Wojsko i Technika Historia numer specjalny 6/2022

www.zbiam.pl
Operacja „Torch”
NUMER SPECJALNY 6/2022
Listopad-Grudzień
cena 23,50 zł (VAT 8%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
W NUMERZE:
Szczęśliwy dzień
Yamato
Rankiem 17 marca 1945 r. do Kwatery
Głównej dotarły informacje
o wyjściu z Ulithi zespołu szybkich
lotniskowców. Podejrzewano,
że celem rajdu będzie rejon
Kantō (okolice Tokio, gdzie TF 58
atakował w lutym) lub Kiusiu…
Pływający czołg
lekki PT-76
Po II wojnie światowej brakowało
zgodności co do przyszłości
czołgów lekkich i ZSRR nie był w tej
dziedzinie wyjątkiem. Wojenne
doświadczenia wskazywały na zasadność
ich wykorzystania w pododdziałach
rozpoznawczych…
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495

N O W A P R E N U M E R A T A 2 0 2 3
Lotnictwo Aviation International
Prenumerata roczna: 258,00 zł | 12 numerów
Obejmuje numery od 1/2023 do numeru 12/2023.
Wojsko i Technika Historia
+ numery specjalne (6+6)
Prenumerata roczna: 282 zł | 12 numerów
Obejmuje 6 numerów regularnych i 6 numerów
specjalnych wydawanych w 2023 roku.
PRENUMERATA
GWARANCJA
STAŁEJ
CENY
Wojsko i Technika
Prenumerata roczna: 234,00 zł | 12 numerów
Obejmuje numery od 1/2023 do numeru 12/2023.
Prenumeratę zamów na naszej stronie internetowej www.zbiam.pl lub dokonaj wpłaty
na konto bankowe nr 70 1240 6159 1111 0010 6393 2976

Rankiem 17 marca 1945 r. do Kwatery
Głównej dotarły informacje
o wyjściu z Ulithi zespołu szybkich
lotniskowców. Podejrzewano,
że celem rajdu będzie rejon
Kantō (okolice Tokio, gdzie TF 58
atakował w lutym) lub Kiusiu…
Po II wojnie światowej brakowało
zgodności co do przyszłości czołgów
lekkich i ZSRR nie był w tej
dziedzinie wyjątkiem. Wojenne
doświadczenia wskazywały na zasadność
ich wykorzystania w pododdziałach
rozpoznawczych…
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495
Vol. VIII, nr 6 (42)
www.zbiam.pl
Operacja „Torch”
NUMER SPECJALNY 6/2022
Listopad-Grudzień
cena 23,50 zł (VAT 8%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
NUMER SPECJALNY 6/2022 1
W NUMERZE:
Szczęśliwy dzień
Yamato
Pływający czołg
lekki PT-76
Na okładce: czołg lekki M3A1 Stuart.
Rys. Grzegorz Jackowski
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer,
Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński,
Leszek Molendowski, Marek J. Murawski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/17
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2022
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
w numerze:
BITWY I KAMPANIE
Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Afryka Północna 1942-1943. Operacja „Torch” (1) 4
MONOGRAFIA LOTNICZA
Tomasz Szlagor
Nocny samolot myśliwski Northrop P-61 Black Widow (2) 22
WOJNA NA MORZU
Michał Kopacz
Szczęśliwy dzień pancernika Yamato 34
MONOGRAFIA PANCERNA
Tomasz Szulc
Radziecki czołg pływający PT-76 (1) 56
HISTORIA
Tymoteusz Pawłowski
Rozbudowa US Army w przededniu II wojny światowej 70
BROŃ PANCERNA
Jędrzej Korbal
Samochód pancerny: szansa czy kłopot dla WP? (4) 84
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria
3

Jacek Fiszer,
Jerzy Gruszczyński
1
4
Afryka Północna 1942-1943
Operacja „Torch”
Rok 1942 r. był dla aliantów bardzo trudny. W wyniku japońskich
postępów na Pacyfiku Amerykanie utracili Filipiny, Brytyjczycy
– Malaje, Singapur i Hongkong, Holendrzy – Indonezję
i zachodnią część Nowej Gwinei, a Australijczycy – kilka garnizonów
na Nowej Gwinei i Nową Brytanię. W Afryce Północnej
Niemcy pokonali Brytyjczyków pod Gazalą i zdobyli ważną
twierdzę Tobruk, zatrzymując się dopiero 80 kilometrów
od Aleksandrii w Egipcie. Na Atlantyku niemieckie okręty podwodne
topiły więcej statków transportowych, niż alianci zdołali
budować. Na Froncie Wschodnim Niemcy zajęli pozostałą część
Ukrainy i ruszyli przez Don w kierunku pól naftowych Kaukazu,
od utrzymania których zależał los Związku Radzieckiego.
Jak widać, rok 1942 nie napawał optymizmem.
I to mimo tego, że w 1941 r. Wielka
Brytania przestała samotnie stawiać czoła
Niemcom. 22 czerwca 1941 r. niemieckie
wojska wtargnęły do Związku Radzieckiego
i zaczęły szybko posuwać się na wschód.
A 7 grudnia 1941 r. japońskie samoloty pokładowe
zaatakowały amerykańską bazę morską
Pearl Harbor w Honolulu na Hawajach, wciągając
do wojny Stany Zjednoczone.
