Plan zarządzania dla obszaru Biebrzański Park Narodowy

Biebrzański Park Narodowy 

Plan zarządzania dla obszaru 


W ramach projektu: „Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech” 

(nr proj. LIFE05 NAT/PL/000101) 

finansowanego z funduszu UE LIFE-Nature 

Opracowanie: Michał Budka, Piotr Marczakiewicz, Lars Lachmann, 

Jarosław Krogulec 

Opracowano: styczeń 2013 

Beneficjent projektu: 

Partnerzy projektu: 

Sponsorzy projektu: 

1

WSTĘP 

Niniejszy plan zarządzania został sporządzony w ramach projektu „Ochrona 

wodniczki w Polsce i w Niemczech” (nr LIFE05 NAT/PL/000101), 

finansowanego w 75% przez fundusz Unii Europejskiej - LIFE-Nature. 

Przedmiotem projektu koordynowanego przez Ogólnopolskie Towarzystwo 

Ochrony Ptaków (OTOP), z Biebrzańskim Parkiem Narodowym jako partnerem 

odpowiedzialnym za realizację projektu na terenie lokalizacji, był najrzadszy 

ptak śpiewający kontynentu europejskiego – wodniczka. Celem projektu było 

doprowadzanie do stabilizacji populacji wodniczki w kluczowych miejscach na 

obszarze jej zasięgu w Polsce i w Niemczech. Miało to nastąpić poprzez 

jednoczesną poprawę warunków siedliskowych oraz zwiększanie powierzchni 

tych siedlisk - zwłaszcza tam, gdzie gatunek ten występuje najliczniej (dolina 

Biebrzy), oraz zapobieganie procesowi wymierania pozostałej populacji 

(Pomorze Zachodnie i Niemcy). OTOP było wspierane w realizacji projektu 

przez inne organizacje pozarządowe oraz administracje obszarów chronionych, 

które zarządzają, monitorują oraz wdraŜają projekt na obszarze dziewięciu 

lokalizacji (wszystkie wyznaczone jako Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków w 

ramach sieci ekologicznej Natura 2000). 

Działania w ramach projektu: 

• zwrócenie uwagi władz, grup interesu oraz społeczności lokalnej na potrzebę 

ochrony wodniczki oraz na jej wymagania siedliskowe; 

• polepszenie warunków siedliskowych oraz zwiększenie powierzchni siedlisk 

odpowiadających wodniczce; 

• wypracowanie i utrzymanie mechanizmów finansowych i prawnych, 

umoŜliwiających wdroŜenie zrównowaŜonego zarządzania sprzyjającego 

ochronie wodniczki oraz zagwarantowanie odpowiednich środków na działania 

ochronne w perspektywie długookresowej. 

Wodniczka Acrocephalus paludicola była niegdyś rozpowszechniona na 

bagnach i mokradłach całej kontynentalnej Europy. W XX wieku większość tych 

siedlisk została osuszona dla potrzeb rolnictwa i teraz występowanie tego 

gatunku zostało ograniczone do wschodniej Polski, Białorusi, Ukrainy, Litwy 

oraz Węgier. Liczebność wodniczki w Polsce szacowana jest na 3,5 tysiąca 

śpiewających samców, co stanowi ok. 25% populacji światowej i aŜ 80% 

populacji Unii Europejskiej. W ujęciu globalnym wodniczka jest obecnie 

3

najrzadszym i zarazem jedynym zagroŜonym gatunkiem z rzędu wróblowych 

(status wg IUCN - naraŜony). Jej populacja osiąga liczebność zaledwie 10 000 – 

15 000 par. Dzisiaj utrzymanie siedlisk wodniczki zaleŜne jest od sposobu 

zagospodarowania przez człowieka, a będąc gatunkiem podatnym na zmiany w 

tradycyjnych metodach uŜytkowania ziemi, wodniczka jest uzaleŜniona od 

prowadzenia działań ochronnych. 

Wodniczka jest wymieniona w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej Unii 

Europejskiej. W lipcu 2004 roku, w ramach Konwencji Bońskiej dotyczącej 

ochrony wędrownych gatunków dzikich zwierząt, rząd polski podpisał 

porozumienie w sprawie ochrony wodniczki. Integralną częścią tego 

porozumienia jest międzynarodowy plan ochrony wodniczki, który państwa - 

sygnatariusze zobowiązały się wdroŜyć w Ŝycie na swoich terytoriach. 

Niniejszy plan zarządzania prezentuje opis przyrodniczy i dane 

administracyjno-techniczne lokalizacji oraz proponuje konkretne działania 

ochronne, organizacyjne, techniczne, społeczne, i monitoringowe, jakie naleŜy na 

tym terenie podjąć, aby zrealizować cele wyznaczone dla ochrony wodniczki i jej 

siedlisk lęgowych. Plan został opracowany z udziałem i na drodze konsultacji z 

tzw. Stronami Zainteresowanymi (m.in. prywatni właściciele gruntów, 

urzędnicy samorządowi, urzędnicy państwowi, słuŜby ochrony przyrody, koło 

łowieckie, lokalni mieszkańcy). Choć ten plan zarządzania nie ma statusu 

dokumentu prawnego, jak np. plany ochrony rezerwatów czy parków 

narodowych, to Biebrzański Park Narodowy i Ogólnopolskie Towarzystwo 

Ochrony Ptaków stawiają sobie jako cel uzyskanie przeniesienia zapisów 

niniejszego dokumentu do przyszłego planu ochrony obszarów Natura 2000 

Dolina Biebrzy i Ostoja Biebrzańska. 

4

Spis treści 

1. INFORMACJE ................................................................................................................ 7 

1.1. POŁOśENIE ORAZ INFORMACJE PRAWNE ............................................................................9 

1.1.1. POŁOśENIE LOKALIZACJI ORAZ ODPOWIADAJĄCE JEJ WŁADZE ...........................................................9 

1.1.2. DOSTĘPNE ZASOBY FOTOGRAFII LOTNICZYCH I SATELITARNYCH ....................................................11 

1.1.3. DESYGNACJE ODNOSZĄCE SIĘ DO OBSZARU LOKALIZACJI ................................................................12 

1.1.4. PRAWA WŁASNOŚCI I STRUKTURA UśYTKOWANIA GRUNTÓW ..........................................................14 

1.1.5. TECHNICZNA INFRASTRUKTURA LINIOWA, SŁUśEBNOŚCI GRUNTOWE I DROGOWE ..........................17 

1.1.6. WARUNKI PRZYZNAWANIA DOTACJI NA ZAKUP GRUNTÓW ..............................................................18 

1.1.7. PRAWNE ZOBOWIĄZANIA DOTYCZĄCE DZIAŁALNOŚCI NA OBSZARZE LOKALIZACJI ........................19 

1.1.8. DOSTĘP PUBLICZNY ...........................................................................................................................22 

1.1.9. PROGRAMY DOTACJI FINANSOWYCH .................................................................................................26 

1.2. INFORMACJE ŚRODOWISKOWE ...............................................................................................29 

1.2.1. UKSZTAŁTOWANIE TERENU ...............................................................................................................29 

1.2.2. HYDROLOGIA .....................................................................................................................................34 

1.2.3. KLIMAT ..............................................................................................................................................51 

1.3. INFORMACJE BIOLOGICZNE .....................................................................................................55 

1.3.1. ROZMIESZCZENIE POWIERZCHNI BADAWCZYCH ...............................................................................55 

1.3.2. ŹRÓDŁA DANYCH I GRUPY NIE W PEŁNI UDOKUMENTOWANE ...........................................................57 

1.3.3. SIEDLISKA ..........................................................................................................................................58 

1.3.4. ZBIOROWISKA ROŚLINNE ...................................................................................................................61 

1.3.5. SIEDLISKA O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA WODNICZKI. ..............................................................64 

1.3.6. WAśNE GATUNKI ROŚLIN I ZWIERZĄT ...............................................................................................67 

5

1.4. ODWIEDZAJĄCY I SPRAWY PUBLICZNE ............................................................................... 91 

1.4.1. LICZBA DOTYCHCZASOWYCH ODWIEDZAJĄCYCH, ICH CHARAKTERYSTYKA I TRENDY (STAN NA 

2008 R.) ....................................................................................................................................................... 91 

1.4.2. USŁUGI I UDOGODNIENIA DLA ODWIEDZAJĄCYCH (STAN NA 2009 R.) ............................................. 94 

1.4.3. POSTRZEGANIE PRZEZ ODWIEDZAJĄCYCH ........................................................................................ 96 

1.4.5. POPARCIE SPOŁECZNE ....................................................................................................................... 97 

1.4.6. DOSTĘP DO OBSZARU ........................................................................................................................ 98 

1.4.7. ZAANGAśOWANIE LOKALNEJ SPOŁECZNOŚCI ................................................................................... 99 

1.5. HISTORIA DOTYCHCZASOWEGO ZARZĄDZANIA ............................................................ 101 

2. OCENA I UZASADNIENIE ZARZĄDZANIA LOKALIZACJĄ ........................... 109 

2.1. OCHRONA ...................................................................................................................................... 111 

2.1.1. BIEśĄCE SPRAWY I OGRANICZENIA ................................................................................................ 111 

2.1.2. OKREŚLENIE CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA ZARZĄDZANIE LOKALIZACJĄ .............................. 113 

2.1.3. STAN OBECNY I DOCELOWY CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA ZARZĄDZANIE. ............................ 116 

2.1.4. POTENCJALNE KONFLIKTY OCHRONY WODNICZKI Z OCHRONĄ INNYCH PRZEDMIOTÓW. .............. 130 

2.2. ODWIEDZAJĄCY I SPRAWY PUBLICZNE ............................................................................. 133 

2.2.1 ANALIZA OGRANICZEŃ I MOśLIWOŚCI W STOSUNKU DO LOKALIZACJI ........................................... 133 

2.2.2 ANALIZA ODBIORCY ........................................................................................................................ 134 

2.2.3. ANALIZA SWOT ............................................................................................................................. 135 

3. WIZJA I CELE ZARZĄDZANIA .............................................................................. 139 

3.1 WIZJA DŁUGOFALOWA .............................................................................................................. 141 

3.2 CELE, WSKAŹNIKI I DZIAŁANIA .............................................................................................. 143 

4. LITERATURA ............................................................................................................. 157 

5. ZAŁĄCZNIKI ............................................................................................................. 166 

6

1. INFORMACJE 

7

1.1. POŁOśENIE ORAZ INFORMACJE PRAWNE 

1.1.1. Położenie lokalizacji oraz odpowiadające jej władze 

Lokalizacja objęta przez niniejszy plan zarządzania odpowiada niezalesionej części 

Biebrzańskiego Parku Narodowego, bez otuliny Parku. Lokalizacja w całości połoŜona jest na 

obszarze województwa podlaskiego. Szczegóły dotyczące przebiegu granic administracyjnych 

pokazane zostały na mapie 1. Dodatkowe informacje, związane z odpowiadającymi lokalizacji 

władzami, zawarte zostały w poniŜszej tabeli. 

Tabela 1 Lokalizacja obszaru i odpowiadające jej władze. 

Nazwa obszaru 

Powierzchnia (ha) 

Koordynaty geograficzne 

(punkty skrajne) 

Wojewoda Podlaski 

Regionalny Dyrektor 

Ochrony Środowiska w 

Białymstoku 

Regionalny Konserwator 

Przyrody w Białymstoku 

Marszałek Województwa 

Podlaskiego 


Powierzchnia BPN 59 223 ha, powierzchnia objęta projektem 36 732 ha 

E 22° 26' 00'' - 23° 30' 44'' 

N 53° 12' 49'' - 53° 44' 45'' 

Maciej śywno 

Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku, ul. Lipowa 3, 15-213 Białystok 

Lech Margel 

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku 

ul. Mickiewicza 9, 15-213 Białystok 

Beata Bezubik 

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku 

ul. Mickiewicza 9, 15-213 Białystok 

Jarosław Dworzański 

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego w Białymstoku 

ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok 

Starosta Franciszek Wiśniewski Starostwo Powiatowe w Augustowie 

ul. 3-ego Maja 29, 16-300 Augustów 

Jarosław Augustowski 

Lech Szabłowski 

Franciszek Budrowski 

Joanna Kulikowska 

Starostwo Powiatowe w Grajewie 

ul. StraŜacka 6B, 29-200 Grajewo 

Starostwo Powiatowe w ŁomŜy 

ul. Szosa Zambrowska 1/27, 18-400 ŁomŜa 

Starostwo Powiatowe w Sokółce 

ul. Marszałka J. Piłsudskiego 8, 16-100 Sokółka 

Starostwo Powiatowe w Mońkach 

ul. Słowackiego 5a, 19-100 Mońki 

Burmistrz / Wójt Gminy 

Tadeusz Kulikowski - Burmistrz Miasta i Gminy Goniądz, ul. Pl. 11-go Listopada 

9

68, 19-110 Goniądz, Stanisław Szleter – Wójt Gminy Grajewo, ul. Komunalna 6, 

19-200 Grajewo, Czesław Karpiński – Burmistrz Miasta i Gminy Rajgród, ul. 

Warszawska 32, 19-206 Rajgród, Robert Ziemkiewicz – Wójt Gminy Radziłów, 

ul. Plac 500-lecia 14, 19-213 Radziłów, Zdzisław Dąbrowski – Wójt Gminy 

Trzcianne, ul. Wojska Polskiego 10, 19-104 Trzcianne, Zbigniew Sokołowski – 

Wójt Gminy Wizna, ul. Plac kpt. Raginisa 35, 18-430 Wizna, Krzysztof Ryszard 

Moenke Burmistrz Miasta i Gminy Jedwabne, ul. świrki i Wigury 3, 18-420 

Jedwabne, Jerzy Omielan Burmistrz Miasta i Gminy Suchowola, ul. Pl. Kościuszki 

5, 16-150 Suchowola, Tadeusz Ciszkowski Burmistrz Miasta i Gminy Dąbrowa 

Białostocka, ul. Solidarności 1, 16-200 Dąbrowa Białostocka, Jan Joka – Wójt 

Gminy Jaświły, 19-124 Jaświły, Kazimierz Bohusz – Wójt Gminy Nowy Dwór, 

Plac Rynkowy 21, 16-205 Nowy Dwór, Małgorzata Cieśluk – Burmistrz Miasta i 

Gminy Lipsk, ul. śłobikowskiego 4/2, 16-315 Lipsk, Tadeusz Drągiewicz – Wójt 

Gminy Sztabin, ul. Augustowska 53, 16-310 Sztabin, Andrzej Kwieciński – Wójt 

Gminy Bargłów Kościelny, 16-320 Bargłów Kościelny 

Krajowy i regionalny 

Zarząd Gospodarki 

Wodnej 

Regionalny Zarząd 

Gospodarki Komunalnej 

Regionalne i lokalne 

biuro Agencji 

Restrukturyzacji i 

Modernizacji Rolnictwa 

Regionalne i lokalne 

biuro Agencji Własności 

Rolnej 

Regionalna Dyrekcja 

Lasów Państwowych 

Dyrektor Biebrzańskiego 

Parku Narodowego 

Regionalne Centrum 

Doradztwa Rolniczego 

Izba Rolnicza 

Inne 

Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej 

ul. Świętokrzyska 36, 00-116 Warszawa 

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie 

Ul. Mokotowska 63, 00-533 Warszawa 

Związek Komunalny „Biebrza” 

Pl. Kościuszki 5, 16-150 Suchowola 

Wojewódzkie biuro Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 

w ŁomŜy; ul. Nowa 2, 18-400 ŁomŜa 

Powiatowe biuro Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 

w Mońkach; ul. Białostocka 51, 19-100 Mońki 

Agencja Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w Olsztynie 

ul. Głowackiego 6, 10-448 Olsztyn 

Oddział Terenowy w Olsztynie Filia w Suwałkach 

Ul. Sportowa 22, 16-400 Suwałki 

Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku 

Ul. Lipowa 51, 15-424 Białystok 

Roman Skąpski 

Osowiec-Twierdza 8, 19-110 Goniądz 

Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie 

18-210 Szepietowo 

Podlaska Izba Rolnicza 

Porosły 36 D, 16-070 Choroszcz 

Okręg Polskiego Związku Wędkarskiego w Białymstoku 

ul. Jurowiecka 33, 15-101 Białystok 

10

1.1.2. Dostępne zasoby fotografii lotniczych i satelitarnych 

PoniŜej podano szczegóły dotyczące zasięgu fotografii lotniczej i satelitarnej obszaru 

objętego projektem. 

Tabela 2 Dostępne zdjęcia lotnicze i satelitarne Biebrzańskiego Parku Narodowego (do roku 2009). 

Rok 

wykonania 

zdjęć 

Zasięg 

2008 Basen dolny i część 

basenu środkowego BPN 

2006 Mapa większości obszaru 

BPN 

Szczegóły 

Ortofotomapa w barwach naturalnych 

(R, G, B) i w barwach nierzeczywistych 

(NIR, R, G), skala zdjęcia 1:26 000 

Ortofotomapa kolorowa z wektorowymi 

granicami działek (LPIS), 

skala zdjęcia 1:26 000 

Miejsce 

przechowywania kopii 

Biebrzański Park 

Narodowy 

CODGiK w 

Warszawie, Ośrodki 

Terenowe Agencji 

Restrukturyzacji i 

Modernizacji Rolnictwa 

2006 Mapa basenu dolnego Ortofotomapa w barwach naturalnych 

(R, G, B) i w barwach nierzeczywistych 

(NIR, R, G), skala zdjęcia 1:26 000 



2005 - 2006 Mapa większości obszaru 

BPN 

Ortofotomapa kolorowa, 


CODGiK w Warszawie 

2004 - 2005 Mapa części obszaru BPN Ortofotomapa czarno-biała, 


2004 - 2005 Mapa części obszaru BPN Zdjęcia lotnicze czarno-białe 

w skali 1:26 000 



1999 Mapa całego obszaru 

BPN 

1997 Mapa całego obszaru 

BPN 

1996 - 1997 Mapa całego obszaru 

BPN 

Ortofotomapa kolorowa z wektorowymi 

granicami działek, skala zdjęcia 1:26 000 

Zdjęcia lotnicze kolorowe 

w skali 1:20 000 

Zdjęcia lotnicze kolorowe PHARE 

w skali 1:26 000 






11

1.1.3. Desygnacje odnoszące się do obszaru lokalizacji 

Cały obszar lokalizacji połoŜony jest w granicach Biebrzańskiego Parku Narodowego 

(BPN). Na obszarze BPN dominują tereny znajdujące się pod ochroną krajobrazową (26 457 ha) i 

częściową (25 405 ha), na których prowadzone są zabiegi ochrony czynnej. Ochroną ścisłą 

objętych jest 7 361 ha terenów leśnych. Strefy całoroczne wokół gniazd gatunków strefowych 

obejmują obszar 5 238 ha, natomiast strefy okresowe 1 498 ha. 

Biebrzański Park Narodowy utworzony został w celu ochrony jednego z najrozleglejszych 

w Europie Środkowej obszarów bagiennych. Do zadań Parku, zgodnie z przepisami Ustawy 

o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. z późn. zm. naleŜy: ocena aktualnego stanu oraz 

określenie potrzeb i kierunków ochrony, wykonywanie badań naukowych i prowadzenie 

monitoringu środowiska przyrodniczego, prowadzenie działalności dydaktycznej, wykonywanie 

obsługi ruchu turystycznego z zachowaniem wymogów ochrony przyrody oraz zwalczanie 

przestępstw i wykroczeń z zakresu ochrony przyrody. Wszelkie działania na terenie BPN muszą 

być podporządkowane ochronie przyrody i mają pierwszeństwo przed innymi działaniami. 

Szczegóły dotyczące desygnacji odnoszących się do obszaru lokalizacji podano w tabeli 3 

oraz przedstawiono na mapie 2. Dokumentację dotyczącą powołania Biebrzańskiego Parku 

Narodowego zawarto w załączniku 1, Obszaru Natura 2000 w załączniku 2 i 3, ostoi Ramsar 

w załączniku 4. 

12

Tabela 3 Desygnacje odnoszące się do obszaru lokalizacji. 

Desygnacja Zasięg Nazwa obszaru chronionego i inne szczegóły 

Ostoja Ramsar Całość Biebrzański Park Narodowy od 27.10.1995 roku. 

Park Narodowy Całość Biebrzański Park Narodowy od 09.09.1993 r.; brak obowiązującego planu 

ochrony, obecnie realizowane są zadania ochronne roczne, 

w 2001 r. opracowano projekt Planu Ochrony Biebrzańskiego Parku 

Narodowego, który nie został zatwierdzony ze względu na zmiany prawne. 

Obszar Specjalnej 

Ochrony Ptaków (OSO) 

Specjalny Obszar 

Ochrony (SOO) 

Całość 

Całość 

Ostoja Biebrzańska PLB200006; powołana na mocy rozporządzenia 

Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 roku (Dolina Biebrzy 

PLC200001), plan w trakcie przygotowania. 

Dolina Biebrzy PLH200008; obszar zgłoszony przez Rząd Polski 

w kwietniu 2004 r., zaakceptowany przez Komisję Europejską w 

listopadzie 2007 r., plan w trakcie przygotowania. 

Ostoja Ptaków IBA Całość Dolina Biebrzy PL044; kryterium kwalifikujące: C1, C2, C3. Jest to 

naukowe nadanie rangi obszarowi, a nie niesie za sobą ochrony prawnej. 

Zgodnie z europejskim prawodawstwem ostoje IBA powinny być objęte 

ochroną jako OSO 

Znaleziska 

Zabytki 

Stanowiska 

archeologiczne 

Sośnia - zespoły zabytków krzemiennych typowych dla mezolitycznej 

kultury północno-janisławickiej, Woźnawieś - ślady osadnictwa schyłkowo 

paleolitycznego, mezolitycznego i neolitycznego. 

Twierdza Osowiec, Kanał Augustowski, budynki i budowle we wsiach 

leŜących na terenie BPN i w jego otulinie. 

Na terenie BPN i jego najbliŜszych okolicach stwierdzono 2026 stanowisk 

archeologicznych, spośród których w przypadku 1919 stwierdzona została 

chronologia. Kilka obszarów uznanych zostało za stanowiska 

archeologiczne (np. rejon Czerwonego Bagna, Olszowej Drogi, Wólki 

Piasecznej, Twierdzy Osowiec) ze względu na moŜliwość natrafienia na 

znaleziska związane z intensywnymi walkami prowadzonymi w czasie 

I Wojny Światowej. Lokalizacje stanowisk archeologicznych zawierają 

miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gmin. Wszelkie prace 

poszukiwawcze, wykopaliska i roboty ziemne w rejonie stanowisk 

archeologicznych naleŜy uzgadniać ze słuŜbami konserwatorskimi. 

Obwód łowiecki Całość Biebrzański Park Narodowy. Redukcja liczebności wybranych gatunków 

zwierząt wykonywana jest w ramach realizacji zadań ochronnych. Rozmiar 

oraz sposób pozyskania zwierząt określany jest przez dyrekcję BPN. 

Obwód wędkarski Całość Polski Związek Wędkarski, Zarząd Okręgowy w Białymstoku. 

Wędkowanie na obszarze BPN jest moŜliwe po uzyskaniu licencji 

wędkarskiej na połów w łowisku specjalnym Biebrzańskiego Parku 

Narodowego. Istnieją dodatkowe przepisy określające zasady wędkowania 

na obszarze BPN. 

13

1.1.4. Prawa własności i struktura użytkowania gruntów 

Około 41% powierzchni Biebrzańskiego Parku Narodowego stanowią grunty prywatne 

o bardzo duŜym rozdrobnieniu. Szacuje się, Ŝe mogą być one własnością 17 000 właścicieli 

(Sieńko 2005). Wiele działek ma nieuregulowany stan prawny dotyczący praw własności. 

W znacznym stopniu utrudnia to skuteczną ochronę i zarządzanie obszarem. 

Dopuszczalny sposób zagospodarowania gruntów określony jest w miejscowych planach 

zagospodarowania przestrzennego lub studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania 

przestrzennego gmin. Z ich treścią zapoznać się moŜna w siedzibach odpowiednich urzędów 

administracji samorządowej. Projekty i zmiany studiów uwarunkowań 

i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania 

przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw w części dotyczącej 

BPN i jego otuliny, wymagają uzgodnień z dyrektorem parku narodowego w zakresie ustaleń 

tych planów, mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody parku narodowego. 

PowyŜsze uzgodnienia prowadzone są przez pracowników BPN. 

W 2008 r. BPN rozpoczął wydzierŜawianie gruntów Skarbu Państwa właścicielom 

prywatnym. Do 31 sierpnia 2012 r. powierzchnia gruntów wydzierŜawionych lub oddanych w 

uŜytkowanie przez Biebrzański Park Narodowy wynosiła 13 099,4 ha, potem uległa 

zmniejszeniu. Wszystkie prowadzone przez dzierŜawców działania muszą być zgodne z celami 

ochrony przyrody BPN i wymagają wcześniejszego uzgodnienia z dyrekcją Parku. Ponadto 

dzierŜawcy zostali zobowiązani do wykonania inwentaryzacji przyrodniczej i opracowania planu 

działalności opiniowanego przez Park. 

Szczegóły dotyczące praw własności (stan na rok 2009) na obszarze BPN przedstawiono 

na mapie 3, natomiast sposób uŜytkowania gruntów na mapie 4. Dodatkowe informacje zawarte 

są na rysunkach 1 i 2 oraz w tabeli 4. 

Podsumowując moŜna stwierdzić, Ŝe większość lasów w BPN naleŜy do Skarbu Państwa, 

natomiast grunty niezalesione (łąki, pastwiska i nieuŜytki rolne) w połowie naleŜą do właścicieli 

prywatnych, a w połowie do Skarbu Państwa. Właśnie na tych terenach niezalesionych skupia się 

niniejszy plan zarządzania. 

Od roku 2005 BPN zintensyfikował swoje wysiłki, by zakupić grunty od prywatnych 

właścicieli, szczególnie na terenach niezalesionych, by móc na nich prowadzić aktywne środki 

ochrony czynnej. Do dziś do własności Skarbu Państwa dodano od tego czasu około 1070 ha. 

14

Rysunek 1 Struktura własności gruntów w granicach BPN (stan na 2009 r.). 

Rysunek 2 Struktura użytkowania gruntów na terenie BPN według ewidencji (stan na 2009 r.). 

Tabela 4. Własności gruntów oraz struktura ich uŜytkowania na terenie BPN. Stan na 31.12.2007 r. 

Grunty Skarbu Państwa w innym zarządzie: PKP, Zarządy Dróg, Wojewódzkie Zarządy Melioracji i 

Urządzeń Wodnych 

Własność Skarbu Państwa 

Inna własność 

Lp. Wyszczególnienie W zarządzie W innym 

Razem % 

RAZEM % Prywatna % Komunalna % 

Parku zarządzie 

1. Powierzchnia ogółem 32610,17 1721,89 34332,06 58,0 24184,61 41,0 706,33 1,0 59223,00 100,0 

2. 

Grunty leśne 13644,03 114,38 13758,41 23,2 1765,72 3,0 6,36 0,0 15530,49 26,2 

W tym niezalesione 228,00 228,00 228,00 

3. 

Grunty rolne ogółem 1896,54 766,58 2663,12 4,5 11194,75 19,0 192,59 0,0 14050,46 23,7 

W tym do zalesienia 3,48 3,48 3,48 

4. Grunty orne ogółem 69,97 15,78 85,75 353,72 1,17 440,64 0,7 

15

W tym na cele parku 

Deputaty 3,00 3,00 3,00 

Wydzierżawione 

Nieużytki 66,97 66,97 66,97 

Łąki i pastwiska 

ogółem 

1826,57 750,00 2576,57 4,4 10841,03 18,0 191,42 0,0 13609,82 23,0 

W tym na cele parku 

5. 

Deputaty 

Wydzierżawione 

Nieużytkowane 1826,57 1826,57 182,57 

6. Wody ogółem 872,84 872,84 1,6 0,37 0,0 960,55 1,6 

7. 

Grunty zadrzewione i 

zakrzewione 136,43 19,50 155,93 0,3 339,74 1,0 1,16 0,0 496,83 0,8 

8. Nieużytki 15585,96 588,25 16174,21 27,3 10816,11 18,0 69,94 0,0 27060,26 45,7 

9. Tereny pozostałe 474,37 145,84 620,21 1,1 68,29 0,0 435,91 1,0 1124,41 1,9 

16

1.1.5. Techniczna infrastruktura liniowa, służebności gruntowe i drogowe 

Szczegóły dotyczące technicznej infrastruktury liniowej oraz słuŜebności gruntowych 

i drogowych na obszarze BPN przedstawione zostały w poniŜszej tabeli oraz na mapie 5. 

Tabela 5 Techniczna infrastruktura liniowa Biebrzańskiego Parku Narodowego (stan na 2009 r.). 

Infrastruktura Właściciel/Zarządca Opis 

Drogi publiczne 

17 

GDDKiA, 

samorządy: 

województwa, 

powiatu lub gminy 

W zaleŜności od kategorii są własnością Skarbu Państwa, 

samorządów województwa, powiatu lub gminy. Wszystkie drogi 

publiczne przebiegające przez teren BPN muszą być udostępnione do 

ruchu. 

Drogi lokalne Biebrzański PN Zgodnie z obowiązującymi przepisami, właściciele gruntów muszą 

mieć zapewniony dojazd do swych posesji i działek. 

Linie kolejowe PKP S.A. Dwie linie kolejowe jednotorowe przecinają teren BPN: Białystok 

-Ełk i Sokółka-Suwałki. Istnieje obowiązek zapewnienia dostępu 

i moŜliwości konserwacji wszystkich przebiegających przez teren 

Parku linii kolejowych. 

Linie energetyczne 

Linie 

telekomunikacyjne 

Sieć wodociągowa 

i kanalizacyjna 

Zakład Energetyczny 

Białystok S.A. 

naleŜący do Polskiej 

Grupy Energetycznej 

Telekomunikacja 

Polska S.A. 

Gminne 

Komunalne 

Zakłady 

Drogi wodne Regionalny Zarząd 

Gospodarki Wodnej 

w Warszawie 

Teren BPN przecinają trzy napowietrzne linie energetyczne 

wysokiego napięcia: Białystok-Augustów oraz dwie linie Białystok- 

Ełk (w tym jedna kolejowa). Zaopatrzenie w energię elektryczną 

miejscowości połoŜonych w granicach BPN opiera się na systemie 

sieci 110 kV. Rozprowadzanie energii elektrycznej do 

poszczególnych odbiorców odbywa się poprzez system 

napowietrznych linii sieci SN 15 kV. Istnieje obowiązek zapewnienia 

dostępu do wszystkich linii energetycznych przebiegających przez 

teren BPN. 

Nadziemne i podziemne linie biegnące do miejscowości połoŜonych 

wewnątrz BPN i w jego okolicy. Istnieje obowiązek zapewnienia 

dostępu oraz umoŜliwienia konserwacji wszystkich linii 

przebiegających przez teren BPN. 

Stopień zwodociągowania gmin leŜących na terenie BPN wynosi ok. 

70% i naleŜy do najniŜszych w Polsce. Istnieje silna dysproporcja 

pomiędzy prawie pełnym zwodociągowaniem miast i znaczącym 

obszarów wiejskich a brakiem zorganizowanego oczyszczania 

i odprowadzania ścieków. Istnieje obowiązek zapewnienia dostępu 

i moŜliwości konserwacji wszystkich sieci wodociągowych 

i kanalizacyjnych przecinających teren Parku. 

Kanał Augustowski na odcinku od 0,0 do 83,0 km jest kanałem 

Ŝeglugowym klasy I. Rzeka Biebrza od ujścia Kanału 

Augustowskiego do ujścia do Narwi jest rzeką swobodnie płynącą 

klasy I. Ruch turystyczny odbywa się równieŜ rzekami niebędącymi 

drogami wodnymi: Jegrznią i Ełkiem z Rajgrodu do ujścia Biebrzy. 

NatęŜenie ruchu na wodach leŜących w granicach Parku regulowane 

jest przez dyrekcję BPN. 

Urządzenia Wojewódzki Zarząd Do zadań zarządu naleŜy modernizacja, utrzymanie, eksploatacja

melioracji 

wodnych 

Melioracji i Urządzeń 

Wodnych w 

Białymstoku 

i ewidencja istniejących urządzeń melioracji wodnych podstawowych 

i szczegółowych. 

1.1.6. Warunki przyznawania dotacji na zakup gruntów 

Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. z późn. zm. park 

narodowy tworzy się w celu zachowania róŜnorodności biologicznej, zasobów, tworów 

i składników przyrody nieoŜywionej oraz walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego 

stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk 

przyrodniczych, siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów. Zgodnie z powyŜszym wszystkie działki 

zakupione lub zarządzane przez BPN mogą być wykorzystywane wyłącznie w celach ochrony 

przyrody. 

Parkowi narodowemu przysługuje prawo pierwokupu nieruchomości połoŜonej w jego 

granicach. Środki na ten cel mogą być uzyskane z budŜetu Państwa, Narodowego lub 

Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska oraz innych funduszy celowych. Dotacje na 

zakup gruntów oraz działania związane z czynną ochroną przyrody mogą być uzyskiwane 

w ramach projektów ochronnych, w których BPN jest jedną ze stron. Źródła finansowania 

zakupu gruntów podano w tabeli 6. 

Tabela 6 Źródła finansowania zakupu gruntów na terenie BPN w latach 2005 - 2012. 

Dotacja 

Powierzchnia 

[ha] 

Dotacja Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 

(NFOŚiGW) – zakup ziemi w celu ochrony cennych gatunków związanych z 

ekstensywnie uŜytkowanymi łąkami w Biebrzańskim Parku Narodowym 

EU LIFE-Nature „Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech” (LIFE05 

NAT/PL/000101), z czego 243,61 ha wykupów sfinansowano z dotacji Narodowego 

Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. 

104,19. 

638,43 

Wykupy w ramach pierwokupu 36,45 

Projekt LIFE+ Polskie Ostoje Ptaków (LIFE09 NAT/PL/000263) 36,26 

Projekt LIFE+ Zabezpieczenie populacji orlika grubodziobego Aquila clanga w 

Polsce: opracowanie Krajowego Planu Ochrony oraz podstawowe działania 

ochronne (LIFE08 NAT/PL/000511) 

Projekt LIFE+ "Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie środkowym doliny 

Biebrzy. Etap I” (LIFE09 NAT/PL/000258) 

Dotacja NFOŚiGW „Ochrona zagroŜonych gatunków ptaków na obszarze Natura 

2000 :Ostoja Biebrzańska” poprzez wykup gruntów 

6,59 

136,57 

58,35 

18

Dotacja NFOŚiGW „Ochrona zagroŜonej populacji obuwika pospolitego 

(Cypripedium calceolus) poprzez wykup gruntów w Biebrzańskim Parku 

Narodowym. 

11,32 

Wykonanie prawa pierwokupu 36,45 

Zakup nieruchomości (środki własne BPN) 12,47 

Inne 29,08 

1.1.7. Prawne zobowiązania dotyczące działalności na obszarze lokalizacji 

Zgodnie z Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody, wszelkie projekty 

studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych 

planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego 

województw, w części dotyczącej parku narodowego i jego otuliny, wymagają uzgodnienia 

z dyrektorem parku narodowego. Realizacja inwestycji liniowych celu publicznego na obszarze 

parku narodowego jest moŜliwa tylko w uzasadnionych przypadkach, gdy brak jest rozwiązania 

alternatywnego i po zagwarantowaniu kompensacji przyrodniczej. Decyzję o realizacji inwestycji 

podejmuje minister właściwy do spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii dyrektora parku 

narodowego. Minister, w uzgodnieniu z dyrektorem parku, ustala zakres, miejsce, termin i sposób 

wykonania kompensacji przyrodniczej, zobowiązując do jej wykonania nie później, niŜ 

w terminie rozpoczęcia działań powodujących negatywne oddziaływanie. Koszty kompensacji 

przyrodniczej ponosi podmiot realizujący plan lub przedsięwzięcie. 

Dotychczas na obszarze BPN kompensacje wykonano jedynie raz, w ramach planowanej 

budowy obwodnicy Sztabina. Jej zakres obejmował odkrzaczanie oraz wykaszanie łąk 

w okolicach leśniczówki Barwik (basen dolny) w 2008 roku..Dodatkowo zaplanowano budowę 

oczka wodnego zlokalizowanego poza granicami BPN. Bardziej szczegółowe przepisy odnośnie 

oceny oddziaływania na środowisko oraz realizacji kompensacji przyrodniczych zawarte są w 

Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. 

W latach 1999-2006 w toku postępowania w sprawie ustalenia warunków zabudowy 

i zagospodarowania terenu BPN uzgodnił 394 inwestycje zlokalizowane w jego granicach 

i otulinie (Grygoruk 2006). Szczegóły przedstawiono w tabeli 7. 

Tabela 7 Inwestycje uzgodnione z BPN na obszarze Parku i jego otuliny w latach 1999-2006 

(Dane własne BPN). 

Rodzaj inwestycji 

19 

Liczba 

pozytywnych 

opinii 

Rodzaj inwestycji 

Budowa budynków mieszkalnych 86 Budowa innych budynków 7 

Liczba 

pozytywnych 

opinii

Budowa chlewni 3 Budowa lub remont oczyszczalni 

ścieków 

5 

Budowa obór 68 Remonty dróg 6 

Budowa garaŜy na sprzęt rolniczy 7 Remonty mostów 3 

Budowa innych budynków 

28 Budowa stacji paliw 4 

gospodarczych 

Budowa zbiorników na gnojowicę i płyt 92 Budowa wieŜ przeciwpoŜarowych 1 

gnojowych 

Budowa silosów 2 Budowa wieŜ 

telekomunikacyjnych 

5 

Inwestycje z zakresu budownictwa 

wodnego na potrzeby rolnictwa 

Budowa budynków mieszkalnych 

letniskowych 

Plan zagospodarowania przestrzennego 

dla budownictwa letniskowego 

obejmujący około 15 potencjalnych 

działek siedliskowych 

2 Budowa sieci 

elektroenergetycznych 

18 Budowa sieci kanalizacyjnych 7 

Budowa sieci 

telekomunikacyjnych 

Budowa innych obiektów rekreacyjnych 8 Budowa sieci wodociągowych 18 

Budowa wieŜ widokowych 4 Inne inwestycje 3 

12 

4 

W roku 2007 Biebrzański Park Narodowy uczestniczył w procesie tworzenia 

i uzgadniania planów zagospodarowania przestrzennego miejscowości położonych w 

granicach Parku i w jego strefie ochronnej. Zestawienie uzgadnianych dokumentów 

planistycznych przedstawiono w tabeli 8. 

Tabela 8 Zestawienie uzgadnianych dokumentów planistycznych w 2007 roku (dane własne BPN). 

Dokument planistyczny 

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo (tereny BPN oraz otuliny) 

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego części gminy Wizna 

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Goniądz (tereny BPN oraz 

otuliny) 

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dotyczący części obszaru miasta i gminy Goniądz (tereny BPN 

oraz otuliny) 

Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jaświły. (Obszar 

problemowy na terenie BPN). 

Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Jaświły (Obszar problemowy na terenie 

BPN) 

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podlaskiego (tereny Parku oraz otuliny) 

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowy Dwór 

20

W przypadku terenów, dla których nie ma obowiązujących dokumentów związanych 

z zagospodarowaniem przestrzennym, na obszarze BPN i jego otuliny, inwestycje prywatne 

realizowane są na podstawie decyzji o warunkach zabudowy. Projektowane inwestycje muszą 

być uzgadniane przez dyrektora Parku, zgodnie z zapisami Ustawy o planowaniu 

i zagospodarowaniu przestrzennym. W 2007 roku Biebrzański Park Narodowy zajmował się 159 

sprawami dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego BPN i otuliny. Sprawy dotyczyły 

uzgodnień decyzji o warunkach zabudowy (87 postanowień), decyzji o ustaleniu lokalizacji 

inwestycji celu publicznego (10 postanowień) oraz studiów uwarunkowań i kierunków 

zagospodarowania przestrzennego łącznie z miejscowymi planami zagospodarowania 

przestrzennego (4 postanowienia). Wydano 94 postanowienia pozytywne, 5 negatywnych i 2 

częściowo negatywne. Szczegóły przedstawia tabela 9. 

Tabela 9 Uzgadniane inwestycje na obszarze BPN w 2007 roku. 

Uzgodnienia decyzji o warunkach zabudowy w granicach BPN 

Budowy linii światłowodowej relacji Gdańsk – Olsztyn – Suwałki – Białystok we wsiach: Ostrowie, Jastrzębna 

Pierwsza, Jastrzębna Majątek, Balinka (gm. Sztabin) 

Realizacji zabudowy zagrodowej we wsi Sośnia w gminie Radziłów 

Budowy mostu drogowego zlokalizowanego we wsiach Stary RogoŜyn w gminie Lipsk oraz Koniuszki w gminie 

Nowy Dwór 

Odmowa uzgodnienia projektu decyzji dla inwestycji zlokalizowanych w granicach BPN 

Budowa napowietrznej linii elektroenergetycznej relacji Mogielnice – Kopytkowo w części przebiegającej przez 

nieruchomości znajdujące się w ochronie czynnej we wsiach Mogielnice i Dębowo (gm. Sztabin), w związku z 

czym inwestycja wymagała zgody Ministra Środowiska 

Budowa linii światłowodowej relacji Gdańsk – Olsztyn – Suwałki – Białystok w obrębach: Lasy Państwowe 

Nadleśnictwo Czarna Białostocka, Sławno, Suchodolina, Sadek, Miedzianowo, Zwierzyniec Mały, Hamulka, 

Kuderewszczyzna, Trzyrzeczki (gm. Dąbrowa Białostocka), inwestycja przebiegać miała przez obszar objęty 

ochroną ścisłą, w 2007 roku inwestor opracowywał nowy przebieg inwestycji 

Realizacja zabudowy zagrodowej we wsi Dębowo (gm. Sztabin), brak przyzwolenia na realizację inwestycji w 

strefie zalewowej 

Pozwolenia ustawowe i licencje 

Wszystkie obiekty będące źródłem szkodliwych oddziaływań na środowisko 

zlokalizowane są poza granicami BPN. Jednak ich bliskie sąsiedztwo wywiera wpływ na 

przyrodę Parku. Szczegóły odnośnie wydawanych pozwoleń i licencji na ich funkcjonowanie 

zamieszczono w załączniku 5. 

21

Na obszarze BPN istnieje prawna moŜliwość wydania zezwoleń na pozyskiwanie roślin, 

zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową, jeŜeli nie spowoduje to zagroŜenia dla dziko 

występujących populacji. Szczegóły dotyczące zasad wydawania wyŜej wymienionych pozwoleń 

reguluje Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody z późniejszymi zmianami. 

1.1.8. Dostęp publiczny 

Obszar Biebrzańskiego Parku Narodowego jest miejscem prowadzenia gospodarki przez 

miejscową ludność. Wśród uŜytków rolnych wyraźnie dominują łąki i pastwiska uŜytkowane 

corocznie lub co kilka lat. Udział gruntów ornych jest niewielki i ogranicza się jedynie do 

obrzeŜy BPN. Tereny wykorzystywane rolniczo obejmują róŜny areał w poszczególnych latach 

i uzaleŜnione są w duŜej mierze od warunków wodnych. Do momentu wprowadzenia 

wielkoobszarowego koszenia specjalistycznym sprzętem w ramach projektu LIFE Wodniczka w 

roku 2007, w latach mokrych wykaszane było około 4 000 ha, natomiast w latach suchych nawet 

ponad 10 000 ha. Rolnicy nie mają specjalnych ograniczeń co do sposobu prowadzenia 

gospodarki na obszarach będących ich własnością. 

Sieć osadnicza wewnątrz granic lokalizacji jest słabo rozbudowana, składa się z pięciu 

małych osad wiejskich (Budne-śarnowo, Sośnia, Gugny, Olszowa Droga i Budy). Ludność tych 

wsi liczy zaledwie kilkadziesiąt osób i ciągle maleje. Nieco większe zaludnienie występuje 

w miejscowościach sąsiadujących z Parkiem oraz na obszarach, które zostały wyłączone z granic 

BPN, tworząc w jego wnętrzu enklawy (RogoŜynek, Jałowo, Jagłowo, Dębowo, Polkowo, 

Jasionowo, Kopytkowo). W Ŝadnej z wyŜej wymienionych miejscowości nie ma 

zlokalizowanych zakładów przemysłowych. Mieszkańcy zajmują się głównie rolnictwem, a ich 

liczba równieŜ wyraźnie maleje. 

W lasach zarządzanych przez BPN, z wyjątkiem drzewostanów objętych ochroną ścisłą 

i stref całorocznych wokół gniazd gatunków strefowych, realizowane są zabiegi hodowlane 

i ochronne. Polegają one na poprawie struktury drzewostanów, odnawianiu luk powstałych 

w wyniku intensywnych Ŝerów kornika drukarza, przebudowie drzewostanów, ograniczaniu 

skutków silnego Ŝerowania niektórych gatunków owadów. Prywatne lasy w Biebrzańskim Parku 

Narodowym są źródłem drewna dla lokalnej ludności, gdyŜ nie ma istotnych prawnych przeszkód 

w ich eksploatacji. 

Sieć drogową Biebrzańskiego Parku Narodowego i jego okolic stanowią: 

− 4 drogi krajowe (19, 668, 669, 673), po których przebiega tranzyt międzynarodowy 

o parametrach ruchu cięŜkiego, 

− 7 dróg wojewódzkich o nawierzchni utwardzonej, 

22

− drogi powiatowe i gminne, o róŜnej jakości nawierzchni, obsługujące głównie ruch 

lokalny i turystyczny, 

− drogi lokalne, wykorzystywane przez miejscową ludność w celu dotarcia na tereny 

uŜytkowane rolniczo. 

