wystawa malarstwa, rysunku i grafiki - Dworek Białoprądnicki

Jeden dzień w PRL (2005)
Cudze listy (2010)
Jeden dzień w PRL (2005) to rekonstrukcja zwyczajnego dnia – 27 września 1962 roku. Drygasa
zainspirował „odkryty” materiał dźwiękowy (z tego dnia właśnie), będący rejestracją posłuchanej
rozmowy biskupa Michała Klepacza odpowiedzialnego za kontakty episkopatu z władzą ludową.
Nagranie było dla dokumentalisty na tyle silnym bodźcem 3 , że postanowił odszukać archiwa związane
z tą konkretną datą, co okazało się niezwykle trudnym zadaniem. Kluczowe okazały się pamiętniki
zwyczajnych ludzi wyrzucone na śmietnik po likwidacji Instytutu Pamiętnikarstwa – tym „znaleziskiem”
zainteresował się ośrodek „Karta”, dzięki czemu Drygas zyskał unikatowy materiał 4 , który wzbogacił
oryginalną ścieżką dźwiękową z tamtych lat. Zwyczajny, szary dzień, w którym nic specjalnego się
nie wydarzyło, a jednak dokumentalista odkrywa jego „grozę” ujawniając raporty milicyjne, listy
donosicielskie, sprawozdania z aktów dywersji, wrogich wobec ustroju komunistycznego. Siłę
przekazu wzmacnia to, że czytają je byli milicjanci i ubecy 5 .
Cudze listy (2010) – ostatni dokument Drygasa dopełnia ponury obraz życia w PRL-u – to wręcz
piekło, w którym korespondencja każdego obywatela była poddawana perlustracji (cenzurowano
kilkadziesiąt milionów listów rocznie) 6 . Zwykłe listy o codziennych sprawach stały się zapisem
świadomości ludzi od momentu zakończenia II wojny światowej do odzyskania wolności w 1989
roku. Brak nadziei, poczucie osaczenia, desperacja, tęsknota, dominują w tonacji emocjonalnej
całego filmu. Szczególnie poruszający jest list małego chłopca do prezydenta Bolesława Bieruta,
z prośbą o ułaskawienie ojca skazanego na karę śmierci, czy list córki, która czuje ogromny żal po
ucieczce swojego ojca na Zachód. Dokument Drygasa to mocne, depresyjne memento, ale także
film o samej egzystencji naznaczonej cierpieniem, smutkiem, oczekiwaniem. W ostatnich kadrach
widzimy w zbliżeniu twarze śpiących w pociągu ludzi, mechaniczny głos zza kadru informuje
o likwidacji tajnych biur, w których sprawdzano nielegalnie „cudze listy” – jest początek czerwca
1989 roku. Drygas jednak nie daje nam odczuć żadnej radości, wytchnienia, kadrom towarzyszy
melancholijna muzyka skrzypcowo-fortepianowa, umęczeni historią i życiem ludzie – jakby jedynie
we śnie doświadczyli chwilowego zapomnienia o ciężkim losie. Nie są „duchami przeszłości” – to
wciąż my, ludzie żyjący w wolnej Polsce, zdaje się mówić obrazem reżyser.
W październiku Klub Filmowy w Dworku Białoprądnickim będzie obchodził dziesięciolecie
działalności. Już dziś serdecznie zapraszam, zapowiadając wyjątkowo ciekawy program.
3 W efekcie ten materiał nie znalazł się w końcowej wersji filmu.
4 Informacje pochodzą z wywiadu dla TVP Historia.
5 Listy w filmach Drygasa zawsze czytają naturszczycy.
6 Drygas pracował nad tym filmem ponad pięć lat. Przejrzał wraz z asystentami kilka tysięcy listów, na etapie wstępnego
montażu wybrał 300, a jedynie 30 znalazło się w filmie.
dworzanin 37