
“ชายขอบ” ทางความคิด แต่ในปัจจุบันได้กลายเป็น “กระแสหลัก” อย่างหนึ่งเป็นที่
เรียบร้อยแล้ว
ประเด็นสำาคัญคือ เมื่อแนวคิดใดก็ตามก้าวขึ้นมาดำ ารงสถานะของการเป็นกระแสหลัก โดย
ธรรมชาติย่อมก่อให้เกิดสถานะที่หยุดนิ่งมากกว่าความเปลี่ยนแปลง ลดทอนมากกว่า
หลากหลาย กีดกันมากกว่าเปิดกว้าง ไม่ว่าจะโดยตั้งใจหรือไม่ก็ตาม ตัวอย่างแนวคิด
กระแสหลักทั ้งหลายในหน้าประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรมของโลกในช่วงหลายร้อยปีที ่ผ่านมาได้
ชี้บทเรียนเหล่านี้ให้เราเอาไว้มากมาย ซึ่งสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษาก็หนีไม่พ้นธรรมชาติ
ดังกล่าวเช่นกัน การทบทวนและปรับตัวอยู่เสมอคือทางออกเดียวที่จะทำาให้ทุกแนวคิดที่
เริ่มกลายมาเป็นกระแสหลักสามารถที่จะพัฒนาต่อยอดไปข้างหน้าได้
ด้วยเหตุผลดังกล่าวบทความขนาดสั้นชิ้นนี้จึงเกิดขึ้นโดยมีเป้าหมายคือความพยายามจะ
เป็นส่วนเล็กๆ ในการเข้ามานำาเสนอก้าวต่อไปของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษาในสังคมไทย
ว่าควรจะเปิดพื้นที่ทางวิชาการอะไรใหม่ๆ ที่จะทำาให้แนวคิดนี้มีพลวัตและตอบสนองต่อ
ความเปลี่ยนแปลงทางสังคม เศรษฐกิจ และวัฒนธรรมที่ผันแปรไปอยู่ตลอดเวลาได้
แน่นอน สิ่งที่บทความนี้จะนำาเสนอต่อไปข้างหน้าอาจจะผิดทั้งหมด แต่อย่างน้อยก็หวังว่า
ความพยายามนี้จะนำาไปสู่ความตื่นตัวในการทบทวนตนเองในทุกมิติของแวดวงวิชาการ
ทางด้านนี้ต่อไปในอนาคต
41 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 41 24/4/18 16:10

จิตวิญญาณของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษา
โดยมิได้ทำาการสำารวจอย่างจริงจัง ผู้เขียนอยากเสนอในว่างานศึกษาวิจัยทางด้านนี้ใน
ช่วงราว 10 ปีที่ผ่านมาเริ่มขาดสิ่งที่เรียกว่า “จิตวิญญาณ” (spirit) ที่เป็นหัวใจหลักของ
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษา อะไรคือจิตวิญญาณดังกล่าว ผู้เขียนอยากเริ่มด้วยการอ้างอิง
กลับไปสู่หนังสือเล่มสำาคัญคือ Architecture Without Architects: A Short Introduction
to Non-pedigreed Architecture ของ Bernard Rudofsky ตีพิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. 2507
ซึ่งถือเป็นหมุดหมายหลักของการศึกษาทางด้านนี้
ในบทนำาหนังสือ Rudofsky (1964) อธิบายถึงเป้าหมายหลักว่าคือการเข้าไปทำาลายกรอบ
ความคิดที่คับแคบในการนิยามคุณค่าของสิ่งเรียกว่าสถาปัตยกรรมซึ่ง ณ ขณะนั้นถูก
ครอบงำาด้วยอคติบนฐานคิดทางประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรมที่ให้คุณค่าเฉพาะแค่เรื่อง
ราวในวัฒนธรรมกระแสหลักของโลกตะวันตกเพียงอย่างเดียว ตลอดจนแนวคิดที่มุ่งเน้น
ความสำาคัญไปที่อัจฉริยภาพเชิงปัจเจกของ “สถาปนิก” ในฐานะผู้ออกแบบ โดยการเล็ง
เห็นถึงข้อจำากัดและอคติดังกล่าว Rudofsky จึงเลือกที่จะนำาเสนอโลกของสถาปัตยกรรม
อีกแบบที่ถูกละเลยและไม่ถูกจัดให้อยู่ในเส้นทางพัฒนาการประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม
กระแสหลักมานำาเสนอ ที่สำาคัญคือเป็นโลกที่สถาปัตยกรรมไม่ได้ถูกออกแบบโดย “สถาปนิก”
และส่วนใหญ่ไม่ทราบแม้กระทั่งว่าใครเป็นผู ้ออกแบบเพราะสถาปัตยกรรมที่ถูกเลือกมา
นั้นเกิดขึ้นจากประสบการณ์ และการแก้ปัญหาโดยชุมชนและสังคมมากกว่าการเป็นผล
ผลิตเฉพาะของบุคคลใดบุคคลหนึ่ง ไม่ว่าจะเป็นบ้านของกลุ่มชนเผ่าในซูดานและโมรอคโค
หมู่บ้านใต้ดินในพื้นที่ตอนเหนือของจีน และ บ้านเรือริมน้ำาของเซี่ยงไฮ้ ฯลฯ
หนังสือนี้ความจริงตีพิมพ์เป็นส่วนหนึ่งของนิทรรศการในชื่อเดียวกันที่จัดขึ้นที่ MOMA
นิวยอร์ค สหรัฐอเมริกา ระหว่างวันที่ 11 พฤศจิกายน 2507 – 2 กุมภาพันธ์ 2508
ภายในงานประกอบไปด้วยภาพถ่ายขาวดำาขนาดใหญ่ของงานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นพร้อม
ทั้งภูมิทัศน์และผู้คนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ต่างๆ ทั่วโลกราว 200 ภาพโดยปราศจากซึ่งคำา
อธิบายภาพใดๆ ทั้งสิ้น นิทรรศการนี้ในอีกด้านหนึ่งคือการวิพากษ์วิจารณ์ตรงไปสู่กระแส
“สถาปัตยกรรมสมัยใหม่” (Modern Architecture) ที่ยังคงมีอิทธิพลครอบงำาวงการ
สถาปัตยกรรมในโลกตะวันตกอยู่ ณ ขณะนั้น นิทรรศการชุดนี้ได้รับการตอบรับจากผู้ชม
เป็นจำานวนมากและถือเป็นนิทรรศการที่ประสบความสำาเร็จมากที่สุดนิทรรศการหนึ่งใน
ประวัติศาสตร์ของ MOMA เลยก็ว่าได้
อาจกล่าวได้โดยไม่เกินเลยไปนักว่าทั้งนิทรรศการและหนังสือได้ก่อให้เกิดกระบวนทัศน์
ใหม่ในการมองและนิยามคุณค่าของงานสถาปัตยกรรมครั้งสำาคัญ เป็นข้อเสนอที่เต็มไป
42
ASA18_Book_180419.indd 42 24/4/18 16:10

ด้วยจิตวิญญาณแห่งการท้าทายและต่อต้านความคิดกระแสหลัก ไม่ว่าจะเป็นการท้าทาย
ต่อสุนทรียภาพแบบที่มีโลกตะวันตกเป็นศูนย์กลางผ่านการนำาเสนอสุนทรียภาพแบบใหม่
ของสถาปัตยกรรมที่อยู่นอกตำาราประวัติศาสตร์ หรือการท้าทายแนวคิดแบบสถาปัตยกรรม
สมัยใหม่ที่กำาลังอ้างความเป็นสากลของตนเองและกำาลังแพร่กระจายไปทั่วโลก โดยนำา
เสนอสถาปัตยกรรมที่สร้างบนความหลากหลายและเหตุปัจจัยเฉพาะที่สัมพันธ์กับบริบท
ของแต่ละท้องถิ่น ตลอดจนการท้าทายระบบคุณค่าที่ให้ความสำาคัญกับ “สถาปนิก” ใน
ฐานะผู้เชี่ยวชาญในการออกแบบสร้างสรรค์ โดยชี้ให้เห็นว่าการออกแบบแก้ปัญหาทาง
สถาปัตยกรรมซึ่งเป็นประสบการณ์ร่วมของชุมชนที่ถ่ายทอดจากรุ ่นสู่รุ่นที่มิใช่ผลผลิตของ
ปัจเจกบุคคลนั้นมีคุณค่าสูงไม่ยิ่งหย่อนไปกว่ากันและในหลายกรณีมีคุณค่าสูงกว่าด้วย เพราะ
วิธีการออกแบบที่ตรงไปตรงมาไร้จริตและตอบโจทย์ความต้องการของชุมชนมากกว่า
ซึ่งแนวคิดนี้จะพัฒนามาสู่สิ่งที่เรียกว่า “ภูมิปัญญาท้องถิ่น” (Local Wisdom) ในเวลาต่อมา
จิตวิญญาณแห่งการท้าทายกระแสหลักที่นำามาซึ่งการนำาสิ่งที่เคยถูกละเลยหรือดูแคลนมา
ทำาการศึกษาหรือแม้กระทั่งนิยามคุณค่าใหม่ให้เกิดขึ้นคือหัวใจหลัก (ในทัศนะผู้เขียน) ที่งาน
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษาได้มอบให้แก่วงวิชาการ และเมื่อแนวคิดนี้แพร่หลายเข้ามายัง
วงวิชาการไทยราวทศวรรษที่ 2520 จิตวิญญาณดังกล่าวก็ถูกส่งผ่านต่อมาอย่างเห็นได้ชัด
ในงานศึกษาของนักวิชาการสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นรุ่นบุกเบิกไม่ว่าจะเป็นงาน “ความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมท้องถิ่น” ของ วิวัฒน์ เตมียพันธ์ (2525), “ธาตุอีสาน” ของ วิโรฒ ศรีสุโร
(2531), “เรือนไทยมุสลิม” ของ เขต รัตนจรนะ (2527), “สิมอีสาน” ของ วิโรฒ ศรีสุโร
(2536), “บ้านและหมู่บ้านพื้นถิ่น” ของ อรศิริ ปาณินท์ (2538), “เรือนพื้นถิ่นไทย-มอญ ที่
สังขละบุรี” ของ อรศิริ ปาณินท์ (2539) ฯลฯ งานกลุ่มนี้เข้ามาท้าทายระบบคุณค่าแบบ
เดิมในสังคมวัฒนธรรมไทยขณะนั้นที่เน้นแต่งานช่างหลวงจากส่วนกลางบนฐานทาง
วัฒนธรรมแบบอยุธยา-กรุงเทพฯ
อยากให้ลองนึกถึงยุคสมัยที่สิมอีสานทยอยถูกรื้อลงและแทนที่ด้วย “โบสถ์มาตรฐาน ก ข ค”
โดยที่ไม่มีใครนึกเสียใจหรือเสียดาย จนวันหนึ่งก็ปรากฎงานเขียนเกี่ยวกับสิมอีสานที่มา
พร้อมกับการรื้อฟื้น (หรือสร้างใหม่) คุณค่าและความงามที่ไม่มีใครเห็นอีกแล้วจนนำามาสู่
การเริ่มต้นการเก็บรักษาแม้กระทั่งสืบทอดรูปแบบดังกล่าวอีกครั้งในปัจจุบัน แน่นอนว่า
การหันกลับมาเห็นคุณค่าสิมอีสานมิได้เกิดขึ้นเพียงเพราะมีงานวิจัยของ อ.วิโรฒ เพียงคน
เดียว แต่ก็คงไม่มีใครปฏิเสธได้เช่นกันถึงพลังของงานชิ้นนี้ที่มีส่วนอย่างสำาคัญแน่ๆ ต่อ
ความเข้าใจในคุณค่าของสิมอีสานของเราที่มีในปัจจุบัน งานเรื่องเรือนมุสลิมของ อ.เขต
หรืองานมากมายของ อ.อรศิริ ที่เปิดพื้นที่ให้สถาปัตยกรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ย่อยๆ ได้
มีโอกาสเผยคุณค่าที่มีไม่แพ้เรือนไทยเดิมแบบภาคกลางจนเป็นงานที่มีส่วนสำาคัญที่ทำาให้
ยุ้งข้าว เถียงนา แม่เตาไฟ ได้รับความสนใจศึกษาในฐานะที่เป็นภาพตัวแทนของความ
ฉลาดในการออกแบบหรือแก้ไขปัญหาของชาวบ้านที่ดีไม่แพ้สถาปนิก ทั้งหมดนี้แม้ในด้าน
43 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 43 24/4/18 16:10

หนึ่งเป็นเรื่องทางวิชาการ แต่ผลพวงที่ตามมาไม่ว่าจะด้วยความตั้งใจหรือไม่ก็ตามงาน
กลุ่มนี้ได้กลายมาเป็นงานที่ก้าวเข้ามายืนเคียงข้างผู ้คนหรือกลุ่มวัฒนธรรมที่ถูกละเลย
หรือถูกดูหมิ่นว่าต่ำาต้อย (ลาว มอญ เขมร กะเหรี่ยง มุสลิม ฯลฯ) ด้วยการเผยให้เห็น
ภูมิปัญญาของพวกเขาผ่านการสร้างสรรค์ทางสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นประเภทต่างๆ สิ่งนี้
คือคุณูประการหรือจิตวิญญาณที่สำาคัญที่สุดในทัศนะผู้เขียนที่สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษา
ของไทยสร้างขึ้นในทศรวรรษที่ 2520-2530
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษาได้ผ่านยุคสมัยแห่งการท้าทายความคิดกระแสหลักเข้าสู่ยุค
สมัยของการลงหลักปักฐานมั่นคงในราวทศวรรษ 2540 พร้อมๆ กับกระแสทางความคิด
ชุดเดียวกัน อาทิ กระแส “ภูมิปัญญาท้องถิ่น” ที่แพร่กระจายไปอย่างกว้างขวางจนคำานี้
ติดปากและถูกนำาไปใช้ในเกือบจะถูกเรื่องในสังคม การเกิดปรากฎการณ์ขยายตัวของ
พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นอย่างมหาศาลในช่วงเวลาดังกล่าว (ปริตตา และคณะ 2549, 18-20)
และการเกิดขึ้นของ “ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง” ซึ่งเป็นฐานคิดที่หนุนเสริมกระแส
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นได้อย่างพอเหมาะพอดี ฯลฯ ทั้งหมดนำาไปสู่การขยายตัวของวิชาการ
ทางด้านนี้ มีนักวิชาการรุ่นใหม่เพิ่มขึ้น มีงานวิจัย หนังสือ และบทความที่เกี่ยวข้องผลิต
ออกมาเป็นจำานวนมาก ในแง่ของกรณีศึกษาเองก็ขยายตัวไปสู่กลุ่มวัฒนธรรมย่อยมากขึ้น
หรือแม้กระทั่งข้ามไปสู่ประเทศเพื่อนบ้านในงานวิชาการรุ่นล่าสุด งานวิจัยด้านนี้เริ่มได้รับ
รางวัลวิจัยอย่างต่อเนื่อง วงการวิชาชีพเองก็เริ่มเห็นว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นคำาตอบ
ที่ควรนำามาต่อยอดเป็นงานออกแบบร่วมสมัยและหลายชิ ้นได้รับรางวัลสถาปัตยกรรม
และสุดท้ายนำามาซึ่งการเปิดหลักสูตรการเรียนการสอนทางด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นขึ้น
โดยตรงในปี 2546 ทั้งหมดสะท้อนชัดถึงความสำาเร็จของการผลักดันสถาปัตยกรรมพื้น
ถิ่นศึกษาในไทยจนทำาให้คุณค่าหลายอย่างที่แฝงอยู่ในงานสถาปัตยกรรมเหล่านั้นซึ่งเคย
ถูกละเลยหรือดูถูกได้รับความสนใจและยกระดับขึ้นมาเป็นหนึ่งในมรดกทางวัฒนธรรมที่
สำาคัญของชาติ
อย่างไรก็ตาม ภายใต้ความสำาเร็จข้างต้นก็ทำาให้สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษาเปลี่ยนสถานะ
จากที่เคยเป็นชายขอบมาสู่การเป็นกระแสหลักและเริ่มเข้าสู่สถานะของการกลายเป็น
“บรรทัดฐานทางสังคม” (Social Norm) ที่คนส่วนใหญ่ยอมรับ แม้กระทั่งภาครัฐเองยัง
หันมาให้ความสนใจมากขึ้น แน่นอน สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นยังถูกจัดวางสถานะที่ต่ำาลง
มากว่าสถาปัตยกรรมไทยประเพณีแบบช่างหลวงอยู่เช่นเดิมแต่ก็ต้องถือว่ามีสถานะที่เพิ่ม
สูงขึ้นอย่างมากหากมองเทียบกับทศวรรษที่ 2520 และด้วยการกลายมาเป็นบรรทัดฐาน
ทางสังคมดังกล่าวจึงทำาให้งานศึกษารุ่นหลังแม้จะเป็นกรณีศึกษาใหม่แต่ก็เริ่มขาดจิต
วิญญาณที่ท้าทายและต่อสู้กับการกดทับหรือครอบงำาจากความคิดกระแสหลักไปมากขึ้น
โดยลำาดับ
44
ASA18_Book_180419.indd 44 24/4/18 16:10

่
ควรกล่าวไว้ก่อนว่า การหายไปของจิตวิญญาณนี้มิได้เป็นความรับผิดชอบของนักวิชาการ
รุ่นหลังแต่อย่างใดและการกล่าวเช่นนี้ก็มิได้กำาลังอธิบายว่างานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นยุค
หลังไม่มีคุณภาพ ความละเอียดในการศึกษาที่มากขึ้น ความก้าวหน้าของระเบียบวิธีวิจัย
ตลอดจนกรณีศึกษาที่ไม่ซ้ำาเดิม ยังทำาให้งานทางด้านนี้มีคุณภาพทางวิชาการไม่ด้อยไป
กว่าเดิมโดยเฉพาะในแง่มุมที่เข้ามาเป็นเครื่องมือในการสร้างสรรค์งานสถาปัตยกรรม
ร่วมสมัยที่ดูจะมีความก้าวหน้าเป็นพิเศษ เพียงแต่สิ่งที่ผู้เขียนเรียกว่าเป็นการหายไปของ
“จิตวิญญาณแห่งการท้าทายความคิดประแสหลัก” นั้นผู้เขียนต้องการจะบอกว่ามันเป็น
ปรากฎการณ์ธรรมชาติของทุกความคิดที่เมื่อกลายเป็นบรรทัดฐานทางสังคมแล้วย่อม
ต้องสูญเสียพลังแห่งการท้าทายไปอย่างไม่อาจหลีกเลี่ยงได้
ดังนั้น หากต้องการที่จะรักษาจิตวิญญาณดังกล่าวให้คงอยู่ สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษา
จะต้องปรับตัวอย่างไร สิ่งนี้คือประเด็นหลักที่บทความชิ้นนี้จะนำาเสนอต่อไป ซึ่งภายใต้
ข้อจำากัดมากมายของผู้เขียนเองทั้งจากความรู้ในด้านนี้ตลอดจนเวลาในการสำารวจข้อมูล
ต่างๆ ผู้เขียนจึงอยากทดลองเสนอความเป็นไปได้ใหม่ 3 ข้อที่อาจจะเป็นทางออกในการ
ดึงจิตวิญาณของการศึกษาทางสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นให้กลับมามีพลังทางสังคมได้อีกครั้ง
จาก “พื้นถิ่นชนบท” สู่ “พื้นถิ่นเมือง”
พื้นที่ชนบทดูจะเป็นสนามหลักของการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมาโดยตลอด ตัวแบบ
ศึกษายังคงเน้นไปที ่ เรือน ยุ ้งข้าว เถียงนา วัดพื้นถิ ่นของกลุ่มชาติพันธุ์ย่อย ฯลฯ แม้พื ้นที
ในเมืองจะมีงานศึกษาทางด้านนี ้อยู ่บ้างแต่ตัวแบบการศึกษาส่วนใหญ่ก็คือสถาปัตยกรรม
ดั้งเดิมที่เป็นผลผลิตของความเป็นเมืองในยุคก่อนสมัยใหม่หรือก่อนยุคอุตสาหกรรมทั้งสิ้น
เช่น ตึกแถวเก่า ตลาดโบราณ บ้านไม้ริมน้ำา ฯลฯ หรือหากจะมีการศึกษาที่คาบเกี่ยวมา
สนใจยุคอุตสาหกรรม หัวข้อก็มักจะเป็นการศึกษาความเปลี่ยนแปลงหรือการปรับตัวของ
สถาปัตยกรรมพื ้นถิ ่นดั ้งเดิมเมื ่อต้องมาปะทะเข้ากับยุคอุตสาหกรรมเพื ่อค้นหาภูมิปัญญา
หรือคุณค่าดั้งเดิมในการต่อรองและรับมือกับการคุกคามของความเป็นสมัยใหม่ เราอาจสรุปได้ว่า
สถานภาพของสถาปัตยกรรมพื ้นถิ ่นศึกษาในสังคมไทยเสมือนจะมีความคิดคู ่ตรงข้ามในเชิงพื ้นที่
การศึกษาในสาขาวิชานี้ระหว่าง “ชนบท” กับ “เมือง” โดยมีแนวโน้มที่จะมองว่าสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นคือสิ่งที่เป็นผลผลิตจากสภาพแวดล้อมและวัฒนธรรมเฉพาะในพื้นที่และเวลาแบบแรกเท่านั้น
45 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 45 24/4/18 16:10

คำาถามคือ พื้นที่เมืองภายใต้ยุคอุตสาหกรรมไม่มีสิ่งที่เรียกว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นจริงหรือ?
จะตอบคำาถามนี้ได้อาจต้องเริ่มต้นที่การพิจารณานิยามของสิ่งที่เรียกว่า “สถาปัตยกรรม
พื้นถิ่น” เป็นลำาดับแรก หากพิจารณาตามนิยาม Amos Rapoport (1969, 2) อธิบาย
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นว่าเป็นสิ่งก่อสร้างที่ตรงข้ามกับสถาปัตยกรรมแบบทางการ มีความ
ยิ่งใหญ่ และสร้างขึ้นโดยผู้เชี่ยวชาญที่มีรสนิยมสูง ในขณะที่สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นคือ
สิ่งก่อสร้างที่เกิดจากการแปล (ทั้งจะโดยตั้งใจหรือไม่ก็ตาม) สิ่งที่เป็นวัฒนธรรมมาสู่
รูปธรรมทางกายภาพเพื่อสนองความต้องการในด้านต่างๆ ค่านิยม ตลอดจนความ
ปรารถนา ความใฝ่ฝัน ของคนธรรมดาทั่วไปในวัฒนธรรมนั้นๆ โดยไม่มีผู้ออกแบบ ศิลปิน
หรือ สถาปนิก หรือนิยามของ Paul Oliver (1997, xxi-xxviii) ที่อธิบายว่า สถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นประกอบไปด้วยที่พักอาศัยตลอดจนอาคารประเภทอื่นทั้งหลายของมนุษย์ที่สร้างขึ ้น
อย่างสัมพันธ์กับบริบทแวดล้อมและทรัพยากรที่หาได้ในพื้นที่นั้นๆ ถูกสร้างขึ้นตามแบบ
แผนและเทคโนโลยีที่สืบทอดต่อๆ กันมา รูปทรงทางสถาปัตยกรรมในทุกส่วนล้วนเกิดขึ ้น
อย่างตอบสนองความต้องการอย่างใดอย่างหนึ่งเสมอ เต็มไปด้วยคุณค่าในมิติต่างๆ ตลอด
จนสร้างขึ้นอย่างสอดรับกับเศรษฐกิจ และวิธีชีวิตในแต่ละวัฒนธรรมที่สร้างงานชิ้นเหล่า
นั้นขึ้นมา หรือที่ดูเป็นรูปธรรมมากขึ้นเช่น Krisprantono (2003, 4) ที่ว่า สถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นคือสถาปัตยกรรมที่มิได้สร้างโดยสถาปนิกแต่โดยสังคม ส่งผ่านกันจากรุ่นสู่รุ่นเป็น
งานที่สร้างขึ้นบนความสัมพันธ์ระหว่างสังคมกับสิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติ
ภายใต้นิยามโดยสังเขปข้างต้น สถาปัตยกรรมที่ถูกสร้างขึ้นภายใต้บริบทแวดล้อมของ
เมืองสมัยใหม่หลายอย่างเราอาจนิยามว่าเป็นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นแบบหนึ่งได้เช่นกัน
แต่เป็น “พื้นถิ่นเมือง” มิใช่ “พื้นถิ่นชนบท” และควรอย่างยิ่งที่จะถูกยกขึ้นมาศึกษาอย่าง
จริงจังในแวดวงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษาของไทย
ชุมชนแออัดเป็นตัวอย่างที่ดีในกรณีนี้ ในบทความของ Neha Goel (2010, 1-23) เรื่อง
Squatter Settlements: The Urban Vernacular? ซึ่งทำาการศึกษาที่พักอาศัยในชุมชน
แออัดหลายพื้นที่ในประเทศอินเดีย และ งานศึกษาของ สุพิชชา โตวิวิชญ์ (2545) เรื่อง
“การศึกษาการใช้พื้นที่ วัสดุเหลือใช้ และวัสดุก่อสร้างของบ้านพักอาศัยสำาหรับคนราย
ได้น้อยในเมือง” เป็นงานที่แสดงให้เห็นรูปแบบของสถาปัตยกรรมที่คนจนเมืองเหล่านี้
สร้างขึ้นว่ามีคุณค่าและคุณลักษณะพื้นฐานหลายประการไม่ต่างจากสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ชนบท ไม่ว่าจะเป็นการวางผัง การขยายตัว รูปแบบที่พักอาศัยที่เกิดจากการออกแบบ
และแก้ปัญหาจากประสบการณ์ สัมพันธ์กับบริบทแวดล้อมภายใต้ทรัพยากรที่หาได้ง่าย
รูปแบบเหล่านี้มีการเรียนรู้และส่งทอดถึงกันจากครอบครัวสู่ครอบครัว ที่น่าสนใจคือที่พัก
อาศัยเหล่านี้มีการแสดงออกซึ่งอัตลักษณ์เฉพาะกลุ่มเช่น ศาสนา และ ชาติพันธุ์ ผ่าน
วัสดุการก่อสร้างสมัยใหม่ในยุคอุตสาหกรรมในรูปแบบใหม่ไม่ว่าจะเป็นพื้นผิววัสดุและ
สีสันที่ใช้ประดับตกแต่งบ้านเรือน ชุมชนแออัดในเมืองที่ก่อตัวขึ้นในโลกยุคอุตสาหกรรม
46
ASA18_Book_180419.indd 46 24/4/18 16:10

ไม่ได้เป็นข้อจำากัดที่ทำาให้มนุษย์หยุดยั้งการสร้างสรรค์ตลอดจนการแก้ปัญหาเพื่อที่จะ
ทำาให้คุณภาพชีวิตของตนและชุมชนดีขึ้นผ่านสิ่งก่อสร้างรอบๆ ตัว หากเราตัดประเด็น
เชิงพื้นที่ออกไป สิ่งที่ปรากฏในชุมชนแออัดในประเทศอินเดียก็คือภูมิปัญญาในแบบที่ไม่
ต่างกันเลยในการก่อรูปสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในชนบท แม้กระทั่งเรื่องความงามบ้านเรือน
ในชุมชนเหล่านี้ต่างก็คิดสร้างสรรค์ความงามในแบบของเค้าอยู่ตลอดเวลาซึ่งนักวิชาการ
จะต้องเข้าไปทำาความเข้าใจความงามแบบใหม่เหล่านี้เหมือนที่เคยเข้าไปทำาความเข้าใจ
ความงามของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นชนบทในอดีต
อีกกรณีที่น่าสนใจคือ ปรากฎการณ์ทางสถาปัตยกรรมที่นิยมนำ าองค์ประกอบสถาปัตยกรรม
ตะวันตก เช่น เสาคลาสสิค หลังคาโดม หน้าจั่วแบบวิหารกรีก ฯลฯ มาออกแบบและ
ตกแต่งบ้านเรือน ปรากฎการณ์นี้แพร่หลายมากในช่วงราวทศวรรษที่ 2510-2530 หรือแม้
กระทั่งปัจจุบันความนิยมนี้ก็ยังคงอยู่ซึ่งผู้เขียนเห็นว่าปรากฎการณ์นี้เป็นสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นเมืองอีกแบบหนึ่ง คนกลุ่มนี้ทำาไมต้องใช้องค์ประกอบดังกล่าว อะไรคือค่านิยมที่
ส่งผ่านกันในกลุ่มคนที่มีรสนิยมตกแต่งอาคารแบบนี้ พวกเค้าใช้มันเพื่อเป็นสัญลักษณ์
อะไรและสื่อสารความหมายอะไร พื้นที่ส่วนไหนนิยมตกแต่งด้วยองค์ประกอบอะไร มีรูป
แบบที่เราสามารถจัดเป็นลักษณะร่วมกันได้หรือไม่ แหล่งผลิตองค์ประกอบตกแต่งเหล่า
นี้อยู่ที่ไหน ที่มาหรือตัวแบบขององค์ประกอบเหล่านี้อ้างอิงมาจากแหล่งใดและเพราะอะไร
ทั้งหมดทั้งปวงล้วนเป็นคำาถามที่สัมพันธ์กับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษาทั้งสิ้น คนกลุ่มนี้
หากมองในนิยามชุมชนชนบทอาจไม่เข้าเกณฑ์เพราะมิได้อาศัยอยู่ใน ละแวกเดียวกันมิได้
สื่อสารและส่งผ่านค่านิยม ความคิด ความเชื่อด้วยการพบปะแบบเห็นหน้า แต่หากมอง
ในนิยามชุมชนเมืองสมัยใหม่ที่มิได้ตั้งอยู่บนฐานการอยู่อาศัยในละแวกเดียวกันแต่เชื่อม
ผสานความเป็นชุมชนผ่านสื ่อต่างๆ เราย่อมไม่อาจปฏิเสธได้ว่าสิ ่งที ่เป็นแรงผลักเบื ้องหลัง
การประดับตกแต่งเช่นนี้เป็นฐานวิธีคิดที่มองค่านิยมและคุณค่าไปในแบบเดียวกัน ซึ่งใน
ทางวิชาการเราสามารถนิยามกลุ่มคนเหล่านี้ว่ามีลักษณะร่วมทางวัฒนธรรมบางประการ
หรือก็คือมีความเป็นชุมชนบางอย่างร่วมกันนั่นเอง
จากกลุ่มชาติพันธุ์สู่กลุ่มคนที่หลากหลายในพื้นที่เมือง
ความสนใจหลักอีกประการของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษาในไทยคือการศึกษา
สถาปัตยกรรมบนฐานความคิดในเรื่องกลุ่มชาติพันธุ์ย่อยต่างๆ ไม่ว่าจะเป็น ลาว มอญ
ญวน เขมร ไทลื้อ ไทดำา ไทยใหญ่ พวน กะเหรี่ยง ฮ้อ ฯลฯ ในรอบ 40 ปีที่ผ่านมาเรา
จะพบงานวิจัยในประเด็นนี้มากมายและแน่นอนว่าแนวทางนี้ในงานศึกษารุ่นบุกเบิกได้
47 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 47 24/4/18 16:10

้
ทำาให้กลุ่มวัฒนธรรมย่อยที่ถูกละเลยหรือถูกดูถูกได้รับการยอมรับมากขึ้นดังที่กล่าวไป
แล้ว แต่ในรอบ 10 ปีที่ผ่านมาที่มโนทัศน์นี้กลายเป็นบรรทัดฐานแล้ว การศึกษากลุ่มชาติ
พันธ์ย่อยๆ แม้จะมีประโยชน์ทางวิชาการเช่นเดิมแต่ก็ขาดจิตวิญญาณบางอย่างไป ดังนั้น
การเริ่มต้นพิจารณากลุ่มวัฒนธรรมย่อยที่ไม่ใช่บนฐานคิดแบบชาติพันธุ์แต่เป็นกลุ่มทาง
วัฒนธรรมในรูปแบบอื่นที่ปัจจุบันกำาลังถูกสังคมกระแสหลักมองข้ามหรือดูถูกจึงควรถูก
นำามาศึกษาวิจัยในสาขาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมากขึ้น
ดังที่กล่าวไปในหัวข้อก่อน สภาพแวดล้อมในพื้นที่เมืองสมัยใหม่แม้ไม่เอื้อให้เกิดชุมชน
หรือกลุ่มวัฒนธรรมบนฐานละแวกบ้านเดียวกันแบบชนบท แต่นั้นก็มิได้หมายความว่า
เมืองจะไม่มีชุมชนที่ประกอบไปด้วยคนที่มีรสนิยม ความเชื่อ ความฝัน และวิถีชีวิตแบบ
เดียวกันแม้อาจจะไม่รู้จักหรือพบเจอกันแบบเห็นหน้าก็ตาม ชุมชนในพื้นที่เมืองแบบนี้ใน
ทางมานุษวิทยาได้เข้าไปทำาการศึกษาในฐานะตัวแบบทางวิชาการมายาวนานมากกว่า 50 ปี
แล้วในสาขาที่เรียกว่า “มานุษยวิทยาเมือง” (Urban Anthropology) ที่เน้นการศึกษา
ระบบวัฒนธรรมของเมืองและให้ความสำาคัญกับการอธิบายวัฒนธรรมของกลุ่มคนต่างๆ
และที่สำาคัญคือในโลกปัจจุบันที่พื ้นที่เมืองกับชนบทนั้นไม่อาจแยกขาดกันได้อย่างแท้จริง
อีกต่อไป การทำาให้การทำาความเข้าใจชนบทไม่อาจตัดขาดจากการศึกษาเมืองได้อีกต่อไป
ไม่ว่าจะเป็นปรากฎการณ์การอพยพย้ายถิ่นระหว่างเมืองกับชนบท ระบบเครือญาติในเขต
เมือง ชนชั้น และชาติพันธุ์ในเขตเมืองที่ส่งผ่านหรือสืบบทอดต่อเนื่องมาจากชนบท ฯลฯ
(Basham 1978)
บนฐานความสัมพันธ์กันในทางระเบียบวิธีวิจัยที่คาบเกี่ยวกันมาโดยตลอดระหว่าง
มานุษยวิทยากับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น (Oliver, 2003) การขยายความสนใจมาสู่กลุ่ม
วัฒนธรรมย่อยในชุมชนเมืองตามแนวทางแบบมานุษยวิทยาเมืองจึงเป็นตัวแบบที่น่า
สนใจที่สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษาของไทยน่ารับมาพิจารณา เช่น กลุ่มคนรักรถประเภท
เดียวกัน กลุ่มคนชอบแต่งครอสเพลย์ ชุมชนออนไลน์รูปแบบต่างๆ หรือแม้กระทั่งกลุ่ม
วัฒนธรรรมที่สังคมกระแสหลักยังมองในแง่ลบ เช่น กลุ่มเพศทางเลือก ที่แม้จะถูกปิดกั้น
และกดทับแต่กลุ่มคนเหล่านี้ก็สามารถหาที่ทางในการมาพบเจอหรือทำากิจกรรมร่วมกัน
หลายกรณีเกิดเป็นการสร้างพื้นที่หรือปรับแปลงพื้นที่เพื่อตอบสนองต่อความต้องการของ
กลุ่มตน เกิดเป็นที่แลกเปลี่ยนความคิด ความฝัน รสนิยมต่างๆ ตลอดจนส่งผ่านความ
หมายหรือสัญลักษณ์เหล่านี้ให้แก่สมาชิกกลุ่มต่อๆ ไป วิถีชีวิตของกลุ่มคนเมืองเหล่านี
มาพร้อมกับการสร้างหรือปรับแปลงสภาพแวดล้อมในเมืองเพื่อตอบสนองความต้องการ
ในด้านต่างๆ ของตน ซึ่งภายใต้การขยายนิยามของสิ่งที่เรียกว่างานสถาปัตยกรรม
ในปัจจุบันที่เป็นไปอย่างกว้างขวางเกินสิ่งก่อสร้างที่เป็นอาคารสถานที่แล้วนั้น การปรับ
สภาพแวดล้อมเมืองในลักษณะดังกล่าวย่อมเป็นสถาปัตยกรรมรูปแบบหนึ่งและเป็น
“พื้นถิ่นเมือง” อีกรูปแบบหนึ่งที่ควรหันมาให้ความสนใจทางวิชาการ
48
ASA18_Book_180419.indd 48 24/4/18 16:10

ในงานเรื่อง “พื้นที่แห่งการซ่อนอาพรางของบาร์โชว์เกย์ในย่านสันติธรรม จังหวัดเชียงใหม่”
ของ จิรันธนิน กิติกา (2556) เป็นตัวอย่างที่น่าสนใจในกรณีนี้ งานชิ้นนี้เข้าไปศึกษาการ
ออกแบบจัดวางพื้นที ่ในงานสถาปัตยกรรมเพื่อตอบสนองต่อกิจกรรมของกลุ ่มเกย์ที่ต้อง
ทั้งปิดซ่อนเพราะค่านิยมทางสังคมกระแสหลักไม่ยอมรับ ในขณะเดียวกันก็ต้องมีเทคนิค
วิธีการตลอดจนภาษาสัญลักษณ์ที่แสดงออกผ่านหน้าตาอาคารเพื่อสื่อสารร่วมกันในกลุ่ม
ตนให้ได้ การออกแบบใช้สอยพื้นที่ภายในก็ต้องเป็นไปอย่างถูกต้องตามรสนิยม แรง
ปรารถนา และการใช้สอยเฉพาะด้าน ซึ่งผลการศึกษาของงานชิ้นนี้มีความน่าสนใจมาก
ในแง่ที่มีการใช้ทฤษฎีทางสังคมศาสตร์มาประยุกต์ใช้ในการวิเคราะห์ แต่ผู้เขียนเห็นว่า
หัวข้อลักษณะนี้จะยิ่งเพิ่มความน่าสนใจและมีคุณค่ามากขึ้นหากมีการบูรณาการข้ามมาใช้
เทคนิควิธีในการศึกษาที่วงการสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นถนัด ไม่ว่าจะเป็นการสำารวจลักษณะ
ทางกายภาพ มองหาลักษณะร่วม อธิบายคติความเชื่อที่แฝงอยู่ในองค์ประกอบทาง
สถาปัตยกรรมต่างๆ ที่กลุ่มคนเหล่านี้ใช้สื่อสารและส่งผ่านความหมายให้แก่กัน ซึ่งหาก
เรามองชุมชนในพื้นที่เมืองให้กว้างขวางออกไปเราก็จะพบกลุ่มก้อนหรือชุมชนแบบนี้อีก
เป็นจำานวนมากที่กำาลังรอการศึกษาในมิติของงานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในอนาคต
จากวัสดุธรรมชาติสู่วัสดุในระบบอุตสาหกรรม
วัสดุเป็นประเด็นอีกข้อในวงการสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษาไทย งานที่ผ่านมาเกือบทั้งหมด
สนใจเฉพาะวัสดุธรรมชาติ เช่น ไม้ ไม่ไผ่ อิฐ ดิน แฝก จาก ฯลฯ เป็นหลัก วัสดุสมัย
ใหม่ในระบบอุตสาหกรรม เช่น สังกะสี อิฐบล็อก คอนกรีต กระเบื้องลอนคู่ เป็นต้นแม้
จะพบการศึกษาบ้างแต่ก็น้อยมากและทั้งหมดเป็นความสนใจในประเด็นเรื่องการปรับใช้
หรือต่อรองระหว่างสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นดั้งเดิมกับวัสดุสมัยใหม่โดยมีนัยยะของการมอง
วัสดุสมัยใหม่ว่าเป็นสิ่งแปลกปลอมที่ต้องหาวิธีการใช้ที่ไม่เข้าไปทำาลายคุณค่าดั้งเดิมของ
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมากกว่าที่จะสนใจศึกษามันในฐานะที่เป็นวัสดุพื้นถิ่นโดยตัวของมันเอง
ผู้เขียนเห็นว่างานวิจัยทางด้านนี้ควรเริ่มมองวัสดุในระบบอุตสากรรมในฐานะวัสดุพื้นถิ่น
รูปแบบใหม่ที่คนธรรมดาทั่วไปที่มิใช่สถาปนิกหรือผู้เชี่ยวชาญต่างก็เข้ามามีส่วนร่วมใน
การออกแบบและปรับใช้เพื่อตอบสนองบริบทเฉพาะของแต่ละปัญหา พื้นที่ ชุมชน และ
สังคม งานศึกษาของ ยรรยง บุญ-หลง ที่เข้าไปอธิบายเรือหางยาวที่ใช้ขนส่งคนในคลอง
49 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 49 24/4/18 16:10

แสนแสบอย่างละเอียดและแสดงให้เห็นถึงความฉลาดในการออกแบบเพื่อแก้ไขปัญหา
การสัญจรภายใต้สภาพแวดล้อมของคลองแสนแสบที่มีข้อจำากัดมากมาย หรือ “รถพุ่มพวง”
ซึ่งทำาหน้าที่ตอบสนองความต้องการไปตลาดสดในแบบเดิมแต่ปรับให้เข้ากับความ
เป็นเมืองโดยเปลี่ยนเป็นตลาดสดเคลื่อนที่โดยอาศัยรถกระบะซึ่งเป็นผลผลิตของโลก
อุตสาหกรรมมาเป็นเครื่องมือ (ประชาไท 2558)
มองให้กว้างขึ้นมาสู่สถาปัตยกรรม ผู้เขียนเห็นว่าคอนกรีตเสริมเหล็กคือวัสดุที่น่าคิด
โดยนับตั้งแต่มันถูกนำาเข้ามาใช้ในสังคมไทยครั้งแรกเมื่อราว 100 ปีที่ผ่านมาในฐานะวัสดุ
ที่ต้องใช้ความรู้และผู้เชี่ยวชาญในการกำากับดูแลตลอดจนมีราคาแพง ปัจจุบันคอนกรีต
กลายเป็นวัสดุพื ้นบ้านที ่ช่างท้องถิ ่นทั ่วไปสามารถใช้มันได้อย่างสะดวก หาง่าย และราคาถูก
จนอาจกล่าวได้ว่าตัวมันได้เปลี่ยนสภาพกลายมาเป็น popular material ที่คนทั่วไปใช้
ยิ่งกว่าวัสดุที่ถูกนิยามว่าเป็นวัสดุพื้นถิ่นหลายเท่าตัว และหากเรานิยามวัสดุพื้นถิ่นว่าเป็น
วัสดุที่ใช้ง่ายและหาสะดวกได้ในสภาพแวดล้อมรอบๆ ตัวเรา คอนกรีตก็ได้ก้าวเข้ามาเป็น
วัสุดพื้นถิ่นเรียบร้อยแล้ว แต่ในวงวิชาการไทยยังไม่มีงานศึกษาคอนกรีตในฐานะวัสดุพื้น
ถิ่นแต่อย่างใด
นอกจากนี้ ด้วยคุณสมบัติของวัสดุที่อเนกประสงค์และสามารถนำาไปสร้างสิ่งก่อสร้าง
ขนาดมหึมาได้ ทำาให้นับตั้งแต่ราวทศวรรษที่ 2530 เป็นต้นมา คอนกรีตได้ถูกนำาไปใช้ใน
การออกแบบพระพุทธรูปขนาดใหญ่ (สูงเทียบเท่าตึกหลายชั้น) เป็นจำานวนมากทั้งในพื้นที่
ศาสนสถานและพื้นที่ที่ไม่ใช่เป็นจำานวนมากจนกลายเป็นปรากฎการณ์ทางสถาปัตยกรรม
ที่กระจายตัวไปทั่วทั้งในเขตชนบทและในเมือง แน่นอนหากมองในแง่หนึ่งสิ่งก่อสร้างนี้
ต้องใช้สถาปนิกแต่ใครก็ตามที่สัมผัสงานก่อสร้างประเภทนี้เราก็จะรู้ว่ารูปแบบตลอดจนที่ตั้ง
การจัดวาง ขนาดความสูง ฯลฯ เป็นเรื่องที่ถูกคิดขึ้นโดยกลุ่มคนที่มีลักษณะร่วมทาง
ความคิดความเชื่อแบบหนึ่งที่ถ่ายทอดส่งผ่านกันและเปลี่ยนแปลงไปตลอดจากพื้นที่หนึ่ง
สู่อีกพื้นที่หนึ่งผ่านสื่อสมัยใหม่ หรือสรุปให้ชัดก็คือมันเป็นผลผลิตของสังคมวัฒนธรรม
บนฐานความคิดทางศาสนาแบบหนึ่งมากกว่าผลงานการออกแบบของสถาปนิกคนใดคน
หนึ่ง ไม่ต่างจากที่เรานิยามงานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นแต่อย่างใดเลย ประเด็นนี้ก็เป็นอีก
ตัวอย่างหนึ่งที่แวดวงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษาน่าจะก้าวเข้ามาวิจัยอย่างจริงจัง ทั้งนี้
ยังไม่จำาเป็นต้องนับรวมไปถึงสถาปัตยกรรมประเภท โบสถ์ขวดเบียร์ โบสถ์สังกะสี โบสถ์
ที่ประดับพื้นผิวด้วยเหรียญ ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นกรณีศึกษาที่น่าสนใจทางด้านนี้ทั้งสิ้น
50
ASA18_Book_180419.indd 50 24/4/18 16:10

ส่งท้าย
บทความขนาดสั้นนี้มีเป้าหมายเพื่อนำาเสนอ “พื้นถิ่นเมือง” ในฐานะพื้นที่และตัวแบบใหม่
ในการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในวงวิชาการไทย แน่นอนข้อเสนอนี้มีการถกเถียงกัน
อยู่ในโลกวิชาการสากลบ้างแล้ว แต่ต้องยอมรับว่าในวงวิชาการไทยยังมีพูดถึงกันอยู่น้อย
และที่สำาคัญคืองานศึกษาวิจัยด้านนี้ในสังคมไทย (เท่าที่สำารวจอย่างสังเขปภายใต้เวลา
อันจำากัด) อาจกล่าวได้ว่าไม่ปรากฏตัวแบบของ “พื้นถิ่นเมือง” ในการศึกษาทางสถา-
ปัตยกรรมพื้นถิ่นเลย เท่าที่มีก็มักไปปรากฎอยู่ในสาขาวิชาอื่น
ผู้เขียนเข้าใจดีว่าธรรมชาติของนักวิชาการแต่ลคนย่อมไม่เหมือนกัน มีความถนัดในการ
ศึกษาหรือความสามารถในการลงภาคสนามในพื้นที่ที่ไม่เหมือนกัน ตลอดจนมีความชอบ
ในการมองสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่ต่างกัน ดังนั้นการนำาเสนอตัวแบบ “พื้นถิ่นเมือง” ใน
บทความนี้จึงมิใช่การเรียกร้องให้นักวิชาการที่ไม่ถนัดการศึกษาพื้นที่เมืองต้องหันมา
ทำางานในแนวนี้ เป้าหมายของบทความนี้เป็นเพียงข้อเสนอที่อยากให้เกิดการผลักดันใน
เชิงทางเลือกให้แก่นักวิชาการรุ่นใหม่ให้ลองเริ่มพิจารณา “พื้นถิ่นเมือง” เป็นตัวเลือกเพิ่ม
ขึ้นในการศึกษาทางด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเท่านั้น
การเรียกร้องให้สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษาหันมาสนใจ “พื้นถิ่นเมือง” จะมีประโยชน์อะไร?
เป็นอีกคำาถามที่หลายท่านอาจสงสัย ซึ่งคำาตอบก็คงขึ้นอยู่กับมุมมองของแต่ละคนว่าสาขา
วิชาทางด้านนี้ควรแสดงบทบาทต่อสังคมอย่างไรบ้าง ซึ่งในกรณีของผู้เขียนเห็นว่า นอก
จากบทบาททางความรู้และวิชาการที่สาขาวิชานี้ให้แก่สังคมมาโดยตลอดอยู่แล้วนั้น หาก
เรามองย้อนกลับไปที่งานด้านนี้ในรุ่นบุกเบิกเราจะพบ “จิตวิญญาณแห่งการท้าทายความ
คิดกระแสหลัก” ที่นำามาซึ ่งการยืนเคียงข้างความคิดชายขอบหรือกลุ ่มวัฒนธรรมที ่ถูกกดทับ
ทางสังคม (ไม่ว่าจะโดยตั้งใจของนักวิชาการรุ่นบุกเบิกหรือไม่ก็ตาม) ซึ่งเริ่มลดน้อยลง
หรือแม้กระทั่งขาดหายไปจากงานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นศึกษารุ่นปัจจุบันอันเนื่องมาจาก
การที่ความคิดทางด้านนี้ได้กลายเป็นบรรทัดฐานทางสังคมไทยไปแล้ว
51 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 51 24/4/18 16:10

ในทัศนะผู้เขียนการรื้อฟื้นจิตวิญญาณดังกล่าวเป็นเรื่องที่สำาคัญ และแนวทางที่จะรื้อฟื้น
ได้ก็คือการขยายนิยามของสิ่งที่เรียกว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นออกไปให้ครอบคลุมสิ่ง
ที่บทความนี้เรียกว่าสถาปัตยกรรม “พื้นถิ่นเมือง” ที่ปัจจุบันมีสถานะไม่ต่างจาก
สถาปัตยกรรม “พื้นถิ่นชนบท” เมื่อ 50 ปีก่อนที่ถูกมองว่าด้อยค่า การเข้ามาศึกษาใน
พื้นที่ใหม่นี้จะเป็นการช่วยให้สังคมมองเห็นวิถีชีวิต ความคิด ค่านิยม ความฝัน แรงปราถนา
ตลอดจนการต่อสู้ของกลุ่มคนเหล่านี้เพื่อให้สามารถอยู่รอดในสภาพแวดล้อมเมืองผ่าน
การสร้างหรือปรับแต่งพื้นที่และงานสถาปัตยกรรมต่างๆ และยังเป็นการเข้ามาศึกษาเพื่อ
เผยให้เห็น (หรือสร้าง) สุนทรียภาพของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเมืองให้สังคมเข้าใจและ
สัมผัสได้ในแบบที่สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นรุ่นบุกเบิกได้เผยให้เห็นสุนทรียภาพของ สิมอีสาน
ยุ้งข้าว เถียงนา ฯลฯ สำาเร็จมาแล้ว หรือในที่สุดแม้ว่าการศึกษาเหล่านี้จะไม่นำาไปสู่การ
สร้างคุณค่าหรือความงามใหม่ให้เกิดขึ้น อย่างน้อยการศึกษาก็จะนำามาซึ่งความเข้าใจ
“คนอื่น” ที่มีวิถีชีวิตที่แตกต่างจากเรามากขึ้น
บรรณานุกรม
เขต รัตนจรณะ. (2527). เรือนไทยมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต้: รายงานผลการวิจัย
เบื้องต้น ปีที่ 1: จังหวัดปัตตานี = The domestic architecture of the Thai
Muslims of the Southern border provinces of Thailand. กรุงเทพฯ: ศิริ
วัฒนาการพิมพ์
จิรันธนิน กิติกา. (2556). พื้นที่แห่งการซ่อนอาพรางของบาร์โชว์เกย์ในย่านสันติธรรม
จังหวัดเชียงใหม่. วิทยานิพนธ์สถาปัตยกรรมศาสตรมหาบัณฑิต สาขาสถาปัตยกรรม
บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ พ.ศ. 2556.
ประชาไท. (2558). “ยรรยง บุญ-หลง: ขนส่งทำามือยุคดิจิทัล จากวิน จยย.รับจ้าง-เรือ
เชื่อมราง ถึงเมืองสำาเร็จรูป” ใน ประชาไท [online] วันที่ 29 กันยายน 2558.
สืบค้นเมื่อวันที่ 3 มีนาคม 2561 https://prachatai.com/journal/2015/09/61657
ปริตตา เฉลิมเผ่า กอออนันตกูล และคณะ (2549). รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ โครงการ
วิจัยและพัฒนาพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น. ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน).
52
ASA18_Book_180419.indd 52 24/4/18 16:10

วิโรฒ ศรีสุโร. (2531) ธาตุอีสาน. กรุงเทพฯ: บริษัทเมฆาเพรส.
วิโรฒ ศรีสุโร. (2536). สิมอีสาน = Isan Sim: Northeast Buddhist holy temples.
กรุงเทพฯ: มูลนิธิโตโยต้า.
วิวัฒน์ เตมียพันธ์. (2525). ความสำาคัญของสถาปัตยกรรมท้องถิ่น. กรุงเทพฯ: ม.ป.พ.
สุพิชชา โตวิวิชญ์. (2545). การศึกษาการใช้พื้นที่ วัสดุเหลือใช้ และวัสดุก่อสร้างของบ้าน
พักอาศัยสำาหรับคนรายได้น้อยในเมือง. วิทยานิพนธ์สถาปัตยกรรมศาสตรมหา
บัณฑิต สาขาสถาปัตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร พ.ศ. 2545.
อรศิริ ปาณินท์. (2538). บ้านและหมู่บ้านพื้นถิ่น. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัย
ธรรมศาสตร์.อรศิริ ปาณินท์. (2539) เรือนพื้นถิ่นไทย-มอญ ที่สังขละบุรี. กรุงเทพฯ:
มหาวิทยาลัยศิลปากร.
Basham, Richard. (1978). Urban Anthropology: The Cross-Cultural Study of
Complex Societies. Mayfield Publishing Company.
Goel, Neha. (2010). “Squatter Settlements: The Urban Vernacular?” in Urban
Transformation: Controversies, Contrasts and Challenges. Conference Proceeding
Volume III, 14th IPSH Conference 12-15 July 2010 Istanbul, Turkey.
pp. 203-220.
Krispantono. (2003). Introducing the Consciousness and Sensibility of
Vernacular discourse of Architectural Thinking in the Tropic.
Jogjakarta: Soegijapranata Catholic University.
Oliver, Paul. (1997). Encyclopedia of Vernacular Architecture of the World.
Cambridge: Cambridge University Press.
Oliver, Paul. (2003). Dwellings: The Vernacular House Worldwide. Oxford: Phaidon.
Rapoport, Amos. (1969). House Form and Culture. New York: Prentice-Hall.
Rudofsky, Bernard. (1964). Architecture without Architects, A short introduction to
non-pedigreed architecture. New York: Doubleday & Co. Inc.
53 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 53 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 54 24/4/18 16:10

สถาปนิกวิชาการ
ASA18_Book_180419.indd 55 24/4/18 16:10

จากสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ถึงสถาปัตยกรรมร่วมสมัย
วีระ อินพันทัง
56
ASA18_Book_180419.indd 56 24/4/18 16:10

1. นำาเรื่อง: คุณค่าของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
สำาหรับวงการสถาปัตยกรรมของไทย การอ้างอิงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นต้นแบบเพื่อ
พัฒนาสู่สถาปัตยกรรมร่วมสมัยเกิดขึ้นราวครึ่งศตวรรษมาแล้ว แต่เป็นกระแสที่แผ่วเบา
และจำากัดอยู่ในวงแคบ มาในระยะหลังโดยเฉพาะช่วง 1-2 ทศวรรษที่ผ่านมาการใช้
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นฐานอ้างอิงสู่การออกแบบร่วมสมัยกลายเป็นทิศทางหนึ่งที ่มี
ความชัดเจนขึ้นโดยลำาดับ นักวิชาการหลายรายแสดงความเห็นในเรื่องนี้อย่างเป็นกิจจะ
ลักษณะ ดังที่ศรีศักร วัลลิโภดม (2543) กล่าวว่า
ทางเลือกอีกทางหนึ่งของผู้คนในสังคมที่พอแลเห็นแสงสว่างแต่เพียงรางๆ ก็คือ
การฟื้นฟูและสร้างพลังท้องถิ่นให้เกิดขึ้น ไม่จำาเป็นต้องเหมือนเดิมแต่สานต่อจาก
ของเดิม โดยปรับให้ทันกับโลกหรือสิ่งที่สยบกันหนักหนาว่า “โลกาภิวัตน์”
หรือที่อรศิริ ปาณินท์ (2548) กล่าวไว้ในคำานำาของชุดโครงการวิจัย “ภูมิปัญญา
พัฒนาการ และความสัมพันธ์ระหว่างกันของเรือนพื้นถิ่นไทย-ไท: คุณลักษณะของ
สถาปัตยกรรมสิ่งแวดล้อมในเรือนพื้นถิ่น” ว่า
การศึกษา...เน้นความสัมพันธ์ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น วิถีชีวิต และสภาพแวดล้อม
เพื่อให้ได้คำาตอบที่เกี่ยวเนื่องกับสถาปัตยกรรมที่ยั่งยืน ซึ่งจะเป็นผลต่อการศึกษา
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น การพัฒนาแนวคิดในการออกแบบสถาปัตยกรรมและสภาพ
แวดล้อมสรรค์สร้างต่อไปในอนาคต
ทั้งนี้ ธนิศร์ เสถียรนาม และ นพดล ตั้งสกุล (2557) ได้ศึกษาการให้คุณค่าสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นจากมุมมองของทั้งนักวิชาการตะวันตกและนักวิชาการไทย ประมวลสรุปได้ 2 ประการ
หลัก คือ 1. คุณค่าในฐานะมรดกทางวัฒนธรรมของแต่ละถิ่น ชนชาติ และเผ่าพันธุ์
2. คุณค่าในฐานะสถาปัตยกรรมต้นแบบซึ่งความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และสภาพแวดล้อม
ประสานแน่น สามารถนำาไปใช้แก้ปัญหาในสภาวะปัจจุบันได้
คุณค่าประการแรกเป็นการมองสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในเชิงรูปแบบ ส่วนคุณค่าประการหลัง
เป็นการมองสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในเชิงองค์ความรู้
57 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 57 24/4/18 16:10

กล่าวได้ว่า การศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นไม่ใช่เพียงเพื่อการเรียนรู้รูปแบบจากอดีตอีกต่อ
ไป แต่ยังเป็นฐานความรู้เพื่อต่อยอดสู่การพัฒนาสถาปัตยกรรมแห่งปัจจุบันสมัยอีกด้วย
ข้อเขียนนี้มุ่งมองสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของไทยในฐานะสิ่งปลูกสร้างทรงคุณค่า สามารถ
ยึดถือเป็นต้นแบบสู่การปรับใช้ในงานออกแบบสถาปัตยกรรมร่วมสมัยบนแผ่นดินไทย
ในกาลปัจจุบันและอนาคตได้
2. สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น: ความหมาย
กล่าวถึงวงวิชาการของไทย คำาว่า สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ปรากฏขึ้นตามชื่อหนังสือ
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ซึ่งจัดทำ าขึ้นในวาระการสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี ใน พ.ศ. 2525
โดยคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้า วิทยาเขตเจ้าคุณทหาร
ลาดกระบัง ในเอกสารทางวิชาการดังกล่าวได้อธิบายความหมายไว้ ดังนี้
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น หมายถึง สิ่งก่อสร้างต่างๆ ตลอดจนสภาพแวดล้อมทาง
กายภาพที่มนุษย์สร้างขึ้นในแต่ละท้องถิ่นที่มีลักษณะแตกต่างกันไปตามสภาพ
แวดล้อม เพื่อสนองความต้องการของชุมชนนั้นๆ รูปแบบของสิ่งก่อสร้างอาจจะ
พัฒนาไปจากรูปแบบเดิม โดยปรับปรุงแก้ไขให้เหมาะสมกับการดำาเนินชีวิต ซึ่งต้อง
อาศัยระยะเวลาในการพัฒนาเพื่อจะให้มีรูปแบบเฉพาะตัวขึ้นได้
นักวิชาการทั้งต่างชาติและไทยได้สร้างนิยามของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นขึ ้นหลายสำานวน
ทั้งนี้ นิยามคำาว่า vernacular architecture (สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น) ซึ่งได้รับการยกขึ้นมา
อ้างอิงอย่างกว้างขวางในระยะหลังปรากฏอยู่ในหนังสือ Encyclopedia of Vernacular
Architecture of the World โดยมี Paul Oliver (1997) เป็นบรรณาธิการ ความว่า
Vernacular architecture comprises the dwellings and all other buildings
of the people. Related to their environmental contexts and available resources,
they are customarily owned- or community-built, utilizing traditional
technologies. All forms of vernacular architecture are built to meet
specific needs, accommodating the values, economics and way of livings
of the cultures that produce them.
58
ASA18_Book_180419.indd 58 24/4/18 16:10

ถอดความได้ ดังนี้
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นประกอบด้วยที่พักอาศัยและอาคารอื่นๆ ทั้งหมดของมนุษย์ ได้
รับการสร้างขึ้นอย่างสัมพันธ์กับบริบทที่แวดล้อมและทรัพยากรที่หาได้โดยเจ้าของ
หรือชุมชนด้วยวิธีการตามแบบแผนที่เคยปฏิบัติสืบต่อกันมา รูปทรงทั้งมวลของ
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นสร้างขึ้นเพื่อตอบสนองความต้องการเฉพาะ สมควรตามค่า
นิยม เศรษฐกิจ และวิถีชีวิตในแต่ละวัฒนธรรมที่ผลิตขึ้นมา
อย่างไรก็ตาม การย้อนกลับไปยังนิยามตั้งต้นที่ใช้คำาว่า architecture without architects
(สถาปัตยกรรมไร้สถาปนิก) ดูจะเข้าใจได้ง่ายและชัดเจน ซึ่ง Bernard Rudofsky (1964)
ใช้เป็นทั้งชื่อนิทรรศการที่จัดขึ้นที่ Museum of Modern Art (MoMA) นครนิวยอร์คและ
ชื่อหนังสือที่จัดพิมพ์ขึ้นเนื่องในนิทรรศการครั้งนั้น กล่าวได้ว่า สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ซึ่ง
เกิดจากคำา สถาปัตยกรรม+พื้นถิ่น ต้องการสื่อความถึงสิ่งปลูกสร้างที่ชาวบ้านในถิ่นที่
ต่าง ๆ ทำาขึ้น (ภาพ 1) เพื่อสร้างความหมายเฉพาะให้แตกต่างจากคำาว่า สถาปัตยกรรม
ซึ่งเป็นที่เข้าใจกันทั่วไปว่าเป็นสิ่งปลูกสร้างจากการออกแบบของสถาปนิก
3. สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น: แก่นสาระ
ในข้อเขียนนี้จะแยกพิจารณาแก่นสาระของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นออกเป็นด้านรูปลักษณ์
และคุณลักษณ์
รูปลักษณ์
ลักษณะทางกายภาพซึ่งจับต้องได้ คือ สัมผัสได้หรือรับรู้ได้ ที่ปรากฏอยู่ในงาน
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นครอบคลุมทั้งด้านรูปธรรม นามธรรม และการประกอบสร้าง ดังนี้
มิติทางรูปธรรม: ลักษณะทางกายภาพของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเมื่อพิจารณาทางแนว
ราบ จักเห็นได้ว่า คนไทยมีวิธีกำาหนดทิศทางเรือนให้คล้อยตามสภาพแวดล้อมของถิ่นฐาน
กล่าวคือ กรณีที่ตั้งบ้านเรือนอยู่บนที่ดอนมีคติในการวางเรือนตามตะวัน กรณีที่ตั้งบ้าน
เรือนอยู่ริมแม่น้ำาลำาคลองมีคติในการวางเรือนตามสายน้ำา กรณีที่ตั้งบ้านเรือนอยู่เชิงเขา
มีคติในการวางเรือนตามสันเขา ทิศทางเรือนดังกล่าวจะเป็นเงื่อนไขในการกำาหนดความ
เป็นหน้าเรือน-หลังเรือน หัวเรือน-ท้ายเรือน หรืออีกนัยหนึ่งการวางผังเรือน โดยทั่วไป
เรือนของคนไทยมีผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า กว้าง 1 ห้อง (ช่วงเสา) ยาว 3 หรือ 5 ห้อง
คลุมด้วยหลังคาจั่วที่มีสันหลังคาทอดไปตามแนวยาวของห้อง กรณีการวางเรือนตาม
ตะวันหมายถึงการวางด้านยาวของเรือนทอดไปตามแนวตะวันออก-ตะวันตก สำาหรับ
เรือนในภาคกลาง เมื่อวางเรือนตามตะวันนิยมหันหน้าเรือนซึ่งอยู่ด้านยาวไปทางทิศเหนือ
59 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 59 24/4/18 16:10