Główną oś komunikacyjną BPN, przebiegającą wzdłuŜ doliny Biebrzy, stanowi droga 

powiatowa MęŜenin-Strękowa Góra-Osowiec, tzw. „Carska Szosa”, która po sztucznym nasypie 

z XIX wieku przecina Bagno Ławki. Ze względu na walory krajobrazowo-widokowe i 

przyrodnicze odcinek ten jest niezwykle atrakcyjny dla turystyki. W basenie środkowym, w 

pobliŜu zachodnich i północnych granic Parku, przebiegają jedynie drogi powiatowe i gminne 

obsługujące ruch lokalny. Dla obsługi komunikacyjnej basenu środkowego szczególne znaczenie 

ma droga Tama-Woznawieś-Grzędy, która umoŜliwia dojazd do najbardziej atrakcyjnej i 

najlepiej zagospodarowanej pod względem turystycznym części tego obszaru. W basenie górnym 

wzdłuŜ doliny Biebrzy przebiega droga powiatowa Mogilnica-Sztabin-Lipsk. 

W granicach BPN występują liczne drogi lokalne, wyłączone z dostępu publicznego, 

wykorzystywane przez miejscową ludność w celu dotarcia na tereny uŜytkowane rolniczo. 

Poruszanie się pojazdami mechanicznymi poza oznakowanymi drogami publicznymi jest 

zabronione. W uzasadnionych przypadkach istnieje moŜliwość uzyskania pisemnej zgody od 

dyrekcji BPN na poruszanie się pojazdami mechanicznymi poza drogami publicznymi. 

Dolinę Biebrzy, na odcinku biegnącym w granicach BPN, przecina sześć dróg 

z przeprawami mostowymi: 

− droga krajowa nr 8 Białystok-Korycin-Augustów-Suwałki-Granica Państwa, 

− droga krajowa nr 65 Białystok-Ełk-Gołdap-Granica Państwa, 

− droga wojewódzka nr 673 Lipsk-Dąbrowa Białostocka-Sokółka, 

− droga powiatowa Dolistowo-Dębowo-Białobrzegi, która przebiega przez tereny o duŜych 

walorach krajobrazowo-widokowych i przyrodniczych, umoŜliwia dojazd do Śluzy 

Dębowo, Kanału Augustowskiego i wsi Jagłowo, 

− droga powiatowa Goniądz-Wołka Piaseczna-Białogrądy, obsługująca ruch lokalny, 

− droga Kamienna Nowa-Jastrzębna obsługująca ruch lokalny. 

Przez teren BPN przebiegają równieŜ dwie linie kolejowe: Białystok-Ełk oraz Sokółka-Suwałki. 

Są to linie jednotorowe. Obsługują połączenia lokalne i pociągi dalekobieŜne. Liczba pociągów 

pasaŜerskich i towarowych na wyŜej wymienionych trasach jest niewielka. 

Udostępnianie Biebrzańskiego Parku Narodowego turystom odbywa się zgodnie 

z przepisami Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. z późn. zm. Warunki 

udostępniania parku narodowego obejmują w szczególności czas oraz wyznaczone miejsca, 

w których moŜliwe jest przebywanie ludzi. Turyści mogą za darmo przemieszczać się po 

wszystkich drogach publicznych w obrębie Parku, natomiast w przypadku odwiedzania szlaków 

23

turystycznych oraz punktów widokowych muszą zakupić bilet do Parku. Turyści mają do 

dyspozycji oznakowane szlaki piesze i rowerowe, szlak konny, ścieŜki przyrodnicze i edukacyjne 

z tablicami informacyjnymi, parkingi dla samochodów, stanowiska do obserwacji zwierząt oraz 

wieŜe i punkty widokowe (Tabela 10). Szlaki wodne obsługujące ruch turystyczny w granicach 

BPN to Kanał Augustowski, rzeka Jegrznia i Ełk oraz Biebrza od ujścia Kanału Augustowskiego 

do ujścia Narwi. 

Z udostępniania turystycznego wyłączony jest obszar ochrony ścisłej oraz strefy wokół 

gniazd gatunków strefowych. Sieć dróg publicznych, szlaków, ścieŜek i sieć osadniczą lokalizacji 

i jej najbliŜszej okolicy pokazano na mapie w załączniku kartograficznym. 

Tabela 10 Szlaki i ścieżki przyrodnicze przebiegające przez teren Biebrzańskiego Parku 

Narodowego, stan 2009 r.. 

Nazwa lub numer według systemu PTTK 

Znak 

/Kolor 

Rodzaj 

Długość 

[km] 

PL -2544-y 

Pieszy, dostępny dla 

śółty 

64,3 

WIZNA – Burzyn – Twierdza Osowiec – GONIĄDZ 

turystyki rowerowej 

PL-2551-n WIZNA – Góra Strękowa – Laskowiec – Barwik – 


Olszowa Droga – Goniądz – Dolistowo – Jagłowo – Trzyrzeczki – Niebieski 

130,7 


Jałowo – LIPSK 

PL-2549-c GUGNY – BARWIK Czerwony Pieszy 9,5 

PL-2550-y TRZCIANNE – Werykle – Chojnowo – Gugny – Stójka 

śółty Pieszy 20,5 

– Nowa Wieś – TRZCIANNE 

PL-258-z 


Zielony 

78,3 

AUGUSTÓW – Jastrzębna –LIPSK 


PL-2540-c RAJGRÓD – Okoniówek – Rybczyzna – Woźnawieś – 


leśniczówka Grzędy –„Nowy Świat” –„Wilcza Góra” – „Kapli Czerwony 

41,6 


Dołek” –„Dział Kumkowskiego” – węzeł szlaków 

PL-2541-y 

TAMA – Kuligi – Orzechówka –Węzeł szlaków „TAJENKO” 

śółty 



„NOWY ŚWIAT” – Kopytkowo – Jasionowo – Dębowo – 

śółty 

POLKOWO 

Pieszy 10,1 

PL-2545-c 

GONIĄDZ – Wólka Piaseczna – Kapice – rzeka Ełk – RUDA 

Czerwony Pieszy 29,0 

PL-2548-s SOŚNIA – MARACHY Czarny Pieszy 1,4 

20,3 

PL-2547-z 

OSOWIEC-TWIERDZA – Przechody – Ciszewo – KULIGI 

PL-2543-z LEŚNICZÓWKA GRZĘDY- „Solistowska Góra” – 

„Łągiew” – Węzeł szlaków 

Zielony Pieszy 37,7 

Zielony Pieszy 7,0 

PL-2542-n LEŚNICZÓWKA GRZĘDY- „II i III Grzęda” – 

Niebieski Pieszy 4,7 

„KAPLICZKA” 

PL-2544-s Czarny Pieszy 2,2 

24

Nazwa lub numer według systemu PTTK 

„UROCZYSKO DĘBY”- „Góra Partyczyzna” – „Kapli Dołek” 

Znak 

/Kolor 

Rodzaj 

Terenowy Ośrodek Edukacyjny (TOE) Czerwony ŚcieŜka edukacyjna 2,0 

Terenowy Ośrodek Edukacyjny (TOE) Zielony ŚcieŜka edukacyjna 2,2 

"Grobla Honczarowska" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 4,2 

"Torfowisko wysokie" Czarny ŚcieŜka edukacyjna 1,0 

"Las" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 3,2 

"Wokół Fortu IV Twierdzy Osowiec" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 4,5 

"Brzeziny Kapickie" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 4,2 

"Wydmy" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 2,3 

"Barwik" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 2,5 

"Długa Luka" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 0,4 

Długość 

[km] 

"Błota Biebrzańskie - Nowy Lipsk" Czerwony ŚcieŜka przyrodnicza 3 lub 4 

"Błota Biebrzańskie - Szuszalewo" Czerwony ŚcieŜka przyrodnicza 2,5 

"Las w zasięgu ręki" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 0,15 

„Borek bartny” śółty ŚcieŜka edukacyjna 0,25 

„Biały Grąd” Zielony ŚcieŜka edukacyjna 3,2 

LO-7001y RAJGRÓD- Wojdy – Rybczyzna – Woźnawieś – Kuligi śółty Rowerowy 19,5 

– LEŚNICZÓWKA GRZĘDY 

LO-7002z GRAJEWO – Kapice – Osowiec – OSOWIEC- Zielony Rowerowy 43,5 

TWIERDZA 

BK-7007z OSOWIEC-TWIERDZA – Uścianek – Wilamówka – 

Trzcianne – GUGNY 

Zielony Rowerowy 25,0 

B-11c „Podlaski Szlak Bociani” Czerwony Rowerowy 60 

R-11EURO Velo Odcinek: WIZNA Burzyn –Brzostowo –Radziłów 

–Klimaszewnica –Białaszewo –Okół –Ruda – Modzelówka – 

Zielony 

Pieńczykówek – Stoczek –Ciszewo –Kuligi –„Las Grzędy” – 

Rowerowy 106,4 

Woznawieś –Orzechówka –Tajenko –ŚLUZA SOSNOWO 

Szlak im. Karola Brzostowskiego WILKOWNIA –Balinka – 

Jastrzębna PKP – Krasnybór –Lebiedzin –Podcisówek –Huta – Niebieski Rowerowy 44,3 

SZTABIN 

BK-7006n OSOWIEC-TWIERDZA Płochowo – Goniądz – Mońki 

–Jaświły –Mikicin – Karpowicze –Suchowola –Okopy – 

Laudańszczyzna – Ostrówek – Horodnianka – Domuraty – Niebieski Rowerowy 126 

Zwierzyniec Wielki – Grodzisk – Jałówka – Kopciówka – Połomin 

– Kizielany – Zabrodzie –KORYCIN 

Szlak kajakowy rzeką Biebrzą ROGOśYNEK – RUŚ Kajakowy 145,7 

Rzeki Jegrznia i Ełk Wariant I: Jegrznia, Ełk, Biebrza, Wariant II: 

72,0- 

Kajakowy 

Jegrznia, K. Woznawiejski, Ełk, Biebrza 

51,4 

Kanał Augustowski AUGUSTÓW – Śluza Białobrzegi –Śluza 

Borki – Śluza Sosnowo-Śluza Dębowo – rzeka BIEBRZA 

Kajakowy 34,2 

Szlak konny Puszczy Augustowskiej LEŚNICZÓWKA GRZĘDY 

– Orzechówka – Tajenko – Śluza Sosnowo, nadleśnictwa: 

Białobrzegi, Augustów, Płaska, Szczebra, Suwałki, WIGIERSKI 

PARK NARODOWY 

Konny 246 

25

1.1.9. Programy dotacji finansowych 

Spośród gruntów naleŜących do Biebrzańskiego Parku Narodowego do dopłat 

bezpośrednich z tytułu uŜytkowania ziemi w 2007 roku zgłoszonych zostało 262,08 ha. 

Programami rolnośrodowiskowymi objętych zostało kolejne 217,03 ha. Były to łąki jednokośne 

koszone po 1 lipca (147,40 ha) lub po 15 sierpnia (69,63 ha). W 2007 roku, róŜnymi rodzajami 

dotacji na terenach Skarbu Państwa zarządzanych przez BPN objętych zostało około 1170 ha 

(Tabela 11). 

W 2008 roku Biebrzański Park Narodowy rozpoczął dzierŜawienie i uŜyczanie gruntów 

podmiotom zewnętrznym. W 2012 część umów rozwiązano. Największa powierzchnia gruntów 

wydzierŜawionych lub oddanych w uŜytkowanie przez Biebrzański Park Narodowy wynosiła 

13 099,4 ha (stan na 31 sierpnia 2012 r.). DzierŜawcy zobowiązani zostali do prowadzenia 

zabiegów ochronnych. W sumie w latach 2009 – 2012 działaniami (odkrzaczanie i koszenie) 

objęto obszar blisko 6 900 ha. 

Spośród gruntów prywatnych połoŜonych wewnątrz granic BPN, do programów 

rolnośrodowiskowych w latach 2005-2007 zgłoszonych zostało ok. 1593 ha. Były to w 

zdecydowanej większości półnaturalne łąki jednokośne. W kolejnym 2008 roku zgłoszone 

zostały następne 325 ha, głównie do pakietu 3.1 „Ekstensywna gospodarka na łąkach i 

pastwiskach”. 

Pozostałe działki prywatne uŜytkowane rolniczo i zgłoszone do dopłat bezpośrednich 

objęte są płatnościami obszarowymi oraz programem wsparcia obszarów o niekorzystnych 

warunkach gospodarowania (ONW). Ze względu na brak aktualnego planu ochrony na obszarze 

Natura 2000 nie jest moŜliwe uzyskanie dotacji z tytułu zalesiania gruntów rolnych i innych niŜ 

rolne. Tereny objęte dotacjami przedstawione zostały na mapie w załączniku kartograficznym. 

Wg informacji GDOŚ powierzchnia gruntów objętych wszystkimi dopłatami obszarowymi w 

Biebrzańskim Parku Narodowym wynosi ok. 17 000 ha 

26

Tabela 11 Obszary objęte dotacjami obszarowymi w granicach Biebrzańskiego Parku Narodowego do roku 2009. 

Program 

Data 

rozpoczęcia/ 

zakończenia 

Rodzaj dotacji 

Powierzchnia 

(ha) 

Wykonywane prace 

Instytucja 

otrzymująca 

dotacje 

Komentarz 

Ochrona wodniczki w 

Polsce i Niemczech 

2007 r./ 

2011 

LIFE Nature 

1934 

287,5 

Koszenie 

Odkrzaczanie 

BPN i partnerzy 

projektu 

Celem projektu jest stabilizacja 

populacji wodniczki, poprawa 

warunków siedliskowych oraz 

zwiększenie powierzchni siedlisk 

optymalnych 

Ochrona populacji 

cietrzewia w BPN 

2006 r./ 

2008 r. 

Dotacja NFOŚ 

412 

144 

Koszenie terenów otwartych 

Odkrzaczanie 

BPN 

Celem projektu jest poprawa 

warunków siedliskowych 

cietrzewia 

Ochrona cennych 

zbiorowisk roślinnych 

w BPN 

2006 r./ 

2008 r. 

Dotacja NFOŚ 

163,8 

55,4 

915,8 

Koszenie 

Odkrzaczanie 

Usunięcie gatunków 

inwazyjnych 

BPN 

Celem projektu jest powstrzymanie 

sukcesji w cennych zbiorowiskach 

nieleśnych 

Przywrócenie orła 

przedniego oraz 

czynna ochrona 

orlików krzykliwego i 

grubodziobego w BPN 

2007 r./ 

2010 r. 

Dotacja NFOŚ 

150 

200 

Koszenie 

Odkrzaczanie 

BPN 

Celem projektu jest poprawa 

jakości Ŝerowisk orłów, dodatkowo 

montowane są platformy 

gniazdowe 

Programy rolnośrodowiskowe 

2007 r./ 

2013 r. 

Utrzymanie łąk 

ekstensywnych 

217,03 Wykaszanie z 

pozostawieniem części 

1785 

obszaru niekoszonego 

BPN 

Właściciele 

prywatni 

Rekompensata utraconych korzyści 

na skutek prowadzenia 

ekstensywnej gospodarki 

Dopłaty bezpośrednie 

2007 r./ 

- 

Dopłaty 

bezpośrednie i 

ONW 

262,08 

Brak danych 

Utrzymanie dobrej praktyki 

rolnej 

BPN 

Właściciele 

prywatni 

Otrzymywane z tytułu rolniczego 

uŜytkowania gruntów 

27

1.2. INFORMACJE ŚRODOWISKOWE 

1.2.1. Ukształtowanie terenu 

Dolina Biebrzy jest największym w północno-wschodniej Polsce obniŜeniem terenowym, 

ciągnącym się na długości ponad 150 km. Jej współczesny kształt związany jest głównie 

z ostatnim glacjałem, zwanym zlodowaceniem Wisły. Właśnie wówczas, po ustąpieniu lodowca 

(około 10 tys. lat temu) rozpoczął się proces tworzenia dzisiejszych mokradeł, który trwa 

nieprzerwanie do chwili obecnej (Banaszuk 2004). 

Czynnikiem odgrywającym waŜną rolę w kształtowaniu warunków siedliskowych Kotliny 

Biebrzańskiej jest specyficzna rzeźba terenu. Dolina Biebrzy otoczona jest od wschodu, zachodu 

i południa przez wysoczyzny morenowe: Białostocką, Kolneńską i Wysokomazowiecką, 

natomiast od północy graniczy z Pojezierzem Ełckim i Równiną Augustowską. Rzeźba dna 

doliny jest łagodnie ukształtowana. Największe urozmaicenie występuje na polach wydmowych, 

nieco mniejsze na piaszczystych powierzchniach mineralnych. Najbardziej płaską powierzchnię 

mają rozległe torfowiska. Powierzchnia równiny torfowiskowej wznosi się najwyŜej w okolicach 

Lipska, osiągając 120-122 m n.p.m. Następnie opada zgodnie z biegiem rzeki do około 114 m w 

okolicy Rutkowszczyzny i do 109-108 m na północ od Dolistowa i Goniądza. NajniŜej połoŜone 

oraz najbardziej płaskie tereny to obszar Bagna Ławki, wznoszący się 102-103 m n.p.m. 

Powierzchnie mineralne w dolinie Biebrzy zalegają na róŜnych wysokościach i pochylają się 

przewaŜnie zgodnie z ogólną pochyłością doliny, miejscami tworząc niewielkie wzniesienia 

zwane grądzikami (Banaszuk 2004). 

W dolinie Biebrzy wyróŜnia się trzy jednostki geomorfologiczne zwane basenami (rys. 3). 

Basen górny obejmuje wąską dolinę o długości 40 km i powierzchni 12 000 ha, rozpościerającą 

się na wschód od Sztabina. Pokłady torfu mają miąŜszość 3-6 m i są częściowo podścielone 

gytią. Pod osadami biogenicznymi znajduje się 5-10 metrowa warstwa utworów piaszczysto- 

Ŝwirowych. Nad płaską powierzchnią torfowisk górują wyspy morenowe o róŜnej wielkości i 

kształcie, na których usytuowane są wsie: RogoŜyn, RogoŜynek, Jałowo czy Szuszalewo. 

Basen środkowy ma kształt zbliŜony do prostokąta o wymiarach 20 x 40 km. Torfowiska 

zajmują powierzchnię 50 tys. ha, a miąŜszość torfu waha się w granicach od 0, 5 do 3, 0 m. 

W północnej jego części, pod złoŜami torfu, zalega piasek i Ŝwir, a w południowej osady wodne 

i glina. WzdłuŜ rzek ciągną się wąskie, mułowe strefy przykorytowe oraz szerokie pasy torfowisk 

szuwarowych. Północne partie basenu, pozbawione zalewów rzecznych wypełnione są torfami 

leśnymi lub sporadycznie mechowiskowo-przejściowymi. Zaledwie 2-3 m ponad powierzchnię 

torfowisk wyniesione są niewielkie wyspy morenowe (podłoŜe mineralne). . Powstały na nich 

wsie: Dębowo, Polkowo, Jasionowo i Kopytkowo. Od strony północnej na obszar Kotliny 

Biebrzańskiej wchodzą sandry, zajmując w basenie środkowym rozległe powierzchnie. Układ 

29

hydrologiczny tej części doliny jest znacznie zmieniony przez człowieka, poniewaŜ 

wybudowanie kanałów: Augustowskiego, Woznawiejskiego i Rudzkiego spowodowało trwałe 

obniŜenie poziomu wód gruntowych i przesuszenie torfowisk. 

Basen dolny Biebrzy ma kształt rynny o długości 30 km i szerokości 12-15 km. 

Torfowiska zajmują tu powierzchnię 21 000 ha. Bezpośrednio do koryta rzeki przylega strefa 

mułowa, rozszerzająca się stopniowo do 2 km. Rzeźbę terenu urozmaicają liczne starorzecza oraz 

ciągnący się od Osowca do kolonii Nowa Wieś - pas wydm, wznoszący się 2-3 m powyŜej 

torfowisk, który oddziela strefę dolinową Biebrzy od zatorfionej rynny poglacjalnej przylegającej 

do wysoczyzny. Cechą charakterystyczną basenu dolnego jest płaskie podłoŜe torfowe z 

występującymi niewielkimi wzniesieniami mineralnymi. MiąŜszość torfu nie przekracza na ogół 

2 m, niewiele jest zagłębień o większej miąŜszości, wypełnionych gytią lub torfami 

mechowiskowymi (śurek 2005). Szczegóły dotyczące geologii obszaru objętego projektem 

przedstawiono na mapie 8. 

Rysunek 3 Podział na baseny doliny Biebrzy. 

Dolinę Biebrzy charakteryzuje trwający tu nadal w przewaŜającej części doliny, 

akumulacyjny rozwój torfowisk. Jednak na duŜych obszarach, zwłaszcza w basenie środkowym, 

zaznaczają się równieŜ procesy destrukcji złoŜa torfu. Największe znaczenie ma w nich proces 

30

decesyjny torfowisk. W granicach BPN w fazie decesji, czyli ubytku masy organicznej, znajduje 

się 23% gleb hydrogenicznych w basenie górnym, 44% w basenie środkowym i 10% w basenie 

dolnym. Proces murszenia wywołany został przez działalność gospodarczą człowieka, związaną 

z prowadzeniem melioracji odwadniających (Banaszuk, Szuniewicz 2001). 

Specyfiką Biebrzańskiego Parku Narodowego jest duŜy udział gleb hydrogenicznych, 

zajmujących blisko 92% powierzchni wszystkich gleb (Tabela 12, mapa 9). 

Znacznie mniejszą powierzchnię zajmują gleby mineralne (4 891 ha) i wody (891 ha). 

Dominują powierzchniowo lekkie gleby piaszczyste, zaliczane najczęściej do typu gleb 

rdzawych. Wykształciły się one na przesuszonych piaskach wydmowych i sandrowych. (Tabela 

13). Gleby mineralne charakteryzują się niekorzystnymi właściwościami i małą odpornością na 

degradację. Zawierają mało materii organicznej (zwłaszcza gleby inicjalne), słabo związanej z 

materiałem mineralnym. Porośnięte są głównie lasami, a tylko niewielka ich część jest 

uŜytkowana jest jako grunty orne. 

Tabela 12 Gleby Biebrzańskiego Parku Narodowego (Banaszuk, Szuniewicz 2001). 

Basen górny Basen środkowy Basen dolny BPN 

Gleby 

ha % Ha % ha % ha % 

Mineralne 451 7,9 1 571 5,4 2 869 12,3 4 891 8,4 

Hydrogeniczne 5 289 92,1 27 667 94,6 20 485 87,8 53 441 91,6 

Ogółem 5 740 100 29 238 100 23 354 100 58 332 100 

Tabela 13 Gleby mineralne Biebrzańskiego Parku Narodowego (Banaszuk, Szuniewicz 2001) 

Gleby 

Basen górny Basen środkowy Basen dolny BPN 

ha % ha % ha % ha % 

Gleby inicjalne 49 9,5 149 3,0 

Gleby rdzawe 285 63,2 1252 79,7 2458 85,7 3995 81,7 

Gleby bielicowe i bielice 141 9,0 163 5,7 304 6,2 

Gleby brunatne 11 0,7 2 0,1 13 0,3 

Gleby płowe 66 36,8 166 3,4 

Gleby bielicowe i glejobielice 178 6,2 178 3,6 

Czarne ziemie 18 1,1 68 2,3 86 1,8 

Ogółem 451 100,0 1571 100,0 2869 100,0 4891 100,0 

Do grupy gleb hydrogenicznymi zaklasyfikowano: gleby torfowe, torfowo-murszowe, 

murszowate, mułowe i torfowo-mułowe, mułowo-glejowe, torfowo-glejowe oraz mady (Tabela 

14). Co prawda w aktualnej systematyce gleb Polski gleby torfowo-glejowe, mułowo-glejowe i 

mady rzeczne nie naleŜą do działu gleb hydrogenicznych, ale wprowadzony przez Banaszuka i 

Szuniewicz (2001) podział, uwzględniający specyfikę BPN, wydaje się być uzasadniony. 

31

Kompleks gleb hydrogenicznych BPN jest największym zwartym tego typu obszarem 

w kraju. Specyficzne właściwości i duŜa odrębność gleb hydrogenicznych, a zwłaszcza 

najwaŜniejszych z nich gleb torfowych, wynikają ze zwiększonej zawartości materii organicznej 

(od 3 do ponad 90%), która decyduje o właściwościach fizycznych i chemicznych. Gleby 

hydrogeniczne odgrywają znaczącą rolę w regulacji gospodarki wodnej dzięki akumulacji wody, 

opóźnianiu jej odpływu oraz oddziaływaniu na tereny przyległe. Szacuje się, Ŝe w torfach BPN 

retencjonowanych jest około 500 mln m 3 wody. 

Tabela 14 Gleby hydrogeniczne Biebrzańskiego Parku Narodowego (Banaszuk, Szuniewicz 2001). 

Gleby 

Basen górny Basen środkowy Basen dolny BPN razem 

ha % ha % ha % ha % 

Mułowe i torfowo-mułowe 17 0,3 1 399 5,1 888 4,3 2 304 4,3 

Mułowo-glejowe - - 85 0,3 2 098 10,2 2 183 4,1 

Torfowo i torfiasto-glejowe - - 342 1,2 1 373 6,7 1 715 3,2 

Mady - - - - 296 1,5 296 0,6 

Torfowe 4 029 76,2 10 860 39,3 13 784 67,3 28 673 53,6 

Torfowo-murszowe 1 170 22,1 13 483 48,7 1 184 5,8 15 837 29,6 

Murszowate 73 1,4 1 498 5,4 862 4,2 2 433 4,6 

Razem: 5 289 27 669 100 20 485 100 53 441 100 

Największą wartość przyrodniczą posiadają gleby hydrogeniczne w fazie akumulacji, 

występujące w stanie naturalnym oraz w mniejszym stopniu w fazie rekompensacji, następującej 

w przypadku bardzo umiarkowanego odwodnienia i darniowego uŜytkowania. Natomiast po 

odwodnieniu mokradeł dokonywanym dla celów rolniczych lub w wyniku prac 

hydrotechnicznych następuje faza decesji. Przerwanie procesu zabagniania powoduje w glebach 

wyraźne zmiany ilościowe i jakościowe, których skutkiem jest stałe ubywanie materii 

organicznej, uwalnianie azotu mineralnego, dwutlenku węgla, oraz systematyczne obniŜanie 

powierzchni gleb. Na terenie BPN największy areał 

(około 65% wszystkich gleb 

hydrogenicznych) zajmują gleby hydrogeniczne w fazie akumulacji (Tabela 15). Wśród nich 

zdecydowanie przewaŜają gleby torfowe. DuŜa powierzchnia gleb nieodwodnionych, 

akumulujących materię organiczną, z przewagą gleb torfowych ma dla przyrody Parku 

szczególne znaczenie. Dlatego jednym z celów ochrony BPN jest utrzymanie obecnego areału 

gleb bagiennych w przyszłości. Podstawowym zabiegiem na glebach bagiennych Doliny jest 

utrzymywanie występującego wysokiego uwilgotnienia oraz renaturalizacja obszarów wcześniej 

odwodnionych. 

32

Tabela 15 Gleby hydrogeniczne BPN w fazie akumulacji; 

1) 

hydrogenicznych razem (Banaszuk, Szuniewicz 2001). 

- w stosunku do gleb 

Gleby 

Basen 

Górny Środkowy Dolny 

ha % 1) Ha % 1) ha % 1) 

BPN 

ha % 1) 

Torfowe 4 029 76,2 10 860 39,3 13 784 67,4 28 673 53,7 

Mułowe 17 0,3 1 399 5,1 888 4,3 2 304 4,3 

Mułowo-glejowe - - 85 0,3 2 098 10,2 2 183 4.1 

Gruntowo-glejowe - - 342 1,2 1 373 6,7 17 15 3.2 

Razem gleby w fazie 

akumulacji 

4 046 76,5 12 686 45,9 18 143 88,6 34 875 65,3 

Razem gleby hydrogeniczne 5 289 - 27 667 - 20 485 - 53 441 - 

Gleby hydrogeniczne w fazie decesji stanowią około 35% gleb hydrogenicznych Parku. 

Odwodnienie części gleb hydrogenicznych na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego 

zapoczątkowało szereg przemian określanych jako proces murszenia, Oprócz Proces murszenia 

powoduje ubytek substancji organicznej, wzrost Ŝyzności siedlisk, a to pociąga za sobą zmiany w 

składzie szaty roślinnej, a w konsekwencji w siedlisku wodniczki. (Banaszuk, Szuniewicz 2001). 

Rysunek 4 Udział powierzchniowy typów gleb Biebrzańskiego Parku Narodowego 

33

1.2.2. Hydrologia 

Sieć hydrograficzna i jej zmiany 

Biebrzański Park Narodowy połoŜony jest w dorzeczu Biebrzy, drugiego co do wielkości 

dopływu Narwi. Wody powierzchniowe BPN zajmują 891 ha, co stanowi 1,6% obszaru Parku 

(mapa 10). Źródła Biebrzy znajdują się w okolicach Nowego Dworu na wysokości 157,5 m 

n.p.m. Początkowo rzeka płynie w kierunku północnym w wąskiej, erozyjnej dolinie, z licznymi 

zakolami. Po opuszczeniu wysoczyzny wypływa na obszerną pradolinę, gdzie przyjmuje swój 

pierwszy prawy dopływ - Nurkę. Od tego miejsca, aŜ do ujścia do Narwi, Biebrza płynie przez 

Kotlinę Biebrzańską. W granicach kotliny rzeka tworzy liczne boczne koryta i starorzecza, 

prowadzące wodę jedynie w okresie wezbrań. Długość rzeki oceniana jest na 162,8 km, z czego 

155 km znajduje się w granicach BPN (Tabela 16). Biebrza uchodzi do Narwi pod wsią Ruś na 

wysokości 99,9 m n.p.m. Powierzchnia Biebrzańskiego Parku Narodowego stanowi około 8% 

powierzchni całej zlewni Biebrzy (Byczkowski, Okruszko 2001). 

Tabela 16 Długości rzek, powierzchnie dorzeczy, średnie spadki podłużne Biebrzy i jej 

ważniejszych dopływów (Byczkowski, Fal 2004). 

Rzeka Długość [km] Powierzchnia dorzecza [km 2 ] Spadek ‰ 

Biebrza 162,8 7057,4 0,36 

Sidra 32,8 298,6 1,46 

Lebiedzianka 15,8 163,2 0,66 

Jastrzębianka 7,7 80,9 1,14 

Netta 102,4 1336,1 0,78 

Brzozówka 55,8 696,8 1,18 

Jegrznia 110,6 1011,1 1,08 

Ełk 113,6 1524,5 0,73 

Wissa 49,0 517,3 1,60 

Dorzecze Biebrzy charakteryzuje się duŜą asymetrycznością rozkładu dopływów. 

PrawobrzeŜna część stanowi 75,5% całości, natomiast część lewobrzeŜna jedynie 24,5%. Na 

obszarze dorzecza Biebrzy występuje wiele jezior naleŜących do Pojezierza Suwalskiego 

i Równiny Augustowskiej, znajdujących się w zlewni Netty (Rospudy) oraz Pojezierza Ełckiego, 

odwadnianego przez rzeki Ełk i Jegrznię. Ogółem jeziora zajmują 156,9 km 2 , co stanowi 2,3% 

powierzchni całego dorzecza. 

Spadki zwierciadła wody Biebrzy są nierównomierne (Tabela 16, Tabela 17). 

Największe wartości (11‰) występują w okolicy źródeł, najmniejsze (0,04 – 0,05‰) 

34

obserwowane są na wielu odcinkach obszaru pradoliny. Średni spadek Biebrzy od źródeł do 

ujścia wynosi 0,36‰, natomiast średni spadek na obszarze pradoliny jest niemal o połowę 

mniejszy i wynosi jedynie 0,15‰ (Byczkowski, Fal 2004). 

Tabela 17 Spadki zwierciadła wody na poszczególnych odcinkach biegu Biebrzy (Byczkowski, 

Okruszko 2001). 

Odcinek 

Długość [km] 

Spadek w [‰] 

Maks. Średni Min. 

Basen 

Źródło – ujście Niedźwiedzicy 14,0 13,0 2,97 0,60 Górny 

Ujście Niedźwiedzicy – wodowskaz Sztabin 48,3 0,20 0,08 0,04 Górny 

Wodowskaz Sztabin – ujście Brzozówki 26,9 0,45 0,25 0,20 Środkowy 

Ujście Brzozówki – wodowskaz Osowiec 30,1 0,09 0,07 0,05 Środkowy 

Wodowskaz Osowiec – ujście do Narwi 51,3 0,22 0,13 0,11 Dolny 

Na części obszaru dorzecza Biebrzy wykonano melioracje osuszające teren. 

Pierwsze zmiany sieci hydrograficznej miały miejsce już w latach 1823-1838. 

Wybudowano wówczas Kanał Augustowski, następnie kanał Rudzki i Woźnawiejski 

oraz wiele innych mniejszych rowów i kanałów. W lata 1845-1861 prowadzono kolejne 

prace zmierzające do umożliwienia wykorzystania rolniczego łąk bagiennych dla 

potrzeb zbioru siana. Duże obszary na obrzeżach BPN zmeliorowano w latach 1950- 

1970. Wybudowano wówczas system odwadniający Bagna Kuwasy o powierzchni ok. 

10 tys. ha, oparty o Kanał Kuwaski oraz system nawodnień podsiąkowych, z poborem 

wody z jeziora Rajgrodzkiego. Łącznie wykonano wówczas 156 km kanałów i rowów 

oraz 41,8 km doprowadzalników. 

Najmocniej przekształconą hydrologicznie częścią doliny jest basen środkowy, z 

bardzo silnie przebudowaną siecią wodną, głównie na skutek budowy Kanału 

Woźnawiejskiego (odprowadzającego wody Jegrzni) oraz Rudzkiego 

(odprowadzającego wody rzeki Ełk). Na stosunki wodne tego obszaru wpływają 

również kanały Łęk i Kapicki, które są obecnie silnie zarośnięte i prowadzą niewielkie 

ilości wody. 

W znacznie mniejszym rozmiarze prace hydrotechniczne prowadzone były w 

basenie górnym i dolnym. Ten ostatni ma najbardziej naturalny charakter. Jednak i na 

jego obszarze w latach 1920-1930 wykonano sieć rowów odwadniających, 

przekształcająca liczne starorzecza. Pomimo braku konserwacji i znacznego zarastania, 

35

owy te nadal przyśpieszają odpływ wód do rzeki. Większość cieków naturalnych 

dopływających do Biebrzy, takich jak Klimaszewnica i Kosódka, sztucznie 

wyprostowano w celu przyśpieszenia spływu wód i osuszenia torfowisk. W samym 

korycie Biebrzy nie prowadzono prawie żadnych prac regulacyjnych, dzięki czemu 

rzeka zachowała swój naturalny charakter. Jedyną interwencją człowieka było okresowe 

wykaszanie roślinności latem dla umożliwienia żeglugi, oraz sporadyczne odmulanie 

koryta w górnym odcinku rzeki, dla umożliwienia grawitacyjnego odpływu wody z 

przyległych do doliny obiektów melioracyjnych. Pewne prace regulacyjne, związane z 

nieznaczną korektą koryta rzeki, przeprowadzono na krótkim odcinku rzeki poniżej 

ujścia Kanału Augustowskiego. 

Szacuje się, Ŝe w dolinie Biebrzy łącznie zmeliorowano około 12 000 ha torfowisk, z 

czego w basenie górnym 3 060 ha, w basenie środkowym około 7 350 ha i w basenie dolnym 1 

596 ha. Obiekty melioracyjne występujące w granicach BPN zajmują łącznie 6 700 ha, z czego 1 

870 ha to obiekty czynne (Bielak 2006). 

W granicach Biebrzańskiego Parku Narodowego nie ma urządzeń hydrotechnicznych, z 

wyjątkiem omówionych wcześniej kanałów i rowów, mogące mieć wpływ na zasoby wodne i 

reŜim wód powierzchniowych. DuŜą inwestycją poza granicami BPN, która moŜe być 

wykorzystana dla celów ochrony BPN jest jezioro Rajgrodzkie ze sztucznie utworzoną 

pojemnością retencyjną wynoszącą 20 mln m 3 . W tabeli 18 podano zestawienie obiektów 

melioracyjnych, które częściowo znajdują się w granicach BPN. W większości obszary te są 

uŜytkowane rolniczo jako łąki i pastwiska. 

Tabela 18 Obiekty melioracyjne częściowo znajdujące się w granicach Biebrzańskiego Parku 

Narodowego. 

Nazwa obiektu Zlewnia rzeki Gmina 

Powierzchnia Powierzchnia 

zmeliorowana [ha] nawadniana [ha] 

Ostrowie Biebrza Sztabin 126 45 

Sztabin Biebrza Sztabin 397 - 

Czarniewo Biebrza Sztabin 680 90 

Jaminy-Janówek Biebrza Sztabin 510 380 

Mogielnice Jaziewianka Sztabin 510 380 

Jaziewo Jaziewianka Sztabin 954 210 

Polkowo Kanał Augustowski Sztabin 511 182 

Kuwasy II Stary Ełk Rajgród 711 522 

Kropiwna-Kamienna Kropiwna Dąbrowa Biał. 322 100 

Małowista-Chmielówka Małowista Dąbrowa Biał. 101 - 

Małowista-Chmielówka Małowista Suchowola 57 - 

Horodnianka-śakło Horodnianka Suchowola 301 123 

Podostrówek Biebrza Suchowola 1070 138 

36

Głęboczyzna-Podostródek Rów Brzozówka Suchowola 1070 138 

Karpowicz Kanał Wogzalski Suchowola 209 50 

Kosódka-Trzcianne Kosódka Trzcianne 740 705 

Kosódka-Mońki Kosódka Mońki 522 16 

Reżim hydrologiczny dorzecza Biebrzy 

W dorzeczu Biebrzy Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadzi 

obserwacje 

i pomiary stanów wody oraz przepływów na 32 posterunkach wodowskazowych. Do 

scharakteryzowania stosunków hydrologicznych BPN wykorzystywanych jest 

najczęściej 15 posterunków zlokalizowanych w samej dolinie rzeki i w jej najbliższej 

okolicy. 

W celu ustalenia reżimu hydrologicznego określane są przepływy 

charakterystyczne. Ich wartości dla poszczególnych posterunków przedstawione 

zostały w tabeli 19. Charakterystyczne odpływy jednostkowe, obrazujące zmienność 

odpływów w wydzielonych zlewniach rzecznych, zawiera tabela 20. Średnie 

jednostkowe odpływy, informujące o zasobach wodnych, wahają się od 5,34 l/s . km 2 na 

Sidrze do 7,72 l/s . km 2 na Ełku w Prostkach. Bardziej zasobne w wodę, o większych 

odpływach jednostkowych są pojezierne dopływy Biebrzy – Netta, Jegrznia i Ełk, 

najmniej zasobne w wodę są natomiast dopływy lewostronne – Sidra i Brzozówka. 

Odwrotny jest rozkład przestrzenny maksymalnych odpływów jednostkowych. Na 

rzekach pojeziernych, gdzie zaznacza się wyrównujący wpływ jezior, maksymalne 

odpływy jednostkowe wynoszą 40-50 l/s . km 2 . Na górnej Biebrzy, Brzozówce i Wissie 

maksymalne odpływy jednostkowe przekraczają 100 l/s . km 2 . Średni przepływ w 

Burzynie wynosi 39,2m 3 /s. Największe dopływy Biebrzy to Kanał Rudzki-Ełk (11,2m 3 /s), 

Netta (6,12m 3 /s) i Jegrznia (5,6m 3 /s). Wielkości średnich przepływów oraz 

współczynniki nieregularności przepływu dla wybranych wodowskazów w przekrojach 

rzeki Biebrzy i jej dopływów przedstawione zostały w tabeli 21. 

Tabela 19 Przepływy charakterystyczne w wybranych posterunkach wodowskazowych w 

dorzeczu Biebrzy w latach 1971-1995. Q [m 3 /s], SSQ - przepływy średnie, przepływy ekstremalne: 

37

WWQ – najwyższe z obserwowanych, SWQ – średnie wysokie, SNQ – średnie niskie, NNQ – 

najniższe z obserwowanych (Byczkowski, Okruszko 2001). 

Biebrza 

Rzeka Wodowskaz WWQ SWQ SSQ SNQ NNQ 

Sztabin 96 26,9 5,27 1,45 0,32 

Dębowo 195 53,5 14 3,8 1,76 

Stare Dolistowo 73,9 46,8 15,7 4,82 2,62 

Osowiec 360 85,8 26,6 8,09 3,25 

Burzyn 517 130 39,2 13,3 5,3 

Sidra Harasimowicze 30,3 13,1 1,41 0,24 0,003 

Jastrzębianka Jastrzębna 6,75 2,6 0,45 0,045 0 

Kanał Bystry (Netta) Augustów 83,1 23,2 5,67 1,81 0,74 

Netta Białobrzegi 42,5 22,5 6,19 1,59 0,63 

Brzozówka Karpowicze 77,2 35,8 3,53 0,63 0,15 

Jegrznia 

Rajgród 43,1 14,4 4,74 0,96 0,24 

Woźnawieś 37,2 14 5,85 1,76 0,63 

Ełk Prostki 46,4 22,2 8,92 2,74 1,15 

Kanał Rudzki Przechody 58,2 27,5 11,1 3,8 1,73 

Wissa Czachy 58,6 18,6 2,77 0,71 0,24 

Tabela 20 Charakterystyczne odpływy jednostkowe w okresie 1971–1995, q [l/s . km 2 ], A – 

powierzchnia zlewni, WWq – najwyższy przepływ z wysokich, SWq – średni przepływ z 

wysokich, SSq – przepływ średni, SNq – średni przepływ z niskich, NNq – najmniejszy przepływ 

z niskich (Byczkowski, Okruszko 2001). 

Rzeka Wodowskaz A [km 2 ] WWq SWq SSq SNq NNq 

Sztabin 846,0 113,5 31,8 6,23 1,71 0,38 

Biebrza 

Dębowo 2322,4 84,0 23,0 6,02 1,64 0,76 

Osowiec 4365,1 82,5 19,6 6,09 1,85 0,74 

Burzyn 6900,4 74,9 18,8 5,68 1,93 0,77 

Sidra Harasimowicze 263,9 114,8 49,6 5,34 0,91 0,01 

Jastrzębianka Jastrzębna 75,2 89,8 34,6 5,98 0,60 0,00 

Kanał Bystry (Netta) Augustów 913,6 91,0 25,4 6,21 1,98 0,81 

Netta Białobrzegi 980,6 43,3 22,9 6,31 1,62 0,64 

Brzozówka Karpowicze 649,8 118,8 55,1 5,43 0,97 0,23 

Jegrznia 

Rajgród 748,8 57,6 19,2 6,33 1,28 0,32 

Woźnawieś 851,5 43,7 16,4 6,87 2,07 0,74 

Ełk Prostki 1155,5 40,2 19,2 7,72 2,37 1,00 

Kanał Rudzki Przechody 1452,5 40,1 18,9 7,64 2,61 1,19 

Wissa Czachy 487,8 120,0 38,1 5,68 1,46 0,49 

Tabela 21 Przepływy średnie roczne (SSQ), średnie roczne odpływy jednostkowe (SSq), 

współczynniki nieregularności przepływów; SQ max/SQ min - średnich rocznych, SWQ/SNQ – 

38

średnich ekstremalnych, WWQ/NNQ - chwilowych w okresie 1971 – 1995 w wybranych 

posterunkach pomiarowych w dorzeczu Biebrzy (Byczkowski, Okruszko 2001). 

Rzeka Wodowskaz A [km 2 ] SSQ [m 3 /s] SSq [l/s . km 2 ] SQ max/SQ min SWQ/SNQ WWQ/NNQ 

Sztabin 846,0 5,27 6,23 4,5 23,7 300 

Dębowo 2322,4 14,0 6,03 6,3 17,9 123 

Biebrza Stare Dolistowo 3064,2 17,3 5,65 

Osowiec 4365,1 26,6 6,09 6,2 12,1 117 

Burzyn 6900,4 39,2 5,68 5,6 11,6 119 

Sidra Harasimowicze 263,9 1,40 5,30 2,9 54,6 10 100 

Jastrzębianka Jastrzębna 75,2 0,46 6,12 3,3 57,8 00 

Netta Białobrzegi 980,6 6,12 6,24 2,2 14,2 67 

Brzozówka Karpowicze 649,8 3,53 5,43 3,5 55,8 515 

Jegrznia Woźnawieś 851,5 5,67 6,66 3,3 7,7 59 

Kanał Rudzki Przechody 1452,5 11,1 7,64 4,1 7,9 36 

Wissa Czachy 487,8 2,77 5,68 3,1 27,4 244 

Istotnym elementem reżimu hydrologicznego jest rozkład odpływu w ciągu roku 

na miesiące i półrocza. Zgodnie z klasyfikacją Dynowskiej (1971), Biebrza 

charakteryzuje się reżimem śnieżnym silnie wykształconym. Średni przepływ w 

miesiącu wiosennym (kwiecień) przekracza 180% średniego rocznego przepływu i 

wynosi 206% (rys. 5). 

Rysunek 5 Rozkład procentowy odpływu w ciągu roku w punkcie pomiarowym w Burzynie. 

Przy ocenie bilansu wodnego należy uwzględnić tzw. przepływ nienaruszalny 

(Qn), określony według kryterium hydrobiologicznego. Wartości tego przepływu 

39

przedstawiono w tabeli 22. Przyjmuje się, że rzeczywiste przepływy mniejsze od 

hydrobiologicznego, powodują niekorzystne oddziaływanie na walory przyrodnicze 

BPN. Obliczenia wykazują, że przepływ nienaruszalny jest zaspokojony z dużą 

gwarancją czasową i objętościową. Natomiast w przypadku znacznego zwiększenia 

poboru wód w zlewni (np. przez przemysł, rolnictwo) mogą wystąpić dłuższe okresy z 

przepływami niższymi od hydrobiologicznych. 