Co do ZSRR, to na papierze potencjał
wojskowy tego państwa prezentował się
bardzo dobrze. Nie tylko na wschodzie rozwinięto
wielomilionową armię szykującą się
do „marszu wyzwoleńczego”, dodatkowo Robotniczo-Chłopska
Armia Czerwona (RKKA)
została wyposażona w olbrzymią ilość nowoczesnego
uzbrojenia i sprzętu wojskowego,
a zwłaszcza w niewyobrażalną wprost ilość
czołgów (ok. 22 000, sześć razy tyle, ile posiadali
Niemcy) w tym także takie, które nie
miały odpowiedników w Wehrmachcie, jak
T-34 i KW uzbrojone w armatę 76,2 mm oraz
dobrze opancerzone. Do tego dochodziła
znaczna ilość nowoczesnej artylerii i lotnictwo
wojskowe znacznych rozmiarów, w którym
również setkami zaczęły się pojawiać
nowoczesne typy samolotów myśliwskich,
bombowych i szturmowych.
Mimo to RKKA zawiodła na całej linii,
okazała się być zadziwiająco słaba i bardzo
szybko cofała się pod niemieckimi ciosami.
Okazało się, że Robotniczo-Chłopska Armia
Czerwona jest niedostatecznie wyszkolona,
beznadziejnie dowodzona i źle zaopatrywana,
a wszystkim rządzi wszechobecny
bałagan. Jednak siła potencjału, wielkie przestrzenie
i żelazna stalinowska ręka, a także
odwołanie się do patriotyzmu rosyjskiego,
a częściowo też do prawosławnych tradycji
sprawiło, że w końcu RKKA zdołała się zorganizować.
Opór stężał, a w grudniu 1941 r.
zdołano obronić Moskwę, wyprowadzając
nawet udane przeciwuderzenie (operacja
„Tajfun”), stabilizujące front.
Niemcy w 1940 r. wzięli do niewoli blisko 2 miliony francuskich jeńców i przetrzymywali ich do samego
końca wojny. Była to forma szantażu i wymuszenia uległości rządu Vichy.

BITWY I KAMPANIE
Strzelcy senegalscy obecni w Afryce Północnej wzięli udział w obronie Francji w 1940 r. Większość jednak pozostała we francuskiej Armii Afrykańskiej.
Poza przewodniczącym adm. Leahy,
w skład komitetu wszedł szef sztabu US Army
gen. George C. Marshall, szef operacji morskich
(Chief of Naval Operations, czyli szef
sztabu US Navy) adm. Ernst J. King i dowódca
US Army Air Force, gen. Henry H. Arnold. Tworzyli
oni ze strony amerykańskiej Połączony
Komitet Szefów Sztabów (Joint Chiefs of Staff
– JCS). Z kolei ze strony brytyjskiej teoretycznie
tworzyli to ciało szef Imperialnego Sztabu
Generalnego (Wojska Lądowe), Szef Sztabu
Powietrznego (RAF) i pierwszy Lord Admiralicji
(Royal Navy). Amerykańskie i brytyjskie
JCS razem tworzyły Combined Chiefs of Staff
– CCS. Teoretycznie oba słowa, „joint” i „combined”
w angielskim znaczą „połączony”. Ale
w języku wojskowym „joint” oznacza „złożony
z różnych rodzajów sił zbrojnych”, zaś „combined”
– wielonarodowy. Stąd takie kwiatki
językowe jak współczesny Joint Combined
Gen. mjr George S. Patton (z dwoma gwiazdkami na hełmie) dowodzący Zgrupowaniem Zachodnim
wojsk alianckich biorących udział w operacji „Torch”; listopad 1942 r.
Exchange Training (JCET) – czyli, gdyby ktoś
chciał tłumaczyć dosłownie – „połączona połączona
wymiana szkoleniowa”.
W pełnym składzie Brytyjczycy i Amerykanie
spotykali się jedynie przy okazji dużych
konferencji z udziałem politycznego
przywództwa. Na co dzień Brytyjczyków reprezentowała
misja w Waszyngtonie, British
Joint Staff Mission, na czele której stał marszałek
polny Sir John G. Dill, a po jego śmierci
– marszałek polny Sir Henry Maitland Wilson.
Czasem pojawiał się reprezentant Marynarki
Wojennej lub Królewskich Sił Powietrznych,
jeśli temat dyskusji dotyczył bardziej szczegółowych
zagadnień.
Amerykański JCS zebrał się jeszcze przed
oficjalnym ustanowieniem 9 kwietnia 1942 r.,
a 21 kwietnia prezydent Stanów Zjednoczonych
F. D. Roosevelt oficjalnie sformalizował
ten organ. 24 marca 1942 r. spotkano się
z Brytyjczykami i za zgodą kierownictwa politycznego
obu państw uznano, że amerykański
JCS będzie odpowiadał za Teatr Działań
Wojennych na Pacyfiku, brytyjski komitet szefów
sztabów – za teatry operacyjne na Oceanie
Indyjskim i Bliskim Wschodzie, zaś za samą
Europę odpowiedzialność będzie wspólna
– CSS. W takim składzie dla konkretnego TDW
wypracowywano decyzje strategiczne, wymagające
zatwierdzenia przez kierownictwa
polityczne obu państw.