และจัดพื้นที่ไล่ลำาดับสู่ด้านหลัง (ทิศใต้) จากชาน-ระเบียง-ห้อง เอื้อให้คนที่นอนใน
ห้องหันหัวไปทางทิศใต้ตามคติการถือทิศใต้เป็นทิศหัวนอนและทิศเหนือเป็นทิศ
ปลายตีน อย่างไรก็ตาม หากตั้งถิ่นฐานอยู่ริมแม่น้ำาลำาคลอง ผู้คนให้ความสำาคัญกับ
การหันหน้าเรือนสู่ลำาน้ำาซึ่งอยู่เบื้องหน้ามากกว่าการยึดเส้นทางโคจรของดวงตะวัน
เป็นที่ตั้ง เมื่อพิจารณาทางแนวตั้ง เรือนประกอบด้วย 3 ส่วนหลักคือใต้ถุน บนเรือน
และหลังคา ลักษณะทางกายภาพของเรือนพื้นถิ่นไทยที่มีใต้ถุนสูง พื้นยก หลังคาชัน
เป็นการก่อรูปขึ้นตามเงื่อนไขของสภาพแวดล้อม ถิ่นที่อยู่อาศัยบริเวณที่ราบลุ่มน้ำา
ซึ่งมักมีน้ำานองท่วมในฤดูน้ำาหลากทำาให้ต้องทิ้งพื้นที่ชั้นล่างโล่งไว้ ยกพื้นสำาหรับอยู่
อาศัยลอยขึ้นพ้นระดับน้ำาท่วม ส่วนหลังคามุงด้วยใบไม้ที่นำามากรองเป็นตับ จำาเป็น
ต้องทำาหลังคาชันเพื่อให้สามารถระบายน้ำาฝนที่ตกชุกได้เร็ว ในเชิงสัดส่วน ใต้ถุน
มักเตี้ยกว่าบนเรือน ขณะที่หลังคามักมีความสูงใกล้เคียงกับใต้ถุน สำาหรับเรือนใน
ภาคกลาง จากการศึกษาของฤทัย ใจจงรัก (2539) สัดส่วนของ ใต้ถุน : บนเรือน :
หลังคา = 4 : 5 : 4 ส่วนประกอบ 3 ส่วนดังกล่าวยังมีความเชื่อมโยงกับคติจักรวาล-
ไตรภูมิ (ภาพ 2) ซึ่งประกอบด้วยโลกนรก โลกมนุษย์ และโลกสวรรค์ เรียงซ้อนขึ้น
ไปตามแนวตั้ง โดยใต้ถุนซึ่งมักใช้เป็นคอกสัตว์เปรียบได้กับโลกนรก บนเรือนซึ่งเป็น
ที่อยู่อาศัยของคนเปรียบได้กับโลกมนุษย์ และหลังคาซึ่งอยู่สูงสุดเปรียบได้กับโลก
สวรรค์ (วีระ อินพันทัง, 2552)
มิติทางนามธรรม: ลักษณะทางกายภาพของบ้านเรือนคนไทยดังกล่าวข้างต้น ใน
เชิงความรู้สึก ผู้พบเห็นจะสัมผัสได้ถึงความโปร่งโล่ง เนื่องเพราะปลูกสร้างด้วย
ไม้ ไม้มีคุณสมบัติในการรับแรงดึงได้ดี สถาปัตยกรรมไม้จึงมีลักษณะเป็นโครงที่มี
ความโปร่ง ต่างจากสถาปัตยกรรมอิฐหินที่มีคุณสมบัติรับแรงกดได้ดี เหมาะแก่การ
สร้างสถาปัตยกรรมผนังรับน้ำาหนักซึ่งมีความทึบตัน นอกจากนี้ ความโปร่งโล่งยัง
เป็นผลจากการใช้รูปลักษณ์ที่ปรากฏเพียงแนวเสาลอยที่ชั้นล่าง ขณะที่ชั้นบนมีชาน
เปิดรับแดด ระเบียงที่กำาหนดขอบเขตด้วยพื้นยกระดับและแนวเสา มีเพียงห้องนอน
เท่านั้นที่มีการกั้นฝาโดยรอบ ความโปร่งโล่งนี้ช่วยให้ลมพัดผ่านระบายความร้อน
และความชื้นออกไปได้เป็นอย่างดี อีกความรู้สึกหนึ่งที่สัมผัสได้คือความเบาลอย ทั้ง
ลักษณะเรือนใต้ถุนโล่ง พื้นยกลอยขึ้นเหนือดิน ลักษณะโครงเสา-คานจากการใช้ไม้
เป็นวัสดุปลูกสร้าง ล้วนเป็นปัจจัยทำาให้เกิดความรู้สึกเบาลอยต่อการรับรู้ สำาหรับ
เรือนในภาคกลางซึ่งหลังคามีลักษณะจั่วทรงจอมแหที่มีระนาบทอดโค้งเล็กน้อย
เมื่อประกอบกับปั้นลมที่ได้รับการแต่งรูปโค้งรับกับระนาบหลังคาแล้วตวัดปลายเป็น
เหงา ยังผลให้เกิดความรู้สึกอ่อนช้อยต่อผู้ได้สัมผัสเห็นอีกด้วย ทั้งนี้ ความอ่อนช้อย
เป็นลักษณะที่พบได้น้อยมากในงานสถาปัตยกรรมทั่วไป ถือเป็นลักษณะเฉพาะของ
สถาปัตยกรรมไทยที่มีความพิเศษไม่เหมือนใคร
60
ASA18_Book_180419.indd 60 24/4/18 16:10

มิติการประกอบสร้าง: บ้านเรือนชาวบ้านใช้วัสดุปลูกสร้างที่หาได้จากทรัพยากร
ธรรมชาติใกล้มือ “สถาปัตยกรรมชาวบ้าน...เกิดขึ้นจากการคงเนื้อแท้ของวัสดุปลูก
สร้าง ดิน ไม้ ใบไม้ และอื่นใดเปลือยผิวโดยไม่ฉาบทาด้วยวัสดุสังเคราะห์ใดๆ คราบ
ความเก่า ร่องรอยของกาลเวลาปรากฏบนผิวเนื้อวัสดุอย่างไม่มีการปิดบัง” (วีระ อิน
พันทัง, 2550) สำาหรับแผ่นดินอันอุดมของไทยมีไม้นานาพรรณ บ้านเรือนของคนไทย
จึงใช้ไม้ ไม้ไผ่ เป็นวัสดุปลูกสร้างโดยผ่านการแปรรูปอย่างง่ายๆ ด้วยเครื่องมือช่าง
พื้นฐาน เรือนไม้ไผ่ใช้การยึดโยงตัวไม้โดยการผูกมัดด้วยหวายหรือเถาวัลย์เป็นที่มา
ของการเรียกว่า เรือนเครื่องผูก (ภาพ 3) ขณะที่เรือนไม้จริงใช้วิธีบากสับเข้าปากไม้
เป็นที่มาของการเรียกว่า เรือนเครื่องสับ (ภาพ 4) ส่วนหลังคาแต่เดิมมุงด้วยใบไม้มี
หญ้าคา ใบจาก ใบพลวง (ตองตึง) เป็นต้น นำามากรองเป็นตับแล้วมุงซ้อนเหลื่อม
กันขึ้นไป ภายหลังจึงมีวัสดุอื่นๆ อย่างกระเบื้อง สังกะสี เป็นต้น กุญแจสำาคัญของ
เรือนไม้ชาวไทยคือรอยต่อซึ่งใช้การเข้าปากไม้ ตัวไม้ชิ้นส่วนต่าง ๆ ของเรือนจะได้
รับการตัด บาก เจาะ แล้วจึงนำามาประกอบกันเป็นเรือนทั้งหลัง เรือนไทยจึงปลูก
สร้างด้วยวิธีการประกอบชิ้นส่วนสำาเร็จรูป เมื่อประกอบชิ้นส่วนต่าง ๆ เข้าเป็นเรือน
ได้ก็สามารถรื้อถอดชิ้นส่วนเหล่านั้นออกจากกันได้ ในคราวที่ต้องการขยายเรือนก็นำา
ชิ้นส่วนใหม่มาต่อเข้าด้วยกันที่ด้านหนึ่งของขอบชาน หากต้องการย้ายเรือนไปตั้งที่
อื่นก็รื้อถอดออดเป็นชิ้น ๆ แล้วนำาไปประกอบในที่ใหม่
คุณลักษณ์
ภายใต้รูปลักษณ์ซึ่งจับต้องได้มีสิ่งที่จับต้องไม่ได้คือองค์ความรู้ซ่อนอยู่ ประมวลเป็น
คุณลักษณ์ประการต่างๆ ได้ ดังนี้
คุณลักษณ์ สถาปัตยกรรมแห่งชีวิต เรือนพื้นถิ่นสัมพันธ์แนบแน่นกับมนุษย์ เหตุ
เพราะ ประการแรก สร้างสนองความต้องการเจ้าของ ด้วยน้ำามือเจ้าของ ตามขนาด
สัดส่วนเจ้าของ ยังผลให้มีรูปทรงเรียบง่าย กะทัดรัด พอเหมาะพอดีตามความ
จำาเป็นในการดำาเนินชีวิต ประการที่สอง ด้วยถือคติว่าเรือนคือที่อยู่ของคนเป็น จึง
ทำาให้แตกต่างจากที่อยู่ของคนตาย อาทิ ทำาขนาดของเรือน (กว้าง 1 ห้อง) ยาว 3
ห้อง 5 ห้อง ไม่ทำาเรือน 4 ห้อง ถือว่ามีสัดส่วนเหมือนโลงศพ ทำาขั้นบันไดเป็นเลข
คี่ เช่น 5 7 9 ถือว่าบันไดขั้นคู่เป็นบันไดผี ปูกระดานห้องนอนตามขวาง ถือว่าปูตาม
ยาวเหมือนโลงศพ เป็นต้น ประการที่ 3 เรือนเติบโตคู่ขนานไปกับการขยายตัวของ
ครอบครัว สำาหรับคู่ชีวิตเริ่มต้นก็ปลูกเรือนหอเป็นเรือนเดี่ยว เมื่อมีสมาชิกในเรือน
เพิ่มขึ้นก็ขยายเป็นเรือนแฝด เรือน 3 จั่ว หรือเรือนหมู่
คุณลักษณ์ สถาปัตยกรรมสิ่งแวดล้อม การตั้งถิ่นฐานสร้างบ้านแปงเรือนของ
ชาวบ้านเป็นความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ สถาปัตยกรรม และธรรมชาติ เริ่มต้น
61 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 61 24/4/18 16:10

จากการเลือกถิ่นฐานที่เหมาะแก่การตั้งบ้านเรือนโดยไม่ต้องดัดแปลงหรือดัดแปลง
น้อยที่สุด จากนั้นหาวัสดุปลูกสร้างที่หยิบฉวยได้ใกล้มือตามแต่ทรัพยากรธรรมชา
ติรอบๆ ถิ่นฐานจะอำานวย แปรรูปอย่างง่ายๆ ด้วยเครื่องมือช่างพื้นฐาน แล้วปลูก
สร้างเรือนโดยปักเสาหยั่งลงบนดิน เปิดพื้นที่เบื้องล่างให้น้ำาไหลนองผ่านไปได้ โดย
ยกพื้นที่อยู่อาศัยลอยสูงขึ้นไป (ภาพ 5) สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา (2539) กล่าวว่า
“...สถาปัตยกรรมไม้มีพื้นฐานมาจากสังคมในน่านน้ำา ไม่ว่าอยู่ตามเกาะแก่งในทะเล
หรือในลุ่มน้ำาลำาคลอง และมีลักษณะพิเศษที่ว่าเป็นชุมชนและบ้านเรือนที่มีพื้นสูงบน
เสา ซึ่งมีความกลมกลืนกับธรรมชาติอย่างยิ่ง” ทั้งนี้ การดัดแปลงสภาพแวดล้อม
ของถิ่นที่อยู่ไม่เกินขีดขั้นที่ทำาให้เสียดุลยภาพ ก่อให้เกิดความยั่งยืนทั้งการใช้ชีวิต
ของมนุษย์และสภาพแวดล้อม
คุณลักษณ์ สถาปัตยกรรมของสังคม ในท้องถิ่นหนึ่งๆ ผู้คนใช้แบบแผนเดียวกันใน
การปลูกสร้างบ้านเรือน (ภาพ 6) ดังที่ นิจ หิญชีระนันทน์ (2537) กล่าวถึงลักษณะ
เด่นประการหนึ่งของเรือนไทยภาคกลางว่า “เป็นเรือนแบบมาตรฐาน ได้รับการ
พัฒนาปรับปรุงอย่างต่อเนื่องกันมาเป็นเวลาหลายชั่วคน จนถือได้ว่าบรรลุถึงความ
สมบูรณ์ กำาหนดเป็นแบบฉบับที่ยอมรับนับถือ จนกลายเป็นมรดกทางวัฒนธรรมสืบ
มาจนทุกวันนี้” ทำาให้มีลักษณะบ้านเรือนคล้ายเหมือนกันทั้งหมู่ “เพราะไม่ได้เป็นงาน
ที่ออกแบบมีลักษณะเฉพาะตัวของสถาปนิก หากแต่เป็นงานออกแบบที่เป็นลักษณะ
ร่วมของสังคม ที่เรียกว่า “Communal architecture” ” (วิวัฒน์ เตมียพันธ์, 2543)
คุณลักษณ์ สถาปัตยลักษณ์ไทย สืบเนื่องจากการเป็น 1. สถาปัตยกรรมแห่งชีวิต
2. สถาปัตยกรรมสิ่งแวดล้อม และ 3. สถาปัตยกรรมของสังคม ทำาให้สถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นที่ก่อรูปขึ้นบนบนแผ่นดินไทยเปี่ยมไปด้วยลักษณะไทยในทุกอณูของเนื้องาน
4. สถาปัตยกรรมร่วมสมัย-พื้นถิ่น
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นซึ่งทำาขึ้นโดยชาวบ้าน มีความเฉพาะถิ่นเฉพาะที่ ขณะที่
สถาปัตยกรรมร่วมสมัยซึ่งออกแบบโดยสถาปนิกมีความเป็นสากล สถาปัตยกรรม
อย่างหลังมีต้นทางความคิดมาจากโลกตะวันตกและแพร่ขยายไปทั่วโลกรวมทั้ง
ประเทศไทยด้วย อีกนัยหนึ่งสถาปัตยกรรมร่วมสมัยจึงมีความเป็นตะวันตก ในวงการ
สถาปัตยกรรมไทย การอ้างอิงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นต้นแบบในการประยุกต์
ใช้ในงานออกแบบสถาปัตยกรรมร่วมสมัยถือเป็นการออกแบบสิ่งปลูกสร้างที่สอดคล้อง
ต้องตามกาละและเทศะ คือเหมาะสมกับเวลาปัจจุบันและเหมาะสมกับถิ่นไทย ทุก
วันนี้ สถาปนิกหลายรายมีความพยายามในการออกแบบสถาปัตยกรรมร่วมสมัยให้
มีกลิ่นอายไทยๆ โดยการอ้างอิงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นต้นแบบ ขอยกตัวอย่าง
กรณีที่น่าสนใจ ดังนี้
62
ASA18_Book_180419.indd 62 24/4/18 16:10

เป็นเวลากว่า 3 ทศวรรษมาแล้วที่สถาปนิกสุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา ได้สร้างทิศทาง
ชัดเจนที่สุดจากการกำาหนดหลัก 4 ประการหรือองค์ประกอบอันเป็นหัวใจสำาคัญในการ
สร้างสรรค์ลักษณะไทย 4 อย่าง คือ 1. หลังคา 2. ยกพื้น 3. เสาลอย และ 4. น้ำา สาม
ประการแรกเกี่ยวกับมิติทางรูปธรรมตามแนวตั้ง คือการแบ่งส่วนของเรือนตามแนวตั้ง
ออกเป็นใต้ถุน บนเรือน และหลังคา ส่วนประการหลังเกี่ยวกับมิติทางรูปธรรมตามแนว
ราบ คือการวางผังโดยอิงทิศทางกับสายน้ำา ซึ่งปรากฏในผลงานตึกโดม มหาวิทยาลัย
ธรรมศาสตร์ ศูนย์รังสิต (ภาพ 7) และโรงเรียนนานาชาติกรุงเทพ เป็นต้น (วีระ อินพัน
ทัง และคณะ, 2558) แม้ว่าในปัจจุบันถนนกลายเป็นเส้นทางสัญจรสายหลักแทนลำาน้ำา
และเป็นปัจจัยสำาคัญที่มีอิทธิพลต่อการวางผังอาคาร การวางผังอาคารโดยอิงสายน้ำา
เป็นหลักยังพบได้ในงานออกแบบโรงแรมยูเดีย ออน เดอะ ริเวอร์ (ภาพ 8) จังหวัด
พระนครศรีอยุธยา สถาปนิกผู้ออกแบบจงใจให้ความสำาคัญกับสายน้ำาด้วยการหันหน้าจั่ว
อาคารซึ่งมีช่องเปิดกว้างสู่แม่น้ำาเจ้าพระยา ขณะที่ด้านติดถนนอู่ทองเป็นเพียงทางเข้าสู่
โครงการซึ่งมีลักษณะแคบ กระชั้น และค่อนข้างปิด การอิงรูปลักษณ์โดยเฉพาะในมิติทาง
นามธรรมในประเด็นความอ่อนช้อยยังมีกรณีตัวอย่างน้อยมาก ในงานออกแบบโบสถ์วัด
พระธรรมกาย การใช้หลังคาที่มีระนาบโค้งอ่อนแบบทรงจอมแห ทำาให้พุทธศาสนาคาร
แห่งนี้มีความอ่อนช้อยงามสงบ การอ้างอิงลักษณะอ่อนช้อยรวมทั้งโปร่งโล่งของเรือนไทย
ภาคกลางเป็นต้นทางในการออกแบบห้องทำางาน บ้านที่โพธิ์สามต้น (ภาพ 9) เกิดจากการ
ใช้เสาลอยที่ชั้นล่าง บันไดเหล็กที่มีขั้นเป็นตะแกรงโปร่ง รวมทั้งหลังคาใสในบางส่วนเป็น
เครื่องมือสร้างความโปร่งโล่ง สำาหรับความอ่อนช้อยสร้างด้วยการใช้เส้นโค้งร่วมเป็นส่วน
ประดิษฐ์องค์ประกอบทางสถาปัตยกรรม อาทิ ราวบันได กันสาด ระเบียง และหลังคา
การแสดงความเป็นพื้นถิ่นอีกประการหนึ่งคือการใช้ไม้เป็นวัสดุหลักในการปลูกสร้าง
โดยการคงสีสันของพื้นผิวไม้ไว้ตามธรรมชาติ ทั้งนี้ ในระยะหลัง การใช้วัสดุไม้ไผ่ใน
งานสถาปัตยกรรมร่วมสมัยมีแนวโน้มเป็นที่นิยมแพร่หลายมากขึ้น ไม้ไผ่เป็นพืชโตเร็ว
เพียงระยะเวลา 3-5 ปีก็สามารถตัดมาใช้งานได้แล้ว และใช้กันอย่างกว้างขวางในงาน
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น สำาหรับการใช้ในงานสถาปัตยกรรมร่วมสมัย การผ่านกรรมวิธีรักษา
ด้วยการละลายแป้งในเนื้อไม้ออกเป็นขั้นตอนที่จักขาดเสียมิได้ เพื่อให้ปลอดจากการกัด
กินของมอดและปลวก กรณีโรงเรียนปัญญาเด่น จังหวัดเชียงใหม่ และร้านอาหารข้าวใหม่
ปลามัน (ภาพ 10) จังหวัดสมุทรสงคราม แสดงถึงการใช้วัสดุไม้ไผ่บ่งบอกถึงความเป็น
พื้นถิ่นในงานออกแบบร่วมสมัย โดยไม่อิงรูปลักษณ์ทางสถาปัตยกรรมเดิม ๆ หากแต่
ใช้คุณสมบัติของไม้ไผ่ที่แข็งเหนียว ดัดได้ งอได้ ก่อรูปอย่างอิสระ ข้ามข้อจำากัดของงาน
สถาปัตยกรรมทั่วไปที่ติดอยู่กับรูปลักษณ์ที่เป็นกล่องสี่เหลี่ยมและแข็งทื่อ
63 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 63 24/4/18 16:10

ที่กล่าวมาข้างต้น แม้เป็นตัวอย่างส่วนหนึ่งของสถาปัตยกรรมร่วมสมัยที่อ้างอิง
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นต้นแบบในการสร้างสรรค์ แต่ก็สะท้อนให้เห็นภาพโดยรวม
ซึ่งมีทิศทางที่เน้นการอ้างอิงรูปลักษณ์เป็นหลัก อย่างไรก็ตาม ด้านมิติการประกอบ
สร้างโดยเฉพาะเรื่องข้อต่อไม้ยังไม่มีตัวอย่างที่ใช้เป็นต้นแบบในการสานต่อสู่งาน
สถาปัตยกรรมร่วมสมัยอย่างจริงจัง เช่นเดียวกับแก่นสาระด้านคุณลักษณ์ที่ยัง
ขาดแคลนตัวอย่างสถาปัตยกรรมร่วมสมัยที่นำาเรื่องนี้มาประยุกต์ใช้อย่างมีนัยสำาคัญ
5. ทิ้งท้าย
การอ้างอิงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นต้นแบบเพื่อการสร้างสรรค์สถาปัตยกรรมร่วม
สมัยเป็นทิศทางที่ยอมรับกันมากขึ้นในวงการสถาปัตยกรรมไทย ผลเชิงประจักษ์
คือสถาปัตยกรรมร่วมสมัยที่มีลักษณะเป็นสากลซึ่งสื่อถึงความทันสมัยเคล้าปนด้วย
กลิ่นอายพื้นถิ่นซึ่งสื่อถึงความเฉพาะที่ใดที่หนึ่ง รวมถึงความเป็นกันเอง ความเป็น
ธรรมชาติ อันเป็นสารัตถะของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น อนึ่ง การอ้างอิงสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นประเภทบ้านเรือน ยุ้งฉาง หรือห้างนา เป็นต้น ทำาให้ก้าวผ่านปัญหาการละ
เมิดฐานานุศักดิ์ทางสถาปัตยกรรมซึ่งมีธรรมเนียมใช้กับสถาปัตยกรรมประเพณี
ประเภทวังและวัด
ที่ผ่าน ๆ มาแก่นสาระในเนื้องานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่ได้รับการอ้างอิงเป็นต้นแบบ
ในการประยุกต์สู่การสร้างสรรค์สถาปัตยกรรมร่วมสมัย ส่วนใหญ่เป็นเรื่องรูปลักษณ์
ทั้งมิติทางรูปธรรมและมิติทางนามธรรม ทั้งนี้ มิติการประกอบสร้าง โดยเฉพาะข้อ
ต่อไม้ทั้งการผูกมัดและการบากสับอันเป็นกุญแจสำาคัญของระบบการก่อสร้างแบบ
ถอดประกอบยังไม่มีการศึกษา และวิเคราะห์ เพื่อสังเคราะห์สู่สถาปัตยกรรมร่วม
สมัยอย่างจริงจัง
การยึดรูปลักษณ์สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นต้นทางในการสร้างสรรค์สถาปัตยกรรม
ร่วมสมัยไม่ใช่เรื่องผิดและไม่มีข้อเสียใด ๆ แต่ต้องไม่ลืมว่าประเด็นเรื่องคุณลักษณ์
ถือเป็นแก่นสาระสำาคัญของงานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่พึงตระหนักรู้ ทั้งความเป็น
สถาปัตยกรรมแห่งชีวิต สถาปัตยกรรมสิ่งแวดล้อม สถาปัตยกรรมของสังคม รวมทั้ง
สถาปัตยลักษณ์ไทย ล้วนเป็นสิ่งเกื้อกูลให้สถาปัตยกรรมใกล้ชิดกับมนุษย์ กลมกลืน
กับธรรมชาติ เป็นของธรรมดา และมีลักษณะเฉพาะถิ่นที่ ประเด็นต่างๆ เหล่านี้ควร
ค่าแก่การหยิบยกขึ้นเป็นแม่บทในการสร้างสรรค์ อาจทำาให้ก้าวข้ามการยึดติดในรูป
ลักษณ์แห่งอดีตสู่การพัฒนาสถาปัตยกรรมร่วมสมัยที่เหมาะสมกับกาละแห่งปัจจุบัน
และเทศะแห่งประเทศไทยได้กว้างไกลในที่สุด
64
ASA18_Book_180419.indd 64 24/4/18 16:10

(ภาพ 1) สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น – เล้าเข้า (ยุ้งข้าว) ชาวไทดำาที่จังหวัดเพชรบุรี
(ภาพ 2) เรือนไทยภาคกลาง – รูปด้านสกัด
65 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 65 24/4/18 16:10

(ภาพ 3) เรือนเครื่องผูกที่จังหวัดเพชรบุรี
(ภาพ 4) เรือนเครื่องสับที่จังหวัดเพชรบุรี
66
ASA18_Book_180419.indd 66 24/4/18 16:10

(ภาพ 5)
เรือนชาวบ้านที่จังหวัดสุพรรณบุรี
ท่ามกลางสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ
(ภาพ 6) บ้านชาวไทดำาในประเทศเวียดนามปลูกเรือนด้วยแบบแผนเดียวกันทั้งหมู่
67 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 67 24/4/18 16:10

(ภาพ 7) บน
ตึกโดม มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
ศูนย์รังสิต จังหวัดปทุมธานี
สถาปนิก: สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา
สร้างเสร็จ: 2529
(ที่มา: อาษา 2529)
(ภาพ 8) ล่าง
โรงแรมยูเดีย ออน เดอะ ริเวอร์
จังหวัดพระนครศรีอยุธยา – ด้านแม่น้ำา
เจ้าพระยา
สถาปนิก: พิรัส พัชรเศวต
สร้างเสร็จ: 2552
68
ASA18_Book_180419.indd 68 24/4/18 16:10

(ภาพ 9)
ห้องทำางาน บ้านที่โพธิ์สามต้น
กรุงเทพฯ – รูปด้านเหนือ
สถาปนิก: วีระ อินพันทัง
สร้างเสร็จ: 2539
69 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 69 24/4/18 16:10

(ภาพ 10)
ร้านอาหารข้าวใหม่ปลามัน
จังหวัดสมุทรสงคราม
สถาปนิก: ธนพัฒน์ บุญสนาน
สร้างเสร็จ: 2559
(ภาพโดย: เจนยุทธ ล่อใจ)
70
ASA18_Book_180419.indd 70 24/4/18 16:10

บรรณานุกรม
ธนิศร์ เสถียรนาม และ นพดล ตั้งสกุล. 2557. “6 กระบวนทัศน์ในการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น”
หน้าจั่ว (สถาปัตยกรรม การออกแบบ และสภาพแวดล้อม) ฉบับที่ 28 (กันยายน 2556 –
สิงหาคม 2557): 265-282.
ฤทัย ใจจงรัก. 2539. เรือนไทยเดิม. กรุงเทพฯ: สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์.
วิวัฒน์ เตมียพันธ์. 2543. “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น: ฐานะที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรมกับการออกแบบ
ปัจจุบันและความหมายของที่อยู่อาศัยตามโลกทัศน์ล้านนาโบราณ” ใน เอกสารประกอบการ
ประชุมทางวิชาการ เรื่อง ความหลากหลายของเรือนพื้นถิ่นไทย. (22-23 มิถุนายน 2543
คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร) กรุงเทพฯ: คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยศิลปากร, 5-18.
วีระ อินพันทัง. 2550. ปลูกเรือนคล้อยตามผืนดิน ปักถิ่นคล้อยตามสายน้ำา. กรุงเทพฯ: คณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร.
วีระ อินพันทัง, 2552. “คติจักรวาลในเรือนไทย: ร่องรอยที่เลือนหาย” หน้าจั่ว ฉบับที่ 23 (ปีการ
ศึกษา 2551): 61-84.
วีระ อินพันทัง วิมลสิทธิ์ หรยางกูร และอภินันท์ พงศ์เมธากุล. 2558. รายงานวิจัยฉบับ
สมบูรณ์ โครงการ การสร้างสรรค์เอกลักษณ์สถาปัตยกรรมไทยสมัยใหม่: การก่อรูปทาง
สถาปัตยกรรม. กรุงเทพฯ: จี บี พี เซ็นเตอร์.
ศรีศักร วัลลิโภดม. 2543. “ท้องถิ่นวัฒนา” ใน เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ เรื่อง
ความหลากหลายของเรือนพื้นถิ่นไทย. (22-23 มิถุนายน 2543 คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยศิลปากร) กรุงเทพฯ: คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร, 1-4.
สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา. 2539. น้ำา: บ่อเกิดแห่งวัฒนธรรมไทย. (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: สมาคม
สถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์.
อรศิริ ปาณินท์. 2548. รายงานสรุปผลงานวิจัยโครงการส่งเสริมกลุ่มวิจัย (เมธีวิจัยอาวุโส สกว.
2545-2548) โครงการ ภูมิปัญญา พัฒนาการ และความสัมพันธ์ ระหว่างกันของเรือนพื้น
ถิ่นไทย-ไท: คุณลักษณะของสถาปัตยกรรมสิ่งแวดล้อมในเรือนพื้นถิ่น. กรุงเทพฯ: คณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร.
Bernard Rudofsky. 1964. Architecture without Architects: a short introduction to
Non-Pedigreed architecture. New York: Doubleday.
Paul Oliver, edited. 1998. Encyclopedia of Vernacular Architecture of the World. New
York: Cambridge University Press.
71 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 71 24/4/18 16:10

สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น-ใหม่
พินัย สิริเกียรติกุล
72
ASA18_Book_180419.indd 72 24/4/18 16:10

“สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น-ใหม่” มาจากคำาว่า นีโอ-เวอร์แนคคูล่า (Neo-Vernacular) ในภาษาอังกฤษ เป็น
งานสร้างสรรค์สถาปัตยกรรมประเภทหนึ่งที่มีสถาปนิกเป็นผู้ออกแบบ โดยได้แรงบันดาลใจจากลักษณะ
บางประการของงานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ราว 2 ทศวรรษที่ผ่านมา ประเทศไทยปรากฏการใช้ลักษณะบางประการของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในการ
ออกแบบสถาปัตยกรรมร่วมสมัยไม่น้อย ไม่ว่าจะเป็นการออกแบบบ้านพักอาศัย บ้านจัดสรร โรงเรียน รีสอร์ท
ห้างร้านขายของแบบคอมมูนิตี้มอล บางครั้งประยุกต์ใช้กับอาคารสำานักงาน กระทั่งธนาคารสาขาตาม
ต่างจังหวัดที่ออกแบบให้ดูเสมือนเป็นเถียงนาก็มี แต่ไม่มีอาคารใดที่กล่าวมานี้จะมีสภาพคร่ำาครึโบราณ
คานต่ำา อับชื้น ไร้สิ่งอำานวยความสะดวก ประเภทจะปลดทุกข์ทีก็ต้องเดินเข้าป่าแบบสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นจริงๆ
ความขัดแย้งระหว่างภาพลักษณ์ภายนอกของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น-ใหม่ที่รังสรรค์ให้ดูกลมกลืนกับ
สภาพแวดล้อมเสมือนว่าดำารงอยู่ในที่แห่งนั้นมาเนิ่นนาน กับการออกแบบภายในที่สนองตอบต่อความ
ต้องการสมัยใหม่ในปัจจุบัน เป็นความย้อนแย้งที่อาจทำาความเข้าใจได้ด้วยเรื่อง มายาคติ (myth)
นักโครงสร้างนิยมฝรั่งเศสกล่าวว่า มายาคติสามารถช่วยบรรเทาความขัดแย้งของคุณค่าทางสังคมที่
ไม่มีทางลงรอยกันในสภาพความเป็นจริงได้ ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือนวนิยายเรื่องบ้านทรายทอง เพราะ
มีโครงเรื่องที่ให้ความหวัง (อย่างน้อยก็ในจินตนาการ) กับผู้ต่ำาต้อยทางสังคมอย่างพจมาน ว่าวันหนึ่งจะ
สามารถไต่เต้าบันไดแห่งความเหลื่อมล้ำ าไปแต่งงานกับชายกลางผู้สูงศักดิ์ได้ แม้ความไม่เท่าเทียมทางชาติ
กำาเนิดและสถานะทางสังคมจะเป็นอุปสรรคเพียงไรก็ตาม
เรื่องเล่าประโลมโลก นิทาน ภาพยนตร์ และละครทีวี คือเครื่องมือแห่งมายาคติอันทรงพลังที่รู้จักกันดี
นีโอ-เวอร์แนคคูล่าก็สามารถทำ าหน้าที่นั้นได้ไม่แพ้กัน เราอาจทำ าความเข้าใจปรากฏการณ์ของสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่น-ใหม่จากมุมมองที่ว่า กระบวนการที่สถาปัตยกรรมได้สร้างมายาคติขึ้นนั้นมีความคล้ายกับกลไก
ความฝัน (Dream-like Mechanisms) เพราะตอนเราฝันนั้น จิตใต้สำานึก (subconscious mind) จะ
ประมวลภาพต่าง ๆ เข้าไว้ด้วยกัน เพื่อเป็นภาพตัวแทนของความคิดและอารมณ์ ซึ่งโดยปกติแล้วจะถูก
กดทับซ่อนเร้นไม่ให้ปรากฏขึ้นมาในระดับจิตสำานึก
แน่นอน ความฝันเป็นเรื่องของจิตใต้สำานึกที่ถูกกดทับของแต่ละบุคคล แต่ประเด็นที่เรากำาลังพิจารณา
เกี่ยวกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น-ใหม่นี้เป็นสำานึกทางสังคมที่ถูกกดทับ คำาถามจึงมีอยู่ว่า ด้วยศักยภาพ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น-ใหม่ในการสร้างภาพลักษณ์ที่เชื่อมโยงถึงวิถีชีวิตในอดีต ที่เชื่อกันเหลือเกินว่า
แสน “บริสุทธิ์” และเป็นสังคมที่ “สงบสุข” กว่าในปัจจุบันนั้น ในเวลาเดียวกันนีโอ-เวอร์แนคคูล่าได้ซุกซ่อน
ความขัดแย้งทั้งหลายที่จะพึงมีภายใต้เปลือกนอกทางสถาปัตยกรรมไว้อย่างไร ในที่นี้จะขอกล่าวถึง
สถาปัตยกรรมประเภทรีสอร์ทพื้นถิ่นประยุกต์เพียงประเภทเดียว เพราะเป็นรูปแบบทางสถาปัตยกรรมที่ได้
รับความนิยมเป็นอย่างมากในอุตสาหกรรมท่องเที่ยวของไทยในราว 20 ปี ที่ผ่านมา
73 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 73 24/4/18 16:10

รีสอร์ทพื้นถิ่นประยุกต์ กับ “ความเป็นหมู่บ้าน”
การพัฒนาโครงการก่อสร้างใหม่ๆ มักก่อให้เกิดความขัดแย้งทางผลประโยชน์เสมอ เช่นใน
กรณีของการออกแบบที่พักตากอากาศสมัยใหม่ในพื้นที่ที่เป็นสภาพแวดล้อมธรรมชาติ
แน่นอนว่าเลี่ยงไม่พ้นที่การก่อสร้างจะต้องเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมในบริเวณที่ตั้งนั้น
ความแตกต่างระหว่างโครงการที่ออกแบบวางผังโดย “รักษา” สภาพแวดล้อมธรรมชาติ
ไว้เป็นอย่างดี กับโครงการที่ตรงข้าม ไม่ได้หมายความว่าอย่างแรกจะไม่ “ทำาลาย”
สภาพแวดล้อม หากแต่ต่างกันที่ระดับของการ “ทำาลาย” เพราะไม่ว่าอย่างไรการก่อสร้างก็
หลีกไม่พ้นที่จะต้องเปลี่ยนแปลงธรรมชาติแวดล้อมในพื้นที่ทั้งสิ้น
ประเด็นจึงอยู่ที่ว่าเราจะนับการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมนั้นว่าเป็นการ “อนุรักษ์-ปรับปรุง”
หรือ “ทำาลาย” เป็นโครงการที่ก่อให้เกิดงานสร้างสรรค์หรือกลับกลายสภาพเป็นมลภาวะ
ทางสายตา ซึ่งอาชีพที่มีศักยภาพในการพัฒนาสภาพแวดล้อมให้เป็นไปในทางที่ดีขึ้น
(หรือแย่ลง) นี้ก็คือ สถาปนิก ในแง่นี้สถาปนิกจึงคือนักสร้างมายาคติดีๆ นี่เอง เพราะเป็น
ผู้ดูแลรับผิดชอบต่อการสร้างภาพลักษณ์ของโครงการทางสถาปัตยกรรม น่าสนใจว่างาน
สถาปัตยกรรมพื ้นถิ ่น-ใหม่ที ่พวกเขารังสรรค์ขึ ้นนั ้นมีส่วนช่วยแก้ปัญหาความขัดแย้งของ
คุณค่าทางสังคมที่เรามีต่อโครงการรีสอร์ทพื้นถิ่นประยุกต์นี้อย่างไร
ใครก็ตามที่เคยไปพักตากอากาศในรีสอร์ทพื้นถิ่นประยุกต์ ย่อมต้องเคยสัมผัสกับคุณลักษณ์
อันโดดเด่นของโครงการประเภทนี้ บ่อยครั้งเราจะรู้สึกประทับใจกับสถาปัตยกรรมที่แสดง
ความอ่อนน้อมถ่อมตนกับธรรมชาติ จิตวิญญาณของสถานที่ และบางครั้งรวมไปถึง
ประเพณีการก่อสร้างท้องถิ่น ไม่ว่าจะเป็นการใช้วัสดุธรรมชาติ รูปทรง และองค์ประกอบ
ที่ดูซื่อๆ ตรงไปตรงมา ที่ได้แรงบันดาลใจมาจากสถาปัตยกรรมในท้องถิ่น ซึ่งภายใต้
ความกลมกลืนกับสภาพแวดล้อมและบริบททาวัฒนธรรมที่สถาปนิกออกแบบขึ้นอย่าง
พิถีพิถันน่าประทับใจนี้ มิเพียงช่วยหลีกเลี่ยงกระแสวิจารณ์ที่อาจมีต่อการเข้าไปเปลี่ยนแปลง
สภาพแวดล้อมของพื้นที่นั้นเท่านั้น แต่ในขณะเดียวกันยังก่อให้เกิดความประหลาดใจต่อ
ตัวอาคาร ว่าจริงๆ แล้วเรากำาลังเดินเข้าสู่ “โรงแรม” หรือ “หมู่บ้านพื้นถิ่น” ในอดีตกันแน่
ด้วยการออกแบบวางผังในแนวทางบริบทนิยมที่มักสร้างเส้นทางเดินยักเยื้องไม่ตรงไปตรงมา
มีตรอกทางเดินแคบ ๆ ใช้วัสดุในท้องถิ่นอย่างหินธรรมชาติ ไม้ที่ไม่ผ่านการไส อิฐก่อ
โชว์แนว หรือหากฉาบปูนปิดก็มักจะทิ้งรอยฉาบแบบดิบๆ ไม่เรียบร้อย รวมไปถึงการทิ้ง
ชายคายื่นยาวโดยปราศจากรางน้ำา เพื่อที่ว่าเวลาฝนตกชายคาจะกรีดฝนให้เห็นเป็นสาย
ทั้งหากพิจารณาการจัดผังบริเวณ จะพบการจัดพื้นที่จอดรถและส่วนบริการเป็นสัดส่วนหลบ
สายตาอย่างแยบคายฯลฯ กลยุทธ์การออกแบบดังที่กล่าวมานี้ก็เพื่อทำ าให้ที่พักตากอากาศดู
เสมือนเป็นส่วนหนึ ่งของ “หมู ่บ้าน” ในชุมชนแถบนั ้นมาก่อน แต่ทันทีที ่เข้าไปอยู ่ในห้องพัก
74
ASA18_Book_180419.indd 74 24/4/18 16:10

สิ่งอำานวยความสะดวกสบายทั้งปวง ไม่ว่าจะเป็นห้องน้ำา เครื ่องปรับอากาศ ตู ้เย็น ทีวี และ
อินเตอร์เน็ตไร้สาย รวมไปถึงการออกแบบให้แทบทุกห้องมีขนาดใกล้เคียงกัน สร้างขึ้นใน
เวลาไล่เลี ่ยกัน ด้วยฝีมือช่างที ่มีทักษะไม่หนีกัน ก็ทำาให้เราตระหนักได้ในทันทีว่า ที่นี่ไม่ใช่
หมู่บ้านพื้นถิ่นจริงๆ อย่างที่ถูกทำาให้เป็น
“ความเป็นหมู่บ้าน” ที่รีสอร์ทในแนวทางสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น-ใหม่พยายามสร้างขึ้น
ส่วนหนึ่งจึงเป็นการพยายามจำาลองภาพสถานที่เพื่อระลึกถึงอุดมคติของวิถีชีวิตในแบบ
ดั้งเดิมก่อนการเข้ามาของทุนนิยม ที่ที่ (เข้าใจกันว่า) ผู้คนล้วนมีความจริงใจต่อกัน มี
ความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ใกล้ชิดสนิทสนม ดูแลซึ่งกันและกันแบบเพื่อนพ้องน้องพี่ ไม่ว่าความ
“สงบสุข” ของความเป็นหมู่บ้านเช่นนี้จะเคยมีอยู่จริงหรือไม่ แต่สิ่งที่ไม่ถูกนำาเสนอในการ
สร้างมายาคตินี้คือ ภาพด้านลบต่างๆ ของชีวิตจริงในหมู่บ้านห่างไกลความเจริญ กลิ่น
โคลนสาบควาย การแยกตัวอย่างโดดเดี่ยว การคมนาคมที่เข้าไม่ถึง ไม่มีไปรษณีย์และ
สาธารณสุข มิพักต้องเอ่ยถึงความเป็นอริอิจฉาริษยากันของผู้คน การขูดรีดของเจ้าที่นา
เหนือชาวนา ผัวเหนือเมีย นายเหนือบ่าว ลองจินตนาการดูเถิด ใช่หรือไม่ว่าทั้งหมดนี้คือ
ความเป็นจริงของชีวิตในสังคมชนบทที่ไม่มีรีสอร์ทพื้นถิ่นใดต้องการเอ่ยถึง
ในแง่นี้คุณค่าของรีสอร์ทพื้นถิ่นประยุกต์จึงอยู่ที่การสร้างภาพมายาคติของหมู่บ้าน
ชนบทที่สอดคล้องกลมกลืนกับสภาพแวดล้อม ส่วนการสร้างสิ่งอำานวยความสะดวกสบาย
สมัยใหม่นั้นก็เพื่อตอบสนองความต้องการของผู้เดินทางมาพักผ่อน ให้สามารถซึมซับ
บรรยากาศของหมู่บ้านในจินตนาการได้ โดยไม่จำาเป็นต้องทนลำาบากแบบในอดีตจริงๆ
ความสำาเร็จของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น-ใหม่จึงอยู่ที่การผนวกรวมคุณค่าทางสังคมที่ไม่
สอดคล้องลงรอยกันระหว่างกระแสอนุรักษ์ vs ทำาลาย ความเป็นหมู่บ้านห่างไกลความ
เจริญ vs ความสะดวกสบายมี wi-fi ใช้ ให้สามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างไม่ตะขิดตะขวงใจ
สำาหรับสถาปนิกส่วนใหญ่ นีโอ-เวอร์แนคคูล่าเป็นแนวทางที่ได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวาง
สามารถยกระดับสถาปนิกไทยให้ก้าวไกลไปโลดแล่นในระดับโลกได้ อย่างไรก็ตามด้วย
ธรรมชาติของนีโอ-เวอร์แนคคูล่าที่มีหัวใจสำาคัญอยู่ที่การสร้าง “ฉาก” ก็ทำาให้สถาปนิก
บางกลุ ่มมองว่าเป็นแนวทางการออกแบบที่ “ดัดจริต” (ผู้เขียนเองเคยได้ยินสถาปนิกฝีมือ
ฉกาจของไทยอย่างน้อย 2 คนพูดเช่นนี้) เพราะรูปแบบของอาคารที่แม้จะดูสบายๆ แต่
จริงๆ แล้วเกิดมาจากการจัดวางองค์ประกอบอย่างเข้มงวด ชนิดที่หากมีการต่อเติมเปลี่ยน
แปลงไปจากสิ่งที่สถาปนิกได้วางไว้อย่างเหมาะเจาะ ภาพของ “ความเป็นพื้นถิ่น” นั้นก็
แทบจะมลายหายไปในทันที
ข้อวิจารณ์ต่อสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น-ใหม่อีกประการหนึ่ง คือการเสื่อมสภาพของอาคาร
ตามกาลเวลา มีคำากล่าวทำานองว่า “เวลา (time) นั้นทำาให้สถาปัตยกรรมสุกงอม” และ
ผมอยากชี้ให้เห็นด้วยว่าเพราะมิติที่ 4 ทางสถาปัตยกรรมนี้เอง ที่เป็นส่วนสำาคัญทำาให้
75 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 75 24/4/18 16:10

เราเกิดความประทับใจในงานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ที่แม้จะสร้างขึ้นอย่างเรียบง่ายธรรมดา
แต่ริ้วรอยของวัสดุที่เสื่อมสภาพไปตามเวลาได้สร้างคุณลักษณะทางพื้นผิวให้กับ
สถาปัตยกรรมอย่างวิเศษ แต่ปัญหาของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น-ใหม่ในแง่นี้กลับเป็นว่า เมื่อ
อาคารเหล่านี้เก่า มันจะเก่าในลักษณะที่ไม่น่าประทับใจ ต่างจากการเสื่อมสภาพของ
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่ผ่านการบ่มเพาะตามกาลเวลา
เหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น
เงื่อนไขของการก่อสร้างปัจจุบันที่ต้องใช้วัสดุมาตรฐานเป็นส่วนใหญ่ ขณะเดียวกันก็เหลือ
ทางเลือกให้ใช้ช่างฝีมือค่อนข้างน้อยจนแทบเป็นศูนย์ ฉะนั้นในทางปฏิบัติแล้ว ความเป็น
พื้นถิ่น-ใหม่จึงสร้างขึ้นจากวัสดุอุตสาหกรรม แรงงานต่างถิ่นฝีมือปานกลางค่อนไปทางไร้
ฝีมือ และกระบวนการก่อสร้างในปัจจุบัน ซึ่งเป็นเงื่อนไขทางการก่อสร้างที่ไม่ค่อยเอื้อต่อ
การสร้างความหลากหลายของพื้นผิวให้เกิดขึ้นเฉกเช่นในงานพื้นถิ่นแท้ๆ
หากนีโอ-เวอร์แนคคูล่ามีจุดแข็งอยู่ที่การสร้างมายาคติ จุดอ่อนที่สุดของมันก็คือการก่อ
สร้างภายใต้เงื่อนไขของปัจจุบันที่ไม่มีอะไรเหมือนเดิมอย่างในอดีตอีกต่อไปแล้ว และนี่
คือประเด็นปัญหาที่ท้าทายสถาปนิกที่ได้รับเชิญมาออกแบบพาวิลเลี่ยนภายใต้แนวคิด
“วิถีพื้นถิ่น” ในงานสถาปนิกปีนี้
ในทัศนะของผม ประเด็นปัญหาที่น่าสนใจที่สุดของงานสถาปนิก’61 Beyond Ordinary
อยู่ที่วิธีที่สถาปนิกนักออกแบบพาวิลเลี่ยนทั้ง 18 หลัง จะเสนอการตีความ “นีโอ-เวอร์
แนคคูล่า” ให้ “ห่างไกล” หรือ “ใกล้ชิด” จาก “วิถีพื้นถิ่น” เพียงไร
76
ASA18_Book_180419.indd 76 24/4/18 16:10

มาสเตอร์เล่าเรื่อง
ASA18_Book_180419.indd 77 24/4/18 16:10

บทสัมภาษณ์
รศ.อนุวิทย์ เจริญศุภกุล
78
ASA18_Book_180419.indd 78 24/4/18 16:10

จุดเริ่มต้นในความสนใจสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ผมสอนหนังสือมาอย่างน้อย 40 ปี เพราะตั้งแต่เรียนจบผมก็มาเป็นอาจารย์เลย ตอนที่ผม
เรียนปริญญาโทจบใหม่ๆ ผมรู้สึกว่าวัฒนธรรมของตะวันตก กับของตะวันออกอย่างไทยเนี่ย
มันมีความต่างกันมาก ก็เลยอ่านหนังสือของตะวันออกอยู่สามเดือน ในเอกสารที่อ่านมา
สามเดือนส่วนใหญ่จะเป็นงานแบบคลาสสิค แต่ก็เผอิญโชคดีมีอยู่เล่มนึงได้พูดถึงงานของ
Geoffrey Bawa ที่ศรีลังกา นั่นเป็นเหตุเริ่มต้นที่ผมสนใจในเรื่อง Vernacular ต่อมาก็
เป็นบทความของอาจารย์ อัน นิมมานเหมินท์ ที่อยู่ในอาษาเมื่อ 30 ปีมาแล้ว ทำาให้เห็น
ความแตกต่างของเรือนไทยภาคกลางกับเรือนกาแลภาคเหนือ แต่ไม่ได้หมายความว่า
ทั้งสองแบบเป็น Vernacular จริงๆเพราะทั้งสองแบบเป็นงานวัฒนธรรมชั้นสูง ไม่ใช่
วัฒนธรรมแบบพื้นเมืองจริงๆ ไม่ใช่งานพื้นถิ่น
ตอนที่ผมเรียนจบมาแล้วผมยังไม่ได้เข้าทำ างานที่คณะสถาปัตย์ แล้วไหนๆมีเวลา ก็เลยจะ
ตั้งใจศึกษาเรื่องพื้นถิ่นพื้นเมืองให้เข้าใจ รวมทั้งเรื่องงานคลาสสิคแบบพื้นเมือง ก็เลยไป
ภาคเหนือเลย ซึ่งผมมีเพื่อนคืออาจารย์ปฐม เราก็พาตระเวนไปในภาคเหนือกัน ต่อมา
ผมก็ได้เชิญไปบรรยายตามที่ต่างๆ โดยสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่ผมศึกษามากๆ ก็จะเป็น
ทางภาคเหนือ ซึ่งไม่เหมือนอาจารย์วิวัฒน์ที่ตระเวนรอบประเทศไทยเลย
79 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 79 24/4/18 16:10

Vernacular living การอยู่อาศัยใน
สภาพแวดล้อมเฉพาะถิ่น คืออะไร
พูดง่ายๆ นะ เหมือนกำาปั้นทุบดิน หมายความว่าการอยู่อาศัยแบบตามดีตามเกิด ตามที่สิ่ง
แวดล้อมอำานวยให้ แต่ไม่ได้หมายความว่าอยู่อย่างไม่มีระเบียบหรืออยู่อย่างซังกะตาย
ไปวันๆ หรือไม่ได้ดิ้นรนที่จะหาอะไรจากภายนอกเข้ามาช่วย นั่นคือพื้นถิ่นตอนในช่วงระยะ
แรกที่เคยเกิดขึ้น
มันมีสองคำา คำาว่า ‘พื้นบ้าน’ กับคำาว่า ‘พื้นถิ่น’ แต่ความหมายสองคำานี้มันคาบเกี่ยวกัน
พื ้นบ้านมันไม่ใช่เมืองแต่เป็นทั ้งประเทศ พื ้นถิ ่นก็คือพื ้นบ้านเฉพาะถิ ่น เช่น ล้านนา ภาคใต้
ภาคกลาง เป็นต้น ผมพบว่าสองสิ่งนี้ต้องมีความประหยัด และเป็นไปตามวิถีชีวิตของ
ผู้อาศัย ใช้เนื้อที่น้อย มินิมอล อย่างเรือนเครื่องผูกพอขึ้นไปจะมีชาน มีครัว มีที่นอน
แต่คำาจำากัดความของพื้นถิ่นบางทีมันก็กว้าง บางทีมันก็แคบเกินไป เหมือนสมัยนึงสถาปนิก
ตะวันตกถึงกับพูดว่า สถาปัตยกรรมคือสิ่งสำาหรับคนมีอารยะ ซึ่งอันนี้โบราณมาก อย่าง
เพิงพักของผีตองเหลืองที่ใช้ใบตองสร้าง นั่นก็คือสถาปัตยกรรมพื้นเมืองที่ตามสภาพ เขาก็
เป็นสถาปนิก และมีชีวิตเร่ร่อนจึงต้องการแค่ที่กันฝนกันน้ำาก็พอ
ซึ่งส่วนใหญ่เรามักจะพูดความเป็นไทยที่อาคารแบบโมเดิร์นสาธารณะ ซึ่งโดยรูปลักษณ์
มันเป็นไปไม่ได้ ถ้าทำาตามอย่างที่ Ken Yeang ทำาได้ เมืองไทยนั้นทำาตามได้สบาย แต่การ
เอาองค์ประกอบไทยๆ พื้นถิ่น ไปแปะ มันเป็นแค่งานตกแต่งเป็นแค่องค์ประกอบ แต่ไทย
เดิมจริงๆ ก็มีองค์ประกอบ แต่มันมีลำาดับขั้นของมัน อาทิเช่น โบสถ์ของวัดปฐมเจดีย์
ซึ่งสมเด็จครูได้ออกแบบไว้ อันนี้มีทุนจำากัด ท่านก็เลยออกแบบเกลี้ยงๆ นั่นแหละจึงเป็น
งานไทยโมเดิร์นที่เริ่มต้น แต่ไม่มีใครต่อยอด ซึ่งนี่เป็นงานที่ดีมากๆ พอๆ กับวัดราชาธิวาส
80
ASA18_Book_180419.indd 80 24/4/18 16:10

อาจารย์คิดอย่างไรกับความหมายของสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นที่ว่า Vernacular architecture is “Architecture
without architects. - Bernard Rudofsky”
คือ Bernard Rudofsky เขาเป็นคิวเรเตอร์ของ Museum of Modern Art ที่นิวยอร์ก
เขาจึงรวบรวมหนังสือขึ้นมาเล่มนึง ที่มีสถาปัตยกรรมต่างๆ ที่น่าสนใจจากทั่วโลกที่ไม่มี
ใครเคยเห็น แบบไม่มีสถาปนิก Professional ที่เราเรียนออกแบบเลย ดังนั้น Bernard
พูดได้ถูก ณ วันนั้น แต่ไม่ถูก ณ วันนี้ เพราะตอนนั้นผู้คนเขาสร้างเอง เขาเป็นสถาปนิก
เอง เพราะฉะนั้นทุกอย่างเป็นอะไรที่เขาต้องการจะใช้จริงๆ และก็ใช้อย่างมีความสุข
แต่ Bernard นั้น เขามองแบบคนโมเดิร์นว่า สถาปัตยกรรมต้องออกแบบโดยสถาปนิก
เท่านั้นที่ถือว่าใช่ มันมีงานพื้นเมืองที่มีสถาปนิกก็มี อย่างเช่นงานของ Hassan Fathy
ของอียิปต์ ซึ่งเป็นสถาปนิกพื้นเมืองเลย แล้วก็ดีไซน์งานพื้นเมืองที่ดีมากจนมีชื่อระดับโลก
อย่างนี้เป็นต้น แต่เวลาที่สถาปนิกทั่วไปพยายามเข้าไปออกแบบงานเป็นพื้นถิ่นนั้นเป็น
ความผิดพลาด ผิดพลาดที่ว่าคือวิถีชีวิตที่มันไม่เหมือนกัน
อาจารย์มีมุมมองอย่างไรต่อ Vernacular living
และสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในปัจจุบัน
ตอนนี้ Vernacular Living เปลี่ยนไปเเล้ว กลายเป็นใช้วัสดุสมัยใหม่ขึ้น เช่น พวกซีเมนต์
บอร์ดและก็หลังคากระเบื้อง แต่ก็มีหลายส่วนที่เขาพยายามดำารงวิถีความเป็นอยู่ของเขา
ตามเดิมแบบนั้น
เคยมีการสนทนากับสถาปนิกอาวุโส ท่านก็ถามว่าพวกเราว่า ที่ชอบเชิดชูพื้นเมืองเนี่ยอยาก
ไปอยู่แบบนั้นไหม ผมตอบไม่ไปอยู่แล้ว แต่ผมเชิดชูในแง่ที่ว่า เขาสามารถสร้างงาน
ศิลปะสถาปัตย์ที่สามารถไปได้กับชีวิตเขา และเราก็ไม่ต้องให้เขาเอาแบบเมืองเข้าไปใช้ใหม่
ให้สร้างความลำาบาก เช่นการใช้หลังคากระเบื้องแต่ไม่มีเพดานที่อยู่แล้วก็ร้อน ใต้ถุน
โปร่งโล่งไม่มี เพราะใช้ซีเมนต์บอร์ดที่ต้องเรียงจากพื้นเป็นผนังรับน้ำาหนัก มันไปด้วยกัน
ไม่ได้ ผมจะไม่ไปอยู่เพราะผมไม่ใช่คนพื้นเมืองแบบนั้น ผมเป็นคนเมือง ผมก็ใช้ชีวิตตาม
วิถีเมือง ดังนั้นพวกเขาไม่ควรใช้ชีวิตวิถีเมือง เพราะสภาพเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม
ของเขากับเรามันไม่เหมือนกัน
81 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 81 24/4/18 16:10

“กระแสโลกาภิวัฒน์, ระบบการผลิตด้วยระบบโรงงาน,
นวัตกรรมวัสดุการก่อสร้าง รวมไปถึงการพัฒนา
เทคโนโลยี” อาจารย์คิดว่าสิ่งเหล่านี้มีผลต่อวิถีชีวิตของคน
และสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในปัจจุบันอย่างไร
มีผลมากๆ เพราะกระแสโลกาภิวัฒน์มันรุกเข้าไป และพยายามยัดเยียดสิ่งที่เป็นเมือง
เข้าไป แต่ในขณะเดียวกัน มันก็ได้บีบให้สร้าง Urban Vernacular ขึ้นด้วย ซึ่งเป็นสิ่งที่
ดีที่คนไม่ค่อยพูดถึงกัน เริ่มต้นจากสลัมเลย และก็ชุมชนต่างๆ ที่มีทุนจำากัด เขาก็ต้อง
อยู่ตามแบบของเขาถึงจะพัฒนาไปต่อได้ เเต่พอเราพูดถึงสลัมแล้วเราก็จะรู้สึกรังเกียจ
แต่ความจริงมันไม่ใช่ เมื่อ 40-50 ปีที่แล้ว Jane Jacobs บอกไว้ว่า การรื้อสลัมเป็นสิ่ง
ที่ผิดพลาด แต่ควรจะพัฒนาระบบสาธารณูปโภคให้ดีต่างหากถึงถูกต้องกว่า จึงจะเกิด
Urban Vernacular ขึ้นมา
อาจารย์คิดว่า สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ในอนาคตจะเป็นอย่างไร?
ถ้าเราใช้สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็น มันก็จะกลายเป็น Green Architecture เพราะนี่คือ
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่ถูกต้องในเมือง ยกตัวอย่างง่ายๆสมัยนึง Paul Rudolph ออกแบบ
อาคารสูง ที่อินโดนิเซีย เขาพยายามสร้างกระถางต้นไม้ริมหน้าต่าง และพยายามเอา
สีเขียวขึ้นมาในตึกสูง แต่คนที่สามารถทำาให้เป็นระบบได้คือ Ken Yeang สถาปนิก
มาเลเซีย คือทำาให้อาคารในภูมิประเทศร้อนชื้น ที่มีแต่กระจกให้มีการระบายอากาศ และมี
ระบบสวนที่เข้ามารวมกับอาคาร ในไทยก็มีบ้าง อันนี้ผมถือว่าเป็น Green Vernacular
แบบสมัยใหม่ แต่ถ้าเป็นแบบเก่าก็จะเป็นงานของ Bawa ที่ศรีลังกา
จากศึกษางานตะวันตกมา แล้วกลับมา
ศึกษางานตะวันออก มีผลอย่างไร
มันทำาให้เรามองว่า เราเป็นฝรั่งไม่ได้ เราชอบอ้างว่าชีวิตปัจจุบันได้เปลี่ยนไปหมดแล้ว อันนี้
ไม่เถียง แต่ว่าคุณอยู่บ้านกระจกสี่ด้านได้ไหม คุณก็อยู่ไม่ได้และก็ต้องใช้แอร์ แล้วมัน
เปลืองแค่ไหน มันไม่ใช่วิถีชีวิตเราจริงๆ ใครก็ตามที่พยายามทำ าตาม Mies Van Der Rohe
แล้วนำามาใช้ในไทย ก็ค่อนข้างจะยาก แต่เคยมีอยู่คนนึงเขาใช้แต่กระจกแต่พยายาม
สร้างสวนขนาดใหญ่ที่ล้อมและมีช่องเปิดล้อมสูงมาก อันนี้พอได้ แต่ไม่ได้กับทุกที่
82
ASA18_Book_180419.indd 82 24/4/18 16:10

อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่
เกี่ยวกับความสำาคัญของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
สถาปนิกมักหลงตัวเองสูงเกินไป ยกตัวอย่างสมัยที่งานต่างจังหวัดเริ่มเป็นที่สนใจ ก็มี
สถาปนิกอาวุโสท่านหนึ ่งออกมาบอกว่า สถาปนิกเป็นเหมือนมีดทอง จะเอามีดทองไปโค่น
ต้นไม้ได้อย่างไร อันนี้น่าตกใจมากในสมัยนั้น คือมองว่าตัวเองเป็น High culture สูงมาก
ไม่สามารถลงมาสัมผัสของทั่วไปได้ เดี๋ยวนี้ไม่ใช่แบบนั้นแล้ว
ถ้าคุณเข้าใจแต่เรื่องเมือง แน่นอนว่าคุณไม่สามารถแตะระหว่างพื้นถิ่นได้ แต่ถ้าคุณเข้าใจ
พื้นถิ่น คุณก็จะเข้าใจ Green architecture ซึ่งสิ่งนี้มันเพิ่งเข้ามาสวมบทบาท แต่สำาหรับ
ผมสิ่งนี้มันคือตอบที่ดีสำาหรับการอ้างถึงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น เพราะว่า Vernacular มัน
ก็มีขีดจำากัดของมัน ถ้าจะต่อยอดต้องต่อยอดด้วย Green เพราะว่า Green architecture
นั้นกว้างมากกว่า ไม่ใช่แบบสมัยก่อนที่แค่ปลูกต้นไม้บนหลังคา สิ่งนี้เป็นคำาตอบของ
Vernacular
ซึ่ง Green architecture จะเป็นเรื่องการระบายอากาศ อย่างงานปรับปรุงรัฐสภาของ
เยอรมัน เขาออกแบบให้อากาศมีการไหลเวียนได้เลย หรือแม้กระทั่งงานบ้านอาจารย์ สุนทร
ที่ค่าแอร์เดือนนึงไม่กี่บาท เพราะเขาออกแบบการระบายอากาศแบบ Vernacular แต่ที่สิ่ง
เหล่านี้ยังเงียบ เพราะเรายังหลงสื่อ เรายังหลงฟอร์ม หลงสเปซแบบตะวันตก
แต่ถ้าเราอยากเป็นไทย ที่ไม่เอาแค่องค์ประกอบ ช่อฟ้า หางหงส์ เราก็มีทางเลือกเยอะ ทั้ง
การใช้ Plane การใช้เครื่องไม้ และการระบายอากาศ ถ้าทำาได้ก็น่าชื่นชม แล้วหลักสูตร
การเรียนเรา ก็ควรมีการพัฒนาให้มีความร่วมสมัยด้วย ไม่ใช่แค่เรียนเฉพาะตัวมันเอง
แล้วจบปริญญาเอกโทกันไป เสร็จแล้วไม่ได้ใช้จริงๆ ในปัจจุบัน
83 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 83 24/4/18 16:10

บทสัมภาษณ์
รศ. วิวัฒน์ เตมียพันธ์
84
ASA18_Book_180419.indd 84 24/4/18 16:10

้
จุดเริ่มต้นในความสนใจสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
จริงๆ ไม่รู้เหมือนกันว่า ทำาไมถึงเริ่มมาสนใจสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น แต่คิดว่าคงเพราะได้
อิทธิพลมาจากฝรั่งนั่นแหละ และอาจเป็นเพราะตอนผมจบใหม่ๆ เผอิญผมได้ไปบ้าน
คุณเทพ จุลดุลย์ ซึ่งตอนนั้นแกสนิทกับอาจารย์อาจารย์ น.ณ ปากน้ำ า ที ่ช่วงนั ้นผมได้เกาะ
กลุ่มกับอาจารย์แก ไปกับค่ายสถาปัตย์ของอาจารย์แสงอรุณ และในวันนั้นทุกคนก็ชวนกัน
ไปฟังเพลงคลาสสิคที่บ้านคุณเทพ จุลดุลย์ ซึ่งคุณเทพ จุลดุลย์ แกเป็นคนที่สุงสิงกับ
ศิลปินค่อนข้างเยอะ และเป็นนักฟังเพลง ที่เคยเขียนบทความทางดนตรีในสมัยก่อน เป็นคน
สนใจการเปลี่ยนแปลงและเคลื่อนไหวทางศิลปะนี่แหละ พอตอนนั้นที่ไปฟังเพลงบ้านแก
อยู ่ๆ แกก็เดินไปหยิบหนังสือเมืองนอกมาเล่มนึงที่เพิ่งซื้อกลับมา หนังสือที่แกหยิบมาก็
คือ ‘Architecture Without Architect’ ของ Bernard Rudofsky และนั่นทำาให้ผมนั้น
เอะใจ พอดีกับช่วงนั้นที่แมกกาซีนต่างประเทศหลายหัวก็เริ่มพูดถึง บทความที่ Bernard
Rudofsky เขียนและเปิดประเด็นต่างๆ ทำาให้กระแสมันเริ่มเกิดขึ้น โดยที่ตอนแรกเขาไม่ได้
เรียก Vernacular architecture นะ เขาเรียกเป็น Regional architecture หรืออื่นๆ หลาย
ทฤษฎี ซึ่งประเด็นบทความของ Rudofsky นี้ได้กระเทือนไปถึง RIBA ที่ลอนดอนด้วย จน
มีการพูดถึงว่าจะเอา Vernacular มารวมกับเทคโนโลยีสมัยใหม่อย่างไร นี่เป็นปรากฏการณ์
ที่สถาปนิกยุคนั้นที่ไม่ได้มองสถาปัตยกรรมแค่โมเดิร์นอย่างเดียว กระแสของสถาปัตยกรรม
สมัยใหม่ก็เริ่มย้อนกลับมา
นี่ก็น่าจะเป็นอิทธิพลต่อผมเองประมาณหนึ่ง และผมก็ซื้อหนังสือของ Rudofsky นี้เก็บไว้
เป็นแนวทางไว้ทำางานศึกษา หนังสือเล่มนี้เป็นการรวบรวมผลงานที่ไม่ได้ออกแบบโดย
สถาปนิก โดยการเดินทางไปเก็บภาพตามท้องถิ ่นต่างๆ ซึ ่งพอเรามาดูก็รู ้สึกว่า งานพวกนี
มีความน่าสนใจเหมือนกัน เพราะว่าบางอย่างเป็นการแก้ปัญหาที่เราคาดไม่ถึง โดยการแก้
ปัญหานั้น เขาใช้สภาพแวดล้อมกับวัสดุที่หาได้แถวนั้น มาประกอบเป็นอาคาร และในสภาพ
ของแต่ละสังคมก็จะมีอะไรบางอย่างพิเศษซ่อนอยู่ ทำาให้ผมมองว่า ของเราก็น่าจะมี
เหมือนกัน บวกกับในตอนนั้นกระแสของเราก็จะสนใจแค่เรือนไทยภาคกลาง เรือนไทย
ภาคเหนือ โดยเฉพาะบ้านไทยภาคกลาง ในหนังสือประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรมในประเทศ
ไทยของอาจารย์นารถ ก็เริ่มพูดถึงยุคต่างๆ และพูดถึงบ้านไทยที่อยุธยารวมทั้งทำ าโมเดล
เอาไว้ ส่วนพี่ฤทัย* ก็ร่วมกับอาจารย์สมภพ* ซึ่งพี่ฤทัยเป็นคนแรกที่วิจัยบ้านไทยแบบ
ละเอียด โดยการลงไปวัดระยะต่างๆ อย่างละเอียด และก็ได้ตีพิมพ์ออกมา ตอนนั ้นเรายัง
85 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 85 24/4/18 16:10