W dorzeczu Biebrzy w latach 1951–1995 nastąpiły istotne zmiany w reżimie 

przepływów niskich rocznych (NQ) oraz średnich rocznych (SQ). Jednocześnie 

przepływy maksymalne roczne (WQ) nie wykazują tendencji do zmian. Na początku lat 

siedemdziesiątych nastąpił wzrost wartości przepływów minimalnych i średnich. 

Pozostałe elementy bilansu wodnego jak roczny opad atmosferyczny (P) i deficyt 

odpływu (D), tj. różnice między opadem a odpływem, jak również współczynnik 

odpływu mają charakter stabilny. Jedynie w kilku przypadkach występują nieistotne 

tendencje zmniejszania lub zwiększania współczynnika odpływu. Zjawisko wzrostu 

przepływów minimalnych (NQ) i średnich (SQ) nie jest więc związane z czynnikami 

klimatycznymi tj. fluktuacją opadów. Przyczyn tego stanu rzeczy należy poszukiwać w 

oddziaływaniu czynnika antropogenicznego. W latach sześćdziesiątych i 

siedemdziesiątych w dorzeczu Biebrzy (przede wszystkim w basenie górnym) 

przeprowadzono regulację rzek oraz melioracje odwadniające dolin rzecznych. Można 

przypuszczać, że zaobserwowane zmiany w przebiegu przepływów mogą być skutkiem 

tych przedsięwzięć. Badane trendy zmian stanów wody wskazują na ustabilizowany 

charakter z minimalną tendencją do obniżania się. Wyraźniejsze zmiany obserwuje się 

na Biebrzy w Sztabinie, gdzie występuje wyraźny ujemny trend oraz w Osowcu i 

Burzynie, gdzie stany wody wzrastają w badanym okresie. Świadczyć to może o 

różnokierunkowych zmianach morfologicznych koryta (Byczkowski, Fal 2004). 

Tabela 22 Wielkości przepływów nienaruszalnych (Qn) w poszczególnych przekrojach 

obszaru bilansowego (Byczkowski, Okruszko 2001). 

Nazwa przekroju Rzeka KilometraŜ rzeki [km] 

40 

Powierzchnia 

zlewni [km 2 ] 

Q n 

[m 3 /s] 

PowyŜej ujścia Sidry Biebrza 134,9 123,2 0,31 

Stawy rybne (rz. Bierwicha) Sidra ∼ 16,5 107,1 0,15 

Ujście do Biebrzy Sidra 0,0 298,6 0,42 

PoniŜej ujścia Sidry Biebrza ∼ 134,8 421,8 0,71

PowyŜej ujścia Lebiedzianki Biebrza 112,0 622,2 1,05 

Sztabin Biebrza 102,5 846,0 1,43 

PowyŜej ujścia Netty Biebrza 84,6 986,3 1,67 

Białobrzegi; zb. Umowny Jez. Netta 28,8 980,6 1,38 

Augustowskie 

Ujście do Biebrzy Netta 0,0 1336,1 1,88 

Dębowo Biebrza 84,2 2322,4 1,83 

Ujście do Biebrzy Brzozówka 0,0 696,8 0,70 

Dolistowo Biebrza 76,7 3064,2 2,58 

Zb. Selmęt Wielki (Makosieje) Jegrznia 52,2 502,4 0,67 

Zb. Jezioro Rajgrodzkie Jegrznia 32,9 748,8 1,01 

Zb. Dreństwo Jegrznia ∼ 24,9 826,9 1,53 

Kuligi Jegrznia 17,1 868,3 1,61 

Przed ujściem do Jegrzni Ełk martwy - - 0,58 

Ujście Kan. Woźnawiejskiego Jegrznia 6,7 1005,8 1,86 

Ujście do Biebrzy Jegrznia 0,0 1011,1 1,87 

Goniądz Biebrza ∼ 58,1 ∼ 4211,1 3,85 

Osowiec Biebrza 50,3 4365,1 3,99 

Czarna Wieś Kan. Kuwaski - - - 

Prostki Ełk 32,6 1155,5 1,46 

Jaz Modzelówka Ełk 16,7 1417,2 1,85 

Początek Starego Ełku Ełk martwy ∼ 16,7 ∼ 1417,2 0,30 

Przechody Kan. Rudzki 9,8 1455,6 1,90 

Ujście do Biebrzy Kan. Rudzki 0,0 1524,5 2,00 

PoniŜej ujścia Kan. Rudzkiego Biebrza 48,8 5892,2 6,57 

PowyŜej ujścia Wissy Biebrza 22,5 6209,0 6,80 

PoniŜej dopł. Spod Wiązownicy Wissa ∼ 26,8 305,9 0,46 

Ujście do Biebrzy Wissa 0,0 517,3 0,77 

Burzyn Biebrza 8,5 6900,4 7,31 

Wody podziemne 

Oprócz wód powierzchniowych, waŜną rolę w kształtowaniu ekosystemów mokradeł 

odgrywają wody podziemne. W dolinie Biebrzy i na terenach z nią sąsiadujących głównymi 

zbiornikami wód podziemnych są utwory czwartorzędowe. MoŜna w nich wyróŜnić poziom 

przypowierzchniowy, o zwierciadle swobodnym, oraz poziomy międzymorenowe o charakterze 

naporowym. Ogólnie rozpoznanie warunków hydrogeologicznych jest nadal niedostateczne. 

Układ hydroizohips wskazuje na silnie drenujący charakter doliny w basenie górnym 

Biebrzy. Dotyczy to zarówno wód poziomu przypowierzchniowego jak i wód poziomów 

międzymorenowych. Od strony północnej tego basenu główny poziom wodonośny występuje 

w piaskach sandrowych. Ocenia się, Ŝe zasilanie gruntowe wynosi tu około 18 900 m 3 /d. Z kolei 

obszar południowy basenu górnego charakteryzuje się pełną izolacją od powierzchni głównych 

poziomów międzymorenowych. Utwory powierzchniowe zasilane są przez okna 

hydrogeologiczne oraz zapewne z dopływu lateralnego. Dopływ do tej części basenu szacuje się 

na ponad 42 300 m 3 /d. W basenie środkowym Biebrzy powszechne jest występowanie 

41

(miąŜszość od kilkunastu do 35 m) poziomu wodonośnego utworzonego z piasków i Ŝwirów 

przykrytych utworami mniej przepuszczalnymi. Zwierciadło napięte tego poziomu stabilizuje się 

na wysokościach zbliŜonych do zalegania zwierciadła swobodnego w utworach 

powierzchniowych, co moŜe wskazywać na istnienie powiązań hydraulicznych warstwami 

wodonośnymi. Basen środkowy silnie drenuje tereny otaczające, a wody podziemne odgrywają 

istotną rolę w jego zasilaniu. Największe zasilanie jest ze strony Sandru Rajgrodzkiego i doliny 

Ełku. Z pozostałych rejonów zasilanie środkowego basenu jest juŜ mniejsze. Łącznie szacuje się, 

Ŝe basen środkowy jest zasilany wodami podziemnymi w ilości sięgających od 54 500 m 3 /d do 

88 500 m 3 /d. 

Warunki hydrogeologiczne na obszarze basenu dolnego są zbliŜone do panujących 

w basenie środkowym. Poziom przypowierzchniowy jest połączony z międzymorenowym 

i tworzy około 30 metrowy jednolity poziom wodonośny. Z zachodniej strony wody gruntowe 

zasilają basen dolny w ilości sięgającej 900 m 3 /d, z czego zdecydowana większość (około 800 

m 3 /d) pochodzi z okolic Klimaszewnicy. Zasilanie wodami z pierwszego międzymorenowego 

poziomu wodonośnego jest kilkakrotnie większe i przekracza 5 l00 m 3 /d. Istotne znaczenie dla 

rozwoju ekosystemów mokradłowych ma zasilanie basenu dolnego ze strony wschodniej. 

Wykonane szacunki wskazują, Ŝe zasilanie wodami poziomu przypowierzchniowego sięga 

2 700 m 3 /d, a wodami z poziomu międzymorenowego przekracza 10 000 m 3 /d. Najsilniej 

zasilany jest basen w południowo – wschodniej części, gdzie na teren Parku wpływa 80% wód z 

kierunku wschodniego (Byczkowski, Okruszko 2001). 

Jakość wód 

Wody Biebrzy i jej dopływów klasyfikowane są głównie w III i IV klasie czystości. 

Jedynie w ujściu Kropiwny do Biebrzy, w miejscowości Ostrowo, zanotowano V klasę czystości 

(Tabela 23). Głównym wskaźnikiem decydującym o klasie czystości jest miano Coli, następnie 

fosforany i fosfor ogólny oraz związki azotu (Byczkowski, Okruszko 2001, WIOŚ 2008). 

Substancje organiczne zanieczyszczające Biebrzę pochodzą zarówno z obecnej działalności 

człowieka jak równieŜ z okresu wcześniejszego. Jako główne przyczyny zanieczyszczeń naleŜy 

wymienić: brak lub słabe oczyszczanie ścieków bytowych, słaba jakość wód powierzchniowych 

dopływających do Biebrzy, spływ powierzchniowy wód z terenów rolniczych oraz postępująca 

mineralizacja sztucznie osuszonych torfowisk. Potencjalne źródła zanieczyszczeń wód 

podziemnych i powierzchniowych przedstawiono w Tabela 24. 

Tabela 23 Zestawienie jakości wód Biebrzy i jej dopływów 

Lp. Nazwa punktu Nazwa rzeki Km 

42 

Klasa ogólna 

1999 2003 2006 

Gmina

1 PowyŜej m. Nowy Dwór Biebrza d. Narwi 155,3 III Nowy Dwór 

2 poniŜej m. Bobra Wielka Biebrza d. Narwi 148,1 III Nowy Dwór 

3 

most Dąbrowa Białostocka- 

Lipska 

Biebrza d. Narwi 130,2 II III IV Lipsk 

4 wodowskaz Sztabin Biebrza d. Narwi 102,5 III II IV Sztabin 

5 m. Dębowo niŜej Netty Biebrza d. Narwi 84,2 III II III Sztabin 

6 wodowskaz Stare Dolistowo Biebrza d. Narwi 76,7 II III III Jaświły 

7 niŜej m. Dolistowo Biebrza d. Narwi 76,1 II II - Jaświły 

8 m. Wroceń Biebrza d. Narwi 69,2 II III III Goniądz 

9 m. Osowiec Biebrza d. Narwi 50,3 III II III Goniądz 

10 m. Burzyn-Rutkowskie Biebrza d. Narwi 8,5 II II III Jedwabne 

11 ujście w m. Jaczno Sidra d. Biebrzy 6,6 III III III Dąbrowa Białostocka 

12 ujście w m. Ostrowo Kropiwna d. Biebrzy 2 V Dąbrowa Białostocka 

13 ujście w m. Stara Kamienna Kamienna d. Biebrzy 2,5 III Dąbrowa Białostocka 

14 w m. Krasybór Lebiedzianka d. Biebrzy 2,2 IV 

15 m. Krasne Folwarczne Brzozówka d. Biebrzy 43,7 III Jasionówka 

16 m. Karpowicze Brzozówka d. Biebrzy 10,4 III Suchowola 

17 ujście poniŜej m. Suchowola Olszanka d. Brzozówki 0,5 III Suchowola 

18 m. Krzecze Biebła d. Biebrzy 2,9 III Goniądz 

19 wodowskaz Kuligi Jegrznia d. Biebrzy 16 III Rajgród 

20 m. Klewianka Boberka d. Biebrzy IV 

21 m. Goniądz Czarna Struga d. Biebrzy 1,4 IV Goniądz 

22 m. Grajewo Ełk d. Biebrzy 26,1 III Grajewo 

23 m. Szymany Ełk d. Biebrzy 22,6 IV Grajewo 

24 

m. Osowiec przed ujściem do 

Biebrzy 

Ełk d. Biebrzy 1,2 III Goniądz 

25 m. Klimaszewnica Klimaszewnica d. Biebrzy 4,9 III IV Radziłów 

26 m. Dobarz Kosódka d. Biebrzy 6,5 III IV Trzcianne 

27 m. Czachy Wissa d. Biebrzy 4,9 III III III Radziłów 

Tabela 24 Potencjalne źródła zanieczyszczeń wód podziemnych i powierzchniowych. 

Potencjalne źródło 

zanieczyszczeń 

43 

Lokalizacja 

Punktowe ogniska zanieczyszczeń 

Oczyszczalnie ścieków 

Składowiska odpadów 

Szczegóły 

Goniądz Mechaniczno-biologiczna z usuwaniem biogenów, typ 2xBOS - 200. 

Dolistowo Nowe 

Jaświły 

Suchowola 

Sztabin 

Łazy 

Kolonia Krzecze 

i Wroceń 

Mechaniczno-biologiczna z dwustopniowym osadem czynnym 

(komory biosorpcji i biostabilizacji) 

Mechaniczno-biologiczna typu hydrocentrum, z chemicznym 

strącaniem fosforu 

Mechaniczno-biologiczna typu hydrocentrum 

Mechaniczno-biologiczna typu BIOBLOK 200 z chemicznym 

strącaniem fosforu 

Powierzchnia 0,55 ha, składowisko o charakterze pod- i 

nadpoziomowym z dwuetapową realizacją i eksploatacją przez 14 

lat (kaŜdy z etapów 7 lat); I etap: pojemność uŜytkowa 9000 m 3 , 

etap II - 9800 m 3 

Dzikie wysypisko śmieci w wyrobisku po eksploatacji surowców 

mineralnych

Stacje paliw 

Inne obiekty 

Jaświły Powierzchni 0,45 ha; przewidziane zamknięcie na 2009 r. 

Suchowola 

Poświętne 

Dolistowo Stare 

Goniądz 

Suchowola 

BPN i otulina 

Obszarowe ogniska zanieczyszczeń 

Wysypisko zostało zamknięte, jednak lokalni mieszkańcy nadal 

składują tu odpady 

Powierzchnia 1,8 ha; funkcjonuje od 2004 r., dwuetapowa 

inwestycja: pierwsza komora o pojemności 48000 m 3 , druga o 

pojemności 28 000 m 3 

Zakład recyklingu 

Dwie stacje paliw 

Dwie stacje paliw 

Szamba i zbiorniki gnojowicy występujące w granicach zabudowy 

wiejskiej 

Rolnictwo BPN i otulina Nawozy mineralne, nawozy organiczne, środki ochrony roślin 

Miasta Goniądz Zanieczyszczenia bytowo-gospodarcze 

Liniowe ogniska zanieczyszczeń 

Drogi i linie kolejowe 

Kanalizacja 

BPN i otulina 

Goniądz 

Dolistowo 

Zabiele 

Zwiększenie ilości metali cięŜkich, zanieczyszczenia bytowe, 

wycieki smarów, moŜliwość zaistnienia katastrof i wycieku 

substancji szkodliwych przewoŜonych przez środki lokomocji 

biorące w niej udział 

W przypadku nieszczelności instalacji moŜe dochodzić do 

zanieczyszczeń wód podziemnych 

Zasięg, czas trwania i głębokość zalewów 

Czynnikiem niezwykle waŜnym z punktu widzenia wymagań siedliskowych wodniczki i 

jej ochrony jest zasięg, głębokość oraz okres i długość utrzymywania poziomu wody powyŜej 

poziomu gruntu. Wynika to z dwóch aspektów. Po pierwsze, wodniczka jest gatunkiem 

związanym z ekosystemami, na których warunki siedliskowe kształtowane są przez wodę. Po 

drugie, uwilgotnienie siedliska w duŜej mierze wpływa na moŜliwość wykonania zabiegów 

czynnej ochrony. Ma to znaczenie dla występowania poszczególnych gatunków zwierząt i roślin. 

Podstawowym uwarunkowaniem jest geneza wód powierzchniowych; wodniczka nie występuje 

na terenach zalewanych bezpośrednio wodą z rzeki, a występuje na terenach, na których woda 

podsiąka. 

Warunki wodne w duŜej mierze wpływają na zróŜnicowanie szaty roślinnej. Są równieŜ 

czynnikiem przyśpieszającym lub hamującym proces zarastania i sukcesji. ZróŜnicowanie szaty 

roślinnej w powiązaniu ze zmieniającymi się warunkami wodnymi zostało najdokładniej 

rozpoznane w obszarze basenu dolnego. Jednocześnie obszar basenu dolnego jest miejscem 

44

najliczniejszego występowania wodniczki w BPN. Oświt (1973) w swojej pracy wyróŜnił 5 stref 

poprzecznych w obrębie basenu dolnego. 

Strefa I immersyjna zajmuje najniŜej połoŜone obszary, ciągnące się wzdłuŜ koryta rzeki, 

tworząc pas szerokości 1,0-1,5 km. Zalewy rzeki trwają tu najdłuŜej, a ich czas podlega silnym 

wahaniom (od 80 do 340 dni). Maksymalna głębokość zalewów wynosi od 52 do 211 cm. Po 

ustąpieniu zalewów poziom wody opada do głębokości 25-70 cm (niekiedy nawet 125 cm) i jest 

silnie uzaleŜniony od poziomu wody w rzece. W strefie tej są najbardziej dynamiczne ruchy 

wody oraz największe wahania jej poziomu. 

Strefa II immersyjno-emersyjna obejmuje obszary połoŜone nieco dalej od koryta rzeki, 

równieŜ podlegające długotrwałym zalewom wodami rzecznymi. Jednak czas trwania zalewów 

jest krótszy o około 2 miesiące w roku niŜ w przypadku strefy I (w niektórych przypadkach 

nawet o 5-7 miesięcy). Głębokość zalewów waha się w granicach od 23 do 166 cm. Po 

wycofaniu zalewu utrzymuje się nadal stan silnego zabagnienia. Poziom wody gruntowej 

oscyluje w granicach zera, czasami woda stagnuje 5-10 cm powyŜej poziomu gruntu a w latach 

suchych opada na krótko do 25-40 cm poniŜej poziomu gruntu. 

Strefa III emersyjna wznosi się stopniowo od rzeki w kierunku gruntów mineralnych. 

Występują tu krótkie zalewy, trwające najczęściej od 3 do 20 dni w roku (maksymalnie 86 dni). 

Ich głębokość waha się w granicach 13-40 cm, chociaŜ zdarzają się zalewy płytsze (6 cm) 

i głębsze (106 cm). Okres zalewów przypada głównie na drugą połowę marca i pierwszą 

kwietnia. Teren ten charakteryzuje się znacznym zabagnieniem przez cały okres wegetacyjny. 

Poziom wody gruntowej utrzymuje się na poziomie zera, czasami stagnuje na poziomie 5-8 cm 

a w latach suchych na krótki okres czasu opada do 10-25 cm poniŜej poziomu gruntu. 

Strefa IV emersyjna bogatsza w gatunki niskich turzyc i mchów brunatnych, znajduje się 

całkowicie poza zasięgiem zalewów wód rzecznych. Pomimo to, utrzymuje się w niej stan 

najtrwalszego i najsilniejszego zabagnienia w całej dolinie. Poziom wody oscyluje w granicach 

zera, jest stabilny i nawet w latach suchych nie obserwuje się silnych wahań. 

Strefa V bagienna obejmuje obszary połoŜone na skraju doliny, w pobliŜu gruntów 

mineralnych. Zasilanie w wodę odbywa się poprzez wycieki ze zbocza doliny, spływy wody po 

ulewach czy roztopach, lokalnie poprzez zalewy rzeczne. Występują tu zarówno płaty silnie 

zabagnione z procesem torfotwórczym jak równieŜ płaty podsuszane w okresie lata 

We wszystkich strefach strefowości poprzecznej doliny Biebrzy wysokie stany wody występują 

głównie w okresie wiosennych roztopów. DuŜa część doliny jest zalewana i przez dłuŜszy czas 

(od kilku miesięcy do prawie całego roku) znajduje się pod wodą. Czas trwania zalewów 

w latach 1947-1999 w basenie dolnym określano na podstawie wysokości poziomu wody 

mierzonego na punkcie pomiarowym w Burzynie. Przyjęto załoŜenie, Ŝe zalewy występują 

45

w momencie, gdy na wodowskazie przekroczony zostanie stan 280 cm (Byczkowski 1999). 

Średni czas trwania zalewów w analizowanym okresie wynosił 120 dni, przy czym po roku 1970 

okres ten ulegał wyraźnemu wydłuŜeniu. Występowały lata suche, pozbawione zalewów jak 

równieŜ lata mokre z zalewami trwającymi 250 dni (rys. 6). 

Rysunek 6 Liczba dni w roku, w których wystąpiły zalewy na obszarze basenu dolnego (Okruszko et 

al. 2003). 

Maksymalny poziom wody w dolinie występuje najczęściej w marcu i kwietniu. Zalewy 

ustępują w okresie od maja do połowy czerwca. Maksymalne głębokości zalewu są zróŜnicowane 

i wynoszą np.: 173-217 cm w szuwarach wysokoturzycowych, 127-172 cm w zbiorowiskach 

mszysto-turzycowych, 127 cm na łąkach zmiennowilgotnych i świeŜych (Okruszko et al. 2003). 

Coroczne powodzie znacznie róŜnią się pod względem powierzchni zalewanego obszaru. 

W basenie dolnym najmniejszy z dotychczasowych zalewów obejmował powierzchnię 50 km 2 , 

natomiast największy 200 km 2 . NaleŜy zaznaczyć, Ŝe skrajnie duŜe i skrajnie małe powodzie 

zdarzają się stosunkowo rzadko. 

Przeprowadzone analizy współczesnych zmian wysokości i czasu trwania zalewu w 

oparciu o pomiary wodowskazowe z lat 1950 – 1998 wykazały stopniowe zmniejszanie czasów 

trwania zalewów w basenie górnym (wodowskaz Sztabin). W następnym profilu, na Biebrzy 

w Dębowie, wystąpiła bardzo niewielka tendencja do wzrostu czasu trwania zalewów. Natomiast 

w profilach połoŜonych w dolnym biegu Biebrzy, w Osowcu i Burzynie, obserwuje się istotne 

wydłuŜenie czasu trwania zalewów. ZauwaŜyć moŜna równieŜ wyraźny wzrost czasu trwania 

wysokich stanów wody na początku lat siedemdziesiątych. Zjawisko to mogło być spowodowane 

pracami melioracyjnymi w dolinie górnej Biebrzy, przeprowadzonymi w latach sześćdziesiątych. 

Badane czasy trwania zalewów na Brzozówce w Karpowiczach charakteryzują się istotną 

tendencją malejącą. Wyraźne zmniejszanie się czasu trwania zalewów występuje po 1963 roku. 

46

Zjawisko to tłumaczyć moŜna przeprowadzoną w tym czasie regulacją rzeki Brzozówki 

(Byczkowski, Okruszko 2001). 

W latach 1999-2002 zasięg powodzi w basenie dolnym ustalany był przez Chormańskiego 

(2003) przy zastosowaniu róŜnych metod (Tabela 25). Stany wód wodowskazu w Burzynie w 

czasie wezbrania w roku 1999 oraz 2002 odpowiadały ZWW z wielolecia 1951-1998. Zasięg 

zalewanego obszaru ustalony metodą GPS pomiarowo-interpolacyjną w 1999 r. wynosił 131,8 

km 2 , natomiast w 2002 r. 188,8 km 2 . Na rysunkach 8 i 9 przedstawiono zasięg zalewów w 2002 

roku. Stany wody powyŜej wody brzegowej występowały wówczas w okresie od 8 stycznie do 9 

maja, maksymalne stany obserwowano w okresie od 15 lutego do 13 marca (rys. 7). Jak widać, 

główne siedliska wodniczki znajdują się poza zasięgiem zalewów rzeki. Zatem warunki 

hydrologiczne oraz ich zmiany w trakcie trwania sezonu lęgowego ptaków w niewielkim stopniu 

mogą być monitorowane przy uŜyciu stanów wód w Biebrzy. 

Tabela 25 Zasięg podtopień i zalewów rzecznych w basenie dolnym określony różnymi 

metodami w 2002 roku (Chormański 2003). 

Metoda GPS Metody teledetekcyjne 

Wizualna 

interpretacja 

Automatyczna klasyfikacja 

nadzorowana 

GIS 

Chemiczna 

Podtopienie/Zalew Podtopienie Podtopienie Podtopienie Zalew rzeczny Zalew rzeczny 

Powierzchnia [km 2 ] 188.8 198.5 214.8 91.1 87.7 

47

102,6 

102,4 

102,2 

102 

101,8 

] 

101,6 m 

[c 

101,4 H 

101,2 

101 

100,8 

100,6 

rzędna terenu 

Data 

Rysunek 7 Wskazania wodowskazu w Burzynie w roku 2002 (Chormański 2003). 

48

Rysunek 8 Zasięg terenu zalanego przez wody z rzeki w basenie dolnym w 2002 r. 

pomierzony metodą chemiczną i metodą GIS (Chormański 2003). 

49

Rysunek 9 Zasięg terenu zalanego w basenie dolnym w 2002 r. pomierzony metodą GPS i 

metodami teledetekcyjnymi (Chormański 2003). 

50

1.2.3. Klimat 

Biebrzański Park Narodowy połoŜony jest w północno-wschodniej Polsce, obszarze 

uwaŜanym za jeden z najzimniejszych regionów kraju. Klimat Kotliny Biebrzańskiej wynika 

z nakładania się cech związanych z rozległymi obszarami torfowiskowymi, ukształtowania terenu 

i ogólnych cech klimatu regionu. ZbliŜony jest do kontynentalnego z elementami subborealnymi. 

Charakteryzuje go długa zima, krótkie przedwiośnie i najkrótszy, poza górami, okres 

wegetacyjny. Średnia roczna temperatura jest jedną z najniŜszych na niŜu i wynosi 6,6°C przy 

zmienności od 4,8°C do 8,3°C. Roczne amplitudy temperatur wahają się w granicach od 40,2°C 

do 66,3°C. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń (-4,2°C) a najcieplejszym lipiec (17,0°C). 

Przymrozki przyziemne występują we wszystkich miesiącach z wyjątkiem lipca, natomiast 

temperatura ujemna na wysokości 2 m zdarza się jeszcze w czerwcu i rozpoczyna we wrześniu 

(rys. 10). 

Rysunek 10 Średnie miesięczne temperatury powietrza w latach 1961-1995 notowane na posterunkach w 

Biebrzy i RóŜanymstoku. 

Zima na obszarze BPN trwa od 107 do 117 dni, liczba dni mroźnych oscyluje w granicach 

od 57 do 66 w ciągu roku. Głębokość zamarzania gruntu zaleŜy od warunków atmosferycznych i 

waha się w granicach od 28 do 40 cm. Proces rozmarzania gleb torfowych jest powolny, 

całkowite rozmarznięcie następuje dopiero wówczas, gdy dobowa temperatura powietrza przez 

kilkanaście kolejnych dni jest wyŜsza od +5°C. Okres wegetacyjny nie przekracza 190 dni i 

naleŜy do najkrótszych w kraju. Jest to spowodowane specyfiką gleb torfowych, które wolniej się 

ogrzewają i wolniej przewodzą ciepło. Lato trwa od 77 do 85 dni. Ilość dni mgielnych waha się w 

granicach od 30 do 70, ale nad torfowiskami jest ich dwukrotnie więcej niŜ nad wysoczyznami. 

Bardzo często dochodzi do spływu wychłodzonego powietrza (lokalne przymrozki) i kondensacji 

51

pary wodnej (mgły przyziemne) do lokalnych zagłębień terenowych. Wilgotność względna 

powietrza osiąga średnią wartość 84% w okresie wegetacji i jest najwyŜsza w całym 

województwie podlaskim. 

Ilość opadów atmosferycznych w Kotlinie Biebrzańskiej jest bardzo zmienna w czasie i 

przestrzeni (rys. 11 i 12). Średnie roczne opady w latach 1961-2000 wahały się w granicach od 

530 do 610 mm rocznie. Zaznaczyć naleŜy, Ŝe w analizowanym okresie zdarzały się lata suche, z 

opadami poniŜej 402 mm rocznie, jak i lata mokre, z opadami powyŜej 800 mm. Dominującą 

postacią fizyczną zasilania atmosferycznego są opady deszczu. Opady śniegu stanowią średnio 

21-22% sumy rocznej, a w poszczególnych latach ich udział moŜe zmieniać się od 6 do 36%. 

Największe opady mają miejsce w miesiącach letnich. Od maja do września średnie miesięczne 

sumy opadów przekraczają 50 mm. Najmniejsze sumy miesięczne, poniŜej 40 mm, notowane są 

od stycznia do marca. W okresie od listopada do kwietnia opady w postaci śniegu tworzą 

pokrywę śnieŜną, która zalega od 13 do 131 dni (średnio 66 dni). 

Rozkład kierunku wiatrów nie odbiega od rozkładu obserwowanego w Polsce. W okresie 

zimowym dominują wiatry południowo-zachodnie, wiosną natomiast wzrasta udział wiatrów 

wschodnich i północno-wschodnich. Latem dominują wiatry z sektora zachodniego 

i południowo-zachodniego a jesienią przewaŜa cyrkulacja południowa i południowo-zachodnia. 

Prędkości wiatru nad równiną bagienną są o 1,0-1,5 m/s mniejsze w porównaniu z terenami 

otaczających wysoczyzn (Górniak 2000, Górniak 2004). 

Rysunek 11 Roczne sumy opadów w latach 1995-2000 

52

Rysunek 12 Miesięczny rozkład opadów w 2001 r. na czterech posterunkach pomiarowych. 

Tabela 26 Podsumowanie danych meteorologicznych z lat 1996-2000 (opady) oraz 1961-1995 (średnie temperatury 

miesięczne). 

Przeciętny opad 

miesięczny (mm) 

Przeciętny opad roczny 

Przeciętna miesięczna 

temperatura (° C) 

Miesiąc 

Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru 

19 32 28 44 51 62 64 55 39 38 44 31 

507 mm 

-4,3 -3,5 0,6 6,8 12,7 15,7 17,3 16,5 12,2 7,2 2,0 2,1 

53

1.3. INFORMACJE BIOLOGICZNE 

1.3.1. Rozmieszczenie powierzchni badawczych 

Wybrane badania naukowe i monitoring, które mogą mieć znaczenie przy planowaniu i 

ocenie efektów ochrony wodniczki. 

1. W trakcie realizacji. 

1. Monitoring zmian liczebności wodniczki. Metoda transektowa. Transekty o 

długości 1000m: 50 w rzeczywistym siedlisku wodniczki i 30 w siedlisku 

potencjalnym, na których liczone są śpiewające samce wodniczki. Rozpoczęty 

w 2011 r. 

2. Badania liczebności i rozmieszczenia wodniczki. Tzw. metoda tradycyjna. 

Śpiewające samce wodniczki liczone są na powierzchniac h, obejmujących 

obszary jej występowania na Bagnie Ławki bądź w całej dolinie (róŜnie w 

róŜnych latach). Liczenia rozpoczęto w 1997 roku, lecz nie były prowadzone 

corocznie. 

3. Monitoring wpływu zabiegów na awifaunę lęgową na obszarach 

dzierŜawionych w BPN. Metoda transektowa, transekty o długości 2 km. 

Rozpoczęty w 2011 r. (10 transektów) kontynuowany w 2012 r. (30 

transektów). 

4. Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych. Monitoring ogólnopolski, metoda 

transektowa, transekty o długości 2 km, w BPN znajdują się 3 transekty. 

5. Badania wpływu zabiegów na roślinność na Bagnie Ławki. 42 powierzchnie 

próbne, od 2011 r. 

6. Monitoring wpływu zabiegów na roślinność, liczebność śpiewających samców 

i bazę pokarmową wodniczki. 3 transekty typu BACI (Before, After, Control, 

Impact) w latach 2006 – 2011, od 2012 r. dwa transekty i monitoring tylko 

roślinności. 

7. Badania wpływu terminu koszenia na zdolność odnawiania się trzciny i skład 

gatunkowy roślinności. 2 powierzchnie badawcze, od 1998 r. 

8. Monitoring hydrologiczny BPN. Obecnie 100 piezometrów lub piezometrów z 

diverami, 10 wodowskazów lub wodowskazów z diverami, 5 posterunków 

opadowych oraz jedna stacja meteorologiczna. Monitoring został rozpoczęty w 

55

1994 r. W latach 2004-2010 na Bagnie Ławki w ramach projektu LIFE 

funkcjonowały 4 dodatkowe piezometry. 

2. Zakończone 

1. Zmiany zespołów ptaków lęgowych na Batalionowej Łące oraz w okolicach 

Szorc i Krynic (O.O. Brzeziny). Sześć powierzchni badawczych (od 12 do 15 

ha kaŜda) na których był badany skład zespołu ptaków lęgowych metodą 

kartograficzną w latach 1999 – 2008 (z przerwami). 

2. Wpływ zabiegów na produktywność wodniczki. Wyszukiwanie i kontrole 

gniazd oraz liczenia śpiewających samców na powierzchniach próbnych (od 2 

do 12 powierzchni, zaleŜnie od roku) w latach 2010 – 2012. 

56

1.3.2. Źródła danych i grupy nie w pełni udokumentowane 

Źródła danych dotyczące przyrody Biebrzańskiego Parku Narodowego, pochodzące z 

opracowań publikowanych i niepublikowanych, zamieszczone zostały w załączniku 7. 

Informacje na temat grup organizmów nie w pełni udokumentowanych zawiera tabela 27. 

Tabela 27 Grupy organizmów nie w pełni udokumentowane. 

Grupa 

Siedlisko 

BieŜący poziom 

udokumentowania 

Komentarz 

Motyle 

(Lepidoptera) 

Tereny otwarte, 

zakrzaczenia 

Badania częściowe 

Ze względu na istnienie potencjalnych siedlisk moŜliwe jest 

odkrycie nowych dla Parku gatunków motyli, szczególnie wśród 

motyli mniejszych (Microlepidoptera). 

Chrząszcze 

(Coleopter) 


zakrzaczenia 


Biorąc pod uwagę ogólne rozmieszczenie, wymagania ekologiczne 

oraz obecność roślin Ŝywicielskich moŜna spodziewać się 

występowania nawet kilkudziesięciu niestwierdzonych dotychczas 

gatunków, usunięcie zarośli moŜe wpłynąć na gatunki związane z 

nimi, wykaszanie moŜe mieć niekorzystny wpływ na niektóre 

gatunki. 

Pozostałe 

owady 


zakrzaczenia 

Brak danych lub dane 

częściowe 

Brak pełnych danych odnośnie występowania, rozmieszczenia i 

preferencji siedliskowych pozostałych rzędów owadów, nieznany 

jest wpływ zabiegów ochronnych na poszczególne grupy owadów. 

Glony 

Zbiorniki wodne, 

tereny otwarte, 

zakrzaczenia 


Dotychczas przebadano zaledwie 2 małe odcinki rowów 

odnajdując w nich 4 nowe dla nauki taksony, usunięcie zarośli 

wzdłuŜ cieków moŜe mieć korzystny wpływ na niektóre gatunki. 

Grzyby 


zakrzaczenia 

Brak danych 

Brak inwentaryzacji gatunków grzybów i ich rozmieszczenia na 

terenie BPN, wpływ zabiegów ochronnych trudny do określenia. 

Mchy i 

wątrobowce 


zakrzaczenia 

Badania częściowe Brak szczegółowych badań odnośnie występowania i 

rozmieszczenia mchów i wątrobowców, zabiegi ochronne mogą 

mieć wpływ na poszczególne gatunki, w tym równieŜ wpływ 

negatywny (głównie na skutek wygniatania). 

Mięczaki 


zakrzaczenia, 

wody 

Badania częściowe Wody i podmokłe tereny otwarte mogą być miejscem 

występowania wielu rzadkich i cennych gatunków ślimaków i 

małŜy, wpływ zabiegów ochronnych nieznany. 

Płazy i gady 


zakrzaczenia 


Brak danych odnośnie rozmieszczenia i liczebności, wpływ 

zabiegów ochronnych trudny do określenia. 

57

1.3.3. Siedliska 

Na obszarze Biebrzańskiego Parku Narodowego zdecydowanie dominują siedliska 

nieleśne, zajmując 74% jego powierzchni. Pozostałe 26% areału pokrywają lasy. Wśród terenów 

otwartych największy udział mają szuwary, turzycowiska oraz torfowiska, natomiast olsy i lasy 

mieszane bagienne dominują wśród siedlisk leśnych. 

Siedliska wymienione w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej występują na obszarze 

14 239 ha (24% powierzchni BPN) i naleŜą do 15 typów (Bartoszuk 2005). Wśród nich znajduje 

się 5 siedlisk priorytetowych, zajmujących łącznie obszar blisko 45 000 ha (Tabela 28). 

Rozmieszczenie poszczególnych zbiorowisk roślinnych przedstawiono na mapach: 13a, 13b, 13c. 

W przypadku Biebrzańskiego Parku Narodowego jednym z głównych problemów 

ochrony otwartych terenów bagiennych jest postępujący proces ich zarastania krzewami i trzciną. 

W przeszłości duŜa część obszaru Parku była wykaszana ręcznie. Siano układano w stogi a jego 

wywóz odbywał się w okresie zimowym. 

Po drugiej wojnie światowej stopniowo zmniejszało się zainteresowanie uŜytkowaniem 

bagiennych łąk. Największe nasilenie zarzucania gospodarowania na tych obszarach nastąpił w 

latach .70 XX wieku. Praktycznie zupełnie zaprzestano wykaszania ręcznego, koszenie odbywało 

się jedynie w miejscach podsuszonych, gdzie moŜliwy był dostęp maszyn rolniczych. 

Przykładowo w 2008 roku, w granicach BPN wykoszono około 4,8 tys. ha gruntów. W latach 

bardziej suchych powierzchnia wykaszana obejmowała nawet ponad 10 tys. ha, natomiast w 

latach mokrych spadała poniŜej 4 tys. ha (dane własne BPN). 

Było to jedną z głównych przyczyn wzrostu udziału obszarów zaroślowych i leśnych 

w krajobrazie doliny Biebrzy. Brak działań hamujących zarastanie torfowisk groził opanowaniem 

duŜych ich powierzchni przez zakrzaczenia, lasy brzozowe oraz trzcinę. Proces taki powoduje 

utratę siedlisk wielu gatunków roślin i zwierząt, szczególnie ptaków związanych z mokradłami. 

ZagroŜenie zarastaniem terenów otwartych dostrzeŜone zostało stosunkowo dawno. Skalę 

procesu w latach 2000. przedstawiono w tabeli 29. Według danych zawartych w 

niezatwierdzonym Planie Ochrony Biebrzańskiego Parku Narodowego zabiegami ochrony 

czynnej, z róŜną częstotliwością, powinny zostać objęte wszystkie tereny nieleśne. 

Po 2008 r. dzięki programom rolnośrodowiskowym zwiększyło się zainteresowanie 

uŜytkowaniem podmokłych łąk. Przystosowanie do prac na bagnach ratraków stworzyło 

techniczne moŜliwości koszenia tych obszarów. Na gruntach Skarbu Państwa dzięki dzierŜawom 

zabiegami zostało objętych blisko 7 tys. ha turzycowisk. 

58

Tabela 28 Kategorie i przybliżone powierzchnie siedlisk z Załącznika I do Dyrektywy 

Siedliskowej występujące na obszarze BPN. Objaśnienia: * - siedliska priorytetowe w UE; a – dane 

fragmentaryczne, nie były kartowane na całym obszarze, BD – brak danych powierzchniowych 

(Bartoszuk 2005). 

Grupa 

siedlisk 

Siedliska 

słodkowodne 

Szczegóły 

Starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki 

wodne (Potamnion, Nymphaeion) 

Powierzchnia 

(ha) 

160 3150 

Kod siedliska 

Natura 2000 

Zalewane muliste brzegi rzek (Polygono-Bidentetum) a 2 3270 

Wydmy 

Wydmy śródlądowe z murawami szczotlichowymi 

2330 

kontynentalne 

(Spergulo vernalis-Corynephoretum) 

Naturalne i 

półnaturalne 

Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe 

(Koelarion glaucae) 

261 

6120* 

murawy 

Bogate florystycznie murawy bliźniczkowe 

6230* 

(Nardetalia) 

Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinietum 

caeruleae) 

2458 6410 

Nadrzeczne zbiorowiska okrajkowe (Convolvuletalia) 43 6430 

Torfowiska 

niskie, 

przejściowe i 

trzęsawiska 

Lasy 

NiŜowe łąki uŜytkowane ekstensywnie 

(Arrhenatherion) 

Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą 

(Sphagnetalia magellanici) 

Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (Caricion 

lasiocarpae, Caricetum appropinquatae, Caricetum 

ostatae) 

Torfowiska zasadowe o charakterze młak, 

turzycowisk i mechowisk (Caricion davallianae, 

Caricion lasiocarpae, Caricion nigrae) 

Mozaika Caricion lasiocarpae i mszaru Sphagnetalia 

magellanici 

Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-pinetum, Betula 

pubescens-Thelypteris palustris, Sphagno girgensohnii- 

Piceetum) 

Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Fraxino- 

Alnetutum) 

161 6510 

6 7110* 

5270 7140 

BD 7230 

47 

4141 91D0* 

91 91E0* 

Grąd subkonynentalny (Tilio-Capinetum) 1315 9170 

Śródlądowy bór chrobotkowy Peucedano-Pinetum 

wariant chrobotkowy 

284 91T0 

RAZEM 14 239 

59

Tabela 29 Zestawienie powierzchni zarastających ekosystemów nieleśnych BPN 

(Matuszkiewicz et al. 1999) 

Ekosystemy nieleśne: 

Powierzchnia [ha] 

Zarastające trzciną 2 690 

Zarastające krzewami 5 897 

Zarastające drzewami 1 454 

Zarastające trzciną, krzewami i pojedynczymi drzewami 360 

Mozaiki ekosystemów nieleśnych z krzewami i/lub drzewami i/lub trzciną 4 750 

Ogółem 15 151 

60

1.3.4. Zbiorowiska roślinne 

Kompleksowe badania roślinności Biebrzańskiego Parku Narodowego zostały 

przeprowadzone w 1997 r., w ramach opracowywania Planu Ochrony. Ich wyniki zawarte są w 

dwóch operatach projektu Planu Ochrony BPN: Operacie ochrony ekosystemów nieleśnych 

(Matuszkiewicz et al. 1999) i Operacie ochrony terenów leśnych (Czerwiński et al. 2001). 

Sporządzono wówczas mapy roślinności rzeczywistej na podstawie interpretacji kolorowych 

zdjęć lotniczych w skali 1:20 000, wykonanych we wrześniu 1997 roku (mapa 13 a-c). PowyŜsze 

materiały były w późniejszym okresie sukcesywnie uzupełniane i weryfikowane. 

Specyfiką roślinności doliny Biebrzy jest duŜe zróŜnicowanie, wysoki stopień 

naturalności i obecność wielu rzadkich gatunków. Dotychczas na terenie BPN zidentyfikowano 

fitocenozy 87 zespołów i 4 zbiorowisk z 17 klas, 23 rzędów i 34 związków. Wśród nich 

stwierdzono 12 zespołów leśnych i jedno zbiorowisko, 2 zespoły zaroślowe, 12 zespołów 

roślinności wodnej (zanurzonej i o liściach pływających) oraz 61 nieleśnych zespołów lądowych 

i 3 zbiorowiska, w tym 7 synantropijnych (Bartoszuk 2005). 

Spośród zbiorowisk roślinnych w granicach BPN wyraźnie dominują zbiorowiska 

nieleśne (74% powierzchni BPN). Ich obecność jest wynikiem specyficznych warunków 

hydrologicznych i geologicznych doliny Biebrzy oraz kilkusetletniego ekstensywnego 

uŜytkowania rolniczego. Wśród zbiorowisk nieleśnych dominują turzycowiska związku 

Magnocaricion, zajmujące 21% powierzchni. DuŜy udział (7%) mają rzadkie w Polsce 

zbiorowiska mechowiskowe związku Caricion nigrae. Zakrzaczenia zwarte to około 11% 

powierzchni zbiorowisk nieleśnych, zaś zbiorowiska nieleśne zarastające w wyniku sukcesji 

roślinnej krzewami, brzozą i/lub trzciną zajmują 8% powierzchni zbiorowisk nieleśnych (rys. 

13). 

Nieleśne zbiorowiska roślinne BPN zachowują charakterystyczną dla duŜych dolin 

rzecznych strefowość zbiorowisk roślinnych i ich siedlisk. W basenie dolnym Biebrzy 

wyróŜniono 5 stref roślinności w przekroju poprzecznym doliny, związanych z warunkami 

hydrologicznymi i glebowymi (Oświt 1973). Ta strefowość zaobserwowana została równieŜ w 

basenie środkowym i górnym. Oprócz strefowości poprzecznej w dolinie Biebrzy wyróŜniono 

takŜe strefowość podłuŜną, związana biegiem rzeki i z ilością niesionej przez nią wody, 

zasięgiem oraz rolą zalewów (Pałczyński 1975). 

O duŜych walorach przyrodniczych nieleśnej szaty roślinnej BPN świadczy 

występowanie na rozległych obszarach zbiorowisk, które w innych częściach kraju spotkać 

moŜna jedynie na niewielkich powierzchniach. NaleŜą do nich mechowiska Caricion 

lasiocarpae, zarośla brzozy niskiej Betulo-Salicetum repentis czy młaki niskoturzycowe Caricion 

nigrae (Bartoszuk 2005). 

61

Waloryzacja zbiorowisk nieleśnych BPN, w której kryterium oceny było znaczenie dla 

bioróŜnorodności i walory środowiskowo-krajobrazowe, wykazała obecność 12 zbiorowisk bądź 

ich związków bardzo cennych oraz 4 grupy zbiorowisk cennych, które powinny być 

priorytetowymi obiektami ochrony w Biebrzańskim Parku Narodowym (Tabela 30). Pozostałe 

zbiorowiska uznano za wartościowe (Czerwiński 2001). 

Rysunek 13 Udział powierzchniowy zbiorowisk nieleśnych Biebrzańskiego Parku 

Narodowego. 