Jeszcze w trakcie konferencji sformalizowano
zorganizowanie państw walczących
z państwami Osi lub zainteresowanych
ustanowieniem nowego światowego
porządku opartego na samostanowieniu
11

MONOGRAFIA LOTNICZA
Tomasz Szlagor
Nocny samolot myśliwski
Northrop P-61 Black Widow
2
22
Ten podstawowy myśliwiec
nocny US Army Air Force
(USAAF) wszedł do służby
za późno i w zbyt małej
liczbie, by mieć tak znaczący
wpływ na przebieg drugiej
wojny światowej w powietrzu,
jak choćby brytyjski nocny
samolot myśliwski de Havilland
Mosquito. Niemniej,
zdążył odnieść spore sukcesy
w działaniach wojennych zarówno
na Pacyfiku i Dalekim
Wschodzie, jak i nad Europą.
Amerykanie, przystępując do wojny,
praktycznie nie dysponowali myśliwcami
nocnymi. Z tego względu w Europie
ich lotnictwo armijne (USAAF) początkowo
użytkowało samoloty Bristol Beaufighter
produkcji brytyjskiej. Na Pacyfiku natomiast
wprowadzono do służby samoloty Douglas
P-70 Nighthawk – improwizowaną konwersję
szturmowego A-20 Havoc. Wyposażone
w pokładowy radar SCR-540, zadebiutowały
w składzie 6. NFS (Night Fighter Squadron).
Począwszy od lutego 1943 r., pododdział
tego dywizjonu w sile sześciu samolotów
stacjonował na wyspie Guadalcanal. Nad
ranem 19 kwietnia Capt. Earl Bennett (pilot)
i Cpl. Edwin Tomlinson (operator radaru) odnieśli
pierwsze zwycięstwo zapisane na konto
myśliwca nocnego USAAF w drugiej
wojnie światowej, zestrzeliwując japoński
bombowiec Mitsubishi Ki-21 Sally.
Wkrótce jednak okazało się, że P-70
ma za małą prędkość wznoszenia i pułap
operacyjny, by skutecznie przechwytywać
japońskie samoloty. Z tego względu 6. NFS
pozyskał i zmodyfikował na swoje potrzeby
dwa myśliwce dzienne P-38G Lightning, które
przebudowano na samoloty dwumiejscowe
i wyposażono w radar SCR-540 zamontowany
w standardowym, podkadłubowym zbiorniku
na paliwo. Tymczasem drugi pododdział 6. NFS
skierowano do Port Moresby na Nowej Gwinei,
skąd w kwietniu 1943 r. rozpoczął nocne patrole.
Były one równie mało skuteczne, co te nad
Guadalcanalem, dlatego we wrześniu oba pododdziały
6. NFS wróciły na Hawaje.
Mariany, Iwo Jima i Okinawa
Pierwszą jednostką USAAF na Pacyfiku przezbrojoną
w P-61 był wspomniany 6. NFS,
który otrzymał je 1 maja 1944 r. Po kilku tygodniach
intensywnego szkolenia, dywizjon
został wysłany do wsparcia wojsk desantowych
na Marianach. Sześć P-61 wylądowało
na Saipanie 21 czerwca, trzy dni później
rozpoczynając nocne patrole nad wyspą.
Pierwsze zwycięstwo zapisane na konto
P-61 Black Widow zdobyła 30 czerwca załoga
P-61A-1 o imieniu „Moonhappy”, w składzie
2/Lt. Dale Haberman i F/O Raymond Mooney,
zestrzeliwując bombowiec Mitsubishi
G4M Betty. Notabene, przechwycenia odbywały
się trójetapowo. Najpierw kontroler
zbierający informacje z naziemnych stacji
radiolokacyjnych, tzw. GCI (od Ground-Controlled
Interception), przekazywał załodze
myśliwca, gdzie szukać przeciwnika. Po przybyciu
we wskazany rejon, operator radaru
namierzał cel radiolokatorem pokładowym
i naprowadzał pilota do chwili, gdy ten
dostrzegł przeciwnika.
Do połowy następnego miesiąca, gdy naloty
na Saipan praktycznie ustały, dywizjon
zgłosił jeszcze trzy zestrzelenia (6, 7 i 14 lipca
– same G4M Betty). Japończycy wrócili
dopiero, gdy zdali sobie sprawę, że na Marianach
stacjonują czterosilnikowe bombowce
ciężkie Boeing B-29 Superfortress, które
wkrótce wezmą na cel Tokio. Nocą 2/3 listopada
1944 r. dywizjon zgłosił jedno zwycięstwo,
25 i 26 grudnia po trzy, jedno 1 stycznia
i dwa następnego dnia. Wszystkie zestrzelone
samoloty zostały rozpoznane jako samoloty
bombowe dalekiego zasięgu G4M Betty,
oprócz ostatniego – załoga w składzie F/O
John Szpila i jego operator radaru F/O Alfred
Borges zgłosiła P1Y Frances, bombowiec lotnictwa
Cesarskiej Marynarki Wojennej. 2/Lt.
Robert Ferguson, pilot P-61A-5 (n/s 42-5554)
„The Virgin Widow”, tak zapamiętał swoje
pierwsze zwycięstwo powietrzne:
Wystartowaliśmy na przechwycenie o godzinie
22:00. Nasz GCI miał na radarze intruza,
który zbliżał się szybko na wysokości 6000 m.