ไม่เริ่มพูดถึงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเลย เรายังเรียกว่ารูปแบบเรือนไทยมาตรฐานในแต่ละ
ท้องถิ่น ซึ่งพี่ฤทัย อาจารย์สมภพ หรือว่าอาจารย์นารถ จะสนใจ Bernard Rudofsky
หรือเปล่าไม่รู้ แต่ผมมีสำานึกว่าท่านเหล่านี้ มีความสนใจรากเหง้า แต่เป็นรากเหง้าใน
การพัฒนาการของฝีมือช่างชั้นสูง ซึ่งเรามองเห็นว่างานชาวบ้านก็น่าจะมี แต่ก็ไม่ได้คาด
หวังอะไร ทำาให้ผมท่องเที่ยวไปเรื่อยๆ และก็เก็บอะไรที่น่าสนใจ แต่บนความน่าสนใจของ
เรา ก็ต้องบวกความคิดในการออกแบบไปด้วย ทำาให้เวลาไปมองงานชาวบ้านธรรมดาๆ
ก็จะหาว่ามีอะไรซ่อนอยู่ในนั้น ซึ่งเราก็ไม่ได้เห็นชัดเจน มันมีความคลุมเคลืออยู่ แต่พอเรา
ลงลึกเข้าไปเรื่อยๆ เราก็เริ่มเห็นคุณค่าโดยว่าของความเคยชิน อย่างเช่นเราเห็นหมู่บ้านนี้
สามารถแก้ปัญหาโดยไม่ใช่งานประเพณี แบบคาดไม่ถึงได้ และงานในระดับชาวบ้านแบบนี้
มันไม่ใช่งานฝีมือช่างชั้นสูง แต่ชาวบ้านเขามีสำ านึกที่ว่างานเขามันสามาถอยู่เองได้ และปรับ
ปรุงแก้ไขกันมาเรื่อยๆ บ้านพวกนี้ก็มักเป็นการต่อเติม มีวัสดุสมัยใหม่มาปะปนกันบ้าง
สอดแทรกกันไป จนตอนนี้ก็กลายเป็นเอกลักษณ์ของท้องถิ่น และการแก้ปัญหาตรงนั้น
จะอยู่ในเชิงที่เขาต้องการและกำาลังความสามารถที่เขาทำาได้ ซึ่งมีดีบ้าง เลวบ้าง ถ้าเรา
เป็นสถาปนิกก็จะมองเห็นว่า บางอย่างมันซ้อนคุณค่าของการดีไซน์อยู่ จากประสบการณ์ที่
ชาวบ้านเขาคุ้นเคย และเห็นการผสานระหว่างที่ว่างประโยชน์ใช้สอย กับวัสดุและเทคนิค
ก่อสร้าง ที่ไม่ได้มีความมาตรฐานนะ แต่มันมีอะไรซ่อนอยู่ ซึ่งนี่ก็น่าจะเป็นภาษาในรูปแบบ
หนึ ่งที่แตกต่างออกไปจากสถาปนิก
จริงๆ แล้วคำาว่า Vernacular เริ่มมีตั้งแต่ Paul Oliver พิมพ์หนังสือออกมา สมัยก่อนผมไป
ร้านประมวลวิทย์ และไปเจอหนังสือของ Paul Oliver ที่มีชื่อว่า ‘Shelter from Africa’ ซึ่ง
ตอนหลังก็มีหนังสือชื่อว่า ‘Shelter and Society’ โดยในขณะนั้น กระแสของตะวันตก โดยเฉพาะ
สถาปนิกอเมริกานั้น เขาเริ่มสนใจงานพื้นเมือง แล้วก็เริ่มพาเด็กอเมริกันไปเที่ยวแอฟริกา ไม่ได้
ไปดูงานประเพณี แต่ไปดูงานของชนเผ่าแทน พอทีนี้ฝั่งญี่ปุ่นก็เริ่มสนใจจนเขาทำาหนังสือ
ซีรีย์หนึ่ง ไปย้อนรอยหมู่บ้านที่ Oliver ไป ซึ่งนอกจากนั้น ญี่ปุ่นเองก็มีหนังสือรวบรวม
หมู่บ้านแบบญี่ปุ่นต่างๆ เช่น หมู่บ้านชาวประมง ที่ลงไปรังวัดสำ ารวจกันจริงจังแบบญี่ปุ่นกลายเป็น
กระแสที่บูมในตะวันตกอยู่พักนึง จนหลังๆ ก็ซาลง และก็กลายเป็นกระแสอื่นมาแทน
*อาจารย์นารถ โพธิประสาท, *ร.ศ. ฤทัย ใจจงรัก,*ศ.พล.ร.ต.สมภพ ภิรมย์
86
ASA18_Book_180419.indd 86 24/4/18 16:10

Vernacular living การอยู่อาศัยใน
สภาพแวดล้อมเฉพาะถิ่น คืออะไร
คำาว่า Vernacular เนี่ย เริ่มมาใช้เป็นภาษาชัดเจน ก็ตั้งแต่ Paul Oliver เป็นคนเปิด
ประเด็นขึ้นมา ตอนนั้นหนังสือหัวต่างๆ ก็ยังใช้คำาว่า Regional architecture แต่ก่อน
หน้านั้นก็มีกลุ่มชาวอังกฤษพิมพ์หนังสือ Vernacular ออกมาก่อนแล้วบ้าง แต่จริงๆแล้ว
คำาว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น มันเป็นประเด็นที่อธิบายจากคำาว่า Vernacular ที่อาจารย์
ดร.วรรณี วิบูลย์สวัสดิ์ ในบทความที่แกเขียน อาจารย์แกเป็นสนใจสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
สนใจงาน Folk Art สนใจงานทางมนุษย์วิทยาของพื้นถิ่นชาวบ้าน แล้วก็เขียนหนังสือ
ลงในวารสารโบราณคดี ศิลปากร สมัยก่อนเราจะชินกับคำาว่างาน Folk arts แต่แกบอกว่า
งานพื้นบ้านก็ต้องเป็นของงานฝีมือชาวบ้าน ส่วนคำ าว่า Vernacular ก็น่าจะใช้คำาว่า ‘พื้นถิ่น’
เพราะในแต่ละพื้นถิ่นก็จะมีเอกลักษณ์แตกต่างกันไป เพราะฉะนั้นกายภาพที่แต่ละวัฒนธรรม
ผลิตออกมา ก็จะเป็นของท้องถิ่นนั้น ก็เหมือนกับสำาเนียงภาษาที่แต่ละที่ก็ไม่เหมือนกัน
ซึ่งมันกว้างกว่าคำาว่า Folk เยอะเลย
พอผมได้คำานี้มาจาก อาจารย์วรรณี จนประมาณปี 2530 ที่ศิลปากร ผมก็ออกทริปกับ
อาจารย์อนุวิทย์* อาจารย์ปฐม* อาจารย์ น.ณ ปากน้ำา ก็เดินทางไปเก็บข้อมูลพื ้นบ้านพื ้นถิ ่น
ซึ่งอาจารย์ น.ณ ปากน้ำา เป็นคนสนใจงานคลาสสิค ส่วนอาจารย์ปฐมสนใจงานหัตถกรรมพื้น
ถิ่น แกจึงเก็บภาพสภาพแวดล้อมท้องถิ่นของหมู่บ้านตอนนั้น ในมุมมองของศิลปิน และ
ก็ได้มาพิมพ์เป็นบทความที่มีคุณค่ามาก ทำาให้ผมเห็นว่าไม่แค่เรื่องสถาปัตยกรรมท้อง
ถิ่นอย่างเดียวแล้ว แต่สภาพแวดล้อมตรงนั้น ไม่ได้เกิดขึ้นโดยบังเอิญ ทั้งหมดเป็นความ
คุ้นเคยจากประโยชน์ใช้สอยที่เราไม่รู้ตัว เป็นภูมิปัญญาที่เกาะอยู่กับระบบนิเวศน์ของมัน
ซึ่งปกติเวลาผมลงไปเก็บข้อมูล ผมไม่ได้คาดหวังอะไร ไม่มีหัวมีหางเลย เวลาเดินเข้าไป
ในหมู่บ้าน อันไหนน่าสนใจก็ถ่ายเอาไว้ แล้วค่อยมานั่งวิเคราะห์ดูว่าน่าสนใจอย่างไร แต่ถ้า
เราไม่ฝึกสำานึกตรงนี้ ก็จะทำาให้เราผ่านเลยไป และก็จะดูถูกสิ่งเหล่านี้ ขณะที่ผมสอน
หนังสือ ก็ยังมีคนมาเหน็บแนมว่านี่เป็นสถาปัตยกรรมโกโรโกโส เขามองว่าเราเก็บสะเปะ
สะปะ แต่จริงๆ แล้วสิ่งเหล่านี้ สะท้อนอะไรบางอย่างนะ นี่เป็นตัวตนของแต่ละชุมชนนะ
แล้วมันก็มีภูมิปัญญาที่แฝงอยู่ มันสำาคัญที่ว่าเราจะอ่านภูมิปัญญาออกหรือเปล่า ซึ่งภูมิ
ปัญญาเหล่านี้ไม่ได้ฝากไว้กับฝีมือ ไม่ได้ฝากไว้กับการดีไซน์ แต่มันเป็นจิตใจที่ผูกพันและ
แก้ปัญหาที่สอดคล้องกับความต้องการตรงนั้น
*ร.ศ. อนุวิทย์ เจริญศุภกุล
87 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 87 24/4/18 16:10

Vernacular living และ สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ในมุมมองของอาจารย์เป็นอย่างไร
ไม่นานมานี้ ฝั่งอาศรมศิลป์ คุณธีรพล นิยม แกชวนผมไปกินข้าวและก็ได้คุยกัน แกเล่าว่า
ตอนนี้สิงคโปร์เขาแกะสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น จนเขามีเอกลักษณ์แล้ว แล้วสถาปนิกไทยเรา
มีใครบ้างที่สามารถแกะให้ได้แบบเขา ผมก็บอกว่ามีหลายกลุ่ม เพียงแต่ไม่ได้เจาะ อย่าง
ทางเหนือก็มีคุณอดุลย์ เหรัญญะ ประธานสมาคมสถาปนิกล้านนา แกไปซื้อบ้านเก่ามา
แล้วเอามาทำาโฮมสเตย์ ที่บ้านหลองข้าว เกิดเป็นกระแสเข้าไปในพื้นที่ตรงนั้น ทำาให้คน
เห็นว่างานบ้านท้องถิ่นนั้นมีคุณค่า บวกกับกระแสการท่องเที่ยวแบบเชิงอนุรักษ์ที่มาแรง
อีกด้วย
อีกกระแสนึงคือ คนไทยที่พยายามเอาของท้องถิ่นมาปรับ แล้วยกระดับให้เป็นของระดับสูง
ซึ่งผมไม่เห็นด้วย เป็นเอาเปรียบภูมิปัญญาเดิม แล้วเอามาขายในราคาแพง ซึ่งจริงๆมันต้อง
มีระดับล่างด้วย เราจะเห็นได้อาหารไทยทั่วๆ ไป ต้มยำากุ้ง ผัดไท ที่เน้นขายฝรั่ง ซึ่งตอนนี้
ได้หลามมาถึงพวกขนมที่มีบรรจุภัณฑ์ กลายเป็นของตลาดบนหมดแล้ว
แล้วผมเห็นตลาดสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ที่สถาปนิกสนใจกันก็มักเป็นตลาดบน แต่จริงๆ
เราสามารถทำาให้เป็นตลาดล่างได้ ลงมารับใช้ประชาชน และก็ต้องเข้าใจประชาชนด้วย
ไม่ใช่ออกแบบอย่างเดียว แต่เราต้องถอดรหัสพวกเขาให้ได้ด้วย เพราะดีไซน์ของเรามัก
ไปผูกพันกับงานที่สมบูรณ์ ที่มีกระแสตะวันตกมาครอบงำา ซึ่งก็เป็นสิ่งที่เราปฏิเสธไม่ได้
แต่ถ้าเราไปตามกระแสเขา เราก็ไม่รู้ว่าเราจะไปอยู่ที่ไหน สำาคัญที่ว่าเราจะเห็นตัวตนเรา
ในปัจจุบันอย่างไร ซึ่งตรงนี้เป็นประเด็นสำาคัญ
ยกตัวอย่าง ถ้าคุณเรียนผังเมืองมา แล้วได้เข้าไปในหมู่บ้านหนึ่งเพื่อพัฒนา ทฤษฎีของเรา
ที่เรียนมาใช้ได้นะ แต่บริบทของเราที่ไปเจาะ เราต้องเข้าใจวัฒนธรรมของเขาก่อน เพราะ
ฉะนั้นการมองดีไซน์ เราต้องมองแบบมานุษยวิทยา ที่ไม่ปฏิเสธความเชื่อและวิถีชีวิตของ
ดั้งเดิม ซึ่งตรงนี้สำาคัญที่สุด
88
ASA18_Book_180419.indd 88 24/4/18 16:10

กรณีหลองข้าว: ของเก่าและของใหม่?
หลองข้าวมีอัตลักษณ์ชัดเจน มีเอกลักษณ์ของความสมบูรณ์ แต่เขามาแปรสภาพจาก
ฟังก์ชันเดิมเป็นฟังก์ชันใหม่ สำ าคัญที่ว่าเขาเอาฟังก์ชันมาสวมได้แนบสนิทหรือเปล่า แล้วเข้า
ไปอยู่แล้วความเป็นหลองข้าว มันหายไปหรือเปล่า รองรับวิถีชีวิตได้หรือเปล่า ถ้าทำ าไม่ได้
นั่นคือของปลอม แต่ถ้ามือถึงทำาได้ก็ต้องยอม ของพวกนี้เป็นเรื่องตีประเด็นภูมิปัญญา
ให้แตก และเข้าใจบริบทของความร่วมสมัยด้วย เหมือนคำาที่คนโบราณบอก ผีบ้านไม่ดี
ผีป่ามันเข้า อย่างคุณเมธา บุนนาค นี่ผมถือว่าถึง แต่ถามว่าเขาใช่พื้นบ้านไหม ก็ไม่ใช่
แต่ว่าเขาเห็นคุณค่าก็เลยทำาได้
“กระแสโลกาภิวัฒน์, ระบบการผลิตด้วยระบบโรงงาน,
นวัตกรรมวัสดุการก่อสร้าง รวมไปถึงการพัฒนา
เทคโนโลยี” อาจารย์คิดว่าสิ่งเหล่านี้มีผลต่อวิถีชีวิตของคน
และสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในปัจจุบันอย่างไร
เราต้องรับทั้งสองอย่าง เราไม่สามารถปฏิเสธกระแสโลกาภิวัฒน์ได้ เพราะเราอยู่ใน
ระบบทุนนิยม ถ้าเราไม่มีสำานึกของทุนนิยมแล้ว ทุนนิยมมันจะฆ่าการพึ่งพาตัวเองของ
สังคมทันที ดังนั้นเราต้องพึ่งพามัน ระบบอุตสาหกรรมที่เกิดขึ้นก็มาจากทุนนิยม แล้วถ้า
ประชาชนยังพึ่งพาตนเองได้ สินค้าก็ขายไม่ได้ เงินก็ไม่มี โลกก็ตาย ซึ่งทุนนิยมมันดีตรงที่
ได้ถูกดีไซน์ให้ถูกต้องกับความต้องการมาแล้ว แถมราคาก็ถูกด้วย เพราะฉะนั้นสถาปนิก
ถูกกระแสโลกาภิวัฒน์ไปแล้ว ก็ปฏิเสธไม่ได้
อย่างล่าสุดผมไปตรวจวิทยานิพนธ์ที่ศิลปากร ปรากฏว่าเด็กคนนึง เขาทำ าเรื่องเงาะป่าซาไกที่
จังหวัดตรัง เราคุยแค่เรื่องใบตองแห้งใบเดียว เราเห็นภูมิปัญญามากมายเลย เพราะ
บริบทการอยู่ของเขาเป็นอย่างนั้น ถ้าเราไม่เข้าใจแล้วเอาความคิดไปเปลี่ยนวัฒนธรรมเขา
เป็นอะไรที่อันตรายมาก เราต้องมีการคัดสรรว่า อะไรเก่าที่ควรเก็บ อะไรใหม่ควรเข้ามา
มันมีบทความหนึ่ง เรื่องวิทยาศาสตร์ที่ทำาให้เกิดความไม่เท่าเทียม กล่าวว่าวิทยาศาสตร์
เป็นกลไกสำาคัญ ที่ทำาลายภูมิปัญญาเดิมหมดเลย แล้วยึดถึงตนเองอย่างเดียว ไม่ได้มอง
แบบมานุษยวิทยา ซึ่งวิทยาศาสตร์ก็เป็นเรื่องที่ดีนะ แต่เขาปฏิเสธอย่างอื่นหมดเลย ซึ่ง
ตอนนี้วิทยาศาสตร์ก็ร่วมมือกับนายทุนอยู่ แต่มนุษย์ก็ปรับตัวได้ แต่จะปรับตัวได้แบบ
ภูมิใจ หรือจะปรับตัวได้แบบเป็นทาส
89 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 89 24/4/18 16:10

สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในอนาคต จะเป็นอย่างไร?
ผมไม่อยากพยากรณ์ แต่ถ้าคนกลับมาสนใจและเรียนโมเดิร์นแล้ว ต้องรู้ว่าวัฒนธรรม
กับความโมเดิร์นมันจะแมตช์กันอย่างไร เมื่อสมัยก่อนมีประชุมเสวนาครั้งใหญ่เรื่อง
‘วัฒนธรรมกับการเปลี่ยนแปลง’ มันมีประเด็นที่ว่า การเปลี่ยนแปลงเป็นอะไรที่หลีกเลี่ยง
ไม่ได้ แต่ต้องเข้าใจพื้นฐานของการดำารงอยู่ในบริบทภูมิปัญญาวัฒนธรรมที่มีอยู่ แล้วเมื่อ
รับกระแสการเปลี่ยนแปลงมา เรารู้ตัวหรือไม่รู้ตัว แล้วอะไรดีไม่ดี แล้วมันจะผสานกันได้
อย่างไร เรายังขาดตรงนี้ ซึ่งในหลวงรัชกาลที่ 9 ท่านฟื้นแนวคิดเหล่านี้ขึ้นมาหมดนะ
อย่างเศรษฐกิจพอเพียง ท่านลึกซึ้งจริงๆ
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับ
ความสำาคัญของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ประเด็นนี้น่าสนใจ แต่ว่ามันจะหยั่งเข้าไปถึงความซาบซึ้งของผู้เปิดประเด็นหรือไม่ แล้ว
ผู้เปิดประเด็นสามารถหยั่งเห็นถึงงานพื้นถิ่นได้หรือยัง ว่ามันอยู่ตรงไหนบ้าง ถ้าไม่คมพอ
ก็จะกลายเป็นดัดจริต อาจารย์มั่นได้พูดไว้ว่า คำาสอนของพระพุทธเจ้า ถ้าไม่เข้าใจ
เมื่อไหร่ ก็จะกลายเป็นของปลอมขึ้นมาทันที แต่ถ้าประดิษฐานอยู่ในอริยะเจ้าแล้ว สิ่งนั้น
เป็นของจริงแท้ แล้วสถาปนิกใจถึงหรือยัง นี่พูดกันแบบเล่นๆ
สำาหรับเรื่องการเรียนการสอน ก็อยากให้เด็กมีใจรัก จะเริ่มเรียนสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นควร
เรียนตอนปริญญาเอก อย่าไปเริ่มเรียนตอนปริญญาตรี เพราะจะทำาให้เราอยู่ในกะลา
เราต้องดูโลกกว้างก่อน พอเห็นโลกกว้างแล้วค่อยมาดูในกะลา ถ้าเรียนสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นแล้วไม่เรียนดีไซน์อะไรมาก่อนนะ เราจะอ่านดีไซน์ได้คับแคบ แต่พอเห็นหลักดีไซน์
ที่กว้างขวาง แล้วค่อยเอามาจับเรื่องพื้นถิ่นตรงนี้ ที่เหลืออยู่ที่บุญกรรมของนักศึกษา
แล้ว เพราะโรงเรียนได้ดีไซน์ความสำานึกในท้องถิ่นมาแล้ว เวลาผมสอนก็ไม่ได้ลงไปรังวัด
จริงจัง แต่ผมสอนให้แยกแยะให้เป็น แล้วต้องฝึกเป็นนิสัยให้มีใจรัก เวลาไปลงลึกแค่ไหน
ก็ถ่ายรูปกลับมาวิเคราะห์ ด้วยการเอาดีไซน์มาจับ
90
ASA18_Book_180419.indd 90 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 91 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 92 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 93 24/4/18 16:10

แนวคิดหลักในการจัดงานงานสถาปนิก ’61
BEYOND ORDINARY “ไม่ธรรมดา”
94
ASA18_Book_180419.indd 94 24/4/18 16:10

“ไม่ธรรมดา” มุ่งอภิปรายบทบาทของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในวิถีชีวิตร่วมสมัยของสังคมไทย
ซึ่งมุ่งสนใจที่กระบวนการการสร้างสรรค์ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น โดยพัฒนากรอบแนวคิด
การให้ความหมายและคุณค่าของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่ไม่จำากัดอยู่ที่เพียงรูปลักษณ์ของ
สถาปัตยกรรม แต่พิจารณาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในฐานะองค์ประกอบของการใช้ชีวิต
ประจำาวันของผู้อยู่อาศัย “ไม่ธรรมดา” ให้ความสนใจกับกระบวนการเกิดขึ้นของสถาปัตยกรรม
ที่สะท้อนองค์ความรู้พื้นถิ่น เอกลักษณ์และรากฐานวัฒนธรรม ซึ่งย้อนกลับมาให้ความหมาย
และคุณค่าใหม่ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของเราในปัจจุบัน
“ไม่ธรรมดา” พิจารณาการแสดงออกของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นออกเป็นสองแนวทาง โดยที่
ทั้งสองแนวทางมีความสัมพันธ์และสะท้อนความหมายซึ่งกันและกัน แนวทางแรกคือการ
แสดงออกทางวัตถุหรือสิ่งของที่จับต้องได้และประเมินผลทางวัตถุได้ อันอาจหมายรวมถึง
รูปทรงทางสถาปัตยกรรม วัสดุการก่อสร้าง กระบวนการก่อสร้าง และเทคโนโลยีเพื่อการ
ก่อสร้างและการใช้งานสถาปัตยกรรม เป็นต้น รูปแบบการแสดงออกของสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นแนวทางที่สองคือ การแสดงออกที่จับต้องไม่ได้หรือการแสดงผลที่สร้างผลลัพธ์ทาง
ความรู้สึกและตัวตน อันอาจหมายรวมถึง เอกลักษณ์ท้องถิ่น ลักษณะเฉพาะตน (ตัวตน)
วิธีและกระบวนการทางความคิด ความเชื่อและระบบการให้คุณค่าเฉพาะถิ่น ระบบความ
เชื่อที่เกี่ยวข้องกับสาขาอาชีพ เป็นต้น
“ไม่ธรรมดา” เปิดพื้นที่ให้กลุ่มสถาปนิก นักออกแบบ ผู้เชี่ยวชาญทั้งทางวิชาการและ
งานปฏิบัติ (ช่างฝีมือ) ร่วมกันตั้งคำาถามและวิเคราะห์กระบวนการการตอบสนองของ
สถาปัตยกรรมต่อการเปลี่ยนแปลงทางสภาพแวดล้อมและสังคมดังกล่าว บนคำาถามว่า
สถาปนิกและผู้เชี่ยวชาญ รวมไปถึงเทคโนโลยีสมัยใหม่นั้นจะมีบทบาทในการพัฒนา
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นไปข้างหน้าได้อย่างไร?
95 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 95 24/4/18 16:10

แนวทางในการออกแบบนิทรรศการ
BEYOND ORDINARY “ไม่ธรรมดา”
ทีมอำานวยการ
แนวทางในการออกแบบนิทรรศการของสมาคมสถาปนิกสยามฯ ภายในงานสถาปนิก ’61 นี้
ทีมอำานวยการเชิญสถาปนิกผู้มีความรู้ความสามารถในการออกแบบหลากหลายแนวทาง
เข้ามาร่วมออกแบบพาวินเลียนเพื่อจัดแสดงนิทรรศการต่างๆ โดยแนวคิดของงานในปีนี้
คือ Vernacular living ภายใต้ชื่องาน “Beyond ordinary: ไม่ธรรมดา” สถาปนิกรับเชิญ
ทุกท่านจะได้รับโจทย์ในการออกแบบพาวิเลียน และความสนับสนุนจากนักวิชาการหรือผู้
เชี่ยวชาญด้านวัสดุก่อสร้างและวิธีการก่อสร้างเฉพาะแบบ แยกเป็น 2 โจทย์ด้วยกัน คือ
(1) โจทย์ทางด้านวัสดุ ได้แก่ ดิน, อิฐ, ไม้ไผ่ และไม้ โดยสามารถผสมกับวัสดุอื่นๆ ได้กึ่ง
หนึ่ง (2) โจทย์ทางด้านการออกแบบและเทคนิคการก่อสร้าง โดยแยกออกเป็น 2 แนวทาง
คือ การออกแบบโดยเน้นให้เห็นสัจจะของวัสดุและเทคนิคการก่อสร้างแบบเรียบง่าย (Craft
materials and construction) และ การออกแบบโดยมีการประยุกต์ใช้วัสดุและการตี
ความที่มีความซับซ้อนมากยิ่งขึ้น (Advanced materials and interpretation)
96
ASA18_Book_180419.indd 96 24/4/18 16:10

สำาหรับเนื้อหานิทรรศการของธีมงานหลักนั้น ทางทีมอำานวยการเล็งเห็นว่า ในปัจจุบัน
สถาปัตยกรรมในท้องถิ่นต่างๆ กำาลังถูกท้าทายด้วยกระบวนการการเปลี่ยนแปลงอย่าง
ต่อเนื่องในหลายๆ ด้าน อาทิเช่น ปรากฎการณ์โลกาภิวัฒน์ การเปลี่ยนแปลงของสภาพ
ภูมิอากาศ และการเปลี่ยนแปลงรูปแบบของสังคม เช่น การเปลี่ยนแปลงจากสังคมชนบท
ไปสู่สังคมเมือง และชนบทกึ่งเมือง เป็นต้น งานนิทรรศการหลักที่จัดแสดงธีมงานของ
สถาปนิก’61 Vernacular living จึงมุ่งอภิปรายกระบวนการที่สถาปัตยกรรมในพื้นถิ่น
ปรับเปลี่ยนตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวผ่านกิจกรรมต่างๆ ในชีวิตประจำาวัน
ในพื้นที่สี่ประเภท ได้แก่ พื้นที่พักอาศัย พื้นที่ประกอบอาชีพ พื้นที่สาธารณะ และรูปแบบ
การเดินทางและขนส่งในเมือง (อ่านรายละเอียดเนื้อหานิทรรศการได้ในคอลัมน์เนื้อหา
นิทรรศการ) โดยถูกนำาเสนอผ่านนิทรรศการที่ปรากฎอยู่ในพาวิเลียนหลัก 5 พาวิเลียน
ได้แก่ Living space pavilion, Working space pavilion, Meeting space pavilion,
Moving system pavilion และ Introduction pavilion โดยกลุ่มพาวิเลียนหลักนี้
สถาปนิกผู้ออกแบบพาวิเลียนได้รับโจทย์ทางวัสดุที่แตกต่างกันไป ได้แก่ ดิน อิฐ ไม้ไผ่
และไม้ แต่ทุกพาวิเลียนได้รับโจทย์ในการออกแบบและประยุกต์เทคนิคกาารก่อสร้างแบบ
ซับซ้อน โดยกลุ่มพาวิเลียนหลักนี้จะตั้งอยู่ใจกลางพื้นที่นิทรรศการของสมาคมฯ ใกล้กับ
ทางเข้าหลักของพื้นที่จัดแสดงงาน (ดูผังประกอบ)
นอกจากนี้พื้นที่นิทรรศการของสมาคมฯ ยังประกอบด้วยอีกสิบสามพาวิเลียนย่อย ซึ่งจะจัด
แสดงกิจกรรมต่างๆ ของงาน ได้แก่ ASA Awards, ASA club, บูธแสดงผลงานนิสิต
นักศึกษา, ASA international design competition, เวทีกิจกรรมกลาง, นิทรรศการ
จัดแสดงผลงานสมาชิกสมาคมฯ, หมอบ้าน, กลุ่มงานอนุรักษ์ฯ, ASA CAN, ASA Crew,
กลุ่มพันธมิตรของสมาคมฯ และร้านจำาหน่ายหนังสือและของที่ระลึก โดยพาวิเลียนย่อย
เหล่านี้สถาปนิกก็จะได้รับโจทย์ทางด้านวัสดุและกระบวนการก่อสร้างเฉพาะเช่นเดียวกัน
โดยเน้นให้เห็นสัจจะของวัสดุและเทคนิคการก่อสร้างแบบเรียบง่าย (Craft material) ซึ่ง
ตั้งอยู่ล้อมรอบพาวิเลียนหลัก และบริเวณโถงด้านหน้าของพื้นที่จัดแสดงงาน (ดูผังประกอบ)
97 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 97 24/4/18 16:10

Master Plan
A
ASA Award B Living Space Pavilion C
Working Space Pavilion
98
ASA18_Book_180419.indd 98 24/4/18 16:10

D
ASA School Pavilion
E
Main Stage
F
Introduction Pavilion
G
ASA Shop + Book Shop
H
ASA Club
I
ASA Member
J
Meeting Space Pavilion
K
Moving Space Pavilion
L
International Design
Competition
M
Morbaan
N
ASA Crew
O
ASA Conservation
& Vernadoc
P
ASA CAN
Q
ASA Friend
99 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 99 24/4/18 16:10

รายชื่อทีมสถาปนิกและเนื้อหา
โดยย่อของนิทรรศการตามพาวิเลียน
Main Pavilion
พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
Living Space
บุญเลิศ เหมวิจิตรพันธ์ จาก Boon Design
ดินและเทคนิคการก่อสร้างแบบประยุกต์
นิทรรศการแสดงให้เห็นการเปลี่ยนแปลงของเรือนพื้นถิ่นที่อยู่อาศัย จากสมัยบุพกาล,
สมัยพัฒนา และร่วมสมัย โดยชี้ให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงของสังคม และกระบวนการ
ก่อสร้างที่อยู่อาศัยแบบ Mass production ที่ไม่ตอบสนองต่อการอยู่อาศัยที่แท้จริง
นิทรรศการถูกจัดแสดงผ่านภาพถ่าย
ออกแบบและจัดทำาเนื้อหานิทรรศการโดย: อิสรชัย บูรณะอรรจน์
พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
Working Place
จริยาวดี เลขะวัฒนา และ Luke Yeung
จาก ARCHITECTKIDD
อิฐและเทคนิคการก่อสร้างแบบประยุกต์
นิทรรศการแสดงการเปลี่ยนแปลงการใช้พื้นที่ประกอบอาชีพ ที่เคยตั้งซ้อนทับไปกับพื้นที่
อยู่อาศัยและครอบครัว จนถูกแยกออกจากกันในยุคอุตสาหกรรมในประเทศไทยขยายตัว
ไปจนกระทั ่งการเกิดขึ ้นของเทคโนโลยีสมัยใหม่ที่ทำาให้การใช้พื้นที่ประกอบอาชีพ
และการใช้พื้นที่ส่วนตัวสามารถกลับมารวมกันอีกครั้ง ผ่านการตั้งคำาถามว่า “ภายใต้
นวัตกรรมใหม่ที่ย่อโลกและการปรับตัวของท้องถิ่น..สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นตอบสนอง
และปรับตัวเข้าสู่สังคมร่วมสมัยและเทคโนโลยีสมัยใหม่อย่างไร” โดยมองผ่านพัฒนาการ
และการเปลี่ยนแปลงใน 3 สังคม ได้แก่ สังคมชนบท สังคมชนบทกึ่งเมือง และสังคมเมือง
นิทรรศการถูกจัดแสดงผ่านภาพวาด (Illustration)
ออกแบบและจัดทำาเนื้อหานิทรรศการโดย: ปัทม์ วงค์ประดิษฐ์
100
ASA18_Book_180419.indd 100 24/4/18 16:10

พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
Meeting Space
สุริยะ อัมพันศิริรัตน์ จาก Walllasia
ไม้ไผ่และเทคนิคการก่อสร้างแบบประยุกต์
นิทรรศการ The superimposed layers on the (contemporary) public space แสดง
ถึงการซ้อนทับของกิจกรรมทางสังคมบนพื้นที่สาธารณะของเมือง ที่แสดงถึงเอกลักษณ์
ในการประยุกต์ใช้พื ้นที ่แบบผสมผสาน จากอดีตที ่เป็นการผสมผสานของกิจกรรมบนพื ้นที่
ทางกายภาพหลากหลายแบบ ปัจจุบันมีมิติของการซ้อนทับของกิจกรรมบนโลกออนไลน์
เกิดขึ้นบนพื้นที่สาธารณะ นิทรรศการนี้ตั้งคำาถามถึงการปฏิสัมพันธ์บนโลกออนไลน์, โลก
เสมือนจริง (AR) และพื้นที่ทางกายภาพนั้นจะอยู่ร่วมกันได้อย่างไร และจะทำาให้บทบาท
พื้นที่สาธารณะของเมืองเปลี่ยนไปอย่างไร นิทรรศการจะถูกแสดงผ่านเทคนิค VR (Virtual
Reality)
ออกแบบและจัดทำาเนื้อหานิทรรศการโดย: พีรียา บุญชัยพฤกษ์
พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
Moving System
ศ.ดร.วีระ อินพันทัง และ พิช โปษยานนท์
ไม้และเทคนิคการก่อสร้างแบบประยุกต์
นิทรรศการนี้ มุ่งหวังให้ผู้ชมร่วมสังเกตการณ์รูปแบบวิถีชีวิต แนวโน้มพฤติกรรมและค่า
นิยมของสังคมเครือข่ายที่ยึดเอาความสะดวกรวดเร็วและความต้องการเฉพาะของลูกค้า
ในการรับสินค้าและบริการเป็นที่ตั้ง โดยมีการปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้ซื้อและผู้ขายสินค้าและ
บริการอยู่บนโลกออนไลน์มากขึ้น นิทรรศการจัดการแสดงผ่านภาพวิดีทัศน์เชิงทดลอง 3
เรื่อง ที่แสดงให้เห็นถึงการเปลี่ยนไปของรูปแบบการเคลื่อนที่เฉพาะถิ่นในเมือง ทั้งการ
เคลื่อนที่จากคนไปหาสิ่งของ บริการ และการใช้สินทรัพย์ร่วมกันตามแนวคิดเศรษฐกิจ
แบ่งปัน และให้ผู้ชมร่วมตั้งคำาถามถึงผลกระทบต่อสภาพแวดล้อมทางกายภาพของ
เมืองในอนาคตว่าจะเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางใด
ออกแบบและจัดทำาเนื้อหานิทรรศการโดย: ปิยา ลิ้มปิติ
101 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 101 24/4/18 16:10

พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
Introduction
สาวิตรี ไพศาลวัฒนา และ Jakub Gardolinski
จาก PAGAA ร่วมกับ เมธัส ศรีสุชาติ จาก MAGLA
วัสดุประยุกต์
นิทรรศการนำาเสนอวิดีทัศน์บทสัมภาษณ์ 2 เรื่อง เรื่องแรกเป็นบทสัมภาษณ์ผู้ทรงคุณวุฒิ
และผู้เชี่ยวชาญด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของไทย อันได้แก่ ศาสตราจารย์เกียรติคุณ
อรศิริ ปาณินท์ รศ.อนุวิทย์ เจริญศุภกุล และ รศ.วิวัฒน์ เตมียพันธ์ ซึ่งได้แสดงทัศนคติ
และวิพากษ์ความเข้าใจต่อสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น รวมไปถึงระบบการศึกษาสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นในปัจจุบันและในอนาคต และบทสัมภาษณ์ของสถาปนิกรับเชิญผู้ออกแบบ
พาวิเลียนทั้ง 18 กลุ่ม และสันธาน เวียงสิมา ที่ปรึกษาหลักของทีมอำานวยการซึ่งให้คำา
ปรึกษาด้านวัสดุและงานก่อสร้างพาวิเลียน ที่แสดงความเห็นต่อ Vernacular living ใน
รูปแบบบทสนทนา
วิดีทัศน์อีกเรื่องหนึ่งเป็นบทสัมภาษณ์สถาปนิกรับเชิญผู้ออกแบบพาวิเลียนทั้ง 18 กลุ่ม
ที่มาอธิบายแนวคิดในการออกแบบพาวิเลียนในงานสถาปนิก ’61ออกแบบและจัดทำา
เนื้อหานิทรรศการโดย: ทีมอำานวยการจัดงานสถาปนิก ‘61
ดูแลและเรียบเรียงเนื้อหานิทรรศการหลักโดย: พิชญา นิธิภัทรารัตน์
ASA-Events Pavilion
พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
Main Stage
ศาวินี บูรณศิลปิน และ Tom Dannecker
จาก THINGSMATTER
ไม้ไผ่ โดยเทคนิคการก่อสร้างแบบงานช่างฝีมือ
พื้นที่กิจกรรมกลาง จัดกิจกรรมการสัมภาษณ์, เวิคช้อป, การแสดงหนังสั้น และการตัดสิน
งานประกวดแบบภายในงานสถาปนิก'61
102
ASA18_Book_180419.indd 102 24/4/18 16:10

พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
ASA Club
ดนัย สุรสา และ สร้อยพลอย พานิช
จาก STUDIO KRUBKA
อิฐและดิน โดยเทคนิคการก่อสร้างแบบงานช่างฝีมือ
พื้นที่สังสรรค์ระหว่างสมาชิกสมาคมฯ ที่มีกิจกรรมและการแสดงดนตรีโดยสมาชิกสมาคมฯ
สามารถเข้าใช้พื้นที่ ไม่ต้องเสียค่าใช้จ่าย
พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
ASA Shop + Bookshop
วิภาวี เกื้อสิริกุล และสิทธนา พงษ์กิจการุณ
จาก A MILLIMETRE
อิฐและดิน โดยเทคนิคการก่อสร้างแบบงานช่างฝีมือ
พื้นที่ขายของที่ระลึกของสมาคมฯ และหนังสือจากมหาวิทยาลัยต่างๆ
พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
ASA International Design Competition
สุภาพร วิทยถาวรวงศ์ จาก BEAUTBUREAU
ไม้ โดยเทคนิคการก่อสร้างแบบงานช่างฝีมือ
พื้นที่แสดงงานของผู้ส่งผลงานเข้าประกวด ASA International Design Competition
ภายใต้โจทย์ VEX
พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
ASA Architecture School
ชัชวาล ทรัพย์สืบสกุล และ กณพ มังคละพฤกษ์
จาก ARCHIVE STUDIO
อิฐ โดยช่างเมคนิคการก่อสร้างแบบงานช่างฝีมือ
พื้นที่แสดงงานแนวความคิดการออกแบบของนักศึกษาภายใต้โจทย์ “Beyond ordinary”
โดยพื้นที่จัดแสดงงานจะถูกออกแบบโดยนักศึกษาแต่ละมหาวิทยาลัย โดยได้รับโจทย์
ให้ใช้อิฐประสานจำานวน 350 ก้อน
103 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 103 24/4/18 16:10

พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
ASA Award
เมธี รัศมีวิจิตรไพศาล จาก COMPOSITION A
และ ศรัญญู เอื้อวิเศษวัฒนา
-
พื้นที่จัดแสดงนิทรรศการผลงานที่ได้รับรางวัล ASA Awards 2018 จากทางสมาคม
สถาปนิกสยามฯ
พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
ASA Member
นพพล พิสุทธิอานนท์
จาก QUINTRIX ARCHITECTS
ไม้ไผ่ โดยเทคนิคการก่อสร้างแบบงานช่างฝีมือ
พื้นที่จัดแสดงนิทรรศการผลงานของสมาชิกสมาคมฯ ที่ส่งผลงานเข้ามาเพื่อแสดงในงาน
สถาปนิก'61
พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
หมอบ้าน
วรพงศ์ มนูพิพัฒน์พงศ์ และ อดา จิระกลานนท์
จาก ATELIER 2+
ไม้
พื้นที่ให้คำาปรึกษาการออกแบบและก่อสร้างงานสถาปัตยกรรมแก่ผู้ที่เข้ามาร่วมงาน
สถาปนิก โดยสถาปนิกจิตอาสา
พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
ASA Crew
เสก สิมารักษ์ จาก SAR
อิฐ
พื้นที่จัดแสดงนิทรรศการของนิตยสาร ASA Crew
104
ASA18_Book_180419.indd 104 24/4/18 16:10

พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
ASA Conservation & Vernadoc
พลวิทย์ รัตนธเนศวิไล, หฤษฎี ลีละยุวพันธ์, ธนวรรธน์
ปัจฉิมะศิริ และนัฐวัฒน์ คำารณฤทธิศร
จาก PHTAA
ดิน
พื้นที่จัดแสดงนิทรรศการของกลุ่มงานอนุรักษ์ของสมาคมฯ
พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
ASA CAN
ธาริต บรรเทิงจิตร และภาสุร์ นิมมล
จาก MOR AND FARMER
วิธี วิสุทธิ์อัมพร, อภิชาติ รุ่งแสงวีรพันธ์,
ฐากูร ลีลาวาปะ
จาก CROSS AND FRIENDS
ไม้ไผ่
พื้นที่จัดแสดงนิทรรศการของกลุ่มงานสถาปนิกเพื่อชุมชนของสมาคมฯ
พาวิเลียน
สถาปนิก
วัสดุและโจทย์การออกแบบ
ASA Friend
ศศิชลวรี สวัสดิสวนีย์ จาก SILP ARCHITECTS
ไม้ไผ่
จัดแสดงนิทรรศการของ Universal Design สภาสถาปนิก สภาคณบดี (CDAST) สถาบัน
อาคารเขียว ARCASIA และสถาปนิกภูมิภาค
105 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 105 24/4/18 16:10

DIALOGUES
ON
VERNACULAR
LIVING
สารจากผู้สัมภาษณ์
พีรียา บุญชัยพฤกษ์
106
ASA18_Book_180419.indd 106 24/4/18 16:10

่
เนื้อหาใน Dialogues on vernacular living เป็นการเรียงร้อยบทสัมภาษณ์ ของ คุณ
สันธาน เวียงสิมา ผู้เชี่ยวชาญด้านวัสดุที่ปรึกษาของทีมอำ านวยการ และสถาปนิกรับเชิญ
ผู้ออกแบบพาวิเลียนจัดนิทรรศการต่างๆ ของสมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชู
ปภัมภ์ ภายในงานสถาปนิก’61 ทั้ง 18 กลุ่ม โดยการสัมภาษณ์นั้นแบ่งออกเป็น 2 ส่วน
ส่วนที่หนึ่ง ได้แก่ ความคิดเห็นต่อคำาว่า Vernacular living มุมมองต่อสถาปัตยกรรมพื้น
ถิ่น และสถานการณ์การปรับเปลี่ยนของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในกระแสสังคมปัจจุบันและ
อนาคต ซึ่งก็คือเนื้อหาของหนังสือในคอลัมน์นี้ อีกส่วนหนึ่งคือ เนื้อหาในคอลัมน์ถัดไปที
เป็นการอธิบายแนวความคิดในการออกแบบพาวิเลียนที่อยู่ภายในงาน
จากการสัมภาษณ์สถาปนิกทุกกลุ่มโดยแยกนัดสัมภาษณ์ต่างวันและเวลาตลอดระยะเวลา
สามเดือนก่อนงานสถาปนิกนั้น ผู้สัมภาษณ์ได้รับฟังมุมมองที่น่าสนใจจากผู้ตอบคำาถาม
ทุกท่านที่มีต่อ “สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น” และ “การอยู่อาศัยแบบพื้นถิ่น” สถาปนิกรับเชิญ
ผู้ออกแบบพาวิเลียนในปีนี้ ต่างก็มีพื้นเพ มีความสนใจ และความถนัดหลากหลายมาจาก
คนละสาขา แต่ทว่าการได้รับฟังคำาตอบจากการสัมภาษณ์เกือบยี ่สิบครั ้ง ผู้สัมภาษณ์เปรียบ
เสมือนได้ฟังคำาพูดโต้ตอบระหว่างกันในวงสนทนาสมมติ จึงเป็นที่มาของการเรียงร้อยคำา
ตอบเป็นกลุ่มแนวคิดที่สะท้อนระหว่างกัน และขอเชิญชวนให้ผู้อ่านมองย้อนไปถึงคำาถาม
ซึ่งท่านอาจมีคำาตอบที่แตกต่างไปจากบทสัมภาษณ์นี้ต่อๆ ไป
107 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 107 24/4/18 16:10

สถาปนิกและนักออกแบบพาวิลเลียน
นิทรรศการ BEYOND ORDINARY “ไม่ธรรมดา”
จริยาวดี เลขะวัฒนา, ก่อพงษ์ เสน่หา และ Luke Yeung
จาก ARCHITECTKIDD
ศ.ดร.วีระ อินพันทัง และ พิช โปษยานนท์
สุริยะ อัมพันศิริรัตน์
จาก WALLLSIA
สาวิตรี ไพศาลวัฒนา และ Jakub Gardolinski
จาก PAGAA
เมธัส ศรีสุชาติ
จาก MAGLA
108
ASA18_Book_180419.indd 108 24/4/18 16:10

ศาวินี บูรณศิลปิน และ Tom Dannecker
จาก THINGSMATTER
ดนัย สุรสา และ สร้อยพลอย พานิช
จาก STUDIO KRUBKA
ชัชวาล ทรัพย์สืบสกุล และ กณพ มังคละพฤกษ์
จาก ARCHIVE STUDIO
บุญเลิศ เหมวิจิตรพันธ์
จาก BOON DESIGN
วิภาวี เกื้อศิริกุล และ สิทธนา พงษ์กิจการุณ
จาก A MILLIMETRE
สุภาพร วิทยถาวรวงศ์
จาก BEAUTBUREAU
109 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 109 24/4/18 16:10

นัฐพงษ์ พัฒนโกศัย และ ดลพร ชนะชัย
จาก CLOUD FLOOR
นพพล พิสุทธิอานนท์
จาก QUINTRIX ARCHITECTS
วรพงศ์ มนูพิพัฒน์พงศ์ และ อดา จิระกรานนท์
จาก ATELIER 2+
ศศิชลวรี สวัสดิสวนีย์
จาก SILP ARCHITECTS
สันธาน เวียงสิมา
จาก สำานักงานไม้สถาปัตยกรรมสองนิ้วสี่
110
ASA18_Book_180419.indd 110 24/4/18 16:10

ณัฐวัฒน์ คำารณฤทธิศร, หฤษฎี ลีละยุวพันธ์, พลวิทย์ รัตนธเนศวิไล และ ธนวรรธน์ ปัจฉิมะศิริ
จาก PHTAA
ธาริต บรรเทิงจิตร และ ภาสุร์ นิมมล
จาก MOR AND FARMER
เสก สิมารักษ์
จาก SAR
วิธี วิสุทธิ์อัมพร
จาก CROSS AND FRIENDS
111 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 111 24/4/18 16:10

1.
Vernacular Living
หรือ การอยู่อาศัย “พื้นถิ่น” คืออะไร
ไม่มีจริต
บุญเลิศ
การคิดถึงสเปซโปรแกรมแบบ Vernacular จริงๆค่อนข้างยาก สำาหรับคนที่
อยู่ตึกแถวตั้งแต่เด็กแบบผม ผมชินกับความเป็น 4x12 เมตร ของความเป็น
ตึกแถว ผมจึงรู้สึกว่า Vernacular นั้นไกลตัว และเด็กต่างจังหวัดนั้น Vernacular
ของเขานั้นคืออะไร แต่เหมือนการได้เรียนในมหาวิทยาลัย มันเป็นการเปิดโลกว่า
ประวัติศาสตร์ที่มีมามันคืออะไรบ้าง แต่จะไกลตัวหรือใกล้ตัวก็จะยาก ดังนั้นคำ าว่า
Vernacular จึงเป็นสิ่งที่ไกลตัวสำาหรับผมนิดหน่อย แต่การเป็นแบบนี้ของผม
จึงทำาให้ผมพยายามกลับไปมองว่า ความเป็นพื้นถิ่นของชาวบ้านเขาอยู่กันแบบ
ไหน แบบไหนที่เขาอยู่แล้วสบายใจ พอผมเห็นแล้วก็ชื่นชมพวกเขา
ศาวินี
ต้องขอออกตัวก่อนว่า ปกติเราจะไม่ค่อยถามอะไรยากๆ แบบนี ้กับตัวเอง (หัวเราะ)
และไม่ได้เป็นผู้เชี่ยวชาญทางด้านนี้เลย โดยส่วนตัวแล้วคิดว่าสถาปัตยกรรมพื้น
ถิ่นก็คือสถาปัตยกรรมธรรมดาทั่วไปที่คนทั่วไปใช้ชีวิตอยู่ เรารู้สึกว่ามันเป็นอะไร
ที่สบายๆ น่ารัก ไม่มีจริต ในฐานะสถาปนิก เราพยายามที ่จะนำาเสนอสไตล์หรือ
ดีไซน์อะไรขึ้นมา เพื่อเสนอให้คนทั่วไปรับรู้ว่าต้องใช้ชีวิตแบบนี้สิ แต่ว่าเวลามอง
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น เราจะมองแบบว่ามันไม่ได้มาด้วยความคิดแบบนั้น
สาวิตรี
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น น่าจะเกิดจากพื้นที่ตั้งสภาพแวดล้อม ก่อเกิดจากวัฒนธรรม
ในการสร้างงานในแต่ละพื้นที่ ซึ่งสิ่งเหล่านี้น่าจะผสมผสานเพื่อทำ าให้เกิดสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นขึ้นมา โดยให้ความสำาคัญที่สุดก็คือการใช้งาน และหลักๆ ก็น่าจะเป็นเรื ่อง
การปกป้องตัวจากภัยทางธรรมชาติ ไม่ว่าจะเป็นแดดลมฝน หลังจากนั้นมาก็จึงเกิด
การพัฒนาให้เกิดรูปแบบที่แตกต่างกัน ในแต่ละวัฒนธรรม รวมทั้งวัสดุ สรุปคือสิ่งที่ทำ า
ให้สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมีเสน่ห์คือเอกลักษณ์ในแต่ละพื้นที่ ที่แสดงตัวตนของผู้ใช้งาน
ออกมาได้อย่างชัดเจน โดยที่ไม่เสเเสร้งหรือนอกเหนือจากความต้องการพื้นฐาน
112
ASA18_Book_180419.indd 112 24/4/18 16:10

สอดคล้อง กับบริบท
ศศิชลวรี
การอยู่อาศัยพื้นถิ่นในสิ่งที่เป็นพื้นถิ่น สำ าหรับเราก็คือการที่เราอยู่ในสภาพบริบท
นั้นๆ สิ่งแวดล้อมนั้นๆ หรือบรรยากาศนั้นๆ อยู่ยังไงให้มัน รู้สึกสะดวกสบาย สมดุล
ไม่ใช่แค่อยู่แล้วรู้สึกว่าแค่อยู่ แต่ว่าต้องมีความบาลานซ์ และรู้สึกดีกับสภาพที่
เป็นอยู่นั้นๆ
หฤษฎี
ความเฉพาะถิ่นคือบริบทของการอยู่สบาย ซึ ่งไม่จำาเป็นต้องอ้างถึงเรื่องราวสมัย
ก่อน เพราะเมืองไทยทุกวันนี้ไม่ได้มีลมพัดเข้าถึงพื้นที่เหมือนในอดีต ตอนนี้เรามี
ตึกสูงบัง ความอยู่สบายจึงไม่เหมือนในอุดมคติแต่ก่อน ดังนั้นความพื้นถิ่นใน
ตอนนี้ จึงจำาเป็นต้องปรับตัวให้อยู่กับปัจจุบันเช่นกัน อย่างการออกแบบคอนโด
ก็สามารถเป็นงานพื้นถิ่นได้ ถ้าเราออกแบบให้เขาอยู่สบายได้
นพพล
ถ้าเอาง่ายๆ เลย คำาว่าเฉพาะถิ่นก็คือ ‘อยู่ตรงนี้’ ซึ่งแน่นอนว่ามีความหมาย
ไม่เหมือนกับ ‘อยู่ตรงนั้น’ เพราะว่าบริบทไม่เหมือนกัน เราอยู่ประเทศเมืองร้อน
ก็ต้องสร้างบ้านต่างจากประเทศเมืองหนาว แล้วเมืองร้อนก็อยากสร้างให้บ้าน
เย็น ส่วนเมืองหนาวก็อยากให้บ้านอุ่น
สิทธนา
Vernacular เหมือนเป็นการปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อม
ในที่ใดที่หนึ่งตั้งแต่เรื่องสภาพภูมิอากาศ ภูมิประเทศและ
วัฒนธรรมความเชื่อ
113 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 113 24/4/18 16:10

ดนัย
คำาว่า Vernacular living เราคิดว่าเป็นเรื่องของการอยู่อาศัยของคนที่เหมาะ
กับสภาพแวดล้อม ทั้งทางสภาพอากาศหรือสภาพท้องถิ่น รวมถึงเรื่องบริบท
อื่นๆ เช่นเรื่องสภาพเศรษฐกิจสังคม รวมไปถึงเรื่องวัฒนธรรมความเชื่อต่างๆ
ผมว่านี่เป็นคำานิยามของคำาว่า Vernacular
สุริยะ
สำาหรับผมแล้ว Vernacular Living คือการอยู่อาศัยให้
สอดคล้องพื้นที่และบริบท อาจทั้งสิ่งที่มองเห็นและมอง
ไม่เห็น ทั้งความเชื่อหรือภูมิอากาศต่างๆ ซึ่งสิ่งสองนี้
สำาหรับผม สามารถรวมกันได้
สุภาพร
คิดว่า Vernacular living เป็นการปรับตัวระหว่างคนกับ
สถาปัตยกรรม ให้เข้ากับสิ่งแวดล้อม ภูมิอากาศ และสภาพ
เศรษฐกิจสังคมวัฒนธรรม
วิธี
Vernacular ในความรู้สึกของผมนะ มันเป็นการอยู่อาศัยอย่างเหมาะสมในบริบท
ที่มันเป็นอยู่ ในเมืองเราอาจจะรู้สึกว่าไม่ค่อยมี Vernacular living มาก เพราะ
ว่าเราอยู่ในบริบทนี้ แต่จริงๆ เราก็สร้างสถาปัตยกรรม สร้างพื้นที่ที่มันเหมาะ
สมกับพื้นที่เราอยู่ ที่ต่างจังหวัด พื้นที่ต่างๆ ก็มี Vernacular living ในแนวทาง
ของเขา ในเมื่อบริบทมันแตกต่างกัน การดีไซน์การออกแบบพื้นที่มันก็เลยนำา
ไปสู่คำาตอบที่ไม่เหมือนกัน
114
ASA18_Book_180419.indd 114 24/4/18 16:10

นัฐพงษ์
ดลพร
นัฐพงษ์: ในมุมมองของผมเอง คิดว่าน่าจะเป็นอะไรที ่เรา
พยายามแสดงความเป็นลักษณะของบริบทที่เราเป็นอยู่
ออกมา ในรูปแบบของการอยู่อาศัย หรือการออกแบบ
ของการอยู่อาศัยร่วมกันในชีวิตประจำาวัน
ดลพร: และสิ ่งเหล่านั ้นก็ถูกปรับเปลี่ยนไปตามวิถีช่วงเวลา
ทั้งการดำารงชีวิต อาชีพ เศรษฐกิจ สังคม ดังนั ้น Vernacular
living จึงได้ถูกปรับเปลี่ยนตามโลกที่มันหมุนไป
เสก
ผมไม่อยากให้คิดให้ไกลตัวมาก แต่คิดแบบใกล้ตัวมากคือ ทุกวันนี้เราก็อยู่ใน
Vernacular living โดยไม่รู้ตัวอยู่แล้ว คือการอยู่อาศัยในข้อกำ าหนดปัจจัยทางด้าน
เศรษฐกิจ ทรัพยากร และสภาพแวดล้อม ที่แตกต่างกัน ล้วนทำ าให้เกิด Vernacular
living ขึ้นมาอยู่แล้ว ไม่ว่าจะในระดับ คนหนึ่งคน ระดับครอบครัว หรือว่าทั้ง
สังคม ชุมชน ซึ่งมันสามารถขยายใหญ่ขึ้นไปเรื่อยๆ ตามปัจจัยที่มีผลเข้ามา
สรุปก็คือสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นสำาหรับผมคือ สถาปัตยกรรมที่ใช้ทรัพยากรรอบ
ตัวได้อย่างมีประสิทธิภาพ ตอบโจทย์ทางสังคม เศรษฐกิจ และการก่อสร้าง
หรือการตอบโจทย์ทางด้านจิตใจ
จริยาวดี
สถาปัตยกรรมพื ้นถิ ่นคือสถาปัตยกรรมที ่เคารพและตอบสนองกับสภาพแวดล้อม
เหมือนกับว่าธรรมชาติของการก่อสร้าง จะอยู่บนฐานความเป็นอยู่อาศัยและ
การมองสภาพแวดล้อมเป็นหลัก ซึ่งต่อมาเมื่อมนุษย์พัฒนาการในด้าน
เทคโนโลยีต่างๆ เราก็เริ่มพยายามจะเอาชนะธรรมชาติ ทำาให้การเป็นอาศัยของ
เราเริ่มห่างกับคำาว่าธรรมชาติ
เวลาพูดถึงคำาว่า Vernacular living คนเราก็มักพูดถึงสไตล์ แต่ความ
เป็นจริงมันไม่ใช่เรื่องสไตล์ แต่จริงๆ คือเรื่องของแนวทางและกระบวนการ
มากกว่า ถามว่าเราจะรับผิดชอบสิ่งนี้ต่อการออกแบบได้อย่างไร แน่นอนว่า
เราก็อยู่ในยุคที่เทคโนโลยีมามีบทบาทกับการอยู่อาศัย และออกแบบพัฒนา
กระบวนการก่อสร้าง นั่นทำาให้เราถูกดึงออกมาห่างไกลจากคำาว่า Vernacular
ค่อนข้างมาก ซึ่งตอนนี้เราเป็นยุคที่น่าจะเริ่มคิดและย้อนกลับไป เชื่อมกับสิ ่ง
115 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 115 24/4/18 16:10

่
เหล่านี้ และก็ต้องยอมรับว่าปัจจุบันเรานั้นห่างจากคำ าว่าพื้นถิ่นมาก นอกจากว่า
มันจะมีบริบทที่เราจะเข้าไปในอยู่ในสถานการณ์ที่กลับไปอยู่กับธรรมชาติเดิมจริงๆ
ซึ่งเราเชื่อว่าสัญชาตญาณของมนุษย์นั้น พยายามจะกลับไปเชื่อมต่อกับธรรมชาติ
เดิมอยู่แล้ว
ภาสุร์
จริงๆ สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ตัวมันเองมันทำาหน้าที่ในการบอกเล่าเรื่องราว
อีกทีนึงไม่ว่าสถาปัตยกรรมตรงนั้นมันจะไปอยู่พื้นที่บริบทไหนก็ตาม เช่นถ้าอยู่
ในพื้นที่ชนบทอาจจะใช้เรื่องของวัสดุพื้นถิ่นในการนำาเสนอเรื่องราวของพื ้นที
หรือว่ารูปทรงของสถาปัตยกรรมเองก็สามารถบ่งบอกสภาพแวดล้อม หรือการ
ใช้งานของคนได้ จริงๆสถาปัตยกรรมในเมืองเองก็เหมือนกัน เพียงแต่ว่ามัน
เปลี่ยนในเรื่องขององค์ประกอบเฉพาะตัวในการทำา
สันธาน
การอยู่อาศัยแบบเฉพาะถิ่นในมุมมองผม อย่างที่บอกว่าผมเป็นช่างเทคนิค
สถาปัตยกรรม สิ่งที่จะเป็นมุมมองการอยู่อาศัยเฉพาะถิ่นหรือพื้นถิ่นนั้น ผมมอง
ว่า เป็นอะไรก็แล้วแต่ที่มันเกิดขึ้นจากวัฒนธรรม ประเพณี รวมทั้งเศรษฐกิจเอง
เมื่อรวมแล้วมันสะท้อนให้เกิดคำาว่า “พื้นถิ่น” ขึ้นมา จะเป็นการอยู่อาศัยแบบ
พื้นถิ่น หรือรูปแบบสถาปัตยกรรมแบบพื้นถิ่น สิ่งเหล่านี้ล้วนเกิดจากความจริง
ของสิ่งที่แวดล้อม เป็นอย่างที่คนในถิ่นนั้นๆเป็น แต่ก็อาจจะเหมือนและแตก
ต่างกับถิ่นอื่นในบางเรื่อง
ชัชวาล
เรื ่องที ่สำาคัญก็คือเทคนิคการก่อสร้างของสถานที่นั้นๆ
ด้วยว่า คนตรงนั้นมีความรู้ความสามารถแค่ไหน เพราะ
ว่าความคิดของสถาปนิกกับช่างที่ทำาการก่อสร้าง ก็ควร
ต้องสอดคล้องกันไปด้วย
เมธัส
ในความคิดของผม นี่คือสถาปัตยกรรมที่เกิดจากบุคคล
ในท้องถิ่น ซึ่งจะมองเขา เป็นสถาปนิกก็ไม่เชิง เพราะเขา
มีความเป็นช่างที่สามารถใช้วัสดุท้องถิ่น ใช้สภาพแวด
ล้อม เพื่อสร้างงานสถาปัตยกรรมนั้นๆ ขึ้นมา
116
ASA18_Book_180419.indd 116 24/4/18 16:10

วรพงศ์
อดา
วรพงศ์: เรามักจะนึกถึงเวลาที่เราเดินทางไปต่างจังหวัด ตามหมู่บ้านที่ไม่ต้อง
พึ่งพาจากภายนอก หมู ่บ้านเหล่านี ้เรามักเห็นงานสถาปัตยกรรมและความเป็น
อยู่ที่เกิดขึ้นเฉพาะตรงนั้นชัดเจน อย่างเช่นวัสดุก็เป็นวัสดุที่ไม่ได้หาซื้อได้ตาม
ร้านวัสดุก่อสร้างทั่วไป
อดา: หรืออุปกรณ์ในการดำารงชีวิตก็เป็นอะไรที่หาทำาได้เองจากวัสดุในพื้นที่ แต่
ถ้าพูดถึงวัสดุในบริบทกรุงเทพฯ ก็สามารถเป็น Vernacular ได้เหมือนกัน เช่น
วัสดุตามร้านขายของชำา ก็เป็นวัสดุที ่หาได้ในพื ้นที ่ตรงนั ้น ก็อาจถือว่า Vernacular
เช่นกัน
วรพงศ์: อย่างตามไซต์งานก่อสร้าง เราเคยเห็นคนงานเขาใช้วัสดุบ้านๆ ใกล้ตัว
ที่เราคาดไม่ถึงมาสร้างแคมป์คนงาน เช่น เอาป้ายหาเสียงมาทำาผนัง
อดา: หรือเรื่องเทคนิคงานช่าง เช่น การผูก การมัด ที่ไม่ได้เรียบร้อยมากตรงนั้น
มันก็เป็นแง่หนึ่งของ Vernacular Living
117 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 117 24/4/18 16:10

2.
สถาปนิกคิดอย่างไรกับคำาว่า “Vernacular architecture is an
architecture without architects” (B. Rudofsky, 1964)
วิภาวี
เรารู้สึกว่า Architecture สามารถ Without architects ได้ แต่จำาเป็นต้อง
With designs เพราะถึงจะไม่มีสถาปนิก ก็ต้องมีจุดประสงค์ในการออกแบบ
ซึ่งถ้ามีสถาปนิกเข้าไปช่วยในการออกแบบ ก็จะทำาให้สถาปัตยกรรมยิ่งสมบูรณ์
มากยิ่งขึ้น
นพพล
ส่วนตัวผมเห็นด้วยกับความคิดนี ้เพียงว่าในปัจจุบันก็จะถูกเปลี ่ยนไปบ้าง ซึ่งพอผม
ได้ยินคำานี้ ผมก็มักจะนึกถึงคำาว่า ‘ป่า’ กับคำาว่า ‘สวน’ โดยที่ป่าก็คือเรื่อง
ธรรมชาติ ซึ่งคล้ายกับ Architecture witout architects ป่าเกิดจากที่ชาว
บ้านต้องการอะไรชาวบ้านเขาก็ปลูกอย่างนั้น ส่วนสวนนั้นแตกต่างกันออกแบบ
เพราะว่ามีดีไซเนอร์เข้ามาจัดการตัดแต่ง เหมือนงานสถาปัตยกรรมที่มีสถาปนิก
อยู่เบื้องหลังคอยกำากับ
นัฐพงษ์
สถาปนิกเป็นเหมือนกลุ่มคนตัวอย่าง ที่จะชี้ให้เห็นว่า สิ่งในชีวิตประจำาวันที่ผู้คน
ทั่วไปเหล่านั้นออกแบบด้วยตัวเขาเอง กับสิ่งที่สถาปนิกออกแบบนั้น จะมีความ
แตกต่างกัน ทั้งสุนทรียศาสตร์ และในแง่ของความงาม ถึงแม้ว่าจะเป็นฟังก์ชัน
เดียวกัน
วิธี
สถาปนิกเหมือนเป็นผู้มีความเข้าใจคนใช้งาน การใช้งาน การจัดพื้นที่ การสร้าง
สถาปัตยกรรมที่สร้างพื้นที่ สร้างสเปซ สร้างความสัมพันธ์ทางสังคมอย่างลึกซึ้ง
สถาปนิกก็เลยมีบทบาทในการเข้ามาช่วยสกัดความลึกซึ้งของวิถีชีวิตคน
ออกมาเป็นสเปซได้มากขึ้น
118
ASA18_Book_180419.indd 118 24/4/18 16:10