Objaśnienia: 1. Szuwary właściwe (Phragmition i Sparganio-Glyceion), 2. Murawy z Agropyro-Rumicion crispi i ich 

mozaiki z Magnocaricion, Sparganio-Glycerion, 3. Turzycowisko Magnocaricion, 4. Zarośla brzozy niskiej i ich 

mozaika z lasem, łozowiskiem , ziołoroślami , mechowiskiem, 5. Mozaika szuwarów i turzycowisk, 6. Zbiorowiska 

mszysto-turzycowe Caricion nigrae, 7. Mozaika zbiorowisk mszysto-turzycowych, łąk i turzycowisk, 8. Mechowiska 

Caricion lasiocarpae, 9. Zbiorowisko z Calamagrostis canescens, 10. Łąki wilgotne i zmiennowilgotne Molinietalia, 

11. Łąki świeŜe i pastwiska Arrhenatheretalia, 12. Łąki zmeliorowane i zagospodarowane, 13. Zbiorowiska wodne, 

14. Zakrzewienia zwarte, 15. Murawy Koelario-Corynephoretea i Nardo-Callunetea, 16. Mozaiki zbiorowisk 

nieleśnych z krzewami, i/lub drzewami i/lub trzciną, 17. Zbiorowiska pól uprawnych (Bartoszuk 2005). 

Zbiorowiska leśne zajmują 26% powierzchni BPN. Kilka z nich zaliczyć moŜna do 

unikatowych pod względem przyrodniczym i występujących w Polsce głównie w dolinie 

Biebrzy. Są to przede wszystkim: bory mechowiskowe Carici Chordorrizae-Pinetum (ok. 450 

ha), biel Thelypteri-Betuletum (ok. 660 ha), brzeziny moczarowe Salici-Betuletum (ok. 2 830 ha), 

grądy Tilio-Carpinetum (ok. 1 315 ha). Pozostałe zbiorowiska leśne przedstawiają mniejszą 

wartość naukową i przyrodniczą, poniewaŜ spotyka się je dość często w większych kompleksach 

leśnych. Wśród nich dominują olsy (30%) i fitocenozy lasu mieszanego bagiennego (29%). 

62

Tabela 30 Cenne zbiorowiska roślinne Biebrzańskiego Parku Narodowego i ich status. I – zbiorowiska 

bardzo cenne, o szczególnym znaczeniu dla ochrony róŜnorodności biologicznej, np. zawierające rzadkie i 

zagroŜone gatunki roślin, stanowiące siedliska rzadkich gatunków fauny, o bardzo wysokim bogactwie 

gatunkowym, * - Powierzchnia razem z wydmami śródlądowymi z murawami szczotlichowymi (Spergulo 

vernalis-Corynephoretum), BD – brak danych o zajmowanej przez siedlisko powierzchni. 

Kod Natura 

2000 

zbiorowisk 

roślinnych 

6120 

6230 

7110 

91D0 

91E0 

Zbiorowisko roślinne 

Ciepłolubne śródlądowe murawy 

napiaskowe Koelarion glaucae 

Bogate florystycznie murawy 

bliźniczkowe Nardetali 

Torfowiska wysokie z roślinnością 

torfotwórczą Sphagnetalia magellanic 

Bory i lasy bagienne Vaccinio uliginosipinetum, 

Betula pubescens-Thelypteris 

palustris, Sphagno girgensohnii-Piceetum 

Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe 

Fraxino-Alnetutum 

Zarośla brzozy niskiej Betulo-salicetum 

repentis 

Niezwykłe dla 

kraju, rzadkie, 

zagroŜone 

+ + 

+ + 

+ + 

+ + 

+ + 

Priorytetowe 

siedlisko 

europejskie 

Powierzchnia 

(ha) 

261* 

6 

4141 

Mechowiska Caricion lasiocarpeae + 2804 

Zbiorowisko turzycy pospolitej wariant z 

turzycą obłą Carici-Agrostietum caninae 

wariant z Carex diandra 

Eutroficzne młaki niskoturzycowe 

Caricion davallianae 

Kwaśne młaki niskoturzycowe Caricion 

Nigrze 

Łąki trzęślicy modrej Molinietum 

caeruleae 

+ 

+ 

I 

I 

I 

91 

BD 

453 

BD 

BD 

2463 

Szuwary wielkoturzycowe Magnocaricion I 8889 

Wilgotne łąki kaczeńcowe Calthion I 206 

Łąki z ostroŜeniem łąkowym Cirsietum 

rivularis 

Łąki rdestowo-ostroŜeniowe Angelico- 

Cirsietum 

Łąki owsicowe Arrhenatheretum elatioris I BD 

I 

I 

BD 

BD 

63

1.3.5. Siedliska o szczególnym znaczeniu dla wodniczki. 

Na podstawie mapy roślinności rzeczywistej Biebrzańskiego Parku Narodowego 

(Matuszkiewicz et al. 1999) oraz rozmieszczenia wodniczki w 2007 roku, określone zostały 

główne typy roślinności wykorzystywane przez wodniczkę ( 

Tabela 31). W analizie uwzględniono rozmieszczenie śpiewających samców, zlokalizowanych 

podczas liczeń za pomocą odbiorników GPS. Najczęściej wodniczka zasiedlała trzy typy 

roślinności: mechowiska, turzycowiska i zbiorowiska mszysto-turzycowe.Pozostałe zbiorowiska 

wykorzystywane były sporadycznie. 

Turzycowiska związku Magnocaricion 

Zbiorowiska tego związku występują na obszarze tarasu zalewowego doliny i 

charakteryzują się zróŜnicowanymi warunkami siedliskowymi m.in. pod względem 

intensywności zalewu rzecznego i głębokości opadania lustra wody w letnich okresach 

krytycznych. NaleŜą tutaj turzycowiska turzycy tunikowej, turzycy sztywnej, turzycy 

zaostrzonej (Matuszkiewicz 2005). 

Turzycowiska turzycy tunikowej. Zbiorowiska połoŜone zazwyczaj na skraju strefy 

intensywnie zalewanej, dlatego wyróŜniają się spośród innych zbiorowisk strefy zalewowej 

najpłytszym i najkrótszym zalewem. Głębokość zalewu w okresie wegetacji nie przekracza 10 

cm, a jego średnia częstotliwość w poszczególnych latach wynosi od 24 do 27%. Latem wody 

występują najczęściej w warstwie korzeniowej i tylko na krótki okres opadają do 20-30 cm, 

sporadycznie do 50 cm pod gruntem. Zbiorowisko jest stosunkowo bogate florystycznie. 

Warstwa mszysta jest dobrze wykształcona. Gatunkiem dominującym jest kępowa turzyca 

tunikowa Carex appropinquata. Występuje równieŜ ostroŜeń błotny Cirsium palustre i kozłek 

lekarski Valeriana officinalis (Bartoszuk 2005). 

Turzycowiska turzycy sztywnej. Rozwijają się na obszarach intensywnie zalewanych przez 

wody rzeczne, o głębokości zalewu wynoszącej nawet 50-60cm (Oświt 1991). Podtopienie terenu 

występuje przez cały rok, poziom wód gruntowych rzadko opada poniŜej 20 cm. W zbiorowisku 

dominuje turzyca sztywna, tworząca duŜe kępy, niekiedy do 1 m wysokości. Pomiędzy kępami 

turzyc często nie występują Ŝadne rośliny, a nagi torf co najwyŜej pokryty jest glonami lub 

mchami. Stały udział w zbiorowisku mają: tojeść bukietowa Lysimachia thyrsiflora, jaskier 

wielki Ranunculus lingua, gorysz błotna Peucedanum palustre, turzyca obła Carex diandra, 

turzyca nitkowata Carex lasiocarpa, wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium, bobrek 

trójlistkowy Menyanthes trifoliata, siedmiopalecznik błotny Comarum palustre, trzcinnik prosty 

Calamagrostis stricta. W zbiorowisku stwierdzono gatunki znajdujące się w Polskiej Czerwonej 

64

Księdze Roślin: wełniankę delikatną Eriophorum gracile i turzycę bagienną Carex limosa 


Turzycowiska turzycy zaostrzonej. Występują na mułowiskach i łęgowiejących torfowiskach 

intensywnie zalewanych przez wody rzeczne i podsuszanych w okresie lata. Dominującym 

gatunkiem jest turzyca zaostrzona Carex gracilis. Występuje równieŜ: mozga trzcinowata 

Phalaris arundinaceae, manna mielec Glyceria maxima, wiechlina błotna Poa palustris, rzepich 

ziemnowodny Rorippa amphibia, pięciornik gęsi Potentilla anserina, tojeść rozesłana 

Lisymachia nummularia, mietlica rozłogowa Agrostis stolonifera, wyczyniec łąkowy Alopecurus 

pratensis. Obszary zbiorowiska są wykaszane przez rolników, lokalnie równieŜ wypasane 


Mechowiska związku Caricion lasiocarpae. 

Zajmują duŜe powierzchnie torfowisk praktycznie pozbawionych zalewów rzecznych. 

Utrzymujące się zabagnienie powodowane jest wodami gruntowymi. Przez znaczną część roku 

woda występuje w warstwie mszystej, jedynie w okresie wczesnowiosennym zalega płytką 

warstwą powyŜej powierzchni gruntu i sporadycznie poziom wody gruntowej opada do 

głębokości ok. 10, maksymalnie 30 cm. NaleŜą tutaj mechowiska turzycy obłej i mechowiska 

turzycy zaostrzonej (Bartoszuk 2005, Matuszkiewicz 2005). 

Mechowisko turzycy obłej. Rozwija się na mezotroficznych torfowiskach niskich bądź jako 

wczesne stadium sukcesji torfowisk przejściowych. Są to niskie zbiorowiska mszysto-turzycowe 

charakteryzujące się obecnością takich gatunków jak: turzyca obła Carex diandra, turzyca 

nitkowata Carex lasiocarpa, turzyca strunowa Carex chordorrhiza, turzyca błotna Carex 

acutiformis, turzyca prosowata Carex panicea, bobek trójlistkowy Menyanthes trifoliata, 

siedmiopalecznik błotny Comarum palustre, wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium 

oraz dobrze wykształconą warstwą mchów. Charakter zbiorowiska kształtowany jest przez 

czynniki naturalne i działalność człowieka. W przeszłości obszary zajmowane przez zbiorowisko 

były ekstensywnie uŜytkowane. Zaniechanie wykaszania jest duŜym zagroŜeniem gdyŜ powoduje 

zmiany w strukturze zbiorowiska. Wzrasta udział turzyc kępowych, warstwa mszysta staje się 

słabiej wykształcona, następuje zarastanie brzozą, wierzbami, trzciną (Bartoszuk 2005). 

Kwaśne młaki niskoturzycowe związku Caricion nigrae. 

Występują na obszarach znacznie oddalonych od rzeki, znajdujących się poza zasięgiem 

intensywnych zalewów. Charakteryzują się obecnością turzycy pospolitej Carex nigra i mietlicy 

psiej Agrostis canina, częstym występowaniem jaskra płomiennika Rannunculus flammula, 

65

gwiazdnicy błotnej Stellaria palustris oraz dobrze wykształconą warstwą mszystą. NaleŜą tutaj 

zbiorowiska zespołu Carici-Agrostietum caninae. Charakteryzują się duŜym zróŜnicowaniem 

florystycznym i dominacją jednego z gatunków: turzycy siwej, turzycy pospolitej, turzycy 

darniowej, turzycy dzióbkowatej, turzycy tunikowej, trzcinnika prostego. Część obszarów 

siedliska jest obecnie wykaszana, natomiast duŜe powierzchnie nieuŜytkowane podlegają 

powolnemu zarastaniu (Bartoszuk 2005, Matuszkiewicz 2005). 

Tabela 31. Zbiorowiska roślinne wykorzystywane przez wodniczkę w dolnym basenie doliny Biebrzy w 2007 

r.(Marczakiewicz & Grzywaczewski 2008) 

Zbiorowisko roślinne, w których stwierdzono śpiewające 

samce wodniczki 

Liczba 

śpiewających 

samców 

Pow. 

[ha] 

Caricetum diandrae wariant z Carex appropinquata 503 1031,6 48,8 

Mozaika zbiorowisk mszysto-turzycowych i łąk 14 30,9 45,3 

Caricetum diandrae wariant typowy 156 434,8 35,9 

Mozaika zbiorowisk mszysto-turzycowych i turzycowisk 4 12,8 31,3 

Carici-Agrostietum caninae wariant z Carex diandra 84 465,3 18,1 

Caricetum rostratae 10 59 16,9 

Caricetum appropinquatae 366 2252,9 16,2 

Carici-Agrostietum caninae wariant z Carex appropinquata 213 1347,7 15,8 

Mozaika łąk wilgotnych i pastwisk 18 138,9 13,0 

Caricetum lasiocarpae 35 297,4 11,8 

Agropyro-Rumicion crispi x Sparganio-Glycerion x Magnocarici 5 59,2 8,4 

Caricetum elatae 109 1471 7,4 

Caricetum gracilis 67 1593,8 4,2 

Ziołorośla Filipendulion 4 99,6 4,0 

Carici-Agrostietum caninae 35 989,4 3,5 

Phragmitetum communis 13 522,1 2,5 

Łąki zmiennowilgotne Molinion - nierozdzielone 3 137,9 2,2 

Turzycowiska Magnocaricion - nierozdzielone 12 554,4 2,2 

Pozostałe 23 5933,3 0,4 

Razem 1674 17 432 9,6 

Zagęszczenie 

[n/km 2 ] 

66

1.3.6. Ważne gatunki roślin i zwierząt 

Rośliny 

Flora naczyniowa Kotliny Biebrzańskiej liczy około 1015 gatunków roślin naczyniowych, 

naleŜących do 117 rodzin i 459 rodzajów. Najliczniejsze rodziny to złoŜone (Asteraceae), trawy 

(Poaceae), turzycowate (Cyperaceae), róŜowate (Rosaceae), motylkowe (Fabaceae), krzyŜowe 

(Brassicaceae), trędownikowate (Scrophulaiaceae), goździkowate (Caryophyllaceae), wargowe 

(Lamiaceae), jaskrowate (Ranunculaceae). Ochroną ścisłą objętych jest 90 gatunków, 17 

gatunków podlega ochronie częściowej (Werpachowski 2005). Zestawienie wszystkich gatunków 

chronionych Biebrzańskiego Parku Narodowego przedstawiono w załączniku 8. Szczególnie 

cenne gatunki zawarte zostały w tabeli 32. 

Na terenie BPN stwierdzono występowanie co najmniej 125 gatunków mszaków 

i wątrobowców. Jeden gatunek, sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus wymieniony 

jest w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. 

Zidentyfikowano równieŜ 219 gatunków porostów z 75 rodzajów i 28 rodzin. 

Glony występujące w wodach BPN są słabo poznane. Wyniki pierwszych badań, 

obejmujących dwa małe wycinki rowów, wskazują na ich duŜe bogactwo. Dotychczas 

zidentyfikowano 132 taksony, w tym 4 nowe dla nauki, 13 nowych dla Polski i 6 rzadkich 

w kraju (Szymańska 2005). 

Istnieją jedynie fragmentaryczne dane o grzybach występujących na terenie BPN. Brak 

jest danych o liczbie gatunków, ich rozmieszczeniu, liczebności i zagroŜeniach. 

67

Tabela 32 WaŜne rośliny naczyniowe Biebrzańskiego Parku Narodowego. Objaśnienia: + - gatunek 

pod ścisłą ochroną w Polsce, * gatunek wymagający ochrony czynnej, DS II – gatunek wymieniony w 

załączniku II do Dyrektywy Siedliskowej, PCzK – gatunek wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze 

Roślin, Kategorie zagroŜenia: CR – krytycznie zagroŜony, EN – zagroŜony, VU – naraŜony, LR –niŜszego 

ryzyka. 

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Status ochronny i Kategoria 

zagroŜenia 

1. Widłak cyprypysowaty Diphasiastrum tristachyum + PCzK (EN) 

2. Podejźrzon marunowy Botrychium matricariifolium + * PCzK (CR) 

3. Wierzba lapońska Salix lapponum + * PCzK (EN) 

4. Brzoza niska Betula humilis + * PCzK (EN) 

5. Sasanka otwarta Pulsatilla patens + * PCzK (LR), DS II 

6. Skalnica torfowiskowa Saxsifraga hirculus + PCzK (EN), DS II 

7. Fiołek torfowy Viola epipsila + PCzK (CR) 

8. Wielosił błękitny Polemonium coeruleum + * PCzK (VU) 

9. Czarcikęsik Kluka Succisella inflexa + * PCzK (VU) 

10. Kosaciec bezlistny Iris aphylla + * PCzK (VU) 

11. Sitowie alpejskie Baeothryon alpinum + PCzK (EN) 

12. Wełnianka delikatna Eriophorum gracile + PCzK (CR) 

13. Turzyca strunowa Carex chordorrhiza + PCzK (VU) 

14. Turzyca Ŝycicowa Carex loliacea + PCzK (VU) 

15. Turzyca bagienna Carex limosa + PCzK (LR) 

16. Obuwik pospolity Cypripedium calceolus + * PCzK (VU), DS II 

17. Buławik czerwony Cephalanthera rubra + PCzK (EN) 

18. Kukułka krwista Ŝółtawa Dactylorhiza incarnata subsp. Ochroleuca + * PCzK, (EN) 

19. Lipiennik Loesela Liparis loeselii + * PCzK, (VU), DS II 

20. Leniec bezpodkwiatowy Thesium ebracteatum DS II 

Zwierzęta 

Na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego dotychczas stwierdzono występowanie 

56 gatunków ssaków (załącznik 9), 291 gatunków ptaków (załącznik 10), 5 gatunków gadów, 

13 gatunków płazów (załącznik 11), 39 gatunków ryb i minogów, około 950 gatunków ciem 

i motyli, 472 gatunki ryjkowców (bez korników), 49 gatunków biegaczowatych, 481 gatunków 

pająków, 42 gatunki chruścików, 19 gatunków pijawek (dnae BbPN, Buszko 1994, Gębczyńska 

& Raczyński 1997, Gryz & Krauze 2008, Jędryczkowski & Kupryjanowicz 2005, Jędrzejewski & 

Kowalczyk 2005, Lesiński 2005, Raczyński 1997, Sterzyńska & Lesiński 1999, Wanat 2005, 

Witkowski & Wiśniewolski 2005). 

68

Ptaki lęgowe 

DuŜe zróŜnicowanie siedliskowe Kotliny Biebrzańskiej stwarza dogodne warunki do 

gniazdowania wyjątkowo bogatej awifauny. Do roku 2012 w Kotlinie Biebrzańskiej stwierdzono 

występowanie 291 gatunków ptaków. Potwierdzono lęgi ok. 190 gatunków. Dość regularne lęgi 

w dolinie Biebrzy wyprowadza około 170 gatunków. Specyfiką zgrupowania ptaków 

zasiedlającego teren lokalizacji jest szczególnie wysoki udział gatunków znajdujących się w 

Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001). Wśród nich 6 gatunków jest skrajnie 

zagroŜonych (CR), 7 silnie zagroŜonych (EN), 7 naraŜonych na wyginięcie (VU), 8 bliskich 

zagroŜenia (NT) oraz 7 niezagroŜonych w chwili obecnej (LC). WaŜne gatunki lęgowe, wraz z 

krótkim opisem trendów liczebności w dolinie Biebrzy, zostały przedstawione w tabeli 33. 

Tabela 33 WaŜne lęgowe, sporadycznie lęgowe i prawdopodobnie lęgowe gatunki ptaków BPN. 

Objaśnienia: DP I– gatunek umieszczony w załączniku I Dyrektywy Ptasiej, IUCN – gatunek umieszczony 

na Światowej Czerwonej Liście IUCN, SPEC – kategoria zagroŜenia w Europie według BirdLife 

International, PCzK – Gatunek umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001), 

IBA (C.) – kategoria kwalifikująca ostoję ptasią. 

Gatunek Wielkość populacji Status Komentarz 

Tereny nieleśne (mokradła, turzycowiska, trzcinowiska, łąki) 

Bąk 65 odzywających się samców w 2012 r. 

w dolinie Biebrzy (Grzywaczewski 2012) 

SPEC 3, DP 

I, PCzK (LC) 

Bączek 22-55 odzywających się samców w SPEC 3, DP 

latach 1988–1992 (Dyrcz 2005) 

I, PCzK (VU) 

Czapla biała 116 par w 2012 r. (M. Wereszczuk et al., DP I 

dane niep., akceptacja KF) 

Bocian biały 

Łabędź 

krzykliwy 

490 zajętych gniazd w latach 2008-9 w 

OSO Ostoja Biebrzańska, 10 zajętych 

gniazd znajduje się w BPN (dane własne 

BPN) 

Sporadycznie lęgowy, dotychczas 

potwierdzono gniazdowanie 1 pary w 

roku 1973 (Kawenczyński et al. 1976). 

W 2012 r. 1 parę gniazdowała w 

południowej części parku oraz 1 para w 

bliskim sąsiedztwie parku (P. 

Dombrowski, dane niep.) 

Świstun Prawdopodobnie regularnie lęgowe 

pojedyncze pary, na co wskazują 

obserwacje samic z młodymi w latach 

1989-90, 1994, 1997 (Nowakowski J.J. 

dane niep.) oraz w 2010 r. (KF 2011) 

RoŜeniec Liczebność aktualna nieznana, 3-5 par 

obserwowano w południowej części 

basenu dolnego w latach 1990-1998, 1-2 

pary w okolicach Brzostowa w latach 

2001-2004 (J.J. Nowakowski, dane niep.) 

oraz 2006-2007 (KF 2007, 2009) 

69 

SPEC 2, DP I 

SPEC E W, 

DPI 

SPEC E W, 

PCzK (CR) 

SPEC 3, 

PCzK (EN) 

WaŜna populacja krajowa. 

WaŜna populacja krajowa, pobieŜna kontrola w roku 

1997 wykazała spadek liczebności (Dyrcz 2005) 

Pierwszy wykryty lęg 3 par w Polsce (Pugacewicz & 

Kowalski 1997), aktualnie regularnie lęgowa w 

największej krajowej koloni rozrodczej 

Pierwszy stwierdzony lęgu w kraju Zwiększający 

liczebność w regionie (Tomiałojć & Stawarczyk 

2003) 

2 gniazda znaleziono w roku 1968 (Dyrcz et al. 

1972). NajwaŜniejsze lęgowisko krajowe, jedyne 

miejsce, gdzie stosunkowo regularnie notowane są 

lęgowe pary 

Jedna z najwaŜniejszych ostoi w kraju, 50 par 

lęgowych w latach 1976-1980 (Dyrcz et al. 1984). 

Ostatnio odnotowano silny spadek liczebności w 

całym kraju (Sikora et al. 2007) 

Podgorzałka Ostatnie potwierdzone lęgi miały miejsce IUCN VU, Silny spadek liczebności gatunku w kraju i na

Błotniak 

stawowy 

Błotniak 

zboŜowy 

w latach ’90 XX w.. 

170-296 par lęgowych w całej dolinie 

Biebrzy w latach 1991-97 (Pugacewicz 

2004) 

Ptaki obserwowane corocznie w sezonie 

lęgowym, 2 pary odnotowano w 1997 r. 

(Sterzyńska 1999). Aktualnie, w związku 

z wycofaniem się gatunku z kraju, 

nielęgowy. 

Stwierdzony w 82 miejscach w roku 

1997 (Sterzyńska 1999) 

SPEC 1, DP 

I, PCzK 

(EN) 

DP I, 

IBA (C6) 

SPEC 3, DP 

I, PCzK 

(VU), IBA 

(C6) 

Błotniak 

SPEC E, DP I 

łąkowy 

Cietrzew 51 tokujących kogutów w 2012 roku SPEC 3, DP 

I, PCzK 

(EN), IBA 

(C6) 

Derkacz 1200 odzywających się samców w roku 

1997 (Sterzyńska 1999). 

Zielonka 

27-80 par na terenie całej doliny Biebrzy 

w latach 1991-1997 (Pugacewicz 2004) 

Kropiatka 400 par w roku 1997 

(Sterzyńska 1999) 

Szablodziób Sporadycznie lęgowy, 3 pary 

stwierdzone w okolicach ujścia Biebrzy, 

1 para na terenie gminy Rutki w 1994 r. 

(Lewartowski 1995) 

Sieweczka Prawdopodobnie pojedyncze pary 

obroŜna wyprowadzały lęgi pod Brzostowem 

Kulik wielki 132 pary w 1997 roku (Sterzyńska 1999), 

w pierwszej dekadzie XXI w. liczebność 

oszacowano na min. 50 par lęgowych 

(Wilk et al. 2010) 

Brodziec 

pławny 

Sporadycznie lęgowy, znaleziono 1 

gniazdo z jajami w 2001 r. (Mazurek 

2004) 

Dubelt Całą populację oszacowano na co 

najmniej 200 tokujących samców 

(Świętochowski, dane niep.) 2002) 

Bekasik 

Biegus 

zmienny 

2 gniazda znaleziono w 1977 r. (Dyrcz 

2005), obserwacje tokujących samców w 

sezonie lęgowym sugerują na moŜliwość 

regularnych lęgów 

2 pary lęgowe w 1997 r. (Dyrcz 2005), 

brak późniejszych danych 

potwierdzających lęgi 

IUCN (NT), 

SPEC 1, DP 

I, IBA (C1, 

C2, C6) 

SPEC E, DP 

I, PCzK 

(NT), IBA 

(C6) 

SPEC E, DP 

I, IBA (C6) 

DP I 

SPEC E 

PCzK (VU) 

IUCN (NT), 

SPEC 2, 

PCzK (VU) 

PCzK (EN) 

IUCN (NT), 

SPEC 1, DP 

I, PCzK 

(VU), IBA 

(C1, C2, C3) 

SPEC 3, 

PCzK (CR) 

SPEC 3, DP 

I, PCzK (EN) 

świecie (Głowaciński 2001) 

82 pary lęgowe w roku 1980 (Dyrcz et al. 1984) 

Gatunek wymarły w kraju, ostatni prawdopodobny 

lęg w Polsce odnotowano w 2006 r. na Biebrzy 

(Sikora et al. 2007) 

WaŜna ostoja krajowa, gatunek o silnych wahaniach 

liczebności i tendencji spadkowej, około 10-15% 

populacji krajowej 

Średnie zagęszczenie dla doliny 0,7 odzywających 

się samców/10 ha w latach 1976-1980 (Dyrcz et al. 

1984) 

10-12 stanowisk w 1980 r. w basenie środkowym i 

górnym (Dyrcz et al. 1984) 

700 par w 1991 r. (Pugacewicz dane niep.), 1600 par 

w latach 1976-1980 na terenie całej Kotliny 

Biebrzańskiej (Dyrcz et al.1984) 

Pierwsze stwierdzenie lęgów gatunku w Polsce 

Na obszarze BPN występuje niewielka ilość 

odpowiednich miejsc lęgowych 

Około 20% populacji krajowej, 51-76 par lęgowych 

w latach 1979-1980 (Dyrcz et al. 1984). W ostatnich 

latach notuję się duŜy spadek liczebności w Polsce 

Gatunek nieregularnie lęgowy w Polsce (Sikora et al. 

2007) 

NajwaŜniejsze lęgowisko w Polsce, około 60% 

populacji krajowej (Tomiałojć, Stawarczyk 2003) 

Obserwacje ptaków w okresie lęgowym w latach 

1971-72, 1978-79 (Dyrcz et al. 1984), 1993-94, 

1997-00 (Maniakowski 2000, Nawrocki za Dyrcz 

2005) 

Jedyne śródlądowe stanowisko w kraju. Pierwsze 

lęgi wykryto w 1978r., w latach 1978-1980 1-3 pary 

gniazdowały w okolicach Brzostowa i 3 pary w 

okolicach Jagłowa (Dyrcz et al. 1972, 1984), 2-3 

pary gniazdowały w latach 1989-1996, maksymalnie 

4 pary w 1992 r. (Włodarczak 1999) 

Niskie prawdopodobieństwo powtórnych lęgów w 

dolinie Biebrzy. 

70

Batalion Mniej niŜ 50 gniazdujących samic w 

latach 1997-1998, znaleziono wówczas 9 

gniazd (Stawarczyk i Witkowski za 

Dyrcz 2005). Aktualnie nielęgowy 

Mewa mała 1-3 pary lęgowe w latach 1989, 1993, 

1995-96 (J. Nowakowski za Dyrcz 

2005), brak późniejszych potwierdzeń 

lęgów 

Rybitwa 

rzeczna 

Rybitwa 

białoczelna 

Rybitwa 

czarna 

Rybitwa 

białowąsa 

Rybitwa 

białoskrzydła 

Uszatka 

błotna 



8 par lęgowych na terenie całej doliny 

Biebrzy (Pugacewicz 2004) 

14-15 par w 2008 r. (Keller et al., dane 

niep.) 

30-40 par w 2008 r. (Keller et al., dane 

niep.) 

Ponad 80 par w 2002 r., około 50 par w 

2008 r. (Keller et al., dane niep.) Trzeba 

zacytować wyniki z bodajŜe 2010 r. 

(Ławicki et al. w Ornis Polonica 2011?) 

24-25 terytoriów w 1997 r. (Pugacewicz i 

Zub 1999), w latach późniejszych od 0 

do 7 terytorialnych par (dane BPN). 

71 

SPEC 2, DP 

I, PCzK (EN) 

SPEC 3, DP I 

PCzK (LC) 

DP I, IBA 

(C6) 

SPEC 3, DP I 

PCzK (NT) 

SPEC 3, DP 

I, IBA (C6) 

SPEC 3, DP I 

PCzK (LC) 

Zimorodek Brak danych o liczebności SPEC 3, DP I 

Świergotek Brak danych o liczebności 

SPEC 3, DP I 

polny 

Wodniczka 2594 śpiewających samców w 2012 r. 

(Grzywaczewski & Marczakiewicz 2012) 

Wąsatka 47-60 par w 1997 r. (Pugacewicz 1998), 

brak późniejszych danych 

Czajka, Brak danych o liczebności w całej dolinie 

rycyk, Biebrzy. 

krwawodziób 

kszyk 

Tereny leśne, zadrzewienia i zakrzewienia 

Bocian 9-17 par lęgowych w 2011 r. w Ostoi 

czarny Biebrzańskiej, w tym 6-11 w granicach 

BPN (dane własne BPN) 

Trzmielojad 

Kania czarna 

Kania ruda 

Bielik 

Orzełek 

28-35 par w latach 1991-1997 w całej 

dolinie Biebrzy (Pugacewicz 2004) 

1 para lęgowa w latach 2011-2012 (dane 

BPN) 

Brak danych potwierdzających regularne 

lęgi 

11 par lęgowych w 2012 r. w Ostoi 

Biebrzańskiej, w tym 9 w granicach BPN 

(dane własne BPN) 

Ptaki obserwowano w porze lęgowej, 

dotychczas nie potwierdzono lęgu 

Najliczniejsza populacja krajowa, w latach 1978- 

1980 oceniona na 200-300 lęgowych samic, aktualna 

liczebność nieznana. Gatunek na granicy wymarcia 

w kraju. 

Jedno z waŜniejszych lęgowisk w Polsce, kolonia 51 

gniazd w 1978 r., 16-17 par lęgowych w 1979 r., 2 

kolonie liczące 25 i 28-30 par w 1980 r. (Dyrcz et al. 

1972, 1984), silne wahania liczebności, stanowisko 

na skraju zasięgu gatunku 

Silne wahania liczebności; 537 pary w 1979 r., 905 

par w 1980r. (Dyrcz et al. 1984), 70-80 par w 1998 r. 


Pierwsze lęgi wykryto w 1991 r. (Raport KF 1993), 

w kolejnych latach stwierdzono: 1993 - 4 pary, 1994 

- 30-35 par, 1995 – 7 par, 1996 – 11 par (J. 

Nowakowski dane niep.), 26-28 par w 1998 r., silne 

wahania liczebności (R. Kapowicz dane niep.) 

PCzK (NT) NajwaŜniejsze lęgowisko w Polsce, jedno z 

waŜniejszych w Europie, silne wahania liczebności; 

475 par w 1979 r., 416 par w 1980 r. (Dyrcz et al. 

1984), 3000 par w 1996 r., (Komisja Faunistyczna 

1998), 1300 par w 1998 r. (Sterzyńska 1999), w 

korzystnych latach gniazduje tu do 90% krajowej 

populacji (Tomiałojć i Stawarczyk 2003) 

SPEC 3, DP NajwaŜniejsze lęgowisko w kraju, gatunek o silnych 

I, PCzK wahaniach liczebności; 1969 r.– 6 par, 1979-1980 – 

(VU), IBA 8 par (Dyrcz et al. 1972, 1984), 1989-1992 – 22 

(C6) 

terytoria (Sterzyńska 1999) 

IUCN (VU), 

SPEC 1, DP I 

PCzK (VU), 

IBA (C1, C6) 

PCzK (LC) 

IUCN 

(rycyk) 

NT 

SPEC 2, DP 

I, IBA (C6) 

SPEC E, DP 

I, IBA (C6) 

SPEC 3, DP I 

PCzK (NT) 

SPEC 2, DP I 

PCzK (NT) 

IUCN (NT), 

SPEC 1, DP 

I, PCzK (LC) 

SPEC 3, 

PCzK (CR) 

NajwaŜniejsza ostoja w kraju, około 83% polskiej, 

80% UE, 24% globalnej populacji 

Ze względu na utratę siedlisk i niski sukces lęgowy 

gatunki te szybko zmniejszają swoją liczebność w 

kraju. 

WaŜna ostoja krajowa, 17 par lęgowych w latach 

1979-80 (Dyrcz et al. 1984), 24-26 par w latach 

1989-92 (Pugacewicz 1994), 20 par w 1997 r. 


2 pary lęgowe w latach 1976-1980 (Dyrcz et al. 

1984), 4 pary w 1997 r. (Sterzyńska 1999)

GadoŜer 

Orzeł przedni 

Orlik 

krzykliwy 

Orlik 

grubodzioby 

Brak danych potwierdzających lęgi po 

roku 1981 

W VII 1968 r. stwierdzono rodzinę oraz 

znaleziono 2 gniazda prawdopodobnie 

naleŜące do tego gatunku (Tomek i 

Krzemień 1970) 

35 par lęgowych w 2011 r. w Kotlinie 

Biebrzańskiej bez Bagna Wizna (G. 

Maciorowski inf. ustna) 

12 par lęgowych w 2012 r., w tym 8 par 

czystych i 4 mieszane z orlikiem 

krzykliwym (G. Maciorowski inf. ustna) 

SPEC 3, DP I 

PCzK (CR) 

SPEC 3, DP I 

PCzK (EN) 

SPEC 2, DP 

I, PCzK (LC) 

IUCN (VU), 

SPEC 1, DP I 

PCzK (CR), 

IBA (C1, C6) 

Zajęte gniazdo w 1981 r. (B.U. Meyburg i J. Matthes 

za Dyrcz i in. 1984) 

Obserwowano pary ptaków w VII 1977, 1978 i VIII 

1982 w okolicach Czerwonego Bagna (Dyrcz 2005), 

w V 1980 obserwowano parę w okolicy Goniądza 

(Dyrcz et al. 1984) 

52-53 pary lęgowe w Kotlinie Biebrzańskiej w latach 

1991-1992 (Pugacewicz 1994) 

10 terytoriów lęgowych w latach 1989-1993 

(Pugacewicz 1995) 

Jarząbek Brak danych o liczebności DP I 

śuraw 

Około 600 par na obszarze całego BPN 

w 2009 roku. 

Puchacz 24-25 pary w latach 1989-1993 

(Pugacewicz 1995) 

SPEC 2, DP 

I, IBA (C6) 

SPEC 3, DP 

I, PCzK 

(NT), IBA 

(C6) 

Lelek Brak danych o liczebności SPEC 2, DP I 

Kraska Brak obserwacji potwierdzających 

lęgowość w chwili obecnej 

Dzięcioł 

białogrzbiety 

55 par w 1997 r. (Pugacewicz dane 

niep.), 

SPEC 2, 

PCzK (CR) 

DP I , PCzK 

(NT), IBA 

(C6) 

247 par w 1997 roku (Sterzyńska 1999). W 1980 r. 

liczebność oceniono na 26 par (Dyrcz et al. 1984), 

gatunek silnie zwiększający liczebność. 

WaŜna ostoja w Polsce, około 10% krajowej 

populacji. 

W latach 1966-1970 występowała na co najmniej 18 

stanowiskach (Sterzyńska 1999). Gatunek 

wymierający w kraju (Sikora et al. 2007) 

WaŜna ostoja w Polsce, około 10% krajowej 

populacji. W ciągu kilku lat wykryto 86 terytoriów, 

a populację oszacowano na 90-100 par (Maciorowski 

& Kowalski 1999) 

Dzięcioł 

średni 

Dzięcioł 

czarny 

Dzięcioł 

zielonosiwy 

Brak danych o liczebności w całej dolinie 

Biebrzy 

Brak danych o liczebności w całej dolinie 

Biebrzy 



SPEC E, DP I 

DP I 

SPEC 3, DP 

I, IBA (C6) 

Dzięcioł 

trójpalczasty 

Brak aktualnych danych 

SPEC 3, DP 

I, PCzK (LC) 

potwierdzających lęgowość 

Lerka Brak danych o liczebności SPEC 2, DP I 

PodróŜniczek 40-50 w latach 1976-1980 

DP I, 

(Dyrcz et al. 1984), brak późniejszych PCzK (NT) 

ocen liczebności 

Jarzębatka Brak danych o liczebności SPEC E, DP I 

Muchołówka 

białoszyja 

Brak danych o liczebności 

SPEC E, DP I 

Muchołówka 250-350 par na terenie doliny Biebrzy w DP I, IBA 

mała 

latach 1991-1997 (Sterzyńska 1999) (C6) 

Gąsiorek Brak danych o liczebności SPEC 3, DP I 

Ortolan Bak danych o liczebności SPEC 2, DP I 

72

Ptaki nielęgowe 

Badania migrującej awifauny w okresie wiosennym prowadzone były przez 

Nowakowskiego w latach 1990-1992 na 15 km odcinku Biebrzy od miejscowości Chyliny do jej 

ujścia. W miesiącach III-V wykonywano liczenia co około 2 tygodnie. Stwierdzono wówczas 58 

gatunków ptaków wodnobłotnych z badanej grupy Non-Passeriformes. Ogólna liczebność 

ptaków zatrzymujących się na badanych rozlewiskach, wynosiła przeciętnie od około 7 800 do 

około 15 040 osobników (Załącznik 12a). W roku 1992 liczebność zgrupowania była ponad 

dwukrotnie wyŜsza niŜ w latach 1990-1991. W ciągu sezonu notowano wówczas od 10 590 do 

29 000 ptaków (Nowakowski 2001). 

Badania zgrupowania ptaków migrujących prowadzone były równieŜ przez Dyrcza 

w latach 1977 i 1978. Obserwacje obejmowały odcinek od Chylin po Szostaki (6,5 km długości). 

Prowadzone były w kwietniu i październiku. Liczebność zatrzymujących się ptaków w okresie 

wiosennym i jesiennym była zbliŜone. RóŜnice występowały natomiast w składzie gatunkowym 

i strukturze dominacji. Podczas migracji jesiennej wyraźnie dominowały dwa pospolite gatunki: 

krzyŜówka i łyska (Załącznik 12b). 

Inna fauna Biebrzańskiego Parku Narodowego 

Oprócz ptaków, na obszarze lokalizacji Biebrzańskiego Parku Narodowego występuje szereg 

innych, cennych gatunków zwierząt. WaŜne gatunki ssaków zostały wymienione w tabeli 34, 

waŜne gatunki ryb w tabeli 36, a waŜne gatunki bezkręgowców w tabeli 35. 

73

Tabela 34 Ważne gatunki ssaków Biebrzańskiego Parku Narodowego. Objaśnienia: DS II, DS 

IV, DS. V – gatunek umieszczony w załączniku II, IV, lub V Dyrektywy Siedliskowej. 

Nazwa naukowa 

Nazwa polska 

Pod ścisłą 

ochroną 

prawną w 

Polsce 

Status 

Dane z Czerwonej 

Księgi (PCzL 1 , 

PCzK 2 ) 

Myotis myotis Nocek duŜy + DS II, DS IV 

Myotis nattereri Nocek Nettera + DS IV 

Myotis brandtii Nocek Brandta + DS IV 

Myotis dasycneme Nocek łydkowłosy + DS II, DS IV EN 2 , EN 1 

Myotis daubentonii Nocek rudy + DS IV 

Eptesicus serotinus Mroczek późny + DS IV 

Pipistrellus nathusii Karlik większy + DS IV 

Nyctalus noctula Borowiec + DS IV 

Plecotus auritus Gacek brunatny + DS IV 

Barbastella barbastellus Mopek + DS II, DS IV DD 1 

Castor fiber Bóbr ochr. częściowa 

DS II, DS. IV, 

DS V 

Canis lapus Wilk + DS II, DS IV NT 2 , NT 1 , 

Lynx lynx Ryś + DS II, DS IV 

Lutra Lutra Wydra ochr. częściowa DS II, DS IV 

Martes mates Kuna leśna DS V 

Sicista betulina SmuŜka + DS IV 

Muscardinus avellanarius Orzesznica + DS IV 

Glis glis Popielica + NT 2 , NT 1 

Alces alces 

Łoś 

74

Tabela 35 Ważne gatunki bezkręgowców Biebrzańskiego Parku Narodowego. Objaśnienia: + 

gatunek pod ścisłą ochroną prawną w Polsce, * - gatunek pod ścisłą ochroną prawną w Polsce, 

wymagający ochrony czynnej, ERB – gatunek umieszczony w Europejskiej Czerwonej Księdze, 

IUCN – gatunek umieszczony na Europejskiej Czerwonej Liście. 

Nazwa naukowa Nazwa polska 

Pod ścisłą 

ochroną prawną 

w Polsce 

Status 

Heteropterus morpheus Rojnik morfeusz IUCN 

Coenonympha tullia Strzępotek soplaczek +* IUCN, ERB 

Coenonympha Hero Strzępotek Hero +* IUCN, ERB EN 

Chariaspilates formosaria Ogniwaczek tajwanek IUCN LR 

Scopula corrivalaia Wątlak bagniczak IUCN 

Scopula caricaia 

Wątlak turzyczyniak 

Catocala pacta Wstęgówka bagienka +* IUCN CR 

Diachrysia zosimi Błyszczka zosimi IUCN VU 

Diarsia Floryda 

Paradiarsia punicea 

Coenophila subrosea 

Epirrhoe tartuensis 

Acronicta menyanthidis 

Mythimna flammea 

Laelia coenosa 

Paśnik tartuentek 

Szczotecznica kłociówka 

IUCN 

IUCN 

IUCN 

Parnassius mnemosyne Niepylak mnemozyna + IUCN, ERB VU 

Colias palaeno Szlaczkoń torfowiec + IUCN EN 

Lycaena Helle Czerwończyk fioletek +* IUCN, ERB VU 

Lycaena dispar Czerwończyk nieparek + IUCN, DS II, DS IV LR 

Maculinea arion Modraszek arion +* IUCN, ERB EN 

Maculinea Aldon Modraszek alkon +* IUCN, ERB VU 

Plebeius optilete Modraszek bagniczek +* IUCN 

Euphydryas maturna Przeplatka maturna + IUCN, DS II, DS IV LR 

Somatochlora arctica Miodziopierś arktyczna VU 

Brachycoleus decolor 

Aphrophora major Piewik bagienny LR 

Aphrophora similis Piewik tajgowy VU 

Carbus clatratus 

Bagous elegans Nawodnik ozdobny EN 

Scolia hirta Smukwa kosmata VU 

Sphecomyia vittata Rączyca wielka CR 

Sphaeium solidum Gałeczka Ŝeberkowana + EN 

Dane z Polskiej 

Czerwonej 

Księgi 

VU 

EN 

75

Tabela 36 Ważne gatunki ryb Biebrzańskiego Parku Narodowego. Objaśnienia: * - poza 

obszarem Morza Bałtyckiego, wód przymorskich, ujść rzecznych do Morza Bałtyckiego oraz rzek: 

Drwęcy, Drawy i Wisły od Włocławka do ujścia, ** - podlegają ochronie tylko w okresie od dnia 1 

marca do dnia 31 maja. 

Nazwa naukowa 

Nazwa polska 

Pod ścisłą 

ochroną prawną 

w Polsce 

Status 

Dane z Czerwonej 

Księgi (PCzL 1 , 

PCzK 2 ) 

Salmo salar Łosoś +* CR 2 , CR 1 

Phoninus phoninus Strzebla potokowa + 

Rhodeus sericeus RóŜanka + DS II NT 2 , NT 1 

Aspius aspius Boleń DS V 

Gobio albipinnatus Kiełb białopłetwy + NT 2 , NT 1 

Misgurnus fossilis Piskorz + DS II NT 2 , NT 1 

Cobitis taenia Koza + DS II DD 1 

Eudontomyzon mariae Minóg ukraiński + NT 2 , NT 1 

Lota lota Miętus DD 1 

1.3.7. Trendy w populacji wodniczki i innych waŜnych gatunków ptaków 

Prześledzenie zmian liczebności większości gatunków w skali całego obszaru 

Biebrzańskiego Parku Narodowego jest stosunkowo trudne. Często oceny liczebności odnoszą się 

tylko do pewnych fragmentów BPN, obejmują róŜne obszary w kolejnych latach, uzyskiwane są 

przy uŜyciu róŜnych metod, przez co stają się trudne lub wręcz niemoŜliwe do porównania. 

Część informacji odnośnie zmian liczebności poszczególnych gatunków ptaków podano w tabeli 

33. Bardziej szczegółowe informacje odnośnie wybranych gatunków zamieszczono poniŜej. 

Wodniczka 

Pierwsze wielkoobszarowe liczenia wodniczki na terenie Biebrzańskiego Parku 

Narodowego zostały wykonane w 1995 r. i objęły cały basen dolny. W 1997 r. wykonano 

liczenia na terenie basenu środkowego i górnego oraz na wybranych powierzchniach basenu 

dolnego. 