Był jeszcze w odległości około 65 km. Zaszliśmy
go od tyłu i skracaliśmy dzielący nas dystans.
Tamten wytracał wysokość. Zredukowałem
prędkość do ok. 200 km/h, aby go nie wyprzedzić.
Ward [2/Lt. Charles Ward, operator radaru
– przyp. aut.] ostrzegł mnie, że wciąż
zbliżamy się za szybko. Opuściłem podskrzydłowe
klapy. Wtedy zawołał do mnie, żebym
wykonał ostry zwrot o 360 o i obniżył wysokość,
ile się da. Podczas zwrotu wytraciliśmy jakieś
2000 m. Wciąż byliśmy za wysoko. Jeszcze raz

Michał Kopacz
Szczęśliwy dzień
pancernika Yamato
34
Amerykańskie dowództwo ustaliło termin inwazji na Okinawę,
największą wyspę archipelagu Riukiu na 1 kwietnia 1945 r.
Miała to być potężna operacja desantowa, po raz pierwszy
przeprowadzona na terytorium Japonii. Nie dziwi więc, że spodziewano
się zaciętego oporu na lądzie, gwałtownych ataków
ze strony japońskiego lotnictwa, jak i prawdopodobnej akcji
Cesarskiej Floty. W celu przynajmniej częściowego wyeliminowania
dwóch ostatnich zagrożeń, 14 marca zespół szybkich
lotniskowców Task Force 58 opuścił swoje miejsce bazowania
na Ulithi i wyruszył na dwudniowe tournée wzdłuż południowych
wybrzeży wyspy Kiusiu. Pierwszego dnia lotnictwo pokładowe
miało zająć się lotniskami, drugiego flotą lub – w przypadku
nieodnalezienia celów o dużej wartości, kontynuować
bombardowania w głębi lądu. Dzień rozpoczęcia ataków na Kiusiu
wyznaczono na 18 marca – w Planie Operacyjnym Nr 1-45
nadano mu kryptonim „Lucky Day” (Szczęśliwy Dzień).
Bitwy toczone przez Cesarską Marynarkę
Japonii w obronie Filipin pod koniec
1944 r. skończyły się dla niej katastrofą.
Nie osiągnięto żadnych celów strategicznych,
a flota przestała się liczyć jako realna siła bojowa.
Najwartościowsze jednostki schroniły
się w bazach na wyspach macierzystych. W listopadzie
1944 r. do Kure dotarły pancerniki
Yamato i Nagato. Ich 1. Dywizjon został rozwiązany,
a Yamato stał się jednostką flagową
Drugiej Floty. Niedługo potem do bazy marynarki
w Kure dotarła pokiereszowana Haruna
z 3. Dywizjonu pancerników (po uszkodzeniach
odniesionych na Filipinach oraz
po wpakowaniu się na mieliznę w pobliżu kotwicowiska
Lingga Roads). Już w listopadzie
Nagato przeszedł do bazy marynarki w Yokosuce,
gdzie dokonano prowizorycznych napraw
uszkodzeń odniesionych w czasie walk
o Filipiny. Krytyczna sytuacja paliwowa nie
dawała jakichkolwiek szans na wspólną akcję
wszystkich jednostek, dlatego Nagato i Haruna
stały się jednostkami obrony przeciwlotniczej
baz odpowiednio w Yokosuce i Kure.
20 lutego z Singapuru powróciły pancerniki
Ise i Hyūga tworzące 4. Dywizjon Lotniskowców
(w 1943 r. przebudowano je na pancerniko-lotniskowce),
cudem unikając polujących
na nie amerykańskich okrętów podwodnych.
Już 1 marca oba przeszły do rezerwy. Załogi
pozostały na okrętach, lecz wygaszono większość
kotłów. W zbiornikach utrzymywano
tylko minimalne zapasy paliwa koniecznego
do podtrzymywania pracy niezbędnych mechanizmów
okrętowych.
Najnowocześniejszy pancernik Yamato
pozostawał jedyną dużą jednostką braną
pod uwagę w ewentualnych przyszłych operacjach.
Zaraz po dotarciu do Kure w listopadzie
1944 r. wszedł on do suchego doku
w celu usunięcia uszkodzeń odniesionych
na Filipinach. Przy okazji zmodernizowano
artylerię przeciwlotniczą zastępując 24 pojedyncze
armaty kal. 25 mm, 9 potrójnymi
stanowiskami. Dotychczasowy dowódca
pancernika kadm. Nobuei Morishita objął
stanowisko Szefa Sztabu Drugiej Floty (sztab
zakwaterowano na Yamato), a jego miejsce
zajął 47-letni kmdr Kōsaku Aruga. Po rozpoczęciu
wojny Aruga prowadził 4. Dywizjon
Niszczycieli we wszystkich większych operacjach
i bitwach. W marcu 1943 r. objął dowodzenie
krążownikiem Chōkai (tuż przed
bitwą na Morzu Filipińskim zapadł na gorączkę
denga i musiał wrócić do Japonii, po wyzdrowieniu
został szefem szkoły broni torpedowej
w bazie w Yokosuce). Pewne obawy
budził fakt, że Aruga nigdy nie dowodził tak
dużym okrętem i mógł nie znać jego możliwości
manewrowych.