้
Jakub
It is a provocative statement. In my view, vernacular architecture is
local, minimal, unattached to fashion, and directly responding to the
human need. However, at the moment an architect becomes involved
(with architecture), he will try to impose his style on the design. He will
not think a room is a room or as a shelter but as a configuration. And
this is where architecture is started, having said that there is nothing
wrong with it, but it does not correspond to, in my view, a meaning of
vernacular architecture.
ดนัย
ผมว่าประโยคนี้น่าจะเป็นใจความหลักขอคำาว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น เพราะน่าจะ
เกิดจากการที ่คนที ่อยู ่อาศัยในที ่นั ้นๆ คิดกลั ่นกรองและหาวิธีการที่จะอยู่ในที่นั้นๆ
ให้เหมาะสมกับบริบทที่สุด ถ้าถามกับตัวเราที่เป็นสถาปนิกกับประโยคนี้ว่าคือ
อะไร ผมว่า ณ ปัจจุบันสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมันเปลี่ยนไปเยอะ ในเชิงของสิ่ง
ที่เข้ามามีผล ทั ้งเรื ่องเทคโนโลยีต่างๆ ทั ้งในแง่การผลิตและสิ ่งที ่ช่วยเสริมให้เรา
อยู่อาศัยได้ง่ายขึ้น จนบางทีผมว่าชาวบ้านเอง ไม่สามารถนำาเทคโนโลยีเหล่านี
มาสร้างสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่แท้จริงได้ อาจจะต้องอาศัยสถาปนิกมาช่วยหยิบ
หรือจัดระเบียบของเทคโนโลยีต่างๆ ให้เข้ากับชีวิตที ่เหมาะสมขึ ้น เช่น ชาวบ้าน
ทุกวันนี ้จะติดแอร์ เขาก็ไม่รู้ว่ามันจะอยู่กับสภาพแวดล้อมได้ตรงไหน
119 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 119 24/4/18 16:10

กณพ
จริงๆ หนังสือของ Bernard เล่มนี้ ผมไม่เคยอ่านนะ แต่พอลองค้นใน
อินเทอร์เน็ตดู พบว่าหนังสือเล่มนี้มีอายุถึง 50 ปีแล้ว ก็เลยเข้าใจว่าคงเหมือน
ที่ผมบอกตอนแรก ว่าถ้าบ้านอยู่สวนมะพร้าวก็เลยเอาต้นมะพร้าวมาสร้าง
บ้านเหมือนนกสร้างรังที่ว่าถ้าเจออะไร ก็จะหยิบตรงนั้นมาใช้ และผมนั้นคิดว่า
Architecture without architects ตอนนี้มันกำาลังห่างไกลจากคำาว่า Vernacular
ขึ้นเรื่อยๆ เพราะ Vernacular เป็นเรื่องการวิวัฒนาการ ไม่ใช่แค่เรื ่องธรรมชาติ
แล้ว มันมีเรื่องเศรษฐกิจ สังคม กฎหมาย หรือแม้กระทั่งราคาที่ดิน ที่มาผนวก
เข้าไป ดังนั้นสถาปนิกจึงเป็นคนที่ควรทำาให้ Vernacular กลับขึ้นมาในมุมมอง
ใหม่ด้วยซ้ำา
ดลพร
คิดว่าสิ่งที่คนทั่วไปออกแบบจนกลายเป็นชีวิตประจำาวัน เหมือนก็เป็นการแสดง
ลักษณะของพื้นที่นั้นๆ ออกมาได้อย่างซื่อตรง แต่อย่างหน้าที่ของสถาปนิกหรือ
นักออกแบบ เราจะมีการจัดระบบที่อาจจะตอบโจทย์ได้ชัดเจนและลงตัวกว่า ซึ่ง
สิ่งนี้คนทั่วไป เขาสามารถนำาไปปรับเปลี่ยนและต่อยอดได้ จากตัวอย่างที่เราได้ทำา
วรพงศ์
อดา
วรพงศ์: Vernacular คือการสั่งสมองค์ความรู้ของ
คนที่อยู่ในบริเวณนั้นๆ ซึ่งอาจต้องใช้เวลาถึง 10-20 ปี
ที่คนตรงนั้นพยายามพัฒนาขึ้นมา จนมันใช้งานได้ดีจริงๆ
ทั้งในเรื่องเทคนิค วัสดุ และกระบวนการก่อสร้าง
อดา: เมื่อองค์ความรู้นี้ สามารถใช้ได้จริงอย่างประสิทธิภาพในที่ตรงนั้น พอคน
แถวนั้นมาเห็น ก็จึงนำาไปทำาต่อ สั่งสมและพัฒนา จนกลายเป็นอัตลักษณ์ของ
พื้นที่ขึ้นมา ซึ่งนี่ไม่จำาเป็นต้องมีสถาปนิกเลย ถ้าองค์ความรู้เหล่านี้ถูก
พัฒนามาจากลองผิดลองถูกจริงๆ
วรพงศ์: มันไม่ใช่ Individual knowledge แต่มันคือ
Collective knowledge ที่เกิดจากพื้นที่ตรงนั้นๆ
120
ASA18_Book_180419.indd 120 24/4/18 16:10

เมธัส
ในขณะที่เขาทำางานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นได้ แสดงว่าเขาก็มีความเป็นสถาปนิก
อยู่ในตัว เพียงแต่จะพูดถึงคำาว่าสถาปนิกในปัจจุบันก็อาจจะเป็นเรื่องการรองรับ
นายทุน การรองรับโจทย์ที่หลากหลายกว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ซึ่งเป็นอะไรที่
ไม่ผิด ถ้าสถาปัตยกรรมดีๆ เกิดขึ้นจากคนที่ไม่ได้เรียนสถาปัตยกรรม และมัน
ก็ยังมีคุณค่าอยู่
บุญเลิศ
มันเป็นความจริง ที่จริงเราไม่จำาเป็นต้องมีสถาปนิกนะ แต่ในโลกใบนี้ พอวิชา
ชีพมันถูกแยกย่อยออกมาตามคุณสมบัติของสังคมที่เป็นทุนนิยม ในสมัยก่อน
ทุกอย่างมันเกิดขึ้นตามข้อกำาหนดของธรรมชาติ อย่างเช่นเมืองไทยสมัยก่อนก็
มีแต่ป่าอย่างเดียว มีแต่ไม้ ดังนั้นเราก็ต้องใช้ไม้ เวลามีดินก็ต้องเอามาเผาไฟ
ให้เป็นอิฐที่แข็งแรง เพื่อทำาอาคารสาธารณะ เพราะต้องใช้กรรมวิธีเยอะ ทำาให้
อาคารพื้นถิ่นและอาคารที่พักอาศัยก็จะแยกชัดเจนตามวัสดุก่อสร้าง และขนาด
ของอาคาร ดังนั้นความเป็น Vernacular ที่พูดถึง จะเป็นอะไรที่ไม่ต้องมี
สถาปนิก แต่ที่ทุกวันนี้สถาปนิกเป็นอาชีพที่ทุกคนกำาหนดขึ้นมาเอง ผมเชื่อว่า
ทุกคนเป็นสถาปนิกได้ โดยไม่ต้องจบจากโรงเรียนสถาปัตยกรรม ถ้าเขา
เข้าใจธรรมชาติของสถาปัตยกรรม พูดง่ายๆ สำาหรับผมสิ่งนี้คือ ‘การกระทำาที่
ทำาให้ต้องสร้างสิ่งก่อสร้างขึ้นมา’
วิภาวี
อย่างเช่นบ้านสมัยก่อน ใครเป็นคนกำาหนดว่า บ้านไทยต้องมีใต้ถุนสูง มีหลังคา
ยอดสูง ต้องทำาจากวัสดุไม้ ซึ่งก็เป็นไปได้ว่า เรื่องนี้เกิดจากการที่เห็น
ข้างบ้าน สร้างบ้านแบบนี้แล้วอยู่ดี น้ำาท่วมแล้วบ้านเขาไม่เป็นไร ถ้าถามว่า
ณ เวลานั้นมีสถาปนิกหรือไม่ ก็ไม่มีนะ สิ่งเหล่านี้เกิดจากการถ่ายทอดองค์ความ
รู้ภูมิปัญญาต่อๆ กันมา
121 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 121 24/4/18 16:10

สันธาน
ผมไม่ใช่นักประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม ไม่ใช่นักประวัติศาสตร์ศิลปะด้วย แต่
ผมตั้งคำาถามว่า คำาว่าสถาปนิก หรือคำาว่า สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ในเอเชียเอง
ถูกจำากัดความตั้งแต่เมื่อไร สำาหรับผมเอง เรานิยามคำาว่า สถาปนิก ว่าอะไร
สถาปนิก คือผู้สร้างสรรค์สถาปัตยกรรมหรือเปล่า ในทางกลับกันสถาปัตยกรรม
จะต้องถูกสร้างโดยสถาปนิกเท่านั้นหรือ ผมตอบคำาถามนี้ไม่ได้
“Architecture without architects.” ก็ต้องกลับมาตรงนี้ว่า จริงๆ แล้วมันไม่
without architects หรอก ถ้ามันจะเกิดได้ต้องมี Architects แต่ก็กลับมา
ที่คำาถามผมว่า แล้วคนไหนเป็น Architects คนที่สร้างสรรค์งานนั้นเป็น
สถาปนิกในบริบทของเราหรือเปล่า
ถ้าชาวบ้านสมัยก่อนที่เขาเริ่มทำาทุกอย่างเอง ตั้งแต่การคิดโครงบ้าน จะต้อง
ปลูกห้องกี่เสา จะเลือกตำาแหน่งไหนว่าจะต้องอยู่ที่ลุ่มที่ดอน ต้องหันหน้าไป
ทางทิศไหน ตามคติความเชื่อ หรือว่าตามเงื่อนไขของสภาพไซต์ ขึ้นเสาเอก
เมื่อไร จะตั้งเสาเอกยังไง เลี้ยงสัตว์ตรงไหน หรือความสูงของบ้านควรสูงจาก
พื้นดินเท่าไร เพื่อที่จะป้องกันน้ำา สิ่งพวกนี้ไม่ได้แตกต่างอะไรจากสถาปนิกใน
ปัจจุบัน แต่ว่าเพราะการมาถึงของคำาว่าสถาปนิก ปู่ย่าตาทวดของเราก็เลยไม่ได้
ถูกเรียกว่า สถาปนิก นี่เลยเกิดคำาขึ้นมาว่า สถาปัตยกรรมเกิดขึ้นมาจากชาวบ้าน
ธรรมดาที่ไม่ใช่สถาปนิกหรือ สมัยนั้นเขาอาจจะคิดว่าตัวเองเขาอะไรก็ได้ ที่หน้า
ที่เหมือนสถาปนิก แต่ไม่ได้ใช้คำาเดียวกัน
ผมไม่เห็นด้วยกับ ประโยค “Architecture without architects.” Architecture
ทุกอันมันถูกสร้างสรรค์ โดยบุคคลหนึ่ง ที่ในอดีตจะเรียกว่า อะไรก็แล้วแต่ มันจะ
ต้องถูกสร้างด้วยบุคคลอย่างน้อยหนึ่งคนเพราะงั ้นทุกอย่างมันไม่มีสถาปัตยกรรม
โดยบังเอิญทำาไมเราไม่เรียก ซุ ้มต้นไม้ที ่เกิดขึ ้นโดยธรรมชาติว่าสถาปัตยกรรมล่ะ
เมื่อมันคุ้มแดดคุ้มฝน ป้องกันอันตราย แล้วบอกว่าสถาปัตยกรรม มันคือ
อะไร มันคือมนุษย์สร้างขึ้น เพื่อกำาหนดอาณาเขต ปกป้อง เพราะงั้น เมื่อมนุษย์
สร้างขึ้นปุ๊บ มันจึงไม่มีสถาปัตยกรรมไหนที่ไม่ถูกคนสร้าง ถูกนิยามว่าเป็น
ใครก็เป็นผู้สร้างแหละ สรุปว่าผมไม่มี ความเชื่อเรื่องคำาที่ว่า “Architecture
without architects.”
122
ASA18_Book_180419.indd 122 24/4/18 16:10

วิธี
ตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ มนุษย์เราก็สร้างบ้านเองอยู่แล้ว โดยที่ไม่ต้อง
มีการบัญญัติว่าใครเป็นสถาปนิก แต่ด้วยวิถีชีวิตที ่เขาเข้าใจตัวเองว่าเขาจะต้อง
อยู่ยังไง เขาจะต้องกินยังไง เขาจะต้องทำางานยังไง ชีวิตเขาขับเคลื่อนโดยอะไร เขา
จึงสามารถสร้างพื้นที่ของเขาเองได้ เพราะว่าเขาเข้าใจชีวิตเขาอย่างลึกซึ้ง จน
ช่วงหลังเรามีสถาปนิก เราบัญญัติว่าเราเป็นสถาปนิก มันมีตำาแหน่งมีบทบาท
นี้เกิดขึ้นในสังคม Vernacular living จริงๆ น่าจะอยู่กับมนุษย์มานานแล้วก็ได้
แต่เราไม่ได้บัญญัติมัน แค่พอมีสถาปนิก เราก็เลยต้องการคำามาจำากัดความมัน
สิทธนา
สมัยก่อนแล้วนั้น เขาไม่มีการแบ่งอาชีพอยู่แล้วว่า ใครเป็นอาชีพอะไร เพราะใน
คนๆ หนึ่ง สามารถทำาได้หลายอย่าง ทำาให้องค์ความรู้เรื่องการออกแบบ
สถาปัตย์ในอดีตก็ค่อยๆ ถ่ายทอดมาจนเริ ่มมีการจัดระบบอาชีพ และมากำาหนด
ว่าสถาปนิกเท่านั้นที่สามารถทำางานสถาปัตย์ได้ ดังนั้นเราคิดว่า Architecture
without architects จริงๆ แล้ว ก็มี Architect อยู่ในนั้นแต่แรกอยู่แล้ว
ศศิชลวรี
ก่อนหน้านี้มันคงไม่ได้มีอาชีพ หรือคนที่ทำาหน้าที่ ที่เรียกว่า “สถาปนิก”
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นก็คือสิ่งที่สะท้อน Vernacular living คืออยู่ยังไงให้สมดุล
และมีความสุข บางทีเหมือนเราเดินอยู่กลางแจ้งในพื้นที่เขตร้อน เราอาจจะไม่
ได้รู้สึกสบายหรอก เพราะฉะนั้นอะไรที่มันทำาให้เกิดความสบายนี้ขึ้นมา ก็อาจ
จะด้วยสิ่งปลูกอาศัย หรืออาคารต่างๆ ที่ทำาให้ตอบสนองความต้องการของคน
เพราะฉะนั้น สถาปัตยกรรมที่ไม่ใช่สถาปัตยกรรมในอดีตก็คือการที่สิ่งก่อสร้าง
บางอย่างมาตอบสนองให้คนอยู่ในโซนนั้นๆ ได้อย่างมีความสุข โดยที่ไม่ต้อง
ใช้สถาปนิก และเมื่อมีสิ่งปลูกสร้างบางอย่างที่มันตอบสนองความต้องการของ
คน มันอาจจะมากบ้าง น้อยบ้าง เกินบ้าง มันเลยทำาให้ต้องมีสถาปนิก ซึ่งทำาให้
สิ่งต่างๆ เหล่านี้เกิดความพอดีมากขึ้น
123 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 123 24/4/18 16:10

Luke
There is a real truth in that. If you look at architecture as a building, and
look at the entire lifespan of the building from the beginning to the end,
an architect only plays a small part at the beginning of the building.
After the building completed (the construction), they still hold another life
that architecture goes beyond the design. So, I think the phase (“Architecture
without architects”) rehearses how architect only plays one part
of the building in term of guiding it towards its birth. But, there are still
a whole life to it that it would be interesting if architect could look more
at the way building is inhabited, used, and changed over time as well.
ภาสุร์
จริงๆ สถาปนิกอาจจะเข้ามาช่วยเติมเต็มภาพบางอย่างมากกว่า เพราะว่า
สุดท้ายแล้วผมมองว่า สถาปัตยกรรมชิ้นหนึ่งมันจะสำาเร็จได้ มันต้องเกิดจาก
การใช้งานที่ตอบโจทย์กับพื้นที่ กับคนที่อยู่จริงๆ ถ้าหน้าที่ของมันเป็นที่อยู่
อาศัย มันก็ต้องตอบโจทย์ให้กับคนที่อยู่อาศัยนั้น ฉะนั้นจริงๆ Vernacular
living ถ้ามองย้อนกลับก็คือโจทย์ที่เริ่มต้น มันอาจจะเป็นการประเมินของเรื่อง
บริบทคนใช้งานจริงๆ โจทย์มันมาจากเจ้าของพื้นที่นี่แหละ ในการกำาหนดรูป
แบบต่างๆ หรือว่าการที่เขาใช้ชีวิตยังไง สถาปนิกอาจจะแก้ในส่วนของการ
เติมเต็มภาพ หรือว่าร้อยเรื่องให้มันเข้ามาด้วยกัน อาจจะเป็นเรื่องของการใช้
เทคนิค ใช้องค์ความรู้บางอย่าง ใช้ประสบการณ์ในการออกแบบมาช่วย แต่ผม
มองว่าโดยหลักแล้ว สถาปนิกมันก็ต้องอิงกับคนที่ใช้งานกับพื้นที่
จริยาวดี
สำาหรับเราคิดว่า คำานี้มีความหมายที่ค่อนข้างมีนัยยะในตัวมันเองอยู่แล้วอย่างที่
พูดว่าสถาปัตยกรรมในปัจจุบันนั้น ได้ไปไกลกว่าความต้องการปกติทั่วไปแล้ว
และเป็นช่วงที่เรากำาลังเรียนรู้ในสิ่งรอบๆ ตัว ที่เชื่อมโยงสิ่งที่ธรรมชาติให้ใน
การออกแบบรวมถึงเรื่องการใช้ชีวิตด้วยซ้ำาไป ซึ่งมีบางคนที่กล่าวว่าโรงเรียน
สถาปัตยกรรมนี่แหละ เป็นตัวการที่ทำาให้งานสถาปัตยกรรมไกลออกจาก
คำาว่าพื้นถิ่น เพราะสิ่งที่เราเรียนมา บางครั้งมันมีมาตรฐานบางอย่าง ที่ใช้
ความสะดวกสบายของมนุษย์เป็นหลัก จนทำาให้เราลืมมองถึงธรรมชาติของการ
เกิดสิ่งต่างๆ และการเกิดถึงพื้นที่ใช้สอยที่มันสัมพันธ์กับความธรรมดา ซึ่งเรา
ก็พยายามใช้เทคโนโลยีเอาชนะสิ่งต่างๆ ทำาให้สถาปัตยกรรมถูกบิดเบือนไปเป็น
สิ่งต่างๆ ที่ไกลออกจากความเรียบง่าย จากจุดกำาเนิดของมัน
124
ASA18_Book_180419.indd 124 24/4/18 16:10

ศาวินี
โดยในความคิดพื้นฐานเห็นด้วยนะคะ คือเราเข้าใจสิ่งที่ Rudofsky แกพยายาม
จะพูดถึง หรือเปิดประเด็นสนทนา และมันเป็นสิ่งที่ดีที่แกใช้คำาที่ตรงไปตรงมา
คือพอใช้ประโยคนี้มันทำาให้คนเข้าใจในทันทีหรือคิดว่าเข้าใจ ในฐานะคนที่เรียน
ออกแบบมา ทั้งประวัติและทฤษฎีสถาปัตยกรรม เราก็จะเห็นว่าสิ่งที่เราเรียน
มานั้นมันค่อนข้างจะแคบมาก เพราะมันก็มีความจำาเป็นบางอย่างที่เราต้อง
เรียนแบบนี้ แล้วเมื่อเราอยู่ในวัฒนธรรมการเรียนแบบนั้น มันก็ทำาให้เราสนใจที่
จะสร้างงานที่พูดถึงประเด็นเหล่านั้น แต่ไม่ใช่หมายความว่าเราไม่สนใจ หรือ
ไม่ได้รับอิทธิพลจากสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น เพราะสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นค่อนข้าง
มีอิทธิพลต่อเราตลอดเวลา หลายๆ งานที่เราทำาก็ได้รับมาจากสิ่งที่เราเห็นทั่วๆ
ไปนี่แหละ
รูปร่างหน้าตาหรือวัสดุของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น มันเกิดเป็นเรื่องของความต้อง
การจริงๆ และที่เรารู้สึกว่ามันมีเสน่ห์มากก็คือ พวกเขาสามารถทำาอะไรจาก
วัสดุหรือต้นทุนที่น้อยมาก แม้กระทั่งความรู้ เพราะไม่ได้ถูกฝึกมาให้เป็น
สถาปนิกเลยและเสน่ห์อีกเรื่องนึงก็คือความไม่ตายตัวกับวิธีการและผล
ที่ออกมา มันเหมือนกับการทดลองทำา เช่นเขาอาจจะลองขึ้นโครงสร้างจากวัสดุ
นึงขึ้นมาแล้วมันรับน้ำาหนักไม่ไหว พอเห็นตรงไหนไม่แข็งแรงเขาก็ค่อยเสริมเอา
ซึ่งในแง่นึง เราอยากเป็นอย่างเขา เพราะเราเองทำางานก็วาดงานเสร็จไปแล้ว
โดยที่ยังไม่ได้ลองเลยเรากำาหนดทุกอย่างในงานไปแล้ว มันทำาให้งานตายตัว
เกินไป ซึ่งจริงๆ พอเวลาที่พูดถึงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น หลายคนก็จะมีภาพ
อยู่ในหัว แต่ถ้าเราไม่ได้คิดในแง่ภาพ และมองในวิธีการแทนเราก็จะเห็นอะไรอีก
เยอะแยะเลยที่รวมเข้ามาอยู่ในคำาว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น และหลายครั้งมันเป็น
งานออกแบบที่มีประสิทธิภาพและใช้ความคิดสร้างสรรค์สูงมาก
เสก
ผมว่า โดยหน้าที่ของสถาปนิก คือคนที่มีความสามารถในการทำางานก่อสร้าง
หรือว่าทำาแบบในการก่อสร้างได้ แต่ว่าพอสุดท้ายแล้ว เรื่องของไอเดียในการอยู่
อาศัย มันไม่ได้จำากัดอยู่เฉพาะสถาปนิก จริงๆ ผมว่าสถาปนิกเอง ควรจะมอง
ตัวเองให้ไม่เป็นสถาปนิกมาก และพยายามมีความเห็นต่อสภาพแวดล้อมในการ
ออกแบบ เพราะในความเห็นของผมคือ ประโยคนี้มันควรเกิดขึ้นเป็นคำาถามใน
หัวของสถาปนิกในการออกแบบเสมอ ว่าถ้าเราออกแบบสถาปัตยกรรมโดยที่เรา
ไม่ได้เป็นสถาปนิก หน้าตาของมันจะเป็นยังไง แต่พอยุคเรามีสถาปนิก แล้ว
หน้าที่ของสถาปนิกมันกว้างมาก ซึ่งถามว่าจำ าเป็นไหม ผมว่าในมุมของกฎหมาย
มันก็จำาเป็น บนขอบเขตของมัน แต่ถ้าในมุมของการออกแบบ ผมว่าไม่จำาเป็น
ต้องมีก็ได้ หรือว่าจำาเป็นต้องมี ก็แล้วแต่กรณีไป
125 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 125 24/4/18 16:10

่
สุริยะ
ในความคิดของผม ถึงแม้ว่าเราจะเป็นสถาปนิกก็ตาม เวลาเราลงมือทำาการ
ออกแบบนั้น เราก็ต้องทำาด้วยที่ว่าเราเป็นคนใช้ชีวิตที่นั่น ให้เราลืมความเป็น
สถาปนิก เราเป็นส่วนหนึ่งในการใช้ชีวิตบนพื้นที่ตรงนั้นจริงๆ เพราะเมื่อเราลืม
สิ่งนี้ลงได้ ก็จะทำาให้งานที่เราออกแบบนั้นดูมีชีวิตและสอดคล้องกับการใช้งาน
จริงๆ ไม่แข็งและทื่อเกินไป ไม่ใช่เราออกแบบแล้วคิดว่าตัวเองไม่ได้อยู่ตรงนั้น
สุภาพร
จริงๆ มันเป็นแนวความคิดที่ Humble สำาหรับสถาปนิกมาก และก็ Refreshing ใน
เวลาเดียวกัน มันเป็นอะไรที่เราต้องตั้งคำ าถามในอาชีพของเราเองอยู่แล้วว่าบทบาท
ของพวกเราอยู่ตรงไหน ถ้าชาวบ้านในวัฒนธรรมต่างๆ ของทุกมุมโลก เขาสามารถ
จะสร้างสถาปัตยกรรม หรือสามารถจะสร้าง shelter ที ่อยู ่อาศัยของตัวเองได้ โดยที
ไม่ต้องใช้สถาปนิก ซึ่งสถาปัตยกรรมเหล่านี้ก็เกิดขึ้นก่อนจะมีวิชาชีพสถาปนิกด้วยซ้ำ า
การที่จะตอบคำาถามนี้ เราคิดว่ามันมีแนวความคิดของนักทฤษฎีอีกคนหนึ่งที่
ค่อนข้างจะ Friendly กว่า ซึ่งเขาชื่อว่า Paul Oliver เขานิยาม Vernacular
architecture ว่า ‘Architecture by the people of the people’ เราคิดว่า
สถาปนิกก็เป็นส่วนหนึ่งของ The people เป็นมุมมองที่ Humble กว่า ทำาให้
เราก็จะดีไซน์จากมุมมองที่ถ้อยทีถ้อยอาศัยกว่า
สาวิตรี
เรามองว่าเป็นเรื่องของ Approach และเรื่องของความต้องการของเจ้าของ
อาคารมากกว่า โดยส่วนตัวเชื ่อว่าการออกแบบทุกอย่าง มันมีที่มาที่ไป มีเหตุผล
และความหมายในตัวเอง ส่วนที่เป็นของตกแต่งมันก็จะเป็นเรื่องของความชอบ
ซึ่งความชอบของคนเรามันเปลี่ยนได้ตลอดเวลา แต่ถ้ามันมาจากความต้อง
การจริงๆ มาจากเหตุผลของสภาพที่ตั้ง ดังนั้นไม่ว่าจะ Architecture without
architects หรือ Architecture with architects แล้วสุดท้ายสถาปัตยกรรมมัน
บรรลุเป้าหมายของการใช้งาน หรือสิ่งตกแต่งที่เกิดขึ้นจากความต้องการจริงๆ
โดยมีเหตุผล เราว่าทั้งสองอย่างก็มีคุณค่าไม่ต่างกัน
126
ASA18_Book_180419.indd 126 24/4/18 16:10

3.
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นปัจจุบันคืออะไร
ได้รับผลกระทบจากระบบอุตสาหกรรมและเทคโนโลยี
สิทธนา
วิภาวี
สิทธนา: ตอนนี้ค่อนข้างเปลี่ยนไปเยอะเลย แต่ก่อนสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ใน
แต่ละพื้นที่ เราจะเห็นความแตกต่างกันอย่างชัดเจน ซึ่งพอมาในปัจจุบัน
ความชัดเจนของความหลากหลายตรงนี ้ กลับค่อยๆ จางหายพอสมควร
วิภาวี: เพราะแต่ก่อน เวลาเราจะสร้างอะไรสักอย่าง เราก็จะเลือกหยิบวัสดุที่อยู่
ใกล้ๆตัว ตามสภาพแวดล้อมที ่เราอยู่แต่ปัจจุบันนี้พวกข้าวของวัสดุต่างๆ เริ่ม
คล้ายกันไปหมดในทุกๆ พื้นที่ เพราะด้วยระบบอุตสาหกรรม
วรพงศ์
วิถีชีวิตในปัจจุบันได้เปลี่ยนไปจากอดีตค่อนข้างมาก
นั่นกลายเป็นว่าวัสดุพื้นถิ่นจากธรรมชาติหายากขึ้น
หรือจริงๆ วัสดุอาจจะหาไม่ยาก แต่ว่าช่างที่สามารถ
ทำางานเทคนิคพื้นถิ่นได้หายากแทน ทำาให้สิ่งเหล่านี้
มีราคาสูง
สุริยะ
มันต้องตีความคำาว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นก่อน ถ้าย้อนดูในอดีตเราอาจจะมีของที่มา
จากธรรมชาติ แน่นอนว่าปัจจุบันนี้ของเหล่านี้หาได้ยากทำ าให้วัสดุที่มาจากธรรมชาติมี
ราคาที่แพงกว่าวัสดุที่มาจากอุตสาหกรรม แต่สำ าหรับผมแล้ว คำาว่าสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นคือ ความเหมาะสม ที่สำาคัญกว่านั้นคือ สภาพภูมิอากาศภูมิประเทศ ส่วนใน
เรื่องของวัสดุแล้ว สิ่งไหนสามารถ หาได้ง่ายกว่าวัสดุจากโรงงานก็ได้ วัสดุจาก
อุตสาหกรรมก็ได้ แต่ก็ต้องยัง สอดคล้องกับวิถีชีวิต สภาพภูมิอากาศ อันนั้น
สำาคัญมาก
127 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 127 24/4/18 16:10

จริยาวดี
ตัวอย่างง่ายๆ เราเพิ่งได้ทำา Mock-up ชิ้นส่วนตัวอย่างในงานพาวิเลียนที่เรา
ได้พัฒนากับช่าง เราก็ได้คุยกันว่าในสมัยก่อน ในการทำาน้ำายาปูน หรือปูนสอ
มันมีความละเอียดอ่อน มีขั้นตอนการนำาทรายมาร่อน ซึ่งในปัจจุบันทรายนั้น
สามารถซื้อได้สำาเร็จจากร้านวัสดุก่อสร้าง และเป็นว่าเรื่องนี้กลายเป็นตัว
กำาหนดผลลัพธ์ของงานสถาปัตยกรรมโดยปริยาย โดยที ่ทุกอย่างก็ยังดูเป็น
งานเฉพาะชิ ้นที่มาจากระบบอุตสาหกรรมแล้ว ทำาให้ตอนนี้เราก็อยากกลับมา
ใช้ทรายละเอียดแบบกระบวนการดั้งเดิม
Scale and design
ศาวินี
อันนี้ไม่รู้จริงๆ แต่รู้ว่าปัจจุบันมีวัสดุหลากหลายมากขึ้น ไม่ได้มีแค่ไม้กับไม้ไผ่ อิฐ
แต่การที่มันเกิดการผสมระหว่างวัสดุจากธรรมชาติและไม่ธรรมชาติ
มันมีความน่าสนใจ และที ่ตอบไม่ได้เพราะรู ้สึกว่าเราไม่รู ้จริงๆว่าตอนนี ้ผู ้คนเขา
ทำาอะไรกันอยู่บ้าง มันมีอะไรเกิดขึ้นเยอะแยะตลอดเวลาไปหมดเลย ซึ่งส่วนใหญ่
เรามองว่าดูไม่ค่อยดี (หัวเราะ) แต่ปกติมันก็แบบนี้แหละใช่มั้ยปัจจุบันนี้มีสิ่ง
ปลูกสร้างเยอะมาก บ้างก็ถูกออกแบบโดยสถาปนิก บ้างก็ผู้รับเหมา บ้างก็
ออกแบบกันเอง หรือไม่ได้ออกแบบก็แล้วแต่ อย่างแค่เราขับรถจากในเมืองออกไป
นอกเมือง ระหว่างทางก็จะเจออะไรสะเปะสะปะเต็มไปหมด แต่นานๆทีมันก็จะมี
บ้างที่พิเศษหลุดออกมาบ้างก็ได้ ซึ่งเราหวังว่าสิ่งพิเศษนี้แหละจะกลายเป็นส่วน
หนึ่งของบทสนทนาเกี่ยวกับสถาปัตยกรรมที่ควรค่าต่อการนำามาถกเถียงกัน
และเป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์ก็ได้
Luke
I think as city has developed and grown, we have seen more larger and
larger buildings and projects. We tend to forget that architecture is really
designing very large spaces and structures for many reasons and
requirements. But I think, sometimes, designing these big building
tends to neglect or forget certain kinds of relationship with people.
However, ultimately, architecture is about serving the human needs, it is
really about human scale. So, I think vernacular architecture can lead
us to really relate back to how we can design for human need as much
as possible through the use of materials, techniques and processes.
128
ASA18_Book_180419.indd 128 24/4/18 16:10

ในเงื่อนไขของสังคมวันนี้
สันธาน
มันก็เป็นพื้นถิ่นหมดแหละสถาปัตยกรรมปัจจุบันที่มันเกิดขึ้นบ้านผมเป็นบ้านจัดสรร
ก็พื้นถิ่นเหมือนกัน ทำาไมผมถึงมองว่าเป็นพื้นถิ่น มันเป็นพื้นถิ่นในยุคสมัยไหน
ซึ่งเราก็ไปจำากัดความตรงนั้น ตะกี้พูดถึงเรื่องวิชาชีพ มันถูกจำากัดโดยผู้ประกอบ
วิชาชีพ เพราะว่าในอดีตมันถูกเรื่องของกรอบวิชาชีพมาครอบคลุม ปัจจุบัน เมื่อ
มีคนอยู่มากขึ้น สิ่งที่ให้สะท้อนเห็นถึงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นชัดเจนในปัจจุบัน
กลับไม่ใช่ภูมิปัญญา คติความเชื่อ หรือเงื่อนไขทางสังคมเพียงอย่างเดียว สิ่งที่
ชัดเจนที่สุดที่เป็นกรอบจำากัด คือ กฏหมาย ความปลอดภัย
เรากำาลังพูดว่าการที่เราจะอยู่ร่วมกันกับคนอื่น มันสร้างสถาปัตยกรรมขึ้นมา
ที่ไม่ทำาให้เมืองมันแออัด ไม่ทำาให้เสี่ยงอันตรายต่อโรค ไม่ทำาให้เกิดปัญหา
ในสังคมเกิดภาระต่อระบบสาธารณูปโภคโดยรวม สิ่งเหล่านี้ก็เป็นข้อจำากัดหนึ่ง
ที่ทำาให้เกิดรูปแบบของสถาปัตยกรรมในยุคนั้นๆ ตรงนี้ผมไม่รู้ว่า Neo หรือเปล่า
แต่มันเป็นยุคสมัยที่ทำาให้เกิดสิ่งเหล่านี้ สมัยก่อน ร้อยหรือห้าสิบปีที่แล้ว
ก็อาจมีข้อจำากัด แต่ผมไม่รู้ แต่ในปัจจุบัน เมืองมันมีข้อจำากัดเต็มไปหมด
บ้านในสมัยก่อนจะให้ได้ชัด บ้านที่สุรินทร์ กับบ้านที่กรุงเทพ ก็จะมีเงื่อนไข
ต่างกันไม่ใช่ว่าคุณอยากจะสร้างรูปแบบเดียวกัน ในที่ต่างกันจะได้ ตอนนี้ไม่
เหมือนในอดีตแล้ว สิ่งเหล่านี้ผมมองว่า มันก็เป็นพื้นถิ่นนะ นีโอไม่นีโอผมไม่
ทราบ แต่ผมว่าเราอย่าไปติดตรงนั้น เราอยู่ในยุคไหน เราก็ตัดสินหรือเสพ
สถาปัตยกรรมในเงื่อนไขของยุคนั้น ดูสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในยุคปัจจุบัน
ก็ต้องใช้เงื ่อนไขในยุคปัจจุบัน อย่าเอาเงื ่อนไขในอดีตมาตัดสินสถาปัตยกรรมยุค
ปัจจุบัน อย่างคนไทยเมื ่อก่อนอยู ่บ้านไม้ ตอนนี้อยู่คอนกรีต วัสดุสภาพแวดล้อม
มันต่าง เราอยู่บ้านคนไทย ไม่ใช่เรือนไทย ซึ่ง สถาปัตยกรรม อาจจะกลายเป็น
เอกลักษณ์ในอีกสามสิบห้าสิบปีข้างหน้าก็ได้ /คำาว่าประเพณี คำาว่าพื้นถิ่น ของ
แต่ละช่วงเวลาอาจจะไม่เหมือนกันก็ได้ ดังนั้นเราไม่ควรจะยึดติด
วิธี
ผมคิดว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นยังมีให้เห็นอยู่ทุกที่เลย สังเกตได้จากงานที่ทีมเรา
ได้ทำาเราจะได้ไปที่ต่างจังหวัด เราจะเห็นคน เราจะเห็นบ้านที่คนสร้างเองโดยที่
ไม่ต้องจ้างสถาปนิก ซึ่งในระดับหนึ่งมันถูกนำาเสนอออกมาด้วยวัสดุ ด้วย
Resource ที่เขามี ซึ่งแน่นอนว่า Resource ที่คนในชุมชนมีย่อมไม่เหมือน
กับสิ่งที่คนเมืองมี หลายๆอย่างเราขับเคลื่อนเราสร้างด้วยสื่อกลางที่เป็นเงิน
129 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 129 24/4/18 16:10

แลกกับพื้นที่ แลกกับกำาลังคน แต่ว่าในพื้นที่ชุมชนเขามี Resource อีกแบบหนึ่ง
Resource ที่เขามีเป็นความสัมพันธ์ทางสังคม เป็นต้นไม้ที่เขามีอยู่ เป็นป่าไผ่
ที่อยู่ข้างๆ หมู่บ้าน มันก็เลยเป็นสาเหตุให้เขาเลือกที่จะใช้ Resource พวกนี้
สิ่งที่เขามีอยู่แล้วก็ดึงเอามาใช้ เขาไม่ต้องไปซื ้อปูนมาเพื ่อสร้างกำาแพง เขาสามารถ
ตัดไผ่มาสานกำาแพง สานฝาผนัง ทำานู่นทำานี่ได้ด้วยสิ่งที่เขามีอยู่ใกล้ตัว
อัตลักษณ์?
สร้อยพลอย
ดนัย
สร้อยพลอย: Vernacular ของทั้งเมืองนอกและเมืองไทย ในเชิงความคิด
แบบเบสิกมันเหมือนกัน การที่จะใช้วัสดุและคนโลคอลที่จะมาสร้างในความรู้
ของเขา ทำาให้ Vernacular หน้าตาของอาคารก็จะมีความใกล้เคียงกัน ประตู
หน้าต่าง อะไรก็จะเหมือนๆ กันหมด แต่ก็แล้วแต่วัฒนธรรมด้วย เพราะบาง
วัฒนธรรมก็ต้องการแพทเทิร์นบางอย่าง เพื่อจะสื่อถึงวัฒนธรรมของแต่ละคน
แต่ละกลุ่มนั้นไปเมืองนอกเขาก็มี เมืองไทยเราก็มี ซึ่งไม่สามารถเทียบได้
ว่าอันไหนดีกว่ากันที่มันแตกต่างกันเพราะว่าวัฒนธรรมเขาแตกต่างกันอยู่แล้ว
ถ้าพูดถึงนิยามของคำาว่า Modern vernacular ในสมัยนี้คืออะไร มันก็คืออิฐ ปูน
เหล็ก ที่มันง่ายสะดวก แต่ในเชิงของสไตล์มันก็จะสะเปะสะปะไป แล้วแต่ว่า
คนมีเงินสร้างเท่าไหร่หรืออยากจะสร้างอะไร มันเป็นแบบกึ่งๆ เป็น Decorative ไป
ดนัย: อย่างพลอยบอกว่า ถ้าเราไปเรียนเมืองนอกมาและนำากลับมาแค่รูปแบบ
มันก็ไม่มีทางที ่จะอยู ่ในที ่ไทยอย่างเหมาะสม จริงๆ เราก็ได้ในแง่ระบบการจัดสรร
พื ้นที ่ของตะวันตกมา แต่ก็ต้องกลับมาปรับใช้กับเมืองไทย ส่วนรูปแบบในเชิง
อาคารพื้นถิ่นจริงๆ ผมมองว่ารูปแบบอาคารพื้นถิ่นไทย มันเป็นมรดกมากกว่า
เป็นสิ่งที่เขาทิ้งไว้แต่เราต้องเข้าไปศึกษาเพื่อคลี่คลายออกมา และจะนำามา
ใช้อย่างไรกับรูปสถาปัตยกรรม ณ ปัจจุบัน
วิภาวี
เวลาออกแบบพวกโรงแรมอะไรพวกนี้ มันมักจะมีโจทย์หนึ่งที่ลูกค้าชอบให้กันก็คือ
‘ทำาอย่างไรก็ได้ ให้งานดูไทย’ คือถ้าจะให้เราทำ าแบบไทยเดิมๆ ไปเลย ก็จะไม่ใช่
บุคลิกของพวกเรา นั่นทำาให้เราต้องตีความเป็นไทยและพยายามดัดแปลงมันออก
มาใหม่ ให้ดูแตกต่างจากอะไรที่ดู Modernism แต่มีความเอกลักษณ์ออกมา
ซึ่งความพื้นถิ่นนี่แหละตอบโจทย์
130
ASA18_Book_180419.indd 130 24/4/18 16:10

ศศิชลวรี
โลกมันเปลี่ยนไป ทุกอย่างมันก็เปลี่ยนไป การที่เราจะใช้วัสดุพื้นถิ่นเพื่อที่จะมา
สร้างพื้นที่ความเป็นพื้นถิ่นนั้นๆ เพื่อให้คนอยู่ได้อย่างสบาย มันก็อาจจะเป็นไป
ได้ยาก เรายกตัวอย่างง่ายๆ ถึงวัสดุที่เอามาใช้ ซึ่งVernacular มันไม่ใช่แค่วัสดุ
มันอาจจะด้วยวัฒนธรรม ด้วยการที ่ใช้ดินน้ ำาอากาศต่างๆ เหล่านี้ บางทีเราเอา
วัสดุมาใช้อย่างเดียวไม่ได้ เนื ่องด้วยของที่หายากมากขึ้น เพราะฉะนั้นปัจจุบันนี้
หน้าที่ของเราเอง หรือแม้กระทั่งจริงๆ งานของเรามันก็สะท้อนถึง อย่างที่เรา
เอาวัสดุธรรมชาติพื้นถิ่นนั้นๆ มาใช้ แล้วมันก็เข้าบริบทต่างๆ แต่ว่าเอามาใช้
อย่างเดียวก็สิ้นเปลือง อย่างการติดตั้งไม้ ไม้ไผ่ในเรือนเครื่องผูก เรือนเครื่องสับ
ในอดีต ปัจจุบันมันก็ด้วยความไม่คงทน ด้วยฟังก์ชั่นต่างๆ ทำาให้หน้าที่ของเรา
ในปัจจุบันนี้คือการที่เอาสิ่งที่มีอยู่ธรรมชาติมาพัฒนายังไงให้เข้ากับสิ่งใหม่ๆ ให้
เกิดความรู้สึกของการเป็น Vernacular ที่สะท้อนอยู่ในประเทศไทยที่เป็นเมืองร้อน
FASHION?
บุญเลิศ
ปัจจุบันพอมีสถาปนิกแล้ว ก็มีทั้งข้อดีข้อเสีย เหมือนเราดูหนัง ถ้าผู้กำากับทำาถึง
เราก็ว่ารู้สึกใช่ แต่พอทำาไม่ถึงก็รู้สึกแปลกๆ ซึ่งก็น่าเป็นไปในทางเดียวกัน
ถ้ามองในงานสถาปัตยกรรมสมัยก่อน สิ่งที่พวกชาวไทยเผ่าต่างๆ สร้างบ้าน
อะไรมาก็ดูมีเสน่ห์ แต่พอให้สถาปนิกไปทำาแบบนั้น ก็รู้สึกว่ามันไม่ใช่ วัสดุก็
ไม่ใช่ ขนาดสัดส่วนก็ไม่ใช่ ฟังก์ชันที่เดิมเขาใช้ เราก็เอาไปใช้อย่างอื่น เป็นอะไร
ที่การดีไซน์ต้องระวัง เพราะบางทีเราใช้ความอยากของตัวเอง บนความไม่รู้
ของตัวเอง ซึ่งเป็นสิ่งที่น่ากลัว ทำาให้บางงานออกมาแล้วดูน่าเสียดาย แต่ถ้าทำา
ออกมาถึงก็สุดยอดไปเลย
วรพงศ์
อดา
วรพงศ์: พอดีเราก็ได้คลุกคลีกับงานคราฟท์ด้วย เราพบว่างานหัตถกรรมไม่ได้
เหมาะสมกับการใช้งานในชีวิตจริงนัก ของพวกนี้มักเป็นของที่ถูกโชว์เสียมากกว่า
ทำาให้ผมคิดว่า Vernacular architecture คงคล้ายๆ กัน ที่อาจนำามาเพียงแค่
รูปแบบมากกว่าการใช้งานจริงๆ ในชีวิตประจำาวัน
131 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 131 24/4/18 16:10

อดา: คนที่หยิบ Vernacular มาใช้งานจริงๆ ก็มักใช้เป็นกิมมิคหรืองานตกแต่ง
โดยที่เราไม่ได้นำาแก่นของมันมาใช้ จะออกไปในทางรูปลักษณ์หรืองานกราฟฟิก
ของพื ้นถิ ่นแทน ไม่ใช่ว่าไม่ดีแต่มันไม่ได้ถูกต่อยอดต่อไป ซึ ่งก็มีหลายๆ หน่วยงาน
ที่พยายามเข้าไปพัฒนาผลิตภัณฑ์พื ้นบ้าน ให้ชาวบ้านนำาไปต่อยอดได้ และก็มีที่
ชาวบ้านไม่สามารถนำาไปทำาต่อได้ นั่นหมายความว่า Vernacular มีทั้งที่ไปรอด
กับไปไม่รอด
Jakub
Nowadays, I think it is, in a way, a fashion. It is ironic because I
think vernacular architecture should be independent from fashion.
However, it may be a reaction to global development- or globalisation.
People now become aware of (self) identity, and feel that they have
need to associate with something closely. Whilst this phenomenon is
translated to an architecture field, then vernacular architecture seems to
be a general trend at present. Speeds of city life also contribute to the
trend in which people desire a more peaceful environment.
สาวิตรี
โดยส่วนตัวก็รู้สึกว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นบางที ถ้ามองผิวเผินก็อาจจะดูเป็นเทรนด์
แต่ว่าถ้าเรามองมันเป็นแค่นั้น ไม่นานมันก็จะหายไปเหมือนเทรนด์อื่นๆ ส่วนตัว
ก็ยังเชื่อเรื่องการออกแบบที่ตอบสนองความต้องการจริงๆ เพราะปัจจุบันคนต้องการ
โหยหาอะไรบางอย่าง ที่เป็นวัฒนธรรมที่มีเอกลักษณ์ชัดเจน แต่จริงๆ แล้ว
เอกลักษณ์ที่ชัดเจนเกิดขึ้นจากการสะสม ไม่ใช่อะไรที่เกิดภายในวันเดียว
กระแสอย่างคาเฟ่ หรือ Co-working space ถ้าเกิดขึ้นจากความต้องการจริงๆ
มันก็จะอยู่ต่อไปได้
นัฐพงษ์
ผมมองว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ไม่ใช่เรื่องรูปลักษณ์จากภายนอก แต่เป็น
รากเหง้าที่ติดตัวมา หมายความว่า ทุกสิ่งที่ออกมานั้น มันก็จะมีกระบวนการ
ติดออกมาด้วยเสมอ ไม่ว่าเรื่องการคิด หรือการหยิบวัสดุออกมาใช้ หรือเรื่องเทคนิค
ในการทำา ส่วนในยุคนี้ ผมมองว่า สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นได้ย้อนกลับไปแสดง
ให้เราได้เห็นว่า เขามีคุณค่าอยู่แล้วทั้งในด้านกระบวนการและลักษณะเดิมที่
เป็นอยู ่ในโลกของโลกาภิวัฒน์ และยุคอุตสาหกรรม
132
ASA18_Book_180419.indd 132 24/4/18 16:10

หฤษฎี
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในปัจจุบัน คือ สถาปัตยกรรมที่ผ่านวิธีการ ออกแบบแล้ว
ไม่ได้ไปทำาร้ายงาน Vernacular ที่มีอยู่จริงๆ บนพื้นที่นั้น ตัวอย่างเช่น ถ้ามีวิน
มอเตอร์ไซค์อยู่ตรงไซต์ แล้วจะทำาอย่างไรให้สถาปัตยกรรมที่เราสร้างออกมาก
ลมกลืนและเป็นส่วนหนึ่งกับตรงนั้นได้
สุภาพร
จริงๆ เราไม่คิดว่ามันเป็นกระแสเลย คือ Vernacular
เป็นอะไรที่จะต้องปรับตัวเปลี่ยนแปลงไปตามโลกตลอด
เวลา ดังนั้นมันควรจะอยู่ในกระแสตลอดเวลา มันไม่
น่าจะมีคำาว่าตอนนี้หรือตอนนั้นเทรนด์เป็น Vernacular
ภาสุร์
ในบางพื้นที่คนเมืองอาจจะไม่รับรู ้ในเชิงรายละเอียดของความสัมพันธ์ของ
สังคมในบางจุดเหมือนในชนบทบางแห่ง ผมเลยไม่ได้มองมันเป็นกระแสที่กำาลัง
เข้ามาในช่วงนี้ เพียงแต่ว่ามันอาจจะเป็นการรับรู้ในวงกว้างขึ้นมากกว่ากว่า มัน
มีสิ่งนี้ในชุมชน แล้วเราจะเชื่อมโยงกันยังไงมากกว่า เราจะเข้าใจวิถีชีวิตของกัน
และกันยังไงมากกว่า จริงๆ ในชนบทเองก็ใช้เทคโนโลยีเพื่อความสะดวกบาง
อย่าง ในเรื่องเทคโนโลยีทางวัสดุก็พัฒนาด้วยเหมือนกัน
เป็นสถาปัตยกรรมอนุรักษ์ ?
สันธาน
ไม่ว่าจะเป็นยุคสมัยไหน ความงามของรูปแบบพื้นถิ่นก็จะคงเอกลักษณ์อยู่เหมือน
เดิมเราไม่ควรจะไปแช่แข็งพัฒนาการของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นไว้ ถ้าเราเข้า
ใจและยอมรับการเปลี ่ยนแปลงของทุกสิ ่งทุกอย่างไปตามกาลเวลาได้ เราก็จะเข้าใจ
ว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นนั้นยังไม่ตาย เพราะเมื่อไรที่สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นหยุด
เปลี่ยนแปลงก็จะแสดงว่ามันตายแล้ว
133 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 133 24/4/18 16:10

เสก
ในด้านการศึกษา เท่าที่ผมเรียนมา คำาว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นนั้น ถูกแยกออก
มาจากการออกแบบตั้งแต่ต้นอยู่แล้ว หมายถึงว่าวิธีการสอนของเราได้พยายาม
ให้ข้อมูลที่โดดออกมา แม้แต่สถาปนิกเองก็ยังแยกงานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ออกมาจากการออกแบบในปัจจุบัน ซึ่งผมก็ค่อนข้างงงเหมือนกันว่า บางทีเรา
ก็มีความรู้พื้นถิ่นที่มีคุณค่า แต่พอไปวิชาออกแบบเราก็ไม่สามารถใช้มันได้เพราะมัน
ไม่มีจุดเชื่อมเลยมันอาจจะเป็นด้วยค่านิยม หรืออะไรก็ตามในการตรวจแบบ
ในการสร้าง คะแนน ในมุมของการศึกษามันเริ่มมาอย่างนี้
ทีนี้พอมองมุมกว้างของในสังคม สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นก็ถูกมองเป็นสถาปัตยกรรม
อนุรักษ์ เปลี่ยนแปลงไม่ได้ ซึ่งผมคิดว่าอันนี้ไม่ถูกต้องเหมือนกัน เพราะโลกมัน
เปลี่ยนไปเรื่อยๆ สภาพแวดล้อมมันก็เปลี่ยนไปเรื่อยๆ แต่ทำาไมเรายังมองว่า
พื้นถิ่นมันควรจะเป็นแบบเดิมอยู่ ผมว่าวิธีการคิดแบบนี้ทำาให้สถาปัตยกรรม
พื ้นถิ ่นมันตาย แต่ถ้าเรามองถึงสภาพแวดล้อม ทรัพยากร รอบๆ ตัวว่า ใน
ปัจจุบันมันใช้อะไรได้บ้าง สภาพสังคมมันเป็นยังไง แล้วออกแบบ ผมว่านี่ก็
เป็นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นได้
ดลพร
ดลพร: ถ้าเรามองว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นสไตล์ ก็อาจจะไม่ยั่งยืนมากถ้าเรา
ไม่รู้ว่าการที่นำาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมาใช้คืออะไร ในขณะที่ทุกๆ อย่างที่แวดล้อม
เปลี่ยนไปสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นก็จะไม่ได้เปลี่ยนตาม แล้วก็อาจจะถูกปัดตกไป
กลายเป็นอย่างอื ่น ไม่อย่างนั้นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นก็จะไม่เป็นเรื่องของพื้นถิ่น
จริงๆ ที่สามารถปรับเปลี่ยนได้ตามกาลเวลา
134
ASA18_Book_180419.indd 134 24/4/18 16:10

4.
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในอนาคตจะเป็นอย่างไร
Advanced technology and contemporary materials
วรพงศ์
ผมว่าในอนาคต เรื่องการเข้าถึงวัสดุที่จะง่ายขึ้น แม้ว่าจะเป็นวัสดุที่หายากและ
เกิดขึ้นในเฉพาะชุมชนนั้นๆ ก็จะสามารถเข้าถึงง่ายมากขึ้น ซึ่งน่าจะสนุกดีว่า
ถ้าร้านวัสดุก่อสร้างในจังหวัดแต่ละจังหวัด มีวัสดุเด่นๆ ของจังหวัดนำามาขาย
เช่นถ้าเราไปอีสาน เราก็อาจจะเจอไม้อัดแบบอีสานมาขายเลย แทนที่จะต้องวิ่งเข้าไป
หาชาวบ้านและต้องยืมตัวเขามาสานงานให้เราแทน ในอนาคตคำาว่า ‘หัตถกรรม’
ก็อาจจะกลายเป็น ‘หัตถอุตสาหกรรม’ ก็ได้ เป็นการผสมผสานงานพื้นถิ่นกับ
ระบบอุตสาหกรรม เพื ่อให้เข้าถึงคนได้มากขึ ้นนั ่นเอง ซึ่งเราอยากให้สถาปนิกเข้า
มาเริ่มพัฒนางานจากวัสดุกันก่อนออกแบบจริงๆ เหมือนกัน
นัฐพงษ์
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในยุคก่อน เรามักจะมองว่าต้องพื้นถิ่นมากๆ ต้องมีความเป็น
คราฟท์ ต้องมาจากวัสดุธรรมชาติ แต่ถ้าในอนาคตเมื่อไหร่ที่เทคโนโลยีสามารถ
เข้ามารวมกับสิ่งเหล่านี้ได้ ก็จะกลายเป็น Vernacular แบบใหม่ขึ้นมา เป็นงาน
ที่ผสมภูมิปัญญาเข้ากับเทคนิคสมัยใหม่ หรืองานคราฟท์ที่รวมกับระบบอุตสาห-
กรรมไว้ด้วยกัน ก็น่าจะเป็นเรื่องที่น่าสนใจต่อไปในอนาคต
ศศิชลวรี
ปัจจุบันมันก็เปลี่ยนไปเรื่อยๆ ตามปัจจัยหลายๆ อย่าง เช่น บ้านดินแต่ก่อนก็
เป็นบ้านดิน แต่ปัจจุบันเริ่มมีโครง และมีวิวัฒนาการต่างๆ ที่เปลี่ยไป ที่เห็นได้ชัด
คือ โซเชียลมีเดียมาแรง ก็อาจจะมีการรวมระหว่างมีเดียกับสถาปัตยกรรม
ต่างๆ ในอนาคตที่เรายังคาดไม่ถึงก็เป็นได้
จริงๆ ปัจจุบันถ้าเราจะเอาวัสดุเดิมๆ หรือสิ่งเดิมๆ มาใช้มันเวิร์คยากด้วยปัจจัย
ต่างๆ อย่างเช่น ในสมัยก่อนถ้าเราจะทำ าห้องประชุม เราก็อาจจะนำาโครงไม้ไผ่มาทำา
135 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 135 24/4/18 16:10

ได้ง่าย แต่ห้องประชุมสมัยนั้นกับสมัยนี้มันไม่เหมือนกัน เพราะฉะนั้นนวัตกรรม
ในยุคปัจจุบันมันสามารถพัฒนาวัสดุเดิมที่สามารถนำามาใช้กับห้องประชุม
ที่ใหญ่ขึ้นได้ เช่น แต่ก่อนหรือปัจจุบันเราอาจจะมองว่ามันขาดแต่จริงๆแล้วมัน
อาจจะไม่ได้ขาดก็ได้ อย่างไรก็ตาม เทคโนโลยีมันมาเติมเต็มสิ่งต่างๆเหล่านั้นได้
ดังนั้น ในอนาคตอาจจะมีสิ่งที่มาเติมเต็มในสิ่งที่ปัจจุบันเรามองว่ามันขาดได้
เหมือนกันสิ่งที่เราอยากจะทำาคือ อยากจะค้นหาสิ่งที่ขาด แต่สิ่งต่างๆที่พวกเรา
คิดว่าปัจจุบันยังขาดอยู่ บางทีเราอาจมาจากอะไรที่สถาปนิกตัวเล็กๆ อย่างเรา
ค้นพบก็เป็นได้
พลวิทย์
ยกตัวอย่างง่ายๆ จากซีรี่ย์ใน Netflix เรื่อง Black Mirror ซึ่งเป็นตัวอย่าง
ที่มีความชัดเจนมากๆ คือในเรื่องนั้น เป็นยุคที่มีนวัตกรรม Digital อยู่บ้านหลัง
เก่าๆ ซึ่งบริบทในบ้านก็ดูเป็นอะไรที่ไม่ได้ล้ำาอนาคตมาก สิ่งที่ตัวละครเขาใช้ใน
เรื่อง เช่น จอทีวีในการทำางานหรือการที่เขาเข้าไปอาบน้ำา ทุกอย่างดูเป็นบริบท
ปัจจุบัน แต่มีการใช้เทคโนโลยีเข้าไปช่วยทำางาน ซึ่งนี่ทำาให้การอยู่อาศัยแบบเดิม
มีความสะดวกสบายมากขึ้น ผมคิดว่านี่เป็นภาพที่ดูมีความเป็นจริง ที่ความพื้น
ถิ่นสามารถอยู่กับเทคโนโลยีดิจิตอลได้ในอนาคต
ศาวินี
เรื่องโลกาภิวัฒน์ กับเรื่องโซเชียลมีเดียนั้นมีผลมาก ซึ่งมีผลที่ไม่ค่อยดีก็เยอะ
แต่หวังว่าในอนาคตมันจะค่อยๆ เริ่มคงที่ ทำาให้เราสามารถแยกออกว่าอะไร
เป็นความจริงหรือไม่จริง ที่แน่ตอนนี้มันทำ าให้คนเราทั้งคนออกแบบเองหรือคนใช้
งานมีความสนใจสั้นและเวลาที่สถาปัตยกรรมที่ถูกการโปรโมทเผยเพร่ มันก็เป็น
แค่ภาพเฉยๆ โดยแทบไม่มีเรื่องราว ไม่มีบริบทอะรไรเลย เราจะเห็นคนจำานวน
มากดู ArchDaily หรือ Pinterest ที่มีภาพสวยๆ และคนก็จะติดภาพนั้น จนลืม
นึกถึงเนื้อหาหรือแม้แต่บริบทจริงๆ ที่สถาปัตยกรรมนั้นๆ ตั้งอยู่ แต่หวังว่าใน
อนาคตมันจะเบาๆ ลงนะคะ
136
ASA18_Book_180419.indd 136 24/4/18 16:10

สุริยะ
ถ้ามองไปไกลๆ ในอนาคตเราอาจจะไม่มีบ้านก็ได้ แต่อาจจะอยู่ในรูปแบบอื่น อัน
นั้นผมไม่ทราบจริงๆ เทคโนโลยีในอนาคตก็จะคงก้าวหน้ามากจนเราคาดไม่ถึง
แต่ผู้คนจะคิดสวนทางกัน คนจะความสนใจธรรมชาติด้วยเช่นกัน ทำาให้อนาคต
สองสิ่งนี้ก็จะสามารถอยู่คู่กัน เช่น คุณอาจจะอยู่ในบ้านที่ทันสมัย แต่ก็สามารถ
ปลูกผักไว้กินเองได้ และใช้เทคโนโลยีเข้ามาดูแลต้นไม้ให้ เช่นน้ำามาจากไหน
การผลิตกระแสไฟมายังไง แต่ที่เหลือคุณใช้ชีวิตอยู่ในโซเชียลมีเดียหมดเลย คุณ
จะไม่ต้องผักที่มาจากสารพิษ คุณจะปลูกผักกินเองแทนที่มันง่ายมากด้วยการใช้
เทคโนโลยี ซึ่งนี่อาจเป็นการใช้ชีวิตในสถาปัตยกรรม ที่ทุกอย่างรวมกันเป็นหนึ่ง
ก็เป็นได้
Nostalgia
จริยาวดี
ปัจจุบันเรื่องการตั้งคำาถามในเรื่องการกลับไปเชื่อมโยงธรรมชาตินั้นเป็นเรื่อง
ที่เกิดขึ้นไม่เฉพาะส่วนบุคคล แต่มันเกิดขึ้นในทั่วโลกพร้อมๆ กันทั้งในเชิง
สถาปัตยกรรมและสังคม ดังนั้นในอนาคต เราควรถอดอัตตาออกแล้วค่อยๆ
แยกแยะสิ่งรอบๆ ตัวของเราว่า ทุกสิ่งนั้นมีที่มาและมีที่ไปอย่างไรและใน
ความสนใจของแต่ละคนที่แตกต่างกันก็จะนำ าไปสู่คำาถามที่แตกต่างกัน และสุดท้าย
ในอนาคตก็คงหนีไม่พ้นองค์ประกอบรวมที่เราจะต้องหาวิธีรักษาธรรมชาติ
ให้ได้อย่างไร ซึ่งนี่ก็น่าจะเป็นหัวใจสำาคัญของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น หากเรา
ทำาตัวฝืนธรรมชาติโดยเอาความสะดวกสบายเป็นหลัก แล้วสุดท้ายสิ่งที่เราทำา
นั้นไม่ถูกต้อง เราก็จะได้คำาตอบของมันเอง
นพพล
ผมว่าในอนาคต ผู้คนจะยิ่งโหยหาความเป็นพื้นถิ่น ดังนั้นคนที่มีฐานะก็จะชอบ
อะไรที่ดูพื้นๆ เขาจะไม่อยากอยู่คอนโด แต่จะพยายามกลับไปหาอะไรง่ายๆ เป็น
กระแสแบบนั้น และในเรื่องสิ่งแวดล้อมก็จะเป็นเรื่องสำาคัญมากขึ้น สถาปนิกเรา
ก็จะพยายามทำาอาคารให้ผ่านกฎหมาย EIA ให้ได้และดีกว่าเดิม บนฐานะที่มี
ส่วนในการออกแบบให้โลกดีขึ้น
137 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 137 24/4/18 16:10

Adaptability
เสก
ผมไม่สามารถทำานายอนาคตได้ แต่ผมว่าสิ่งที่เปลี่ยนควรจะเป็นมุมมองของผู้
ใช้งานและผู้ออกแบบมากกว่า เพราะสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นอยู่ใกล้ตัวกว่าที่เราคิด
ไม่ใช่ปล่อยให้มันแช่แข็งกลายเป็นของอนุรักษ์ แล้วพอพูดถึงพื้นถิ่นก็ต้องเอา
สิ่งอนุรักษ์มาใช้เท่านั้น คือถ้าเราเอาของเก่ามาใช้ในต่อๆ ไปโดยไม่ได้คำานึงถึง
ทรัพยากร สังคม สภาพแวดล้อม ณ ตอนนั้น มันก็ไม่เป็นพื้นถิ่นแล้ว
วิภาวี
สิทธนา
วิภาวี: ตึกแถวก็เป็น Urban vernacular architecture คือตึกแถวมันมีข้อดีคือ
มันสามารถปรับจากอาคารพักอาศัย ไปเป็นร้านค้า ไปเป็นโรงแรม หรือกลับมา
เป็นที่พักอาศัยเหมือนเดิมค่อนข้างง่าย โดยที่ตึกพวกนี้ไม่จำาเป็นต้องไปทุบทิ้ง
เพื่อสร้างใหม่ แต่สามารถใช้อาคารเดิมแต่ปรับการใช้สอยให้เหมาะกับปัจจุบัน
เช่น ตึกแถวนี้แต่ก่อนเป็นบ้าน แต่กลับเป็นทำ าเลดี ก็สามารถปรับตัวการเป็นร้านค้า
สิทธนา: เหมือนการปรับปรุงตึกแถว ก็เหมือนการชุบชีวิต Vernacular ไป
เรื่อยๆ เพียงจะโดนการทับซ้อนของภาษาจากเก่าไปใหม่ และทิ้งร่องรอยให้คนได้
เห็นอยู่ตรงนั้น
วิภาวี: ซึ ่งเป็นข้อดีด้วยแหละ ที ่ไม่ต้องปรับอะไรมาก ปรับเพียงข้างนอกและข้างใน
ก็สามารถตอบโจทย์กับชีวิตในปัจจุบันหรือในอนาคตไปเรื่อยๆ ได้
วิธี
หัวใจของ Vernacular จริงๆ แล้วคือการเข้าใจวิถีชีวิตและบริบทอย่างลึกซึ้ง
จริงๆ ถึงนำามาออกแบบได้ ถ้าเกิดว่าเราติดกับคำาว่า Vernacular มากเกินไป มัน
จะเหมือนว่าเราไปติดกับคำานิยามของมันมาก แล้ววันหนึ่งความพยายามที่จะ
เข้าใจบริบท เข้าใจความลึกซึ้งของมันจะหายไป เพราะว่าเราเริ่มจะไปยึดกับ
นิยามของมันมากแล้ว เราต้องกลับมาที่ใจความสำาคัญของ Vernacular แล้ว
แต่ละยุคก็จะเปลี่ยนไปตามทางของมัน มันจะเป็น Vernacular ที่เหมาะสมใน
วิถี ในความลึกซึ้งของมัน
138
ASA18_Book_180419.indd 138 24/4/18 16:10