Teren objęty inwentaryzacją podzielony został na powierzchnie, które mogą być 

policzone przez zespół 4-6 osób w ciągu około 2 godzin. Wynika to z faktu, iŜ szczyt aktywności 

samców wodniczki przypada na krótki okres w ciągu doby: od około godziny przed do godziny 

po zachodzie słońca. W czasie liczenia osoby ustawiane są w tyralierze w odległości 

umoŜliwiającej kontakt wzrokowy (zwykle około 100 m). KaŜdy liczy samce odzywające się 

76

między nim a jednym z sąsiadów. Po przejściu powierzchni zapisywana jest liczba stwierdzonych 

samców w kaŜdym z pasów oraz obliczana suma dla całej powierzchni. Obecnie lokalizacja 

kaŜdego śpiewającego samca zaznaczana jest w terenie za pomocą odbiornika GPS, bądź na 

papierowej mapie, a po liczeniach wszystkie lokalizacje przenoszone były do warstwy GIS. 

PowyŜsza metoda nazywana jest dalej „tradycyjną”. 

W 1995 roku populację wodniczki w basenie dolnym oceniono na 1578-1609 

śpiewających samców. W roku 1997 policzono wodniczki w basenie środkowym (302-312 

śpiewających samców) i górnym (161 śpiewających samców). Całą populację Biebrzańską w 

latach 1995-1997 oceniono na 2041-2082 śpiewające samce (Krogulec, Kloskowski 1997). 

Kolejne liczenia wodniczki w dolinie Biebrzy miały miejsce w latach 2003, 2005, 2007 i 2012. 

Na obszarze Bagna Ławki takie liczenia miały miejsce w roku 2005 i co roku w latach 2007 – 

2012.Przykładowe powierzchnie liczeń i rozmieszczenie śpiewających samców w roku 2007 

pokazano na zamieszczonych niŜej rysunkach (Błąd! Nie moŜna odnaleźć źródła odwołania., 

Rysunek 19, Rysunek 20).. Wyniki powyŜszych liczeń świadczą, Ŝe liczebność wodniczki w 

dolinie Biebrzy jest stabilna choć ulega silnym fluktuacjom. (rys. 14). 

77

Rysunek 14 Zmiany liczebności wodniczki w latach 1997-2012 

Surowe wyniki rozmieszczenia śpiewających samców wodniczki wskazywałyby na ich 

wyraźną preferencję obszarów objętych zabiegami (Lachmann i in. 2010; Marczakiewicz 2012), 

jednak analiza tych wyników nie jest juŜ jednoznaczna: jedna z metod wykazała, Ŝe róŜnica 

pomiędzy obszarami o róŜnym reŜimie koszenia nie była statystycznie istotna (Oppel i in. 2012) 

inna metoda wykazała statystyczną istotność róŜnicy (Bellebaum i in. 2012). 

Wynika to z tego, Ŝe metoda „tradycyjna” słabo poddaje się analizom statystycznym. 

Dodatkowo wyniki te ukazują wpływ działań na śpiewające samce, nie na produktywność 

wodniczek. Dlatego zdecydowano się przeprowadzić dodatkowe badania, które ukazałyby wpływ 

zabiegów na rzeczywistą produktywność wodniczek. Zostały one przeprowadzone w latach 

2010-2012, na kilkunastu powierzchniach próbnych na Bagnie Ławki (Kubacka i in. 2012; 

Kubacka 2012). Wykazały, Ŝe wodniczka największe zagęszczenia gniazd i produktywność 

osiąga na obszarach, które były koszone 2 lata wcześniej. Produktywność na powierzchniach 

niekoszonych była nieco niŜsza, a najniŜsza na powierzchniach koszonych w roku 

poprzedzającym badania (Rys. 15). Oznacza to, Ŝe chociaŜ głównym celem podjęcia czynnej 

78

ochrony wodniczki było uzyskanie efektu długoterminowego, czyli utrzymanie (lub odtworzenie) 

siedlisk wodniczki, pozytywny wpływ zabiegów koszenia na populację wodniczki osiągnięto juŜ 

w krótkim terminie po ich wykonaniu. Ponadto badania wykazały pozytywną korelację 

zagęszczenia śpiewających samców i zagęszczenia gniazd (Rys. 16), co oznacza, Ŝe śpiewające 

samce są dobrym wskaźnikiem produktywności na tym obszarze. Dane pozyskane w trakcie 

badań ukazały takŜe ile gniazd wodniczki było aktywnych kaŜdego dnia, w czasie trwania sezonu 

lęgowego. MoŜe być to pomocne przy decydowaniu o terminie rozpoczęcia prowadzenia 

zabiegów na terenach lęgowych wodniczki (Rys. 17). 

Rysunek 15 Liczba młodych, które opuściły gniazda (produktywność na powierzchnię) na obszarach o róŜnym 

reŜimie koszenia (Kubacka i in. 2012). 

79

Rysunek 16 Korelacja pomiędzy zagęszczeniem śpiewających samców wodniczki a produktywnością 

wodniczek (A) i zagęszczeniem gniazd (B). Linia przerywana ukazuje korelacje 1:1 dla porównania (Kubacka i in. 

2012) 

80

Rysunek 17 Liczba aktywnych gniazd wodniczki na powierzchniach próbnych (łącznie 120 ha) w trakcie 

całego sezonu lęgowego w 2012 r. 

Metoda „tradycyjna” pozwala na określenie rozmieszczenia śpiewających samców 

wodniczek, a takŜe porównanie trendów liczebności z latami poprzednimi i innymi lokalizacjami, 

gdzie liczenia prowadzone były analogiczną metodą. Ma jednak swoje minusy. NaleŜą do nich: 

zaniŜanie liczebności wodniczki (liczenie jest na danej powierzchni jednokrotne, a wykrywalność 

wodniczki nie wynosi 100%), problemy z analizą statystyczną wyników oraz duŜa 

pracochłonność i związane z tym nakłady finansowe potrzebne na wykonanie liczeń tą metodą. 

Dlatego postanowiono wprowadzić monitoring metodą transektowa. Polega ona na trzykrotnych 

liczenia śpiewających samców wodniczki na 1 km transektach losowo rozmieszczonych w 

rzeczywistym i potencjalnym siedlisku wodniczki. Liczenia tą metodą rozpoczęto w 2011 i 

kontynuowano w 2012 r. (Oppel i in. 2013). Liczebność biebrzańskiej populacji wodniczki 

uzyskana tą metodą jest znacznie wyŜsza niŜ liczebność uzyskana metodą tradycyjną (Tabela 37) 

Tabela 37 Liczebność śpiewających samców wodniczki w dolinie Biebrzy określona za pomocą 

metody transektowej („średnia”) i „tradycyjnej”. „lcl” i „ucl” oznaczają dolny i górny zakres 95% 

przedziału ufności hierarchicznego modelu próbkowania (metoda transektowa). „% policzonych” 

oznacza stosunek ilości samców policzonych do tych oszacowanych za pomocą modelu. (Oppel i in. 

2013).. 

Metoda % 

średnia lcl ucl 

Rok 

“tradycyjna” policzonych 

2011 3927 3664 4209 - - 

2012 3508 3254 3782 2594 73.9 

Monitorowanie liczebności wodniczki metodą transektowa będzie odbywało się 

corocznie. Liczenia metodą „tradycyjną” planowane są do przeprowadzenia co 6 lat. Ponadto w 

latach 2013 i 2014 planowane są liczenia metodą „tradycyjną” na Bagnie Ławki, co 

prawdopodobnie pozwoli na znacznie lepsze porównanie dwóch metod liczeń wodniczki 

opisanych powyŜej. 

81

Rysunek 18 Powierzchnie liczeń i rozmieszczenie śpiewających samców wodniczki w 2007 roku. 

82

Rysunek 19 Powierzchnie liczeń i rozmieszczenie wodniczki w 2007 roku – basen środkowy. 

83

Rysunek 20 Powierzchnie liczeń i rozmieszczenie wodniczki w 2007 roku – basen górny. 

84

Cietrzew 

Od 1997 roku liczebność cietrzewia określana jest corocznie. Inwentaryzację terenową 

wykonują pracownicy BPN. Liczenia odbywają się wiosną, podczas porannych toków. 

Dwukrotnej kontroli poddawane są tokowiska znajdujące się w granicach BPN i w jego otulinie. 

Gatunek wykazuje silne fluktuacje liczebności z wyraźnym trendem spadkowym w ostatnim 

dziesięcioleciu (Rysunek 21). 

Rysunek 21 Zmiany liczebności cietrzewia w BPN i otulinie w latach 1997-2012. 

Bocian biały 

Trendy populacji bociana białego określone zostały na podstawie inwentaryzacji gniazd w 

22 miejscowościach (8 miejscowości w znajduje się w granicach BPN, 11 w otulinie i 3 poza 

otuliną), prowadzonej w latach 1998-2006 (Rysunek 22). Gatunek wykazuje stabilizację 

liczebności. Obserwowane roczne wahania mogą być związane z warunkami na zimowisku i 

podczas wędrówki, dostępnością bazy pokarmowej, działalnością człowieka (Nowogrodzka 

2007). 

85

Rysunek 22 Zmiany liczebności bociana białego w latach 1998-2006 

Orlik grubodzioby 

Monitoring orlików w dolinie Biebrzy realizuje zespół ornitologów z Komitetu 

Ochrony Orłów. Populację orlika grubodziobego w dolinie Biebrzy w ostatniej dekadzie 

naleŜy uznać za stabilną, bez jednoznacznego trendu zmian liczebności. Liczba par z 

udziałem przynajmniej jednego osobnika gatunku orlik grubodzioby przystępujących do 

lęgów w tym okresie wynosiła tu od 12 do 15. Wykres uzyskany w ramach Państwowego 

Monitoringu Środowiska (rys. 23) prawdopodobnie nie przedstawia rzeczywistego trendu 

liczebności tego gatunku, ze względu na róŜne kryteria interpretacji zajęcia stanowiska w 

kolejnych latach. Potwierdzeniem tego są dane o liczbie wyprowadzanych młodych (rys. 

24), nie przedstawiające tak wyraźnego trendu. Niebezpiecznym zjawiskiem dla populacji 

orlika grubodziobego w dolinie Biebrzy jest jego hybrydyzacja z orlikiem krzykliwym. W 

ostatnich pięciu latach nie uległa ona nasileniu. Udział mieszanych par lęgowych 

pozostaje na poziomie 30-40% populacji orlika grubodziobego. Natomiast udział 

młodych wyprowadzanych przez pary mieszane względem czystych par orlika 

grubodziobego uległ obniŜeniu (rys. 24). 

86

Rysunek 23. Liczebność orlika grubodziobego (źródło: 

http://monitoringptakow.gios.gov.pl/122,wyniki_monitoringu_orlika_grubodziobego.html) 

Rysunek 24. Liczba młodych orlików grubodziobych (AQC) i mieszańców z orlikiem 

krzykliwym (AQX) wyprowadzanych przez pary lęgowe w dolinie Biebrzy w latach 2002 – 2012 

(na podstawie raportów G. Maciorowskiego z monitoringu gatunków strefowych w BbPN) 

87

Siewkowce na Bagnie Ławki 

W latach 2005 – 2011 podczas liczeń śpiewających samców wodniczki notowano takŜe 

ptaki siewkowe. PoniewaŜ metoda liczeń nie była optymalna dla tej grupy gatunków, otrzymane 

wyniki nie są równoznaczne z rzeczywistą liczbą par występującą na tym obszarze. Niemniej 

dzięki temu, Ŝe liczenia były prowadzone regularnie powtarzalną metodą, wyniki te moŜna 

potraktować jako wskaźnik odzwierciedlający zmiany liczebności (Tab. 38) i porównać z 

obszarem objętym zabiegami ochronnymi na Bagnie Ławki (Tab. 39). 

Tabela 38 Zmiany liczebności ptaków siewkowych na Bagnie Ławki w latach 2005 – 2011 (Grzywaczewski, 

dane niep). 

Gatunek 2005 2007 2009 2011 

Krwawodziób 1 1 5 10 – 13 

Rycyk 8 - 10 3 7 17 – 19 

Kulik wielki 2 2 5 1 

Czajka 0 0 8 28-33 

Tabela 39 Powierzchnia koszeń na Bagnie Ławki w latach 2004- 2010 (dane BPN). 

Rok 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 

Powierzchnia [ha] 30 [?] 140 30 [?] 860 485 1900 2470 

Pomimo braku moŜliwości obróbki statystycznej powyŜszych danych, bezsporny wydaje 

się wzrost liczebności krwawodzioba, rycyka, a zwłaszcza czajki, której nie stwierdzono na 

Bagnie Ławki przed rozpoczęciem wielkoskalowych zabiegów ochronnych, a po ich realizacji 

była najliczniejszym z 4 omawianych gatunków. Największe liczebności wspomniane trzy 

gatunki osiągnęły w 2011 r., czyli po sezonie, w którym powierzchnia koszeń na Bagnie Ławki 

była największa. Nie stwierdzono wzrostu liczebności jedynie w przypadku kulika wielkiego. 

Dubelt 

Liczebność dubelta jest trudna do ustalenia ze względu na jego biologię lęgową oraz 

rozległość i małą dostępność obszaru BPN. Podjęte zostały trzy takie próby. W latach 1979-1980 

biebrzańską populację tego gatunku oszacowano na 370 tokujących ptaków, a w latach 90. 

ubiegłego wieku (większość danych z r. 1997) na 400-500 (Pugacewicz dane niep., Pugacewicz 

2002). W roku 2010 rozpoczęto monitoring dubelta w ramach Państwowego Monitoringu 

Środowiska prowadzonego przez GIOŚ. W trakcie prac w latach 2010-2012 biebrzańską 

populację oszacowano na co najmniej 200 tokujących samców (P. Świętochowski i inni, dane 

niepublikowane za www.monitoringptakow.gios.gov.pl). Trudno jest jednak stwierdzić, na ile 

róŜnice w liczebności wynikają z rzeczywistego jej spadku, a na ile z błędu metody. 

Z kilku gatunków ptaków, których ochrona w dolinie Biebrzy ma kluczowe znaczenie do 

ich przetrwania na świecie lub w Polsce, dubelt pozostaje najsłabiej poznanym. Trend 

88

liczebności, potrzeby i sposoby ochrony są jeszcze do ustalenia. Dlatego tak waŜne są próby 

zmiany tego stanu, takie jak liczenia w ramach PMŚ czy badania prowadzone w ramach projektu 

LIFE+ „Czynna ochrona dubelta Gallinago media w obszarze Natura 2000 Dolina Górnej 

Narwi”. 

89

1.4. ODWIEDZAJĄCY I SPRAWY PUBLICZNE 

1.4.1. Liczba dotychczasowych odwiedzających, ich charakterystyka i 

trendy (stan na 2008 r.) 

Utworzenie Biebrzańskiego Parku Narodowego było czynnikiem stymulującym 

rozwój turystyki i rekreacji regionu. Widoczny jest wyraźny trend wzrostowy liczby 

turystów odwiedzających obszar BPN (rys. 25). Maksymalna liczba sprzedawanych kart 

wstępu w latach 1994-2007 wyniosła blisko 20 tys. (2005 r.). Około 40% sprzedawanych 

kart wstępu stanowią karty zniżkowe, z których korzystają: emeryci, renciści, młodzież, 

osoby niepełnosprawne, żołnierze czynnej służby zasadniczej (dane własne BPN, lata 

1994-2007). Szacuje się jednak, że rzeczywista liczba turystów odwiedzających rejon 

Biebrzy może być 2,5 do 3 razy wyższa. Wynika to z faktu, iż nie wszyscy zwiedzający 

posiadają karty wstępu (Ramotowska 2006). 

Ruch turystyczny na obszarze BPN charakteryzuje się dużą sezonowością (rys. 

26). W ciągu czterech miesięcy wiosennych i letnich (V, VI, VII, VIII) dolinę Biebrzy 

odwiedza aż 84% rocznej liczby turystów. Najmniejsze ilości zwiedzających przybywają 

na bagna jesienią i zimą. 

Rysunek 25 Liczba turystów odwiedzających Biebrzański Park Narodowy w latach 1994 – 2007. 

91

Rysunek 26 Sezonowa dynamika ruchu turystycznego na obszarze BPN w latach 2004 = 2007. 

Zwiedzający BPN preferują turystykę indywidualną. Wśród osób 

przybywających w dolinę Biebrzy wyraźnie dominują obywatele Polski, stanowiąc 

około 73% odwiedzających. Turyści zagraniczni (około 23%), w większości 

przypadków, stanowią grupę osób o specjalistycznych zainteresowaniach. Najczęściej 

posiadają fachową wiedzę związaną z przedmiotem swoich zainteresowań 

(Ramotowska 2006). Podróżują indywidualnie lub w małych grupach. Do narodowości 

najczęściej zwiedzających BPN należą: Niemcy (35%), Holendrzy i Belgowie (25%), 

Brytyjczycy (15%), Szwajcarzy, Austriacy, Szwedzi, Włosi, Francuzi, Hiszpanie (15%). 

Wśród głównych celów zwiedzania Parku wymieniane są: chęć wypoczynku na łonie 

natury, w otoczeniu dzikiej przyrody, obserwacje ptaków i innych zwierząt, 

poszukiwanie konkretnych gatunków, obserwacje roślin, spacery, spływy kajakowe, 

podziwianie krajobrazu i kultury regionu, uzyskanie informacji turystycznej, 

zwiedzanie muzeum oraz wystaw, ciekawość. Na terenie Parku popularne jest 

wędkowanie, świadczy o tym wysoka liczba sprzedawanych co roku licencji 

wędkarskich (rys. 27). 

92

Rysunek 27 Liczba sprzedawanych licencji wędkarskich w latach 1994 – 2007. 

Obszar Biebrzańskiego Parku Narodowego wykorzystywany jest również do celów 

edukacyjnych. Działalność edukacyjna skierowana jest do wielu adresatów. Są nimi 

społeczności lokalne, zorganizowane grupy turystyczne, turyści indywidualni, grupy 

specjalistyczne oraz dzieci i młodzież szkolna. Przekazywanie wiedzy odbiorcy przyjmuje 

formy zarówno edukacji czynnej jak i biernej. Informacje o przyrodzie i potrzebach jej 

ochrony przedstawiane są na tablicach edukacyjnych, posterach, wystawach, ulotkach i 

innych publikacjach. Na terenie BPN odbywają się również imprezy edukacyjne. Co pewien 

czas prowadzone są szkolenia dla miejscowej ludności o tematyce przyrodniczej. 

Pracownicy Działu Edukacji i Udostępniania Parku organizują zajęcia edukacyjne dla 

młodzieży szkolnej (tab. 38). Ze swoimi propozycjami Park dociera do 62 szkół 

podstawowych i 19 gimnazjów położonych w dolinie Biebrzy. Ma z nimi podpisane 

„Porozumienie o współpracy”, na mocy którego szkoła ma prawo do odbywania zajęć 

prowadzonych przez pracowników BPN, zarówno na obszarze Parku jak i na terenie 

szkoły. 

Tabela 40 Charakterystyka ruchu turystycznego na terenie BPN w latach 2002 – 2007. 

Rok 2002 Rok 2003 Rok 2004 Rok 2005 Rok 2006 Rok 2007 

Liczba odwiedzających 

ogółem 

24 978 26 407 27 251 28 924 26 339 25 689 

Bilety zniŜkowe 10 880 11 824 11 765 12 110 11 161 10 230 

Uczestnicy zajęć 

3 827 1975 3 611 3 382 3 853 4 658 

edukacyjnych 

Uczestnicy imprez BD 1 655 BD BD 3204 1328 

edukacyjnych 

Odwiedzający wystawy BD 3 185 4 407 3800 3759 5559 

93

1.4.2. Usługi i udogodnienia dla odwiedzających (stan na 2009 r.) 

Istniejąca infrastruktura turystyczna w granicach Biebrzańskiego Parku 

Narodowego 

i jego najbliższej okolicy ułatwia w znacznym stopniu zwiedzanie obszaru. Do jej 

elementów zaliczyć należy: parkingi samochodowe i rowerowe, punkty informacji 

turystycznej, sklepy, punkty gastronomiczne, wypożyczalnie sprzętu wodnego i 

rowerowego, wiaty, miejsca ogniskowe, szlaki turystyczne, pomosty, wieże 

obserwacyjne, tablice informacyjne (tab. 39). Na terenie Parku organizowane są różne 

imprezy promujące obszar i jego przyrodę. Istnieje też możliwość organizowania 

wycieczek po Biebrzańskim Parku Narodowym z wysoko wykwalifikowanymi 

przewodnikami. 

Baza noclegowa w granicach BPN ograniczona jest jedynie do Osowca-Twierdzy, 

Grzęd, Gugien i Barwiku. Pozostałe miejsca noclegowe, przeznaczone dla turystów leżą 

poza granicami Parku. Na terenie BPN i w jego najbliższej okolicy zlokalizowanych jest 

8 obiektów noclegowych o wyższym standardzie. Funkcjonuje około 200 gospodarstw 

agroturystycznych 

i kwater prywatnych, 22 pola namiotowe o różnym standardzie oraz 5 schronisk 

młodzieżowych, oferujących noclegi głównie w okresie wakacji. Ważniejsze ośrodki 

turystyczne z hotelami, pensjonatami, kempingami, schroniskami i kwaterami 

prywatnymi to: Grajewo, Goniądz, Mońki, Lipsk, Rajgród, Suchowola, Sztabin i 

Trzcianne (załącznik 13). 

Baza gastronomiczna jest drugim z głównych elementów oferty turystycznej, 

zapewniających uczestnikom ruchu turystycznego wyżywienie. Stan bazy 

gastronomicznej znajdującej się na obszarze BPN i w jego najbliższym sąsiedztwie to: 9 

restauracji, 5 kawiarni, 48 barów, 22 punkty małej gastronomii. Niektóre z gospodarstw 

agroturystycznych i kwater prywatnych oferują noclegi z wyżywieniem. 

94

Tabela 41 Usługi i udogodnienia dla odwiedzających na obszarze BPN, stan na 2009 r.. 

Udogodnienia 

Ośrodki 

edukacyjne 

Informacja 

turystyczna 

Parking 

samochodowy 

Stojaki na rowery 

Toalety 

Punkty widokowe 

i miejsca 

obserwacji 

Szlaki 

turystyczne 

Kładki 

Wiaty 

turystyczne 

Pracownicy i 

wolontariusze 

udzielający 

informacji 

Wystawy i 

objaśnienia 

Znaki 

Ulotki 

Program 

wydarzeń 

Komentarz 

Centrum Edukacji i Zarządzania BPN w Osowcu Twierdzy; wyposaŜone w 2 sale 

konferencyjne, hol wystawienniczy, 2 pracownie edukacyjne, bibliotekę z czytelnią, sklep z 

materiałami dotyczącymi przyrody BPN, monitor elektronicznego systemu informacji 

turystycznej, istnieje moŜliwość organizacji zajęć edukacyjnych i wycieczek z przewodnikiem 

Terenowy Ośrodek Edukacyjny Trzyrzeczki 

Terenowy Ośrodek Edukacyjny Grzędy 

Osowiec Twierdza; punkt informacji turystycznej w siedzibie dyrekcji BPN, otwarty od 

poniedziałku do piątku w godzinach 7.30-15.30, w okresie od 1 maja do 30 września otwarty 

codziennie w godzinach 8.00-19.00, sklep z materiałami dotyczącymi BPN 

Sztabin: całodobowy punkt informacji turystycznej przy ul. Polnej 50 

Strękowa Góra: punkt informacji turystycznej oraz ośrodek edukacji ekologicznej „Brama na 

bagna” 

Na terenie BPN udostępniono kilka parkingów samochodowych m.in.: przy siedzibie BPN, 

leśniczówce Grzędy, polu namiotowym „Bóbr”, Barwik. W pobliŜu większości obiektów 

infrastruktury turystycznej parkingi nie funkcjonują 

Obecne m.in.: przy siedzibie BPN w Osowcu-Twierdzy, leśniczówce Grzędy, parkingu przy 

ścieŜce ‘‘Wydmy”. 

Występują w kilku miejscach, jednak w zdecydowanie za małej liczbie. 

12 wieŜ i punktów widokowych (Burzyn-pole biwakowe, Bagno Ławki, Gugny, Barwik, 

Biały Grąd - pole biwakowe, Osowiec - kanał Rudzki, Osowiec - Góra Dębowa, Osowiec - 

fosa, Osowiec - fort zarzeczny, Goniądz, Grzędy - Wilcza Góra, Jałowo – Kępa Jałowska), 10 

pomostów widokowych (Grobla Honczarowska, Barwik, Osowiec – Carska Droga, Osowiec 

TOE, Osowiec TOE, Grzędy - roślinność torfowiska wysokiego, Grzędy – bór bagienny, 

Grzędy – rezerwat ścisły, Grzędy – Ośrodek Rehabilitacji Zwierząt, Długa Luka). 

483,1 km szlaków udostępnionych na terenie BPN w tym: kajakowe rzeką Biebrzą i jej 

dopływami o łącznej długości 223,2 km; rowerowe - 7 o łącznej długości 60,1 km; piesze – 14 

o łącznej długości 157,6 km; ścieŜki edukacyjne – 15 o łącznej długości 29,2 km. 

Wytyczone 2 195 m kładek: TOE w Osowcu (900 m), Grzędy „Czerwone Bagno (720 m), 

Grzędy „Wydmy” (175 m), Długa Luka (400 m). 

7 wiat turystycznych: 2 na polu namiotowym w Osowcu, po jednej na polu namiotowym w 

Grzędach, przy rozjeździe na Barwik i Budy oraz w Wólce Piasecznej. 

Pracownicy Centrum Edukacji i Zarządzania BPN w Osowcu Twierdzy, staŜyści, praktykanci, 

w miarę potrzeb inni pracownicy BPN. 

Sala ekspozycyjna CEiZ BPN w Osowcu-Twierdzy, wystawy okresowe. 

Ekspozycja etnograficzna Ośrodka Edukacyjnego Grzędy. Tablice identyfikacyjne gatunków 

roślin i zwierząt. Zagrody pokazowe ze zwierzętami w Grzędach i Trzyrzeczkach. 

Drogowskazy kierujące z głównych dróg do miejsc zagospodarowania turystycznego, znaki 

informacyjne poza Informacją Turystyczną. 

Darmowe oraz odpłatne kolorowe ulotki i foldery informujące o Parku, szlakach 

turystycznych, poszczególnych gatunkach roślin i zwierząt oraz głównych problemach 

ochrony, pismo przyrodniczo-historyczne „Nasza Biebrza” ukazujące się 3 razy w roku. 

Biebrzański Park Narodowy jest organizatorem lub współorganizatorem dorocznych imprez; 

Światowego Dnia Mokradeł, Pierwszego Dnia Wiosny, Dnia Ziemi, Europejskiego Dnia 

Parków, Wojewódzkiego Konkursu Wiedzy o Biebrzańskim Parku Narodowym, Sprzątania 

Świata, Wszechnicy Biebrzańskiej, Biebrzańskich Sianokosów, Biebrzańskich Targów 

Ginących Zawodów i Rękodzieła. 

95

1.4.3. Postrzeganie przez odwiedzających 

W roku 1999 przeprowadzono ankietę wśród 193 osób odwiedzających Biebrzański Park 

Narodowy. Wśród najbardziej cenionych walorów turystycznych wymieniano: piękno przyrody, 

krajobrazy, malownicze pejzaŜe, bogactwo świata roślin i zwierząt, ogromne przestrzenie, czyste 

i świeŜe powietrze. Negatywnie turyści postrzegali: brak bazy gastronomicznej i sklepów, krótkie 

godziny ich otwarcia, słabe zaopatrzenie, słabe oznakowanie szlaków turystycznych, brak tablic 

informacyjnych, za mało toalet, brud, śmieci, brak informacji turystycznej. Od 1999 roku 

w zagospodarowaniu turystycznym BPN nastąpiły znaczne zmiany. Aktualny sposób 

postrzegania Parku przez odwiedzających przedstawiono w tabeli 42. 

Tabela 42 Postrzeganie BPN przez odwiedzających (na podstawie Dąbrowska 2006). 

Zalety BPN 

Obecność licznych tablic informacyjnych 

Imprezy organizowane przez BPN 

Specjalne programy edukacyjno-turystyczne dla 

dzieci i młodzieŜy 

Kwatery wyspecjalizowane w przyjmowaniu 

rodzin z dziećmi 

System szlaków pieszych, rowerowych, wodnych 

Dzikość terenu, brak znacznej ingerencji 

człowieka w środowisko 

DuŜa liczba chronionych gatunków roślin i 

zwierząt 

DuŜy wybór kartek pocztowych i folderów 

tematycznie związanych z Biebrzą 

Przewodniki do oznaczania ptaków, kaset z 

glosami, płyt DVD 

Swoisty klimat, jaki tworzą lokalni mieszkańcy 

MoŜliwość wynajęcia wysoko 

wykwalifikowanego 

przewodnika 

wprowadzającego w tajniki ornitologii, trasy 

dopasowane do indywidualnych potrzeb i 

zainteresowań 

Doskonała kuchnia regionalna, ,,folklor’’ i 

gościnność w kwaterach agroturystycznych 

Wady i oczekiwania w stosunku do BPN 

Zbyt mała liczba przewodników znających języki obce oraz 

brak znajomości języka angielskiego i niemieckiego przez 

lokalną ludność 

Mała ilość materiałów bezpłatnych, zarówno w języku 

polskim jak i językach obcych, brak podręcznych 

informatorów z adresami i opisami kwater, waŜnymi 

numerami telefonów, wypoŜyczalniami sprzętu wodnego i 

rowerowego, szlakami i ścieŜkami 

Słabe oznakowanie dojazdu do punktu informacji turystycznej 

w Osowcu Twierdzy 

Zbyt mała liczba koszy na śmieci, toalet, konieczność 

zadbania o stan techniczny kładek i wieŜ widokowych przed 

kaŜdym sezonem 

Potrzeba udostępnienia tras dla turystów z psami, zwiększenie 

liczby kwater przyjmujących turystów ze zwierzętami 

Poszerzenie oferty pamiątek turystycznych związanych z 

Biebrzańskim Parkiem Narodowym 

Zbyt mała liczba luksusowych pensjonatów wypoczynkowych 

i konferencyjnych 

Zbyt mała liczba i zbyt małe parkingi 

Potrzebne: tablice informacyjne o bagnach, florze i faunie, 

przygotowanie trasy o biebrzańskich ptakach dla laików z tego 

tematu, aby korzystając z tablic informacyjnych o danym 

gatunku mogli sami zaznajomić się z bogactwem Biebrzy, 

obejrzeć naturalne stanowiska bytowania ptaków 

Brak rozwiniętej sieci komunikacji publicznej oraz 

przewoźników prywatnych – utrudnione poruszanie się bez 

posiadania własnego samochodu 

96

Doskonały odpoczynek dla spragnionych ciszy, 

spokoju oraz otwartych przestrzeni 

Udostępnienie fortu nr I Twierdzy Osowiec 

Turyści są zainteresowani moŜliwością noclegu w Osowcu, 

przy Twierdzy lub w samej Twierdzy 

Zbyt mała liczba wydawnictw o Biebrzy i tablic 

informacyjnych w obcych językach 

1.4.5. Poparcie społeczne 

Specyfika terenu oraz jego rozległość utrudniają przyjęcie gotowych modeli zarządzania z 

innych obszarów. Nowe rozwiązania, dotyczące mechanizmów czynnej ochrony przyrody i jej 

finansowania, wypracowane i zastosowane na obszarze BPN, mogą być prezentowana jako 

model dobrych praktyk dla innych tego typu jednostek. 

Celowe jest prowadzenie akcji informującej o moŜliwościach gospodarowania zgodnie z 

potrzebami ochrony przyrody. Działania takie muszą być skierowane do lokalnych właścicieli i 

zarządców ziemi. Ich celem powinno być przede wszystkim zachęcenie i pomoc w 

przystosowaniu prowadzenia gospodarstw zgodnie z potrzebami ochrony przyrody. Szczególnie 

istotna jest powszechność informacji o funkcjonujących aktualnie programach 

rolnośrodowiskowych, szczególnie Pakietu 5 - Ochrona zagroŜonych gatunków ptaków i ich 

siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000. Rolnikom wypłacane są rekompensaty 

z tytułu utraconych korzyści. Ich wysokość zaleŜy od wariantu, z którego uŜytkownik gruntu 

korzysta. Przystępując do programu właściciel działki zobowiązuje się do skoszenia i zebrania 

biomasy w odpowiednim terminie oraz pozostawienia części działki nieskoszonej. Alternatywą 

dla wykaszania jest wypasanie zwierząt gospodarskich w niskiej obsadzie. MoŜna spodziewać się 

uzyskania zamierzonych efektów działań promujących dobre praktyki rolne szczególnie 

w przypadku obszarów występowania wodniczki. Tereny te charakteryzują się wysokim 

uwilgotnieniem na początku lata, uniemoŜliwiającym wczesne wykaszenie lub wypas, jak teŜ 

słabą jakością pozyskiwanej biomasy. Wysokość wypłacanych premii moŜe mieć kluczowe 

znaczenie, szczególnie w przypadku niewielkich gospodarstw, nienastawionych na 

wielkoskalową produkcję. 

Dosyć problematyczne jest natomiast koszenie mechaniczne przy wykorzystaniu 

cięŜkiego sprzętu tzw. ratraków. Maszyny te charakteryzują się niskim naciskiem na podłoŜe, co 

sprawia Ŝe nie niszczą gleby torfowej przy jedno- dwukrotnym przejechaniu po niej. Niestety w 

momencie, gdy przejeŜdŜają więcej razy w jednym miejscu – np. w miejscu zjazdu z drogi 

utwardzonej na torfowisko, w miejscu wielokrotnych przejazdów z jednego miejsca na drugie – 

powodują one zniszczenia roślinności oraz zniszczenia torfu. Zniszczenia takie mogą się równieŜ 

tworzyć jeśli gleba jest mocno uwilgotniona (np. poziom wody powyŜej 20 cm powyŜej gruntu), 

w miejscach, gdzie roślinność jest osłabiona po zabiegach prowadzonych w poprzednich latach, 

jak równieŜ jeśli zastosuje się zbyt wąskie gąsienice w stosunku do masy maszyny (dotyczy to 

97

nie tylko ratraków, ale i przyczep i belarek). Te zniszczenia są widoczne, gdyŜ często są one 

połoŜone w miejscach, gdzie poruszają się turyści i miejscowa ludność. Ponadto turystom, którzy 

przyjeŜdŜają do Biebrzańskiego Parku Narodowego w celu kontaktu z dziką przyrodą moŜe nie 

podobać się widok pracujących ratraków bądź beli leŜących na bagnach. U wielu osób budzi to 

sprzeciw wobec uŜywania ratraków lub wręcz prowadzenia zabiegów ochronnych. 

Stąd konieczne jest uświadamianie szczególnie osób mających styczność z turystami, Ŝe 

koszenie ratrakami jest konieczne, przynajmniej dopóki nie wynaleziony zostanie lepszy sposób 

ochrony terenów otwartych przed zarastaniem trzciną, krzewami i drzewami. 

1.4.6. Dostęp do obszaru 

Biebrzański Park Narodowy połoŜony jest w regionie o niskim zaludnieniu i znacznej 

odległości od duŜych aglomeracji miejskich lecz o dobrej dostępności z kraju. Główne szlaki 

umoŜliwiające dotarcie w rejon BPN za pomocą komunikacji samochodowej to: 

− droga krajowa nr 8 (Warszaw-Białystok-Augustów-Budzisko) planowana do rozbudowy, 

− droga krajowa nr 65 (Białystok-Grajewo-Gołdap-Granica Państwa) planowana do 

rozbudowy, 

− droga krajowa nr 61 (Warszawa-Ostrołęka-ŁomŜa-Grajewo-Augustów). 

Istniejące środki komunikacji publicznej umoŜliwiają dotarcie na teren Biebrzańskiego 

Parku Narodowego ze wszystkich kierunków. Dojazd i powrót koleją do Osowca Twierdzy 

z Białegostoku lub Ełku moŜliwy jest pociągami i zajmuje około godziny. Komunikacja 

autobusowa w rejon Osowca-Twierdzy to kilka regularnych linii, zarówno 

z kierunku północnego, jak i południowego. W okolice Suchowoli kursuje kilkanaście linii 

autobusowych zarówno z Augustowa, jak i Białegostoku. W rejon Dąbrowy Białostockiej dostać 

się moŜna 14 liniami kolejowymi. W okolice Wizny kursuje po kilkanaście linii autobusowych 

z ŁomŜy i Białegostoku. Zatrzymują się tu równieŜ autobusy dalekobieŜne ze Szczecina, 

Olsztyna, Kołobrzegu. NajbliŜsze lotnisko znajduje się w Warszawie. Dojazd do Osowca- 

Twierdzy koleją ze stolicy Polski zajmuje około 4 godzin i wymaga jednej przesiadki. 

Równomierny dostęp do całości terenu Biebrzańskiego Parku Narodowego jest utrudniony 

ze względu na duŜą rozległość obszaru (odległość między skrajnymi punktami BPN to ok. 100 

km) i niewielką liczbę przepraw mostowych. Liczba połączeń komunikacji publicznej oraz ich 

częstotliwość kursowania jest zdecydowanie zbyt mała, by moŜliwe było sprawne 

przemieszczanie się na terenie Parku bez posiadania własnego środka transportu. Najlepiej 

skomunikowany obszar to południowa część basenu środkowego i górnego. Autobusy kursują tu 

w miarę regularnie drogą numer 670. Komunikacja w części północnej basenu środkowego i 

górnego ogranicza się do pojedynczych linii autobusowych kursujących bardzo rzadko. Podobna 

sytuacja ma miejsce w basenie dolnym. Tam poruszanie się komunikacją publiczną ograniczone 

98

jest do kilku linii kursujących drogą numer 668. Alternatywą dla zwiedzających jest wynajęcie 

prywatnego środka komunikacji do poruszania się na obszarze BPN. Aktualnie w rejonie BPN 

funkcjonuje kilkudziesięciu prywatnych przewoźników.. Wielu turystów podróŜuje takŜe po 

terenie Parku rowerami. W okolicy istnieje kilka wypoŜyczalni rowerów. Ta forma komunikacji 

powinna być preferowana ze względu na priorytet ochrony przyrody. 

1.4.7. Zaangażowanie lokalnej społeczności 

Interesy ludności prowadzącej nad Biebrzą działalność gospodarczą i rolniczą są często 

sprzeczne z potrzebami ochrony przyrody. Do najistotniejszych punktów spornych naleŜą: 

− problem „konserwacji” obiektów melioracyjnych; rolnicy domagają się przyśpieszania 

spływu wiosennych wód zalewowych i poprzez udraŜnianie obiektów melioracyjnych na 

terenie BPN i otuliny, co jest sprzeczne z celami ochronnymi Parku, 

− naciski na zabezpieczanie, umacnianie i regulację brzegów, 

− naciski na pogłębianie i regulacje nurtu w celu utrzymania szlaku Ŝeglownego na Biebrzy, 

− inwestycje w dolinie Biebrzy (budowa mostów, dróg, domów, obiektów inwentarskich 

związanych z intensywną hodowlą zwierząt itp. ), 

− połów ryb, zbiór runa leśnego, odstrzały redukcyjne zwierzyny łownej, 

− renaturalizacja sieci hydrologicznej basenu środkowego i jej wpływ na tereny uŜytkowane 

rolniczo zarówno w granicach BPN jak i poza granicami. 

Kontakty słuŜb ochrony przyrody z lokalnymi społecznościami mają na celu 

propagowanie potrzeb ochrony przyrody i uzyskanie akceptacji dla realizowanych przez Park 

działań. Pracownicy BPN zachęcają rolników do prowadzenia ekstensywnej gospodarki rolnej 

i korzystania z programów rolnośrodowiskowych. Dają one szanse uzyskania rekompensat 

finansowych z tytułu mniejszych niŜ w przypadku rolnictwa konwencjonalnego przychodów z 

produkcji rolnej. Park zatrudnia pracowników, którzy posiadają uprawnienia doradców 

rolnośrodowiskowych oraz ekspertów przyrodniczych. Osoby te są przygotowane do udzielenia 

pomocy, takŜe w sporządzeniu niezbędnej dokumentacji, aby ułatwić lokalnym rolnikom 

korzystanie z programów rolnośrodowiskowych. 

Część osób spośród miejscowej ludności stara się dostrzegać i wykorzystywać szanse 

rozwoju jakie daje obecność obszaru chronionego. Pracują jako przewodnicy turystyczni, 

zarządzają bazą noclegową i gastronomiczną, wykonują usługi związane z gospodarką leśną 

i uŜytkowaniem obszarów nieleśnych. Lokalne organizacje interesują się problemami ochrony 

przyrody i zabiegają o informacje odnośnie powstającego planu zarządzania. Potrzeby 

zachowania i przywracania naturalnego charakteru biebrzańskich bagien najbardziej dostrzegane 

są przez osoby, które w jakiś sposób związane są z turystyką. Wśród większości pozostałych 

mieszkańców decydujące znaczenie ma funkcjonowanie własnych grup interesów. 

99

100

1.5. HISTORIA DOTYCHCZASOWEGO ZARZĄDZANIA 

Trwałe osadnictwo rozpoczęło się na biebrzańskich bagnach w XV wieku. Osadnicy 

kosili i wypasali otwarte obszary turzycowisk oraz poszerzali ich powierzchnię, wycinając i 

karczując lasy. Łąki w dolinie uŜytkowane były bez nawoŜenia. Wykaszano je dla pozyskania 

paszy bądź ściółki. W ten sposób ukształtowane zostały najcenniejsze pod względem 

ornitologicznym siedliska w dolinie Biebrzy. Jeszcze w 1962 r. w obecnych granicach BPN 

wykoszone zostało blisko 21 tys. ha bagien. Jednak w drugiej połowie XX wieku, wraz ze 

zmianami ekonomicznymi na wsi, w tym z polepszeniem jakości Ŝycia, malało zainteresowanie 

bagiennymi łąkami wśród rolników. Spowodowało to masowe porzucanie ich uŜytkowania. 

Największe natęŜenie tego zjawiska miało miejsce w latach .70 XX w. 

W 1993 roku, gdy został utworzony Biebrzański Park Narodowy, praktycznie nikt juŜ nie 

kosił bagiennych łąk ręcznie, koszone były tylko te przesuszone miejsca, gdzie był moŜliwy 

wjazd sprzętem rolniczym. Na początku XXI w. wielkość wykoszonej przez rolników 

powierzchni w BPN wahała się w zaleŜności od wysokości poziomu wód gruntowych w sezonie 

wegetacyjnym - i tak np. w 2001 roku, „normalnym” pod względem wilgotnościowym, było to 

ok. 5 tys. ha (z czego tylko 439 ha na gruntach Skarbu Państwa), a w ekstremalnie suchym roku 

2003 około 11 tys. ha (z czego 1941 ha na gruntach Skarbu Państwa). W latach, gdy poziom wód 

gruntowych utrzymywał się przez cały okres wegetacyjny powyŜej poziomu gruntu, koszenie za 

pomocą zwykłego sprzętu rolniczego odbywało się jedynie na niewielkich powierzchniach, np. 

mineralnych wyniesieniach. 

Zgodnie z projektem Planu Ochrony BPN, opracowanym na przełomie XX i XXI w., w 

celu utrzymania ekosystemów nieleśnych w Parku zabiegi ochronne bądź kontynuację i 

przywrócenie ekstensywnego uŜytkowania rolniczego powinno się wykonywać na powierzchni 

około 30 tys. ha (Matuszkiewicz i in. 1999), w tym ponad 18 tys. ha powinno być uŜytkowane 

corocznie (Mioduszewski i in. 2001). 

Ze względu na skalę potrzeb, realizacja działań ochronnych mających powstrzymać zarastanie 

ekosystemów nieleśnych jest wielkim wyzwaniem dla Parku. Napotyka jednak ona wiele 

trudności. Jedną z najpowaŜniejszych jest struktura własnościowa gruntów. Około 41 % gruntów 

w BPN naleŜy do ponad 17 000 prywatnych właścicieli. Bardzo duŜo jest działek małych i często 

tworzą one tzw. mozaikę własności gruntów - czyli mozaikę leŜących obok siebie niewielkich 

działek, naleŜących do róŜnych właścicieli. Podjęcie działań na takiej mozaice jest praktycznie 

niemoŜliwe, gdyŜ wymagałoby uzyskania na kaŜdy zabieg zgody wszystkich właścicieli, co jest 

niewykonalne. Kolejną przeszkodą są problemy techniczne. Działania muszą być prowadzone na 

101

podmokłych, trudno dostępnych terenach. Powszechnie stosowany sprzęt rolniczy nie zdaje 

egzaminu w większości przypadków, a rozwiązania techniczne stosowane na innych obszarach 

bagiennych zwykle nie sprawdzają się w dolinie Biebrzy lub są zbyt drogie. Problemem jest nie 

tylko samo skoszenie i zebranie biomasy, lecz takŜe jej wywiezienie. Kolejną powaŜną 

trudnością jest finansowanie zabiegów ochronnych. Powstrzymywanie procesu sukcesji powinno 

być prowadzone w sposób ciągły, tymczasem BPN nie otrzymuje z budŜetu państwa 

wystarczających środków na czynną ochronę przyrody. Dlatego stara się pozyskiwać na ten cel 

środki z funduszy pomocowych. Projekty ochronne finansowane z funduszy zewnętrznych są 

jednak ograniczone czasowo i przestrzennie i nie mogą stanowić trwałego rozwiązania problemu 

czynnej ochrony przyrody w dolinie Biebrzy. Dotyczy to zwłaszcza projektów z pierwszych lat 

funkcjonowania BPN - we wszystkich projektach zrealizowanych w ekosystemach nieleśnych w 

latach 1995-2006 wykonano zabiegi ochrony czynnej na powierzchni 3 177 ha (Bartoszuk & 

Marczakiewicz 2007), czyli średnio jedynie niecałe 265 ha rocznie. 