Początkowo w skład Drugiej Floty wchodził
1. Dywizjon Lotniskowców (Amagi, Katsuragi,
Junyō i Ryūhō), do którego administracyjnie
włączono pancernik Yamato wraz
z 2. Flotyllą Niszczycieli (krążownik Yahagi
i 10 niszczycieli). Spośród lotniskowców jedyną
wartość przedstawiały nowo wcielone
do marynarki Amagi i Katsuragi typu Unryū
– oba stacjonowały w Kure odbywając treningi
z 601. Morską Grupą Powietrzną (grupa
stacjonowała jednak na lotnisku Matsuyama).
Niewyremontowany Junyō przebywał w Sasebo,
a Ryūhō po powrocie do Kure 18 stycznia
stał się jednostką treningową.
20 stycznia 1945 r. Cesarski Sztab Generalny
proklamował nową strategię obronną
(„Zarys Operacji Armii i Marynarki”, rozkaz
nr 37 Cesarskiego Sztabu Generalnego),
zawierającą dyrektywy przyszłych operacji

WOJNA NA MORZU
Panorama wewnętrznej redy Kure wykonana z samolotu lotniskowca Bunker Hill. Obok pomalowanego na biało statku szpitalnego Takasago Maru,
kotwiczy pancernik Hyūga. Niżej przy Arsenale Kure częściowo widoczny jest pancernik Haruna.
kamikaze. Lotniskowiec ostrym zwrotem
na prawą burtę odsłonił całą swoją burtową
artylerię i rozpoczął huraganowy ostrzał
ze wszystkich luf. Nieprzyjacielski samolot
bezpośrednio trafiony pociskiem 127 mm,
w niekontrolowanym już locie, minął krawędziowy
podnośnik i roztrzaskał się o wodę
w odległości 12 m od lewej burty. Na okręcie
dało się odczuć silny wstrząs, ale obyło się
bez kolejnych uszkodzeń.
Co ciekawe, dowódca Waspa kmdr Oscar
A. Weller wysnuł dość karkołomny wniosek.
Ponieważ atakowane były tylko Hornet
i Wasp, a Bennington i Belleau Wood ani razu,
zrzucił to na karb kamuflażu. Jasne kolory
Waspa i Horneta (kamuflaż MS33/3A) miały
łatwo rzucać się w oczy w każdych warunkach
atmosferycznych, podczas gdy ciemniejsze
Benningtona i Belleau Wooda (MS32
i MS21Rev45) maskowały ich obecność.
W TG 58.3 największą atrakcją stał się
lotniskowiec Essex dwukrotnie atakowany
przez bombowce Judy o 7:43 i 8:15. Za każdym
razem bomby lądowały tuż obok burt
lotniskowca. Artyleria przeciwlotnicza strąciła
obie maszyny, którym również niewiele zabrakło,
by rozbić się na pokładzie. Na szczęście
lotniskowiec wyszedł z opresji bez
szwanku. Po południu atakowany był jeszcze
Bunker Hill – zestrzelony samolot roztrzaskał
się za rufą jednostki flagowej. Ogień prowadzony
z armat 127 mm uszkodził jednego
ze stojących na pokładzie Corsairów i musiał
on zostać wyrzucony za burtę.
Pierwsza i ostatnia fala ataku
Poszczególne dywizjony prowadzącej atak
grupy TG 58.3 po utworzeniu formacji ruszyły
nad cel około 6:55, kursem północno-wschodnim.
W sumie wysłano 107 maszyn: 48 Hellcatów
i Corsairów, 25 Helldiverów i 34 Avengery.
O 7:30 samoloty znalazły się nad południowym
brzegiem Sikoku w pobliżu Kōchi. 20 minut
później minęły północny brzeg wyspy
na wysokości 4100 m. Dalej poruszały się nad
Morzem Wewnętrznym, by po okrążeniu Hiro
znaleźć się na północ od Kure. Po wykonaniu
nurkowania umożliwiało to szybkie odejście
na południe i dalej poprzez cieśninę Bungo
na otwarte morze. Po drodze pojawiły się nieprzyjacielskie
myśliwce, ale nie podjęły walki.
Gdy Ottinger znalazł się we wzrokowym
kontakcie z zatoką Kure i spostrzegł mnogość
znajdujących się tam jednostek, nakazał
wszystkim samolotom atakować w pierwszej
kolejności okręty, celem zastępczym były instalacje
bazy w Kure.
Tą samą trasą poruszało się 116 maszyn
(47 Hellcatów i Corsairów, 31 Helldiverów
i 38 Avengerów) z TG 58.1. Z TG 58.2 do ataku
na Kobe ze względu na uszkodzenie Franklina
wystartowały tylko 74 samoloty (36 Hellcatów
i Corsairów, 13 Helldiverów i 25 Avengerów).
Koordynator TG 58.2 kmdr por.
Parker, po pościgu i zestrzeleniu Judy, który
zbombardował Franklina, dołączył do swoich
dywizjonów o 7:23. Cała grupa poruszała
się kursem północno-wschodnim, lecąc nad
wschodnim wybrzeżem wyspy Sikoku. Podczas
pokonywania akwenu Harima-Nada,
bezskutecznie wypatrywano raportowanego
w nocy pancernika Yamato. Po okrążeniu
od północy wyspy Awaji, poruszano się
w górę zatoki Osaka.