หฤษฎี
เราว่าตอนนี้ยังขาดความตรงกลาง เรายังมีความสุดโต่งของอยู่สองอย่าง คือ
ความ Vernacular พื้นถิ่นจริงๆ ที่ยังหยุดอยู่กับอดีตตรงนั้นกับสิ่งใหม่จาก
กระแสโลกาภิวัฒน์ ที่ไม่ได้ถอยกลับมาหา คือเรายังเห็นได้น้อยที่สามารถ
เอาสองอย่างมาอยู่ตรงกลาง
ดนัย
คำาว่ามรดก ผมรู้สึกว่ามันมีสองอย่างคือ อย่างเมื่อบรรพบุรุษเราเสียไปเขาก็
จะทิ้งมรดกไว้ให้เรา มันมีอะไรบางอย่างที่เราพัฒนาต่อได้ และมันมีอะไร
บางอย่างที่ตายไปแล้วถ้าพูดในเชิงรูปแบบสถาปัตยกรรมไทย ความดั ้งเดิมของ
มันเป็นรูปแบบมรดกที ่ตายไปแล้วในระดับนึง แต่ไม่ได้ตายโดยสมบูรณ์ เพียงแค่
เราไม่สามารถนำามันกลับมาใช้ได้เหมือนแบบเมื่อก่อน ทั้งเรื่องข้อจำากัดในเรื่อง
วัสดุก็ตาม เรื่องของการใช้ชีวิตก็ตาม เพราะที่ดินมันแพงขึ้น แต่ไอเดียสำาคัญ
บางอย่างเราก็สามารถดึงมาใช้ได้ เช่นเรื่องของชาน คือสิ่งที่ผมพยายามจะใส่
ให้ได้ในอาคารปัจจุบัน และพยายามทำาต่อไปในอนาคต
เมธัส
จริงๆ มันก็วนเป็นวัฎจักร ตั้งแต่ยุคโมเดิร์น ก็มาเป็นยุค Art & Craft มี Post
modernism จากกระแส Globalisation มันก็มีกระแส Localisation เข้ามา
ผมไม่อยากให้มองว่างานสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นแค่สไตล์ที่เอามาเป็นส่วน
ประดับตกแต่งเพื่อสร้างสภาพแวดล้อมที่ย้อนไปให้นึกถึงบริบทของท้องถิ่น
ถ้าอย่างนั้นมันก็ไม่ต่างอะไรจากดิสนีย์แลนด์ แต่ถ้าเรากลับไปศึกษาว่าอะไรที่ใช้
เป็นประโยชน์ได้และจำาเป็นเอามาใช้ในการออกแบบปัจจุบันมันก็น่าจะเป็นสิ่งที่
ยั่งยืนได้และไม่ยึดติดกับกาลเวลา
139 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 139 24/4/18 16:10

อดา
การที่จะให้งานสถาปัตยกรรมหรือภูมิปัญญาพื้นถิ่นไปต่อได้ มักจะเป็นเรื่องของการ
อนุรักษ์จนไม่มีใครกล้ามาดัดแปลง ซึ่งสิ่งนี้เป็นสิ่งที่ดีและควรจะทำ าต่อไปนะ แต่
ก็จะมีสิ่งที่ควรจะทำาคู่กันไปด้วยเช่นกัน คือการประยุกต์ดัดแปลงสิ่งเหล่านี้ด้วย
เทคนิคหรือวัสดุใหม่ๆเพื่อให้ความรู้สามารถอยู่ได้ปัจจุบันและอนาคต
สุภาพร
คิดว่า Vernacular architecture มันควรจะจับมือกับกระแสโลกาภิวัฒน์
เทคโนโลยี และวิถีของผู้คนสมัยใหม่ อะไรที่มันหยุดนิ่งเป็น Vernacular
architecture เมื่อ 50 ปีที่แล้ว มันก็คงไม่สามารถจะถูกนิยามเป็น Vernaclar
living ได้ในปัจจุบัน เพราะคนก็เปลี่ยน สภาพสังคมก็เปลี่ยน คนที่เคยอยู่ใน
ป่าก็เข้ามาในเมือง คนที่อยู่เมืองก็อยากออกไปอยู่ป่า ดังนั้นมันควรจับมือกับ
เทคโนโลยี แทนที่จะคิดว่ามันเป็นผู้ร้าย เป็นอะไรที่จะไปเข็นฆ่าวิถีชีวิตเก่า ฆ่า
Vernacular architecture ไป เราว่ามันควรเป็นการจับมือไว้แล้วไปด้วยกันมากกว่า
140
ASA18_Book_180419.indd 140 24/4/18 16:10

5.
สถาปัตยกรรมได้รับผลกระทบจากพลวัตของเทคโนโลยี
สังคม และเศรษฐกิจอย่างไร
Opportunity
วิภาวี
ในเรื่องวัสดุจะเข้ามามีผลแน่นอน ปกติผู้รับเหมาก็ต้องชอบ
วิ่งหาสิ่งที่หาซื้อได้ง่าย ถ้าเราอยากจะได้ไม้ที่สวยมากๆ
แต่หามันไม่ได้เลย ก็อาจจะยากในการทำางาน ซึ่งการ
ใช้ในวัสดุทั่วไป ก็มีข้อดีนะ เช่นของที่เราระบุในแบบที่
กรุงเทพฯ ที่เชียงใหม่ก็อาจจะมีให้ใช้ได้เหมือนกัน
วรพงศ์
เรามองว่าวัสดุไม่ต้องจำาเป็นต้องผลิตได้ในที่ใดที่หนึ่ง แต่
ควรเป็นวัสดุที ่เหมาะสมในขณะนั ้นอย่างงานออกแบบ
Pavilion ในงานอาษา เราเลยเลือกวัสดุที่มีความเข้าถึง
ง่ายจริงๆ ซึ่งเราเลือกวัสดุอุตสาหกรรมไปเลย
เรามอง Vernacular ว่าเป็นอะไรที่หาได้ง่ายในพื้นที่
นั้นๆ ใครๆ ก็ทำาได้ ไม่จำาเป็นต้องไม้ไผ่หรืออะไรแบบนั้น
อดา
สาวิตรี
เราว่ามันน่าสนใจตรงที่ว่า แต่ก่อนถ้าพูดถึงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น วัสดุมันคือ
สิ่งที่เราสามารถหาได้รอบตัว แต่ถ้าถามว่าในปัจจุบัน ที่มีอุตสาหกรรมในการ
ผลิตแบบทีละเยอะๆ วัสดุสำาหรับพื้นถิ่นมันอาจจะเปลี่ยนไป มันอาจจะไม่ใช่ของ
ที่หารอบๆ ตัวในธรรมชาติอีกต่อไป อาจจะกลายเป็นการเอาของเหลือจาก
การก่อสร้างในเมืองมาใช้หรือเปล่า
141 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 141 24/4/18 16:10

เมธัส
การใช้วัสดุอาจจะเปลี่ยนไป แต่การความคิดของพื้นถิ่น
ในปัจจุบันนั้น ไม่จำาเป็นต้องยึดติดกับวัสดุจากธรรมชาติ
แต่ให้ใช้วิธีคิดบางอย่างที่มีความยั่งยืน มันก็จะมีความ
เข้ากันกับเรื่องการก่อสร้างที่ค่อนข้างง่ายได้เอง
ศศิชลวรี
การที่ใช้วัสดุทดแทน เช่น ถ้าเราอยากให้สเปซแบบมินิมอล แต่ก่อนเราก็เอาไม้มา
ทำาเป็นระแนง มาทำาเป็นสาน ปัจจุบันที่เราก็เอางานเหล็กที่มาปรับใช้ โดยที่เราก็
ยังได้สเปซที่มันใกล้เคียงกัน ความรู้สึกมันอาจจะเปลี่ยนไป แปลกขึ้น แต่ว่าสเปซ
ต่างๆ ในเรื่องของการตอบโจทย์เรื่องบริบทต่างๆ มันก็ยังเหมือนเดิม ซึ่งอิทธิพล
จากตะวันตกก็จะขึ้นอยู่กับผู้ออกแบบ คือเราไม่คิดว่าวัสดุใหม่ๆ จะทำาให้ความ
เป็นพื้นถิ่นเปลี่ยนไป ถ้าเรายังใส่ใจกับเรื่องบริบทของพื้นที่ อย่างสมัยที่
เราเรียน เวลาเราจะออกแบบสถาปัตยกรรมสักหลัง เราไม่ได้เริ่มจากการดึง
วัสดุมา แต่เราเริ่มต้นจากการดูว่าที่ตั้ง ทิศทางแดดลมฝนเป็นอย่างไร และ
ปัจจัยพื้นฐานเหล่านั้นมันมีผลต่อ ความต้องการในไซต์ยังไง ว่าฟอร์มของการ
ไหลของอากาศเป็นอย่างไร เพราะฉะนั้น ไม่ว่าเราจะใช้วัสดุอะไรก็ตาม รูปแบบ
ไหนก็ตาม ถ้าเรายังใส่ใจกับสิ่งเหล่านี้อยู่ แล้วเราประยุกต์สิ่งเหล่านั้นมาใช้ สเปซ
ที่มันเหมาะกับความร้อนชื้นยังไง มันก็คือสเปซนั้นๆ ที่มันเหมาะจะอยู่ในไซต์นั้นๆ
พลวิทย์
มันคือสถาปัตยกรรมแบบ Fast work ซึ่งมีนิยามคล้ายๆ กับ Fast food ที่ไม่ใช่
ว่าไม่อร่อย แต่มีดีตรงที่รวดเร็วกว่า สะดวกกว่า ทำาให้ใครๆ ก็ชอบกิน แมคโดนัล
หรือเบอร์เกอร์คิง เหมือนผมเองเวลาหิวและต้องการความไว ยังไงผมก็เลือก
กิน Fast food อยู่ดี ถ้าผมอยากกินอะไรช้าๆ ก็จะไปเลือกกินอย่างอื่น ดังนั้น
ก็ไม่ใช่ว่างานสถาปัตยกรรมที่เกิดจากระบบอุตสาหกรรมจะไม่ดี แต่มันยิ่งช่วย
ส่งเสริมให้งานสถาปัตย์เราก้าวไปข้างหน้าได้ แต่ตอนนี้กลายเป็นหลายคนหลอก
ตัวเองว่า เราไม่ชอบความรวดเร็วของระบบอุตสาหกรรมเลย ซึ่งอาจเพราะว่า
เราไม่ได้อัพเดทสิ่งใหม่ๆ ให้ทันต่างหาก
142
ASA18_Book_180419.indd 142 24/4/18 16:10

สิทธนา
วิภาวี
สิทธนา: การเป็น Vernacular นั้น ก็ต้องมีการปรับตัว
ไม่ใช่ว่าจะต้องใช้ไม้เท่านั้น แต่เราจะต้องศึกษาภาษาของ
ความเป็นพื้นถิ่นจริงๆ เพื่อที่จะออกแบบให้ออกมาเป็น
Vernacular ให้ได้
วิภาวี: อาจต้องมีการตีความกันมากขึ ้น ปรับให้เข้ากับวัส
ดุใหม่ๆ ซึ่งนั่นทำาให้เราได้สิ่งใหม่ๆ ขึ้นมา
Jakub
I think the definition of vernacular materiality should be redefined.
In this sense, it also relates to our chosen material for the design
of Introduction pavilion. If we believe that nowadays, local materials
in Bangkok are different from the past, cardboard or plastic are the
common local material than wood. In this way, vernacular materials
are not assigned to the particular items but they are the material that
are available in the local area.
Luke
Mass production, quantities of scale and automation are affecting
construction constantly. I think we should look at it in both positive
and negative way. There are benefits to be explored. I do not
see a tension between low-tech and hi-tech. I feel like it is possible
to look at different techniques, trying to find a way to appropriately
apply them within the given project that we have had.
143 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 143 24/4/18 16:10

ภาสุร์
จากการที่มีเทคโนโลยีในการผลิตหรือการออกแบบมาช่วยคิดค้นวัสดุก็ดี หรือ
การที่ใช้ mass production ในสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นก็มีทั้งดีและไม่ดี มันอยู่ที่
คนที่คิดและคนที่เอามาใช้ มันตอบโจทย์เรื่องการอำานวยความสะดวกในการ
ผลิตให้ง่ายขึ้น เพื่อที่จะกระจายให้ถึงมือคนที่เขาต้องการให้เร็วขึ้น ก็ถือ
เป็นประโยชน์ในการช่วยเหลือคน
แต่ถ้ามองในมิติที ่แคบลงหรือมองในมิติที ่ไม่ได้มองประโยชน์ในการใช้งาน
เป็นหลัก ก็อาจจะตอบโจทย์แค่คนบางกลุ่ม อาจจะถูกใจในเรื่องของความสวยงาม
แต่ไม่ได้คิดถึงในเรื่องของการรักษาสภาพทรัพยากร ผมคิดว่าถ้าจุดประสงค์
ของสิ่งนี้ทำาให้คนเข้าใจแล้ว เขาตระหนักถึงการใช้วัสดุอย่างคุ้มค่าผมก็มองว่า
การผลิตที่ไม้หรือปูน เทคนิคพวกนี้ก็ทำ าให้สะดวกมากขึ้น แต่ถ้าเกิดว่าคนรู้จักวัสดุ
ชิ้นนั้นดี และรู้จักการรีไซเคิลใช้ไม้ก็ดีแล้วทำาให้ตัวคนเปลี่ยนแปลงความคิดของ
ตัวเองว่าเราจะใช้ทรัพยากรในโลกของเรายังไงให้มันเกิดประโยชน์อย่างยั่งยืน
และส่งผลดีถึงคนรุ่นต่อไปได้
สุริยะ
วัสดุในระบบอุตสาหกรรมนั้น ก็สามารถทำาให้อากาศไม่ร้อนได้ ทำาให้เหมาะสม
กับบริบทได้เช่นกัน ถ้าเรารู้จักใช้ ซึ่งในปัจจุบัน อย่างที่ผมบอกไม้มีราคาแพง
จนหาใช้ยาก แต่มันก็อาจใช้ไม้ได้ในบางกรณี เช่น ผมเคยได้ไปเกาะช้าง และได้
พบว่าป่าที่นั่นมีไม้ไผ่เยอะมาก ซึ่งถ้าเราไม่ตัดไผ่ เดี๋ยวมันก็ต้องตาย ต้นไม้ก็จะ
ไม่เกิดขึ้นใหม่ ซึ่งกรณีแบบนี้ เราก็ต้องรู้จักวิธีการตัด ตัดยังไง เหมือนเวลาหา
ปลาก็ต้องรู้ว่าล่าได้กี่เปอร์เซ็นต์ ถึงจะพอดีได้ ไม่ใช่ว่าล่าจนหมดโดยไม่สนใจ
อะไรเลย
ดลพร
เรามองว่า ระบบอุตสาหกรรมที่เข้ามาเปลี่ยนโลก มันก็ทำาให้รูปลักษณ์ของ
ความพื้นถิ่นเปลี่ยนไปด้วย แต่เมื่อระบบการผลิตของเราดีขึ้นแล้ว สิ่งที่มาจาก
ระบบนั้นก็จะมีราคาที่ถูกลง และทำาให้สิ่งที่เป็นภูมิปัญญาแท้ๆ ราคาสูงขึ้น
อย่างประสบการณ์ของเรา เมื่อเวลานำามาสร้างจริง ก็มักมีเรื่องงบการก่อสร้างเลย
เป็นว่าเราต้องใช้ของราคาถูก ที่ต้องทำาให้ดูเหมือนดีไซน์มาแล้ว ด้วยระบบความ
คิดต่างๆ ก็จะกลายเป็นสิ ่งที ่ค่อนข้างท้าทายในการออกแบบ ทำาให้เราชื่นชอบที่จะ
นำากระบวนเหล่านี้มาใช้ในการออกแบบ และมันช่วยในการลดงบประมาณในการ
ผลิตด้วย เพราะอะไรที่อยู่ในระบบโรงงาน แล้วเราเอาเปลี่ยนแปลงด้วยการ
ออกแบบ ก็อาจทำาให้ราคาลดลง ซึ่งมูลค่าก็จะไปอยู่ที่ค่าของความคิดมากกว่า
144
ASA18_Book_180419.indd 144 24/4/18 16:10

Observing
ศาวินี
เราคิดว่าสิ่งเหล่านี้ต้องมีผลอยู่แล้วแต่มันใช้เวลานานกว่าจะเห็น อย่างพูดแค่
เรื่องระบบการผลิตโรงงาน มันก็มีมาตั้งนานแล้ว ซึ่งเราก็เคยฝันถึงบ้านที่สร้าง
ออกมาจากโรงงานหรือสร้างโดยหุ่นยนต์มาตลอด แต่จริงๆแล้วเนี่ยของแบบ
นี้มันใช้เวลาขับเคลื่อนช้ามากถึงจะเข้ามาในกระบวนการออกแบบหรือใน
ชีวิตประจำาวัน แม้ว่าเทคโนโลยีพวกนี้จะเริ่มน่าสนใจขึ้นเรื่อยๆ แต่ถึงอย่างไรก็
ต้องมีคนมาออกแบบ คือเทคโนโลยีพวกนี้ไม่สามารถจบด้วยตัวมันเองได้ อย่าง
นี่ก็จะ 20 ปีแล้ว ตั้งแต่ตอนที่เราเรียน พวก CNC, Laser cut, 3D printing ก็เกิดขึ้น
แล้ว จนมาถึงตอนนี้ เราเพิ่งจะเริ่มเห็นว่ามันเข้ามามีผลกับการออกแบบมากขึ้นจริงๆ
ซึ่งนี่แค่เฉพาะในฝั่งสถาปัตยกรรมนะ ดังนั้นในฝั่งอื่นๆ มันก็คงจะช้าขึ้นไปอีก
กณพ
ตอนนี้ทุกคนต่างตื่นเต้นกับนวัตกรรมใหม่ๆ ตั้งแต่การใช้เครื่องพิมพ์สามมิติ หรือ
อะไรต่างๆ สำาหรับผมว่ามันไม่ใช่ทิศทางที่เราควรไปทางนั้น แต่เราควรจะไปใน
เรื่องของการผลิตวัสดุแบบระบบโรงงาน หรือนวัตกรรมก่อสร้าง ที่ทำาให้ของ
บ้านๆ มีศักยภาพในการทำางานที่หลากหลายมากขึ้น ยกตัวอย่างเช่น อิฐ 1 ก้อน
ที่เป็นของโบราณตั้งแต่ยุคคลาสสิค นอกจากก่อเป็นผนังธรรมดา แต่ยังสามารถ
ทำาโครงสร้าง Vault หรือ Arch ได้ ซึ่งโครงสร้างเหล่านี้เกิดจากการที่เข้าใจว่าอิฐมี
ศักยภาพในก่อสร้างอะไรได้บ้าง ซึ่งเป็นหลักการที่น่าสนใจและดีไซเนอร์ควรนำา
มาประยุกต์ใช้วิธีคิดนี้ในปัจจุบัน
วิธี
ผมเคยตั้งคำาถามนี้เหมือนกัน ผมไม่มีคำาตอบ แต่ผมมีข้อสังเกต หลังจากผมไป
ทำางานที่ต่างจังหวัดและต่างประเทศ พอกลับมาอยู่เมืองไทยแล้วผมก็ถามตัวเอง
เหมือนกันว่า อะไรคือ vernacular ของกรุงเทพฯ นึกไม่ออกจริงๆ บริบท
กรุงเทพฯ เรามีมลพิษมีแดด ดังนั้น resource ที่จะหาได้มันไม่ใช่ต้นไม้ มันเป็น
ของที่เราหาได้จากร้านค้าวัสดุ
145 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 145 24/4/18 16:10

นพพล
ผมมองว่าปัจจุบันนี้ อินเตอร์เน็ต นั้นมีบทบาทและอิทธิพลค่อนข้างเยอะ ซึ่งมัน
มีข้อดีแต่ก็กลับทำาลายหลายๆอย่างเช่นกัน สำาหรับเรื่องสถาปัตยกรรมแล้ว
อินเตอร์เน็ตนั้น ทำาให้โลกเราแบนขึ้น นั่นทำาให้ความเป็นพื ้นถิ ่นเห็นไม่ค่อยชัดแล้ว
เพียงเราเปิดอินเตอร์เน็ตก็ทำาให้เรา เห็นสถาปัตยกรรมจากอีกซีกโลกนึง และ
ในเรื่องวัสดุก็หาง่ายขึ้น เพราะอินเตอร์เน็ตทำาให้เราค้นหาและสั่งซื้อมาได้
ง่าย ซึ่งนั่นทำาให้ความเป็นพื้นถิ่นลดน้อยลงไป
และสำาหรับในเรื่องสถาปนิกก็ยังคงมีความสำาคัญอยู่มาก ทั้งบ้านและอาคารใหญ่
เริ่มมีความซับซ้อนที ่มากขึ ้น เพราะหลังจากที ่มีอุตสาหกรรมหรือนวัตกรรมสำาเร็จ
รูปขึ้น ผู้คนก็เริ่มไม่ทำาอะไรเองแล้ว จากที่เคยต้องสร้างบ้านเอง ก็ต้องมาพึ่งผู้
เชี่ยวชาญ อย่างเวลาจะสร้างบ้านก็ต้องเรียกใช้สถาปนิก ทำาให้สถาปนิกมีผลต่อ
การตัดสินใจในการก่อสร้างมากขึ้น ทำาให้สถาปนิกที่มีความรู้เรื่อง Vernacular จะ
มีความสำาคัญมากขึ้น
Caution !!!
จริยาวดี
ถ้าพูดถึงผลกระทบกับความเป็นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น คิดว่าเราคงหยุดการเปลี่ยน
แปลงของโลกนี้ไม่ได้ ทุกอย่างล้วนเป็นผลต่อการเปลี่ยนแปลง ตั้งแต่การ
ปฏิวัติอุตสาหกรรมที่ทำาให้เกิดการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ ทั้งในวงการก่อสร้างและ
การใช้ชีวิตของพวกเราโดยรวม และอย่างที่บอกว่า ตอนนี้เราเป็นยุคที่กำาลังกลับ
มาตั้งคำาถามว่า ความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน มันส่งข้อดีและข้อเสีย
อย่างไร ซึ่งตัวเราเองไม่ใช่คนที่ต่อต้าน ความเปลี่ยนแปลงและวิวัฒนาการ
เพราะเป็นธรรมชาติอยู่แล้ว ที่ทุกอย่างต้องเปลี่ยนแปลงและพัฒนาไป ซึ่งการตั้ง
คำาถามนี่เอง จะเป็นกระบวนการที่ทำาให้เรากลับมา เลือกในสิ่งที่เป็นประโยชน์
และเอื้ออำานวยต่อสภาพที่เปลี่ยนแปลงในปัจจุบัน แน่นอนว่าคนในปัจจุบันก็ต้อง
แตกต่างกับคนสมัยก่อน ซึ่งในสมัยก่อนวัสดุอุปกรณ์ทุกอย่างเอื้ออำ านวยกับคำาว่า
Vernacular เพราะไม่ได้โดนระบบอุตสาหกรรมเข้ามาครอบงำา ก็จึงเป็นความเป็น
Vernacular ตามธรรมชาติ แต่พวกเราเองอยู่ในระบบที่โดนเทคโนโลยีอุตสาหกรรม
เข้ามาและเราก็หยิบสิ่งเหล่านี้เข้ามาใช้ก่อสร้าง
ถามว่านี่คือ Vernacular ของพวกเราไหม ก็อาจจะเป็น Vernacular ของพวกเรา
ได้เช่นกัน แต่การที่เราหยิบมาใช้โดยที่ไม่ได้ตั้งคำาถามเลย สิ่งที่ถูกเปลี่ยนแปลง
146
ASA18_Book_180419.indd 146 24/4/18 16:10

เหล่านี้ ก็อาจย้อนมาทำาลายเราเองได้ เพราะฉะนั้นยุคนี้จึงเป็นยุคหัวเลี้ยวหัวต่อ
ที่เราจะมาตั้งคำาถามเกี่ยวกับพวกเทคโนโลยีว่าอันไหนเราสามารถควบ
คุมได้ หรืออันไหนเทคโนโลยีเข้ามาควบคุมเรากับธรรมชาติ
ดนัย
สร้อยพลอย
ดนัย: พอมันมีระบบ Mass production หนึ่งมันทำาให้ก่อสร้างง่ายขึ้น แต่สิ่ง
หนึ่งที่ผมมองว่าเป็นผลลบ คือคนที่สร้างบ้านและออกแบบบ้าน ไม่ได้คำานึงถึง
หัวใจหลักในการออกแบบจริงๆ มันจะเป็นการทำางานที่มีความไม่รอบคอบ
อย่างเช่นการเลือกใช้วัสดุที่ไม่เหมาะแต่เร็วและถูก หรืออย่างเรื่องการปรับอากาศ
ที ่จริงๆ เขาก็อาจจะไม่ต้องปรับอากาศทั้งหมด แต่คนเขาอาจจะคิดว่ามันง่าย
ก็เลยใส่ปรับอากาศทั้งหมด มันก็อาจจะเป็นผลที่ทำาให้ทุกวันนี ้ ความเป็นตัวตน
ของความเป็นสถาปัตยกรรมค่อนข้างจะหายไป
สร้อยพลอย: ในเรื่องของเทคโนโลยี Mass production มันให้ทุกอย่างราคา
ถูกลง เร็วขึ้น ง่ายขึ้น สะดวกขึ้น แข็งแรงขึ้น และไม่จำาเป็นต้องใช้ทักษะของ
ช่าง ไม่ต้องการความทำาสลักไม้ที่ต้องมาตัด มันกลับเป็นว่าของโมเดิร์นเนี่ย ไม่
ต้องใช้ทักษะช่างมาก บ้านก็ออกมาแข็งแรงได้ แต่มันไม่ได้เหมาะสมกับสภาพ
ความเป็นไทย ไม่ว่าจะเรื่องน้ำารั่วอะไรต่างๆ ปัญหามันมีมากเลย เรากลับมอง
ข้ามในเรื่องตรงส่วนนี้ไป แล้วก็ไม่ได้มองกลับมาใน Vernacular ดั้งเดิมของไทย
เสก
มีผลอย่างมากในสังคมเรา แม้แต่ชีวิตของผมเอง ขนาดว่าผมก็เกิดในต่างจังหวัด
แต่ว่าชีวิตผมมันก็ไม่ได้ แตกต่างจนเป็นพื้นถิ่นมาก ผมว่าระบบ Globalisation
ทำาให้เราเรียนเหมือนกันทุกที่ บริโภค กินได้เหมือนกันทุกที่ เลยทำ าให้เหมือนกับว่า
การใช้ชีวิตที่มีความเฉพาะเจาะจงมันน้อยลง ซึ่งมันก็ยังมีอยู่ แต่ว่าเราอาจ
จะไม่ได้มองเห็น เพราะว่าทุกคนพยายามจะทำาให้เหมือนกัน ผมว่าสิ่งนี้
ได้ไปถึงในระดับของสื่อด้วย เพราะสื่อมักทำาให้ผู้คนให้คุณค่ากับสถาปัตยกรรม
แบบๆ หนึ่ง แค่ ณ ช่วงเวลาหนึ่ง ช่วงหนึ่งเวลาลูกค้าเข้ามา ก็จะต้องการ
บ้านโมเดิร์น บางช่วงก็ชอบบ้านลอฟท์ บางช่วงเป็นอินดัสเทรียล ถึงดูตลก
แต่นี่เป็นความเป็นจริงมากเลยที่ว่า Globalisation มันมีผลต่อเรายังไง
คือทุกๆ วันนี้ ใช้เฟสบุ๊คอยู่ที่ขอนแก่น หรือกรุงเทพ เราก็ได้รับสื่อแบบเดียวกัน
มันดีที่เรามองได้กว้างขึ้น แต่บางทีมุมมองเราก็อาจจะแคบลงก็ได้ เพราะ
ความเฉพาะ ความเป็นพื้นถิ่นมันหายไป
147 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 147 24/4/18 16:10

สันธาน
การอยู่อาศัยเฉพาะถิ่น ผลที่มันสะท้อนเหตุพฤติกรรมจากสิ่งแวดล้อมรอบๆ
ตัวเขา สถาปัตยกรรมพื ้นถิ ่นก็เช่นกัน ก็เป็นผลที ่แสดงออกถึงสิ ่งที ่มันเกิดขึ ้น อย่าง
กลุ ่มคนถิ ่นนั ้น เขามีพื้นฐานความเชื่อวัฒนธรรม จารีต วิถีประชา กฏหมาย อะไร
ก็แล้วแต่ของเขาเป็นอย่างไร สภาพแวดล้อมทางภูมิศาสตร์ ภูมิอากาศเขาเป็น
อย่างไร สิ่งเหล่านั้นมันมารวมกัน บวกกับเวลา บวกกับการเรียนรู้ในเชิงพัฒนา
ของคน รูปแบบสถาปัตยกรรมมันก็เปลี่ยนได้ ยกตัวอย่างเช่น เราเรียนพื้นถิ่น
ที่สร้างเมื่อ 50 ปีที่แล้ว สมัยนั้น เครื่องไม้เครื่องมือในการสร้าง คนยังใช้กบ
ไสไม้เพื่อปรับไม้กระดานให้เรียบด้วยมือ เงื่อนไขของมันก็ต่างกัน แต่พอเวลา
เปลี่ยนไป คนมีเวลาน้อยลง มีความพยายามน้อยลง ค่าแรงสูงขึ้น กำาลังน้อยลง
อะไรก็แล้วแต่ เราเริ่มใช้เครื่องมือไฟฟ้า ผลที่ได้จากเครื่องมือไฟฟ้ากับทำามือ
ในรูปแบบสถานการณ์เดียวกัน รายละเอียดก็ต้องแตกต่างกัน นี่ก็เป็น
คาแรคเตอร์หนึ่งที่สะท้อน
การเปลี่ยนแปลงแตกต่างนี้ก็เพราะระบบอุตสาหกรรมมันเป็นเหตุ ไอ้ระบบ
อุตสาหกรรมที่มันเข้ามา เป็นเรื่องของเวลา และเงื่อนไขทางสัมคมและเศรษฐกิจ
โรงงานเกิดขึ้นเพราะว่าเราต้องการผลผลิตมากขึ้น ในขณะที่กำาลังคน ใช้เวลา
เท่ากัน แต่เราได้ผลผลิตไม่เพียงพอ มันก็ทำาให้มีการพัฒนาขึ้นมา นั่นคือการ
เปลี่ยนแปลงทางสังคม เศรษฐกิจ ซึ่งนี่ก็เป็นภาพสะท้อนที่ชัดเจนว่า มันทำาให้
รูปแบบของสถาปัตยกรรมเปลี่ยนไป
148
ASA18_Book_180419.indd 148 24/4/18 16:10

6.
อะไร คือ สถาปัตยกรรมไม่ธรรมดา
บุญเลิศ
พอคิดเป็นคำาว่าไม่ธรรมดาแล้วรู้สึกจะกว้างไปนิดหน่อย ผมว่าอะไรที่ธรรมดานั่น
แหละพิเศษแล้ว เหมือนลมหายใจของเรา ที่ดูเป็นเรื่องธรรมดา พอเราตั้งใจให้
หายใจเมื่อไหร่ เราจะรู้สึกเหนื่อย เพราะอะไรที่เป็นธรรมชาติ เป็นธรรมดามันมี
ดีในตัวอยู่แล้ว ความพิเศษตรงนี้เป็นสิ่งที่เราต้องมองให้ออก พอเรามองออก
เมื่อไหร่ นั่นจะเป็นพลังในการสร้างสรรค์ที่ไปได้เยอะมาก เหมือนคนเล่าเรื่อง
ตลก เมื่อพยายามจะให้มันตลก มันก็ดูไม่ตลก แต่เมื่อว่าเรื่องมันตลก และจังหวะ
มันได้ มันก็จะตลกเอง
ก่อพงษ์
สำาหรับสถาปัตยกรรมไม่ธรรมดา น่าจะเป็นเรื่องของเทคนิค
ในการทดลองกับวัสดุที่ดูเป็นวัสดุพื้นฐาน อย่างอิฐที่เรา
เห็นทั่วไป ถ้าเราค้นหาเทคนิควิธีการใหม่ๆได้ ก็จะเป็น
สถาปัตยกรรมไม่ธรรมดา
สุริยะ
คำาว่า ‘ไม่ธรรมดา’ ผมว่ามันอยู่ที่ประสบการณ์ของแต่ละบุคคล เพราะฉะนั้นเรา
จะเข้าไปนิยามก็จะไม่ได้ เหมือนการดูงานศิลปะ ที่คือการได้แชร์ประสบการณ์ให้
กัน ดังนั้นคำาว่า ‘ไม่ธรรมดา’ ของแต่ละคนก็ไม่เหมือนกัน แต่สำาหรับผมคำาว่า
‘ไม่ธรรมดา’ ก็อาจจะเป็นสิ่งที่ธรรมดาที่สุดก็ได้ หรือสิ่งที่ทุกคนหลงลืมกัน
ก็ได้ เพราะความรู้สึกของผม ความไม่ธรรมดานั้นมีอยู่ 2 แบบ คือ ‘เกิดขึ้น’
กับ ‘ลืมไปแล้ว’ ผมไม่สามารถตอบคำาถามเป็นรูปธรรมตรงๆ ได้ แต่นี่เป็นความรู้สึก
สิ่งที่ผมทำามันธรรมดา (หัวเราะ) เป็นของธรรมดา
ศ.ดร.วีระ
149 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 149 24/4/18 16:10

Jakub
I think it depends on how you define an ordinary architecture which, to
me, is the mass-built architecture, for example; condominium or gated
community villages. They are built accordingly to the contemporary
trends which one of them is the “modern-luxury” that does not actually
relevant to the modern (-ist style) or luxury characteristic. So,
in this way, I think beyond ordinary architecture is a customized
architecture which is tailored to the client or user’s requirements.
Tom
“Beyond Ordinary” is a theme we have seen before. At a different fair, a
few years ago, the theme was “Ordinary Extra”. The theme of my high
school yearbook was “Traditions with a Twist”. This basic idea comes up
again and again because it is hard-wired into us. We want things that we
feel familiar with, and yet are new at the same time. We are constantly
struggling to do this. We like remixes. Architects are like contemporary
DJs who don’t just spin old playlists, but combine them with original
production. In a sense, “Beyond Ordinary” is a synonym for “architecture”.
สถาปัตยกรรมที่ไม่ธรรมดา ก็คือสถาปัตยกรรมที่ใส่ความ
คิดเข้าไป อันไหนที่ไปลอกคนอื่นเขามานี่ก็จะธรรมดาไปเลย
นพพล
สุภาพร
คำาว่าไม่ธรรมดา น่าจะเป็นความไม่ธรรมดาในกระบวนความคิด กระบวนการ
ออกแบบ กระบวนการวิเคราะห์ว่าปัจจัยแวดล้อมมีอะไรที่เป็นปัญหา และเป็น
การตั้งปัญหาที่ถูกต้อง มันไม่ควรเป็นแค่การมองแต่เบื้องหน้า แต่ควรจะเป็น
การมองแบบเบื ้องหลังของการจะได้มาของสถาปัตยกรรมว่าเกิดขึ ้นได้อย่างไร
เมื่อปัจจุบันนี้เรามีสื่อเยอะมาก เรามี #ArchitecturePorn สวยๆ ของงาน
สถาปัตยกรรม เราไม่มีเวลาพอที่จะทำาความเข้าใจเบื้องหลังวิธีการที่มันเกิดขึ้น
อันนี้เป็นการทำาให้เราจะควรฟังเลคเชอร์มากขึ้น จากเหล่าสถาปนิกที่พูดถึงกระบวน
การแก้ไขปัญหาและความคิดมากขึ้น
150
ASA18_Book_180419.indd 150 24/4/18 16:10

ดนัย
ภาพที่ผมเห็นคือสถาปัตยกรรมง่ายๆ หลังหนึ่ง แต่ในนั้นมันมี กระบวนความคิด
อะไรต่างๆ ที่ซับซ้อนลึกซึ้ง และแฝงอยู่ในนั้น เพราะเมื่อเรามองอะไรง่ายๆ
ที่ละเอียดลง เราก็จะเจออะไรที่น่าสนใจเยอะแยะไปหมด จนผมมองว่าตึกที่ดู
เฟี้ยวฟ้าวมันดูธรรมดาไปกว่าสิ่งเหล่านี้ เอาง่ายๆ อย่างบ้านที่คิดครบทั้งในแง่
ของการอาศัย แง่สังคมเศรษฐกิจความเชื่ออะไรต่างๆ ทุกอย่างที่ทำาได้ในตัว
มันเอง ผมว่าจะดูไม่ธรรมดา
สิทธนา
เราว่าสถาปัตยกรรมทุกชิ้นมันไม่ธรรมดาอยู่แล้ว สถาปัตยกรรมต้องถูกสร้าง
ขึ้นมาเพื่อจุดประสงค์ใดจุดประสงค์หนึ่ง ถึงหน้าตาสถาปัตยกรรมบางอย่างอาจจะ
ดูคล้ายๆ กันไปหมด แต่สุดท้ายก็ต้องมีความต้องการอะไรบางอย่างที่ไม่เหมือนกัน
ชาวบ้านข้างเคียงอยู่แล้ว ดังนั้นคิดว่าสถาปัตยกรรมทุกชิ้นทุกรูปแบบ ต้องไม่ธรรมดา
ชัชวาล
การทำาให้สถาปัตยกรรมธรรมดา กลายเป็นไม่ธรรมดา คือการที่ต้องมีสื่อกลาง
บางอย่างที่เข้าไปจับให้เป็นแบบนั้นได้ ซึ่งสื่อที่เรานิยามก็คือ เรื่องความคิด
สร้างสรรค์ หรือเทคนิคการก่อสร้าง ที่สามารถเปลี่ยนจากสถาปัตยกรรม
ทั่วไป กลายเป็นไม่ธรรมดาได้
วรพงศ์
เหมือนบางทีสถาปัตยกรรมที่ธรรมดา ถ้าถูกมองในอีกมุมมองหนึ่งแล้วมีคุณค่า
ก็จึงอาจมีความหมายที่ไม่ธรรมดา เหมือน Pavilion ที่เราออกแบบด้วยวัสดุ
ที่ดูธรรมดามากแต่เราจะพยายามใช้อย่างไรให้ดูไม่ธรรมดา
เสก
ผมว่าความไม่ธรรมดา ควรจะเกิดจากความธรรมดา ไม่งั ้นถ้ามันไม่มีความ
ธรรมดาปุ๊บ มันจะเป็นสถาปัตยกรรมแบบเซอเรียลไปในทันที เพราะงั้นสถาปัตย-
กรรมไม่ธรรมดาคือสถาปัตยกรรมที่มันมีคุณค่าในตัวของมันโดยที่ไม่จำาเป็น
ต้องเรียกร้องอะไรพิเศษ เหมือนกับสถาปัตยกรรมที ่ถูก เข้าใจ รับรู ้ ถูกสัมผัส หรือว่า
มีประสบการณ์กับมันแล้ว ผมว่ามันก็กลายเป็นสถาปัตยกรรมที่ไม่ธรรมดาไปแล้ว
151 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 151 24/4/18 16:10

ธนวรรธน์
จากแนวคิดการทำางานของพวกเรา จะมีอีกคำานึงคือคำาว่า Sculptural เพราะใน
งานที่เราทำาส่วนมาก ก็ไม่ได้เป็นงานที่ Form follows function เท่าไหร่นัก แต่
จะมีองค์ประกอบโดยเฉพาะบางอย่างที่เราออกแบบขึ้น โดยตั้งใจที่ทำาให้งานนั้น
มีคุณค่าด้วยตัวมันเองได้ เราคิดว่าการทำาให้เกิด Sculpture นี้ขึ้นมา เป็นการ
ทำาให้สถาปัตยกรรมนั้นไม่ธรรมดา
ธาริต
สถาปัตยกรรมที่ไม่ธรรมดาก็คือสถาปัตยกรรมธรรมดาทั่วๆ ไป ที่ตอบสนองต่อ
ชีวิตคนคือ คนที่อยู่จริงๆ ได้มีส่วนร่วมในการออกแบบ ได้มีส่วนร่วมในการ
สร้างสรรค์ โดยใช้เทคโนโลยีและวัสดุพื้นถิ่นผสานกับวิถีชีวิตของเขาเพื่อที่จะ
สร้างสถาปัตยกรรมที่มันธรรมดาที ่สุด แต่ว่าเหมาะสมแล้วก็มีความหมายที ่สุดกับ
คนที ่อยู ่คนที ่ใช้งานสถาปัตยกรรม เพราะจริงๆ สถาปัตยกรรมที่ไม่ธรรมดาของที่
หนึ่งอาจจะเป็นสถาปัตยกรรมธรรมดาของคนอีกที่หนึ่งก็ได้
ศศิชลวรี
ถ้าพูดถึงลักษณะที่มันไม่ธรรมดาสำ าหรับเรา มันจะเป็นลักษณะที่เราเห็นของธรรมดา
แล้วร้องว้าว การเห็นของทั่วๆ ไปที่เราคิดว่ามันต้องเป็นแบบนี้แหละแต่ว่ามัน
ไม่ใช่ พอเห็นแล้วว้าวก็จะเป็นสิ่งไม่ธรรมดา ดังนั้นการที่จะทำาของปกติทั ่วๆ ไป
โดยที่มีเงื่อนไขต่างๆ ให้ว้าว เราก็ต้องรู้สึกว่านั่นมันไม่ธรรมดาหรือปกติ
นัฐพงษ์
ผมว่าสถาปัตยกรรมไม่ธรรมดา คือ สถาปัตยกรรมที่อยู่ในชีวิตประจำาวันของเรา
โดยทั่วไป แต่เมื่อเรารู้จักประยุกต์และปรับใช้ เวลาไปเจอความต้องการที่แปลก
ใหม่ หรือสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนไป สิ่งที่ดูธรรมดาเหล่านี้เมื่อรวมกับความ
คิดของเรา มันก็อาจจะกลายเป็นสิ่งที่ไม่ธรรมดาได้ แต่ไม่ใช่ว่าจะเป็นสิ่งที่ประหลาด
แต่หมายความว่าสิ่งนี้ถูกออกแบบให้ได้ตามโจทย์ต่างหาก
152
ASA18_Book_180419.indd 152 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 153 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 154 24/4/18 16:10

ASA18_Book_180419.indd 155 24/4/18 16:10

LIVING SPACE
PAVILION
ออกแบบโดย บุญเลิศ เหมวิจิตรพันธ์
จาก Boon Design
ASA18_Book_180419.indd 156 24/4/18 16:10

แนะนำาตัว
ผม บุญเลิศ เหมวิจิตรพันธ์ ครับ บริษัท Boon Design เริ่มมา 8 ปีแล้ว แต่ก่อนหน้านี้จะ
ใช้ชื่อ Boonlert ไปเลย เป็น Office Practice ที่ทำาบ้านเป็นหลังต่อหลังเลย แต่พอจังหวะ
ชีวิตมันได้ก็เลยจดทะเบียนเป็นบริษัทจริงจัง
แนวทางของตนเอง
จริงๆ ผมเป็นคนที่ไม่ได้คิดอะไรเยอะ ด้วยความที่เป็นคนจริงใจ และทำาสิ่งลูกค้าที่ชอบให้
เป็นสิ่งนั้น เช่นถ้าชอบตู้คอนเทนเนอร์ ผมก็ออกแบบตู้คอนเทนเนอร์เลย เพราะอารมณ์
มันต้องได้แต่แรกเลย แต่ภาพรวมกับดีเทล เป็นสิ่งสำาคัญที่ต้องไปด้วยกัน ถ้าทำางานแล้ว
ดีเทลดูหลอกๆ เราก็ไม่ชอบ
เหมือนบ้านเรือนไทยก็ต้องเป็นดีเทลแบบบ้านเรือนไทย ดูเหมือนจะง่ายแต่จริงๆ ดีเทล
ค่อนข้างลึกซึ้งมาก เพราะทุกอย่างเกิดจากไม้ พอต้องทำาทุกอย่างจากไม้ เวลาทำาผนัง
ก็จะต้องใช้เศษไม้ประกอบเป็นแผ่นฝาปะกน โครงสร้างก็ต้องทำาให้สอบลงมาให้น้ำาไหล
ทุกอย่างมีความหมายและคุณสมบัติที่มีพลัง ซึ่งเราก็อยากทำางานแบบนั้นแหละ แต่สื่อ
ของวัสดุก่อสร้างในปัจจุบันทำาให้เราไม่สามารถทำาแบบนั้นได้
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
ผมรับโจทย์วัสดุในการสร้างพาวิเลียนจากดิน และต้องมีนวัตกรรมเข้ามาผนวกด้วย ผมเลย
มองว่าจะทำาอย่างไรให้ดิน กลายเป็นวัสดุที่สามารถก่อสร้างได้ในเวลาที่จำากัด ผมก็เลยไป
มองถึงเรื่องของที่มีอยู่แล้ว อย่างเช่น ลังที่ใส่ผลไม้ ซึ่งมีคุณสมบัติที่สามารถให้ดินเข้าไป
เกาะและก่อรูปได้ ผมก็เอาทั้งสองอย่างนี้มาพบกันง่ายๆ เลย
157 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 157 24/4/18 16:10

ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
ในเรื่องของการออกแบบ ผมมองถึงเรื่องความรู้สึกของคนที่เดินเข้าไป แล้วเขาจะได้
ประสบการณ์ที่สัมผัสกับดินที่สถาปัตยกรรมได้อย่างไร จึงสร้างดินที่สามารถทำ าเป็นกำาแพง
ปิดกั้นได้ เมื่อสามารถปิดกั้นได้ ก็สามารถเป็นบันไดได้ สามารถเป็นเก้าอี้ได้ เพราะ
สถาปัตยกรรมจริงๆ ฟังก์ชันก็คล้ายๆ กันหมด แต่ที่จะแตกต่างกันก็คือความรู้สึกที่
สามารถสัมผัสได้
มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงานการ
ออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
ผมไม่ได้คาดหวังกับคนที่เขามาเยี่ยมชมนัก แต่ผมคาดหวังกับคนที่สร้างก่อน (หัวเราะ)
ต้องสร้างให้ได้ว่าดินก็คือดิน เพราะว่าเราหลอกตัวเองไม่ได้ เหมือนที่เราเดินเข้าไปใน
โรงงานที่ทำาจากเหล็กก็จะรู้สึกร้อน เพราะด้วยคุณสมบัติของเหล็ก ถ้าจะให้คนเขารู้สึก
อย่างไร ก็ต้องเกิดจากการสร้างของเราก่อน คนอื่นถึงตามมา
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
คำาว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นสำาหรับบางคน เขาอาจรู้สึกว่ามันไกลตัว แต่จะทำาอย่างไรให้
สามารถเอาความเป็นพื้นถิ่น มาใช้ในชีวิตประจำาวันของเราได้ อย่างสิ่งที่ผมพยายามทำา
ในพาวิเลียนบ้านดินนี้ ผมใช้ดินในเรื่องราวที่เหมาะสมและถูกควร เพราะเห็นโอกาสว่า
สามารถทำาการก่อสร้างได้
สิ่งที่อยากจะฝากจริงๆ ก็คือ อุปสรรคไม่ใช่สิ่งที่อยู่ภายนอก แต่คือภายในตัวเรานั่นเอง
อยู่ที่เราจะก้าวข้ามตัวเองได้หรือเปล่า และอยากฝากเรื่องดูจิตเอาไว้อีกเรื่องหนึ่ง เพราะ
การดูจิตคือการปฏิบัติธรรมอย่างหนึ่ง คล้ายๆ การนั่งสมาธิ ซึ่งเมื่อเราสามารถนำาการ
ดูจิต มารวมกับการทำางานและการใช้ชีวิตได้ มันก็จะสำาคัญการดีไซน์มากๆ เพราะเรา
จะเห็นทุกอย่างไปตามจริง เห็นสภาวะการเกิดดับของเรา ทำาให้เราเข้าใจเรื่องราวชัดขึ้น
มากกว่าการชอบใจหรือไม่ชอบใจ
158
ASA18_Book_180419.indd 158 24/4/18 16:10

การทดลองวัสดุ และขั้นตอนการติดตั้ง โดยผู้เชี่ยวชาญ และผู้รับเหมา
159 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 159 24/4/18 16:10

WORKING SPACE
PAVILION
ออกแบบโดย จริยาวดี เลขะวัฒนา, Luke Yeung
และ ก่อพงศ์ เสน่หา์
จาก ARCHITECTKIDD
ASA18_Book_180419.indd 160 24/4/18 16:10

แนะนำาตัว
จริยาวดี: เราเป็นออฟฟิศ Small practice มีสมาชิกประมาณ 12 คน และทิศทางงาน
ออฟฟิศเราจะเป็นงานในระดับงานคราฟท์ เพราะฉะนั้นเราก็มักจะทดลองเรื่องวัสดุต่างๆ
บนกระบวนการทำางานใหม่ๆ
Luke: We are a small studio and we have remained as a small studio. I think,
we are very hands-on about the way that we try to do things in our projects.
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
จริยาวดี: โจทย์ที่เราได้รับก็คือ Working place ที่เป็น Innovative brick ทำาให้เราต้อง
กลับมาดูคำาว่าอิฐคืออะไร ซึ่งอิฐก็มีความเป็น Vernacular ด้วยตัวมันเองอยู่แล้ว ส่วนใน
เรื่องนวัตกรรม เราก็มาตั้งคำาถามกับสิ่งที่ทำาในปัจจุบัน และลองเอาชนะขีดจำากัดของมัน
ให้ได้ เราจึงมองว่าอิฐธรรมดาๆ นี้ ในสมัยก่อนก็มักจะก่อในอาคารที่ต้องการความมั่นคง
เช่น เจดีย์ โบสถ์ วิหาร อาคารสำาคัญต่างๆ ซึ่งโยกย้ายไปไหนไม่ได้เหมือนไม้ ทำาให้เรา
ท้าทายตัวเองในการออกแบบว่า อิฐก็น่าที่จะลองโยกย้ายได้ แล้วจะทำาอย่างไรให้อิฐ ที่เกิด
ขึ้นจากลักษณะการก่อ มีความเเข็งแรงได้ด้วยตัวเอง รวมทั้งสร้างฟอร์มต่างๆ ได้ และ
ถ้าเราทำาให้มันเคลื่อนย้ายได้แล้ว หน้าตามันออกมาเป็นอย่างไร
Luke: I think the material is very important because it really forms the building
block of architecture. It is a building block of the space that we have created as
an architect. We look at the idea that maybe one single material can perform
more than one task. In the case of brick, we want to use brick not only to create
the space, but also to provide the structure and the support that is needed to
create the space as well. In this sense, the material (brick) is very authentic
because it can serve different functions in order to create architecture.
161 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 161 24/4/18 16:10

ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ และกระบวน
การออกแบบพาวิเลียนนี้
ก่อพงษ์: เราพยายามมองภาพรวมของเรื ่องการขนย้ายวัสดุบนฐานของน้ ำาหนักของอิฐก่อน
ทำาให้เราออกแบบพัฒนาอิฐออกมาให้เป็นโมดูล ซึ่งในจำานวนอิฐของแต่ละโมดูลก็จะคำานึง
ถึงน้ำาหนักของการยกทั้งหมด และถ้ามองภาพรวมของพาวิเลียนทั้งหมด ก็จะสามารถ
เห็นได้ในลักษณะของวงกลม ซึ่งเราเริ่มมาจากหกเหลี่ยม แปดเหลี่ยมก่อน และก็ดูเรื่อง
ขนาดไซต์ของโมดูลอิฐหนึ่งอัน ให้สามารถประกอบกันแล้วได้พื้นที่ใช้สอยทั้งหมด ในส่วน
ของเรื่องการเคลื่อนย้ายได้ การก่ออิฐในแบบธรรมดาปกติ จะไม่มีโครงสร้างรองรับเพื่อ
ให้สามารถจับยกเป็นโมดูลได้ ทำาให้เราออกแบบโครงหิ้วตรงเพิ่มเข้ามา เพื่อช่วยในเรื่อง
การขนย้าย และในการติดตั้งนั้น โมดูลอิฐมันจะอยู่ด้วยเองอันเดียวไม่ได้ แต่ต้องอยู่สอง
อัน ซึ่งการตั้งอยู่ของโมดูลสองอันก็เพื่อทำาให้เกิดสเปซให้สามารถใช้สอยได้
จริยาวดี: และฟอร์มโดยรวมก็มาจาก Arch ในสมัยก่อน ถ้าเราก่อฟอร์มแบบนี้ในการทำา
ซุ้มทางเข้าเจดีย์ ก็ไม่ใช่เรื่องยาก แต่พอเราสร้างในแบบโมดูลชิ้นเดียว เราก็ต้องหาวิธีให้
น้ำาหนักไม่มากเกินไปสำาหรับการขนย้าย และก็สามารถอยู่ได้ด้วยตัวมันเอง ในขณะเดียวก็
สามารถติดตั้งบนไซต์และรื้อถอนกลับมาใช้ประโยชน์ได้ในภายหลัง
มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
จริยาวดี: จริงๆ แล้ว สิ ่งที ่จะออกมาเป็นสรุปสุดท้ายของพาวิเลียนนี ้ มันได้ผ่านกระบวนการ
เพื่อตอบคำาถามของเรามาค่อนข้างเยอะ ทำาให้เราคาดหวังว่าอย่างน้อย คนที่เข้ามาเยี่ยม
ชมจะได้มองวัสดุที่เป็น Vernacular และยังเห็นประโยชน์ของมันอยู่ แล้วได้นำาวัสดุเหล่านี้
ไปคิดพัฒนากระบวนการใช้มันต่อไปได้ ทั้งหมดทั้งมวลนี้ กระบวนการก่อสร้าง pavilion
นี้ก็จะถูกบันทึกไว้ว่า ได้ผ่านกระบวนการคิดของทั้งเราและช่างก่อสร้างมาเยอะแค่ไหน
ซึ่งการบันทึกนี้น่าจะเป็นส่วนที่สำาคัญมาก
162
ASA18_Book_180419.indd 162 24/4/18 16:10

้
Luke: I would love the visitors to take away the idea that vernacular architecture
is not the traditional or old-fashion way of doing things. We have tried
to make something that is alive and new, possibly have a relationship with
modern lifestyle as well. Also, we address a message that material is not
something that you just buy and get (them) off the shelves but something that
can be researched, investigated, studied and developed that you can come
out with the new discovery.
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
จริยาวดี: สำาหรับคนรุ่นใหม่ที่ผ่านเหตุการณ์มาไม่เยอะ ก็อาจจะไม่ตระหนักถึงเรื่องสิ่งแวดล้อม
กับสถาปัตยกรรมมากนัก แต่นี่จะเป็นยุคที่จะโดนผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงในสิ่งแวด
ล้อมของโลกค่อนข้างเยอะ เทียบกับยุคก่อนหน้านี้ ที่โลกค่อนข้างคงที่กว่า ขอให้ตระหนักถึง
ธรรมชาติให้มาก และคิดถึงว่าจะอยู่ร่วมธรรมชาติได้อย่างไรให้ดีกว่ านี
Luke: Possibly, they have a fairly bad impression that vernacular architecture
is something a very traditional and out of style. But we just would like to
show them an essence through this pavilion in which vernacular architecture
is relevant in contemporary society. It is possible to investigate the traditional
things as well as modern things in order to create a new combination that
people have not seen before.
ก่อพงษ์: สถาปนิกรุ่นใหม่อย่างผมก็ได้พยายามหาความรู้พื้นถิ่นเพื่อมาอ้างอิง เราก็ต้อง
การคนรุ่นเก่าที่มีองค์ความรู้เหล่านี้เพื่อมาแนะนำา และในงานครั้งนี้ทางทีมงานจัดงาน
สถาปนิก ‘61 ก็ได้ส่งผู้เชี่ยวชาญมาช่วยให้ความรู้เราค่อนข้างเยอะเช่นกัน
163 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 163 24/4/18 16:10

MEETING SPACE
PAVILION
ออกแบบโดย สุริยะ อัมพันศิริรัตน์
จาก Walllasia
ASA18_Book_180419.indd 164 24/4/18 16:10

แนะนำาตัว
ผม สุริยะ อัมพันศิริรัตน์ เป็นสถาปนิกที่ทำางานเกี่ยวกับภูมิสถาปัตยกรรมและงาน
สถาปัตยกรรม ซึ่งเราทำางานด้านภูมิสถาปัตยกรรมก่อน ตอนนี้เป็นเวลากว่า 20 ปี
แล้ว แต่เพิ่งจดบริษัทชื่อว่า Walllasia ที่จดทะเบียนได้มาประมาณ 10 ปีกว่า ซึ่งทาง
สถาปัตยกรรมก็เริ่มจากงานวัดก่อน แต่หลังๆ ก็จะมีงานพาณิชย์เข้ามาเยอะ ปกติแล้ว
การทำางานของเรา ก็ทำาภูมิสถาปัตยกรรมกับงานสถาปัตยกรรมไปด้วยกัน ข้อดีก็คือ
เราเห็นและเข้าใจบริบทโดยรวม ทั้งเรื่องเมืองและการเข้าถึงกับสิ่งที่มีอยู่แล้ว รวมทั้ง
ธรรมชาติในพื้นที่นั้นๆ ซึ่งเป็นสิ่งสำาคัญของการออกแบบสถาปัตยกรรมของเรา คือการ
ต้องเข้าไปดูว่าในพื้นที่นั่นมีอะไร อยู่ที่ไหนอยู่ก่อน ทิศทางแดดลมฝนมันเป็นอย่างไร นี่คือ
สิ่งสำาคัญมากๆ พูดง่ายๆ ก็คือ งานของเราต้องมีความเกี่ยวพัน อยู่ง่าย และเหมาะสม
อยู่กับบริบทนั้นๆ
ก่อนหน้าที่ผมทำางานภูมิสถาปัตยกรรมนั้น ตอนที่ผมจบมาผมไม่เคยคิดจะเป็นสถาปนิก
คืออยากทำางานศิลปะ ผมเลยทำาทุกอย่าง สมัยก่อนผมรับจัดงาน Exhibition และทำา
ทุกอย่างเลย ตั้งแต่เขียนภาพ Perspective บางวันก็เลื่อยไม้ แกะสลัก จนสุดท้ายแล้ว
เพื่อนผมที่เป็นพาร์ทเนอร์คนปัจจุบันนี่แหละ เขามาบอกว่าผมน่าจะทำางานสถาปัตยกรรม
นะ และประจวบพอดีกับที่หลานผมไปบวช เขาให้ทำากุฏิ พอทำาหลังแรกนี้เท่านั ้นแหละ ได้
รางวัลที่ AR เลยพอทำาเสร็จ หลวงพ่อก็ทำาอีก 4-5 หลัง แล้วทาง ART4D ส่งไปให้ อีกปี
หนึ่งมีหนังสือมาสัมภาษณ์เต็มเลย คือเราไม่รู้อิทธิพลของรางวัลนั้นมันเป็นอย่างไร สิ่งที่
เราทำานั้นมาทั้งหมด พอผสมผสานแล้วมันก็กลายเป็นสถาปัตยกรรม แต่ใช่ว่ากุฏินั้นเป็น
หลังแรกนะ มันก็มีอีกหลายงานที่ผมทำา แต่ว่ามองไม่เห็น เราไม่ได้เก็บภาพไว้เลย เพราะ
ทำาเยอะมาก คือคนเห็นงานเราเฉพาะงานวัด
ผมวาดภาพทุกวันเป็น A1 ตอนทำาภูมิสถาปัตยกรรมสมัยก่อนนั้นผมทำาเป็น A0 เลยนะ
เป็นสเก็ตล้วนๆ สถาปัตยกรรมจริงๆ ตัวมันไม่มี แต่มันเป็นหลายๆ อย่างมารวมกัน
สำาหรับผมนะ มันเป็นทั้งภูมิสถาปัตยกรรม เป็นทั้งปรัชญา งานทางด้านการจัดการ งาน
ทางด้านการตลาด เป็นวิถีชีวิต เป็นทุกๆ อย่างอยู่ในนั้นหมดเลย ในการทำางานผมชอบ
เปรียบเทียบกับดอกไม้ ยกตัวอย่างงานที่ได้รางวัล AR มีคนถามผมว่ามันให้รางวัลกัน
165 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 165 24/4/18 16:10

อย่างไร ผมก็ตอบไม่ได้ แต่รู้สึกแบบว่า มีป่าอยู่แห่งหนึ่ง ที่มันมีดอกไม้เกิดขึ้น คือเรารู้ว่า
นี่คือป่าประเภทไหน แล้วดอกไม้มันก็เกิดขึ้นในป่านั้นได้แบบน่าประหลาดใจ โดยที่เรารู้ว่า
ดอกไม้มันเกิดขึ้นได้ ในอุณหภูมิแบบไหน ทำาให้เกิดดอกไม้ขึ้นมาแบบน่าประหลาด แต่ก็
เข้ากันได้กับป่าและดีกว่าปลูกเอง นี่ก็คือสถาปัตยกรรมที่ผมพูดถึง ซึ่งดอกไม้ที่มันแปลก
ประหลาดอาจเพราะว่ากำาลังเตรียมพร้อมกับอีก 10 ปีข้างหน้าก็น่าจะเห็นภาพชัด เพราะ
ว่างานสถาปัตยกรรม ถ้าสถาปนิกมองไปถึงอนาคตได้ดีกว่า มันก็จะออกแบบงานได้ดีกว่า
บางงานเราใช้เวลา 2-3 ปี ถ้าเราทำาอยู่กับที่ก็อาจจะตกยุคเลยก็ได้ เวลาเราทำางานก็ต้อง
คิดถึงอนาคต สถาปนิกก็เลยต้องศึกษาตลาดเวลา เพราะว่าสถาปัตยกรรมเป็นงานศิลปะ
ที่ใช้เงินเยอะมากแล้วก็ทำาลายทรัพยากรเยอะมาก ถ้าเราไม่มีองค์ความรู้พอ แน่นอนว่า
มันจะทำาลายเยอะจริงๆ และไม่ได้อะไรกลับมาด้วย
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
วัสดุที่ผมได้รับคือ ไม้ไผ่ นั่นทำาให้ผมได้กลับไปดูว่า ไผ่นั้นมีคุณสมบัติอย่างไรก่อน และ
สามารถทำาอะไรได้บ้าง หลังจากนั้นก็จะเป็นเรื่องของคอนเทนต์ที่ได้มา ก็คือที่นั่งพักคอย
ที่ต้องออกแบบ สิ่งเหล่านี้จะสามารถออกแบบร่วมกันได้อย่างไร
ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ และกระบวนการ
ออกแบบพาวิเลียนนี้
นอกจากในเรื่องวัสดุแล้ว ผมคิดว่าไผ่มันน่าจะทำาโค้งได้ดีกว่าตรง ผมก็เลยทำาให้มันโค้ง
ดีกว่า (หัวเราะ) แต่จะทำาโค้งอย่างไรก็จำาต้องมีจุดยึดตัวจับ เมื่อจุดยึดมารวมกันก็ทำาให้
ชุดโครงสร้างเกิดขึ้น ซึ่งชุดโครงสร้างนี้ก็ควรเกิดประโยชน์อย่างอื่นด้วย ผมจึงออกแบบ
โครงให้กลายเป็นที่นั่งได้ ยืนได้ ที่เหลือก็จะเรื่องการผสานจุดต่อต่างๆ โดยสิ่งที่ผมคิด
ก็คือ ผมตั้งใจทำาให้วัสดุที่ดูเก่าสุด เกิดการใช้งานในรูปแบบที่ดูใหม่ที่สุด เพราะกลุ่มคน
ที่เข้าไปใช้พาวิเลียนจะเป็นคนรุ่นใหม่ ที่มานั่งเล่น นั่งพัก นั่งใช้โซเชียลมีเดีย แบบอเนก
ประสงค์จริงๆ
166
ASA18_Book_180419.indd 166 24/4/18 16:10

มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
จริงๆ ผมว่าไผ่เป็นสิ่งที่เขาเห็นอยู่เป็นประจำ า เพียงแต่ผมแสดงให้พวกเขาได้เห็นว่า โดยวิชา
ชีพสถาปนิกนั้น สามารถออกแบบสิ่งใหม่ๆ ได้ในวัสดุเดิมๆ เป็นการสร้างเข้าใจเรื่องการ
ออกแบบสถาปัตยกรรมกับคนทั่วไป
เพราะสถาปัตยกรรมสำาหรับผมนั้น จะประกอบด้วย 3 ส่วนใหญ่ๆ หนึ่งคืองานช่าง สอง
คืองานก่อสร้าง สามก็คือเรื่องของปรัชญา ที่ว่าด้วยเรื่องชีวิตมนุษย์และศิลปะ งาน
ก่อสร้างที่สร้างแล้วไม่เป็นศิลปะก็คืองานก่อสร้าง งานก่อสร้างที่สร้างเสร็จเเล้วเป็นศิลปะ
ก็คืองานสถาปัตยกรรม
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ผมอยากให้คนรุ่นใหม่มีความเข้าใจและคอยติดตามกระแสโลก แต่ก็ต้องไม่ลืมย้อนมาดู
รากตัวเองเช่นกันว่า เรามีของดีอะไรอยู่ และจะนำามาใช้ในทางปฏิบัติได้อย่างไร โดยที่
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น สามารถเป็นการร่วมกันระหว่างวัสดุสมัยใหม่กับวิถีชีวิตดั้งเดิมได้
ด้วยการผสานเรื่องเทคนิคงานช่างเข้าไป ซึ่งทั้งหมดทั้งมวลนี้ ก็ต้องสอดคล้องกับบริบท
พื้นที่ตรงนั้นด้วย จึงจะทำาให้งานสถาปัตยกรรมมีความงดงาม
167 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 167 24/4/18 16:10

MOVING SPACE
PAVILION
ออกแบบโดย ศ.ดร.วีระ อินพันทัง และ พิช โปษยานนท์
สัมภาษณ์ ศ.ดร.วีระ อินพันทัง
ASA18_Book_180419.indd 168 24/4/18 16:10

