Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
HISTORIA<br />
1<br />
Tymoteusz Pawłowski<br />
Przez wiele wieków Iran<br />
– znany niegdyś jako Persja<br />
– był ubogim, kontrolowanym<br />
przez obce mocarstwa,<br />
zacofanym i biednym półkolonialnym<br />
krajem na skraju<br />
cywilizowanego świata.<br />
Dziś znajduje się w centrum<br />
zainteresowania, rzucając<br />
wyzwanie światowemu porządkowi.<br />
Kluczowe dla zrozumienia<br />
tej zmiany wydarzenia<br />
nastąpiły w pierwszych<br />
dekadach ubiegłego wieku.<br />
Persopolis, kanonierka zbudowana w 1885 r., będąca jedynym okrętem perskiej marynarki wojennej.<br />
Iran w pierwszej połowie XX wieku<br />
Generał Nikołaj Jewdokimow, wielki książę Michał, generał Dymitr Światopołk-Mirski, 21 maja 1864 r.,<br />
tuż po ostatecznym zwycięstwie nad Czerkiesami. W kolejnych latach przeprowadzili serię wysiedleń,<br />
która doprowadziła do śmierci setek tysięcy ludzi i znana jest dziś jako ludobójstwo Czerkiesów.<br />
Państwo, znane dziś jako Iran, przez tysiąclecia<br />
było nazywane Persją. Persja<br />
to tylko zeuropeizowana nazwa jednego<br />
z regionów – Fars – leżącego w południowo-<br />
-zachodniej części kraju. Nazwa Iran oznacza<br />
natomiast „kraj Ariów” i była powszechnie<br />
używana przez Irańczyków. W 1935 r. szach<br />
Reza Pahlawi poprosił o używanie nazwy Iran<br />
także przez dyplomację państw obcych i prośba<br />
ta – dość powoli – została spełniona.<br />
Dość powoli, bowiem w 1959 r. kolejny<br />
szach – Mohammad Reza Pahlawi – znów<br />
zaczął propagować nazwę Persja. Uznał bowiem<br />
decyzję ojca za błąd marketingowy,<br />
niepotrzebnie skazujący na zapomnienie tradycję<br />
liczącą tysiące lat. Jednak gdy w 1979 r.<br />
obalono szacha i władzę zdobyli islamiści,<br />
znów wrócono do nazwy Iran. Ten nomenklaturowy<br />
kontredans ma istotne znaczenie<br />
polityczne: nazwa „Persja” odwołuje się do historii,<br />
tradycji i współpracy z Europą, a nazwa<br />
„Iran” podkreśla samodzielność państwa<br />
i dążenie do nowoczesności. Współcześnie<br />
nazwę „Iran” stosuje się w kontekście politycznym,<br />
a nazwę „Persja” – w kontekście kulturowym<br />
i historycznym.<br />
Iran jest państwem ponad cztery razy<br />
większym od Polski, ma powierzchnię 1,6 miliona<br />
kilometrów kwadratowych. Mapa gęstości<br />
zaludnienia przypomina rogal: najwięcej<br />
mieszkańców jest na zachodzie, nieco<br />
mniej na północnym pasie przygranicznym<br />
i na południowym wybrzeżu. Górzysty<br />
wschód ma niewiele mieszkańców. Środek<br />
kraju jest praktycznie niezamieszkały, zajmuje<br />
go Wielka Pustynia Słona, mająca 800 kilometrów<br />
długości i 320 szerokości. Iran jest<br />
dzisiaj ludnym państwem – ma ponad 80 milionów<br />
mieszkańców – przed stu laty jego<br />
ludność liczyła kilkanaście milionów. Nie była<br />
to – i nie jest – ludność jednolita: Persowie<br />
stanowią około dwóch trzecich obywateli.<br />
Największą mniejszość stanowią spokrewnieni<br />
z Turkami Azerowie mieszkający przy<br />
69
Change language