Z TG 58.4 wystartowały grupy powietrzne
tyko z dwóch dużych lotniskowców – Intrepida
i Yorktowna (28 Hellcatów i Corsairów,
20 Helldiverów i 22 Avengery). Samoloty
z mniejszych lotniskowców Independence
i Langley zapewniały patrole powietrzne
i „wymiatanie” nad lotniskami wroga (nocna
Lotniskowiec Amagi pod bombami Helldiverów z Horneta. Przed dziobem manewruje okręt podwodny
I-36 przebudowany do roli nosiciela Kaitenów.
43

MONOGRAFIA PANCERNA
Tomasz Szulc
1
Radziecki czołg pływający PT-76
Kariera bojowa czołgów
lekkich zaczęła się w 1917 r.
– niecałe dwa lata po debiucie
pierwszych czołgów. Najstarsze
wozy bojowe tej klasy,
nazywane tankami, miały
jedno zadanie: umożliwić
piechocie przełamanie umocnionych
linii obrony przeciwnika.
Były duże, powolne
i dość słabo opancerzone,
a ich uzbrojenie rozmieszczono
w nieracjonalny sposób.
56
Prototyp pływającego czołgu lekkiego R-39.
Pierwsze czołgi lekkie, francuskie Renault
FT, były wynikiem połączenia
gąsienicowego układu jezdnego z kadłubem
samochodu pancernego. Dokonano
przy tym istotnych innowacji – silnik
umieszczono z tyłu, za przedziałem bojowym
i oddzielono ścianą ogniową, podczas
gdy w pierwszych tankach był on zamontowany
bez osłon między stanowiskami załogi.
Uzbrojenie umieszczono w obrotowej wieży.
Wozy tego typu błyskawicznie zdobyły uznanie
i do końca wojny (przez tylko 11 miesięcy!)
wyprodukowano ich ponad 2700 szt.
spośród niespełna czterech tysięcy gąsienicowych
pojazdów bojowych, powstałych
we Francji przez całą wojnę.
Po pierwszej wojnie światowej produkowano
głównie czołgi podobne do Renault FT,
ale były też i wozy jeszcze mniejsze i lżejsze
od nich, czyli tankietki. O ile te ostatnie
nie sprawdziły się na frontach drugiej wojny
światowej, to czołgi lekkie uczestniczyły
we wszystkich kampaniach. Ponieważ nie
mogły skutecznie walczyć z czołgami średnimi,
a jednocześnie ich uzbrojenie było zbyt
słabe do skutecznego wspierania piechoty
w natarciu, używano ich głównie do zadań
rozpoznawczych, oraz w terenie, który uniemożliwiał
użycie sprzętu cięższego. O ich użyteczności
może świadczyć fakt, że w latach
1941÷1944 w ZSRR łączna produkcja czołgów
lekkich T-40, T-60 i T-70 wyniosła prawie
15 tys. sztuk. W 1946 r. na stanie Armii Radzieckiej
było ok. 2100 czołgów T-60 i T-70 oraz
1240 czołgów lekkich starszych typów.
Po drugiej wojnie światowej brakowało
zgodności co do przyszłości czołgów lekkich
i Związek Radziecki nie był w tej dziedzinie
wyjątkiem. Wojenne doświadczenia
wskazywały na zasadność ich wykorzystania
w pododdziałach rozpoznawczych. Sprzyjał
takiej opinii brak transporterów opancerzonych
własnej produkcji, choć doświadczenia
z użycia amerykańskich półgąsienicowych
transporterów M2 Half Track i kołowych
M3A1 White były jak najlepsze.
Zapewne dlatego zarządzono opracowanie
nowej generacji czołgów lekkich.
Wymagania wobec nich były dość wysokie.
Po pierwsze, oczekiwano ich uzbrojenia w armatę,
pozwalającą na zwalczanie czołgów

MONOGRAFIA PANCERNA
Tajemniczy, bezimienny prototyp zmodernizowanego czołgu lekkiego PT-76.
62
o 50% grubszy, niż przeciwpancerna amunicja
wystrzeliwana z armaty D-56. Mniejszy
kaliber pozwalał podwoić zapas przewożonej
amunicji i bez przekroczenia maksymalnej
masy czołgu zastosować zmechanizowane
ładowanie działa. O rezygnacji z tego pomysłu
przesądził mniejszy o 35% efekt burzący
pocisków kal. 57 mm, gdyż PT-76 nie miał być
niszczycielem czołgów, a wozem uniwersalnym.
Podobno zbudowano makietę wieży
i działający demonstrator mechanizmu ładowania,
którego rozwiązania wykorzystano
podczas konstruowania wieży dla bojowego
wozu piechoty BMP-1.
W 1956 r. w Leningradzkiej Kirowskiej
Fabryce zaprojektowano Obiekt 280
– na kadłubie czołgu lekkiego PT-76 zamontowano
dwurzędową, 32-prowadnicową wyrzutnię
niekierowanych pocisków rakietowych
M-14OF kal. 140 mm. W 1957 r. pomyślnie
ją przetestowano, ale produkcji nie podjęto,
gdyż wojskowi (niesłusznie) uznali pływającą
i lekko opancerzoną wyrzutnię za niepotrzebną
i (słusznie) krytykowali sposób jej przeładowania
– samochód ciężarowy z pociskami
Prototyp bojowego wozu piechoty Obiekt 914.
musiał być ustawiony dokładnie pod kątem
prostym względem burty wozu.