แนะนำาตัว
อาจารย์วีระ อินพันทัง อยู่สังกัดภาควิชาสถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยศิลปากร สอนมาแล้ว 30 กว่าปี ผมเป็นคนท้องถิ่นโดยกำาเนิด อยู่เรือนไทย
ตอนเด็กๆ ก็เลยแวดล้อมไปด้วยสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ช่วงที่เรียนแรกๆ จบใหม่ๆ ผม
ถูกดึงเข้าไปสู่โลกของสถาปัตยกรรมสากล จนลืมรากเหง้าของตัวเองไประยะนึง ทั้งๆที่
ธีสิสปริญญาตรี ผมทำาเรือนชาวไร่ ผมต้องกลับไปที่ต่างจังหวัด ไปค่อยๆ ดูเรือนของ
ชาวบ้าน แล้วก็ทำาธีสิสออกมา แต่พอจบออกมาก็ลืม และโดนดึงเข้าไปในโลกสถาปัตย-
กรรมโมเดิร์น จนถึงจุดนึงก็ได้มาเป็นอาจารย์ ได้มาเริ่มสนใจงานวิจัย โดยมีอาจารย์
อรศิริ ปาณินท์ เป็นแบบอย่าง ผมเริ่มทำาวิจัยพื้นถิ่น ผมทำาที่เรือนเครื่องผูกในแถบภูมิภาค
ตะวันตกใน 4 จังหวัด ทั้ง เพชรบุรี ราชบุรี นครปฐม สุพรรณบุรี เพราะว่าผมคุ้นเคยกับ
เรือนพื้นถิ่นและคุ้นเคยกับพื้นที่
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
ผมได้รับโจทย์เป็นวัสดุไม้ จุดเริ่มต้นก็คือ ข้อต่อไม้แบบ เถร-อด-เพล (ข้อต่อแบบไร้ตะปู)
ซึ่งมีมานานแล้ว และผมก็รู้จักข้อต่อนี้แบบผ่านงานเขียนของอาจารย์เอนก นาวิกมูล ที่ลง
ในวารสารเมืองโบราณ แกเขียนถึงว่ามีที่วัดไทร และเราก็ตามไปดู แล้วคือพระเป็นคนที่
เอามาประยุกต์ข้อต่อนี้จากของเล่น จนกลายเป็นข้าวของเครื่องใช้ และซับซ้อนขึ้นเรื่อยๆ
แม้กระทั่งวามารถทำาเครื่องตั้งที่มีหน้าตัดไม้ไผ่ 1x1 ซม. เอามาทำาข้อต่อ เถร-อด-เพล
กลายเป็นเครื่องตั้งหรือที่ตั้งสงฆ์ขนาดใหญ่ประมาณ 3-4 เมตรได้ ที่มันซับซ้อนมาก
เพราะว่า Member มันมีแค่ขนาด 1x1 ซม. เท่านั้น ซึ่งตอนนั้นมีโอกาสได้ทำางานวิจัย
กับ อาจารย์อภิรดี เกษมศุข และอาจารย์สุคตยุติ จารุนุช ซึ่งเป็นงานสร้างสรรค์ที่นำาข้อ
ต่อแบบนี้ มาพัฒนาเป็นสถาปัตยกรรม เพราะพระที่วัดไทรท่านก็สามารถทำาเป็นเก้าอี้
โต๊ะเครื่องแป้ง ส่วนใหญ่เป็นข้าวของเครื่องใช้ แต่เราเห็นว่ามันมีศักยภาพพอที่จะทำาเป็น
สถาปัตยกรรม ก็เลยลองเอามาใช้
169 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 169 24/4/18 16:10

้
ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
ตอนได้รับโจทย์พาวิเลียนเป็นไม้ ผมเลยเอาข้อต่อนี้มาออกแบบเฉพาะ Pavilion นี้เลย
เพราะว่างานนี้ต้องอยู่ภายในอาคาร และมีแนวคิดที่จะทำ าเป็นโครงถอดประกอบได้ วิธีการ
ใช้ออกแบบง่ายๆ เลย ก็คือเอาข้อต่อนี้มายืด ถ้ายืดไปทางนอนก็เป็นคาน ถ้ายืดไปทางตั้ง
ก็เป็นเสา และเมื่อต่อกันทั้งหมดก็จะเป็นเฟรมได้ ก็เลยทดลองเป็นโมเดลในเชิงแนวความ
คิดว่า ถ้าเรายืดข้อต่อแล้วทำาเป็นเฟรม หน้าตามันจะออกมาเป็นยังไง ทั้งหมดเป็นข้อต่อ
แบบเดียวกัน แล้วทุกข้อต่อใช้วิธีแบบเดียวกันนี ้ ก็รวมกลายเป็นเฟรม นี ่คือตัวแนวคิดเริ ่มต้น
แล้วจากนั้น ก็นำามาปรับให้เข้ากับพื้นที่ประมาณ 12x12 เมตร ก็เลยต้องมาทำาเฟรมที่มี
ขนาด 9x9 เมตร ซึ่งเฟรมพวกนี้เกิดจากการออกแบบผ่านโมเดลนะ เพราะว่าสเก็ตแล้ว
มันซับซ้อนเกินไป(หัวเราะ) ก็เลยเริ่มจากหุ่นจำาลอง โดยที่มีเงื่อนไขว่า เราจะทำาการต่อไม้
เฉพาะในแนวตั้ง ส่วนในแนวนอนจะใช้ไม้แค่ 2 ช่วง ซึ่งช่วงนึงระยะ 1.50 เมตร ถ้ามีไม้
ที่เกินกว่าสองช่วง เราจะมีการต่อไม้ทางนอน ซึ่งทำาให้ความแข็งแรงลดลง จะสังเกตได้
ว่าทางนอนทั้งหมดจะไม่ยาวเกิน 2 ช่วง ซึ่งมันจะมีความซับซ้อนจากข้อต่อนิดนึง แต่ข้อ
ต่อจะมีความซ้ำากันอยู่ ทำาให้นี่เป็นความซับซ้อนที่ทำ าได้ไม่ยาก ข้อดีของการใช้ข้อต่อแบบนี
คือตรงที่เราสามารถถอดทุกอันออกมากองได้ และขนไปประกอบได้ที่อื่นต่อได้ แล้วการ
ประกอบใหม่ก็ไม่ต้องใช้อุปกรณ์อะไรเลย ไม่ต้องใช้ตะปู ไม่ต้องเลื่อย เพราะว่านี่การต่อ
แบบเข้าไม้ทั้งหมด
มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
สำาหรับคนที่ไม่สนใจก็สามารถเดินเข้าออกได้อย่างอิสระ แต่สำาหรับคนที่เข้าใจ สนใจ มอง
ในรายละเอียดเห็นข้อต่อเห็นตัวอย่าง ก็จะเห็นความสนใจมากขึ้นๆ และก็จะรู้อีกด้วยว่า
ทั้งหมดนี่เกิดขึ้นจากภูมิปัญญาเดิมๆ โดยไม่ได้ใช้ตะปูเลย และสามารถถอดมาประกอบ
ใหม่ได้ ผมว่าเรื่องพวกนี้เป็นเรื่องที่น่าสนใจ ซึ่งคนที่เข้ามาจะสามารถเล่นข้อต่อได้ยาก
ซึ่งข้อต่อตัวเล็กนั้นสามารถเล่นได้ ผมอยากให้มีวางไว้ ให้คนได้ทดลอง ถ้าเป็นไปได้
อยากให้มีเฟรมเล็กๆ ให้เขาต่อดู
170
ASA18_Book_180419.indd 170 24/4/18 16:10

อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ผมคิดว่าถ้าย้อนไปเรื่องกำ าเนิดสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น สถาปัตยกรรมนั้นเกิดจากสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่น กำาเนิดแรกเราสามารถย้อนกลับไปดูชนเผ่าเร่ร่อน พวกซาไก ผีตองเหลือง เราจะ
เห็นว่านี่การที่สถาปัตยกรรมกำาเนิดขึ้น จากการเป็นเพิงขึ้นง่ายๆ จากวัสดุท้องถิ่น แล้วค่อยๆ
พัฒนาเป็นเรือนชั่วคราวและมั่นคงขึ้นตามลำาดับ เพราะฉะนั้นผมถือว่าสถาปัตยกรรมพื้น
ถิ่นให้กำาเนิดสถาปัตยกรรม
ถ้าในอุดมคติ ถ้าคนทั่วไปเข้าใจ เรียนรู้ และเห็นคุณค่า มันจะมีการรักษาและสืบสาน
กันเอง เรามีภูมิปัญญา มีองค์ความรู้อยู่ แต่ว่าเราวางมันเอาไว้ และไปหยิบความรู้ที่อื่นมา
ใช้ ทำาให้เกิดความไม่ลงรอยกับพื้นที่ ไม่ลงลอยกับวิถีชีวิต ถ้าเกิดเราสามารถเอาทั้งสอง
ขั้วมาผสมผสานกันได้กันอย่างพอดี ก็อาจจะเกิดขั้วที่สามารถพัฒนาเป็นพื้นบ้าน และขั้วที่
พัฒนาเป็นสมัยใหม่ได้
ข้อต่อไม้ที่ใช้ในพาวิเลียน ที่ประยุกต์จากข้อต่อไม้แบบ เถร-อด-เพล
171 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 171 24/4/18 16:10

INTRODUCTION
PAVILION
ออกแบบโดย สาวิตรี ไพศาลวัฒนา และ JAKUB GARDOLINSKI
ร่วมกับ เมธัส ศรีสุชาติ
จาก PAGAA ร่วมกับ MAGLA
ASA18_Book_180419.indd 172 24/4/18 16:10

แนะนำาตัว
Jakub: Our company, PAGAA, is roughly two years old and growing slowly. Right
now,we are open to all assignments. We have varying projects- from an exhibition
up to a hospital. Personally, I am mostly interested in a discourse on society and
architecture- the meaning of architecture upon us. However, I see every other works
as an experience. Right now, it is an establishing period (of our company) whilst we
are learning and exploring as well as interrelating with other creative fields.
Our approach to architecture, in my view, has not been fixedly defined yet. Each
project is married with different approach which based on distinct function,
client and context. In this way, we see every project as a small experiment.
For example, a commercial project in Bangkok is always involved with (some)
limitation of cooperation client but we still try to initiate the better options.
In this way, some projects could be highly focused on materiality whilst the
others are emphasised on contextual surrounding. We see this approach as a
dynamic experience which may be crystallised into a concrete practice.
เมธัส: บริษัท MAGLA เราเป็นบริษัทขนาดเล็ก แนวทางการออกแบบของเราคือ การที่
พยายามไม่ออกแบบในโจทย์นั้นๆ แต่พยายามจากหาวิธีการเพื่อที่จะได้ผลลัพธ์ออกมา
โดยเราสนใจในเรื่องวัสดุ ทำาให้เราทดลองกับวัสดุที่หลากหลายในทุกๆ โครงการ เพื่อหา
พระเอกในหนึ่งงานนั้นๆ ซึ่งเราก็อยู่ในช่วงการพัฒนากระบวนการของบริษัท
โจทย์ที่ได้รับคือ วัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
เมธัส: งานนี้เราได้ถกเถียงอยู่กันสักพักใหญ่ๆ เพราะเราพยายามจะจับจิตวิญญาณของ
พื้นถิ่นออกมา ก็คือพยายามจะเข้าใจว่าพื้นถิ่นคืออะไร พอถึงจุดนึงก็ทำาให้เราเข้าใจว่า
สถาปนิกอาจจะไม่สามารถทำาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นได้นะ ถ้าถึงจุดนั้นเราก็จะไม่พยายามฝืน
ก็เลยกลับมามองโจทย์ว่า Pavilion ของเรา ต้องการจะให้เกิดอะไร
173 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 173 24/4/18 16:10

ในส่วนของวัสดุก็นึกถึงเรื่องของความยั่งยืน ความท้องที่ และวัสดุที่ไม่ต้องมาจากธรรมชาติ
แต่อาจจะเป็นวัสดุรีไซเคิลแทน เราก็เลยไปมองพวกการ์ดบอร์ดและรีไซเคิลพลาสติกเพื่อ
นำามาใช้ในการทำางาน และพยายามดึงวิธีการบางอย่างของสถาปัตยกรรมในอดีต เช่น
อาคารที่ต้องวางอยู่บนฐานที่มีความหนัก เราเลยพยายามยกตัวงานเราบนฐาน โดยที่
ฐานนั้นแทนที่จะหนัก แต่เราใช้พลาสติกที่เบา เพราะเราพยายามเปิดมุมมองใหม่ แม้
กระทั่งใช้การ์ดบอร์ดเป็นผนัง มันก็ต้องมีดีเทลที่ทำาให้โมดูลของวัสดุแผ่นแข็งแรงได้ ทน
เรื่องการรับแรง ทั้งอัดและดึง เราเลยพยายามไม่ใช้วัสดุที่ธรรมดาในการก่อสร้างในระบบ
อุตสาหกรรมด้วย เช่น ไม้ อิฐ หิน ปูน แต่เราใช้กระดาษและพลาสติก ซึ่งนี่เป็นการเปิดมุม
มองของเราเพื่อหาคำาตอบของคำาว่าสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
สาวิตรี : เราได้รับโจทย์เป็น Introduction pavilion มันเหมือนเป็นแกลลอรี ่สเปซ ทำาให้
เราย้อนกลับไปมองอดีตว่า จริงๆ สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมันไม่เคยมีการทำ าเป็นมิวเซียมนะ
ในอดีตทุกอย่างเป็นสเปซเพื่อการใช้ชีวิตและทำ างาน รวมถึงพื้นที่สาธารณะเท่านั้น มันไม่
เคยมีสเปซมิวเซียมเลย เพราะสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นเรื่องของฟังก์ชันเป็นหลัก แล้วอะไร
สามารถเป็นแรงบันดาลใจให้พาวิเลียนนี้ได้ ทำ าให้เราจึงใช้เรื่องฟังก์ชันเป็นหลักก่อน แล้ว
เรื่องดีไซน์ค่อยตามมา เพราะหัวใจของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นไม่ใช่เรื่องดีไซน์ ดังนั้นหัวใจของ
พาวิเลียนนี ้คือควรจะทำาหน้าที ่เป็นแบ็คกราวด์ให้คนได้เข้าใจเรื ่องสถาปัตยกรรมพื ้นถิ ่นได้ดี
ขึ้นนั่นเอง แต่ก็ยังสามารถเปิดความหมายให้เขาสามารถต่อยอดเองได้ด้วย
มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
Jakub: We would like our pavilion to be a thought provoking. We would like
to stretch the potential of the material and then people could have a new
impression about it. In my view, it is important that people would realise what
can be done with this cheap and simple material (cardboard). This approach
is also applied in the way in which we challenge the static property of the
structure with something that is very light such as the balloon to show the
alternative potential of such material.
174
ASA18_Book_180419.indd 174 24/4/18 16:10

เมธัส: ผมอยากเห็นคนรีแอคชั่นกลับกับงานของเราในวิธีที่คาดไม่ถึง เพราะเราพยายาม
ทำาให้พาวิเลียนมีความแตกต่างไปจากสเปซที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน เป็นเหมือนห้องที่ถูกยก
ลอยขึ ้น มีขาที ่โล่ง มีช่องเปิดที ่อยู ่ในมุมแปลกๆ แล้วยังมีลูกบอลเป่าลมที ่กั ้นพื ้นที ่บางส่วน
ที่พยายามท้าทายการรับแรงของโครงสร้าง
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
Jakub: I think, vernacular architecture is a true (meaning of) architecture. It
responds to the certain needs that architecture should do which is not just an
art or sculpture but replying to the functional purpose. Nowadays, especially
in younger generation, they are overly fixated on star architects with specular
renderings. In this way, I suspiciously wonder that architecture could be easily
only a show case. But I believe that vernacular architecture could show us a
different way and people can learn that what is the genuine value of architecture.
เมธัส: ผมเชื่อว่าสถาปนิกจบใหม่ๆ เขาได้ความรู้จากสถาบันในเชิงการเป็นสถาปนิกมา
ค่อนข้างเยอะแล้ว การที่เขาได้ไปเห็นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ผมว่าน่าจะช่วยเปิดมุมมอง
ให้เกิดความน่าประหลาดใจอย่างที่ผมเคยเห็น พอเขาเกิดความน่าประหลาดใจที่เห็นว่า
มีความเป็นไปได้ ก็จะทำาให้เขาลงไปค้นคว้าต่อยอด กลายเป็นกระบวนการเรียนรู้ที่ไม่ได้
เกิดมาจากโรงเรียนได้
สาวิตรี: เรายังคิดว่าทุกวันก็ยังเรียนอยู่ ก็ยังตื่นเต้นกับการได้เจอสิ่งใหม่ๆ ทั้งในเมือง
ในชนบท ก็ยังมีอะไรใหม่ๆ ให้ได้เรียนรู้ตลอดเวลา เพราะฉะนั้นเด็กที่จบใหม่ หรือทำางาน
มาแล้ว เราคิดว่าองค์ความรู้เก่าๆ พวกนี้ มันเปิดโลกให้เราเห็นว่าจริงๆ แล้ว คุณสมบัติ
ของวัสดุในแต่ละชนิด ไม่ได้มีลิมิตแค่ที่เราใช้กันอยู่ทุกวัน แต่ถ้าเราเข้าใจมันจริงๆ ว่าใน
แต่ละวัสดุมีของดีของเสียอย่างไร บางทีเราก็อาจไม่ต้องใช้มันในแบบปกติทั่วไปก็ได้ แต่
ถ้าเรามีความต้องการอะไรบางอย่างที่มาสอดคล้องพอดี เราอาจจะประยุกต์หรือว่าปรับ
ตัววัสดุให้เข้ากับสถานการณ์ปัจจุบันนั้นๆ ก็ได้ ซึ่งการเรียนรู้แบบนี้ก็น่าจะทำาให้งานเรา
น่าสนใจมากขึ้น
175 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 175 24/4/18 16:10

MAIN STAGE
PAVILION
ออกแบบโดย ศาวินี บูรณศิลปิน และ Tom Dannecker
จาก THINGSMATTER
ASA18_Book_180419.indd 176 24/4/18 16:10

แนะนำาตัว
Tom: Our practice responds to the material culture around us. We’re always
trying to find the optimum relationship between people, object, and environments.
In practice, this means that we often find ourselves trying to convince
clients that something they are very familiar with, or even have grown up with
is actually OK to do again. Some old ideas are still very good ideas.
We often go to parties at a house we designed a few years ago. All the Thai
guests say “This is exactly like the house I grew up in. This is a typical Thai
house, like a Thai modernist house from the 70s.” And all the foreign guests say,
“This is nothing like anything in Thailand.” We think they are both wrong. We
think it is exactly like a Thai house right now. That’s what we’re trying to do.
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
Tom: We were given bamboo as a material to work with. It is not a material that I would
have chosen because, viewed through the lens of Western tourism, I feel strongly that
bamboo presents a cliche`d image of Thailand. As a Westerner myself, I would not feel
comfortable introducing bamboo – I think it would feel somehow exploitive. Bamboo
is not the material of vernacular architecture of the Thailand I know. Thai vernacular
architecture that I know is made of steel, glass, plastic and fluorescent lights. So in
general, those are the materials that we try to use. But, I will try to get over my cultural
hang-up with bamboo. When we talk about some of our earlier projects, we explain
that we are trying to “liberate technology from kitsch”. We took dumb, cheap things that
we saw all the time on street corners, and by arranging them, and contextualizing them
into a gallery space, we made them beautiful. We made them into art. There’s no reason
we can’t do the same thing with bamboo. And when we are done, we will make THIS cool.
177 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 177 24/4/18 16:10

ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
Tom: We will try to make a pavilion that is the opposite of a bamboo hut. A
hut is small and enclosed; we want something big and open. Also, it needs
to be a shape that demonstrates the physics of bamboo – it is actually an
amazing material. It is super-strong and light, and it is cheap because it grows
fast. However, it does not last very long; that is why it is not a good material for
permanent architecture. But this pavilion is not permanent architecture so it is a
logical material to use here.
We tried to design the pavilion as big as possible in the space we were given
- 21x15x4 metres, but it has almost no volume; it is very delicate. It does not
fit the 90-degree geometry of the trade show. It creates two internal spaces at
the bottom – the conversation baskets, and a third one behind the stage. But
for the most part, the created space is kind of there but not there. The pavilion
contains space without enclosing it. The shape of the pavilion is very computer-generated,
all smooth and curvy. But the reality will be a little different. We
always have a tension between a totally rigid design and how things actually
get built by real people who have developed their own way of working with
materials over a long time, and also with the nature of the material itself. We
aim to be surprised with the final production of the pavilion.
Bamboo is a natural product, which has its traditional assembly methods –
you usually put it together in its final position. But we have to combine that
with the unique properties of the trade show, where you have to build the
whole thing very fast. So, we break down the structure into pieces according
to the size of a truck so then they can be reassembled at the final place. In a
sense, it is a combination of the mindsets of mass production, and prefabrication,
and traditional craft.
178
ASA18_Book_180419.indd 178 24/4/18 16:10

มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
ศาวินี: จริงๆ แล้วไม่ได้คาดหวังอะไรจากคนอื่น เพราะงานนี้ค่อนข้างมีความเปิดกว้างมากๆ
ถ้าคนที่เข้ามาใช้งานแล้วรู้สึกสนุก รู้สึกสนใจ เราก็ดีใจ แต่เรากลับมีความคาดหวังกับตัวเรา
เองมากกว่า เพราะว่าเราไม่เคยทำางานแบบนี้ ดังนั้นนี่จึงเป็นงานทดลองงานนึง และอย่าง
ที ่บอกไปแล้วว่าชอบงานสถาปัตยกรรมพื ้นถิ ่นอย่างนึงคือ ความที ่ไม่ต้องยึดติดอะไรตายตัว
งานนี้เราก็จะได้ลองไอเดียนี้พร้อมกับทดลองร่วมกับหลายๆ ฝ่าย ซึ่งก็เป็นเรื่องที่น่าตื่นเต้น
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
Tom: I would love them to expand the definition of vernacular a little bit. I
have given the impression that the way “vernacular” is often used in Thai it
means “old-timey”. Also, when you (Thais) look at traditional architecture, it
is just a fixed thing from the past that you either make a replica of, or then
you go on to design something that is totally different. You are missing a lot of
connections that you could make to traditions. In my opinion, people should look
at contemporary vernacular architecture, with or without architects. There’re
some very special examples in the everyday.
ศาวินี: อยากให้ลองมองสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นให้มากขึ้น เพราะเรารู้สึกว่าเวลาที่สถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นรวมตัวเกิดขึ้นนั้น มันเกิดขึ้นจากการเรียนรู้ระหว่างหลายๆ สิ่งรวมกัน และพัฒนา
ไปด้วยกัน คือเรานำาความรู้จากสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมาสร้างงานสถาปัตยกรรมปกติร่วม
สมัย แล้วเมื่อเวลาผ่านไปเจ้าสถาปัตยกรรมอันนี้มันก็อาจจะกลายเป็นของปกติหรือของ
พื้นถิ่นในต่อไปโดยที่เราไม่รู้ตัว
179 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 179 24/4/18 16:10

ASA MEMBER
PAVILION
ออกแบบโดย นพพล พิสุทธิอานนท์
จาก QUINTRIX ARCHITECTS
ASA18_Book_180419.indd 180 24/4/18 16:10

แนะนำาตัว
นพพล พิสุทธิอานนท์ จากบริษัท QUINTRIX ครับ เราเป็นบริษัท Design architect
ที่ปกติรับงานทุกประเภท แต่ที่ถนัดจะเป็นอาคารตั้งแต่ขนาดกลางขึ้นไป โดยเฉพาะ
อาคารสูง ซึ่งก่อตั้งมาได้ปีนี้เป็นปีที่ 8
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
ทางเราได้รับมอบหมายในการออกแบบส่วน ASA Member ก็คือส่วนที่ให้สมาชิกสมาคม
เอางานตนเองมาจัดแสดง ซึ่งวัสดุที่นำามาใช้ในส่วนนี้จะเป็นไม้ไผ่ โดยที่ความน่าสนใจ
ของไม้ไผ่นี้ก็คือ สามารถขึ้นรูปได้หลากหลายแบบ ไม่ว่าจะดัดโค้งหรืออะไรก็แล้วแต่
จึงเป็นวัสดุที่มีความน่าสนใจในการทดลองขึ้นรูปทรงใหม่ๆ
ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
แนวความคิดในการออกแบบ เราจะคำานึงถึงในส่วนจัดแสดงของสมาชิกที่มีความหลาก
หลายในพื้นที่อันจำากัดเป็นอย่างแรก เราจึงพยายามทำาให้ตัวพาวิเลียนไม่ไปรบกวนกับผล
งานของสมาชิกมากที่สุด โดยที่เราได้ใช้ไม้ไผ่ทั้งต้น ตั้งตรงทั้งหมดด้วยความสูง 4 เมตร
และส่วนข้างล่างออกแบบให้พยายามเรียบที่สุด แต่เราจะไปเล่นดีไซน์ในส่วนของหลังคา
ด้านบนแทน โดยนำาไม้ไผ่มาสานและดัดขึ้นรูปเป็นไฮเพอร์โบลิกพาราโบลอยด์ และมีการ
เล่นระดับลดหลั่นกันไป
181 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 181 24/4/18 16:10

มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
ผมตั้งใจให้เป็นพาวิเลียนนี้ สามารถดึงคนเข้ามาเพื่อดูผลงานของเหล่าสถาปนิก ว่าแต่ละ
บริษัททำาอะไรกันอยู่ โดยที่ตัวหลังคาไม้ไผ่ที่เราตั้งใจออกแบบก็จะเป็นส่วนหนึ่งที่ในการ
ดึงดูดคนให้เข้ามา และเมื่อคนเข้ามาก็ลืมส่วนหลังคาไป แล้วไปตั้งใจดูผลงานของแต่ละ
สมาชิกแทน รวมทั้งมีการกำาหนดเส้นทางการเดินชมให้เข้าถึงได้ง่ายขึ้นด้วย
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
พื้นถิ่นนั้นมีความสำาคัญมากๆ โดยเฉพาะที่เราเป็นสถาปนิกด้วยแล้ว แต่ผมก็อยากให้
แปลคำาว่าพื้นถิ่นเป็นสมัยใหม่เพิ่มขึ้นนิดนึง ว่าไม่ใช่พื้นถิ่นแบบสมัยโบราณที่เราเคยพูด
ถึงกัน แต่จะใส่ความคิดเข้าไปอย่างไรให้มีความน่าสนใจ
182
ASA18_Book_180419.indd 182 24/4/18 16:10

การทดลองวัสดุ และขั้นตอนการติดตั้งโดยผู้เชี่ยวชาญ และผู้รับเหมา
183 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 183 24/4/18 16:10

ASA
INTERNATIONAL
DESIGN COMPETITION
PAVILION
ออกแบบโดย สุภาพร วิทยถาวรวงศ์
จาก BEAUTBUREAU
ASA18_Book_180419.indd 184 24/4/18 16:10

แนะนำาตัว
สุภาพร วิทยถาวรวงศ์ เป็น Design director ของ Beautbureau
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
เราได้รับให้ออกแบบ ASA International Competition Design Pavilion โจทย์ที่ได้รับ
ก็คือวัสดุไม้และโจทย์ของกระบวนการที่เป็นคราฟท์ เป็นงานทำามือ
ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
เราเริ่มต้นกระบวนการความคิดจากเป้าหมายก่อนว่าพาวิเลียนนี้มันควรจะตอบสนองกับ
ธีมของ Design competition ประจำาปีนี้ ซึ่งมีชื่อว่า VEX-Agitated Vernacular ทำาให้
เราก็เริ่มคิดว่าแต่ละชนิดของ Agitation ที่จะเอามาทำาให้เข้ากันกับวัสดุที่เราได้รับได้บ้าง
และจะเข้ากับกระบวนการ Prefabricated หรือเทคนิคการก่อสร้างได้อย่างไร เราก็คิด
ตั้งแต่วิธีการปลอกเปลือก ขัดสี อาบน้ำายาให้เขียว ขัดสีทำาให้ขาว นำาเผาไฟให้ดำา เผาให้
เป็นถ่าน ซึ่งสิ่งเหล่านี้เป็น Agitation ที่เราคิดว่าสามารถนำามาใช้ได้กับวัสดุ
ทีนี้พอเราพูดถึงกระบวนการ พูดถึงการ Prefabricated หรือเทคนิคการก่อสร้าง เราก็
คิดถึงวิธีการตัดคว้านเพื ่อให้เกิดสเปซ ซึ ่งก็เป็นวิธีที ่เราค้นพบใน Vernacular architecture
และ Traditional architecture มานานแล้ว ซึ่งเราก็สามารถอ้างอิงได้จากกระบวนการ
ตรงนี้ได้ หรือว่าวิธีการผูกวัสดุให้เข้าด้วยกัน มันก็สามารถอ้างอิงได้จากเรือนเครื่องผูก
แล้วเราแยกเป็นมินิพาวิเลียนสองอันหลัก เป็นสีขาวกับสีดำาอย่างที่พูดถึงกระบวนการทำา
สีไม้ อันที่เป็นสีดำาเราใช้กระบวนการตัดคว้าน แรกๆ เรามีชื่อ Matta Clark แต่พอหลัง
จากที่เราเริ่มประสานงานกับทางผู้รับเหมา มันก็มีชื่อเล่นใหม่ว่า Jason The Chainsaw
Massacre คือด้วยวิธีการของกระบวนการทำางานที่ใช้การตัด ที่ค่อนข้างจะดิบเถื่อนเพื่อ
ให้เกิดสเปซขึ้นมา
185 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 185 24/4/18 16:10

มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
ความคาดหวังของเราในการดีไซน์งานนี้ตั้งแต่แรก เราคิดว่ามันควรจะเป็นเจ้าบ้านที่ดีให้
กับผลงานที่คนส่งเข้ามาประกวดและก็มาได้แลกเปลี่ยนความคิดเห็น คือเราอยากจะให้
ผลงานและความคิดเหล่านั้นเป็นพระเอกมากกว่า คือเราไม่ได้ตั้งใจให้พาวิเลียนจะต้อง
สื่อสารได้โดยตรงกับผู้ที่เข้ามาชมงาน แต่ตั้งใจจะสร้างสเปซที่สามารถ Host ผลงานที่
เกี่ยวกับ Vernacular architecture เหล่านั้นมากกว่า ซึ่งถ้าคนที่มาชมเมื่อยก็สามารถ
เข้ามานั่งแสกน QR CODE เพื่อดูผลงานต่างๆ ซึ่งเขาก็อาจจะได้ไอเดียความคิดใหม่ๆ
เกี่ยวกับ Vernacular architecture ที่ผู้คนส่งมาแลกเปลี่ยนจากทั่วโลก
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
จริงๆ เราไม่ได้มอง Vernacular architecture ต่างจากสถาปัตยกรรมทั่วไปปกติอย่างไร
เลย แต่ถ้าแก่นหรือหัวใจของ Vernacular architecture คือการต้องปรับกระบวน
เปลี่ยนแปลงตัวเองตลอดเวลาไปตามโลกปัจจัยแวดล้อม มันก็ไม่ได้เป็นกระบวนการที่
ต่างไปจากคิดงานสถาปัตยกรรมปกติเลย ดังนั้นเรามองว่ามันก็เป็นประโยชน์ในการที่
จะช่วยให้แรงบันดาลใจ ช่วยให้เกิดความคิดใหม่ๆ และก็ในขณะเดียวกันก็ช่วยพัฒนาให้
งาน Vernacular architecture ให้ไม่หยุดนิ่งอยูกับที่ เพื่อให้คนทั่วไปเข้าใจว่ามันไม่ใช่
เป็นแค่ Traditional ที่ตายตัวอย่างเดียว แต่เป็นความคิดปัจจัยแวดล้อมและการวิเคราะห์
ของการตั้งปัญหาที่อยู่ในนั้น
186
ASA18_Book_180419.indd 186 24/4/18 16:11

187 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 187 24/4/18 16:11

ASA CLUB
PAVILION
ออกแบบโดย ดนัย สุรสา และ สร้อยพลอย พานิช
จาก STUDIO KRUBKA
ASA18_Book_180419.indd 188 24/4/18 16:11

แนะนำาตัว
ดนัย: สตูดิโอเปิดมาตั้งแต่ปี 2011 ตอนนี้ก็เป็นเวลา 6 ปี ตอนนี้เข้าปีที่ 7 บริษัทเราไม่
ได้มีสไตล์อะไรแบบชัดเจนมากมาย แต่ธรรมชาติของงานบริษัทเราจะเป็นงานบ้าน เพราะ
ฉะนั้นสำาหรับผมแล้ว บ้านเป็นงานที่ถือว่าเป็น Custom made อย่างนึง ซึ่งเราก็ต้อง
ไปศึกษาเรื่องการใช้ชีวิตทุกอย่าง จนบ้านกลายเป็น Personal vernacular ในระดับนึง
ซึ่งเป็นอะไรที่เหมาะสมกับเขาในสังคมนั้นๆ ณ ช่วงเวลานั้นๆ
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
สร้อยพลอย: ในตัววัสดุที ่เราได้รับคือ อิฐ เราก็มาคิดว่าอิฐในเชิงประวัติศาสตร์ของมันเอง
การสร้างบ้านของคนสมัยก่อนจริงๆ แล้วเราใช้ดิน ขนมาเป็นกระบะแล้วนำามาแปะตรง
ผนังบ้าง พื้นบ้าง เพื่อสร้างฟอร์มขึ้นมา ดังนั้นการที่ดินเริ่มกลายเป็นอิฐ เป็นเรื่องของ
การเอื้ออำานวยในการเดินทางและขนส่ง และก็ทำาให้ดินมันแข็งแรงขึ้น พอมันกลายเป็น
ดินที่ Mass product ขึ้นมา เราก็มีการผสมวัสดุอื่นๆ เข้าไปช่วยผสาน เช่น ปูน และ
กลับกลายเป็นว่าของที่มันแข็งแรงขึ้น เบาขึ้น แต่มันก็มี Waste ที่เกิดขึ้นมากขึ้นด้วย
เราก็เลยอยากที่ใช้ตัว Waste เหล่านี้ มาโชว์ในบางส่วนว่ามันสามารถที่นำากลับมาใช้ได้
ในเชิงการก่อสร้างผนังและตกแต่ง ในขณะเวลาที่เดียวกันที่เราอยากจะโชว์ว่า อิฐที่เป็น
ของเบาๆ แบบใหม่ เช่นพวกอิฐคอนกรีต มันสามารถนำามาใช้ที่ไม่ใช่แค่เรื่องโครงสร้าง
อย่างเดียวได้ แต่ว่ามันสามารถโชว์ได้อย่างมีระดับ
ดนัย: คืออิฐมันถูกผลิตมาเพื่อก่อผนัง ความน่าสนใจที่เราเห็นก็คือทุกๆ วันนี้ อิฐมันเป็น
เรื่องของแพทเทิร์นในการวาง ดังนั้นมันอาจทำาให้ผนังที่ค่อนข้างแข็งมีฟังก์ชันที่มากขึ้นได้
เช่นการที่สามารถระบายอากาศ หรือสามารถปิดกั้นมุมมอง และสามารถสร้างปฏิสัมพันธ์
ภายนอกกับภายในโดยที่ไม่เสียความเป็นส่วนตัว ซึ่งในเรื่องแพทเทิร์นการเรียงของอิฐคือ
สิ่งที่เราหยิบมาใช้ในการออกแบบ เป็น Installation กึ่งๆ Backdrop ของเวที จากของ
ง่ายๆ ก็สร้างอะไรที่น่าสนใจขึ้นมาได้
189 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 189 24/4/18 16:11

ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
สร้อยพลอย: เราได้ออกแบบพาวิเลียนของ อาษาคลับ ซึ่งก็คือเป็น Meeting point ของ
ที่นั่งกิน ที่นัดเจอกัน มีดนตรีคอนเสิร์ตอะไรแบบนี้ เราก็เลยคิดถึงว่าพื้นที่ที่จะอำานวยให้
สิ่งเหล่านี้ มันเกิดจากอะไร อันแรกเกิดจากที่เราคิดว่าสมัยก่อน เวลานัดเจอกัน มันเป็น
ฟังก์ชันเดียว เวลาที่เราจะประชุม จะกินข้าว เราก็จะไปที่ที่ตรงนั้นไปแบบเดียว แต่พอถึง
สมัยนี้เรากลับมีคำาถามขึ้นมาว่า ตอนนี้เราจะเจอกันอย่างไรดี เราจะเจอกันทางดิจิตอล
หรือเราจะเจอกันจริงๆ แล้วก็ไปที่อื่นต่อ ก็เลยคิดว่าพื้นที่นี้เราอยากให้เป็นเหมือน Pocket
park อันนึง คือเราดูงานอาษาในเชิง Urban และเจ้าอาษาคลับก็เหมือนเป็นจุดเล็กๆ ที่
นัดเจอกันมากกว่า โดยที่อิฐที่ใช้ ก็อยากนำาเสนอในเรื่องแพทเทิร์น และก็เรื่องวัสดุที่เป็น
ทางเลือกว่ามันสามารถนำามาใช้ในอีกแบบนึงได้ ที่ไม่ใช่แค่โครงสร้างผนัง
ดนัย: อย่างที่พลอยบอก ว่าทุกวันนี้เวลาที่เราเจอกัน สิ่งที่เราให้ความสำาคัญคือการเจอกัน
อย่างไรมากกว่า สิ่งที่เราตั้งใจทำาใน Pavilion นี้ก็คือ การจัดพื้นที่ได้พบปะ และสามารถ
กิจกรรมได้หลายรูปแบบ ที่เอื้อต่อเขาในการสามารถไปเลือกพื้นที่ของตัวเองได้ ไม่ใช่แค่
เฉพาะมาดูคอนเสิร์ตอย่างเดียว เขาอาจจะมาเพื่อนั่งแชทกับคนอื่น แล้วก็ส่งรูปที่ถ่ายใน
งานออกไป ก็เหมือนคนที่อยู่ภายนอกงานก็ได้มาเจอเขา มาอยู่ในงานนี้ด้วยเหมือนกัน
สร้อยพลอย: สิ่งที่เราคิดถึงจากการก่อสร้างอิฐ ก็คืองานเปียก คืองานปูน งานฉาบ ที่
เกิดขึ้น ในแนวคิดของเราที่เกิดขึ้นจากว่าพาวิเลียนเป็นอะไรที่ต้องขึ้นเร็วลงเร็ว ก็เลย
ออกแบบโมดูลของตัวการติดตั้งอิฐ ให้ใช้โครงเหล็กเป็นหลัก แล้วก็ใช้แพทเทิร์นของอิฐ
มาต่อกัน เพื่อให้มันติดตั้งง่าย
190
ASA18_Book_180419.indd 190 24/4/18 16:11

มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
ดนัย: อย่างที่เราบอกมาแต่แรก คือการที่เราทำาให้เขาสามารถหาพื้นที่ของตัวเอง เราก็
คาดหวังว่าในสิ่งที่เราสร้างไป คือมันไม่ใช้พื้นที่ค่อนข้างฟังก์ชันเป๊ะๆ บางส่วนก็จะเป็นก
องของกล่องไม้ที่วางดูคล้ายๆ กองอิฐ ที่คนสามารถเข้าไปนั่งได้ ผมคิดว่าถ้าคนสามารถ
เข้าไปจัดการพื้นที่ แล้วสร้างจุดนัดพบของตัวเองขึ้นมาได้โดยไม่ฟิกซ์กิจกรรม เราก็อาจ
จะได้อะไรที่แบบเป็นการต่อยอดได้ เช่นการจัดแบบนี้ถ้าเอาไปทำาตรงระเบียงก็อาจจะดี
สร้อยพลอย: แค่เราสร้างพื ้นที ่ขึ ้นมาเพื ่อให้คนเข้ามาใช้ ในการที ่เขามาใช้ในแง่ไหน เราค่อน
ข้างเปิดกว้างให้เขาคิดเองทำ าเอง แต่ในเวลาเดียวกันที ่เราใช้วัสดุในการสร้างตัว Pocket park
หรือการจัดวางที่นั่ง ก็อยากให้เขามีอะไรกลับบ้านไปนิดนึง ว่าวัสดุมันใช้อะไรได้มากกว่า
แค่อิฐก่อและฉาบ หรือสวนไม่จำาเป็นต้องแค่เอาเก้าอี้มาแค่ตั้งเฉยๆ แต่มันสามารถมี
อย่างอื่นได้ ซึ่งนี่เป็นเกร็ดความรู้เล็กๆ น้อยๆ ที่อยากเอากลับไปคิดได้
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ดนัย: สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในบ้านเราจริงๆ ดีไซน์หรือแม้กระทั่งคนทั่วไปก็ตาม มันจะ
โดนมองว่าเป็นแค่บ้านชนบทธรรมดา เพราะเขาเห็นกันจนคุ้นตา แต่สิ่งที่ผมอยากจะให้
ทุกคนใส่ใจกับมันคือ การลองเข้าไปสำารวจมันจริงๆ ศึกษามันจริงๆ ลองเข้าไปอยู่ใน
บ้านแบบนี้จริงๆ ผมว่าความธรรมดาของมัน มันซ่อนอะไรไว้เยอะ ถ้าเราสามารถเรียนรู้
จดจำาบันทึก และเปลี่ยนรูปแบบมันให้ยังคงมีประสิทธิภาพเหมือนเดิมได้ มันก็จะสามารถ
สืบสานภูมิปัญญาความเป็นพื้นถิ่นของบ้านเราต่อไปได้
สร้อยพลอย: ซึ่งถ้าเราศึกษามันจริงๆ เราก็จะรู้ว่าพื้นถิ่นมันเป็นอะไรที่ไม่ Ordinary เลย
191 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 191 24/4/18 16:11

ASA
SHOP &BOOK SHOP
PAVILION
ออกแบบโดย วิภาวี เกื้อสิริกุล และ สิทธนา พงษ์กิจการุณ
จาก A MILLIMETRE
ASA18_Book_180419.indd 192 24/4/18 16:11

ขาวดำา
แนะนำาตัว
วิภาวี : บริษัท A Millimetre ได้เปิดมาเป็นเวลา 2 ปีแล้ว แต่ก่อนหน้านี้ พวกเราก็ทำางาน
ดีไซน์กันเองมาบ้างแล้ว
สิทธนา : พวกเราเชี่ยวชาญ ในงานประเภทปรับปรุงอาคาร เพราะว่าบริษัทเราเริ่มถูกพูด
ถึง ก็จากงานปรับปรุงอาคารนี่แหละ ทำาให้งานที่เข้ามาส่วนมาก ก็มักจะเป็นงานปรับปรุง
อาคาร ซึ่งจริงๆ แล้วพวกเราก็รับงานประเภทอื่นนะ(หัวเราะ) งานปรับปรุงอาคาร มักจะ
เริ่มจากบริบทที่อยู่แต่เดิมก่อน ซึ่งมันส่งผลต่องานออกแบบเราอย่างไร
วิภาวี : สำาหรับเรา งานออกแบบควรเริ่มจากที่ลูกค้ามีความต้องการอย่างไรมากกว่า
โดยที่อาคารเดิมหรือบริบทเดิมก็มีผลในเรื่องที่ว่า หน้าตาเขาเป็นอย่างไร เราชอบมันหรือ
ไม่ หรือเขาจะเข้ากับสิ่งใหม่ที่ลูกค้าต้องการหรือเปล่า ซึ่งถ้าเรายังสามารถคงของเดิมเอา
ไว้และตอบโจทย์ได้ มันก็น่าเก็บไว้ แต่ถ้าอะไรบางอย่าง ที่ไม่ได้เข้าอะไรกับบริบทที่ลูกค้า
อยากได้เลย ก็ต้องพยายามคิดให้เขากลายเป็นของใหม่ขึ้นมาจากบริบทเดิมเลย
ส่วนในเรื่องการคิดถึงบริบทเดิมโดยรอบ ก็เป็นสิ่งที่เราที่เราต้องคำานึงอยู่แล้ว เช่นการทำา
Site analysis ของถนนหน้าโครงการ การดูการเคลื่อนไหวของผู้คนคนแถวนั้น ว่าเขาเดิน
ไปทางไหน เดินด้วยท่าอะไร ไม่ว่าจะเป็นตึกเก่าหรือตึกใหม่ ก็ต้องทำ าการคิดวิเคราะห์ตรงนี้
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
วิภาวี: เราได้รับโจทย์มาให้ใช้อิฐเป็นวัสดุในการออกแบบ อิฐนั้นมีรูปแบบมากมายหลายแบบ มี
มาทุกยุคทุกสมัยมาตั้งแต่อดีต และมีใช้แทบทุกประเทศ เพราะอิฐเกิดมาจากดิน และดินมี
อยู่ทุกสถานที่ในโลก ทำาให้อิฐค่อนข้าง Vernacular ในตัวมันเองอยู่แล้ว แต่อิฐมักออกมาในรูป
แบบที่แตกต่างกันด้วยตัวมันเอง ตั้งแต่เรื่องสีของดินที่ไม่เหมือนกัน ผิวสัมผัสที่ไม่เหมือนกัน
193 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 193 24/4/18 16:11

สิทธนา: ถึงแม้จะเป็นดินจากที ่เดียวกัน แต่พอมันผ่านกระบวนการอบเผา ก็ทำาให้อิฐเกิด
ความหลากหลายของสี ตั้งแต่สีส้มไปจนถึงสีดำ า ทำาให้เราอยากจะหยิบเรื่องสีของอิฐมาเล่น
วิภาวี: เราก็จะเล่นแนวทางเหมือนงานอื่นๆ ที่เราเคยทำ า คือใช้เทคนิคการออกแบบสมัยใหม่
กับวัสดุที่มีความ Vernacular เพื่อที่จะเกิดสิ่งใหม่ขึ้นได้อย่างไร
ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
สิทธนา: พาวิเลียนนี้จะเป็นร้านหนังสือและขายของที่ระลึกในงานอาษา พอกลับมาถึง
เรื่องอิฐ ทำาให้เราคิดต่อไปได้ว่า ปกติอิฐนั้นจะมักซ่อนตัวอยู่ผนังเงียบๆ ของมัน เราจึง
อยากจะแสดงความเป็นพระเอกของอิฐออกมาให้ได้เห็นกัน เราจึงนำาเสนอการใช้อิฐที่
ทำาให้มันสวยได้ด้วยตัวมันเอง ด้วยการนำาอิฐมาใช้เป็นฟังก์ชันที่ผสมผสานเป็นดิสเพลย์
ล้อไปกับชั้นของหนังสือสลับไปมา พอหนังสือถูกหยิบออก อิฐก็จะเข้ามาถูกแทนที่ แพทเทิร์น
ของอิฐก็จะค่อยๆ เปลี่ยนตามหนังสือ
วิภาวี: แต่ก็จะมีแพทเทิร์นที่ตายตัวอยู่ ซ้อนกับไปอีกที ซึ่งก็น่าจะได้เอฟเฟกต์ที่น่าสนใจ
สิทธนา: โดยที่อิฐจะประกอบลงไปกับโครงเหล็ก และเอาอิฐเข้าไปเรียงให้เกิดแพทเทิร์น
ตั้งต้น ซึ่งมีความเป็นขนบนิดนึง ที่เกิดอิฐสีส้มสลับกับสีดำา
วิภาวี: ซึ่งเราดูมาหลายแพทเทิร์น เรามาถูกใจแพทเทิร์นที่มาจากผ้าไทยสานแบบสามเหลี่ยม
เฉียง ซึ่งมันก็ไม่ได้ดูออกทันทีว่าเป็นผ้าไทย แต่ก็สามารถเข้าใจว่ามีความเป็นแพทเทิร์น
ไทยอยู่ กลายเป็นเอฟเฟกต์ของชั้นหนังสือที่ซ้อนไปกับแพทเทิร์นอิฐ รวมทั้งมีโต๊ะที่เรียง
มาจากอิฐแทรกไปตามส่วนต่างๆ ให้เป็นเรื่องเดียวกัน
194
ASA18_Book_180419.indd 194 24/4/18 16:11

มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
วิภาวี: อย่างน้อยคนที ่มาเดินชมคงจะได้ไอเดียที ่ว่า วัสดุที ่เขาคุ ้นเคยสามารถนำามาประกอบ
ใหม่ ให้ดูทันสมัยได้ ด้วยความรู้สึกที่ยังดูพื้นถิ่นอยู่ และได้เห็นภาษาของสถาปัตยกรรม
ใหม่ๆ ที่มากกว่ามาเดินซื้อหนังสือเฉยๆ
สิทธนา: ผู้ชมเขาอาจจะตื่นเต้นกับสีของอิฐที่ประกอบเรียงขึ้นใหม่ และชอบอิฐมากขึ้นมา
ก็ได้
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
สิทธนา: อยากให้เวลาทำางาน ลองศึกษาภาษาของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นจากพื้นที่ตรงนั้นๆ
ก่อน ว่าเขาทำาอย่างไรได้บ้าง และจัดการกับวัสดุพื้นถิ่นตรงนั้นได้อย่างไร ซึ่งเรื่องวัสดุจะ
เป็นเรื่องที่คนรุ่นใหม่ค่อนข้างเป็นจุดอ่อน โดยเฉพาะนักศึกษา
วิภาวี: อยากให้คิดถึงความสำาคัญถึงสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมากๆ เพราะองค์ความรู้ของพื้น
ถิ่นเหล่าจะทำาให้เราแตกต่างจากโลกสากล และสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของเราก็ไม่จำาเป็น
ต้องดูล้าสมัย ถ้าเรารู้จักนำามาประยุกต์ให้เข้ากับโลกาภิวัฒน์ ซึ่งถ้าเราลองนำาไอเดียตรงนี้
มาคิดต่อนิดนึง ก็จะทำาให้งานสนุกขึ้นและโดดเด่นไม่ซ้ำาใคร
195 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 195 24/4/18 16:11

ASA
ARCHITECTURE SCHOOL
PAVILION
ออกแบบโดย ชัชวาล ทรัพย์สืบสกุล และ กณพ มังคละพฤกษ์
จาก ARCHIVE STUDIO
ASA18_Book_180419.indd 196 24/4/18 16:11

แนะนำาตัว
กณพ: Archive เปิดมาประมาณ 3 ปีครึ่งแล้ว หลักๆ เราก็จะทำางานด้วยโจทย์จากทาง
ลูกค้าเป็นสิ่งตั้งต้น เพียงแต่เอาความต้องการของลูกค้าเหล่านั้นมาเปลี่ยนเป็นกายภาพ
อะไรได้บ้าง แน่นอนว่ามีตัวเลือกหลากหลาย แต่หน้าที่ของเราคือ จะเลือกตัวที่ดีที่สุด
ให้ลูกค้าและเหมาะสมกับความต้องการในการนำาเสนอเรื่องสถาปัตยกรรมของเราด้วย
ทั้งในเรื่องสถานที่ตั้งของไซต์ที่เราไปทำาด้วย
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
กณพ: ทางเราได้รับโจทย์วัสดุเป็นอิฐ ซึ่งความน่าสนใจคือการมีแค่อิฐเพียง 3 ขนาด ก็
สามารถก่อให้เกิดสเปซที่หลากหลายมากๆ เราก็สนใจหลักการตรงนี้แหละ โดยมีแค่การ
สร้างกรอบคร่าวๆ ที่ให้นักศึกษาได้ช่วยเข้ามีส่วนร่วมทำาให้เกิดทางกายภาพ
ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
ชัชวาล: โจทย์ในการออกแบบของเราคือ Architecture School Pavilion ที ่ให้นักศึกษา
สถาปัตยกรรมจากมหาวิทยาลัย 37 แห่งได้เข้ามาจัดแสดงผลงานแนะนำาคณะของตน
กณพ: โดยเราให้โจทย์กับนักศึกษาคือให้ใช้อิฐหลักเป็นรูปแบบผืนผ้า 2 ขนาด มาทดลอง
จัดเรียงด้วยวิธีต่างๆ ดูว่าจะเกิดรูปแบบอะไรได้บ้างจาก ซึ่งจาก 37 มหาวิทยาลัย ที่เริ่ม
ด้วยโจทย์ที่เหมือนกันมันจะออกมาเป็นอย่างไรได้บ้าง ยิ่งไม่เหมือนกันเลยยิ่งดี สำาหรับ
เรานี่คือการนำาเสนอความธรรมดาที่ไม่ธรรมดา แบบตรงไปตรงมาที่สุด
197 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 197 24/4/18 16:11

มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
กณพ: เราคาดหวังให้ผู้ชมจะได้เข้าใจวัสดุอิฐมากขึ้น แม้ว่าอิฐจะเป็นของทั่วไปที่ค่อนข้าง
แพร่หลายอยู่แล้ว แต่มันกลับถูกใช้ในวิธีเดิมๆ ซ้ำาๆ แบบง่ายๆ ทำาให้เราเลยพยายามจะ
สร้างแคตตาล็อกการเรียงอิฐขึ้นมา และหวังว่าก่อรูปทรงให้เกิดพื้นที่ว่างในรูปแบบต่างๆ
จะเป็นรูปที่ตัวอย่างในอนาคต ซึ่งจะมีตั้งแต่ทึบสุดไปโปร่งสุด ใช้อิฐให้น้อยที่สุด ดังนั้น
มันก็จะมีความหลากหลายของสเปซที่เกิดขึ้น ซึ่งแคตตาล็อกนี้ไม่ใช่แค่พูดถึงรูปทรงอย่าง
เดียว แต่ยังพูดไปเรื่องการขึ้นรูปของโครงสร้างผนังหรือผิวของอาคาร ทั้งเรื่องการนำาแสง
เข้ามาที่มีผลต่อ ดิน ฟ้า อากาศ ด้วย ซึ่งโยงย้อนกลับมาเรื่อง Vernacular living ที่เป็น
เรื่องของการปรับตัวและวิวัฒนาการตลอดเวลา
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
กณพ: ความจริงทางเราก็พยายามจะค้นหาสิ่งเหล่านี้อยู่เช่นกัน ทำ าให้อยากจะฝากว่าสถา-
ปัตยกรรมพื้นถิ่นนั้นสามารถยกระดับงานเราขึ้นมาได้ เพราะว่าสถาปัตยกรรมในประเทศไทย
ยังได้รับอิทธิพลจากประเทศโดยรอบค่อนข้างมาก ตอนนี้มีเพียงไม่กี่ท่านที่พยายามดึง
ความเป็นตัวตนของพวกเราขึ้นมา ซึ่งถ้าเรามาพยายามค้นหาตรงนี้และสำาเร็จขึ้นวันนึง
มันก็จะเป็นทิศทางที่ทำาให้สถาปัตยกรรมของบ้านเราแข็งแกร่งขึ้น และมีที่ยืนในโลกสากล
มากขึ้น ก็หวังว่าจะเริ่มจากนิสิตนักศึกษากลุ่มนี้ว่าจะเป็นไปในทิศทางใด
198
ASA18_Book_180419.indd 198 24/4/18 16:11

ตัวอย่างผลงานส่งประกวดของนิสิต นักศึกษา
199 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 199 24/4/18 16:11

MOR-BAAN
PAVILION
ออกแบบโดย วรพงศ์ มนูพิพัฒน์พงศ์ และ อดา จิระกลานนท์
จาก ATELIER 2+
ASA18_Book_180419.indd 200 24/4/18 16:11

แนะนำาตัว
วรพงศ์: Atelier2+ เปิดมาประมาณ 7 ปีแล้วครับ ความหมายของชื่อสตูดิโอคือ เลขสอง
หมายถึงเราสองคน ส่วน + ก็คือเราสนใจที่จะทำางานกับดีไซเนอร์หรือครีเอทีฟในหลาก
หลายสาขา เพื่อให้เกิดไอเดียและรูปแบบงานใหม่ๆ ซึ่งนี่เป็นทิศทางในการทำางานของสตู
ดิโอเรา เราสองคนจบสถาปัตยกรรมภายในกันมา แล้วผมก็ไปเรียนต่อทางด้านสถาปัตย์
และเฟอร์นิเจอร์ดีไซน์ ส่วนอดาไปเรียนเท็กซ์ไทล์ นี่เป็นส่วนที่ทำาให้เราสนใจงานออกแบบ
หลากหลายสาขา ตั้งแต่สถาปัตยกรรม จนถึงพวกงานออกแบบผลิตภัณฑ์
อดา: ดังนั้นเราจะเด่นในเรื่องการผสมผสานงานออกแบบ
วรพงศ์: เช่นบางทีเราทำางานตกแต่งภายใน เราก็จะไปคาบเกี่ยวกับงานสถาปัตยกรรม หรือ
ออกแบบผลิตภัณฑ์ไปด้วย อย่างงานเฟอร์นิเจอร์เราก็จะมีความสถาปัตยกรรมแทรกตัว
เข้าไปอยู่
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
วรพงศ์: วัสดุที่เราได้คือไม้ อย่างที่เราบอกไป เราสนใจในวัสดุที่เข้าถึงง่าย หาง่าย ราคา
ไม่แพง ในการก่อสร้างงานสถาปัตยกรรมสักชิ้นหนึ่ง จะมีวัสดุที่ทำ าตัวเป็นเบื้องหลัง นั่นทำา
ให้เราสนใจวัสดุพวก ไม้ที่ทำานั่งร้าน ไม้ที่ทำาค้ำายัน หรือไม้ที่เอาไว้หล่อแบบ ซึ่งเป็นวัสดุ
ที่ราคาถูกมาก และสามารถใช้งานได้ทุกสถานที่ ในมุมมองของเราถือว่าไม้พวกนี้เป็น
Vernacular นะ แต่การที่ไม้พวกนี้ไม่เคยนำาไปใช้ทำาวัสดุปิดผิวของอาคารเลย เราจึง
พยายามหาวิธีนำาเสนอวัสดุพวกนี้แบบใหม่ โดยที่จะพยายามไม่ได้ผ่านการกระบวนทำาให้
เรียบร้อยมาก อย่างไม้ค้ำายันยูคาเราก็ไม่ได้ปลอกเปลือกเลย ไม้หน้าสามก็นำามาใช้เลยไม่
ได้ขัดแต่ง ไม้หล่อแบบที่นำามาก็ยังคงหน้าที่ของมันอยู่
201 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 201 24/4/18 16:11

ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
วรพงศ์: เรามองว่าพาวิเลียนของหมอบ้าน เป็นส่วนที่ไม่ค่อยโดดเด่นอะไร ทำาให้เราอยาก
สร้างภาพลักษณ์ใหม่ของส่วนหมอบ้านขึ้นมา โดยพยายามออกแบบให้ตัวเฟอร์นิเจอร์และ
โครงสร้างนั้น ผสานไปด้วยกันกลายเป็นเรื่องเดียวกัน และอิมแพคกับคนที่มาใช้ การจัด
เลย์เอ้าท์เลยเป็นเหมือนบาร์ที่สามารถนั่งได้รอบ โดยส่วนสถาปนิกที่ให้คำาปรึกษาก็จะนั่ง
อยู่ข้างใน และคนที่มาปรึกษาก็จะนั่งอยู่โดยรอบ และยังมีไอเดียเกี่ยวกับวัสดุที่เราอยาก
จะทดลองก็คือ หลังจากที่เราสร้างพาวิเลียนนี้เสร็จ เวลาที่เรารื้องานออก ก็ยังสามารถ
นำาวัสดุไปใช้ได้ต่อที่ไซต์งานได้ เพราะไม้พวกนี้ไม่ต้องการความสวยงามที่ 100% เราเลย
พยายามหาวิธีตัดที่ ทำาให้เหลือเศษน้อยที่สุด รวมทั้งนำาขนาดไม้ที่ใช้ในไซต์งาน มาเป็นข้อ
จำากัดในงานออกแบบตัวพาวิเลียน
มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
วรพงศ์: เราอยากให้คนที่เข้ามาชม รู้สึกว่าทุกวัสดุมันมีคุณค่ากันหมดในตัวมันเอง ไม่ใช่
ว่าวัสดุที่ดีคือ ไม้สัก ไม้นำาเข้าจากต่างประเทศ อย่างวัสดุที่นำามาใช้ในพาวิเลียนก็มีคุณค่า
ของการเป็นวัสดุที่อยู่เบื้องหลังในการก่อสร้าง ที่ไม่เคยนำามาใช้โชว์ในการออกแบบ
อดา: เรื่องของการจัดเลย์เอ้าท์นั้น ก็เป็นเรื่องเดียวกัน แต่ก่อนเวลาคนที่มางานนึกถึง
ส่วนหมอบ้าน ก็นึกถึงว่าจะต้องเป็นโต๊ะตัวต่อตัว ให้คำาปรึกษาจริงจัง ไม่ค่อยได้ให้ความ
สนใจ แต่ครั้งนี้เราพยายามทำาให้ดูเป็นคอมมูนิตี้นิดหนึ่ง ให้รู้สึกกันเองและใครๆ ก็เข้ามาได้
202
ASA18_Book_180419.indd 202 24/4/18 16:11

อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
วรพงศ์: ทุกวันนี้ทุกคนสามารถเข้าถึงสื่อง่าย และสื่อก็มาจากแหล่งเดียวกัน ไม่ว่าจาก
ส่วนไหนของโลก ทำาให้เราได้เห็นงานที่มีความทิศทางเดียวกัน การที่เรากลับมาศึกษา
สถาปัตยกรรมที่เป็นของเราจริงๆ จากรากของเราจริงๆ จะช่วยสร้างความแตกต่างให้
เรากับคนอื่นๆ ได้
อดา: เหมือนว่าทิศทางของสถาปัตยกรรมทั่วโลก ก็มีความคล้ายคลึงกันไปหมด เพราะ
ด้วยยุคโลกาภิวัฒน์ การที่เรามีอะไรที่เป็นเอกลักษณ์ ก็จะทำาให้เรามีคุณค่าในตัวเอง
และสร้างความแตกต่างในระดับโลกได้ด้วย
203 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 203 24/4/18 16:11

ASA CREW
PAVILION
ออกแบบโดย เสก สิมารักษ์
จาก SAR
ASA18_Book_180419.indd 204 24/4/18 16:11

แนะนำาตัว
บริษัท SAR เปิดมา 1 ปี ถือว่าใหม่มาก ตอนนี้แนวทางทำางานที่ชัดเจนของบริษัทเรายัง
ไม่มีชัดเจนนัก คือตอนนี้เราพยายามจะสร้างแนวทางให้เกิดจากงานมากกว่า และก็เน้น
รับงานในสเกลที่เราไหว คือรับงานสถาปัตยกรรมทั่วไป ในสเกลงานขนาดเล็ก
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
ผมได้รับวัสดุเป็นอิฐ ซึ่งอิฐถ้ามองแบบง่ายสุดก็คือวัสดุก่อสร้างชนิดหนึ่ง ที่ผลิตขึ้นมาขาย
แต่ว่าบริบทในการออกแบบคือเราไม่สามารถใช้อิฐในปริมาณมากได้ และน้ำาหนักขนาดนี้
ได้ในการออกแบบของผม มันก็เลยกลายเป็นเหมือนโจทย์ต่อมาว่า เราควรใช้อะไรใน
ลักษณะแบบอิฐแทนได้ สุดท้ายก็ไปลงเอยที่โฟม EPS ที่มีความหนาแน่นสูงที่ไม่ลามไฟ
กลายเป็นวัสดุหลักที่มาออกแบบแทน
ซึ่งผมมองว่า อิฐ มันก็เป็นวัสดุก่อสร้างชนิดหนึ่ง ซึ่งจริงๆ มันก็ไม่ได้จำากัดว่าถูกใช้แบบ
ไหน แต่มันมักถูกใช้ในการต่อกันจากชิ้นส่วนเล็ก ส่วนโฟมโดยปกติจะผลิตที่ชิ้นใหญ่ ผม
มองว่าคุณสมบัติของโฟมสามารถตัดออกมาเป็นก้อนๆ ใน ลักษณะเดียวกับอิฐ เพื่อให้
การถูกนำาไปใช้ในการก่อสร้างในอนาคต ถูกเคลื่อนย้ายได้ หรือเอามาต่อกันได้
ในมุมหน้าที่ของมันต้องเป็น ASA Crew ที่เป็นสื่อของสมาคม สิ่งแรกที่ผมคิดถึง ASA
Crew ก็คือวารสาร ซึ่ง วารสารของ ASA Crew จริงๆ แล้วมีศักยภาพในการทำาให้คอน
เทนต์น่าดูอยู่แล้ว โดยที่ขนาดวารสารไซส์ A3 นี้ เป็นสิ่งที่ผมว่า ไม่ค่อยถูกเปิดเผยออกให้
คนทั่วๆ ไปเห็นนัก เพราะส่วนใหญ่จะถูกพับอยู่อย่างนั้น ผมเลยคิดว่าพาวิเลียนนี้ควรจะ
ช่วยคลี่ตัวเนื้อหาของวารสารข้างในออกมาให้คนเห็น ผ่านชิ้นส่วนของตัวพาวิเลียน
205 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 205 24/4/18 16:11

ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
ลองทำาความเข้าใจก่อนว่า สิ่งที่ออกแบบอยู่ มันไม่ใช่สถาปัตยกรรมโดยสมบูรณ์ เพราะว่า
ที่ตั้งของงานเราอยู่ที่อิมแพค และระยะเวลาการจัดงานไม่ได้ยาวนาน เพราะงั้นมันก็จะเป็น
สถาปัตยกรรมประเภทหนึ่งที่เรียกว่า สถาปัตยกรรมชั่วคราว ผมมองว่า สถาปัตยกรรม
ชั่วคราวแบบไหนทำาให้เกิดสถานที่พิเศษ หรือสถานที่ที่ทำาให้เกิดคนจดจำาได้
และผมมองว่าตามในไซต์ก่อสร้าง พวกวัสดุของสถาปัตยกรรมเนี่ย เขาจะมีการจัดเรียง
จัดวางของ ตามความต้องการของแต่ละวัสดุ ทำาให้ ณ จุดนั้น มันเกิดสถานที่เฉพาะ ที่ทุกคน
จดจำาได้ ตอนเด็กๆ บางคนอาจจะเคยเข้าไปเล่นกองหินกองทราย หรือว่าเข้าไปวิ่งเล่นอยู่
ในดงอิฐที่กองอยู่ อันนี้เหมือนกัน ไอเดียของเราก็คือเอา โฟม มาสต๊อกไว้ที่นี่ก่อนชั่วคราว
เพื่อให้มันเกิดสถานที่เฉพาะ แล้วก็พอหลังจากงานเราก็จะเอาวัสดุนี้มอบส่งต่อ บริจาคต่อ
ให้คนสามารถไปใช้ได้
ซึ่งพอมันเกิดสถานที่ชั่วคราวอย่างนี้ ก็เหมือนกับว่า เวลาที่เราเข้าไปในตัวพาวิเลียนมัน
จะได้เซนส์ของวัสดุจริงๆ แบบหนึ่ง แม้ว่าเรายังไม่ได้ใช้งาน แต่เราก็มองเห็นมันว่า มัน
กลายไปเป็นสถาปัตยกรรมชิ้นหนึ่ง หรือกลายเป็นตัว Pavilion และจำานวนของวัสดุที่ใช้
ก็เป็นปัจจัยสำาคัญ งบประมาณที่มี ก็ควรจะไปลงทุนกับวัสดุชิ้นนั้นให้เยอะที่สุด เพื่อที่ว่า
วัสดุชิ้นนั้นจะถูกใช้ต่อให้เยอะที่สุด ก็เลยเกิด Stack ของโฟม EPS ที่ถูกตัดออกเป็นชิ้น
2 ชิ้น ซึ่งชิ้นหนึ่งขนาดจะเท่ากับอิฐก้อนหนึ่ง เพื่อให้คนสามารถเทียบระหว่างสองวัสดุนี้
ได้ โดยที่เป็นการบอกเพียงแค่ข้อมูล เพื่อที่คนจะเข้าใจได้ว่า อิฐจะน้ำาหนักมันลดลงไปถึง
ประมาณเกือบสิบเท่า ในปริมาณเท่ากัน
มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
ผู้เข้าชมงาน จะได้เข้ามานั่งพักและชาร์จแบต เป็นความคาดหวังแรก และก็น่าจะเป็นพื้นที่
ที่ทำาให้คนเกิดทัศนคติที่ดีต่อวัสดุโฟม และความคาดหวังที่สองคือ อยากให้เขาสามารถ
จดจำาพาวิเลียนนี้ได้ เพราะว่าด้วยความที่มันเป็นพาวิเลียนของ ASA Crew อันเป็นสื่อ
ของสมาคมที่ควรจำาจดได้ ส่วนความคาดหวังสุดท้ายก็จะเชิงลึกหน่อยคือ สร้างความ
เข้าใจใหม่ขึ้นมาว่า วัสดุประเภทอิฐนี้มันสามารถถูกทดแทนได้ด้วยวัสดุประเภทอื่นได้
206
ASA18_Book_180419.indd 206 24/4/18 16:11

อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ผมอยากจะฝากให้เราเข้าใจว่า สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นนั้นไม่ไกลตัว มองมันเป็นสิ่งใกล้ตัว
อย่าไปมองมันเป็นสิ่งที่จับต้องไม่ได้และหยุดนิ่ง เพราะคุณค่าของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
เรามองเห็นได้ เราใช้ความรู้ของมันได้ เราชื่นชมมันได้ แต่ว่าไม่ได้แปลว่าเราไม่สามารถ
สร้างในแบบของเราได้
207 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 207 24/4/18 16:11

ASA CONSERVATION
& VERNADOC
PAVILION
ออกแบบโดย พลวิทย์ รัตนธเนศวิไล, หฤษฎี ลีละยุวพันธ์,
ธนวรรธน์ ปัจฉิมะศิริ และนัฐวัฒน์ คำารณฤทธิศร
จาก PHTAA
ASA18_Book_180419.indd 208 24/4/18 16:11

แนะนำาตัว
ธนวรรธน์: PHTAA เปิดมาได้สามปีแล้ว แนวทางของออฟฟิศเกิดจากที่ ผมและพี่พลอย
(หฤษฎี) เองเป็นอินทีเรีย ส่วนพี่วิทย์(พลวิทย์)เป็นสถาปนิก ปกติงานคนอื่นๆ โดยทั่วไป
จะเริ่มด้วยสถาปัตยกรรมก่อนที่อินทีเรียจะเข้าไปทำางาน แต่ที่ออฟฟิศของเราจะเริ่มสอง
อย่างนี้ไปพร้อมกัน และพยายามผสานทั้งสองเข้าหากัน ซึ่งไอเดียในการทำางานแต่ละชิ้น
ก็จะปรับเปลี่ยนไปตามลูกค้าได้มอบหมาย
แนวทางของออฟฟิศเรามาจาก 2 คีย์เวิร์ด อันแรกคือ Autonomous ที่แปลว่าความอิสระ
คืออิสระในการออกแบบ เพราะในบางทีเราเอางานอินทีเรียขึ้นก่อน หรือบางทีเราเอา
สถาปัตยกรรมขึ้นก่อน หรือบางครั้งก็ให้ความสำาคัญของหัวข้อของโจทย์ก่อน ทำาให้งาน
แต่ละงานที่เราทำาจึงมีความอิสระและแตกต่างกันไป อันที่สองคือ Ambiguous ที่แปลว่า
ความคลุมเครือหรือความไม่แน่ใจ เพราะงานที่เราออกแบบ ก่อนที่จะได้สร้างขึ้นนั้น มัน
ไม่มีอะไรที่สามารถอ้างอิงได้เลยว่าสวยหรือเปล่า ซึ่งทำาให้เกิดสิ่งใหม่ๆ และสร้างความ
ตื่นเต้นให้ได้เราเสมอ ไม่ได้เป็นสถาปนิกเศร้าๆ แบบทั่วไป
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
ณัฐวัฒน์: เราได้รับโจทย์ให้ออกแบบ Pavilion ส่วนของ Conservation & Vernadoc
โดยที่วัสดุของเราคือ ‘ดิน’ ซึ่งเป็นสิ่งที่ผมมองเห็นว่า เป็นวัสดุที่ระบบการก่อสร้างอยู่ตรง
กลางระหว่าง Prefabrication ที่สามารถสร้างได้ทีละเยอะๆ เช่น อิฐ กับระบบงานคราฟท์
ที่ต้องใช้ภูมิปัญญาของพื้นถิ่นในการทำางาน โดยที่ความสามารถของดิน ที่เราสนใจก็คือ
การฉาบ เพราะมันมีบางอาคารเก่าๆ ที่เกิดขึ้นในยุคสมัยก่อน ที่เกิดจากการฉาบดินขึ้น
มาจากโครงสร้างเลย ซึ่งนี่เป็นจุดเริ่มต้นในการที่เราอยากใช้วัสดุนี้นั่นเอง
เราท้าทายตัวเองที่ว่า ดินสามารถสร้างแบบไหนได้บ้าง ก่อนที่จะเป็นรูปร่างชัดเจน ก็เลย
กลับไปศึกษาก็พบว่า ดินสามารถเป็นอิฐ หรือผนังดินอัดได้ ซึ่งส่วนใหญ่มักเป็นโครงสร้าง
209 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 209 24/4/18 16:11

ที่เน้นรับแรงอัด ก็เลยตั้งโจทย์ว่าจะทำาดินให้ดูเป็นแผ่นบางๆ ในตอนแรกเราจะทำาใน
ลักษณะที่เป็นโครงสร้างแขวนขึ้นมา แล้วนำาดินที่ทำาเป็นกระเบื้องเข้าไปเรียงเป็นแผง
ถ่วงน้ำาหนักตัวเองลงมา หลังจากนั้นจึงฉาบดินไปตามร่อง เพื่อให้ตัวเองเรียบเป็นเนื้อ
เดียวกันและสามารถตั้งด้วยตัวมันเองได้ ในทางทฤษฎี แต่เราไปไม่ถึงจุดนั้น (หัวเราะ)
พลวิทย์: จริงๆ เพราะเราทำางานอินทีเรียมาเยอะ เราก็เลยคิดว่าวิธีการเรียงผืนของกระเบื้อง
มีความสนใจมาก เพราะไม่ต้องมาตั้งใจเรียงใหม่หน้างานแต่สามารถวางๆ ไปได้เลย ถ้า
เราไม่ได้เอาดินมาเป็นการวางปิดแบบทั่วไป แต่เราเปลี่ยนมันให้กลายเป็นผนังแบ่งพื้นที่
สักอย่าง
ณัฐวัฒน์: ซึ่งตอนนี้รูปแบบของดินก็เปลี่ยนได้ไปแล้ว กลายเป็นรูปแบบดินของยูนิตกล่อง
เรียงเป็นผืนดินที่ยังไม่ได้ทำาการฉาบใดๆ ทั้งสิ้น เหมือนแค่ติดตั้งให้เป็นแผงขึ้นมาก่อน
คือตั้งใจให้ตัวสีของวัสดุกลืนไปกับบรรยากาศของ Conservation & Vernadoc โดยที่ว่า
กระบวนการของการออกแบบยังไม่จบเท่านี้ เมื่อหลังจบงานแล้ว ก็อยากลองกล่องยูนิต
เหล่านี้มาเรียงเป็นพาวิเลียนใหม่ แล้วก็เอาดินมาฉาบดูสิว่า พื้นผิวมันเวิร์คเหมือนที่สิ่งที่
เราคิดตอนแรกไหม ดูว่ามันจะแตกไหม หรือว่ามีความยืดหดของดินได้แค่ไหน เมื่อมัน
ผ่านสภาพอากาศภายนอกแบบจริงๆ
ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
พลวิทย์: มันคำาว่า ‘In-between space’ หรือคำาว่า ‘พื้นที่ระหว่าง’ ที่เป็นสิ่งที่เราสนใจ
เพราะเราได้โจทย์ว่าต้องออกแบบพาวิเลียนให้ทั้ง Conservation และ Vernadoc ซึ่ง
คอนเทนต์ทั้งสองอย่างดูแข็งแรงมากๆ ในตัวเองอยู่แล้ว การทำาให้ทั้งอย่างนี้อยู่ด้วยกัน
ให้ได้ มันต้องตัวผสานสักอย่างหนึ่ง ซึ่งนั่นก็คือ In-between space นั่นเอง
ถ้ามองจากผังที่เราออกแบบแล้ว มันจะมี 3 เลเยอร์ เลเยอร์แรกคือผู้คนที่เข้ามาชมงาน
ส่วนเลเยอร์ที่สองคือเนื้อหา Vernadoc ส่วนอีกเลเยอร์คือ Conservation ซึ่งสองเลเยอร์
หลังทำาให้เกิดผนังขึ้นมาด้านในเพื่อแบ่งในแต่ละส่วน เกิดเป็น In-between space ขึ้น
มาอยู่รอบนอก ซึ่งเมื่อเรากั้นผนังที่ทึบแล้ว ก็จะทำาให้พื้นที่ข้างในมีเนื้อหาที่คลี่คลาย และ
ได้อีกความรู้สึกนึง โดยสอดแทรกสิ่งที่เราคิดเข้าไปในผนังที่กั้นเอาไว้ระหว่าง Conservation
กับ Vernadoc ให้สองสิ่งนี้อยู่ด้วยกันได้อย่างเป็นสัดส่วน และไม่รบกวนกัน
210
ASA18_Book_180419.indd 210 24/4/18 16:11

มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
พลวิทย์: อย่างน้อยผมหวังว่าคนที่มาชม ไม่สับสนระหว่าง Conservation กับ Vernadoc
ก็พอ แค่นี้ผมว่าก็ประสบความสำาเร็จในการออกแบบแล้ว(หัวเราะ) และถ้าเรื่ิองกระเบื้อง
ดิน ที่ผมเอาเข้าไปสร้างพื้นที่ สามารถคลี่คลาย In-between space ได้จริงๆ ก็แปลว่า
คนที่เข้ามาเดินก็จะพบกับอะไรที่ค่อนข้างใหม่ เพราะว่าจะไม่เห็นวิธีใช้กระเบื้องแบบเดิมๆ
แล้ว แต่จะเห็นวิธีใช้อีกแบบหนึ่งแทน
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
พลวิทย์: ผมว่า Vernacular จะทำาให้เรายืนอยู่บนพื้นฐานความเป็นจริง ผมเชื่อว่าทุกคน
มีความคิดสร้างสรรค์ในตัวเองกันหมด แต่ว่าการที่เรายืนอยู่บนพื้นฐานความเป็นจริงนิด
นึง จะช่วยให้ความคิดสร้างสรรค์ของเราสามารถมีทิศทางที่เป็นไปได้ เช่น การเลือกใช้
วัสดุที่มีวิธีการที่แปลกไป เหมือนการหยิบวัสดุที่ทำาเป็นพื้นมาใช้เป็นผนัง หรือหยิบวัสดุ
ที่ทำาให้ผนังมาใช้เป็นพื้น ก็ทำาให้เราได้ทางออกใหม่ๆ เช่นกัน สมมุติถ้าเราหาวัสดุใน
โรงน้ำาแข็ง เราก็สามารถหยิบพวกแผ่นกันความเย็น มาใช้ในการสร้างพื้นที่ได้เหมือนกัน
ผมว่าอันนี้ก็คือ Vernacular เเบบหนึ่งแล้ว นั่นคือการใช้ของทั่วไปให้เกิดทางออกและ
ประโยชน์ใหม่ๆ
211 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 211 24/4/18 16:11

ASA CAN
PAVILION
ออกแบบโดย ธาริต บรรเทิงจิตร และ ภาสุร์ นิมมล /
วิธี วิสุทธิ์อัมพร, อภิชาติ รุ่งแสงวีรพันธ์ และ ฐากูร ลีลาวาปะ
จาก MOR AND FARMER / CROSS AND FRIENDS
ASA18_Book_180419.indd 212 24/4/18 16:11

แนะนำาตัว
วิธี: ชื่อวิธีครับ จากบริษัท CROSS AND FRIENDS พวกเราเป็นสถาปนิกที่สนใจการตั้ง
คำาถามเรื่องสถาปัตยกรรม พื้นที่ และการออกแบบต่างๆ จะมีบทบาทส่งผลให้สังคมดีขึ้น
ได้อย่างไร ผมคิดว่าถ้าเกิดว่าเราตีกรอบบทบาทสถาปนิกแค่การออกแบบสถาปัตยกรรม
พื้นที่ และสเปซ ทำาให้เราพลาดความสำาคัญต่างๆ รอบๆ ไป ทีนี้การทำางานของสถาปนิก
ชุมชนก็เลยมีบทบาทในการสร้างพื้นที่ให้คนเข้ามามีส่วนร่วม แล้วก็เอาสิ่งที่เขามีออกมา
เอาศักยภาพของเขาออกมา แล้วดึงให้ทุกคนมีส่วนในการสร้างความเปลี่ยนแปลงนั้น
ไม่ว่าจะเป็นทางกายภาพ ทางสังคม ทางวิถีชีวิต ทางความรู้สึก ทุกอย่างมันสามารถ
ออกแบบได้หมดเลย
ธาริต: ภาสุร์ นิมมล และ ธาริต บรรเทิงจิตร เป็นนักออกแบบจาก MOR AND FARMER
บริษัทของเราก็เป็นบริษัทออกแบบสื่อ เพียงแต่ว่าอาจจะไม่ใช่สื่อในความหมายที่ทุกคน
เข้าใจว่าคือ วีดีโอ หนังสือ จริงๆ อันนั้นเราก็ทำาด้วย แต่ว่าสื่อในความหมายของเราคือการ
สื่อสาร สิ่งที่เราสามารถสื่อสารออกไปได้ ด้วยสื่อกลางต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นหนังสือ วีดีโอ
ดิจิทัลแพล็ตฟอร์ม รวมถึงงานสถาปัตยกรรมที่ยังชีพเรา ก็คือเรามองสถาปัตยกรรมเป็น
สิ่งที่สามารถเล่าเรื่องด้วยตนเองได้ สื่อความหมาย มีความหมายให้คนเข้ามาใช้มาเสพ
ได้ เพื่อจะช่วยสถาปนิกในการสื่อสารว่างานออกแบบสถาปัตยกรรมเพื่อสังคมมันไม่ใช่แค่
งานชุมชน การกุศล แต่ว่าคืองานออกแบบที่มีความสร้างสรรค์ มีความสวยงาม แล้วก็มัน
ได้สร้างความหมาย ร่วมสร้างชุมชนขึ้นมา หรือว่าได้สร้างผลกระทบ ได้สร้างประโยชน์ให้
กับชุมชนนั้นจริงๆ ทำาให้ชุมชนนั้นดีขึ้น อย่างไรได้บ้าง
ภาสุร์: จริงๆ MOR เกิดจากการรวมตัวของคนที่สนใจในหลายๆ เรื่อง เช่นจะมีคนที่
สนใจเรื่องงานชุมชน มีคนที่สนใจเรื่องเทคโนโลยี แล้วก็จะมีเรื่องของการใช้การเล่าเรื่อง
โดยภาพ วิดีโอ องค์ประกอบที่หลากหลาย แต่จริงๆ แกนกลางของมันคือการที่เราต้องการ
จะสื่อสารสารบางอย่างออกไปโดยใช้เทคนิคต่างๆ ที่เราสนใจมาร่วมกัน งานมันเลยมี
ความคาบเกี่ยว ระหว่างงานที่ทำากับชุมชน กับสถาปนิกชุมชนด้วย เช่น งานสารคดี ที่ต้อง
ออกแบบ แอปพลิเคชั่น เพื่อตอบโจทย์การแก้ปัญหานี้ ก็จะเป็นเหมือนกึ่งกลางระหว่าง
งานที่เกี่ยวข้องกับสิ่งที่ตัวเองสนใจ
213 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 213 24/4/18 16:11

โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
ธาริต: เราได้รับโจทย์เป็น “ไม้ไผ่” ลักษณะของไม้ไผ่คล้ายๆ ใช้ในระบบสำาเร็จรูป มาใช้ใน
เชิงโครงสร้าง เราก็มองว่า ถ้าเราเอาโครงสร้างนี้มาปรับลงง่ายๆ ให้มันเป็นโครงสร้าง
บางอย่าง เป็นรูปตัวอย่างให้ต่อได้ง่าย เคลื่อนย้ายได้ง่าย แล้วก็มาจัดสเปซง่ายๆ จะทำา
ยังไงได้บ้าง เราก็เลยจัดออกมาเป็นรูปแบบโมดูลที่สามารถถอดประกอบแล้วก็สร้างสเปซ
เป็นรูปทรงลูกบาศก์ได้ง่าย แล้วก็ในตัวนิทรรศการเองเราก็มองว่าโมดูลนี้ทำ าหน้าที่เป็นคล้ายๆ
โครงสร้างอันนึง โดยที่เหมือน Vernacular โดยที่เราผสานวิถีชีวิตคนเข้าไป ผสานเนื้อหา
ผสานธรรมชาติ ผสานเทคโนโลยีเข้าไป ให้เกิดเป็นสเปซสถาปัตยกรรมหนึ่งที่คนสามารถ
ใช้ชีวิต ใช้งานร่วมกันได้โดยที่มันมีความหมายกับคนที่เข้ามาใช้
ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
ภาสุร์: ถ้าพูดถึงโจทย์ของ Pavilion ตัวของ ASA CAN มันเป็นโจทย์ของมันเอง เพราะ
กรรมาธิการสถาปนิกเป็นสถาปนิกชุมชน สังคม และเมือง เพราะฉะนั้น จริงๆ ตัว
กรรมาธิการนี้จะมีโปรเจคที่เขาทำางานอยู่แล้วในแต่ละปี ซึ่งเป็นโปรเจคที่เกี่ยวข้องกับการ
ออกแบบ การมีส่วนร่วมระหว่างพื้นที่ของคนในเมืองกับคนชนบท โจทย์หลักของ Pavilion
ก็คือการนำาเสนอโปรเจคต่างๆ ที่ ASA CAN ได้ทำา และนอกเหนือจากกลุ่ม ASA CAN
ก็จะมีเครือข่ายสถาปนิกชุมชน อย่างเช่น ทีม CROSS ที่เป็นสถาปนิกที่ทำางานกับบริบท
พื้นที่ที่หลากหลาย ก็จะเป็นการแสดงให้คนทั่วไปเห็นว่าเครือข่ายของเราทำาอะไรกันบ้าง
ผมมองว่าพวกนี้มันเป็นปัจจัย เป็นแกนหลักของ ASA CAN ส่วนตัวพาวิเลียนเองเป็นตัว
สร้างเรื่องราวมันร้อยเรียงเข้ามา แต่ละงานก็จะมีเนื้อหาที่สำาคัญและมีประโยชน์อยู่ในนั้น
อยู่แล้ว เราทำาหน้าที่แค่ผลักดันคอนเท้นต์ ออกมาให้มันน่าสนใจโดยการใช้ไม้ไผ่
วิธี: พูดถึงตัวสเปซของพาวิเลียนของ ASA CAN ผมรู้สึกว่าเราไม่ได้มุ่งแค่จะสร้างตัว
สถาปัตยกรรมอย่างเดียว นอกจากที่บอกไว้ว่าสถาปัตยกรรมเป็นกรอบให้เรื่องราวของ
คนเข้าไปอยู่ ใน Pavilion ของเราจะมีสเปซตรงกลางที่เป็นพื้นที่ที่ยืดหยุ่นมากเพราะ
เราแปรรูปการที่คนได้เข้ามาอยู่กับมัน สัมผัสกับมัน หรือแม้กระทั้งพบปะคนใหม่ มี
ปฏิกริยา ต่อกัน คือที่ตรงกลางก็สามารถจัดให้เป็นอย่างที่เขาอยากได้เป็นได้ มีโต๊ะมีเก้าอี้
ที่สามารถเลื่อนได้ มีเสื่อที่ถ้าอยากนอนก็นอนคุยกันตรงนั้นก็ได้
214
ASA18_Book_180419.indd 214 24/4/18 16:11

มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
ภาสุร์: อันดับแรกผมมองว่าอยากจะให้เขารับรู้ข้อมูลและเข้าใจงานสถาปนิกของ ASA CAN
ที่ทำาว่าเราทำาอะไรบ้าง เราทดลองอะไรบ้าง อันนี้เป็นโจทย์ที่ทางทีมเองก็กำาหนดให้เขาเข้า
มาแล้ว นอกจากจะได้พื้นที่สร้างสรรค์แบ่งปันกัน เขายังได้ศึกษาข้อมูลที่อยู่ในพาวิเลียน
ด้วย ซึ่งพาวิเลียนทำาหน้าที่เหมือนนิทรรศการ และมีตัวผลงานที่อยู่ในนั้น อันดับที่สอง
ก็คือให้คนได้มีพื้นที่ที่อย่างน้อยๆ ในงานสถาปนิกก็มีที่ที่เขานั่งคุยกันได้ หรือว่าเขา
สามารถนอนเอกเขนกเหมือนบ้านตัวเองได้ ผมมองว่าเป็นกิจกรรมเล็กๆ อันหนึ่ง ส่วนที่
สามก็คือ จริงๆ เราไม่ได้มองว่าตัวโครงสร้างไม้ไผ่เป็นการนำาเสนอเรื่อง ทักษะหรือเรื่อง
วิธีการต่อไม้ไผ่อะไรขนาดนั้น เราก็พยายามทดลองนิดๆ หน่อยๆ อย่างเช่นเอาไม้ไผ่มาท
ดลองร่วมกับการใช้ลวดสลิงสร้างเป็นโครงสร้างขึ้นมา ก็อาจจะทำาให้คนเขานำาไปต่อยอด
อะไรเล่นๆ ขึ้นมาได้ แต่ไม่ใช่เป็นความคาดหวัง สำาคัญ
วิธี: ที่คาดหวัง คืออยากให้คนเข้ามาแล้วตั้งคำาถามว่า สถาปนิกชุมชนคืออะไร เขาทำา
อะไรกัน บทบาทของ คำาว่าสถาปนิกจริงๆ มันไม่ใช่แบบที่เราเคยเรียนกันมา แต่ด้วย
ศักยภาพของเรา ด้วยการมองเห็นความเชื่อมโยงมิติทางกายภาพ ทางสังคม ทางเวลา
ทางเงื่อนไขข้อจำากัดต่างๆ เราเป็นวิชาชีพที่ค่อนข้างจะเห็นภาพรวม แล้วก็ถูกฝึกฝนมาให้
หาทางออกที่มันเชื่อมโยงหลายๆ อย่างเข้าด้วยกัน โดยศักยภาพแล้วเนี่ย อยากให้ลอง
ตั้งคำาถามต่อว่าเราสามารถทำาอะไรได้บ้าง และในเมื่อเราก็เป็นส่วนหนึ่งของสังคม เรา
สามารถทำาอะไรนอกจากแค่ออกแบบ เราจะมีส่วนร่วมกับสังคมได้ อย่างไรบ้าง
ภาสุร์: จริงๆ ตัวคอนเซ็ปต์ที่เราออกแบบเรื่อง สร้างโมดูลของไม้ไผ่เสมือนว่าจากโมดูล
เดียวมัน สามารถประกอบกันขึ้นมาเป็นพื้นที่ ผมมองว่ามันน่าจะเป็นการเปิดโอกาสให้คน
มาคิดต่อว่ามันสามารถเป็นอะไรได้มากกว่านี้ เพราะรายละเอียดของพาวิเลียนเราก็จะมี
ทั้งที่เป็นเก้าอี้สามารถให้คนเข้าไปนั่งได้ หรือถ้ามันสูงกว่านั้นหน่อยก็อาจจะเป็นเนื้อที่แปะ
บอร์ดนิทรรศการ สูงกว่านั้นมากหน่อยอาจจะเป็นที่สำาหรับเอาต้นไม้มาใส่ จริงๆ เชปหนึ่ง
เชปของเรา Module ลูกบาศก์เนี่ยถ้ามันถูก Adapt จะคล้ายๆ การต่อเลโก้ มันเป็นพื้นที่
เป็นฟังก์ชั่น เป็นอะไรที่หลากหลายในเชิงโครงสร้างทางเทคนิค ไม้ไผ่เองเนี่ยอาจจะทำาให้
คนได้คิดต่อยอดไปจากอันนี้มันสามารถทำาอะไรได้อีก โดยตัวไม้ไผ่เองแล้ว วัสดุของมัน
สุดท้ายแล้วมันก็ถูกย่อยแล้วนำาเอาไปใช้อย่างอื่นได้เหมือนกัน
215 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 215 24/4/18 16:11

อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ภาสุร์: ถ้ามองในเรื่องของภาพรวมงาน ASA อย่างน้อยๆ อาจจะเป็นน้องนักศึกษาที่เข้า
มาดู น้อยที่สุดผมว่าเขาก็ได้ทางเลือกเพิ่มขึ้นในการตัดสินใจ ถ้าเป็นนักศึกษาก็อาจจะดู
ว่า เราสามารถออกแบบโดยใช้วัสดุอื่นๆ ได้นอกจากอิฐ ปูน เหล็ก จริงๆ เราเคยคุยเล่นๆ
กันเวลาทำางานในเครือข่าย เรามองว่าเราเป็นสถาปนิกไหม จริงๆ แล้วเวลาทำางาน เราไม่
ได้มองว่าเราเป็นสถาปนิกกับคนใช้งานแค่นั้น แล้วเราก็ไม่สามารถทำางานแค่นั้นได้ เพราะ
งานที่เราทำาเราต้องอาศัยองค์ความรู้อีกเยอะมากในการประกอบเรื่องราว เราจะออกแบบ
ชุมชนยังไง มันไม่ได้สร้างแค่บ้าน เราต้องเข้าใจเรื่องระบบนิเวศน์ เรื่องของสังคม เรา
ต้องการนักโบราณคดี นักมานุษยวิทยา องค์ความรู้ของชุมชน บางเรื่องประกอบกัน ถึง
จะรู้ว่าเราทำาอะไรร่วมกัน ผมเลยมองว่าจริงๆ สถาปนิกชุมชน หรือว่าสถาปนิกก็ตาม ถ้า
เราในฐานะนักออกแบบ ให้เราลดบทบาทหรือความตั้งใจของตนเองลง แล้วเปิดรับฟังคน
รอบข้าง สำาหรับผมนะใครๆ ก็เป็นนักออกแบบได้ ใครๆ ก็เป็นสถาปนิกได้ ในบางเรื่องที่
เขาทำาได้ ผมก็เลยมองว่าถ้าเราลดของเราลงแล้วเราเปิดรับคนรอบข้าง มันก็จะเกิดไอเดีย
ออกแบบใหม่ๆ สถาปนิกจริงๆ อาจจะมีหน้าที่แค่รับฟังแล้วก็สังเกต แล้วก็เป็นคนขมวด
ข้อมูลที่หลายๆ คนช่วยกันแสดงความคิดเห็นเข้ามา แล้วก็เป็นคนกำาหนดทิศทางบ้าง
ในบางเรื่อง ผมไม่ได้มองว่ามันต้องออกมาเป็นกายภาพถึงจะออกมาเป็นสถาปัตยกรรม
ชุมชน ดังนั้นจริงๆ แล้วไม่ใช่ว่าคนที่ไม่รู้จักเลยก็มองว่าสถาปนิกบางคน ต้องใช้ทุก
อย่างแบบสมถะ ต้องอุทิศอะไรขนาดนั้นจริงๆ เราก็ใช้ชีวิตทั่วไปปกติจริงๆ มันไม่ใช่แค่
สถาปนิกอย่างเดียวที่มาอยู่ในเครือข่ายนี้ กราฟิกดีไซเนอร์ก็มีแลนด์สเคปก็มี อย่างอื่นก็มี
ใครก็ได้ที่มีความถนัด ความสนใจของตัวเอง และต้องการที่จะมีส่วนร่วมในการช่วยเหลือ
คนอื่น หรือว่าในการทำางานร่วมกันก็มาร่วมกันได้ ถ้าให้นิยามจริงๆ มันเป็น พื้นที่ว่างๆ
เลย ไม่ใช่ว่าต้องมีสถาปนิกไปยืนอยู่ตรงกลางแล้วก็มีพื้นที่ มันเป็นพื้นที่ว่างๆ ที่ใครจะ
เดินเข้ามาก็ได้ แล้ว มาร่วมกันคิดว่าเราอยากจะทำาอะไร? เพื่อใคร?
216
ASA18_Book_180419.indd 216 24/4/18 16:11

217 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 217 24/4/18 16:11

ASA FRIEND
PAVILION
ออกแบบโดย ศศิชลวรี สวัสดิสวนีย์
จาก SILP ARCHITECTS
ASA18_Book_180419.indd 218 24/4/18 16:11

แนะนำาตัว
ศศิชลวรี สวัสดิสวนีย์ ปัจจุบันทำาบริษัทของตัวเอง ชื่อว่า Silp Architects บริษัทเราไม่
เรียกว่ามีแนวทาง แต่ว่าสนุกกับการที่เราชอบใช้วัสดุธรรมดาให้มาอยู่ในรูปแบบอื่น ส่วน
ใหญ่งานต่างๆ ของเราที่ทำาออกมาก็จะเป็นลักษณะของการที่เราเล่นกับวัสดุ เช่นว่าดีเทล
หรือของที่ปัจจุบันใช้ทำาผนัง เราก็เอามาทำาฝ้า หรือของบางอย่างที่ใช้มุงหลังคา เราก็เอา
ออกมามุงผนัง แม้กระทั่งการใช้ดีเทลต่างๆ กับสิ่งเหล่านั้น ในการพัฒนาและเอามาจับ
รวมกัน ให้มันสะท้อนถึงความธรรมดา ที่เอามาใช้ให้เห็นแล้วมันรู้สึกว้าว เรารู้สึกว่าสนุก
กับการทดลองอะไรแบบนั้น คือมันไม่ใช่เหมือนกับแค่เอามาทำางาน เอามาสร้าง แต่ว่ามัน
เหมือนกับเป็นการทดลองตัวเราเอง แล้วก็กับลูกค้าด้วย เพราะว่าลูกค้าบางคนเป็นผู้รับ
เหมา วิศวกร บางคนเป็นเจ้าของกิจการ เขาก็จะสนุกกับการที่ทดลองอะไรอย่างนี้ไปด้วย
กันกับเรา ก็เรียกว่าโชคดีที่ได้ลองไปด้วยกัน
โจทย์ที่ได้รับคือวัสดุอะไร มีคุณสมบัติ
และ ลักษณะพิเศษ อย่างไร
ส่วนในเรื่องของวัสดุ โจทย์ที่ได้เป็นไม้ไผ่ คือปกติไม้ไผ่มันสามารถเป็นตัวจัดนิทรรศการ
ได้หลายอย่าง แต่ว่าที่เคยเห็นแล้วรู้สึกสวย คือการที่ไม้ไผ่มาสานกันแล้วทำาให้เกิดสเปซ
แล้วเราก็รู้สึกทำาแบบนี้มันแพง เลยต้องคิดว่าจะทำายังไงให้มันยังถูก ด้วยการที่ไม้ไผ่มัน
ยังสวยด้วยตัวของมันเอง เพราะฉะนั้นเราอยากให้ไม้ไผ่ถูกมองให้มันเป็น Volume จาก
การที่ปกติมันโดนสานโดนผูกกันโดยตัวของมันเอง ไม่ว่าจะมองด้านข้างหรือด้านบนและ
Volume นั้นๆ เมื่อมันอยู่รวมกันก็จะทำาให้เกิดสเปซที่ไหลได้ ซึ่งก็ตอบโจทย์อันแรก
ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
พาวิเลียนนี้เรามองว่ามันคือการ โซนสเปซ ดังนั้นสเปซที่ออกแบบเนี่ยอยากออกแบบอะไร
ที่มันอยู่ที่โซน หมายความว่าเวลาเดินไปแล้วไม่เจอทางตัน ผนวกกับการที่มันคือการ Exhibit
หลายๆ โซนเข้าด้วยกัน ดังนั้นเราจึงอยากให้ทุกโซนได้รับการเดินผ่าน แล้วการไหลของ
สเปซเอย มันก็จะแสดงเข้ามาในแบบที่คิดเริ่มต้นจริงๆ ได้ยังไง คือ เราเสิร์ชคำ าว่า Vernacular
ก่อนว่ามันเกิดอะไรขึ้นกับคำาเหล่านี้ แล้วก็เสิร์ชหาไม้ไผ่ ซึ่งภาพที่จะเห็นมันจะเป็นเรื่องของ
สเปซต่างๆ ที่เกิดจากไผ่ เราก็เลยมองว่า โดยปกติเมื่อทำางานสถาปัตยกรรม หรือทำางาน
ตกแต่งภายใน เราจะไม่ค่อยชอบดูเรฟเฟอเรนซ์ของงานนั้นๆ เช่น ถ้าเราออกแบบโรงแรมเรา
จะพยายามไม่ดูโรงแรม เพราะไม่งั้นเราก็จะทำาโรงแรมเป็นโรงแรม เราอยากทำาโรงแรมเป็น
อย่างอื่นเพื่อให้คนอื่นรู้สึกว่าเป็นโรงแรม อาจจะงงๆ หน่อย แต่ก็อยากทำาสิ่งนั้นให้ใช่
219 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 219 24/4/18 16:11

เราก็เลยมองอะไรที่มันเป็นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น อะไรที่มันเป็นไม้ไผ่ และอะไรที่มันตอบ
สนองเพื่อบางอย่าง ไม่ว่าจะเป็นนั่งร้านไม้ไผ่ยักษ์ ที่เคยอยู่ฮ่องกงแล้ว ทำาให้เรารู้สึก
ประทับใจมาก่อน หรือมุมบนของไม้ไผ่เวลามันโดนตัดแล้วมันเป็นยังไง แล้วก็อะไรที่ Reflex
ของสิ่งต่างๆ เหล่านั้น กระบวนการในการเล่นกับไม้ไผ่หรือของอะไรก็ตามที่ไม่ใช่
ไม้ไผ่แต่ คล้ายไม้ไผ่ แล้วหัวข้องานนี้คือ งาน Craftsmanship มันจะเกิดอะไรขึ้นได้ ไม่
ว่าจะในเรื่องของเครื่องสาน ที่จับปลา สุ่ม หรือกระบวนการต่างๆ ที่ต้องใช้ฝีมือคนในการ
ทำา เราก็นั่งดูไปเรื่อยๆ แล้วเราก็มาสะดุดตาว่าไม้ไผ่มันมี Pattern ของมันไม่ว่ามันจะเป็น
Pattern ที่จะเอามาใช้ในงานผนังต่างๆ เนี่ย มันเกิดขึ้นเป็น Pattern ที่ไม่ซ้ำากัน ซึ่งทำาให้
เกิดเลเยอร์ต่างๆ บางทีก็เกิดการพัฒนากลายพันธุ์ไปเรื่อยๆ ก็เลยรู้สึกสนุก
แต่ว่าโลกเปลี่ยนไป การใช้ไม้ไผ่อย่างเดียวก็ไม่ได้ เราก็เลยค้นคว้าไปอีกว่า อะไรที่มัน
ไม่ใช่ไม้ไผ่ แต่ว่ามันเอามาสร้างหรือแสดงอะไรให้ได้ใกล้ๆ กับไม้ไผ่ มันก็จะมีทั้งโลหะและ
เสื้อผ้า หรือไม่ก็นำาเงื่อนไขต่างๆ เช่น ช่องแสง หรือสเปซที่มันเกิดการถักการสานขึ้น แม้
กระทั่งงานเหล็ก งานฉลุต่างๆ ตอนแรกเราก็เลยมองว่าเราอยากจะทำาอะไรที่มันเกี่ยวกับ
ไม้ไผ่แล้วก็ทำาให้มันออกมาเป็น Volume เราก็เลยมาดูว่าเลยเอ้าท์ที่เราได้มามันคืออะไร
เราก็เลยพบว่าจริงๆ พาวิเลียนของเรามันเหมือนกับมีหลายอย่าง มันก็จะมีหลายฟังก์ชั่น
ก่อนหน้านี้มันก็จะมีฝั่งซ้ายฝั่งขวา แล้วถ้าเกิดในงานปกติเราจะเดินผ่านมัน เราจะหยุด
แค่นี้ แล้วเราก็เดินออก เพราะฉะนั้น ฝั่งซ้ายฝั่งขวาปัจจุบันตรงนี้มันติดกับบันไดเลื่อน
เราอยากให้คนไหลเข้าไป ไม่อยากให้ทุกอันโดนละเลย
เราก็เลยมองให้เป็นสามมิติ เดินแล้ววนเป็นตัว U หรือเดินแล้วเลยออกไปเลย เราอยาก
เริ่มด้วย Pattern ต่างๆ ของไม้ไผ่ เราก็จะได้ลักษณะของการผสานกัน แล้วก็มีทางเดิน
ตรงกลาง ดังนั้น การที่คนจะเกิดการไหลได้ ไม่ว่าเขาจะเดินมาจากทางซ้ายทางขวา หรือ
อีกฝั่งหนึ่งเราก็อยากให้เขาไหลไปในสเปซได้ เราก็เลยเอาไม้ไผ่มาผ่านกระบวนการมาวาง
ในแนวตั้ง มันก็จะเกิดสเปซในลักษณะแบบนี้ขึ้น แต่ว่ามันก็บล็อกสายตาคน เราก็เลย
สไลด์ผังมันให้เป็นสามเหลี่ยม คนที่อยู่แต่ละจุดหรืออยู่อีกฝั่งก็จะได้มุมมองที่ต่างกัน แล้ว
ก็จะเห็นภาพรวมตั้งแต่อยู่ไกลๆ สิ่งต่างๆ เหล่านี้เกิดจากผังที่โดน Reflex ขึ้นมาเป็นสาม
มิติแล้วก็ให้คนเดินไป ในเชิงฟังชั่นมันเป็นการจัดนิทรรศการ สิ่งต่างๆ ตามความสูงของ
สิ่งที่เป็น เช่น อยู่ต่ำาๆ ก็มองเหมือนเรากำาลังก้มมอง อยู่สูงๆ ก็เหมือนกับเป็นผนัง อันนี้
ก็เลยกลายเป็นไอเดียอะไรบางอย่าง
ส่วนในแง่ของกระบวนการก่อสร้าง มันเริ่มต้นจากที่เราไม่อยากเอามาผูกหรือมัดกัน เรา
อยากให้เห็นสิ่งที่มันเป็นเพียวๆ เลย เพราะว่าในอุดมคติเราอยากวางเฉยๆ แล้วตัดมัน
แต่มันไม่ได้ เราก็เลยมองว่าถ้ามันมีฐานที่หนักแล้วขึ้นมาจาก ผังกราฟฟิกตอนแรกที่เรา
220
ASA18_Book_180419.indd 220 24/4/18 16:11

คิดเอาไว้ มันก็กลายเป็นฐานเหล็ก ที่เราก็ทำาเป็นที่ครอบเหล็กยึดฐานเอาไว้สานกันให้
เกิดสเปซซึ่งตอนแรกมองว่ามันคือการรวมกันของวัสดุสองอย่าง คือ วัสดุยุคปัจจุบัน
กับวัสดุที่มันเป็นพื้นถิ่น เป็นการล็อคกันของตัวโลหะกับไม้ไผ่ ในความสูงต่างๆ แล้ว
ลักษณะของการแสดงนิทรรศการงาน ก็คือการที่มันคว้านเข้าไปแล้วเกิดสเปซข้างในที่
ใช้สอยได้ หรือบางอันที่ต่ำาๆ เราก็วางของบนนั้นเพื่อที่จะให้คนก้มลงไปมองได้
มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
อยากให้ได้ความรู้สึกว่าสวย แต่จริงๆ คืออยากให้เขาเดินให้ทั่ว เพราะเรารู้สึกว่าทุกปี
โซนนี้มักจะไม่มีคนเดิน แม้กระทั่งเราเองก็ไม่เดิน เราก็เลยอยากทำาสเปซที่มีคนเดินเข้าไป
ทุกโซน เพราะจะมี 6 บูธ ย่อยๆ อยู่ในนั้น อยากให้เขาเดินวนดูได้ทั้งหมด เขาอาจจะไม่
ต้องดูก็ได้ แต่แค่เขาเดินวนได้ทั้งหมดเราก็จะรู้สึกว่าสิ่งที่เราพยายามทำามานั้นประสบ
ความสำาเร็จ และด้วยตัวพาวิเลียนที่เป็นไม้ไผ่ เราอยากให้เขารู้สึกถึงตื่นเต้นถึงความไม่
ธรรมดาของไม้ไผ่ที่มันว้าว ที่ไม้ไผ่สามารถนำามาทำาให้เกิดสเปซอย่างนี้ได้ โดยที่คนเดินดู
งานแล้วเอนจอยกับสเปซนั้นๆ ไปด้วยกัน
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ถ้าพูดถึงคนทั่วไปหรือนักเรียนที่ไม่ใช่สถาปนิก งานนี้เป็นจุดเริ่มต้นหนึ่งที่ทำาให้คนมางาน
สถาปนิก (ASA) ไม่ได้มาดูแค่ของแต่งบ้าน แต่ที่หน้างานนี้มีวัสดุพื้นถิ่นต่างๆ ซึ่งอาจจะ
เป็นจุดเริ่มต้นทำาให้คนที่มางานได้รู้สึก หรืออย่างน้อยมาถ่ายรูปมาสนุกกับมัน สำาหรับ
ตัวนักเรียนสถาปัตยกรรมเองเราเทียบกับตัวเองสมัยก่อนนี้ เริ่มต้นถ้าให้เราเขียนแบบ
เองเลยมันไม่สนุก ไม่รู้จะมาเขียนทำาไม และเซนส์ของเด็กก็อาจจะยังไม่ได้รู้ลึกขนาดที่จะ
เอนจอยกับสิ่งที่ทำา เพราะปกติเราจะสนุกก็ต่อเมื่อเรารู้ว่าเราจะเอาไปใช้ทำาอะไร อ้างถึง
อาจารย์ตัวเองนิดหนึ่ง คือ เขาเป็นอาจารย์สมัยปีหนึ่ง เป็นคนที่จะให้เราเรียนรู้ด้วยการ
ได้ไปเห็นจริงๆ เพราะถ้าเด็กกำาลังเรียนเรื่องวัสดุอยู่แต่ไม่ได้ไปเห็นของจริงมันก็เปล่า
ประโยชน์ ดังนั้นการได้เรียน ได้จับ ได้ดูว่ามันเอาไปใช้จริงๆ ยังไง จะได้รู้ว่าถ้ามันเจ๊งแล้ว
จะเป็นแบบไหน มันจะทำาให้สนุกกับการเรียนและอยากรู้อยากเข้าใจมันมากขึ้น และรู้ว่าจะ
เอาไปใช้อะไร เมื่อเบสิกมันแน่นเราก็จะทำาอะไรได้อีกเยอะ ดังนั้น ในเบื้องต้น ถ้าเราได้เข้า
ใจเบสิกชัดๆ ต่อไปมันก็ง่ายที่จะนำาไปต่อยอด
221 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 221 24/4/18 16:11

CUSTOM THAINESS:
SUPEREVERYDAY
OBJECTS
INSTALLATION
ออกแบบโดย นัฐพงษ์ พัฒนโกศัย และ ดลพร ชนะชัย
จาก Cloud-floor
ASA18_Book_180419.indd 222 24/4/18 16:11

แนะนำาตัว
นัฐพงษ์: Cloud Floor เปิดมาเป็นปีที่ 4 แล้วครับ เราเป็นออฟฟิศสถาปนิกที่สนใจใน
การออกแบบที่เกี่ยวข้องกับการสร้างประโยชน์ให้กับพื้นที่สาธารณะในเมืองเป็นหลัก
แต่เราก็สนใจงานในหลายแง่มุม ทั้งสถาปัตยกรรม อินสตอลเลชั่น งานศิลปะ หรือแม้
กระทั้งการเวิร์คช็อป คือเราพยายามจะรวบรวมในหลายความสนใจ แล้วพยายามทำา
ออกไป โดยที่เราทำาไปทั้งหมด เรามีจุดมุ่งหมายเดียว ก็คือการทำางานออกแบบเพื่อเป็น
ประโยชน์ต่อสาธารณะที่เกี่ยวข้องกับคนหมู่มาก ทำาให้เราต้องมีงานที่หลากหลายรูปแบบ
เพื่อที่จะกระจายให้ถึงคนหมู่มาก
ดลพร: เพราะเราไม่ได้กำาหนดผลลัพท์ตั้งแต่ต้น แต่เรามีโจทย์หนึ่งโจทย์ก่อน แล้วปลาย
ทางเป็นอะไรก็ขึ้นอยู่กับการพัฒนาโจทย์นั้น ทำาให้เรามีงานทั้งในสเกลเล็กไปถึงใหญ่
ช่วยอธิบายแนวความคิดในการออกแบบ
และกระบวนการออกแบบพาวิเลียนนี้
ดลพร: โจทย์ที่ได้รับก็คือ การออกแบบเฟอร์นิเจอร์ที่อยู่ในบริเวณงาน ซึ่งเราตีความเป็น
Street Furniture ที่อยู่ในพื้นที่ระหว่างพาวิเลียนหลัก กับนิทรรศการหลัก ดังนั้นสิ่งที่เรา
ออกแบบก็คือพื้นที่ที่เหมือนพื้นที่สาธารณะ โดยเราตั้งโจทย์ในการออกแบบก็คือ จะทำา
อย่างไรให้คนที่เดินผ่านไปมา รู้สึกว่าสิ่งนี้เป็นจุดที่เขาสามารถมานั่งพักคอยได้อย่างไม่
เคอะเขิน ซึ่งเฟอร์นิเจอร์นี้ก็จะทำาหน้าที่ก้ำากึ่ง ระหว่างนิทรรศการกับที่นั่งพักไปด้วยกัน
นัฐพงษ์: คือด้วยตัวธีมงานปีนี้ จะประกอบด้วย 4 ปัจจัย ตั้งแต่ ที่อยู่อาศัย พื้นที่ทำางาน
พื้นที่ทางสังคม และเรื่องการขนส่งเคลื่อนย้าย เราเลยพยายามดึงเรื่องเหล่านี้ให้ออกมา
ในเฟอร์นิเจอร์ แล้วเราก็ดูว่ามีองค์ประกอบอะไรบ้าง อย่างเช่นลวดเหล็กดัดของที่พัก
อาศัย ก็นำามาเป็นโครงสร้าง หรือเรื่องการขนส่งเราก็ดึงความเป็นจักรยานมาใช้
223 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 223 24/4/18 16:11

มีความคาดหวังต่อผู้เข้าชมผลงาน
การออกแบบพาวิเลียนอย่างไร
นัฐพงษ์: ผมคาดหวังให้เขาหัวเราะก่อน อยากให้เขาสนุกกับมัน กับการที่เราหยิบสิ่งที่อยู่
ใกล้ตัวเขามากๆ เอามาแปรรูปให้กลายเป็นเฟอร์นิเจอร์ และเมื่อเขาได้สัมผัสมันแล้ว ก็อยาก
ให้รู้สึกว่านี่คือ Vernacular จริงๆ ในชีวิตประจำาวัน อย่างที่ผมบอกว่าความไม่ธรรมดาก็
คือ การทำาของธรรมดามาบวกกับโจทย์ใหม่ แล้วก็กลายเป็นสิ่งที่ไม่ธรรมดาออกมา
ดลพร: คือเราเลือกใช้อารมณ์ขันที่เกิดจากความคุ้นเคย แต่เอามาออกแบบด้วยระบบใหม่
ที่ทำาให้เขารู้สึกว่า ของที่เจอทุกวันแค่ถูกปรับนิดเดียว มันก็สามารถเกิดเป็นสิ่งใหม่ได้
แล้วพอเฟอร์นิเจอร์พวกนี้มาจับกลุ่มกัน ก็จะเห็นชัดมากขึ้น ภายใต้เนื้อหาของการจัดงาน
อาษาครั้งนี้
อยากฝากอะไรกับสถาปนิกรุ่นใหม่เกี่ยวกับความสำาคัญ
ของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
นัฐพงษ์: อย่างแรกเลยก็คือ อย่าลืมว่าเราเป็นสถาปนิกไทย เราไม่ใช่คนยุโรป ไม่คน
อเมริกัน ไม่ใช่คนญี่ปุ่น เพราะฉะนั้น เรามีเอกลักษณ์และภูมิปัญญาที่สั่งสมกันมา เวลา
เราออกแบบสถาปัตยกรรมใหม่ๆ เราก็ควรใช้พื้นฐานในการแสดงเอกลักษณ์ของในแบบ
ของเรา ซึ่งจะทำาให้งานสถาปัตยกรรมของเราในอนาคต เมื่อมีคนได้เห็นสถาปัตยกรรมที่
ลักษณะแบบนี้ที่ไหน ก็จะได้กลับมานึกถึงงานของเรา
ดลพร: เราอาจจะคิดว่าในเรื่องเทคนิค เป็นเรื่องที่ต้องใช้การฝึกฝนเป็นเวลานาน แต่ถ้า
มองในเรื่องสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น เราก็จะเห็นเทคนิคที่อยู่รอบตัวเรา ซึ่งไม่จำาเป็นต้อง
มองเฉพาะเรื่องการออกแบบ แต่การมองในวิธีคิดของคนขายก๋วยเตี๋ยว ป้าแผงลอย
หรือพี่วินมอเตอร์ไซค์ การปรับตัวของเขาให้กับวิถีชีวิตได้ ก็ถือว่าเป็นเทคนิคหนึ่งเช่นกัน
ดังนั้นเราอาจไม่ใช้เวลามากในการฝึกเทคนิค ถ้าเราเริ่มฝึกที่จะสังเกตสิ่งเหล่านี้
224
ASA18_Book_180419.indd 224 24/4/18 16:11

ASA18_Book_180419.indd 225 24/4/18 16:11

ASA18_Book_180419.indd 226 24/4/18 16:11

THE INTERPRETATION OF
(NEW) VERNACULAR LIVING
by curators
เนื้อหานิทรรศการ "วิถีชีวิตพื้นถิ่นร่วมสมัย"
ASA18_Book_180419.indd 227 24/4/18 16:11

บทนำา
พีรียา บุญชัยพฤกษ์ และ พิชญา นิธิภัทรารัตน์
จากแนวคิดในการจัดงานนิทรรศการของสมาคมสถาปนิกสยามฯ ภายใต้หัวข้อ Vernacular
living เนื้อหาของนิทรรศการถ่ายทอดการเปลี่ยนแปลงของวิถีชีวิตของผู้คนในสังคม
ในปัจจุบันที่ได้รับผลกระทบจากการแปรเปลี่ยนไปของสภาพแวดล้อม บริบททางสังคม
กระแสโลกาภิวัตน์ และการพัฒนาของเทคโนโลยีสมัยใหม่ อันสัมพันธ์กับการเปลี ่ยนแปลง
และปรับตัวของสถาปัตยกรรมพื ้นถิ ่นตลอดไปจนถึงลักษณะทางกายภาพของเมืองท้องถิ ่น
โดยนิทรรศการสื่อถึงการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวผ่านกิจกรรมต่างๆ ในชีวิตประจำาวันใน
พื้นที่สี่ประเภท ได้แก่ พื้นที่พักอาศัย พื้นที่ประกอบอาชีพ พื้นที่สาธารณะ และรูปแบบการ
เดินทางและขนส่งในเมือง โดยตั้งอยู่ในพาวิเลียนหลัก 4 พาวิเลียน ได้แก่ Living space
pavilion, Working space pavilion, Meeting space pavilion, Moving system
pavilion ซึ่งภัณฑารักษ์ในแต่ละนิทรรศการได้ขยายความออกไปจากแนวความคิดหลัก
อันจะแสดงรายละเอียดในเนื้อหาถัดไปจากส่วนบทนำานี้
นอกจากนี้ใน Introduction pavilion ยังได้นำาเสนอวิดีทัศน์บทสัมภาษณ์ 2 เรื่อง เรื่อง
แรกเป็นบทสัมภาษณ์ผู้ทรงคุณวุฒิและผู้เชี่ยวชาญด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของไทย อัน
ได้แก่ ศาสตราจารย์เกียรติคุณอรศิริ ปาณินท์ รศ.อนุวิทย์ เจริญศุภกุล และ รศ.ดร.วิวัฒน์
เตมียพันธ์ ซึ่งได้แสดงทัศนคติและวิพากษ์ความเข้าใจต่อสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น รวมไป
ถึงระบบการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในปัจจุบันและในอนาคต และบทสัมภาษณ์ของ
สถาปนิกรับเชิญผู้ออกแบบพาวิเลียนทั้ง 18 กลุ่ม และสันธาน เวียงสิมา ที่ปรึกษาหลัก
ของทีมอำานวยการซึ่งให้คำาปรึกษาด้านวัสดุและงานก่อสร้างพาวิเลียนในงานสถาปนิก'61
ที่แสดงความเห็นต่อความหมายของคำาว่า Vernacular living ในรูปแบบบทสนทนาที่
มีการจัดพิมพ์ลงในหนังสือเล่มนี้เช่นกัน วิดีทัศน์อีกเรื่องหนึ่งเป็นบทสัมภาษณ์สถาปนิก
รับเชิญผู้ออกแบบพาวิเลียนทั้ง 18 กลุ่ม ที่มาอธิบายแนวคิดในการออกแบบพาวิเลียนใน
งานสถาปนิก ’61 ทั้งนี้วิดีทัศน์ที่แสดงใน Introduction Pavilion นี้เป็นการตัดต่อเพื่อ
เป็นส่วนหนึ่งของนิทรรศการ ผู้อ่านสามารถดูวิดีทัศน์บทสัมภาษณ์ของทุกท่านแบบฉบับ
เต็มได้ที่ YouTube Channel: ASA EXPO 2018
228
ASA18_Book_180419.indd 228 24/4/18 16:11

นิทรรศการทั้ง 5 ส่วนนี้ ภัณฑารักษ์ทุกท่านประยุกต์ใช้สื่อที่หลากหลายเพื่อสื่อสารกับผู้เข้า
ชมนิทรรศการ ทั้งภาพถ่าย ภาพวาดเล่าเรื่อง หนังสั้นเชิงทดลอง ตลอดไปจนถึงการใช้
เทคโนโลยี VR (Virtual reality) เพื่อให้สอดคล้องกับเนื้อหาและประเด็นสำาคัญที่ทางผู้
ออกแบบต้องการสื่อสารไปยังผู้ชมนิทรรศการ นอกจากสื่อที่ติดตั้งอยู่ในพาวิเลียนหลัก
แล้ว นิทรรศการทั้ง 5 พาวิเลียนยังถูกถ่ายทอดผ่านเทคนิค AR (Augmented reality)
ซึ่งเป็นเทคนิคการรวม สภาพแวดล้อมจริงกับวัตถุเสมือนเข้าไว้ในเวลาเดียวกัน โดยวัตถุ
เสมือนนั้นจะเป็นภาพหรือวิดีทัศน์ที่ช่วยขยายความเข้าใจต่อเนื้อหาของแต่ละนิทรรศการ
ที่ไม่สามารถจัดทำาเป็นสภาพแวดล้อมจริงได้ รวมไปถึงกระบวนการก่อสร้างและขึ้นรูป
ของพาวิเลียนอีกด้วย โดยผู้เข้าชมสามารถดาวน์โหลดแอพพลิเคชั่นที่จัดทำาขึ้นเฉพาะใน
งานนี้เพื่อใช้ในการชมนิทรรศการแต่ละจุด รวมไปถึงมีการติดตั้งอุปกรณ์ให้ผู้เข้าชมได้
ทดลองสร้างประสบการณ์ดังกล่าวใน Introduction pavilion อีกด้วย
ทางทีมอำานวยมีความมุ่งหวังว่า การจัดทำานิทรรศการผ่านมุมมองของภัณฑารักษ์ทั้ง 5
ท่าน จะทำาให้ผู้เข้าชมนิทรรศการมีความเข้าใจต่อการอยู่อาศัยแบบพื้นถิ่น สถาปัตยกรรม
พื้นถิ่น และเมืองในท้องถิ่นมากยิ่งขึ้น รวมไปถึงตั้งข้อสังเกตต่อการแปรเปลี่ยนไปของ
องค์ประกอบต่างๆ และตั้งคำาถามถึงแนวทางที่สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นจะพัฒนาต่อไปใน
อนาคตผ่านการตีความของผู้เข้าชมนิทรรศการเอง
229 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 229 24/4/18 16:11

LIVING PAVILION
อิสรชัย บูรณะอรรจน์
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น คือ สถาปัตยกรรมที่ไม่ได้สร้างขึ้นตามองค์ความรู้ หรือหลักการ
ออกแบบที่ได้เรียนรู้ในสถาบันการศึกษา หากแต่เกิดจากภูมิปัญญาและประสบการณ์ของ
ช่างพื้นบ้านที่ได้ถ่ายทอดกันมา เป็นผลผลิตทางวัฒนธรรมของมนุษย์ในการปรับตัวเพื่อ
ให้สามารถดำารงอาศัยอยู่ในสภาพแวดล้อมของแต่ละท้องถิ่นได้อย่างปกติสุข อย่างไร
ก็ตาม สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นมิได้เป็นเพียงภาพสะท้อนของวิถีการอยู่อาศัยในบริบท
วัฒนธรรมของอดีตเท่านั้น หากยังคงมีการปรับตัวตามเงื่อนไขของปัจจัยแวดล้อมที่
เปลี่ยนแปลงตามแต่ละยุคสมัย อีกทั้งรูปแบบและวิถีการใช้ชีวิตของผู้คนในแต่ละท้อง
ถิ่นเอง ก็ย่อมมีความแตกต่างกันตามบริบททางสังคมและวัฒนธรรมของแต่ละพื้นที่ ดัง
สะท้อนให้เห็นผ่านการปรับตัวเพื่อการอยู่อาศัยในลักษณะต่างๆ
ในส่วนนิทรรศการของ “Living Pavilion” นำาเสนอลักษณะและรูปแบบการอยู่อาศัยภายใน
เรือนพื้นถิ่นในหลากหลายรูปแบบ ผ่านการสื่อความหมายด้วยภาพถ่ายของสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นทั้งในบริบทวัฒนธรรมของประเทศไทย และประเทศในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียง
ใต้ ทั้งนี้ การจัดวางภาพถ่ายจะจำาแนกตามลักษณะการใช้สอยพื้นที่ที่สัมพันธ์กับการอยู่
อาศัยทั้งภายในเรือนและภายนอกเรือน เพื่อให้ผู้ชมนิทรรศการสามารถสร้างกระบวนการ
เรียนรู้ผ่านการเปรียบเทียบความเหมือนและความต่างในบริบทวัฒนธรรมของแต่ละท้อง
ถิ่น โดยแบ่งประเภทของชุดภาพเป็นหัวข้อต่างๆ ดังต่อไปนี้
การตั้งถิ่นฐาน (Settlement)
นำาเสนอลักษณะการตั้งถิ่นฐานที่สัมพันธ์กับสภาพแวดล้อม ซึ่งเป็นปัจจัยในระดับมหภาค
ที่ส่งอิทธิพลต่อรูปแบบและวิถีการดำารงชีวิต
รูปทรงอาคาร (Building Form)
เป็นลักษณะทางกายภาพภายนอกที่แสดงให้เห็นถึง องค์ประกอบและสัดส่วนของเรือนที่
สัมพันธ์กับสภาพภูมิประเทศและภูมิอากาศ ภูมิปัญญาในการก่อสร้างและการเลือกใช้วัสดุ
ก่อสร้าง รวมไปถึง ในบางพื้นที่ยังสะท้อนถึงคติความเชื่อและค่านิยมผ่านรูปทรงและองค์
ประกอบภายนอกของเรือน
230
ASA18_Book_180419.indd 230 24/4/18 16:11

พื้นที่เปลี่ยนผ่าน (Transition area)
พื้นที่เปลี่ยนผ่าน (Transition area) เป็นคุณลักษณะของพื้นที่ที่แสดงถึงความเชื่อมโยง
ระหว่างพื้นที่ภายในกับพื้นที่ภายนอก โดยทั่วไปจะเป็นลักษณะของพื้นที่เปลี่ยนผ่านระหว่าง
ความเป็นสาธารณะ (Public) และความเป็นส่วนตัว (Private) อย่างไรก็ตาม ในบาง
วัฒนธรรมมีการให้ความหมายในเชิงนามธรรม เพื่อแบ่งแยกระหว่างความดีกับความชั่ว
หรือระหว่างความเป็นมนุษย์กับวิญญาณ
พื้นที่ทำางาน (Working area)
เป็นพื้นที่ใช้สอยที่ต้องการคุณลักษณะของพื้นที่ที่มีความเฉพาะเจาะจง โดยพื้นที่ทำางาน
สามารถอยู่ได้ทั้งพื้นที่ภายใน พื้นที่เปลี่ยนผ่าน หรือพื้นที่ภายนอกของเรือน ขึ้นอยู่กับ
ลักษณะกิจกรรมของการทำางานแต่ละประเภท ความต้องการแสงสว่าง ความร้อน รวมไป
ถึงขนาดของอุปกรณ์ที่เกี่ยวเนื่องกับการทำางาน
พื้นที่พักผ่อน (Living area)
เป็นพื้นที่อเนกประสงค์ภายในเรือน ทำาหน้าที่รองรับกิจกรรมต่างๆ ภายในครอบครัว
มีคุณลักษณะการใช้สอยที่มีความยืดหยุ่นสูง ปรับเปลี่ยนได้ตามความต้องการของผู้ใช้
พื้นที่ทางความเชื่อ (Belief area)
เป็นพื้นที่ที่สัมพันธ์กับการให้ความหมายในมิติเชิงนามธรรม ที่สะท้อนให้เห็นถึงคติความ
เชื่อซึ่งสัมพันธ์บริบททางวัฒนธรรมของผู้คนในแต่ละท้องถิ่น ทั้งนี้ การให้ความหมายของ
พื้นที่ทางความเชื่อในมิติเชิงนามธรรมให้ออกมาเป็นรูปธรรมในเชิงกายภาพนั้น สามารถ
ทำาได้หลากหลายรูปแบบ ทั้งการกำาหนดตำาแหน่ง ขนาดและพื้นที่ รวมไปถึงการประดับ
ตกแต่งด้วยองค์ประกอบและการใช้สี
พื้นที่ครัว (Kitchen area)
เป็นพื้นที่สำาหรับใช้ประกอบอาหาร ซึ่งสัมพันธ์กับวัฒนธรรมการกินของแต่ละพื้นที่ โดย
เฉพาะในบริบทของเรือนแบบบุพกาลที่ใช้แม่เตาไฟ ซึ่งตั้งอยู่บริเวณศูนย์กลางเปรียบ
เสมือนหัวใจหลักของเรือน ซึ่งนอกเหนือจากการใช้หุงหาอาหารแล้ว ยังทำ าหน้าที่ให้ความ
231 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 231 24/4/18 16:11

อบอุ่นภายเรือน รวมไปถึงเป็นที่เก็บพืชผลและเมล็ดพันธุ์สำาหรับการเพาะปลูกโดยอาศัย
ความร้อนและควันจากแม่เตาไฟในการป้องกันแมลง อย่างไรก็ตาม เมื่อบริบทสังคมและ
วัฒนธรรมเปลี่ยนแปลงไป ก็ย่อมส่งผลต่อขนาดและกิจกรรมในส่วนครัวที่มีการปรับตัวไป
ตามแต่ละยุคสมัย
พื้นที่ใต้ถุน
พื้นที่ใต้ถุน เนื่องจากในวัฒนธรรมการปลูกสร้างเรือนของประเทศไทยและประเทศในเอเชีย
ตะวันออกเฉียงใต้โดยส่วนใหญ่ นิยมการปลูกสร้างเรือนยกพื้นเพื่อหนีน้ำาท่วมในเขตที่
ราบลุ่ม หรือการป้องกันแมลงและสัตว์ร้ายในเขตพื้นที่สูง ด้วยคุณลักษณะดังกล่าว
ทำาให้เกิดพื้นที่บริเวณใต้ถุนของเรือน และมีการเข้าไปใช้สอยพื้นที่ใต้ถุน เป็นลักษณะของ
การจัดการสภาพแวดล้อมโดยรอบเรือน ทั้งในส่วนของการปรับสภาพพื้นที่โดยรอบ รวมไปถึง
การปลูกพืชพันธุ์ไม้ต่างๆ ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงภูมินิเวศของท้องถิ่น ทั้งนี้ การจัดการดัง
กล่าว อาจให้ประโยชน์ทั้งในแง่ของหน้าที่ใช้สอย ในขณะเดียวกันก็ส่งผลต่อภูมิทัศน์ที่
สวยงามโดยรอบเรือนด้วย
เนื้อหานิทรรศการในส่วนของ Living Pavilion มีวัตถุประสงค์ให้ผู้ชมนิทรรศการได้เห็น
ถึงความหลากหลายของรูปแบบและลักษณะการใช้สอยพื้นที่ที่สะท้อนถึงแนวคิดของ
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น เพื่อขยายพรมแดนการรับรู้และมุมมองทางด้านสถาปัตยกรรม
ในอีกมิติหนึ่ง โดยมุ่งหวังให้เกิดแรงบันดาลใจในการต่อยอดความคิดเพื่อสร้างสรรค์
งานสถาปัตยกรรมต่อไป นอกจากนี้ ในนิทรรศการได้นำาเสนอเนื้อหาทั้งในบริบทของ
ประเทศไทย และในบริบทของประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ อันเป็นภาพสะท้อนถึง
บริบทความสัมพันธ์และรากฐานทางวัฒนธรรมของผู้คนในภูมิภาค อีกทั้ง ยังเป็นการ
สร้างบรรยากาศของความเข้าใจในความเหมือนและความแตกต่างทางวัฒนธรรมโดยมี
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นตัวบอกเล่า
รูปแบบการนำาเสนอนิทรรศการ
นิทรรศการในส่วนของ Living Pavilion จะใช้สื่อการเสนอหลักในรูปแบบของการปริ้นรูป
ภาพลงบน Canvas และมีการจัดกลุ่มรูปภาพตามหัวข้อทั้ง 9 ประเภท ได้แก่ 1) การตั้ง
ถิ่นฐาน 2) รูปทรงอาคาร 3) พื้นที่เปลี่ยนผ่าน 4) พื้นที่พักผ่อน/รับแขก 5) พื้นที่ทำางาน
6) พื้นที่ทางความเชื่อ 7) พื้นที่ใต้ถุน 8) พื้นที่สวน ทั้งนี้ตำาแหน่งของกลุ่มรูปภาพ จะจัด
วางตามคุณลักษณะของพื้นที่ในแต่ละหัวข้อให้สัมพันธ์กับพื้นที่ของ Pavilion โดยหัวข้อ
มีคุณลักษณะของพื้นที่ภายนอกจะติดตั้งในตำาแหน่งที ่ความสัมพันธ์พื้นที่ภายนอกของ
Pavilion ในขณะที่หัวข้อมีคุณลักษณะของพื้นที่ภายในจะติดตั้งในตำาแหน่งอยู่ในที่ความ
สัมพันธ์พื้นที่ภายในของ Pavilion
232
ASA18_Book_180419.indd 232 24/4/18 16:11