Sytuacja zmieniła się dzięki finansowaniu z Unii Europejskiej. Projekty 

współfinansowane przez fundusz LIFE, a potem LIFE+ oraz programy rolnośrodowiskowe 

pozwoliły na rozszerzenie zakresu działań ochronnych. Pierwszym, przełomowym projektem był 

projekt „Ochrona wodniczki Acrocephalus paludicola w Polsce i w Niemczech” (LIFEwodniczka). 

W porównaniu do wcześniejszych projektów finansowanych z funduszy krajowych 

obejmował on działaniami większą powierzchnię (w sumie odkrzaczono 287,5 ha i wykoszono 

1934 ha) w dłuŜszym okresie czasu (6 lat). Ponadto zakładał równieŜ wykup gruntów (w sumie 

wykupiono 633,5 ha), co było nowością w projektach realizowanych przez BPN. 

Na potrzeby działań ochronnych w ramach wspomnianego projektu LIFE wykonany 

został pierwszy kombajn do koszenia torfowisk. Powstał on na bazie ratraka - gąsienicowego 

pojazdu uŜywanego do tworzenia tras narciarskich w górach. Pierwszy ratrak został 

wprowadzony do eksploatacji jesienią 2007 roku. Okazało się, Ŝe dzięki maszynom tego typu 

moŜna wykosić znaczne obszary niedostępnych dotąd bagien. 

W tym samym czasie wszedł w Ŝycie Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 

2007-–2013. W programie tym są m.in. działania rolnośrodowiskowe, wśród których znalazł się 

pakiet 5.1 „Ochrona siedlisk lęgowych ptaków” dla obszarów Natura 2000. Zabiegi, za które są 

płatności w tym pakiecie, były bardzo zbieŜne z tymi, które planowano prowadzić w BPN, a 

wysokość tych płatności całkowicie wystarczająca, by zabiegi te były opłacalne dla 

wykonawców. 

102

Po raz pierwszy w historii istnienia Biebrzańskiego Parku Narodowego pojawiła się więc 

techniczna moŜliwość koszenia duŜych powierzchni bagien, a takŜe mechanizm, który mógłby 

sfinansować takie działania. W 2008 r. rozpoczęto proces wydzierŜawiania gruntów Skarbu 

Państwa, nad którymi BPN sprawuje zarząd, osobom chętnym do prowadzenia działań 

ochronnych. 31 sierpnia 2012 r. powierzchnia gruntów wydzierŜawionych lub oddanych w 

uŜytkowanie przez Biebrzański Park Narodowy wynosiła 13 099,4 ha. 

Umowy dzierŜaw obwarowano wieloma ograniczeniami. Zobowiązano dzierŜawców do 

przygotowania tzw. planów działalności. Musieli zatrudnić ekspertów ornitologów i botaników 

do wykonania inwentaryzacji przyrodniczej tych obszarów, a takŜe zaproponować działania 

ochronne. W sumie zabiegi ochronne prowadzono na blisko 7 tys. ha gruntów własności Skarbu 

Państwa. Powierzchnia gruntów objętych działaniami wzrosła więc znacznie w porównaniu z 

latami poprzednimi (rys. 28). 

ha 

4500 

4000 

3500 

3000 

2500 

2000 

1500 

1000 

500 

0 

1995 1999 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 

rok 

Rysunek 28. Powierzchnia koszeń wykonanych na gruntach Skarbu Państwa w Biebrzańskim Parku 

Narodowym w latach 1995-2010. 

Jednocześnie dopłaty do programów rolnośrodowiskowych okazały się wystarczającym 

bodźcem dla wielu właścicieli prywatnych, którzy zaczęli ponownie uŜytkować swoje bagienne 

103

łąki. W sumie, w ciągu ostatnich 5 lat, dopłaty do programów rolnośrodowiskowych wypłacono 

do k. 6 420 ha prywatnych gruntów. 

Monitoring prowadzony w ramach wspomnianego wyŜej projektu LIFE-wodniczka oraz 

następującego po nim projektu LIFE+ „Zarządzanie siedliskiem wodniczki (Acrocephalus 

paludicola) poprzez wdroŜenie zrównowaŜonych systemów zagospodarowania biomasy” 

wykazał korzystny wpływ zabiegów na wodniczkę i ptaki siewkowe (rozdział 1.3.7. „Trendy w 

populacji wodniczki i innych waŜnych gatunków ptaków„). Jednocześnie badania botaniczne 

prowadzone na Bagnie Ławki wykazały negatywny wpływ wygniatania na roślinność (Kotowski 

W., Jablońska E., Bartoszuk H. dane niepubl.). 

Wskazane byłoby dalsze prowadzenie zabiegów ochronnych, ale w sposób, który 

pozwoliłby na utrzymanie pozytywnego wpływu na ptaki z maksymalnym zredukowaniem lub 

wyeliminowaniem negatywnego wpływu na roślinność. W tym celu naleŜy podjąć szereg działań. 

Pierwszym z nich jest zmniejszenie częstotliwości koszeń. PoniewaŜ mają one na celu 

powstrzymanie zarastania przez krzewy i drzewa, ich częstotliwość powinna być dostosowana do 

tempa tego zarastania. Obszary słabo zarastające powinny być koszone rzadziej (nawet raz na 5- 

10 lat), a tylko te, które zarastają intensywnie powinny być koszone częściej, jednak nie częściej 

niŜ raz na dwa lata. Jedynie w szczególnych wypadkach (np. obszary niedawno odkrzaczone) 

moŜna dopuścić koszenie coroczne. Natomiast w miejscach, gdzie nie obserwuje się zarastania 

moŜna całkowicie odstąpić od koszenia. Tu problemem moŜe się okazać finansowanie tych 

działań – obecne programy rolnośrodowiskowe nie przewidują koszenia z tak małą 

częstotliwością, więc nie będą mogły znaleźć zastosowania w tym przypadku. Jeśli kolejny 

PROW nie będzie tego uwzględniał, to konieczne będzie znalezienie innego źródła finansowania 

zabiegów ochronnych w BPN. 

Kolejnym rozwiązaniem które powinno być stosowane, zwłaszcza w siedliskach bardziej 

wraŜliwych na wygniatanie (mechowiska i turzycowiska kępowe), jest koszenie ręczne. Tutaj 

problemem jest wyŜszy koszt i trudność znalezienia wykonawców takich prac. Ponadto naleŜy 

zwrócić uwagę, by nie doszło do zniszczeń w trakcie wywoŜenia biomasy. 

Kolejnym elementem, który naleŜy wciąŜ ulepszać są sprawy techniczne takie jak: 

zmniejszanie masy ratraków i innych pojazdów poruszających się po bagnach, odpowiednie 

gąsienice (nie mogą mieć zbyt małej powierzchni, ani „kaleczyć” torfu), dopilnowywanie, by nie 

dochodziło do wycieków olejów i płynów hydraulicznych itd. 

104

Kolejnym elementem jest technologia koszenia. NaleŜy dąŜyć do maksymalnego 

zmniejszenia liczby przejazdów lub jak największą ich ilość wykonywać zimą po zamarzniętym 

gruncie. Koszenie i zbieranie biomasy naleŜy rozplanować w ten sposób, by pojazdy gąsienicowe 

jak najrzadziej musiały manewrować (zakręcać), a jeśli juŜ, to Ŝeby zakręty miały jak największy 

promień łuku. W czasie manewrowania dochodzi bowiem do istotnych zniszczeń roślinności 

gleby. Na ilość przejazdów największy wpływ ma sposób zbierania biomasy. Ogólnie, stosowane 

są obecnie dwa sposoby. Pierwszy to zbieranie biomasy podczas koszenia do przyczepy 

ciągniętej za ratrakiem. W tym sposobie jest tylko jeden przejazd maszyn po turzycowisku. 

Jednak po kaŜdym napełnieniu przyczepy biomasa jest zwoŜona do miejsca składowania, co 

powoduje znaczne obciąŜenie dróg technologicznych i ich silne rozjeŜdŜanie. Transportowana 

biomasa jest wilgotna, cięŜka, co powoduje dodatkowe obciąŜenie gruntu. Drugim sposobem jest 

układanie pokosu w trakcie koszenia, po jego wyschnięciu ponowny przejazd i belowanie 

biomasy, a następnie zebranie bel w trakcie trzeciego przejazdu. W tym sposobie są trzy 

przejazdy po bagnie, przy czym jeden zimą. Transportowana biomasa jest podeschnięta, więc 

lŜejsza, a dodatkowo wywozi się ją zimą, po zamarzniętym gruncie. Oprócz większej liczby 

przejazdów minusem tej metody jest to, Ŝe gdy grunt jest wystarczająco zmarznięty by mogły 

jeździć po nich maszyny, przymarzają do niego równieŜ bele. Przymarznięta część biomasy 

zostaje więc nie zebrana, zwykle wraz ze sznurkami bądź siatką mocującą bele. NaleŜy rozwaŜyć 

modyfikację pierwszego sposobu zbierania biomasy – po napełnieniu przyczepy nie powinna być 

ona zwoŜona do miejsca składowania, lecz składowana na miejscu w formie stogu lub kopy, 

które z kolei mogłyby być zebrane juŜ zimą. W ten sposób będą tylko dwa przejazdy po 

turzycowisku, z czego jeden zimą, a drogi technologiczne nie są tak silnie obciąŜone. 

Kolejnym problemem do rozwiązania są drogi technologiczne. W miejscach, po których 

wielokrotnie przejeŜdŜają maszyny, roślinność ulega całkowitemu zniszczeniu, a wierzchnia 

warstwa torfu zostaje „zmielona” i powstaje zmieszana z wodą breja w której zapadają się 

maszyny. Ich kierowcy próbują omijać takie fragmenty jeŜdŜąc obok i rozjeŜdŜając sąsiednie 

miejsca, co powoduje poszerzenie zniszczonego pasa nawet do kilkudziesięciu metrów. NaleŜy 

unikać takich sytuacji poprzez zmniejszanie liczby przejazdów, wykonywanie jak największej ich 

liczby po zamarzniętym gruncie, oraz wzmacnianie zniszczonych fragmentów dróg (np. faszyną). 

Wzmacnianie fragmentów dróg moŜna wykonywać jeszcze przed ich zniszczeniem, zwłaszcza na 

odcinkach, gdzie przewidywane jest znaczne obciąŜenie (duŜa ilość przejazdów). 

Rozwiązaniem ewentualnego zmniejszenia liczebności niektórych zwierząt wskutek 

koszenia lub rozjeŜdŜania jest zmniejszenie pojedynczej koszonej powierzchni (czyli koszenie w 

szachownicę lub pasami). Dzięki temu koszone powierzchnie mogą być szybciej zasiedlane z 

sąsiadujących nieskoszonych powierzchni. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe mniejsze powierzchnie 

105

koszenia mogą powodować potrzebę wykonywania większej ilości manewrów ratrakami, czego 

w miarę moŜliwości powinno się unikać. 

Przy odkrzaczaniu i koszeniu nie naleŜy usuwać wszystkich drzew i krzewów z 

powierzchni. Są one elementem zwiększającym bioróŜnorodność. Są m.in. wykorzystywane 

przez niektóre gatunki ptaków do gniazdowania, odpoczynku, bądź polowania. 

Tabela 43 Wybrane projekty aktywnej ochrony przyrody w Biebrzańskim Parku Narodowym do 

roku 2006. 

Cel działania 

Utrzymanie i poprawa 

siedlisk cietrzewia w latach 

2004 – 2005 

Utrzymanie i poprawa 

siedlisk cietrzewia w latach 

2006 – 2008. 

Ochrona otwartych terenów 

bagiennych w basenie 

dolnym BPN w latach 2001 

- 2004 

Ochrona cennych gatunków 

związanych z ekstensywnie 

uŜytkowanymi łąkami w 

Biebrzańskim Parku 

Narodowym w 2005 r. 

Ochrona orlików 

krzykliwego i 

grubodziobego oraz 

puchacza w Biebrzańskim 

Parku Narodowym; lata 

2005 – 2006 

Powierzchnia 

(ha) 

126,80 

171 

142,6 

6,9 

455,9 

800 

800 

30 

Opis i korzyść ochronna 

Wycięto drzewa i krzewy oraz wywieziono pozyskaną biomasę w 

celu poprawienia warunków siedliskowych na lęgowiskach. 

Wykoszono i zebrano pozyskaną biomasę na terenach otwartych, 

zapobiegając w ten sposób zarastaniu tokowisk (97 ha w 2004 r. 

oraz 74 ha w 2005 r.) 

Wykonano odstrzał redukcyjny 33 sztuk lisów w celu 

zmniejszenia presji drapieŜnictwa 

Częściowo wycięto drzewa i krzewy oraz zebrano i ułoŜono 

w stosy pozyskany materiał, zabieg ten ma na celu poprawienie 

jakości lęgowisk. 

Całkowicie usunięto drzewa i krzewy oraz zebrano pozyskany 

materiał w celu odbudowania dawnych aren tokowych. 

Mechanicznie skoszono oraz zebrano i wywieziono pozyskaną 

biomasę w celu powstrzymania zarastania tokowisk. 

Zredukowano liczebność drapieŜników w celu zmniejszenia 

śmiertelności ptaków; odstrzelono 19 lisów i 13 jenotów. 

Wycięto drzewa i krzewy, skoszono oraz wywieziono pozyskaną 

biomasę. 

Powtórzono koszenia i wywieziono pozyskaną biomasę. 

Wycięto drzewa i krzewy. 

Wykonane zabiegi miały na celu powstrzymanie procesu sukcesji 

na Bagnie Ławki oraz stworzenie optymalnych warunków dla 

występujących tu roślin i zwierząt 

104,19 Wykupiono grunty od gminy Sztabin (basen środkowy) 

z przeznaczeniem na cele ochrony przyrody, w celu ułatwienia 

właściwego zarządzania na tym terenie 

148 

182 

182 

5 

Wycięto drzewa i krzewy oraz wywieziono pozyskaną biomasę. 

Skoszono mechanicznie tereny otwarte oraz wywieziono 

pozyskaną biomasę. 

Powtórzono mechaniczne koszenie wraz z wywozem biomasy. 

Wykonano ręczne koszenie wraz z wywozem biomasy. 

Wykonano i zamontowano 30 platform gniazdowych. 

106

Ochrona cennych 

zbiorowisk roślinnych w 

Biebrzańskim Parku 

Narodowym (2006-2008) 

Zapobieganie sukcesji na 

terenach otwartych 

Biebrzańskiego Parku 

Narodowego 

55,44 

55,44 

53,00 

150 

150 

3,00 

2,00 

0,21 

0,51 

Zabiegi miały na celu poprawienie warunków Ŝerowych oraz 

stworzenie miejsc gniazdowych orlikom i puchaczowi. 

Wycięto drzewa, krzewy i wywieziono pozyskany materiał. 

Wykonano koszenie mechaniczne z wywozem pozyskanej 

biomasy. 

Powtórzono koszenie mechaniczne z wywozem pozyskanej 

biomasy. 

Usunięto gatunki inwazyjne w 2006 r. i powtórzono zabieg w 

roku 2007 

Usunięto czeremchę amerykańską poprzez ręczne wycięcie. 

Usunięto klon jesionolistny poprzez ręczne wycięcie. 

Usunięto derenia rozłogowego poprzez wykopanie na pow. 0,5 ha 

oraz ręczne wycięcie na pow. 2,5 ha 

Usunięto łubin trwały poprzez ręczne wykoszenie lub wyrwanie. 

Usunięto słonecznik bulwiasty poprzez wykopanie. 

Usunięto śnieguliczkę białą poprzez ręczne wycięcie na pow. 0,50 

ha oraz wykopanie na pow. 0,01 ha. 

Celem projektu było utrzymanie cennych zbiorowisk łąkowych 

(łąk trzęślicowych i łąki pełnikowych) oraz usuniecie gatunków 

inwazyjnych. 

463,98 Wykoszono tereny otwarte, usunięto biomasę i pozostawiono 

część obszaru nieuŜytkowanego, zrealizowano w ramach 

programów rolno-środowiskowych i dopłat bezpośrednich 

107

108

2. OCENA I UZASADNIENIE ZARZĄDZANIA LOKALIZACJĄ 

109

110

2.1. OCHRONA 

2.1.1. Bieżące sprawy i ograniczenia 

Aktualne ograniczenia i problemy utrudniające ochronę wodniczki w Biebrzańskim Parku 

Narodowym przedstawione zostały w poniŜszej tabeli. 

Tabela 44 Bieżące sprawy i ograniczenia. 

Ograniczenie 

Brak praw własności i/lub 

praw do gospodarowania 

terenem 

Zarastanie ekosystemów 

nieleśnych Parku, drzewami, 

krzewami i trzciną 

Odwodnienie siedlisk 

Intensyfikacja rolnictwa 

Eutrofizacja siedlisk 

Zagospodarowanie biomasy 

111 

Rzeczywisty/potencjalny wpływ na ostoję 

Około 41% gruntów na terenie BPN, w tym część waŜnych obszarów 

podmokłych, nie jest własnością Skarbu Państwa,. Bez współpracy z 

właścicielami ziemi utrudnione lub niemoŜliwe będzie zarządzanie na 

tym obszarze. Konieczne są wykupy gruntów, bądź uzyskanie zgody 

na uŜytkowanie w celu skutecznej realizacji potrzeb ochrony przyrody. 

Głównie z powodu zaprzestania uŜytkowania rolniczego. Ma to 

negatywny wpływ na większość kluczowych gatunków ptaków, 

prowadzi do zmian w składzie zespołu drobnych ssaków, stanowi 

zagroŜenie dla wielu gatunków motyli, chrząszczy i fauny glebowej, 

prowadzi do zmian w zbiorowiskach roślinnych. 

Odwodnienie siedlisk poprzez systemy melioracyjne powoduje 

mineralizację torfu i przyspiesza proces sukcesji na terenach 

nieleśnych. Korzystne byłoby ograniczenie odpływu wody poprzez 

budowę progów piętrzących, zasypywanie rowów, ochronę 

naturalnych procesów w ciekach (zarastania roślinnością) oraz 

odtworzenie naturalnej sieci hydrograficznej (szczególnie w basenie 

środkowym). Negatywny wpływ na poziom wody na cennych 

siedliskach przyrodniczych ma takŜe oczyszczanie i pogłębianie 

rowów. Podniesienie poziomu wody jest zwykle rozbieŜne z 

interesami prywatnych właścicieli gruntów uŜytkowanych rolniczo. 

Zbyt wczesne terminy koszenia łąk, niewłaściwa technika, stosowanie 

nawozów sztucznych, wprowadzanie obcych gatunków traw, zabiegi 

agrotechniczne powodujące niszczenie roślinności i wierzchniej 

warstwy gleby (zwłaszcza w sytuacji zwiększonego uwilgotnienia), 

powodują niekorzystne przekształcanie siedlisk, zwiększają równieŜ 

śmiertelność ptaków i innych zwierząt w okresie lęgowym. NaleŜy 

dąŜyć do wykupu gruntów, w pierwszej kolejności cennych 

przyrodniczo oraz promować programy rolnośrodowiskowe i „Kodeks 

Dobrej Praktyki Rolniczej”. 

Wzrost Ŝyzności siedlisk wpływa niekorzystnie na torfowiska, 

powodując m.in. zmiany w szacie roślinnej i przyśpiesza zarastanie 

torfowisk. Problemem jest dopływ wód o duŜej zawartości związków 

biogennych do Biebrzy, niewłaściwe stosowanie nawozów, opady 

atmosferyczne bogate w związki azotu, proces murszenia torfowisk, 

nieuregulowanie gospodarki wodno-ściekowej okolicznych 

miejscowości. 

Potencjalnie wykaszaniem w BPN moŜe zostać objętych w sumie ok.

pozyskanej podczas koszenia 

terenów otwartych 

Brak informacji o aktualnej 

liczebności, rozmieszczeniu i 

trendach liczebności i 

potrzebach ochronnych 

populacji wielu gatunków 

fauny i flory 

Brak świadomości i 

zrozumienia potrzeb ochrony 

wodniczki 

Ryzyko niewłaściwego 

rozwoju turystyki 

PoŜary torfowisk w okresie 

wiosennym i letnim oraz w 

okresach przesuszenia 

torfów. 

16 tys. ha (9 tys. ha gruntów prywatnych i 7 tys. ha SP), z czego ok. 6 

tys. ha rocznie. Pozyskiwaną biomasę w stanie przesuszonym 

oszacować moŜna na ok. 12 tys. ton rocznie (ok. 2 t/ha). NaleŜy 

wypracować długoterminowe, samofinansujące się sposoby 

wykorzystywania biomasy. 

WciąŜ brak jest aktualnych informacji dotyczących wielu elementów 

środowiska przyrodniczego.. Dane te są kluczowe do zaplanowania 

działań ochronnych mających pozytywny wpływ na całą przyrodę, a 

nie tylko wybrane gatunki. Dlatego bardzo waŜne jest jak najszybsze 

stworzenie Planu Ochrony BPN, który obejmowałby jak największe 

spektrum gatunków i siedlisk. NaleŜy równieŜ prowadzić 

inwentaryzację, monitoring przyrodniczy i sozologiczny oraz popierać 

badania naukowe. 

Wodniczka przez część właścicieli i podmiotów zarządzających na 

terenie jej występowania nie jest postrzegana jako gatunek 

priorytetowy, być moŜe ze względu na jej niepozorny wygląd lub teŜ 

na fakt, Ŝe lokalnie jest dość liczna. Powoduje to niedocenianie jej 

rangi przez lokalne społeczności. 

Torfowiska są obszarami wraŜliwymi na intensywny ruch turystyczny, 

w przypadku silnej penetracji moŜe okazać się konieczne ograniczenie 

liczby zwiedzających na niektórych obszarach, ich czasowe wyłączenie 

z udostępniania turystycznego bądź tworzenie stref ochronnych wokół 

stanowisk roślin, grzybów, zwierząt. 

PoŜary torfowisk w okresie wiosennym i letnim mogą spowodować 

straty w lęgach. PoŜary w czasie suszy, gdy torf nie jest chroniony 

przez wysoki poziom wody gruntowej, mogą spowodować jego 

spalenie i całkowitą degradacje siedliska. NaleŜy zwalczać poŜary, 

kiedy wystąpią oraz edukować społeczeństwo o ich skutkach w celu 

wyeliminowania przyczyn ich powstawania. 

112

2.1.2. Określenie czynników wpływających na zarządzanie lokalizacją 

Główne priorytety ochrony Biebrzańskiego Parku Narodowego zostały przedstawione w poniŜszej tabeli. Określono ich wpływ na 

zarządzanie uŜywając następujących symboli: 

Tabela 45 Czynniki wpływające na zarządzanie. 

Objaśnienia: 

* 

* 

 

 

 

113 

- Czynniki priorytetowe, stanowiące główny cel ochrony, będą miały kluczowy wpływ na zarządzanie 

- Czynniki waŜne z punktu widzenia potrzeb ochronnych, co do których występują obowiązki prawne, ich potrzeby będą miały wpływ na 

zarządzanie ostoją 

- Czynniki, co do których występują obowiązki prawne, a które nie będą miały wpływu na zagospodarowanie ostoi 

* - Inne waŜne czynniki, których wymogi naleŜy uwzględnić podczas decydowania o zagospodarowaniu ostoi 

V 

- Czynniki szczególnie waŜne z punktu widzenia odwiedzających, stanowiące atrakcję turystyczną 

Przedmiot ochrony Wpływ na 

zarządzanie 

Uzasadnienie 

Ptaki 

Wodniczka ** V Gatunek zagroŜony w skali globalnej, waŜna ostoja światowa, największa w kraju i UE 

Dubelt ** V Gatunek zagroŜony w skali globalnej, najwaŜniejsze lęgowisko w kraju, widowiskowe toki 

Orlik grubodzioby ** V Gatunek zagroŜony w skali globalnej, jedyne miejsce regularnych lęgów w Polsce 

Cietrzew ** V Jedna z waŜniejszych ostoi w Polsce, spadek liczebności na terenie BPN, widowiskowe toki 

Derkacz V Gatunek zagroŜony w skali globalnej, jedno z najwaŜniejszych lęgowisk w kraju, łatwy do usłyszenia 

Zielonka WaŜna ostoja krajowa, gatunek wraŜliwy na zmiany poziomu wody 

Kropiatka WaŜna ostoja krajowa, gatunek wraŜliwy na zmiany poziomu wody 

Sowa błotna V Najliczniejsza polska populacja, gatunek rzadki i zagroŜony wyginięciem w kraju 

Błotniak zboŜowy * V Ostatnie miejsce lęgowe w Polsce, rzadki i zagroŜony wyginięciem w kraju 

śuraw V WaŜne lęgowisko krajowe, atrakcyjny dla turystów, łatwy do zobaczenia i usłyszenia 

Rybitwa czarna WaŜne lęgowisko w kraju, silne wahania liczebności uzaleŜnione od wiosennego stanu wody w całej 

dolinie 

Rybitwa białowąsa * WaŜne lęgowisko w kraju, silne wahania liczebności uzaleŜnione od wiosennego stanu wody w całej 

dolinie 

Bąk * WaŜna krajowa populacja, wymaga rozległych płatów trzcinowisk

Bączek * WaŜna krajowa populacja, wymaga zarośli wokół zbiorników wodnych 

Orlik krzykliwy Gatunek wymagający utrzymania otwartych terenów Ŝerowisk 

Wędrowne ptaki wodno-błotne V WaŜne miejsce odpoczynku i Ŝerowania podczas wędrówki, jedna z głównych atrakcji turystycznych 

w okresie wiosennej migracji 

Rybitwa rzeczna Niewielka ilość odpowiednich do lęgów siedlisk 

Batalion * V Dawniej najwaŜniejsze lęgowisko w kraju, aktualna liczebność nieznana, widowiskowy w okresie 

toków 

Rybitwa białoskrzydła * Miejsce regularnych lęgów, silne wahania liczebności związane z poziomem wody na wiosnę 

Świstun * Dotychczas najwaŜniejsza krajowa ostoja, zagroŜony wyginięciem w Polsce 

RoŜeniec * Dotychczas najwaŜniejsza krajowa ostoja, zagroŜony wyginięciem w Polsce 

Kulik wielki *V Największe zwarte lęgowisko w kraju, zagroŜony ze względu na kurczenie siedlisk, widowiskowe 

loty tokowe 

Bekasik * V Jedyne udokumentowane miejsce lęgów w Polsce, moŜliwość obserwacji w okresie toków 

Biegus zmienny * Skrajnie nielicznie lęgowy gatunek Polski, dotychczas jedyne śródlądowe stanowisko w kraju 

Mewa mała * Dawniej waŜne lęgowisko krajowe, silne wahania liczebności 

Orzeł przedni * Aktualnie brak danych potwierdzających gniazdowanie, utrzymanie otwartych terenów Ŝerowisk 

moŜe być jednym z czynników wpływających na przywrócenie gatunku w Parku 

PodróŜniczek * Rzadki w kraju, wymaga utrzymania zakrzewień 

Jarzębatka * Brak danych o rozmieszczeniu, liczebności i jej trendach, wymaga utrzymania zakrzewień 

Bocian biały V Liczny w porównaniu z innymi regionami kraju i Europy, łatwy do obserwacji, stabilna populacja 

Bocian czarny WaŜna populacja krajowa, gatunek leśny, sporadycznie wykorzystujący tereny otwarte do Ŝerowania 

Błotniak stawowy V WaŜna ostoja krajowa, zwiększa liczebność w Polsce i regionie, łatwy do obserwacji w sezonie 

lęgowym 

Błotniak łąkowy V WaŜna ostoja krajowa, stabilna populacja, łatwy do obserwacji 

Puchacz WaŜna krajowa ostoja, wymaga utrzymania otwartych terenów Ŝerowisk 

Lęgowe gatunki wodno-błotne: czajka, 

rycyk, krwawodziób, kszyk 

114 

* V Gatunki nie są rzadkie w skali kraju, jednak w ostatnich latach na skutek utraty siedlisk i 

drapieŜnictwa zmniejszają swoją liczebność, dolina Biebrzy stanowi ich waŜne lęgowisko, łatwe do 

obserwacji i widowiskowe podczas toków 

Inne zwierzęta 

Bóbr V WaŜna populacja krajowa, wymaga obecności drzew i krzewów wzdłuŜ cieków wodnych, pospolity 

na terenie BPN, ślady jego bytowania łatwe do obserwacji 

Wilk V Gatunek wzbudzający zainteresowanie, moŜliwość zobaczenia tropów 

Ryś V Gatunek wzbudzający zainteresowanie, moŜliwość zobaczenia tropów 

Wydra Wymaga dobrej jakości wody, zakrzewień wzdłuŜ cieków i duŜej ilości ryb 

Łoś V Największa ostoja krajowa, jedna z głównych atrakcji turystycznych 

Płazy i gady * Brak danych o rozmieszczeniu, liczebności, trendach populacyjnych oraz wpływie sposobu 

uŜytkowania na poszczególne gatunki, wymagają obecności zbiorników wodnych do rozrodu 

Owady * Brak pełnych danych o występujących gatunkach, ich rozmieszczeniu, liczebności oraz wpływie

uŜytkowania na poszczególne taksony 

Pająki * Brak pełnych danych o rozmieszczeniu, liczebności i wpływie sposobu uŜytkowania na poszczególne 

gatunki 

Rośliny i zbiorowiska roślinne 

Wierzba lapońska * Gatunek zagroŜony w kraju, zmniejsza zasięg występowania 

Brzoza niska * Gatunek zagroŜony w kraju, zanikający na wielu stanowiskach 

Skalnica torfowiskowa Gatunek wymierający w kraju, występujący na nielicznych stanowiskach 

Wielosił błękitny * Gatunek naraŜony na wyginięcie w kraju, zmniejsza liczebność i zasięg występowania 

Sitowie alpejskie * Gatunek zagroŜony wyginięciem w kraju 

Wełnianka delikatna * Gatunek krytycznie zagroŜona w Polsce, występuje na nielicznych stanowiskach 

Turzyca strunowa * Gatunek naraŜony na wyginięcie w kraju 

Kukułka krwista Ŝółtawa * V Podgatunek zagroŜony wyginięciem w kraju, jedna z liczniejszych populacji w kraju 

Lipiennik Loesela Gatunek naraŜony na wyginięcie w Polsce, zagroŜony w wielu krajach Europy 

Sierpowiec błyszczący Brak aktualnych danych o rozmieszczeniu i liczebności gatunku w BPN oraz w kraju 

Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe 

Jedno z cenniejszych półnaturalnych zbiorowisk Polski i Europy Środkowej, wymaga ekstensywnego 

(Molinietum caeruleae) 

uŜytkowania 

Torfowiska przejściowe i trzęsawiska 

Siedlisko wybitnie wraŜliwe na zmiany stosunków wodnych i troficznych, zanieczyszczenia 

(Caricion lasiocarpae) 

Torfowiska zasadowe o charakterze młak, 

turzycowisk i mechowisk (Caricion 

davallianae, Caricion lasiocarpae, 

Caricion nigrae) 

Szuwary wielkoturzycowe (Caricetum 

distichae, Caricetum ripariae, Caricetum 

appropinquatae, Caricetum vulpine, 

Cicuto-Caricetum pseudocyperi) 

 

chemiczne, zmiany odczynu, wydeptywanie 

Miejsce występowania wielu chronionych gatunków roślin i zwierząt, wraŜliwe na zmiany stosunków 

wodnych, wymagające ekstensywnego uŜytkowania 

* WaŜne miejsce lęgów ptaków wodno-błotnych, wymagają ekstensywnego uŜytkowania 

Gatunki roślin, zwierząt i grzybów objęte 

ochroną prawną w Polsce 

* Respektowane muszą być przepisy dotyczące ochrony gatunkowej roślin, grzybów, zwierząt i siedlisk 

zawarte w Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (z późniejszymi zmianami). 

Pozostałe 

Warunki hydrologiczne * Mokradła wymagają odpowiedniego uwilgotnienia do prawidłowego funkcjonowania, jakiekolwiek 

zmiany pogarszające warunki wodne mogą niekorzystnie wpłynąć na liczbę, powierzchnie 

występowania i stan gatunków chronionych i ich siedliska 

MoŜliwość oglądania przyrody *V MoŜliwość oglądania przyrody jest głównym czynnikiem przyciągającym turystów 

115

2.1.3. Stan obecny i docelowy czynników wpływających na zarządzanie. 

Tabela 46 Stan obecny i docelowy czynników priorytetowych wpływających na zarządzanie na terenach otwartych Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Przedmiot 

ochrony 

Wodniczka 

Atrybut Stan obecny Stan docelowy Główne 

czynniki 

Śpiewające 

samce 

2594 (2012 

r.) 

Zwiększenie 

zasięgu siedliska 

zajmowanego 

przez gatunek do 

roku 2020 o 20% 

w porównaniu do 

roku 2007. 

Powierzchnia 

siedliska 

Skład i 

struktura 

roślinności 

Poziom wód 

Cel dla czynników głównych 

Zahamowanie ekspansji trzciny 

i sukcesji krzewów na obecnym 

obszarze występowania 

wodniczki oraz przywrócenie 

części utraconych w wyniku 

zarastania siedlisk. 

Określenie optymalnego składu 

oraz struktury roślinności według 

badań nad siedliskiem 

optymalnym. 

Utrzymanie co najmniej 

dotychczasowego poziomu wód, 

zasięgu i czasu trwania zalewów, 

lokalne zwiększenie 

uwilgotnienia. 

Komentarz 

W chwili obecnej moŜliwe do 

zrealizowania poprzez wykaszanie 

i usuwania zakrzaczeń (mechaniczne lub 

ręczne) oraz w niewielkim stopniu 

wypas. Po zmianie przepisów równieŜ 

wypalanie. 

MoŜliwość modyfikowania składu 

i struktury roślinności poprzez zmiany 

terminu lub techniki uŜytkowania. 

NaleŜy zapobiegać działaniom mogącym 

pogorszyć warunki hydrologiczne BPN 

oraz przeprowadzić renaturalizację sieci 

hydrograficznej w miejscach, gdzie 

stosunki wodne zostały zmienione przez 

człowieka. 

116

Przedmiot 

ochrony 


czynniki 


Komentarz 

Wykaszanie 

oraz usuwanie 

zakrzaczeń 

Wykaszanie siedlisk wodniczki 

tak często, aby zapobiec 

zarastaniu, ale jednocześnie tak 

rzadko jak to moŜliwe. Obszary 

nie zagroŜone zarastaniem nie 

powinny być koszone, tylko 

monitorowane (by wykryć ew. 

początek sukcesji). Obszary słabo 

zarastające powinny być koszone 

raz na 4-10 lat (czyli 10-25% 

powierzchni rocznie). Obszary o 

największym zagroŜeniu 

zarastaniem powinny być koszone 

co 2 lata bądź corocznie (np. w 

przypadku powierzchni niedawno 

odkrzaczonych). Unikanie 

wykaszania duŜych powierzchni 

na raz, tj. tworzenie mozaiki jak 

najmniejszych powierzchni 

koszonych i niekoszonych, o ile 

jest to wykonalne. 

Koszenie oraz usuwanie zakrzaczeń 

wykonane w sposób nieniszczący 

powierzchni i struktury roślinności i 

gleby, w terminie od 15 sierpnia do 31 

grudnia (koszenie) lub 1 marca 

(odkrzaczanie). W miarę moŜliwości 

naleŜy uwzględnić moŜliwe późne lęgi 

(do 15 września). Usunięcie pozyskanej 

biomasy, wysokość koszenia 5-15 cm 

nad poziomem gruntu lub nad kępami 

turzyc, maksymalny nacisk jednostkowy 

na terenach silnie wilgotnych nie 

powinien przekraczać 300 g/cm 2 . 

Wypas 

MoŜliwy do zastosowania tylko 

lokalnie. Nie naleŜy prowadzić 

wypasu na glebach torfowych i w 

miejscach o duŜym zagęszczeniu 

wodniczek. 

Sezon wypasowy trwający od 1 maja do 

15 października, obsada zwierząt do 20 

lipca do 0,5 DJP/ha, po 20 lipca 0,5-1,0 

DJP/ha, na terenach zalewowych termin 

rozpoczęcia wypasu nie wcześniej niŜ 2 

tygodnie po ustąpieniu wód. 

Wypalanie 

RozwaŜenie moŜliwości 

zastosowania kontrolowanego 

wypalania w momencie 

pojawienia się odpowiednich 

przepisów prawnych oraz braku 

innej alternatywy uŜytkowania 

gruntów. 

Wypalanie powinno odbywać się późną 

jesienią lub zimą, przy wysokim 

poziomie wody, optymalnie przy 

obecności pokrywy śnieŜnej. 

117

Przedmiot 

ochrony 


czynniki 


Komentarz 

Struktura 

siedlisk 

Określenie optymalnego składu i 

struktury roślinności dla gatunku 

po przeprowadzeniu badań nad 

siedliskiem optymalnym, 

wykonanie zabiegów 

zmierzających do utrzymania 

siedlisk w odpowiednim stanie. 

MoŜliwość modyfikowania składu i 

struktury roślinności poprzez zmiany 

częstotliwości, techniki, terminu, 

wykaszania/usuwania zakrzaczeń. 

Dubelt 

Tokujące 

samce 

conajmniej 

200 

tokujących 

samców 

] 

Utrzymanie 

liczebności 

populacji i 


na obecnym lub 

wyŜszym 

poziomie. 

Powierzchnie 

siedlisk 

Określenie rozmieszczenia 

dubeltów. Utrzymanie 

powierzchni ich siedlisk na 

obecnym lub wyŜszym poziomie. 

Odkrzaczanie: wycięcie i usunięcie 

drzew i krzewów w okresie od 1 sierpnia 

do końca lutego. 

Koszenie: w terminie od 1 sierpnia do 30 

września, wysokość koszenia 10–20 cm 

nad gruntem lub do 5 cm nad kępami 

turzyc, pozostawienie 10-25% 

powierzchni obszaru nieskoszonego, 

przy czym w kaŜdym roku musi to być 

inny fragment działki; tokowiska 

dubeltów naleŜy kosić ręcznie; usunięcie 

skoszonej biomasy; moŜliwość 

zastosowania wypasu o niskiej obsadzie 

(poniŜej 0,5 DJP/ha w sezonie 

lęgowym). Konieczne prowadzenie 

monitoringu wpływu zabiegów na 

populację dubelta. 

Poziom wody 

Utrzymanie co najmniej 


zasięgu i czasu trwania zalewów, 



NaleŜy zapobiegać działaniom mogącym 

pogorszyć warunki hydrologiczne oraz 

przeprowadzić renaturalizację w 

miejscach, gdzie stosunki wodne zostały 

zmienione przez człowieka. 

118

Przedmiot 

ochrony 


czynniki 


Komentarz 

Orlik 

grubodzioby 

Pary lęgowe 

12 par 

(2012 r.) 

8 par 

czystych, 4 

mieszane 

Utrzymanie 

populacji na co 

najmniej obecnym 

poziomie 

Czystość 

genetyczna 

Powierzchnia 

Ŝerowisk oraz 

struktura 

roślinności na 

Ŝerowiskach 

Zmniejszenie liczby lęgów 

mieszanych z orlikiem 

krzykliwym poprzez wzrost 

populacji orlika grubodziobego 

oraz jego efektywną ochronę, w 

tym ochronę i odtwarzanie 

typowych dla gatunku siedlisk. 

Utrzymanie otwartych terenów 

bagiennych z występującymi 

pojedynczymi drzewami i 

zakrzewieniami. 

Zwiększenie poziomu wody w miejscach 

lęgów i Ŝerowania orlika grubodziobego, 

budowa platform gniazdowych, ochrona 

drzew gniazdowych przed 

drapieŜnikami. 

Poprawa jakości i dostępności Ŝerowisk 

wpłynie korzystnie na warunki 

siedliskowe gatunku. Podczas 

odkrzaczania naleŜy pozostawiać 

pojedyncze drzewa i krzewy. 

Poziom wody 

Zwiększenie uwilgotnienia doliny 

poprzez stopniową renaturalizację 

sieci hydrologicznej. 

Cietrzew 

Tokujące 

samce 

51 

(20012 r.) 

Powstrzymanie 

spadku 

liczebności. 

Charakter 

roślinności w 

środowisku 

lęgowym 

Utrzymanie mozaiki terenów 

leśnych, otwartych i 

półotwartych, ochrona strefy 

ekotonowej pomiędzy lasem i 

bagnem, przerwanie prostej linii 

ściany lasu. 

ZróŜnicowane zagęszczenie drzew; 

najmniejsze przy granicy z przestrzenią 

otwartą, zwiększające się stopniowo w 

głąb lasu, przeciwdziałanie powstawaniu 

prostej i ostrej ściany lasu. 

Utrzymanie inicjalnych stadiów sukcesji 

w strefach ekotonu pomiędzy lasem i 

bagnem poprzez stopniowe odtworzenie 

ekotonu, usunięcie drzew i krzewów, co 

ok. 20 lat. 

Jeśli będzie to moŜliwe zaleca się 

stworzenie stref ekotonowych kosztem 

lasu, a nie bagna, by utrzymać jak 

najwięcej odpowiedniego siedliska dla 

gatunków terenów otwartych, np. 

wodniczki. 

Charakter 


tokowiskach 

Utrzymanie aren tokowych 

pozbawionych zakrzewień. 

Usuwanie sukcesji drzew i krzewów oraz 

koszenie na obszarach tokowisk. 

119

Przedmiot 

ochrony 


czynniki 


Komentarz 

DrapieŜnictwo 

Redukcja liczebności lisa, kuny, 

jenota w celu zwiększenia 

sukcesu lęgowego. 

Ilość usuwanych drapieŜników 

uzaleŜniona od stanu ich populacji. 

Zbyt niska 

liczebność nie 

pozwalająca 

na 

samodzielną 

odbudowę 

populacji 

Zwiększenie liczebności 

Wsiedlanie ptaków z hodowli. Wsiedlane 

ptaki powinny mieć genotyp pochodzący 

z doliny Biebrzy. 

Płoszenie 

Zminimalizowanie wpływu 

płoszenia cietrzewi przez ludzi. 

W przypadku ostoi cietrzewia termin 

wykonywania zabiegów powinien być 

ograniczony do okresu od 1 sierpnia do 

końca listopada; naleŜy ograniczać ruch 

turystyczny na szlakach leŜących w 

bezpośredniej bliskości tokowisk. 

120

Tabela 47 Stan obecny i docelowy czynników dodatkowych wpływających na zarządzanie na terenach otwartych Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Przedmiot 

ochrony 


czynniki 


Komentarz 

Orlik 

krzykliwy 

Pary lęgowe 35 

(20011 r.) 

w Kotlinie 

Biebrzańskiej 

(bez Bagna 

Wizna) 

Utrzymanie 

populacji na co 

najmniej obecnym 

poziomie bądź jej 

zwiększenie. 

Powierzchnia 

Ŝerowisk oraz 

struktura 


Ŝerowiskach 

Poziom wody 

Utrzymanie rozległych terenów 

bagiennych uŜytkowanych 

rolniczo, pozostawianie 

pojedynczych drzew lub ich kęp. 

Utrzymanie aktualnego poziomu 

wody. 

Poprawa jakości i dostępności Ŝerowisk 

wpłynie korzystnie na warunki 

siedliskowe gatunku. Podczas 

odkrzaczania naleŜy pozostawiać 

pojedyncze drzewa i krzewy. 

Batalion 

Zajęte 

gniazda 

Brak 

dokładnych 

danych 

[populacja 

szacowana na 

0-1 par] 

Ocena stanu 

obecnego. 

Utrzymanie 

stabilnej populacji 

oraz zasięgu 

siedliska na 

obecnym lub 

wyŜszym 

poziomie. 

Struktura 

siedliska 

Poziom wody 

Antropopresja 

Przywrócenie i utrzymanie 

siedlisk z niską roślinnością, o 

mszysto-turzycowej strukturze, 

brak szpalerów i pojedynczych 

drzew w miejscach występowania 

gatunku. 

Utrzymanie wysokiego poziomu 

wód gruntowych, podtopienia 

terenu w III-IV, obecność 

płytkich zagłębień ze stagnującą 

wodą w V-VI, utrzymanie 

wiosennych zalewów. 

Ograniczenie dostępu ludzi do 

lęgowisk w okresie 1 IV – 31 VI. 

Wykaszanie po 1 lipca, wypas w niskiej 

obsadzie (do 0,5 DJP/ha) po 20 maja, w 

miejscu występowania gatunku usuwanie 

drzew i zakrzaczeń. 

Niedopuszczenie do pogorszenia 

aktualnych warunków wodnych. 

Nie powinno dotyczyć miejscowych 

rolników. 

Derkacz 

Odzywające 

się samce 

Brak 

aktualnych 

danych 

[1200 

odzywającyc 

h się samców 

Ocena obecnego 

stanu. 

Utrzymanie 

liczebności 

populacji i 



Struktura 

roślinności 

oraz 

powierzchnia 

siedlisk 

Utrzymanie rozległych obszarów 

otwartych, zalecana obecność 

pojedynczych krzewów, 

wysokość roślinności w okresie 

lęgowym na poziomie 30-80 cm 

Koszenie w terminie od 1 sierpnia do 30 

września, wysokość koszenia 10–20 cm 

nad gruntem lub do 5 cm nad kępami 

turzyc, pozostawienie 10-25% 

powierzchni obszaru nieskoszonego, 

przy czym w kaŜdym roku musi to być 

inny fragment działki; usunięcie 

121

w 1997 r.] 

wyŜszym 

poziomie. 

skoszonej biomasy. 

Kropiatka 

Odzywające 

się samce 

Brak 

aktualnych 

danych 

[400 par w 

1997 r.] 


stanu. 

Utrzymanie 

liczebności 

populacji i 



wyŜszym 

poziomie. 