W drugiej połowie lat pięćdziesiątych
w ZSRR wiele wysiłku włożono w budowę
czołgów rakietowych. Było to rezultatem
oddziaływania zarówno przyczyn obiektywnych,
jak i subiektywnych. Powodem
obiektywnym były wielkie nadzieje, związane
z realizowanymi wtedy pracami nad
przeciwpancernymi pociskami kierowanymi
(PPK) pierwszej generacji. PPK miały średnicę
większą niż kaliber ówczesnych armat
czołgowych, a więc ich głowice kumulacyjne
mogły przebijać pancerze o większej grubości
(przebijalność rośnie niemal do kwadratu
średnicy ładunku, czyli dwukrotnie
większa średnica daje czterokrotnie większą
przebijalność). Zasięg PPK był większy, niż
przeciwpancernych pocisków artyleryjskich.
Rakietą kierowaną można było trafić poruszający
się cel bez zastosowania skomplikowanych
systemów kierowania ogniem
armaty i jej stabilizacji. Wyrzutnie rakiet były
wielokrotnie lżejsze i tańsze od armat czołgowych.
Przyczyną subiektywną była postawa
ówczesnego przywódcy ZSRR – Chruszczowa,
który był absolutnie przekonany
o zmierzchu wszelkiej klasycznej broni i konieczności
zastąpienia jej przez różnorodne
pociski rakietowe.
W tym nurcie znalazł się Obiekt 170,
opracowany w ramach „Tematu 5” programu
rakietowego, w którym wieżę zastąpiono
wyrzutnią PPK. Ponieważ jednak ówczesne
przeciwpancerne pociski kierowane miały
dużą „martwą strefę”, czyli ich naprowadzanie
zaczynało się dopiero w znacznej odległości
od wyrzutni, do zestawu uzbrojenia
dodano dwie wyrzutnie rakiet niekierowanych
Korałł kal. 100 mm, każda z zewnętrznym
bębnem, mieszczącym pięć pocisków.
Te rakiety miały służyć do zwalczania bliskich
celów opancerzonych. Jednoprowadnicowa
szynowa wyrzutnia rakiet kal. 100 mm znalazła
się między bębnami, a pociski kierowane
były magazynowane we wnętrzu wieży.
Co ciekawe, z rysunków projektowych wynika,
że dla rozmieszczenia wieży z nowym
kompletem uzbrojenia trzeba było znacząco
zwiększyć szerokość kadłuba. Na losy projektu
wpłynął niezależny od konstruktorów
wozu bojowego czynnik – wybrany dla niego
PPK Omar (homar) o planowanym zasięgu
3000 m i przebijalności pancerza 400 mm
okazał się konstrukcją nieudaną. Z tego
powodu projekt, zainicjowany postanowieniem
Rady Ministrów z 8 maja 1957 r., przerwano
po dwóch latach, w lipcu 1959 r., choć
przetestowano już wtedy prototyp wozu
z makietą wieży.
Bladym cieniem tej koncepcji był
Obiekt 740M z 1964 r., czyli PT-76 z zamontowaną
w tylnej części wieży wyrzutnią
z dwoma PPK 9M14 Malutka. O ile sam pomysł
kombinacji stosunkowo słabej armaty
i wyrzutni przeciwpancernych pocisków kierowanych
nie był pozbawiony sensu, to zastosowanie
niechowanej pod pancerzem
wyrzutni i brak możliwości jej przeładowania

Tymoteusz Pawłowski
Rozbudowa US Army
w przededniu II wojny światowej
Amerykańskie siły zbrojne
w latach trzydziestych
ubiegłego wieku składały
się z dwóch komponentów:
lądowego, czyli US Army, oraz
morskiego, czyli US Navy.
Ze względu na położenie geograficzne
Stanów Zjednoczonych
w czasie pokoju rolę odstraszającą
grała Marynarka
Wojenna, a Armia była nieliczna
i słaba. Wojska lądowe
miały jednak olbrzymie możliwości
rozbudowy, co pokazały
w latach 1939-1941.
W
1865 r. zakończyła się wojna secesyjna:
Północ wygrała i wprowadziła
na Południe liczne wojska okupacyjne.
Chociaż poszczególne stany na południu
odzyskiwały samodzielność polityczną
w latach 1868-1870, to wciąż działały tam
różnego rodzaju organizacje konspiracyjne,
stawiające opór „najeźdźcom z północy”.
Dopiero w 1877 r., nowy prezydent – Rutherford
B. Hayes – wycofał wojsko z obowiązku
doglądania spraw publicznych Luizjany i Południowej
Karoliny, co uważa się za koniec
okresu „rekonstrukcji” i prawdziwy koniec
wojny secesyjnej.
Paradoksalnie przez tych kilkanaście lat
US Army nabrała południowego charakteru.
Większość garnizonów znajdowała się
w stanach południowych (także ze względu
na bliskość Meksyku, z którym stosunki nie
były najlepsze). Ze względu na bliskość garnizonów
i permanentny kryzys gospodarczy
na Południu – zwalczony dopiero po blisko
stu latach! – większość kadry stanowili południowcy,
wraz ze swoimi tradycjami, stosunkiem
do ludności kolorowej oraz dość
purytańskim baptyzmem z lekką domieszką
niechęci do katolików.