การจัดวางกลุ่มรูปภาพของนิทรรศการใน Living Pavilion
1) การตั้งถิ่นฐาน (Settlement)
2) รูปทรงอาคาร (Building Room)
3) พื้นที่เปลี่ยนผ่าน (Transition are)
4) พื้นที่ทำางาน (Working area)
5) พื้นที่พักผ่อน (Living area)
6) พื้นที่ครัว (Kitchen area)
7) พื้นที่ทางความเชื่อ (Belief area)
8) พื้นที่ใต้ถุน
9) พื้นที่โดยรอบ (Surrounding area)
233 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 233 24/4/18 16:11

พลวัตสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ในการปรับตัวสู ่สังคมร่วมสมัย และเทคโนโลยีสมัยใหม่:
มองผ่านพื้นที่การทำางาน
ปัทม์ วงค์ประดิษฐ์
ที่มาและคำาถาม
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเป็นส่วนหนึ่งขององค์ประกอบในการใช้ชีวิตประจำาวันของผู้อยู่อาศัย
ภายใต้บริบทและสังคมแวดล้อม หากพิจารณาสถาปัตยกรรมเป็นหนึ่งในปัจจัยสี่ที่ผ่าน
การใช้สอยในหลากหลายกิจกรรมทั้งการพักอาศัย กิน อยู่ หลับ นอน ทำางาน ต่อเนื่อง
ตลอดหน้าประวัติศาสตร์ที่ผ่านมา ย่อมผ่านการลองผิดลองถูกและปรับตัวให้เหมาะสม
กับการดำารงชีวิตซึ่งถือเป็น “พลวัต” ที่เคลื่อนผ่านรอบตัวเราโดยผู้ใช้สอยไม่รู้ตัว จึงเป็น
ที่มาที่ควรให้ความสนใจกับพลวัตของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นเพื่อตอบสนองและปรับตัว
เข้าสู่สังคมร่วมสมัยและเทคโนโลยีสมัยใหม่ผ่านพื้นที่ของการประกอบอาชีพ ในประเด็น
คำาถามว่า “ภายใต้นวัตกรรมใหม่ที่ย่อโลกและการปรับตัวของท้องถิ่น..สถาปัตยกรรมพื้น
ถิ่นตอบสนองและปรับตัวเข้าสู่สังคมร่วมสมัยและเทคโนโลยีสมัยใหม่อย่างไร” โดยมอง
ผ่านพัฒนาการและการเปลี่ยนแปลงใน 3 สังคม ได้แก่ สังคมชนบท สังคมชนบทกึ่ง
เมือง และสังคมเมือง จากนั้นแล้วเมื่อย้อนกลับมาพิจารณาความหมายและคุณค่าของ
สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในยุคปัจจุบัน เราจะให้คำานิยามและมองคุณค่าของสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นเปลี่ยนไปจากเดิมหรือไม่ รวมถึง “เรา” จะสามารถออกแบบและปรับใช้เทคโนโลยี
สมัยใหม่กับชีวิตงาน ชีวิตครอบครัว และชีวิตส่วนตัวของตนเองอย่างไร
ในอดีตพื้นที่การดำาเนินชีวิตประจำาวัน “วิถีชีวิตของครอบครัว” และ “วิถีการประกอบ
สัมมาอาชีพ” นั้นเคยสัมพันธ์อยู่ร่วมกันอย่างแน่นแฟ้นมาก่อน พื้นที่ของการประกอบ
อาชีพนอกจากจะก่อให้เกิดผลลัพธ์ของการทำางาน อันยังผลทางด้านเศรษฐกิจแล้ว ยัง
ผนวกรวมกิจกรรมของครอบครัวซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำาวัน และในบางพื้นที่ยัง
หมายรวมถึงวิถีทางสังคมวัฒนธรรมอีกด้วย เช่น พื้นที่ไร่นาในช่วงฤดูเก็บเกี่ยว วิถีชนบท
ชักชวนเพื่อนบ้านลงแขกเกี่ยวข้าว นอกจากจะได้รวงข้าวอันเป็นผลิตผลซึ่งแปลงเป็นราย
ได้หลักของครอบครัวแล้ว การทำางานร่วมกันระหว่างเก็บการเกี่ยว ได้พูดคุยแลกเปลี่ยน
ถกถึงปัญหาในชุมชนและหาแนวทางแก้ไข เป็นการทำางานที่ทุกเพศทุกวัยสามารถมีส่วน
ร่วมได้ ในขณะเดียวกันท้องนายังเป็นที่วิ่งเล่นของลูกเด็กเล็กแดง เรียนรู้และเติบโตใกล้หู
ใกล้ตาผู้ใหญ่ในสังคม
234
ASA18_Book_180419.indd 234 24/4/18 16:11

จนกระทั่งในช่วงอุตสาหกรรมในประเทศขยายตัวก่อให้เกิดอาชีพและความต้องการ
แรงงานเพิ่มขึ้น เป็นผลให้สมาชิกในครอบครัวจะต้องเดินทางออกจากบ้านเพื่อไปทำางาน
ข้างนอก ดังนั้นแล้วพื้นที่ของครอบครัวและพื้นของการทำางานจึงถูกแยกขาดจากกัน
แต่ในปัจจุบัน การพัฒนาของเทคโนโลยีสมัยใหม่ เช่น การทำางานผ่านอุปกรณ์สื่อสาร
เคลื่อนที่ การเข้าถึงอินเตอร์เน็ต ส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ทำางานอีกครั้ง
ทางเลือกหนึ่งของการทำางานถูกการออกแบบและได้รับการจัดการให้สามารถผนวกรวม
พื้นที่ทำางานซึ่งสร้างรายได้ และพื้นที่ชีวิตครอบครัวให้กลับมาซ้อนทับกันได้อีกครั้ง
การใช้พื้นที่และการนำาเสนอ
ภายใต้พาวิเลียนที่ออกแบบโดยการใช้ “อิฐ” อันเป็นวัสดุก่อสร้างที่รังสรรค์กระบวนการ
ผลิตผ่านภูมิปัญญาท้องถิ่น ซึ่งพัฒนาวัสดุในหลากหลายรูปแบบ ตั้งแต่ อิฐดินดิบ อิฐ
มอญตัน อิฐรูหรืออิฐกลวง อิฐพิเศษที่ผ่านกรรมวิธีการอัดด้วยแรงกดสูงเพื่อเพิ่มความ
สามารถในการป้องกันความร้อนและทนความชื้น อิฐ จึงเป็นวัสดุก่อสร้างพื้นฐานสำาหรับ
การก่อสร้างอาคารตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน การก่อสร้างอาคารด้วยระบบโครงสร้างผนัง
รับน้ำาหนัก (Load bearing wall) สื่อแสดงถึงคุณลักษณะสำาคัญของอิฐคือรับแรงอัดได้ดี
ด้วยลักษณะสำาคัญข้อนี้จึงเป็นที่มาของแนวคิดในการออกแบบรูปลักษณ์ของพาวิเลียน
นอกจากจะเลือกใช้รูปทรงของ Arch โค้งซึ่งแสดงถึงลักษณะพิเศษของวัสดุแล้ว ในทาง
โครงสร้างยังเป็นการถ่ายแรงแบบ Pointed vault โดยผนวกรูปทรงดังกล่าวเข้ากับเหล็ก
รูปพรรณดัดโค้งซึ่งเป็นนวัตกรรมสมัยใหม่เพื่อให้ขนย้ายสะดวก ก่อสร้างได้อย่างรวดเร็ว
อีกทั้งรูปทรงของพาวิเลียนที่เกิดจากการเชื่อม Arch แต่ละหน่วย (Unit) ต่อเนื่องกัน ทำา
หน้าที่เป็นตัวกำาหนดพื้นที่ในการจัดแสดงพื้นที่การทำ างานในแต่ละสังคมที่แตกต่างกันอีกด้วย
235 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 235 24/4/18 16:11

บริเวณทางเข้าพาวิเลียนเปิดด้วยคำาถามว่า “ภายใต้นวัตกรรมใหม่ที่ย่อโลกและการปรับ
ตัวของท้องถิ่น..สถาปัตยกรรมพื้นถิ่นตอบสนองและปรับตัวเข้าสู่สังคมร่วมสมัยและ
เทคโนโลยีสมัยใหม่อย่างไร?”
เนื้อหาด้านในพาวิเลียน ทำาหน้าที่เล่าเรื่องราวความเป็นมาของอาชีพด้านเกษตรกรรม อาชีพ
ด้านอุตสาหกรรม-หัตถกรรม และอาชีพด้านบริการ-พาณิชยกรรมที่เคยใช้ชีวิตการทำางาน
และชีวิตครอบครัวในพื้นที่เดียวกัน ร่วมกันมาก่อน ผ่านมาในยุคอุตสาหกรรมในประเทศ
ขยายตัวที่แยกขาดพื้นที่ของครอบครัวและพื้นของการทำางานออกจากกัน จนในปัจจุบัน
นี้ความทันสมัยของเทคโนโลยีน้อมนำาให้พื้นที่ทำางานและพื้นที่ชีวิตครอบครัวกลับมาซ้อน
ทับกันอีกครั้ง
236
ASA18_Book_180419.indd 236 24/4/18 16:11

ตัวอย่างภาพประกอบในนิทรรศการ
การนำาเสนอเนื้อหาภายใน Working space pavilion แบ่งออกเป็น 3 ส่วน ผ่านการ
บอกเล่าพัฒนาการ 3 ช่วงใน 3 สังคม ได้แก่ (1) สังคมชนบทที่มีความหนาแน่นและ
หลากหลายของอาชีพเกษตรกรรม (2) สังคมชนบทกึ่งเมืองที่มีความหนาแน่น และ
หลากหลายของอาชีพด้านอุตสาหกรรม-หัตถกรรม (3) สังคมเมืองที่มีความหนาแน่น
และหลากหลายของอาชีพด้านบริการ-พาณิช ทั้งนี้เนื้อหาในแต่ละโซนนำาเสนอผ่าน
Graphic timeline ที่คลี่คลายเป็นลายเส้น พริ้นท์ลงบน Canvas
ส่วนพื้นที่ตรงกลาง Pavilion เป็นพื้นที่ที่สื่อแสดงถึงการผนวกรวมกันของ เทคโนโลยี
การทำางาน การปฏิสัมพันธ์กันของคนในสังคม ผ่านเฟอร์นิเจอร์ลอยตัวและ Graphic เป็น
การตั้งคำาถามสุดท้ายก่อนออกจากพาวิเลียน ว่า “เราจะออกแบบและปรับใช้เทคโนโลยี
สมัยใหม่ กับชีวิตงาน ชีวิตครอบครัว และชีวิตส่วนตัวของตนเองอย่างไร?”
237 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 237 24/4/18 16:11

THE SUPERIMPOSED LAYERS ON
THE (CONTEMPORARY) PUBLIC SPACE
มิติซ้อนทับบนพื้นที่สาธารณะ (ร่วมสมัย)
พีรียา บุญชัยพฤกษ์
วิธีการหนึ่งในการทำาความเข้าใจพื้นที่สาธารณะของไทยนั้น อาจมองผ่านแนวความคิด
การตีความเชิงปรากฎการณ์นิยม (Phenomenology approach) ซึ่งให้ความสำาคัญกับ
ลักษณะที่เป็นที่จดจำาของผู้ใช้งาน และความเป็นพื้นที่อเนกประสงค์ที่มีความหลากหลาย
ของกลุ่มคนใช้งานและเกิดกิจกรรมหลายประเภท คุณลักษณะร่วมกันเหล่านี้ทำาให้พื้นที่
สาธารณะถูกพัฒนาและสร้างซ้อนทับกลายเป็นพื้นที่ทางสังคม ที่มีความหมายลึกซึ้งมาก
ไปกว่าจะพิจารณาลักษณะความเป็นสาธารณะของพื้นที่เพียงอย่างเดียว คุณลักษณะดัง
กล่าวนี้อาจพบเห็นได้จากการใช้พื้นที่สาธารณะของเมืองโดยคนในชุมชน เช่น พื้นที่ลาน
วัด ที่ถูกใช้จัดกิจกรรมที่หลากหลาย ทั้งกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับศาสนา การจัดงานรื่นเริง
หรือกระทั่งพื้นที่ริมน้ำาของบางวัดก็กลายเป็นตลาดนัดหรือตลาดสดของชุมชน เป็นต้น
มิติการซ้อนทับของการใช้พื้นที่สาธารณะและพื้นที่ทางสังคมยังปรากฎให้เห็นในการใช้
ชีวิตประจำาวันของคนในชุมชนเมืองทั่วไป เช่น การดัดแปลงเอาพื้นที่โครงข่ายสาธารณะ
ของเมือง อย่างเช่นทางรถวิ่งและทางเท้าที่มีร่มเงา มาใช้เพื่อทำากิจกรรมทางสังคมหรือ
ใช้เพื่อกิจกรรมเฉพาะกลุ่ม เป็นต้น จึงอาจกล่าวได้ว่า ลักษณะการซ้อนทับของกิจกรรม
ประเภทกิจกรรม และผู้คนหลายกลุ่ม เป็นลักษณะที่สำาคัญอย่างหนึ่งของพื้นที่สาธารณะ
และการสร้างพื้นที่ทางสังคมเฉพาะถิ่นแบบไทยๆ
ในปัจจุบัน นอกจากการพูดถึงการซ้อนทับของกิจกรรมที ่หลากหลายบนพื ้นที ่สาธารณะแล้ว
การเปลี่ยนแปลงของสังคมเข้าสู่ยุคสมัยใหม่ที่การพัฒนาเทคโนโลยีของเครื่องมือสื่อสาร
ช่วยให้เข้าถึงสังคมออนไลน์ได้ทุกหนทุกแห่งและตลอดเวลา โซเชียลมีเดีย (Social media)
ถูกมองเป็นพื้นที่ทางสังคมที่สมาชิกสามารถสร้าง มีส่วนร่วม และแลกเปลี่ยนความ
สัมพันธ์ต่อกัน และอาจกล่าวได้ว่าสังคมออนไลน์สร้างความสัมพันธ์ทางสังคมอยู่บน
พื้นที่ที่ปราศจากพื้นที่ทางกายภาพ (Spaceless) อย่างไรก็ตาม เราจะเห็นมิติการซ้อน
ทับบนพื้นที่สาธารณะระหว่างโลกทางกายภาพ (Real world) และการปฏิสัมพันธ์บนโลก
ออนไลน์ ที่แม้ผู้คนจะอยู่ในสถานที่เดียวกัน แต่กลับตัดขาดการสื่อสารออกจากกัน และ
ต่างสร้างปฏิสัมพันธ์กันบนพื้นที่ออนไลน์กับผู้คนบนโลกเสมือน (Virtual community)
สิ่งเหล่านี้ทำาให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของวิธีการใช้พื้นที่สาธารณะ และรูปแบบการสร้าง
ปฏิสัมพันธ์ของผู้คนในสังคมในพื้นที่สาธารณะ ซึ่งมีแนวโน้มว่ามีการสื่อสารแบบประจัน
238
ASA18_Book_180419.indd 238 24/4/18 16:11

หน้า (Face-to-face) กันน้อยลง การพบปะกันอย่างไม่ตั้งใจ (Encounter) จากการเดิน
ทางหรือการทำากิจกรรมต่างๆ ในพื้นที่สาธารณะไม่ก่อให้เกิดปฏิสัมพันธ์ตามธรรมชาติ
ต่อกันเท่าที่ควร เพราะเราต่างก็นำาตัวเองเข้าไปสู่โลกเสมือนจริง คนมีความตระหนักต่อ
สภาพแวดล้อมรอบข้างต่างๆ ที่ตนกำาลังดำารงอยู่น้อยลง การใช้พื้นที่สาธารณะจึงเริ่ม
มีลักษณะการใช้งานเพื่อตัวบุคคลหรือด้วยคนเพียงคนเดียวมากขึ้นกว่าการทำากิจกรรม
แบบกลุ่ม อย่างไรก็ตาม หากพิจารณาลงไปในปรากฎการณ์ดังกล่าวเราอาจมองได้ว่า
ปรากฎการณ์นี้มีแนวโน้มลดความสัมพันธ์ของผู้คนในระดับสังคมในพื้นที่สาธารณะ แต่
จากมุมมองเสรีนิยมกลับเพิ่มคุณลักษณะของความเป็นปัจเจกของผู้คนในพื้นที่สาธารณะ
(Individulisation in the public space) 1 ผู้คนมีอิสระที่จะสามารถทำากิจกรรมของตนเอง
มองและถูกมองอยู่ภายในพื้นที่สาธารณะของสังคม โดยแยกกันไปตามวัตถุประสงค์และ
ความสนใจของตนเอง
การซ้อนมิติของโลกออนไลน์และพื้นที่ทางกายภาพของเมืองยังส่งผลกระทบถึงการ
ออกแบบพื้นที่สาธารณะให้สอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลงของพฤติกรรมของผู้คนใน
พื้นที่สาธารณะซึ่งเกิดขึ้นในเมืองหลายๆ แห่งทั่วโลก เช่น การสร้างเลนทางเดินสำาหรับ
คนเล่นมือถือโดยเฉพาะ การออกแบบเชิงทดลองของ Street furniture ที่สอดคล้องกับ
พฤติกรรมการใช้มือถือเชื่อมต่อโลกออนไลน์มากขึ้น เป็นต้น ในขณะเดียวกัน ก็ทำาให้
เริ่มมีกระแสตื่นตัวในการออกแบบพื้นที่สาธารณะที่จะช่วยให้คนหันกลับมามีปฏิสัมพันธ์
ประจันหน้ากันมากขึ้น
ตัวอย่างหนึ่งของมิติใหม่ของการซ้อนทับของพื้นที่สาธารณะที่น่าสนใจ และก่อให้เกิดการ
วิพากษ์วิจารณ์ถึงแนวทางการใช้พื้นที่สาธารณะในยุคดิจิตอล คือ ความนิยมอย่างแพร่
หลายของเกม Pokemon-go ในปี 2016 เกม Pokemon-go ได้สร้างปรากฎการณ์
ใหม่ที่ทำาให้ผู้คนออกมาใช้พื้นที่สาธารณะเป็นวงกว้างทั่วโลก และรวมถึงในเมืองไทย
Pokemon-go เป็น เกมที่ใช้เทคนิค Augmented reality (AR) สร้างมิติการซ้อนทับ
ของโลกเสมือนที่ถูกสร้างขึ้นโดยเลียนแบบสภาพแวดล้อมจริงโดยการใช้ที่ตั้งของสถานที่
จริง (Location-based) เกม Pokemon-go สร้างปรากฏการณ์ที่ทำาให้คนออกไปสู่พื้นที่
239 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 239 24/4/18 16:11

สาธารณะและกึ่งสาธารณะของเมือง และสร้างปฏิสัมพันธ์กับผู้คนรอบๆ ที่มีความสนใจ
ใกล้เคียง เป็นนวัตกรรมที่เชื่อมมิติการซ้อนทับของสังคมออนไลน์และโลกเสมือนจริง
ที่เป็นรูปธรรม จนอาจกล่าวได้ว่า นี่อาจจะเป็นการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการใช้พื้นที่
สาธารณะร่วมสมัย ที่อาจทำาให้เราสร้างความเข้าใจพื้นที่สาธารณะในนิยามใหม่ การตั้ง
คำาถามถึงสิทธิการใช้พื้นที่สาธารณะ และรวมไปถึงคำาถามที่ว่าคนในเมืองอาจต้องการ
แนวทางการออกแบบพื้นที่สาธารณะแบบใหม่ๆ ?
ตัวอย่างการเกิดขึ้นของเกม Pokemon-go และ Urban game อื่นๆ สะท้อนถึงศักยภาพ
การใช้พื้นที่สาธารณะของเมือง และวิธีการจดจำาและใช้เมืองที่มีความหลากหลายจากคน
หลายๆ กลุ่ม นิทรรศการ The superimposed layers on the (contemporary) public
space ในงานสถาปนิก ’61 ครั้งนี้ ตั้งคำาถามถึงมิติการซ้อนทับระหว่างโลกออนไลน์และ
พื้นที่ทางกายภาพ โดยผ่านเทคนิค Virtual reality ว่า หากพาวิเลียน Meeting space
ถูกตั้งอยู่ในพื้นที่สาธารณะและพื้นที่ทางสังคมของไทยในบริบทอื่นๆ จะมีลักษณะอย่างไร
พร้อมกับการนำาเอารูปแบบการสื่อสารบนโซเชียลมีเดีย อย่างเช่น Twitter แบบเรียลไทม์
ซ้อนทับลงบนแบคกราวน์ของสถานที่จุดนัดพบต่างๆ ที่มีชื่อเสียงของกรุงเทพมหานคร
จุดมุ่งหมายเชิงลึกของการใช้เทคนิค Virtual reality นี้ มุ่งตั้งคำาถามถึงการดำารงอยู่ของ
ร่างกายและความคิด (Body and mind) ของผู้เล่นในนิทรรศการ บนโลกเสมือนจริงที่
ซ้อนทับอยู่บนพื้นที่สาธารณะของพาวิเลียนในงานสถาปนิก 61 ว่าเราควรจะหันกลับมามี
ความตระหนักต่อการดำารงอยู่ในสภาพแวดล้อม ณ ตอนนี้อย่างไร และสร้างความสมดุล
ระหว่างการปฏิสัมพันธ์บนโลกออนไลน์และการพบปะแบบประจันหน้าอย่างไร
1
อ่านการวิเคราะห์เพิ่มเติมเกี่ยวกับการสร้างคำาจำากัดความเกี่ยวกับความเป็นสาธารณะ การนิยาม
ลักษณะทางกายภาพของพื้นที่สาธารณะและการสร้างตัวตนได้ใน Parkinson, J. (2012), Democracy
and Public Space: The Physical Sites of Democratic Performance, Oxford: Oxford Press.
240
ASA18_Book_180419.indd 240 24/4/18 16:11

241 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 241 24/4/18 16:11

RESPONSIVE MECHANISM TOWARDS
THE NETWORK SOCIETY
กลไกที่ตอบสนองต่อสังคมเครือข่าย
ปิยา ลิ้มปิติ
If we take variations of vernacular mobility as evidence of responsive
mechanism to contemporary society, what would be the possible scenarios of
city/place in the future?
การเคลื่อนที่และสัญจรเป็นปัจจัยหนึ่งที่ก่อให้เกิดสังคมเมือง เมื่อเราทำาความเข้าใจก่อน
ว่าเมืองเกิดขึ้นจากการรวมตัวกันของผู้คนเพื่อบริหารจัดการผลผลิตที่มากเกินความ
จำาเป็นขั้นพื้นฐานและกลายเป็นพื้นที่แลกเปลี่ยนสินค้าและบริการ การเคลื่อนที่ของคนและ
สินค้าจึงเป็นปัจจัยสำาคัญที่ทำาให้เกิดความเป็นเมือง ยิ่งพื้นที่ไหนมีรูปแบบการเคลื่อนที่ของ
คนและสิ่งของมาก ยิ่งจำาเป็นต้องมีระบบขนส่งรองรับที่มีความหนาแน่นและหลากหลาย
มากขึ้นตามไปด้วย ดังนั้น ระบบขนส่งที่หลากหลายจึงมีความเฉพาะถิ่นและเป็นสิ่งซึ่งสะท้อน
วิถีชีวิตและความต้องการในสังคมนั้นจนกลายเป็นองค์ประกอบหนึ่งในชีวิตประจำาวัน
สังคมเมืองแต่เดิมมีรูปแบบการเคลื่อนที่ในลักษณะที่คนเดินทางไปหาสินค้าอุปโภค
บริโภคและบริการเป็นหลัก โดยเจาะจงไปในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งของเมืองและในช่วงเวลา
ที่สอดคล้องกันไปเป็นความเคยชินของสังคม คนเดินทางไปหาของกินในลักษณะเป็น
กิจวัตรประจำาวันช่วงเวลาเช้า-กลางวัน-เย็นที่ร้านค้าและตลาด ส่วนการจับจ่ายข้าวของ
เครื่องใช้อาจเดินทางไปห้างสรรพสินค้าทุกสุดสัปดาห์ ในขณะที่มีการเดินทางไปรับบริการ
อื่นในระหว่างสัปดาห์เป็นครั้งคราว เช่น การเดินทางไปทำาธุรกรรมการเงินที่ธนาคาร การ
เดินทางไปตรวจสุขภาพที่โรงพยาบาล หรือไปพบปะสังสรรค์กับเพื่อน จึงจะเห็นได้ว่า รูป
แบบการเคลื่อนที่ของคนไปหาสินค้าและบริการที่มีความถี่และช่วงเวลาที่ใกล้เคียงกันนี้
ทำาให้เกิดปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้คนในระหว่างการทำากิจกรรม และเกิดระบบขนส่งรองรับ
เฉพาะบางช่วงเวลาในสถานที่ใดสถานที่หนึ่ง(เท่านั้น) หรืออาจกล่าวได้ว่า รูปแบบการ
เคลื่อนที่และกิจกรรมมีผลกระทบอย่างใกล้ชิดต่อการสร้างรูปแบบของระบบการขนส่ง
ย่อย เพื่อตอบสนองการเดินทางไปถึงกิจกรรมแต่ละประเภท และสอดคล้องไปกับลักษณะ
ทางกายภาพเฉพาะถิ่นของพื้นที่นั้นๆ
242
ASA18_Book_180419.indd 242 24/4/18 16:11

บริบทสังคมเครือข่ายในปัจจุบันมีแนวโน้มว่ารูปแบบการเคลื่อนที่จะเปลี่ยนไปกลายเป็น
สินค้าและบริการสามารถเดินทางไปหาผู้บริโภคได้ในทุกที่ทุกเวลา เมื่อพฤติกรรมและ
ค่านิยมสังคมยึดเอาความสะดวกรวดเร็วและความต้องการเฉพาะของลูกค้าในการรับ
สินค้าและบริการเป็นที่ตั้ง อย่างเช่นการสั่งอาหารจากร้านดังมาส่งถึงที่ทำางาน หรือการ
สั่งอาหารสดหรือของใช้เฉพาะอย่างที่ต้องการจากซุปเปอร์มาร์เกตให้มาส่งที่บ้าน ซึ่งต่าง
จากรถพุ่มพวงที่บริการของสดเคลื่อนทีไปให้ได้เลือกเองในย่านที่อยู่อาศัยไกลเมือง ส่วน
การบริการบางอย่างเราสามารถทำาได้เองผ่านระบบออนไลน์ เช่น การบริการทางการเงิน
และระบบชำาระเงินผ่านมือถือ กิจกรรมบางประเภทเราสามารถเรียกมาบริการได้ถึงที่ ขึ้น
อยู่กับความต้องการเรา ตั้งแต่ครูสอนโยคะจนถึงแพทย์และพยาบาล ทั้งนี้ เมื่อเทคโนโลยี
เครือข่ายยกระดับการแลกเปลี่ยนสินค้าและบริการให้เป็นตามความต้องการของลูกค้า
แล้ว ระบบขนส่งจึงต้องรองรับคนและสินค้าได้ในทุกที่ทุกเวลาเช่นกัน
นอกจากการรูปแบบเคลื่อนที่ของสินค้าและบริการแล้ว ในสังคมปัจจุบันยังมีการพัฒนา
รูปแบบการเคลื่อนที่เพื่อแลกเปลี่ยนสินทรัพย์ตามแนวคิดเศรษฐกิจแบ่งปัน (Sharing
economy) อย่างเช่นการแลกเปลี่ยนห้องพักสำาหรับนักท่องเที่ยวในช่วงเวลาหนึ่ง การ
แบ่งปันอุปกรณ์ของใช้ต่างๆร่วมกัน รวมถึงระบบขนส่งที่ใช้พาหนะส่วนตัวมาบริการรับ-
ส่งสาธารณะ ด้วยระบบการทำางานที่ยืดหยุ่นนี้ เราจึงอาจเห็นวินมอเตอร์ไซค์ที่ในตอนเช้า
รับส่งคน ขณะที่เวลากลางวันส่งอาหาร และกลางคืนส่งของก็เป็นได้
243 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 243 24/4/18 16:11

ความสามารถในการตอบสนองพฤติกรรมสังคมเครือข่ายแบบไทยๆ และการเปิดรับเอา
เทคโนโลยีสารสนเทศมารองรับรูปแบบการเคลื่อนที่ที่หลากหลายจึงเป็นคุณสมบัติหนึ่ง
ที่ “ไม่ธรรมดา” ของระบบขนส่งท้องถิ่น เมื่อมีทางเลือกในการรับสินค้าและบริการที่
ปรับเปลี่ยนไปและยืดหยุ่นไปตามความต้องการของลูกค้ามากขึ้น ระบบขนส่งท้องถิ่นจึง
ต้องเพิ่ม-ลดจำานวนตามความต้องการในแต่ละช่วงเวลาได้ ไม่จำากัดเฉพาะรูปแบบยาน
พาหนะแต่รวมถึงระบบการบริหารจัดการด้วย อย่างไรก็ตามความสามารถในการตอบ
สนองพฤติกรรมสังคมได้อย่างรวดเร็วนี้กลับไม่ได้คำานึงถึงมิติการประหยัดทรัพยากรร่วม
กันมากนัก และสร้างผลกระทบ (ทางอ้อม) ให้เกิดการเปลี่ยนไปของปฏิสัมพันธ์ระหว่าง
ผู้คนในระดับสังคม เช่น ทำาให้ผู้คนไม่จำาเป็นต้องพูดคุยกันโดยตรง หรือลดความเป็นไป
ได้ที่จะพบเจอกันในระหว่างการเดินทางไปหาสิ่งของต่างๆ น้อยลง ซึ่งการสื่อสารเหล่านี้
ถือเป็นองค์ประกอบหลักของการความเป็นสังคมเมืองแต่เดิม รวมไปถึงอาจก่อให้เกิดการ
เปลี่ยนแปลงทางกายภาพของเมือง และประเภทของกิจกรรมบางอย่างที่อาจลดน้อยหรือ
เลือนหายไป
นิทรรศการนี้ มุ่งหวังให้ผู้ชมร่วมสังเกตการณ์รูปแบบวิถีชีวิต แนวโน้มพฤติกรรมและค่า
นิยมของสังคมเครือข่ายที่ยึดเอาความสะดวกรวดเร็วและความต้องการเฉพาะของลูกค้า
ในการรับสินค้าและบริการเป็นที่ตั้ง โดยมีการปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้ซื้อและผู้ขายสินค้าและ
บริการอยู่บนโลกออนไลน์มากขึ้น นิทรรศการจัดการแสดงผ่านภาพวิดีทัศน์เชิงทดลอง
3 เรื่อง ที่แสดงให้เห็นถึงการเปลี่ยนไปของรูปแบบการเคลื่อนที่เฉพาะถิ่นในเมือง ทั้งการ
เคลื่อนที่จากคนไปหาสิ่งของ บริการ และการใช้สินทรัพย์ร่วมกันตามแนวคิดเศรษฐกิจ
แบ่งปัน และให้ผู้ชมร่วมตั้งคำาถามถึงผลกระทบต่อสภาพแวดล้อมทางกายภาพของย่าน
ในอนาคตว่าจะเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางใด หน้าร้านขายของกินของใช้ยังจำาเป็นอีกต่อไป
ไหม? สาขาธนาคารจำาเป็นต้องมีจำานวนมากเท่านี้หรือไม่?
244
ASA18_Book_180419.indd 244 24/4/18 16:11

ASA18_Book_180419.indd 245 24/4/18 16:11

คณะกรรมการจัดงานสถาปนิก’61
ฝ่ายอำานวยการ ฝ่ายผู้เชี่ยวชาญด้านวัสดุ และฝ่ายวิชาการ
ประธานจัดงาน
ผศ.ดร. อภิรดี เกษมศุข
รองประธานจัดงาน
ดร. พีรียา บุญชัยพฤกษ์
กรรมการ
ผศ.ดร. สุรพงษ์ เลิศสิทธิชัย
ดร. พินัย สิริเกียรติกุล
สาวิตรี ไพศาลวัฒนา
ดลพร ชนะชัย
นัฐพงษ์ พัฒนโกศัย
พิชญา นิธิภัทรารัตน์
อิสรชัย บูรณะอรรจน์
ปัทม์ วงค์ประดิษฐ์
ภูมิ ศุภกิจจานุสันติ์
พิช โปษยานนท์
ปิยา ลิ้มปิติ
ศรัญญู เอื้อวิเศษวัฒนา
วิรัลพัชร นารานิติธรรม
กรรมการ
ดร. สายทิวา รามสูต
รศ. ชาตรี ประกิตนนทการ
ผศ.ดร. นวลลักษณ์ วัตสันตชาติ
สันธาน เวียงสิมา
ธนพัฒน์ บุญสนาน
ฝ่ายอาษาไนท์ / อาษาคลับ
กรรมการ
กิตติพัฒน์ ปราการรัตน์
รัฐภูมิ วงค์ประดู่
เจ้าหน้าที่ฝ่ายจัดงานสถาปนิก
สมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมถ์
รติรัตน์ จันทร
246
ASA18_Book_180419.indd 246 24/4/18 16:11

่
ประวัติคณะกรรมการจัดงานสถาปนิก’61
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. อภิรดี เกษมศุข ดร.พีรียา บุญชัยพฤกษ์
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. อภิรดี เกษมศุข อาจารย์ประจำ า
ภาควิชาสถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยศิลปากร (มศก.) จบการศึกษาปรัชญา
ดุษฎีบัณฑิตสาขาสถาปัตยกรรม จาก University
College London ประเทศสหราชอาณาจักร สาขา
วิชาที่เชี่ยวชาญ คือด้าน Spatial morphology of
buildings and settlements สาขาวิชาที่สอนและ
ทำางานวิจัย ได้แก่สาขา สถาปัตยกรรม สถาปัตยกรรม
พื้นถิ่น การออกแบบชุมชนเมือง การวางผังเมือง และ
ศิลปะและการออกแบบเสียง
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. อภิรดี เกษมศุข เป็นอาจารย์
พิเศษให้กับหลายสถาบันทั้งในและต่างประเทศ มี
ผลงานบทความตีพิมพ์หลากหลายทั้งระดับชาติและ
ระดับนานาชาติ มีผลงานด้านการออกแบบอาคาร
การออกแบบชุมชน และการวางผังเมืองในประเทศ
หลายโครงการ รวมถึงเป็นประธานจัดงาประกวดแบบ
และงานปฏิบัติการด้านการออกแบบสถาปัตยกรรม
ทั้งยังเป็นภัณฑรักษ์นิทรรศการทางด้านศิลปะและ
สถาปัตยกรรมต่างๆ หลายโครงการ ทั้งระดับชาติ
และระดับนานาชาติ
ในด้านการบริหาร ผู ้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. อภิรดี
เกษมศุข เคยเป็นหัวหน้าภาควิชาสถาปัตยกรรม ปี
พ.ศ. 2553-2557 เคยเป็นรองคณบดีฝ่ายวิชาการ
พ.ศ. 2549-2553 เป็นคณะกรรมการผู้ทรงคุณวุฒิ
ฝ่ายวิจัย มศก. พ.ศ. 2560-ปัจจุบัน และ พ.ศ.
2549-2553 เคยเป็นประธานอนุกรรมการฝ่ายวิจัย
สมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ์ พ.ศ.
2551-2555 และเป็นประธานจัดงานสถาปนิก‘61
ดร.พีรียา บุญชัยพฤกษ์ จบการศึกษาสถาปัตยกรรม-
ศาสตร์ ระดับปริญญาตรีและโทจากมหาวิทยาลัย
ศิลปากร และจบการศึกษาระดับปริญญาโทและ
ปรัชญาดุษฎีบัณฑิตสาขาวิชา รูปทรงของเมืองและ
บริบททางสังคม (Urban form and society) จาก
Space syntax laboratory, The Bartlett School
of Architecture, University College London
ปัจจุบันเป็นอาจารย์ประจำาภาควิชาการออกแบบ
และวางผังชุมชนเมือง คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยศิลปากร โดยสาขาวิชาที่สอนและทำางาน
วิจัย ได้แก่ การออกแบบชุมชนเมือง การวางผังเมือง
การเปลี ่ยนแปลงของชุมชนเมือง และ Gentrification
ในเมืองไทย
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. สุรพงษ์ เลิศสิทธิชัย
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. สุรพงษ์ เลิศสิทธิชัย อาจารย์
ประจำาคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์-
มหาวิทยาลัย จบการศึกษา Doctor of Design และ
Master in Design Studies จาก Harvard Graduate
School of Design ประเทศสหรัฐอเมริกา สาขาวิชา
ที่เชี่ยวชาญคือด้าน Computer-Aided Design and
Manufacturing, Tangible User Interface and
Multimedia Design ทำางานวิจัยด้าน Interface
Design and Intelligent Roomware Systems ที
Fuji-Xerox Palo Alto Laboratory ใน Silicon Valley
เป็นเวลา 2 ปี ก่อนที่จะกลับมาทำางานเป็นอาจารย์ใน
ระดับอุดมศึกษา และเป็นที่ปรึกษาให้หน่วยงานภาค
รัฐ เช่น SIPA, DITP, TCEB, DEPA ในเรื่อง Digtial
Content และการพัฒนาหลักสูตรที่เกี่ยวข้องอย่างต่อ
247 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 247 24/4/18 16:11

เนื่อง ในด้านงานวิจัย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ดร. สุรพงษ์
เลิศสิทธิชัย มีผลงานประดิษฐ์และสิทธิบัตรนานาชาติ
รวม 14 ผลงาน มีผลงานตีพิมพ์ระดับนานาชาติ 21
ผลงาน และมีผลงานด้าน Creative Economy เป็นผล
งานการต่อยอดทางด้านศิลปะวัฒนธรรมไทยในรูปแบบ
Software, Mobile Application, Animation และ
ผลิตภัณฑ์รวมกว่า 30 ผลงาน
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. สุรพงษ์ เลิศสิทธิชัย มีบทบาท
สำาคัญในการส่งเสริมอุตสาหกรรมด้าน Digital
Content โดยเป็นนายกสมาคม Bangkok ACM
SIGGRAPH Association และได้เป็นผู้จัดงานระดับ
นานาชาติ SIGGRAPH Asia ครั้งที่ 10 เป็นครั้งแรก
ในประเทศไทยในปีพ.ศ. 2560 ในฐานะ Conference
Chair ซึ่งมีผู้เข้าร่วมงานจากหลากหลายประเทศรวม
6,500 คน นอกจากนี้ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ดร. สุรพงษ์
เลิศสิทธิชัย ยังเป็นกรรมการด้านประชาสัมพันธ์
สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ ตั้งแต่ปี
พ.ศ. 2559-2561 กรรมการจัดงานสถาปนิก‘60 และ
สถาปนิก‘61
ดร. พินัย สิริเกียรติกุล
พินัย สิริเกียรติกุล จบการศึกษาสถาปัตยกรรมศาสตร์
ระดับปริญญาตรีและโทจากมหาวิทยาลัยศิลปากร,
และประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรมระดับปริญญาโท
และเอกจาก University College London. ปัจจุบัน
เป็นอาจารย์ประจำาภาควิชาศิลปสถาปัตยกรรม คณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร และ
เป็นบรรณาธิการวารสารหน้าจั ่ว ประวัติศาสตร์
สถาปัตยกรรมและสถาปัตยกรรมไทย ตั้งแต่ปี 2556
ถึงปัจจุบัน
สาวิตรี ไพศาลวัฒนา
นางสาวสาวิตรี ไพศาลวัฒนา สถาปนิกผู้ร่วมก่อตั้ง
บริษัท ผกาสถาปนิก จำากัด (Paisalwattana
Gardolinski Architects co.,ltd.) จบการศึกษา
ปริญญามหาบัณฑิตด้านการจัดการและการออกแบบ
สถาปัตยกรรม จาก IE Business School, Madrid
และ อนุปริญญามหาบัณฑิต จาก Eidgenossische
Technische Hochschule Zürich (ETH) และ
ปริญญาตรีจากคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยศิลปากร
ประสบการณ์ทำางานวิชาชีพสถาปนิก 8 ปี ทั้งในและ
ต่างประเทศ สาวิตรีมีผลงานออกแบบและปรับปรุง
อาคารหลากหลาย ทั้งโรงพยาบาล อาคารอนุรักษ์
โรงเรียน อาคารที่พักอาศัย รวมถึงงานออกแบบ
ปรับปรุงรถไฟไทยขบวนพิเศษรถประชุม และร่วมจัด
แสดงผลงานในงาน Singapore design week 2018
ในด้านวิชาการ สาวิตรีเป็นอาจารย์พิเศษ ภาควิชา
สถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยศิลปากร (มศก.) และ ภาควิชา
สถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และเป็นวิทยากรรับเชิญ
ให้กับหลายสถาบัน และในโอกาสงานสถาปนิก’61 นี้
สาวิตรีเป็นประธานอนุกรรมการฝ่าย ASA International
Forum และได้รับเกียรติในการร่วมออกแบบ
Introduction pavilion ร่วมกับนายจาคอบ ฟิลิป
การ์ดอลินสกี้ และ นายเมธัส ศรีสุชาติ ในการนำา
ความเป็นพื้นถิ่นมาตีความบนสภาพแวดล้อมปัจจุบัน
248
ASA18_Book_180419.indd 248 24/4/18 16:11

ดลพร ชนะชัย
ดลพร ชนะชัย อาจารย์พิเศษภาควิชาสถาปัตยกรรม
คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
จบการศึกษาปริญญาโทสาขา Architecture and
Performative Design จากสถาบัน Städelschule
Architecture Class ประเทศเยอรมัน และปริญญาตรี
ภาควิชาสถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยศิลปากร เป็นผู้ร่วมก่อตั้ง บริษัท
คลาวด์ฟลอร์ จำากัด โดยมุ่งเน้นการศึกษาและ
ออกแบบสถาปัตยกรรมและสิ่งประดิษฐ์ที่ส่งผลต่อ
การพัฒนาพื้นที่สาธารณะและเมือง ผ่านการออกแบบ
โครงการร่วมกับภาครัฐและเอกชน และเป็นวิทยากร
รับเชิญในการขับเคลื่อนเมืองสร้างสรรค์ร่วมกับ
มหาวิทยาลัยต่างๆ ในประเทศ
นัฐพงษ์ พัฒนโกศัย
นัฐพงษ์ พัฒนโกศัย อาจารย์พิเศษภาควิชาสถาปัตย-
กรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์
มหาวิทยาลัย จบการศึกษาปริญญาโทสาขา Master
of Engineer in Membrane structures จากสถาบัน
Anhalt University ประเทศเยอรมัน และปริญญาตรี
ภาควิชาสถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นผู้ร่วมก่อตั้งบริษัท
คลาวด์ฟลอร์ จำากัด โดยมุ่งเน้นการศึกษาและ
ออกแบบสถาปัตยกรรมและสิ่งประดิษฐ์ที่ส่งผลต่อ
การพัฒนาพื้นที่สาธารณะและเมือง ผ่านการออกแบบ
โครงการร่วมกับภาครัฐและเอกชน และเป็นวิทยากร
รับเชิญในการขับเคลื่อนเมืองสร้างสรรค์ร่วมกับ
มหาวิทยาลัยต่างๆ ในประเทศ
พิชญา นิธิภัทรารัตน์
พิชญา นิธิภัทรารัตน์ จบการศึกษาระดับปริญญาตรี
จากคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
และจบการศึกษามหาบัณฑิต หลักสูตร Narrative
Environments จาก Central Saint Martins
ประเทศสหราชอาณาจักร ปัจจุบันพิชญา นิธิภัทรารัตน์
ทำางานด้านการออกแบบประสบการณ์ (Experience
design) และออกแบบงานนิทรรศการ รวมถึง
ออกแบบงานอีเว้นท์ให้กับบริษัทเอกชนต่างๆ
อิสรชัย บูรณะอรรจน์
อิสรชัย บูรณะอรรจน์ เป็นนักศึกษาหลักสูตรปรัชญา
ดุษฎีบัณฑิต สาขาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น มหาวิทยาลัย
ศิลปากร และได้รับคัดเลือกเป็นนักศึกษาทุนใน
โครงการปริญญาเอกกาญจนาภิเษก (คปก.) รุ่นที่ 17
จากสำานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย สาขาวิชาที่
เชี่ยวชาญคือสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นและสภาพแวดล้อม
สรรค์สร้าง (Vernacular Architecture and Built
Environment) อิสรชัย บูรณะอรรจน์ มีประสบการณ์
เป็นนักวิจัยและผู้ช่วยวิจัยด้านสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
ทั้งในพื้นที่ประเทศไทย และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
หลายโครการ อาทิเช่น โครงการวิจัยการจัดการองค์
ความรู้ด้านวัสดุก่อสร้างพื้นถิ่น และเทคโนโลยีการ
ก่อสร้าง ในภาคกลาง 9 จังหวัด สนับสนุนโดย การ
เคหะแห่งชาติ, โครงการศึกษาวิจัยภูมิปัญญาในการ
ตั้งถิ่นฐาน และสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในประชาคม
อาเซียน สนับสนุนโดย สถาบันพิพิธภัณฑ์การเรียน
รู้แห่งชาติ ปัจจุบันกำาลังทำาวิจัยในวิทยานิพนธ์ระดับ
ปริญญาเอกในหัวข้อ “การตั้งถิ่นฐานและสภาพ
แวดล้อมสรรค์สร้างชุมชนเรือนเสาสูง พื ้นที ่ลุ ่มน้ ำาโตน
เลสาบ ประเทศกัมพูชา” และโครงการวิจัย “ความ
สัมพันธ์ระหว่างสยามและกัมพูชา ในคริสต์ศตวรรษที่
18: ภาพสะท้อนผ่านสถาปัตยกรรมพุทธศาสนาใน
249 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 249 24/4/18 16:11

เมืองพระตะบอง” ภายใต้ชุดโครงการเมธีวิจัยอาวุโส
สกว. ศาสตราจารย์ ดร.เสมอชัย พูลสุวรรณ “พุทธ
ศาสนาเถรวาทในบริบทวัฒนธรรมเอเชียอาคเนย์
(คริสต์ศตวรรษที่ 11-ปัจจุบัน)”
ปัทม์ วงค์ประดิษฐ์
ปัทม์ วงค์ประดิษฐ์ จบการศึกษาจากคณะสถาปัตย-
กรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และระดับ
ปริญญาโทสาขาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น จากคณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร ปัจจุบัน
กำาลังศึกษาปริญญาเอกสาขาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น
คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
ปัทม์ วงค์ประดิษฐ์ ได้รับทุนการศึกษา และรางวัล
งานวิจัยดีเด่นจากสำานักงานสนับสนุนการวิจัยอย่าง
ต่อเนื่อง และมีประสบการณ์การทำางานในเชิงอนุรักษ์
สถาปัตยกรรม ออกแบบบูรณะอาคารประวัติศาสตร์
และพื้นที่โดยรอบ
ภูมิ ศุภกิจจานุสันติ์
ภูมิ ศุภกิจจานุสันติ์ จบการศึกษาระดับปริญญาตรี
จากคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัย
ศิลปากร และระดับปริญญาโท สาขา Housing and
Urbanism จากสถาบัน Architectural Association
School of Architecture ณ กรุงลอนดอน ประเทศ
สหราชอาณาจักร ปัจจุบันประกอบวิชาชีพ ในตำาแหน่ง
สถาปนิกอาวุโส และเจ้าของร่วม บริษัท พี.เอ. ดี
ซายน์ จำากัด โดยมุ่งเน้นในการพัฒนาโครงการที่อยู่
อาศัยขนาดใหญ่เป็นหลัก และมีความสนใจส่วนตัวใน
เรื่องการออกแบบพัฒนาชุมชนเมือง นอกจากนี้ นาย
ภูมิ ศุภกิจจานุสันติ์ ยังเป็นทำาหน้าที่เป็น อาจารย์
รับเชิญพิเศษ ในวิชาออกแบบชุมชนเมือง คณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
พิช โปษยานนท์
พิช โปษยานนท์ จบการศึกษาระดับสถาปัตยกรรม
ศาสตรบัณฑิต (เกียรตินิยมอันดับ2) จาก
มหาวิทยาลัยศิลปากร และสำาเร็จการศึกษาระดับ
Master of Arts (Distinction) สาขา Architecture
and Historic Urban Environments จาก The
Bartlett, University College London พิชเคย
ทำางานในตำาแหน่งสถาปนิกของ บริษัท ออนเนี่ยน
จำากัด โดยมีหน้าที่รับผิดชอบงานออกแบบ พัฒนา
และดูแลประสานงานก่อสร้างสถาปัตยกรรมหลาก
หลายประเภท ทั้งโครงการบ้านพักอาศัย สำานักงาน
บูธนิทรรศการ และโรงแรม พิชมีส่วนร่วมเป็นหนึ่งใน
ทีมสถาปนิกหลักในโครงการโรงแรมศาลาเขาใหญ่
และศาลาอยุธยา จากประสบการณ์การศึกษาและการ
ทำางานที่ผ่านมา ทำาให้พิชมีความสนใจเป็นพิเศษใน
ด้านการตีความและนำาบริบทของพื้นที่ที่มีอยู่มาใช้
เพื่อต่อยอดไปสู่การพัฒนาที่ผสมผสานการอนุรักษ์
อย่างสร้างสรรค์ มรดกทางวัฒนธรรม สถาปัตยกรรม
และสิ่งแวดล้อมเมือง
ปัจจุบัน นอกจากผลงานออกแบบและบูรณะอาคารทั้ง
ในและต่างประเทศแล้ว พิชยังเป็นที่ปรึกษาด้านการ
ออกแบบปรับปรุงอาคารให้กับโครงการของเอกชน
ควบคู่ตำาแหน่งอาจารย์พิเศษ คณะสถาปัตยกรรม-
ศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และในโอกาส
งานสถาปนิก’ 61 นี้ พิชได้รับเกียรติเป็นอย่างสูง
ให้รับหน้าที่สถาปนิกผู้ช่วย ศ.ดร.วีระ อินพันทัง ใน
การออกแบบ Moving Space Pavilion ที่ได้นำาราย
ละเอียดงานก่อสร้างไม้ไทยโบราณ มาประยุกต์ใช้ใน
งานสถาปัตยกรรมสมัยใหม่
250
ASA18_Book_180419.indd 250 24/4/18 16:11

้
ปิยา ลิ้มปิติ
ปิยา ลิ้มปิติ สถาปนิกอาวุโส ศูนย์ออกแบบและพัฒนา
เมือง (UddC) จบการศึกษาอนุปริญญามหาบัณฑิต
ด้านออกแบบเมือง จาก The Berlage Institute
ประเทศเนเธอร์แลนด์ และปริญญาบัณฑิต จากคณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ประสบการณ์ทำางานวิชาชีพสถาปนิก 7 ปี ทั้งในและ
ต่างประเทศ ปิยามีผลงานออกแบบปรับปรุงอาคาร
สาธารณะ ออกแบบชุมชนเมือง และบริหารจัดการ
โครงการพัฒนาฟื้นฟูย่านริมแม่น้ำา และโครงการ
นำาร่องอนุรักษ์ฟื้นฟูย่านเมืองเก่ากรุงเทพมหานคร
และร่วมออกแบบผังแม่บทสีเขียวเมือง Almere
ประเทศเนเธอร์แลนด์ ในด้านวิชาการ ปิยาเป็น
อาจารย์พิเศษ ภาควิชาการวางแผนภาคและเมือง
คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
และวิทยากรรับเชิญหัวข้อการออกแบบอย่างมีส่วน
ร่วม การพัฒนาฟื้นฟูย่านริมแม่น้ำา และเป็นผู ้ช่วยผู
ออกแบบนิทรรศการหนึ่งในงานโซลเบียนาเล่
ศรัญญู เอื้อวิเศษวัฒนา
ศรัญญู เอื้อวิเศษวัฒนา จบการศึกษาระดับสถาปัตย-
กรรมศาสตร์บัณฑิต จากคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยศิลปากร ปัจจุบันประกอบวิชาชีพด้าน
สถาปัตยกรรมที่บริษัท PAA STUDIO และงานอิสระ
หลากหลายโครงการทั้งในและต่างประเทศ
วิรัลพัชร นารานิติธรรม
วิรัลพัชร นารานิติธรรม ผู ้ก่อตั ้งบริษัท โซลาส อิส ไลท์
ทำาผลงานเกี่ยวกับการออกแบบแสงสว่างให้กับงาน
สถาปัตยกรรม วิรัลพัชร นารานิติธรรม ได้รับปริญญา
โทสาขา การออกแบบแสงสว่างในงานสถาปัตยกรรม
ที่มหาวิทยาลัย Hochschule Wismar จากประเทศ
เยอรมัน. จากฐานความรู้ด้าน การออกแบบแสงสว่าง
และการออกแบบสถาปัตยกรรม วิรัลพัชร นารา
นิติธรรมยังได้เข้าร่วมการประชุมสัมมนา และ workshop
มากมายในหลากหลายประเทศ ทำาให้ วิรัลพัชร นารา
นิติธรรม มีความรู้ความเชี่ยวชาญเฉพาะทางที่มากขึ้น
ประสบการณ์ทางด้านการทำางานต่างๆของ วิรัลพัชร
นารานิติธรรม ได้แก่ โครงการพาณิชย์ ร้านค้า ร้าน
อาหาร โรงแรม รีสอร์ท และโครงการที่พักอาศัย ทั้ง
ในและต่างประเทศ วิรัลพัชร นารานิติธรรม ทำางาน
ในฐานะผู้ออกแบบแสงสว่าง มาโดยตลอด โดยได้เข้า
ร่วมงานกับทีมออกแบบของบริษัท L-Plan Lichtplanung
กรุงเบอร์ลิน ประเทศเยอรมัน ในปี พ.ศ.
2552-2553 ต่อมาได้ร่วมงานกับบริษัท Meinhardt
Light Studio ประเทศสิงคโปร์ ในปี พ.ศ. 2553-
2556 ซึ่งทำาให้เธอมีประสบการณ์ทั้งการออกแบบและ
การจัดการเพิ่มมากขึ้น ในปี 2556 เธอเป็นผู้ออกแบบ
หลักของบริษัท Solas is light ถึงปัจจุบัน
ดร. สายทิวา รามสูต
อ.ดร. สายทิวา รามสูต หัวหน้าภาคและอาจารย์
ประจำาภาควิชาสถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรม-
ศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ จบการศึกษา
Doctor of Philosophy (Architecture) จาก School
of Design, University of Pennsylvania ประเทศ
สหรัฐอเมริกา มีความเชี่ยวชาญและความสนใจใน
งานวิจัยและวิชาการเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่าง
ความเก่าและใหม่ของ สถาปัตยกรรมและ
251 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 251 24/4/18 16:11

สภาพแวดล้อม การปรับเปลี่ยนประโยชน์ใช้สอยของ
อาคารเก่า ทฤษฎีและประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม
การอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อม
สรรค์สร้างเพื่อสุขภาวะ นอกจากงานสอนทั้งใน
ระดับปริญญาตรีและบัณฑิตศึกษา ณ มหาวิทยาลัย
เกษตรศาสตร์แล้ว อ.ดร. สายทิวา รามสูต เคยดำารง
ตำาแหน่งผู้ช่วยคณบดีฝ่ายวิเทศสัมพันธ์และผู้ช่วย
คณบดีฝ่ายวิชาการ เป็นอาจารย์พิเศษและกรรมการ
วิทยานิพนธ์ให้กับหลายสถาบัน มีผลงานตีพิมพ์และ
ผลงานวิจัยและบริการวิชาการตามสาขาที่เชี่ยวชาญ
อีกทั้งเป็นคณะทำางานให้กับสภาสถาปนิกและมีส่วน
ร่วมในการจัดงานสถาปนิกให้กับสมาคมสถาปนิก
สยามในพระบรมราชูปถัมภ์ในหลายปีที่ผ่านมา
สันธาน เวียงสิมา
สันธาน เวียงสิมาช่างไม้ สถาปนิก และ LEED
AP(BD+C) จบการศึกษาด้านเทคนิคสถาปัตยกรรม
และ การจัดการทรัพยากรป่าไม้และสิ่งแวดล้อม รวม
ทั้งการอบรมด้านการอนุรักษ์งานศิลปกรรม เป็นผู้
มีความชำานาญด้านการออกแบบรายละเอียดการ
ก่อสร้าง construction detailed design และ การ
ตรวจสอบควบคุมงานก่อสร้างอาคารซึ่งก่อสร้างด้วย
วัสดุธรรมชาติ อาทิ ไม้ ไผ่ และ ดิน เป็นต้น เคย
เป็นผู้บรรยายพิเศษวิชาการก่อสร้างอาคารไม้ในคณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ หลายมหาวิทยาลัยปัจจุบัน
เป็นสถาปนิกและที่ปรึกษาด้านการออกแบบราย
ละเอียดและเทคนิคการก่อสร้างให้กับโครงการ บริษัท
ออกแบบและบริษัทบริหารการก่อสร้างในประเทศไทย
และประเทศพม่า และ ทำางานศึกษาค้นคว้าราย
ละเอียดและวิธีการก่อสร้างงานสถาปัตยกรรมไม้แบบ
อย่างช่างพื้นถิ่นในประเทศไทย
รศ. ชาตรี ประกิตนนทการ
รองศาสตราจารย์ ชาตรี ประกิตนนทการ อาจารย์
ประจำาภาควิชาศิลปสถาปัตยกรรม คณะสถาปัตย-
กรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร มีความสนใจ
ทางวิชาการในด้านประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม
โดยเฉพาะในประเด็นสถาปัตยกรรมกับการเมือง มี
บทความและหนังสือที ่ได้รับการตีพิมพ์หลายชิ้นใน
ประเด็นที่เกี่ยวข้องกับสัญลักษณ์ทางการเมืองในงาน
สถาปัตยกรรมสมัยใหม่ ผลงานวิชาการล่าสุดคือ “ศิลป
สถาปัตยกรรมคณะราฎร: สัญลักษณ์ทางการเมืองใน
เชิงอุดมการณ์” ตีพิมพ์ปี 2552 และ “สถาปัตยกรรม
ไทย หลังรัฐประหาร 19 กันยายน 2549” ตีพิมพ์
ปี 2558 ความสนใจทางวิชาการในปัจจุบันมุ่ง
ประเด็นไปที่เรื่องประวัติศาสตร์ของประวัติศาสตร์
ศิลปะ, การเมืองในงานสถาปัตยกรรมร่วมสมัย
และ การเมืองในการอนุรักษ์เมืองเก่าในพื้นที่กรุง
รัตนโกสินทร์ ส่วนในด้านการบริหาร เคยดำารง
ตำาแหน่งหัวหน้าภาควิชาศิลปสถาปัตยกรรม คณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ ในช่วงระหว่าง พ.ศ. 2556-
2560 และตั้งแต่ พ.ศ. 2555 เป็นต้นมาจนถึงปัจจุบัน
ดำารงตำาแหน่งกรรมการมูลนิธิพิริยะ ไกรฤกษ์
ธนพัฒน์ บุญสนาน
ธนพัฒน์ บุญสนาน จบการศึกษาจากคณะสถาปัตย-
กรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร เริ่มต้นสนใจงาน
ไม้ไผ่จากการเข้าร่วม workshop ที่จังหวัดเชียงใหม่
ในปี 2011 แล้วศึกษาด้วยตัวเองเรื่อยมาจนเปิด
บริษัท ธ.ไก่ชน จำากัด ในปี 2012 ที่ อ.บางกรวย
จ.นนทบุรี หลังจากนั้นก็มีผลงานทางสถาปัตยกรรม
และงานศิลปะที่ใช้ไม้ไผ่เป็นองค์ประกอบหลัก ออกมา
อย่างต่อเนื่องจนถึงปัจจุบัน ทั้งในประเทศ และต่าง
ประเทศ เช่น ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย เป็นต้น
252
ASA18_Book_180419.indd 252 24/4/18 16:11

กิตติพัฒน์ ปราการรัตน์
กิตติพัฒน์ ปราการรัตน์ จบการศึกษาระดับสถาปัตย-
กรรมศาสตร์บัณฑิต (สถาปัตยกรรมไทย) จากคณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์มหาวิทยาลัยศิลปากร ปัจจุบัน
เป็นกรรมการผู้จัดการบริษัท ซาเกี๊ยะ จำากัด และ
บริษัท สโมคาเฟ่ จำากัด และเป็นสถาปนิกอิสระ
รวมไปถึงรับราชการระดับท้องถิ่น กิตติพัฒน์
ปราการรัตน์ มีส่วนร่วมในการดำาเนินการกิจกรรม
ของคณะกรรมการสมาคมนักศึกษาเก่า คณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร อีกทั้ง
เป็นคณะทำางานและมีส่วนร่วมในการจัดงานสถาปนิก
ให้กับสมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ใน
หลายปีที่ผ่านมา
รัฐภูมิ วงค์ประดู่
รัฐภูมิ วงค์ประดู่ จบการศึกษาระดับสถาปัตยกรรม-
ศาสตร์บัณฑิต (สถาปัตยกรรมไทย) จากคณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์มหาวิทยาลัยศิลปากร และ
กำาลังศึกษาวิทยาศาสตร์มหาบัณฑิต (ธุรกิจอสังหา-
ริมทรัพย์) คณะพาณิชยศาสตร์และการบัญชี
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ รัฐภูมิ วงค์ประดู่ประกอบ
อาชีพสถาปนิกอิสระ และเป็นอาจารย์พิเศษให้กับคณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์และการผังเมือง มหาวิทยาลัย
ธรรมศาสตร์ และคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์และการ
ออกแบบ มหาวิทยาลัยพระจอมเกล้าธนบุรี รัฐภูมิ
วงค์ประดู่ มีส่วนร่วมในการดำาเนินการกิจกรรม
ของคณะกรรมการสมาคมนักศึกษาเก่า คณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร อีกทั้ง
เป็นคณะทำางานและมีส่วนร่วมในการจัดงานสถาปนิก
ให้กับสมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ใน
หลายปีที่ผ่านมา
ผศ.ดร. นวลลักษณ์ วัสสันตชาติ
ผศ.ดร. นวลลักษณ์ วัสสันตชาติ เป็นอาจารย์
ประจำาภาควิชาศิลปสถาปัตยกรรม คณะ
สถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร หลัง
จากจบการศึกษาจากคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้สอบชิงทุนรัฐบาลไป
ศึกษาต่อปริญญาโทและเอกทางด้านการอนุรักษ์
สถาปัตยกรรมที่มหาวิทยาลัยเพนซิลวาเนีย ประเทศ
สหรัฐอเมริกา และมหาวิทยาลัยยอร์ค ประเทศสหราช
อาณาจักร โดยมีความเชี่ยวชาญในการอนุรักษ์วัสดุใน
โบราณสถานและการประเมินสภาพความเสียหายของ
อาคาร ปัจจุบันสาขาวิชาที่สอนและทำางานวิจัยคือการ
อนุรักษ์วัสดุในโบราณสถานและอาคารประวัติศาสตร์
การอนุรักษ์สถาปัตยกรรม ย่าน และชุมชน
ประวัติศาสตร์ ระเบียบวิธีวิจัย และสถาปัตยกรรม
ไทยร่วมสมัย ผศ.ดร. นวลลักษณ์ วัสสันตชาติ เป็น
วิทยากร ผู้ทรงคุณวุฒิ และที่ปรึกษาด้านการอนุรักษ์
โบราณสถานให้แก่หลายองค์กรและสถาบันการ
ศึกษา อาทิเช่น องค์การยูเนสโก สำานักงานกองทุน
สนับสนุนการวิจัย (สกว.) กรมศิลปากร รวมทั้งเป็น
คณะทำางานพิจารณากลั่นกรองหลักสูตรการศึกษา
สาขาสถาปัตยกรรมหลักให้กับสภาสถาปนิก ส่วน
ในด้านการบริหารเคยเป็นหัวหน้าภาควิชาศิลป
สถาปัตยกรรม (พ.ศ. 2553-2556) และผู้ช่วยคณบดี
ฝ่ายวิชาการและวิเทศสัมพันธ์ (พ.ศ. 2549-2553)
253 ASA 2018
ASA18_Book_180419.indd 253 24/4/18 16:11

ASA18_Book_180419.indd 254 24/4/18 16:11

ASA18_Book_180419.indd 255 24/4/18 16:11

ASA18_Book_180419.indd 256 24/4/18 16:11