Poziom wody 

Powierzchnia 

i jakość 

siedlisk 

W miejscach występowania 

gatunku utrzymanie głębokości 

wody w sezonie lęgowym 

optymalnie na poziomie co 

najmniej 10 cm 

Zapobieganie zarastaniu terenów 

otwartych. Wysokość roślinności 

w sezonie lęgowym na poziomie 

40-80 cm. 

Niedopuszczanie do pogorszenia 

warunków wodnych w miejscach 

występowania gatunku oraz 

przeprowadzenie renaturalizacji w 



Ekstensywna gospodarka łąkowopastwiskowa 

stwarza dogodne warunki 

siedliskowe, zakaz koszenia przed 1 

sierpnia. 

Zielonka 

Odzywające 

się samce 

Brak 

aktualnych 

danych 

[27-80 

odzywającyc 


w latach 

1991-97] 


stanu. 

Utrzymanie 

liczebności 

populacji i 



wyŜszym 

poziomie 

Poziom wody 

Powierzchnia 

i jakość 

siedlisk 

W miejscach występowania 

gatunku utrzymanie głębokości 

wody na poziomie 40-90 cm 

Utrzymanie rozległych płatów 

trzcinowisk i pałki wodnej 

zbudowanych z mozaiki 

kilkuletnich i młodych płatów 

trzcin. 

Niedopuszczanie do pogorszenia 

warunków wodnych w miejscach 

występowania gatunku oraz 

przeprowadzenie renaturalizacji w 



NaleŜy zapobiegać likwidacji typowych 

siedlisk zielonki. W miejscach 

współwystępowania zielonki i wodniczki 

naleŜy wyróŜnić płaty trzciny 

odpowiednie dla zielonki (z gęstą, 

wysoką trzciną i wysokim poziomem 

wody) od siedlisk wodniczki (z rzadką, 

niską trzciną, niŜszym poziomem wody). 

W płatach odpowiednich dla zielonki 

zalecane jest wykaszanie co roku 

fragmentu siedliska w celu stworzenia 

mozaiki. W pozostałych typach 

trzcinowisk postępowanie zgodne z 

potrzebami wodniczki. 

122

Błotniak 

zboŜowy 

Sowa błotna 

Pary lęgowe 

Pary lęgowe 

2 pary w 

1997 r.; 

obecnie 

nielęgowy 

24-25 

terytoriów w 

1997 r. 

(Pugacewicz i 

Zub 1999), w 

latach 

późniejszych 

od 0 do 7 

terytorialnych 

par (dane 

BPN). 

Przywrócenie 

lęgów.. 

Utrzymanie 



wyŜszym 

poziomie. 


stanu. 

Utrzymanie 


i zasięgu siedliska 


wyŜszym 

poziomie 

Powierzchnia 

i jakość 

siedlisk 

Utrzymanie rozległych terenów 

otwartych z występującymi 

pojedynczymi zakrzewieniami. 

Konieczny monitoring wpływu 

prowadzonych zabiegów na siedliska i 

populacje. Pozostawienie zakrzewionych 

enklaw na obszarach objętych 

wielkopowierzchniowymi zabiegami 

ochrony czynnej. 

śuraw 

Pary lęgowe 

Około 600 

par w 2009 

roku na 

terenie BPN. 

Utrzymanie 

populacji na 

stabilnym 

poziomie 

Powierzchnia 

i jakość 

siedlisk 

Utrzymanie wysokiego 

zakrzewienia terenu. Zakazanie 

wykaszania, wypasu i wycinki 

krzewów w okresie lęgowym (od 

kwietnia do września) w 

miejscach występowania gatunku. 

Utrzymanie wysokiego 

uwilgotnienia terenu. 

Występuje konflikt z potrzebami 

wodniczki. Ze względu na większą 

plastyczność Ŝurawia oraz jego 

korzystniejszą sytuację, jako 

priorytetowe naleŜy stosować cele 

wodniczki. JeŜeli nie występują silne 

przeciwwskazania zaleca się 

pozostawianie niewielkich kęp 

zakrzewień. 

Świstun 

Pary lęgowe 

Brak 

aktualnych 

danych 

[lęgowe 

pojedyncze 

pary w latach 

1989-2010] 


stanu. 

Utrzymanie 




wyŜszym 

Powierzchnia 

i jakość 

siedlisk 

Utrzymanie ekstensywnie 

uŜytkowanych łąk i pastwisk w 

miejscach występowania gatunku. 

Zalewane tereny lęgowe pozbawione 

zakrzaczeń, wypas w okresie od 20 maja 

do 20 lipca w niskiej obsadzie (do 0,5 

DJP/ha), na terenach zalewowych 

rozpoczęcie wypasu najwcześniej 2 

tygodnie po opadnięciu wody, 

wykaszanie po 1 lipca. 

123

RoŜeniec 

Pary lęgowe 

Brak 

aktualnych 

danych [co 

najmniej 1-2 

pary lęgowe 

w latach 

2001-2008] 

poziomie. 

Poziom wody 

Utrzymanie dotychczasowych 

zalewów wiosennych, 

zapewnienie obecności zagłębień 

i starorzeczy latem. 

Bąk 

Odzywające 

się samce 

65 samców w 

2012 roku 

Utrzymanie 



wyŜszym 

poziomie 

Powierzchnia 

i jakość 

siedlisk 

Zachowanie duŜych, zwartych, 

gęstych płatów trzcinowisk, z 

utrzymującym się w sezonie 

lęgowym poziomem wody co 

najmniej 20 cm powyŜej poziomu 

gruntu. 

Pozostawienie niewykoszonych 

trzcinowisk przyrzecznych, i tych z 

utrzymującym się w sezonie lustrem 

wody, moŜliwe wykaszanie do 20% 

płatu trzcinowiska rocznie. 

Bączek 

Odzywające 

się samce 

Brak 

aktualnych 

danych. 

[22-25 

odzywającyc 


w latach 

1988-1992] 


stanu. 

Utrzymanie 




wyŜszym 

poziomie 

Struktura 

siedliska 

Poziom wody 

Utrzymanie pasa trzcin i krzewów 

wokół zbiorników i cieków 

wodnych. 

Utrzymanie dotychczasowego 

poziomu wody. 

W przypadku wykazania konfliktu z 

celami dla wodniczki w miejscach 

współwystępowania gatunków naleŜy 

ograniczyć powierzchnię odkrzaczeń i 

wykoszeń oraz zmniejszyć ich 

częstotliwość. 

Bekasik 

Pary lęgowe 

Brak danych 

[2 gniazda w 

1977 r.] 


stanu. 

Przywrócenie 

gatunku, 

utrzymanie 



wyŜszym 

poziomie. 

Powierzchnia 

i jakość 

siedlisk 

Zachowanie i odtworzenie 

siedlisk mszysto-turzycowych 

słabo kępiastych z rzadką i niską 

(do 30 cm) roślinnością na wiosnę 

Koszenie oraz usuwanie zakrzaczeń 

wykonane w sposób nieniszczący 

powierzchni i struktury roślinności i 

gleby, po sezonie lęgowym, usunięcie 

pozyskanej biomasy, wysokość koszenia 

5-15 cm nad poziomem gruntu lub nad 

kępami turzyc, maksymalny nacisk 

jednostkowy nie powinien przekraczać 

300 g/cm 2 . 

Biegus 

zmienny 

Pary lęgowe 

2 pary 

lęgowe w 

1997 r.; 

obecnie 

nielęgowy 

Utrzymanie 



wyŜszym 

poziomie. 

Powierzchnia 

i jakość 

siedlisk 

Zachowanie i odtworzenie 

siedlisk o delikatnej kępowej 

strukturze. 

Prowadzenie ekstensywnego sposobu 

uŜytkowania. Wykaszanie po 1 lipca, 

wypas w niskiej obsadzie (do 0,5 

DJP/ha) po 20 maja, w miejscu 

występowania gatunku, usuwanie 

zakrzaczeń. 

124

Rybitwa 

białowąsa 

Rybitwa 

białoskrzydła 

Rybitwa 

czarna, 

Mewa mała 

Pary lęgowe 

(średnie 

pięcioletnie) 

Brak pełnych 

danych 


stanu. 

Utrzymanie 




wyŜszym 

poziomie 

Poziom wody 


Powierzchnia 

i jakość 

siedlisk 

Utrzymanie wysokiego poziomu 

wody późną wiosną 

Określenie wpływu drapieŜnictwa 

na sukces lęgowy, w przypadku 

silnej presji redukcja 

drapieŜników. 

Utrzymanie otwartych terenów 

zalewowych, szczególnie w 

pobliŜu cieków wodnych. 

Niedopuszczenie do pogorszenia 

warunków hydrologicznych 

Liczba usuwanych drapieŜników 

uzaleŜniona od obecnego stanu ich 

populacji. 

Orzeł przedni Pary lęgowe 0 

Przywrócenie 

gatunku 

Struktura 

Ŝerowiska 

Utrzymanie ekstensywnie 

uŜytkowanych łąk i pastwisk. 

Obecność odpowiednich miejsc 

Ŝerowych jest jednym z czynników 

mogących wpłynąć na przywrócenie 

gatunku. 

Czajka, 

rycyk, 

krwawodziób 

kszyk, kulik 

wielki 

Pary lęgowe 

Brak 

aktualnych 

danych 


stanu. 

Utrzymanie 

liczebności 

populacji i 



wyŜszym 

poziomie. 

Poziom wód 

Wysokość 

roślinności 


Utrzymanie wiosną 


czasu trwania i zasięgu zalewów, 



Wysokość roślinności w kwietniu 

około 5 cm z duŜymi płatami 

roślinności wyŜszej (15-30 cm). 

Ustalenie wpływu drapieŜnictwa 

na sukces lęgowy, redukcja 

drapieŜników w przypadku zbyt 

silnej presji. 

Obecność zagłębień ze stojącą wodą w 

całym sezonie lęgowym, renaturalizacja 

obszarów przekształconych przez 

człowieka. 

Mozaika roślinności o róŜnej wysokości 

moŜliwa do uzyskania poprzez róŜne 

terminy wykaszania na poszczególnych 

działkach oraz/lub wypas. 

Liczba usuwanych drapieŜników zaleŜna 

od stanu ich populacji. 

125

Powierzchnia 

i jakość 

siedlisk 

Utrzymanie lub zwiększenie 

powierzchni siedlisk. 

Koszenie najwcześniej po 1 lipca, w 

siedliskach wodniczki po 15 sierpnia. Na 

glebach nietorfowych i z niską 

liczebnością lub brakiem wodniczki 

moŜliwy wypas. Rozpoczęcie wypasu 

moŜliwie późno (optymalnie po 20 maja 

lub 2 tygodnie po opadnięciu poziomu 

wody na terenach zalewowych), obsada 

zwierząt nieprzekraczająca 1 DJP/ha. 

Wykaszanie do 90-95% siedliska, na 

których występują gatunki. MoŜliwe 

dwukrotne koszenie w ciągu sezonu 

(gleby nietorfowe poza siedliskami 

wodniczki), koszenie we wrześniu lub 

później w celu zapewnienia 

odpowiedniej wysokości roślinności na 

wiosnę. 

PodróŜniczek 

Jarzębatka 

Pary lęgowe 

Brak danych 

Brak spadku 

liczebności 

Powierzchnia 

i jakość 

siedlisk 

Obecność zarośli i zadrzewień na 

terenach otwartych 

MoŜliwy konflikt z celami dla 

wodniczki. W miejscach 

współwystępowania gatunków nie naleŜy 

dopuszczać do całkowitego usunięcia 

zakrzewień. Konieczna jest ocena 

liczebności i rozmieszczenia gatunków. 

Wędrowne 

ptaki wodnobłotne 

Liczba 

osobników 

(średnie 

miesięczne) 

Brak danych 

Brak spadku 

liczebności 

Poziom wody 

na wiosnę 

Struktura 

roślinności 

Utrzymanie obecnej powierzchni i 

czasu trwania naturalnych 

zalewów wiosennych 

Utrzymanie rozległych terenów z 

niską roślinnością w okresie 

migracji 

Bóbr 

Liczba 

osobników 

Brak danych 

Utrzymanie stanu 

obecnego 

Powierzchnia 

i struktura 

roślinności 

Pozostawienie zakrzaczeń wzdłuŜ 

cieków wodnych szerokości co 

najmniej 10 m 

MoŜliwy konflikt z celami dla 

wodniczki. W miejscach 

współwystępowania gatunków naleŜy 

pozostawiać zakrzaczenia wzdłuŜ 

cieków. 

Łoś 

Liczba 

osobników 

Około 680 

osobników w 

2008 roku 

Utrzymanie stanu 

obecnego 

Baza Ŝerowa 

Zapewnienie odpowiednio 

zasobnej bazy Ŝerowej, określenie 

wpływu uŜytkowania na 

Potencjalny konflikt z celami dla 

wodniczki, poprzez moŜliwość 

zmniejszenia bazy Ŝerowej łosia. 

126

dostępność i jakość pokarmu. 

Wymaga przeprowadzenia badań.. 

Płazy i gady 

Liczba 

osobników 

Brak danych 

Brak spadku 

liczebności 

Stan populacji 

Siedlisko 

Określenie stanu i trendów 

liczebności, rozmieszczenia, 

ocena zagroŜeń. 

Obecność zagłębień z wodą 

wykorzystywanych jako miejsca 

rozrodu, określenie wpływu 

uŜytkowania na populacje. 

Wielkoobszarowe uŜytkowanie terenów 

otwartych moŜe oddziaływać na 

populacje, skutki są trudne do 

przewidzenia. 

Owady 

Pająki 

Liczba 

osobników 

Brak pełnych 

danych 

Określenie stanu 

aktualnego 

Stan populacji 

Określenie liczby występujących 

gatunków, stanu, trendów 

liczebności i rozmieszczenia 

populacji, ocena zagroŜeń oraz 

wpływu uŜytkowania na 

poszczególne gatunki. 

Zarządzanie moŜe mieć niekorzystny 

wpływ na gatunki związane z 

zakrzaczeniami i suchą roślinnością. 

Wierzba 

lapońska 

Brzoza niska 

Liczba i 

jakość 

stanowisk 

Brak pełnych 

danych 

Zachowanie 

istniejących 

populacji 

Siedlisko 

Zachowanie aktualnych 

stosunków wodnych, ręczne 

usuwanie konkurencyjnych 

gatunków drzew i krzewów w 

obrębie stanowiska. 

Stanowiska wierzby lapońskiej i brzozy 

niskiej naleŜy wyłączyć z uŜytkowania, 

wskazane jest ręczne usuwanie 

ekspansywnych gatunków drzew i 

krzewów. 

Skalnica 

torfowiskowa 

Turzyca 

strunowa 

Lipiennik 

Loesela 

Sierpowiec 

błyszczący 

Liczba i 

jakość 

stanowisk 

Brak pełnych 

danych 

Zachowanie 

istniejących 

populacji 

Siedlisko 


stosunków wodnych, hamowanie 

sukcesji drzew i krzewów, 

ekstensywne uŜytkowanie. 

Odkrzaczanie w terminie od 15 września 

do końca stycznia, wywóz biomasy poza 

obszar torfowiska po zamarzniętym 

gruncie. Koszenie ręczne odrostów 

drzew i krzewów przez kolejne 3-4 lata. 

Coroczne koszenie ręczne stanowisk 

gatunków zarastających ekspansywnymi 

i konkurencyjnymi gatunkami wysokich 

bylin - pałką szerokolistną (Typha 

latifolia) bądź trzciną pospolitą 

(Phragmites australis), w terminie od 15 

września do 30 listopada. Wysokość 

koszenia 10–15 cm nad poziomem 

gruntu. Wywóz biomasy po 

zamarzniętym gruncie. 

Koszenie ręczne stanowisk gatunków z 

wysokimi turzycami (Carex sp.) w runi 

127

w terminie od 15 września do 30 

listopada. Wysokość koszenia 10–15 cm 

nad poziomem gruntu lub do 5 cm 

powyŜej kęp, w przypadku ich 

występowania. Koszenie 25-50% 

powierzchni danego obszaru/działki w 

danym roku, przy naprzemiennym 

koszeniu wybranych fragmentów działki 

w kolejnych latach i zakończeniu 

wykaszania całej powierzchni w ciągu 4 

lat. Wywóz biomasy po zamarzniętym 

gruncie. 

Wielosił 

błękitny 

Kukułka 

krwista 

Ŝółtawa 

Liczba i 

jakość 

stanowisk 

Brak pełnych 

danych 

Zachowanie 

istniejących 

populacji 

Siedlisko 

Utrzymanie aktualnych 

stosunków wodnych, hamowanie 

sukcesji drzew i krzewów, 

ekstensywna gospodarka. 

Koszenie wczesnym latem, technika 

koszenia nie powinna niszczyć struktury 

roślinności i gleby, naleŜy pozostawić 

50-80% powierzchni nieskoszonej, 

wysokość koszenia 5-15 cm, obowiązek 

usunięcia biomasy, zakaz stosowania 

wypasu i nawoŜenia, zalecane koszenie 

ręczne. 

Sitowie 

alpejskie 

Wełnianka 

delikatna 

Liczba i 

jakość 

stanowisk 

Brak 

aktualnych 

danych 

Zachowanie 

istniejących 

populacji 

Siedlisko 

Utrzymanie aktualnego 

uwilgotnienia siedlisk, 

powstrzymywanie sukcesji drzew, 

krzewów i roślin zielnych. 

Koszenie wczesnym latem, technika 

koszenia nie powinna niszczyć struktury 

roślinności i gleby, naleŜy pozostawić 

50-80% powierzchni nieskoszonej, 

wysokość koszenia 5-15 cm, obowiązek 

usunięcia biomasy, zakaz stosowania 

wypasu i nawoŜenia, zalecane koszenie 

ręczne. 

Zmiennowilgotne 

łąki 

trzęślicowe 

Obszar 

2458 ha 

Utrzymanie 

obecnej 

powierzchni 

Siedlisko 

Utrzymanie siedliska w 

optymalnym stanie 

Koszenie od 15 września do 30 

października w sposób nieniszczący 

pokrywy roślinnej i glebowej, naleŜy 

pozostawić 50-75% powierzchni 

nieskoszonej, wysokość koszenia 5-15 

cm, niedopuszczalne jest nawoŜenie i 

wypasanie, naleŜy utrzymać odpowiedni 

reŜim hydrologiczny. Wywóz biomasy 

po zamarzniętym gruncie. 

128

Torfowiska 

przejściowe i 

trzęsawiska 

Torfowiska 

zasadowe o 

charakterze 

młak, 

turzycowisk i 

mechowisk 

Obszar 

Obszar 

5270 ha 

1535 ha 

Utrzymanie 

obecnej 

powierzchni 

Siedlisko 

Utrzymanie siedliska w 

optymalnym stanie 

Koszenie od 15 lipca do 30 września 

przy poziomie wody poniŜej 15 cm nad 

poziomem gruntu, bez niszczenia 

pokrywy roślinnej i glebowej; wysokość 


gruntu lub do 5 cm powyŜej kęp w 

przypadku ich występowania; koszenie 

25-50% powierzchni obszaru/ działki w 

danym roku, przy czym w kolejnych 

latach na innym fragmencie. W 

przypadku występowania wodniczki 

rozpoczęcie koszenia nie wcześniej niŜ 

15 sierpnia. Wywóz biomasy po 

zamarzniętym gruncie. Bardzo zalecane 

koszenie ręczne. 

Szuwary 

wielkoturzycowe 

Obszar 

Utrzymanie 

obecnej 

powierzchni 

Siedlisko 


warunków wodnych, ekstensywne 

uŜytkowanie 

Koszenie od 15 lipca do 30 września 

przy poziomie wody poniŜej 15 cm nad 

poziomem gruntu, bez niszczenia 

pokrywy roślinnej i glebowej; wysokość 


gruntu lub do 5 cm powyŜej kęp w 

przypadku ich występowania; koszenie 

20% powierzchni obszaru/ działki w 

danym roku, przy czym w kolejnych 

latach na innym fragmencie. W 

przypadku występowania wodniczki 

rozpoczęcie koszenia nie wcześniej niŜ 

15 sierpnia. Wywóz biomasy po 

zamarzniętym gruncie. 

129

2.1.4. Potencjalne konflikty ochrony wodniczki z ochroną innych 

przedmiotów. 

W rozdziale 2.1.3 przedstawiono idealne środki ochrony dla wszystkich kluczowych 

gatunków chronionych na terenie BPN. W przypadku niektórych, na szczęście niewielu, moŜe 

się zdarzyć, Ŝe środki ochronne stosowane dla ochrony jednego gatunku, są szkodliwe dla 

innego. Generalnie, gatunek kluczowy z wyŜszym priorytetem w tabeli 45, powinien 

determinować, jakie środki ochrony powinny być wprowadzone na danym terenie. Decyzję 

naleŜy jednak podejmować indywidualnie dla kaŜdego obszaru. w niektórych przypadkach, 

szczególnie gdy skonfliktowane gatunki mają taki sam priorytet, konieczne będzie 

wydzielenie geograficznych obszarów priorytetowych dla kaŜdego z tych gatunków. 

PoniŜej opisano kilka potencjalnych konfliktów ochrony poszczególnych przedmiotów 

ochrony, które pojawiają się lub pojawiały w czasie ochrony wodniczki i moŜliwości ich 

rozwiązania. 

Orlik grubodzioby 

Istnieje pogląd, iŜ koszenie duŜych powierzchni turzycowisk jest niekorzystne dla orlika 

grubodziobego z dwóch powodów. Pierwszy z nich to pojawienie się duŜych, wykoszonych 

powierzchni, które wczesną wiosną, w momencie przylotu orlików z zimowisk, mogą 

przywabiać orliki krzykliwe do rewirów zajmowanych dotąd przez czyste pary orlików 

grubodziobych, co znacznie zwiększy zagroŜenie hybrydyzacją. Drugi powód, to niszczenie 

(wciskanie) kęp przez ratraki, co, przy wysokich poziomach wód gruntowych, moŜe 

spowodować brak miejsc do przebywania i rozrodu norników północnych, waŜnego elementu 

diety orlików. 

Pogląd ten jak dotąd nie został jednak udowodniony. DuŜe, wykoszone powierzchnie 

turzycowisk wczesną wiosną są zwykle zalane wodą, co czyni je mało atrakcyjnymi dla 

orlików krzykliwych. Nie wiadomo, czy uŜycie ratraków wpływa negatywnie na norniki 

północne i czy ma to dalsze negatywne przełoŜenie na orliki grubodziobe. Ponadto w latach 

2009-2011, czyli w czasie, gdy powierzchnia skoszonych torfowisk była największa, 

zanotowano bardzo wysoki sukces lęgowy orlików grubodziobych (w latach 2010-11 

największy w historii badań tego gatunku w dolinie Biebrzy), a udział młodych 

wyprowadzanych przez pary mieszane względem czystych par orlika grubodziobego uległ 

obniŜeniu (rozdział 1.3.7.). Kwestia wpływu koszenia na orliki pozostaje więc do zbadania. 

NaleŜy pamiętać, Ŝe orlik grubodzioby potrzebuje otwartych terenów, które wykorzystuje 

jako Ŝerowiska, zarastanie bagien jest więc dla niego niekorzystne i przeciwdziałanie temu 

procesowi w dłuŜszej perspektywie czasowej powinno działać pozytywnie na ten gatunek. 

Zmniejszanie powierzchni koszonej w ciągu roku poprzez dostosowywanie intensywności 

koszenia do stopnia zagroŜenia zarastaniem, a takŜe zmniejszanie powierzchni operacyjnych 

(pozwalające na łatwiejsze zasiedlanie obszarów skoszonych z obszarów nieskoszonych przez 

gatunki, na które to koszenie miałoby negatywny wpływ) powinno dodatkowo zmniejszyć 

hipotetyczny negatywny wpływ koszeń na orlika grubodziobego. Dodatkowo na Ŝerowiskach 

130

tego gatunku naleŜy pozostawiać wyŜszą liczbę pojedynczych drzew i krzewów (umoŜliwiają 

one polowanie z zasiadki). 

Orliki grubodziobe w trakcie lęgów preferują jako Ŝerowiska obszary z niską roślinnością, 

bardzo często korzystają więc z suchszych łąk na obrzeŜu doliny i wywyŜszeniach, które są 

koszone przez rolników juŜ od maja (w celu pozyskania paszy dla bydła). PoniewaŜ gnieŜdŜą 

się w miejscach silnie podmokłych, często muszą pokonywać znaczne odległości, by dolecieć 

na te Ŝerowiska. Proponowany jest więc zabieg polegający na ręcznym koszeniu niewielkich 

powierzchni w pobliŜu zajętych gniazd orlika grubodziobego na początku lipca, by ptaki te 

miały dogodne tereny Ŝerowiskowe niedaleko gniazd w trakcie wychowywania młodych. W 

ramach projektu LIFE08 NAT/PL/000511 „Zabezpieczenie populacji orlika grubodziobego 

Aquila clanga w Polsce: opracowanie Krajowego Planu Ochrony oraz podstawowe działania 

ochronne” w 2012 roku wykoszono 100 ha. Koszenie turzycowisk w lipcu stwarza 

potencjalny konflikt z ochroną wodniczki, która odbywa w tym czasie drugi lęg. Jednak przy 

małej powierzchni objętej zabiegami ewentualny negatywny wpływ na populację wodniczki 

będzie mało istotny. 

Cietrzew 

Cietrzew zwykle preferuje obszary nieco mniej uwilgotnione niŜ wodniczka. Jednak w 

niektórych miejscach obszary występowania tych dwóch gatunków pokrywają się. Cietrzew 

preferuje strefy ekotonowe, przejściowe między lasami a terenami otwartymi, torfowiskami, 

na których znajduje się wiele rosnących w rozproszeniu drzew i krzewów. Obszary te nie są 

wykorzystywane przez wodniczkę ze względu na zbyt wysoki poziom zaawansowania 

sukcesji. Nie są one równieŜ stabilne – strefy ekotonowe w sposób naturalny z czasem 

przekształcają się w las. Dopóki w sąsiedztwie istnieją obszary otwarte, które nie są 

uŜytkowane, strefa ekotonowa przesuwa się w ich kierunku. Jeśli jednak obszary te są 

koszone (jak w przypadku objętych ochroną czynną siedlisk wodniczki) z czasem moŜe 

utworzyć się ostra granica las-turzycowisko (łąka) bez strefy przejściowej. Ponadto część 

ekotonów mogła zostać zniszczona podczas odtwarzania siedlisk wodniczki (tam, gdzie były 

one odkrzaczane). 

Rozwiązaniem tego problemu jest tworzenie i/lub utrzymywanie szerokich stref ekotonowych 

między lasem a terenami otwartymi poprzez zabiegi ochrony czynnej.. Stabilna lokalizacja 

stref ekotonowych moŜe być uzyskana poprzez regularne usuwanie (przerzedzanie) drzew i 

krzewów. Z punktu widzenia ochrony wodniczki byłoby najlepiej zlokalizować te ekotony 

raczej na obszarach obecnie zajmowanych przez zakrzaczenia i las niŜ na obszarach 

otwartych torfowisk. Szczególnie waŜne jest utrzymywanie ekotonów na obszarach, gdzie 

nadal obserwowane są cietrzewie 

. 

W przypadku wykonywania zabiegów w miejscach występowania cietrzewi, naleŜy równieŜ 

dostosować terminy działań. Zabiegi najlepiej wykonać jesienią – w październiku i 

131

listopadzie. W przypadku, gdy konieczny jest zimowy wywóz biomasy, naleŜy go 

bezwzględnie skończyć przed 1 lutego. 

Rzadkie gatunki roślin na torfowiskach: 

Zgodnie ze wstępnymi wynikami badań botanicznych (Kotowski W., Jabłońska E., Bartoszuk 

H. dane niepubl.), częste koszenie mechaniczne na torfowiskach niskich powoduje spadek 

liczby rzadkich gatunków roślin oraz nieznaczną kompresję torfu, która prowadzi do 

podniesienia poziomu wody ponad poziom gruntu. Przy czym czynnikiem negatywnym nie 

jest samo koszenie, lecz wygniatanie i niszczenie pokrywy roślinności i wierzchniej warstwy 

torfu przez gąsienice lub koła maszyn. 

Koszenie jest jednak konieczne nie tylko ze względu na wodniczkę i inne ptaki, lecz równieŜ 

na florę, która na skutek zarastania torfowisk niskich przez krzewy, drzewa i trzcinę, ulega 

zuboŜeniu. Konflikt pomiędzy ochroną cennej flory turzycowisk i wodniczki dotyczy stopnia 

zaawansowania sukcesji, kiedy naleŜy podejmować działania ochronne. Podczas, gdy 

wodniczka toleruje tylko nieliczne i niewysokie drzewa i krzewy, cenne i charakterystyczne 

dla torfowisk niskich gatunki roślin mogą rosnąć na odsłoniętych płatach niskiej roślinności 

pomiędzy wysokimi i stosunkowo gęsto rosnącymi drzewami i krzewami. Jednak 

podejmowanie działań w chwili, gdy sukcesja jest tak zaawansowana wymaga znacznie 

większego nakładu środków i pracy. RównieŜ większej liczby działań (np. odkrzaczanie i 

koszenie przez kilka lat z rzędu), co nie pozostanie bez wpływu na roślinność. Dlatego 

wydaje się celowym powstrzymywanie sukcesji na jej wczesnym etapie, co wymaga 

mniejszej intensywności zabiegów (np. koszenie raz na kilka lat). NaleŜy jednak starać się 

zminimalizować lub wręcz wyeliminować niekorzystny wpływ wygniatania. Proponowane 

sposoby zostały przedstawione w rozdziale 1.5. 

Najmniej szkodliwym dla roślinności sposobem koszenia jest koszenie ręczne. Sposób ten jest 

równieŜ optymalny dla wodniczki i innych ptaków. Z powodu jego pracochłonności i 

wysokich kosztów finansowych nie da się go jednak zastosować na większej powierzchni. 

Dlatego tym sposobem koszenia powinno się objąć w pierwszej kolejności obszary cenne i 

szczególnie wraŜliwe na wygniatanie. 

132

2.2. ODWIEDZAJĄCY I SPRAWY PUBLICZNE 

2.2.1 Analiza ograniczeń i możliwości w stosunku do lokalizacji 

Tabela 48 MoŜliwości i ograniczenia w ruchu turystycznym na obszarze Biebrzańskiego Parku 

Narodowego. 

Ograniczenia i moŜliwości dla odwiedzających 

MoŜliwość prawnego 

zwiększenia dostępu 

Dostęp fizyczny – 

moŜliwość dotarcia do 

ostoi 

Dostęp fizyczny – 

poruszanie się po ostoi 

Odporność 

siedlisk/gatunków 

Walory przyrodnicze 

Walory krajobrazowe 

Dodatkowe walory 

turystyczne 

Ruch turystyczny – stan 

obecny 

Potencjał odwiedzających 

Obowiązujące obecnie zasady udostępniania BPN wydają się w wystarczającym 

stopniu chronić obszar a zarazem udostępniać go zwiedzającym, wskazane jest 

skuteczniejsze ich egzekwowanie. MoŜna rozwaŜyć poprowadzenie dodatkowych 

szlaków w miejscach mniej wraŜliwych (zwłaszcza poza granicami Parku) w celu 

jeszcze większego rozproszenia ruchu turystycznego. MoŜna równieŜ rozwaŜyć 

wytyczenie szlaków „specjalistycznych”, np. dla narciarzy biegowych lub nurków. 

Dostosowywanie infrastruktury turystycznej musi być elastyczne 

i dopasowane do zmieniających się potrzeb turystów. 

Dobry dostęp do całości obszaru, zastrzeŜenie budzić moŜe jakość dróg oraz mała 

ilość parkingów samochodowych. 

Właściwie wytyczona sieć ścieŜek i szlaków turystycznych, niektóre wymagają 

lepszego oznakowania. 

Większość gatunków i siedlisk jest wraŜliwa na zakłócenia, szczególnie niekorzystne 

jest płoszenie ptaków podczas wyprowadzania przez nie lęgów. 

Bardzo wysokie, moŜliwość obserwacji wielu gatunków w krótkim czasie i na 

niewielkiej przestrzeni, szczególnie w okresie wiosennym i letnim, niektóre gatunki 

mogą być trudne do rozpoznania i z tego względu atrakcyjne jedynie dla wąskiego 

grona turystów, posiadających specjalistyczną wiedzę. 

Bardzo wysokie, moŜliwość obserwacji rozległych przestrzeni otwartych BPN z 

kilku punktów widokowych. 

Twierdza Osowiec; moŜliwość zwiedzania Fortu I (z przewodnikiem) i Fortu II (bez 

przewodnika), tradycyjna architektura okolicznych miejscowości. 

Około 25 tys. zwiedzających w ciągu roku, nie jest to wartość wysoka w porównaniu 

z sąsiednimi parkami narodowymi oraz rozległością BPN. Specyfiką ruchu 

turystycznego jest jego koncentracja w miesiącach wiosennych i letnich oraz duŜe 

rozproszenie przestrzenne. W ostatnich latach obserwuje się komercjalizację ruchu 

turystycznego na terenie BPN. 

Promocja lokalizacji powinna wykorzystywać walory przyrodnicze, krajobrazowe i 

kulturowe, z ukierunkowaniem na ekoturystykę, agroturystykę, turystykę aktywną i 

przyrodniczą. Rozwój infrastruktury musi być starannie zaplanowany i wdraŜany, tak 

by nie spowodować szkód i zakłóceń w lokalizacji. 

133

2.2.2 Analiza odbiorcy 

W poniŜszej tabeli przedstawiono obecnych i potencjalnych odwiedzających, wraz z 

określeniem znaczenia poszczególnych grup turystów. 

Odbiorca 

Odwiedzający ogólnie 

Rodziny 

Niepełnosprawni 

Osoby w mniejszym stopniu 

zainteresowane przyrodą 

Obserwatorzy ptaków krajowi 

Obserwatorzy ptaków 

międzynarodowi 

Ekoturyści 

Właściciele i dzierŜawcy ziemi 

Władze lokalne, regionalne, 

krajowe i międzynarodowe 

Fundatorzy i sponsorzy 

Media 

Szkoły i instytucje szkolnictwa 

wyŜszego 

Komentarz 

Około 25 tys. rocznie, jest potencjał na przyciągnięcie większej liczby 

turystów i lepsze wykorzystanie istniejącej infrastruktury poprzez promocję 

obszaru. Jest jednak wątpliwość, czy większa ilość turystów nie wpłynie 

negatywnie na stan przyrody. 

Stanowią waŜną grupę turystów preferujących turystykę rekreacyjną i 

wypoczynkową. Przybywają w rejon Biebrzy głównie w okresie wakacyjnym. 

Liczba obecnie niska, kilka miejsc jest przystosowanych dla osób 

niepełnosprawnych, jednak zdecydowanie większa część lokalizacji będzie 

zawsze niedostępne dla tej grupy osób. NaleŜy podkreślić, Ŝe dostępna dla 

turystów niepełnosprawnych jest kładka na Bagnie Ławki (tzw. Długa Luka) - 

miejsce, gdzie moŜna najłatwiej na świecie zobaczyć i usłyszeć wodniczkę. 

Grupa turystów, których przyroda nudzi po kilku godzinach, przyjeŜdŜają nad 

Biebrzę w celach integracyjnych, szkoleniowych, konferencyjnych, ich udział 

w ruchu turystycznym się zwiększa. Osoby jedynie przejeŜdŜające przez 

obszar lokalizacji. 

Bardzo waŜna grupa. Stanowią duŜy udział wśród zwiedzających, główna 

grupa turystów w okresie wiosennym, liczba obserwatorów zwiększa się za 

kaŜdym razem gdy pojawi się jakiś rzadki gatunek. 

Liczba zagranicznych turystów zwiększa się od czasu wstąpienia Polski do 

UE. BPN wykorzystywany jest jako miejsce pokazowe podczas wizyt 

zagranicznych gości przez róŜne instytucje i organizacje, istnieją moŜliwości 

zwiększenia udziału turystów z tej grupy. 

Osoby zainteresowane przyrodą, krajobrazem i kulturą regionu, zarówno 

krajowi jak i zagraniczni, powinni stać się kluczową grupą w dalszym rozwoju 

turystyki nad Biebrzą. 

Decydują o sposobie prowadzenia gospodarki na własnych gruntach, przez co 

kształtują warunki przyrodnicze. Grupa niezwykle waŜna, ze względu na duŜy 

udział posiadanych gruntów. 

BPN jest wykorzystywany jako miejsce spotkań, konferencji imprez oraz 

wizyt waŜnych gości. 

BPN co pewien czas wykorzystywany jest jako miejsce imprez promujących 

region. 

Utrzymywany jest regularny kontakt, informacje o działaniach i problemach 

ochrony przyrody na terenie BPN zamieszczane są w mediach lokalnych, 

regionalnych i krajowych. 

Studenci uczelni wyŜszych z kraju i zagranicy odbywają praktyki, ćwiczenia 

terenowe, obozy naukowe, pracują jako wolontariusze przy projektach 

realizowanych na terenie BPN, organizowane są wycieczki do Parku przez 

szkoły podstawowe, gimnazja i licea, istnieje moŜliwość zwiększenia liczby 

odwiedzających uczniów. 

Tabela 49 Analiza odbiorców obecnych i potencjalnych. 

134

2.2.3. Analiza SWOT 

Mocne strony 

Obecność rzadkich i zagroŜonych w skali globalnej 

gatunków ptaków: wodniczki, orlika grubodziobego, 

dubelta, bielika, derkacza. 

MoŜliwość obserwacji wielu unikatowych gatunków 

roślin, zwierząt i siedlisk (np. bekasika, bataliona, 

cietrzewia, wodniczki, Ŝurawia, wilka, bobra, łosia, 

obuwika pospolitego, brzozy niskiej) w jednym 

miejscu i w krótkim czasie. 

DuŜe koncentracje ptaków podczas migracji 

wiosennej i moŜliwości ich obserwowania dzięki 

istniejącej infrastrukturze turystycznej. 

Dzikość terenu, rozległe otwarte przestrzenie bagien, 

unikatowy charakter zalewów wiosennych. 

DuŜa liczba ciekawych i dobrze oznakowanych 

szlaków, ścieŜek, punktów obserwacyjnych, tablic 

informacyjnych. 

Tradycyjna drewniana zabudowa, niewielkie 

zaludnienie, cisza, spokój, czyste powietrze, niskie 

zanieczyszczenie świetlne. 

Rozwijająca się baza noclegowa i gastronomiczna. 

Przystępne ceny noclegów i wyŜywienia w hotelach, 

pensjonatach, kwaterach prywatnych i 

agroturystycznych, kuchnia regionalna, folklor i 

gościnność. 

Obecność fortyfikacji wojskowych w Osowcu- 

Twierdzy, zabytkowe budowle w okolicznych 

miejscowościach. 

Obchody kolejnych lat poświęconych wybranym 

waŜnym gatunkom roślin, zwierząt i miejsc w BPN. 

Targi produktu lokalnego, Wszechnica Biebrzańska, 

konferencje naukowe, imprezy promocyjne 

organizowane przez BPN, wydawnictwa dotyczące 

przyrody Parku. 

Dostrzeganie przez część miejscowej ludności 

potrzeb ochrony przyrody BPN i korzyści płynących 

z tego tytułu. 

MoŜliwości 

Wykorzystanie wzrostu siły nabywczej ludności 

Polski i rosnącego zapotrzebowania na wypoczynek 

w bliskości przyrody poprzez rozwój i promocję 

turystyki w regionie. 

Zwiększenie liczby turystów zagranicznych dzięki 

wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej i większej 

promocji obszaru poza granicami kraju. 

135 

Słabe strony 

Trudności w poruszaniu się po terenie BPN 

środkami komunikacji publicznej. 

Niedocenianie walorów przyrodniczych i 

potrzeb ich ochrony przez miejscową ludność, 

władze. 

Zbyt mała liczba miejsc noclegowych i punktów 

gastronomicznych, wczesne godziny zamykania 

sklepów, w wielu przypadkach zbyt niski 

poziom świadczonych usług. 

Zbyt mała promocja regionu, szczególnie poza 

granicami kraju. 

Zaniechanie ekstensywnego uŜytkowania łąk, 

zarastanie terenów otwartych krzewami i trzciną 

powodujące obniŜenie wartości przyrodniczych. 

Brak znajomości języków obcych przez lokalną 

ludność. 

Degradacja i zanikanie tradycyjnych układów 

wiejskiej zabudowy. 

Zabytkowe obiekty sakralne zamknięte w dni 

powszednie, brak informacji o moŜliwościach 

ich zwiedzania. 

Brak syntetycznej informacji o szlakach 

turystycznych, miejscach noclegowych, 

punktach gastronomicznych. 

Zbyt mała liczba wypoŜyczalni rowerów, 

kajaków, brak informacji o tzw. pakietach 

turystycznych, w skład których wchodzą 

wycieczki z przewodnikiem, nocleg, 

wyŜywienie, wypoŜyczenie roweru itp. 

Zbyt mała ilość parkingów, toalet, koszy na 

śmieci. 

ZagroŜenia 

Dysharmonia krajobrazu kulturowego na skutek 

zabudowy stoku krawędzi doliny na odcinku 

Brzostowo – ujście Biebrzy, zanik tradycyjnej 

zabudowy wiejskiej, presja budownictwa 

rekreacyjnego. 

Potencjalna konkurencja ze strony pobliskich 

parków narodowych i krajobrazowych.

Wykorzystanie wzrostu świadomości ekologicznej 

społeczeństwa, coraz większych potrzeb 

wypoczynku poprzez obcowanie z przyrodą, 

rozwoju ekoturystyki i turystyki specjalistycznej. 

Wykorzystanie dotacji Unii Europejskiej na 

działania związane z czynną ochroną przyrody oraz 

programów rolno-środowiskowych w celu 

zachowania ekstensywnego uŜytkowania terenów 

otwartych BPN. 

Zachowanie najcenniejszych przyrodniczo 

fragmentów przyrody poprzez stworzenie 

ekonomicznych bodźców do ich ochrony, 

szczególnie waŜne jest opracowanie 

samofinansującego się systemu pozyskiwania i 

wykorzystania biomasy jako czystego źródła energii. 

Budowa nowoczesnego centrum turystyki i rekreacji, 

wyposaŜonego w muzeum przyrody biebrzańskiej. 

Opracowanie i wdroŜenie zasad udostępniania BPN 

dla nowych form wypoczynku aktywnego: 

narciarstwa, psich zaprzęgów, nurkowania. 

Podnoszenie standardu jakości usług turystycznych 

poprzez rozbudowę i modernizację bazy noclegowej 

i gastronomicznej, dostosowanej do potrzeb róŜnych 

grup turystów. 

Budowa parkingów, toalet, koszy na śmieci przy 

szlakach odwiedzanych przez największą liczbę 

turystów. 

Wspólna promocja regionu oraz lepsze 

wykorzystanie krajowych i unijnych funduszy 

wspierających rozwój turystyki. 

Zwiększenie liczby turystów odwiedzających dolinę 

Biebrzy w okresie jesienno-zimowym. 

Nadmierna presja turystyki na obszary i gatunki 

wraŜliwe moŜe doprowadzić do obniŜenia 

wartości przyrodniczych tych obszarów. 

Trudności w kontrolowaniu tempa i kierunków 

rozwoju turystyki poza obszarami BPN, której 

rozwój moŜe być sprzeczny z potrzebami 

ochrony przyrody. 

Intensyfikacja gospodarki rolnej, związana z 

obserwowanym w regionie wzrostem produkcji 

zwierzęcej, brak moŜliwości wpływania na 

sposób uŜytkowania gruntów przez właścicieli 

prywatnych. 

ZagroŜenie zaprzestania, ekstensywnego 

uŜytkowania terenów otwartych, 

w przypadku zaniechania koszenia proces 

zarastania będzie niekorzystnie oddziaływał na 

faunę i florę, powodując obniŜenie wartości 

przyrodniczych. 

Rozbudowa i modernizacje sieci drogowej, 

powodująca wzrost natęŜenia ruchu, 

zwiększenie śmiertelności zwierząt i 

fragmentację siedlisk. 

136

Biebrzański Park Narodowy jest miejscem bardzo rozległym i bogatym w unikatowe 

gatunki oraz siedliska. Występuje tu najliczniejsza w Unii Europejskiej populacja 

zagroŜonego w skali globalnej ptaka wróblowatego - wodniczki. Ze względu na swój 

niepozorny wygląd wodniczka jest przedmiotem zainteresowania turystów specjalistycznych. 

Jednocześnie moŜe być wykorzystywana jako narzędzie lobbingu na rzecz ochrony ostoi. 

Oprócz wodniczki, na obszarze BPN występują inne zagroŜone globalnie gatunki ptaków: 

dubelt, orlik grubodzioby i derkacz. Ponadto szereg gatunków uznawanych za rzadkie w 

innych rejonach kraju i Europy, nad Biebrzą jest łatwa do obserwacji np.: batalion, Ŝuraw, 

błotniaki, cietrzew, kulik wielki. BPN jest najwaŜniejszą w kraju ostoją łosia, a moŜliwość 

obserwacji tego gatunku w naturalnym środowisku uznawana jest za jeden z waŜniejszych 

atutów ostoi. Istniejąca infrastruktura turystyczna w postaci szlaków, ścieŜek i wieŜ 

widokowych znacznie ułatwia obserwacje dzikiej przyrody. 

Biebrzański Park Narodowy jest waŜnym lęgowiskiem oraz miejscem odpoczynku i 

Ŝerowania podczas wędrówki ptaków wodnobłotnych, co znalazło odzwierciedlenie w 

uznaniu go za ostoję Ramsar. Zatrzymują się tu duŜe ilości gęsi, kaczek, ptaków siewkowych, 

zapewniając wyjątkowe przeŜycia podczas obserwacji. Niezwykle bogata awifauna daje 

moŜliwość zobaczenia duŜej liczby gatunków w stosunkowo krótkim czasie i na niewielkiej 

przestrzeni. Ogromne bogactwo siedlisk, rzadkich gatunków roślin i zwierząt sprawiają, Ŝe 

obszar jest atrakcyjny dla szerokiego grona osób zainteresowanych przyrodą. Pomimo, iŜ 

większość gatunków i siedlisk jest wraŜliwa na zakłócenia, to rozległość terenu, istniejące 

zasady udostępniania oraz infrastruktura turystyczna umoŜliwiają obserwacje przyrody w 

sposób minimalizujący niekorzystny wpływ obecności człowieka na ich populacje. 