Armia przez wiele lat pełniła funkcje policyjne
– zarówno na Południu, gdzie pilnowała
„rebeliantów”; jak i na Zachodzie, gdzie
pacyfikowała Indian; a także na Północy,
70
Żołnierze 57. Pułku Piechoty US Army; 1938 r.
gdzie była wykorzystywana do zwalczania
strajków. Służba nie była więc popularna,
a politycy niechętnie finansowali wojsko.
Podobnie zresztą było z Marynarką Wojenną,
szczególnie że po wojnie secesyjnej amerykańska
flota handlowa była dość słaba: konfederackie
krążowniki zniszczyły wiele jankeskich
statków, a wiele spośród tych, które
przetrwały, pływało pod obcymi banderami.
US Navy była słaba: oceaniczne fregaty – powoli
zaczęto nazywać je krążownikami – były
nieliczne, a potężnych niegdyś pancernych
monitorów nie zamieniano – jak w innych
krajach – w okręty liniowe.
Sytuacja zmieniła się dopiero w 1898 r.,
gdy doszło do wojny amerykańsko-hiszpańskiej.
Co prawda została ona wygrana
przez Amerykanów, ale aby odnieść sukces
na morzu, trzeba było zmobilizować wiele
jednostek cywilnych, a sukcesy na lądzie
wynikały z panowania na morzu, a nie z dobrej
kondycji armii (o jej fatalnym stanie
świadczy to, że wciąż używano karabinów
jednostrzałowych na proch czarny). Dopiero

Jędrzej Korbal
Samochód pancerny:
szansa czy kłopot dla WP?
4
84
W poprzednich częściach serii poświęconej służbie samochodów
pancernych w WP w okresie międzywojennym zarysowana
została problematyka użytkowania kołowych wozów bojowych
Peugeot oraz ich następców w postaci samochodów pancernych
na podwoziach Citroën-Kégresse. O ile kołowe pojazdy były pod
koniec drugiej dekady XX wieku już wyraźnie zużyte, o tyle nowsze
półgąsienicowe wz. 28 stanowiły nowy materiał. Zamiast
jednak otrzymać sprzęt o parametrach lepszych niż konstrukcje
pamiętające jeszcze Wielką Wojnę w dyspozycji armii, wbrew
wnioskom z prób i logice, znalazło się uzbrojenie stanowiące wielki
kłopot. Park nowych ale wysoce awaryjnych, skomplikowanych
w obsłudze i kosztownych w utrzymaniu samochodów pancernych
wz. 28 okazał się organizacyjnym balastem i techniczną
ślepą uliczką. Kolejnym etapem była niemal ratunkowa, trudna
do uznania za sukces, akcja przebudowy nieudanych wozów półgąsienicowych
na wariant kołowy znany jako wz. 34.
Wobec fiaska projektu samochodu
pancernego wz. 28, który okazał
się przysłowiowym „gorącym ziemniakiem”,
jeszcze pod koniec drugiej dekady
XX wieku otwarty został zupełnie nowy wątek
w historii polskiej broni pancernej – ciężki
kołowy samochód pancerny. Założenie o powrocie
do konserwatywnych, kołowych podwozi
wydawało się trafne, brakowało jednak
niezbędnej do rozpoczęcia całego procesu
treści. Ogólne wnioski nie mogły zastąpić
konkretnych rozwiązań technicznych, które
wobec własnych niedostatków, należało
dopiero podpatrzeć za granicą. Wzrok skierowano
ponownie na przodującą w kwestii
kołowych pojazdów pancernych Francję.
Wpływ na polski projekt miały przede
wszystkim konstrukcje dobrze już znane,
a w szczególności powstały jeszcze w 1917 r.
samochód pancerny wykorzystujący podwozie
2-tonowej ciężarówki White TBC.
Jednostkę napędową samochodu pancernego
Auto-Mitrailleuse de Cavalerie (AMC)
White TBC stanowił czterocylindrowy silnik
o mocy 30 KM i pojemności 3390 cm 3 . Pozwalał
on na uzyskanie maksymalnej prędkości
marszu do 40 km/godz., przy czym
przeciętna wartość to przeważnie 18-20 km/
godz. Główną zaletą tego zaprojektowanego
z myślą o towarzyszeniu kawalerii kołowego
pojazdu było wykorzystanie obszernej, dwubroniowej
wieży. W jej wnętrzu zamontowano
naprzeciw siebie armatę kal. 37 mm oraz
ckm Hotchkiss. Redukowało to trudności
związane z wyważeniem wieży, ale równocześnie
uniemożliwiało prowadzenie ognia
z obu broni w tym samym kierunku. Masa
całkowita, przy opancerzeniu o grubości
do 8 mm, czterech członkach załogi oraz zapasie
200 naboi armatnich i 6000 karabinowych
wynosiła 5700 kg.
Francuski Auto-Mitrailleuse de Cavalerie (AMC) White TBC stanowił bez wątpienia punkt wyjścia dla
por. Rudolfa Gundlacha przy projektowaniu modelowego egzemplarza samochodu wz. 29.