Dzięki ogromnym przestrzeniom otwartym bagien i w wielu miejscach tradycyjnej 

zabudowie, ostoja ma wysokie walory krajobrazowe. Wyjątkowy charakter doliny Biebrzy 

został utrzymywany na skutek kilkusetletniego prowadzeniu ekstensywnej gospodarki rolnej. 

Warunkiem dalszego zachowania wysokich walorów przyrodniczych regionu jest pozostanie 

przy ekstensywnych metodach uŜytkowania gruntów oraz utrzymanie odpowiedniego 

poziomu uwilgotnienia. Wszystkie przedsięwzięcia skierowane do miejscowej ludności 

powinny promować gospodarkę ekologiczną i ekstensywną. Mechanizm takiego 

postępowania pozwoliłby na przyniesienie obustronnych korzyści zarówno lokalnej ludności, 

jak i przyrodzie. Połączenie ekstensywnego uŜytkowania bagien, przynoszącego korzyści 

lokalnej społeczności, rozwoju turystyki przyrodniczej i agroturystyki oraz potrzeb ochrony 

przyrody daje moŜliwość podnoszenia świadomości wśród przedstawicieli róŜnych grup 

społecznych. Efektem takiego działania powinno stać się zrozumienie i poparcie wszystkich 

zabiegów zmierzających do zachowania tradycyjnego charakteru doliny. 

Turystyka w regionie Biebrzańskiego Parku Narodowego daje duŜe moŜliwości 

generowania dochodu. Jest teŜ narzędziem, które z powodzeniem moŜe być wykorzystane do 

137

zapewnienia właściwej ochrony obszaru. Rozwój turystyki musi uwzględniać zarówno 

zmieniające się oczekiwania przybywających gości, jak równieŜ potrzeby ochrony przyrody. 

Za priorytetową kategorię odwiedzających naleŜy uznać szeroko rozumianą grupę osób 

zainteresowanych przyrodą. Warunkiem ich obecności w rejonie Biebrzy będzie zachowanie 

wysokich walorów przyrodniczych. Wyspecjalizowanie infrastruktury turystycznej w 

obsługiwaniu tej grupy spowoduje, iŜ lokalni mieszkańcy oraz władze będą przywiązywali 

większą wagę do potrzeb ochrony przyrody. 

Turyści przybywający nad Biebrzę w celach rekreacyjnych, integracyjnych czy 

konferencyjnych są grupą waŜną, w ostatnich latach zwiększającą swój udział, ale 

wymagającą odmiennego podejścia. Ich oczekiwania mogą być z duŜym powodzeniem 

zaspokojone w miejscach mniej wartościowych przyrodniczo. NaleŜy pamiętać, Ŝe jednym z 

bardziej cenionych atutów Parku jest cisza i spokój. Nie moŜna dopuścić, aby Bagna 

Biebrzańskie stały się miejscem zatłoczonym. Kolejnym atutem Parku są duŜe obszary 

„ciemnego nieba”, czyli miejsc, w których nocą jest bardzo niskie zanieczyszczenie 

sztucznym światłem. Wynika to częściowo z małej zamoŜności biebrzańskich samorządów – 

w niektórych miejscowościach oświetlenie publiczne jest wyłączane w godzinach nocnych z 

powodu oszczędności. Nieodzownym elementem rozwoju infrastruktury turystycznej musi 

być jej właściwa promocja. Proporcje pomiędzy inwestycjami na rozbudowę i modernizacją 

bazy noclegowej i gastronomicznej a nakładami poniesionymi na skuteczne działania 

marketingowe muszą być zachowane. 

138

3. WIZJA I CELE ZARZĄDZANIA 

139

140

3.1 WIZJA DŁUGOFALOWA 

Biebrzański Park Narodowy chroni najrozleglejsze w Polsce i jedne z największych 

w Europie Środkowej torfowiska wraz z występującą na nich fauną i florą. Podmokłe tereny 

doliny Biebrzy to waŜne z międzynarodowego punktu widzenia miejsce lęgów, Ŝerowania 

i szlak migracji ptaków wodno-błotnych. Potwierdzeniem wysokich walorów 

ornitologicznych lokalizacji jest wpisanie Biebrzańskiego Parku Narodowego na listę siedlisk 

konwencji Ramsarskiej tj. obszarów mokradłowych o międzynarodowym znaczeniu, 

zwłaszcza jako środowiska Ŝycia ptactwa wodno-błotnego. 

W przyszłości podmokłe obszary ostoi pozostaną waŜnym środowiskiem lęgowym 

występujących w Polsce gatunków ptaków zagroŜonych globalnie: wodniczki i dubelta. 

Populacje błotniaka łąkowego i zboŜowego, cietrzewia, kulika wielkiego, rybitwy 

białoskrzydłej, sowy błotnej, puchacza czy dzięcioła białogrzbietego nadal pozostaną jednymi 

z najliczniejszych w kraju. Zachowane zostaną w stanie niepogorszonym waŜne z punktu 

widzenia przepisów Unii Europejskiej siedliska oraz gatunki roślin i zwierząt. Kluczowymi 

gatunkami ptaków, których wymagania powinny być brane pod uwagę w czasie 

podejmowania decyzji o zarządzaniu tym obszarem, są: wodniczka, dubelt, orlik grubodzioby 

i cietrzew. Gospodarowanie terenem zgodnie z wymaganiami tych gatunków, zapewni takŜe 

odpowiednią ilość odpowiedniego siedliska dla innych cennych gatunków tego stanowiska. 

Zarządzanie terenem dla potrzeb ochrony wodniczki nie będzie stwarzać zagroŜenia dla 

innych priorytetów ochrony w BPN. 

W wyniku ekstensywnego uŜytkowania i przywracania siedlisk liczebność lęgowych 

wodniczek będzie przynajmniej utrzymywała się na stabilnym poziomie lub wzrastała, 

zasiedlone zostaną nowe obszary utraconych na skutek zarastania i sukcesji siedlisk. 

Zarządzanie będzie uwzględniało potrzeby innych waŜnych dla lokalizacji gatunków roślin, 

zwierząt i siedlisk, a prowadzone zabiegi będą przeciwdziałały niekorzystnym zmianom. 

Oprócz ochrony wartości przyrodniczych ostoja pełnić będzie waŜną rolę w zachowaniu 

tradycyjnego krajobrazu i kultury doliny Biebrzy. 

Aby zapewnić poŜądany stan ochrony wodniczki i jej siedlisk realizowany będzie 

wykup kluczowych dla gatunku obszarów, ich ekstensywne uŜytkowanie oraz stopniowe 

przywracanie naturalnej sieci hydrograficznej. Zapewnione będzie finansowanie działań 

ochronnych. MoŜe to nastąpić poprzez płatności „naturowe”, rolnośrodowiskowe (wymogi 

pakietów będą dostosowane do potrzeb ochronnych w BPN) lub inne. Intensywność zabiegów 

ochronnych będzie dostosowana do stopnia zagroŜenia zarastaniem, a udoskonalone techniki 

koszenia zminimalizują lub wyeliminują negatywny wpływ tych działań na przyrodę. 

Lokalni mieszkańcy w większym stopniu dostrzegą moŜliwości płynące z obecności 

lokalizacji. Będą brać aktywny udział w planowaniu, wdraŜaniu zarządzania i rozwoju 

lokalizacji. Wykonywać będą szereg działań związanych z utrzymaniem właściwego stanu 

lokalizacji, w tym prace przy sianokosach oraz działania związane z rozwojem turystyki. Na 

141

posiadanych gruntach prywatnych prowadzić będą ekstensywną gospodarkę rolną, zgodną z 

potrzebami ochrony przyrody. 

Prowadzony systematycznie monitoring kluczowych dla lokalizacji gatunków 

zwierząt, roślin, siedlisk i zachodzących procesów ekologicznych dostarczał będzie 

niezbędnych informacji o lokalizacji. Otrzymane wyniki będą wykorzystywane do 

planowania zabiegów i oceny ich wpływu na poszczególne populacje. Dodatkowo 

prowadzenie systematycznego monitoringu umoŜliwi wczesne wykrywanie powstających 

zagroŜeń i skuteczne im przeciwdziałanie. 

142

Cele ochronne 

3.2 CELE, WSKAŹNIKI I DZIAŁANIA 

Cel 1 

Utrzymanie aktualnego stanu siedlisk na turzycowiskach, mechowiskach, łąkach wilgotnych, 

ziołoroślach, na których nie obserwuje się procesu zarastania przez krzewy i trzcinę. 

Wskaźniki dotyczące gatunku: 

• Stabilna populacja wodniczki, utrzymuje się na obecnym lub wyŜszym niŜ obecnie 

poziomie (dopuszczalne roczne fluktuacje). 

• Nie pogorszeny stan populacji pozostałych, występujących w siedlisku, lęgowych 

gatunków ptaków. 

Wskaźniki dotyczące siedliska: 

• Siedliska zachowane w obecnym stanie, bez procesu zarastania krzewami i trzciną. 

• Utrzymane w stanie nienaruszonym występujących na obszarze siedliska, 

priorytetowe oraz chronione gatunki roślin. 

• ReŜim wodny i stan gleb torfowych nie zmienione 

Działania potrzebne dot. zarzadzania: 

1.1. Wyznaczenie obszaru nie zarastającego krzewami i trzciną, tzw. obszaru 

referencyjnego (mapa 15). Teren ten zostanie wyłączony z uŜytkowania na okres 

najbliŜszych 5 lat. 

1.2. BieŜąca kontrola stanu siedliska poprzez monitorowanie procesów zarastania 

krzewami i trzciną. W momencie zaobserwowania zarastania zaplanowanie zabiegów 

hamujących proces według zasad celu 2. 

Działania potrzebne dot. monitoringu: 

1.3. Ustalenie i monitoring liczebności i rozmieszczenia wszystkich priorytetowych 

gatunków ptaków (wymienionych w rozdziale 2.1.3) występujących na obszarze 

ostoi. 

1.4. Coroczny monitoring populacji wodniczki i dubelta na losowych powierzchniach 

próbnych, co 6 lat na całym obszarze ostoi. Monitoring wodniczki powinien być 

realizowany według metodyki ustalonej w Krajowym Planie Ochrony Wodniczki. 

1.5. Coroczny monitoring populacji cietrzewia i orlika grubodziobego na całym obszarze 

ostoi. 

1.6. Monitoring populacji wszystkich pozostałych waŜnych lęgowych gatunków ptaków 

(przede wszystkim ptaków siewkowych) występujących w siedlisku wykonywany 

corocznie na transektach lub powierzchniach próbnych. 

143

1.7. Monitoring rozmieszczenia i liczebności gatunków roślin chronionych na 

powierzchniach próbnych. 

Cel 2 

Poprawa i utrzymanie stanu siedlisk na turzycowiskach, mechowiskach, łąkach wilgotnych, 

ziołoroślach, zarastających krzewami oraz trzciną lub zagroŜonych takim procesem. 


• Zwiększenie liczebności wodniczki lub przynajmniej utrzymanie jej stanu na obecnym 

poziomie (dopuszczalne roczne fluktuacje). 

• Brak pogorszenia stanu populacji pozostałych, występujących w siedlisku, lęgowych i 

migrujących gatunków ptaków. 


• Zahamowany proces zarastania krzewami i trzciną w pierwszej kolejności na obszarze 

obecnego występowania wodniczki. 

• Zwiększena powierzchnia siedlisk optymalnych dla wodniczki. 

• Utrzymane w stanie nienaruszonym, występujących na obszarze siedlisk wodniczki, 

priorytetowe i chronione gatunki roślin. 

• Pozostawione pojedyncze drzewa oraz zwarte kępy drzew i krzewów jako elementu 

zwiększającego bioróŜnorodność. 

Działania potrzebne dot. zarządzania: 

2.1 Wyznaczenie na mapie terenów najwyŜszego priorytetu do aktywnego zarządzania 

(tereny obecnie zajmowane przez wodniczkę) i drugiego priorytetu (tereny potencjalne 

do zasiedlenia przez wodniczkę). RozróŜnienie obu obszarów według 

rekomendowanej częstotliwości koszeń (patrz wyjaśnienie w następnym punkcie). 

2.2 Wykaszanie powierzchni: 

Częstotliwość powinna być dostosowana do tempa zarastania krzewami, drzewami i 

trzciną. Obszary słabo zarastające powinny być koszone rzadziej (nawet raz na 5-10 

lat), a tylko te, które zarastają intensywnie powinny być koszone częściej, jednak nie 

częściej niŜ raz na dwa lata. Jedynie w szczególnych wypadkach (np. obszary 

niedawno odkrzaczone) moŜna dopuścić koszenie coroczne. Natomiast w miejscach, 

gdzie nie obserwuje się zarastania moŜna całkowicie odstąpić od koszenia (patrz cel. 

1). 

Unikanie wykaszania duŜych powierzchni jednocześnie, t.j. tworzenie mozaiki jak 

najmniejszych powierzchni koszonych i niekoszonych, o ile jest to wykonalne. 

Koszenie w terminie od 15 sierpnia do 31 października, z wyjątkiem miejsc 

bukowiska łosi (Alces alces), gdzie koszenie w terminie od 1 października do 30 

listopada, wysokość koszenia 10–20 cm nad gruntem lub do 5 cm nad kępami turzyc. 

144

Maksymalny nacisk jednostkowy na terenach silnie wilgotnych w okresie, gdy grunt 

nie jest zamarznięty nie powinien przekraczać 300 g/cm 2 . 

Najkorzystniejszą metodą koszenia jest koszenie ręczne i ta metoda powinna być 

preferowana, zwłaszcza na obszarach szczególnie cennych lub/i wraŜliwych.. Jednak 

ze względu na ograniczone środki finansowe i brak pracowników zainteresowanych 

wykonywaniem tego typu pracy, na zdecydowanej większości obszaru wykonywane 

będzie koszenie mechaniczne. Do tego celu zostaną wykorzystane specjalnie 

przystosowane maszyny, umoŜliwiające przeprowadzenie zabiegu w sposób 

minimalizujący niekorzystne oddziaływanie na strukturę roślinności i gleby. 

2.3 Odkrzaczanie powierzchni: 

Zadrzewienia i zakrzaczenia w zaleŜności od ich wieku i zagęszczenia powinny być 

usuwane ręcznie, mechanicznie bądź teŜ pozostawiane bez zabiegów. Podczas 

wyznaczania, planowania i wykonywania zabiegów odkrzaczania naleŜy kształtować 

strefę ekotonową oraz unikać tworzenia prostej linii ściany lasu. Dlatego wskazane 

jest okresowe wykonywanie wrębów na obszarach zakrzewionych i zadrzewionych, 

bezpośrednio przylegających do uŜytkowanej powierzchni. Ponadto zaleca się 

utrzymanie zróŜnicowanego zagęszczenia drzew w strefie ekotonowej: najmniejszego 

przy granicy z powierzchnią otwartą i zwiększającego się stopniowo w miarę 

postępowania w głąb obszaru leśnego lub zakrzewionego. W celu zwiększenia 

bioróŜnorodności obszaru dopuszczalne jest pozostawienie niektórych krzewów lub 

drzew (orientacyjnie jednej kępy drzew lub krzewów (do 10 arów) na obszarze 10-20 

ha oraz 1-5 pojedynczych drzew na 10 ha. Przy określeniu sposobu postępowania z 

poszczególnymi zadrzewieniami naleŜy wykorzystać dane zawarte w tabeli 50. 

Starsze zakrzewienia powinny być poddane ręcznemu usuwaniu. Zabieg ten jest 

szczególnie wskazany w sytuacji, gdy umoŜliwi połączenie ze sobą dwóch 

izolowanych płatów siedlisk wodniczki. Odkrzaczanie moŜe być prowadzone tylko 

wówczas, gdy zapewniona jest moŜliwość wykonania zabiegu usuwania odrostów 

w ciągu najbliŜszych 5 lat (nie dotyczy kształtowanych stref ekotonowych). Wszystkie 

prace powinny być wykonywane, poza sezonem lęgowym ptaków, od 15 sierpnia do 1 

marca, a w miejscach występowania cietrzewia do 1 lutego. Pozyskana biomasa 

powinna zostać usunięta z odkrzaczanej powierzchni. 

Młodsze zakrzewienia, znajdujące się w początkowym stadium sukcesji, powinny 

zostać poddane mechanicznemu usuwaniu przez okres kolejnych 3-5 lat. Zabieg moŜe 

być wykonany wyłącznie poza sezonem lęgowym ptaków, od 15 sierpnia do 1 marca, 

a w miejscach występowania cietrzewia do 1 lutego. Pozyskana biomasa powinna 

zostać usunięta z powierzchni. JeŜeli usunięcie biomasy z powierzchni jest 

niemoŜliwe, dopuszcza się jej rozdrobnienie i pozostawienie jedynie podczas 

pierwszego zabiegu odkrzaczania mechanicznego. 

145

Tabela 50 Klucz do postępowania z drzewami, zadrzewieniami i zakrzewieniami. 

Drzewa, zadrzewienia i zakrzewienia preferowane 

do usunięcia 

Usunięcie zadrzewienia umoŜliwia połączenie dwóch 

powierzchni siedlisk wodniczki 

Mała powierzchnia zadrzewienia 

Zadrzewienie ma kształt wydłuŜony, stanowi wąski 

pas wśród terenów otwartych 

Istnieje moŜliwość powtórzenia zabiegu usuwania 

odrostów w ciągu 3-5 kolejnych lat 

Drzewa, zadrzewienia i zakrzewienia preferowane 

do pozostawienia 

Usunięcie zadrzewienia nie powoduje połączenia 

dwóch płatów siedlisk wodniczki 

DuŜa powierzchnia zadrzewienia 

Kształt zadrzewienia jest zbliŜony do okręgu 

Nie ma moŜliwości powtórzenia zabiegu usuwania 

odrostów w ciągu 3-5 kolejnych lat 

Zadrzewienie występuje na glebach torfowych Zadrzewienie lub zakrzewienie występują na 

wzniesieniu mineralnym 

Niewielka gęstość drzew lub krzewów, między nimi 

występuje roślinność charakterystyczna dla terenów 

otwartych. 

Roślinność drzewiasta bądź krzewiasta 

charakteryzuje się ekspansywnością 

Zakrzewienie jest w początkowym stadium sukcesji, 

drzewa i krzewy w wieku powyŜej 10 lat występują 

sporadycznie. 

Brak argumentów przyrodniczych przemawiających 

za pozostawieniem zadrzewienia 

Zadrzewienia lub zakrzaczenia są gęste, między nimi 

brak jest gatunków roślin typowych dla terenów 

otwartych 

Zadrzewienia, zakrzewienia, pojedyncze drzewa 

i krzewy nie wykazują cech ekspansywnych 

Zakrzewienie jest w zaawansowanym stadium 

sukcesji, dominują drzewa i krzewy, których wiek 

przekracza 10 lat 

Istnieją istotne przyczyny przyrodnicze 

przemawiające za pozostawieniem zadrzewienia np. 

obecność cennych gatunków roślin, zwierząt lub 

siedlisk. 

2.4 Siedliska zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych wykaszane w terminie: od 15 

września do 31 października. 

2.5 NajwaŜniejsze tokowiska dubelta (Gallinago media) (powyŜej 5 tokujących samców) 

koszone ręczne. 

2.6 W czasie występowania wody gruntowej ponad 15 cm nad poziomem gruntu 

dopuszcza się tylko koszenie ręczne. W przypadku utrzymywania się takich 

warunków dłuŜej niŜ 1 miesiąc w okresie od 1 sierpnia do 31 października dopuszcza 

się przedłuŜenie terminu koszenia do 30 listopada. Przy braku moŜliwości (w danym 

roku) wykonania koszenia we wskazanym terminie - dopuszcza się moŜliwość 

koszenia w okresie od 1 do 31 grudnia (w warunkach braku pokrywy śnieŜnej i po 

zamarzniętym gruncie). 

2.7 Zebranie ściętej biomasy w bele, złoŜenie w stogi lub kopy powinno nastąpić w 

terminie do 3 tygodni od skoszenia. Wywóz biomasy po zamarzniętym gruncie. 

146

2.8 Zaniechanie mechanicznego odkrzaczania i wykaszania na stanowiskach wierzby 

lapońskiej i brzozy niskiej, wskazane ręczne usuwanie ekspansyjnych drzew i 

krzewów w obrębie stanowiska. 

2.9 Lokalnie na obszarach z występującą wodniczką i na glebach nietorfowych (nośność 

darni powyŜej 1,2 kg/cm 2 ) moŜliwe jest zastosowanie wypasu. UŜytkowanie 

pastwiskowe moŜe odbywać się w okresie od 1 maja do 15 października. Na 

obszarach zalewowych rozpoczęcie wypasu powinno mieć miejsce najwcześniej 2 

tygodnie po opadnięciu wód, tak aby zwierzęta miały moŜliwość swobodnego 

poruszania się, nie niszcząc przy tym struktury roślinności i gleby. W okresie od 1 

maja do 1 sierpnia obsada zwierząt nie powinna przekraczać 0,5 DJP/ha, natomiast po 

1 sierpnia 1,0 DJP/ha. Wypas koników polskich moŜe odbywać się przez cały rok. Z 

wypasu powinny zostać wyłączone obszary, gdzie zagęszczenie śpiewających samców 

wodniczki jest wysokie (>0,2 śpiewających samców/ha). W przypadku pojawienia się 

moŜliwości prawnych, i jeśli brak będzie moŜliwości zapewnienia innych sposobów 

uŜytkowania terenów otwartych, naleŜy rozwaŜyć zastosowania kontrolowanego 

wypalania. Zabieg moŜe być wykonany jedynie w przypadku uzyskania wszystkich 

niezbędnych zezwoleń, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi. W 

początkowym etapie wypalanie powinno objąć niewielki obszar, w celu zbadania jego 

wpływu na siedlisko. Kontrolowane wypalanie powinno być wykonywane z 

zachowaniem naleŜytych środków ostroŜności, w okresie zimowym, przy 

zamarzniętym lustrze wody lub obecności pokrywy śnieŜnej. 

Działania dot. monitoringu: 

2.10 Ustalenie liczebności i rozmieszczenia (inwentaryzacja) wszystkich priorytetowych 

gatunków ptaków (z rozdziału 2.1.3), występujących na obszarze ostoi wykonywane. 

2.11 Coroczny monitoring populacji wodniczki i dubelta na losowo wyznaczonych 

powierzchniach próbnych, co 6 lat na całym obszarze ostoi. 

2.12 Coroczny monitoring populacji cietrzewia i orlika grubodziobego na całym obszarze 

ostoi. 

2.13 Monitoring populacji wszystkich pozostałych waŜnych lęgowych gatunków ptaków 

(w tym szczególnie ptaków siewkowych), występujących w siedlisku wykonywany 

corocznie na transektach lub powierzchniach próbnych. 

2.14 Monitoring trendów rozmieszczenia i liczebności gatunków roślin chronionych na 

powierzchniach próbnych. Monitoring efektów wykonywanych zabiegów prowadzony 

przy zastosowaniu wyznaczonych powierzchni kontrolnych, wyjętych spod zabiegów 

ochronnych. 

2.15 Badanie wybiórczości siedliskowej wodniczki na losowo wybranych transektach. 

2.16 Weryfikacja zasięgu i rozmieszczenia poszczególnych zbiorowisk roślinnych. 

Cel 3 

147

Zachowanie rozległych płatów trzcinowisk przyrzecznych jako siedlisk lęgowych waŜnych 

gatunków ptaków (w tym bąka, bączka, zielonki, wąsatki i błotniaka stawowego). 


• Populacja bąka, bączka, zielonki, wąsatki i błotniaka stawowego utrzymana na 

obecnym lub wyŜszym poziomie. 


• Zachowane powierzchnie zwartych, rozległych trzcinowisk, z poziomem wody 

utrzymującym się powyŜej poziomu gruntu w czasie sezonu lęgowego, połoŜonych 

wzdłuŜ cieków wodnych. 

Działania dot. zarządzania: 

3.1 Wyznaczenie na mapie obszarów przeznaczonych do zachowania zwartych 

trzcinowisk na terenach z niskim potencjałem dla wodniczki lub na mniejszych 

powierzchniach w obszarach z wysokim potencjałem dla wodniczki. 

Przy określaniu sposobu postępowania z trzcinowiskiem naleŜy wykorzystywać 

wskazówki zawarte w tabeli 51. 

Tabela 51 Klucz do postępowania z róŜnymi typami trzcinowisk. 

Trzcinowiska do koszenia 

Rzadka, niska trzcina rosnąca w rozproszeniu, 

z występującymi licznie turzycami i roślinami 

zielnymi 

Poziom wody równy z poziomem gruntu lub 

nieznacznie go przewyŜszający 

Niewielka powierzchnia trzcinowiska 

Trzcinowisko wykazuje ekspansywność 

MoŜliwość odbycia lęgów przez wodniczkę i/lub 

ptaki siewkowe przynajmniej w pierwszym roku 

po koszeniu. 

Brak cennych gatunków roślin bądź zwierząt, na 

które regularne uŜytkowanie wpływałoby 

negatywnie 

DuŜa odległość od cieków wodnych 

Trzcinowiska pozostawione bez zabiegów 

Zwarte i gęste płaty trzciny bez turzyc, o wysokości 

przekraczającej 2 m 

Utrzymujące się lustro wody o głębokości co 

najmniej10 cm 

Powierzchnia zwartego trzcinowiska przekracza 2 ha 

Brak oznak ekspansywności 

Brak moŜliwości odbycia lęgów przez wodniczkę i/lub 

ptaki siewkowe nawet w pierwszym roku po koszeniu. 

Występują cenne gatunki roślin bądź zwierząt, na które 

regularne uŜytkowanie mogłoby wpływać negatywnie 

Trzcina rosnąca przy cieku wodnym 

3.2 Wyłączenie tych obszarów z częstego wykaszania. O ile istnieją istotne przesłanki 

przyrodnicze dopuszczalne wykaszanie maksymalnie 20% powierzchni tych obszarów 

rocznie, w terminie od 1 września do 1 marca wraz z usunięciem pozyskanej biomasy. 

Inne rekomendacje dla koszenia podane pod celem 2 równieŜ naleŜy uwzględnić przy 

koszeniu trzcinowisk. 


148

3.3 Ocena liczebności i rozmieszczenia bąka, bączka, zielonki, wąsatki i błotniaka 

stawowego na całości obszaru. 

3.4 Coroczne prowadzenie monitoringu populacji wyŜej wymienionych gatunków na 

losowych powierzchniach lub transektach. 

Cel 4 

Utrzymanie lub poprawa obecnego reŜimu hydrologicznego siedlisk. 


• Nie pogarszane warunki hydrologiczne siedlisk wodniczki, lokalne poprawione 

uwilgotnienie siedlisk 


4.1 Brak jakichkolwiek działań, mogących przyspieszyć odpływ wód powierzchniowych 

na wiosnę. 

4.2 Nie dopuszczanie do prowadzenia jakichkolwiek działań mogących pogorszyć 

warunki hydrologiczne lub przyspieszyć opadanie poziomu wód na wiosnę. 

4.3 Renaturalizacja istniejącej sieci hydrograficznej poprzez stopniowe przywracanie jej 

pierwotnego stanu (głównie w basenie środkowym). Wszystkie projekty związane z 

pracami hydrologicznymi powinny zostać poprzedzone szczegółową analizą i 

prognozowaniem efektów zabiegu. W niektórych miejscach poprawę warunków 

hydrologicznych moŜna osiągnąć przy niewielkim nakładzie kosztów poprzez 

zaniechanie czyszczenia rowów melioracyjnych i naturalne ich zarastanie. 

4.4 Spowalnianie odpływu wód poprzez budowę urządzeń piętrzących wodę oraz 

likwidację niektórych rowów melioracyjnych. 

4.5 Ochrona naturalnych procesów w ciekach: sedymentacji, erozji, zarastania przez 

roślinność 


4.6 Monitoring poziomu wód gruntowych za pomocą piezometrów zainstalowanych na 

obszarze BPN. Wszystkie działania związane z obsługą piezometrów, w tym odczyty 

ich wskazań, powinny być prowadzone przez pracowników BPN. Jednostką 

odpowiedzialną za gromadzenie, przechowywanie i wstępne opracowywanie danych 

powinien być BPN, przy współudziale jednostek zewnętrznych. Dla potrzeb 

monitoringu stanu środowiska prowadzonego przez BPN powinny równieŜ zostać 

wykorzystane wyniki badań prowadzonych przez jednostki zewnętrzne. 

4.7 Monitoring stanu wód w głównych ciekach BPN. Monitoring poziomu wód w 

głównych ciekach BPN, realizowany jest przez Instytut Meteorologii i Gospodarki 

Wodnej. Dodatkowe pomiary prowadzone są okresowo przez zewnętrzne jednostki 

naukowe, w ramach realizowanych przez nie projektów badawczych. Wszystkie 

dostępne dane dotyczące poziomu wód w głównych ciekach doliny Biebrzy powinny 

149

yć gromadzone, przechowywane i poddawane wstępnej analizie przez BPN, przy 

współudziale jednostek zewnętrznych 

4.8 Monitoring jakości wód podziemnych i powierzchniowych BPN (określenie 

wskaźników: fizycznych, tlenowych, biogennych, mikrobiologicznych, biologicznych, 

zasolenia, zawartości metali, zanieczyszczeń przemysłowych) oraz lokalizowanie 

źródeł zanieczyszczeń wód, prowadzony jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony 

Środowiska w Białymstoku, zgodnie z metodyką przyjętą przez jednostkę. Dane są 

gromadzone w WIOŚ w Białymstoku i opracowywane w postaci ogólnodostępnych 

raportów. 

Cel 5 

Zapewnienie zgodnego z celami ochrony lokalizacji uŜytkowania gruntów niebędących 

własnością BPN. 


• Zapewniona właściwa ochrona i uŜytkowanie cennych siedlisk przyrodniczych, w tym 

siedlisk wodniczki. 


5.1 Wykup gruntów prywatnych będących siedliskiem wodniczki oraz innych cennych 

siedlisk. Wykup działek połoŜonych w zasięgu występowania wodniczki powinien 

być kontynuowany. Cenne przyrodniczo siedliska oraz miejsca ze stanowiskami 

waŜnych gatunków roślin i zwierząt powinny być wykupywane przez Park, równieŜ 

przy wykorzystaniu prawa pierwokupu gruntów leŜących w jego granicach. Wskazane 

jest zaplanowanie wykupu gruntów w ramach przygotowywanych projektów 

ochronnych dla innych gatunków i siedlisk. Prowadzeniem wykupu ziemi zajmował 

się będzie BPN. 

5.2 Uzyskiwanie praw uŜytkowania przez BPN na priorytetowych działkach prywatnych. 

W przypadku braku zgody właściciela na sprzedaŜ cennej przyrodniczo działki lub 

brak środków finansowych na jej wykup, wskazane jest uzyskanie pisemnej zgody na 

prowadzenie zabiegów ochronnych na tej działce. Oprócz aspektów przyrodniczych, 

jest to waŜne ze względów technicznych. DuŜe rozdrobnienie oraz mozaika działek 

naleŜących do BPN i właścicieli prywatnych znacznie utrudniają prowadzenie 

zabiegów. Za uzyskanie zgody na uŜytkowanie moŜe być odpowiedzialny BPN bądź 

uŜytkownik gruntu, w obrębie którego dana działka jest połoŜona. 

5.3 Promowanie uŜytkowania zgodnego z celami ochrony wodniczki wśród właścicieli 

gruntów prywatnych lub propagowanie dostępnych dla niego środków wsparcia 

finansowego (płatności rolnośrodowiskowe lub Natura 2000). W przypadku braku 

zgody na sprzedaŜ i uŜytkowanie konieczne jest przedstawienie właścicielowi 

moŜliwości gospodarowania na działce zgodnie z potrzebami ochrony przyrody i 

150

uzyskania dotacji z tego tytułu np. z programów rolnośrodowiskowych.. Zadaniem 

pracowników BPN jest informowanie właścicieli o istniejących moŜliwościach 

gospodarowania zgodnego z celami ochrony przyrody. 

5.4 Podjęcie prób zmierzających do scalenia gruntów. Na obszarach, na których BPN 

zarządza na ponad 50% powierzchni gruntów, bądź teŜ w przypadku uzyskania zgody 

co najmniej 50% właścicieli z wyŜej wymienionego obszaru moŜliwe jest wszczęcie 

postępowania scaleniowego. Jego celem jest tworzenie korzystniejszych warunków 

gospodarowania, poprzez poprawę struktury obszarowej. Środki na ten cel mogą być 

uzyskane w ramach działania PROW 2007–2013 „Poprawianie i rozwijanie 

infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa przez 

scalanie gruntów”. W czasie procesu scalania BPN, w ramach dopuszczalnej 

procedury, powinien starać się otrzymać tereny szczególnie cenne z punktu widzenia 

przyrodniczego. 

Cel 6 

Opracowanie sposobu wykorzystania pozyskiwanej biomasy. 

Wskaźnik: 

• Istnieje opłacalny ekonomicznie mechanizm wykorzystywania pozyskiwanej podczas 

uŜytkowania terenów otwartych biomasy 


6.1 Opracowanie opłacalnego ekonomicznie mechanizmu wykorzystywania pozyskiwanej 

podczas uŜytkowania terenów otwartych biomasy. Powinien zostać opracowany i 

wdroŜony plan wykorzystania pozyskiwanej na obszarze BPN biomasy. Powinien on 

uwzględniać: lokalną sieć dróg, odległości do istniejących i potencjalnych miejsc 

przetwarzania biomasy, specyfikę pozyskiwanej biomasy oraz oszacowanie jej ilości, 

kalkulację nakładów i zysków wynikających z zagospodarowania biomasy. 

151

Cele badawcze i monitoringowe 

Cel 7 

Zebranie bardziej szczegółowych informacji o wpływie proponowanego i realizowanego 

sposobu uŜytkowania gruntów na bioróŜnorodność terenów bagiennych Biebrzańskiego Parku 

Narodowego. 

Wskaźniki dotyczące gatunków i siedlisk 

• Oceny wpływ wykonywanych i planowanych zabiegów na poszczególne gatunki 

i ich zespoły istnieją, powstały na bazie wyników poszczególnych badań i programów 

monitoringowych. 

• Zebrane materiały wykorzystywane do opracowania szczegółowych planów ochrony 

Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Działania dot. monitoringu 

7.1 Przygotowanie analizy istniejących danych i wyników z przeprowadzonych 

inwentaryzacji i programów monitoringowych pod względem wpływu zabiegów na 

poszczególne przedmioty ochrony 

7.2 Przeprowadzenie badań sukcesu lęgowego wodniczki w zaleŜności od prowadzonych 

działań ochronnych w danym siedlisku. 

7.3 Coroczny monitoring liczebności i rozmieszczenia wodniczki i ptaków siewkowych 

na powierzchniach/transektach próbnych w zaleŜności od realizowanych zabiegów 

ochronnych. 

7.4 Badania nad składem gatunkowym zespołów i zmianami liczebności owadów, 

pajęczaków i mięczaków, płazów i gadów, małych ssaków, roślinności, rzadkich 

gatunków roślin, stanu gleby i procesów torfotwórczych przy wykorzystaniu 

wyznaczonych stałych powierzchni kontrolnych, w tym nieobjetych zabiegami, w celu 

określenia wpływu uŜytkowania na ich stan lub populacje, konsultacje ze 

specjalistami. 

7.5 Badania bazy pokarmowej łosia oraz wpływu wielkopowierzchniowego uŜytkowania 

bagien na dostępność i zasobność bazy pokarmowej. Zmniejszenie powierzchni 

zakrzaczeń oraz wykaszanie terenów otwartych moŜe być czynnikiem wpływającym 

na ilość i jakość bazy pokarmowej łosia. NaleŜy przeprowadzić badania lub 

konsultacje ze specjalistami, które dadzą odpowiedź na pytanie: czy uŜytkowanie 

terenów otwartych i ich odkrzaczania na proponowanej powierzchni będzie miało 

jakikolwiek wpływ na dostępność bazy pokarmowej dla tego gatunku. 

7.6 Uzupełnienie i weryfikacja rozmieszczenia chronionych gatunków roślin 

i priorytetowych siedlisk, ze szczególnym naciskiem na siedliska wymienione 

w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej i gatunki z załącznika II Dyrektywy 

Siedliskowej. 

152

Cel 8 

Rejestracja i gromadzenie wyników badań prowadzonych na obszarze Biebrzańskiego Parku 

Narodowego. 

Wskaźnik: 

• BPN posiada kompletną wiedzę na temat wszystkich badań prowadzonych w obrębie 

tej lokalizacji, komplet raportów końcowych poszczególnych badań i moŜe dostarczać 

podsumowań i przeglądów najnowszych badań. 

Działanie: 

8.1 Wszystkie badania prowadzone na obszarze Biebrzańskiego Parku Narodowego przez 

jednostki zewnętrzne powinny być uzgodnione i rejestrowane przez administrację 

BPN. Sprawozdania, raporty i publikacje powstające na ich podstawie powinny być 

gromadzone w siedzibie BPN. 

8.2 Regularne oceny i podsumowania wyników wszystkich prowadzonych w obrębie 

lokalizacji badań i innych dostępnych danych są przygotowywane i dostępne dla 

wszystkich osób zainteresowanych ochroną tej lokalizacji. 

Cele promocyjne i dot. kształtowania turystyki i edukacji 

Cel 9 

ZrównowaŜony rozwój turystyki, nienaruszający walorów przyrodniczych obszaru. 

Wskaźniki: 

• Liczba odwiedzających BPN ustabilizowana na poziomie nie wpływającym 

negatywnie na środowisko przyrodnicze. 

• Obszar BPN udostępniony w sposób minimalizujący negatywne oddziaływanie na 

środowisko przyrodnicze. 

Działania dot. zarządzania 

9.1 Egzekwowanie obowiązujących zasad udostępniania BPN przez StraŜ Parku i słuŜby 

terenowe. 

9.2 Utrzymanie i poprawa oznakowania istniejących szlaków turystycznych. W miarę 

potrzeb oznakowanie szlaków turystycznych będzie utrzymywane i poprawiane. W 

perspektywie długookresowej moŜna rozwaŜyć wytyczenie nowych szlaków 

(zwłaszcza poza Parkiem), w celu rozproszenia ruchu turystycznego. Działanie to 

musi być poprzedzone dokładną analizą wpływu na środowisko przyrodnicze, ze 

szczególnym uwzględnieniem wraŜliwości siedlisk i gatunków na zakłócenia. 

9.3 Utrzymanie istniejącej infrastruktury w odpowiednim stanie technicznym, 

zapewniającym bezpieczeństwo zwiedzającym. Rozwój infrastruktury, 

podporządkowany wymogom ochrony przyrody, będzie uwzględniał zmieniające się 

153

potrzeby i oczekiwania zwiedzających. Szczególny nacisk naleŜy połoŜyć na 

wyznaczenie miejsc parkingowych, ustawienie większej ilości koszy na śmieci oraz 

toalet. 

9.4 PołoŜenie nacisku na promocje ekoturystyki w regionie. Powinny zostać podjęte 

działania inicjujące skoordynowany rozwój strategii marketingowo-promocyjnej, w 

celu propagowanie turystyki przyrodniczej i ekoturystyki na obszarze BPN. 

Zwiększenie udziału szeroko rozumianej grupy turystów przyrodniczych wśród 

ogólnej liczby zwiedzających uruchomi mechanizm większego zrozumienia potrzeb 

ochrony przyrody przez lokalną społeczność. 

9.5 Ustosunkowanie się do nowych oczekiwań odwiedzających (np.: loty balonem, psie 

zaprzęgi, nurkowanie, narciarstwo) i planowanie koncepcji ewentualnego 

umoŜliwienia tych aktywności przy uwzględnieniu potrzeb ochrony przyrody. 

9.6 W siedzibie Biebrzańskiego Parku Narodowego funkcjonował będzie całoroczny 

punkt informacji turystycznej. 


9.7 Monitoring liczby turystów odwiedzających BPN. Liczba turystów i wędkarzy 

odwiedzających BPN będzie monitorowana na podstawie liczby sprzedawanych kart 

wstępu. Dodatkowo monitoring będzie prowadzony w terenie. W przypadku zbyt 

duŜego ruchu turystycznego na poszczególnych szlakach moŜe okazać się konieczne 

wprowadzenie ograniczeń co do dopuszczalnej liczby turystów lub okresowe 

wyłączenie szlaku bądź fragmentu rzeki z udostępniania turystycznego. 

Gromadzeniem i opracowywaniem danych zajmować się będą pracownicy 


9.8 Uzyskanie informacji o obecnym postrzeganiu lokalizacji przez odwiedzających. 

Przeprowadzone zostanie badanie ankietowe na losowej próbie turystów w celu 

ustalenia aktualnego postrzegania Parku przez odwiedzających oraz oczekiwań 

turystów względem BPN. Jednostką odpowiedzialną za jej wykonanie i opracowanie 

wyników moŜe być BPN, zewnętrzna jednostka naukowa lub agencja realizująca 

badania opinii publicznej. Uzyskane wyniki powinny zostać wykorzystane do 

opracowywania szczegółowych planów rozwoju infrastruktury turystycznej. 

Cel 10 

Podnoszenie świadomości ekologicznej wśród turystów i lokalnej ludności. 

Wskaźnik: 

• Turyści i lokalna ludność mają dobry poziom wiedzy o zagroŜeniach i potrzebach 

ochrony przyrody na terenie BPN i popierają realizowane działania. 

154


10.1 Wydawanie ksiąŜek i folderów o przyrodzie BPN i potrzebach jej ochrony. 

Biebrzański Park Narodowy w ramach zadań związanych z turystyką i edukacją 

będzie cyklicznie wydawał foldery, ulotki i inne publikacje na temat przyrody Parku, 

problemów jej ochrony oraz realizowanych projektów. 

10.2 Udzielanie informacji bezpośredniej osobom zainteresowanym przez osoby pracujące 

w punkcie informacji turystycznej 

10.3 Organizowanie imprez promujących przyrodę BPN i działania podejmowane dla jej 

ochronny. 

10.4 Organizowanie zajęć edukacyjnych dla dzieci i młodzieŜy. 

10.5 Informowanie o moŜliwościach uzyskania dotacji z tytułu funkcjonujących 

programów rolnośrodowiskowych. 

10.6 Wyjaśnienie i informacja o potrzebach i pozytywnych wyników aktywnej ochrony 

przy uŜyciu mechanicznego sprzętu, udzielone miejscowej ludności, przewodnikom 

turystycznym oraz turystom. 

10.7 Wpływanie na decyzje władz lokalnych i centralnych. Dyrekcja BPN będzie wpływała 

na decyzje podejmowane przez władze na szczeblu lokalnym i centralnym, tak aby 

były one jak najbardziej korzystne z punktu widzenia potrzeb ochrony przyrody BPN. 

10.8 Regularne dostarczanie informacji w celu umieszczania ich na stronie internetowej 

BPN. 

10.9 Coroczne udzielanie informacji na temat działań podejmowanych na terenie obszaru 

lokalizacji, aby mogły zostać opublikowane w biuletynie BPN. 

10.10 Przygotowanie planu przekazywania informacji. 

Działanie dot. monitoringu: 

10.11 Rejestracja liczby osób odbywających zajęcia edukacyjne prowadzone przez 

pracowników BPN. 

Cel 11 

Wykorzystanie Biebrzańskiego Parku Narodowego jako modelu zarządzania lokalizacją 

Wskaźniki: 

• Zaprezentowano właścicielom gruntów prywatnych moŜliwości ich uŜytkowania 

zgodnie z potrzebami ochrony przyrody. 

• Zaprezentowano turystom problemów i działań związanych z ochroną wodniczki na 

terenie lokalizacji. 

• Zaprezentowano władzom lokalnym, krajowym i zagranicznym oraz innym 

podmiotom zarządzającym tego typu terenami (np. parkami narodowymi, rezerwatami 

przyrody, obszarami Natura 2000) przyjęty model zarządzania. 

155


11.1 Ogłoszenie roku 2010 rokiem wodniczki w Biebrzańskim Parku Narodowym, 

zorganizowanie konferencji poświęconej wodniczce i problemom jej ochrony oraz 

wydanie materiałów promujących czynną ochronę gatunku. 

11.2 Organizacja szkoleń prezentujących model zarządzania w zaleŜności od zgłoszonego 

zapotrzebowania. 

Cele administracyjne 

Cel 12 

Zapewnienie wdroŜenia planu zarządzania w skuteczny i opłacalny sposób. 

Wskaźnik: 

• Główne rekomendacje niniejszego planu przyjęte do oficjalnego planu zadań 

ochronnych dla obszaru Natura 2000 i BPN. 

• Plan zadań ochronnych przyjęty i wdraŜany. 


12.1 Zapewnienie integralności planu zarządzania z obecnymi bądź proponowanymi 

oficjalnymi planami ochrony przyrody i celami ochrony BPN. 

12.2 Określenie moŜliwości pozyskiwania funduszy i opracowanie propozycji wdroŜenia 

działań z planu zarządzania po zakończeniu obecnego projektu LIFE. 

156

4. LITERATURA 

1. Banaszuk H. 2004. Geomorfologia Kotliny Biebrzańskiej. [W:] Banaszuk (red.) 

Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. Wydaw. Ekonomia i Środowisko, 

Białystok. 

2. Banaszuk H., Szuniewicz J. 2001. Plan Ochrony BPN. Operat: Ochrona Przyrody 

NieoŜywionej i Gleb. Maszynopis, BPN. 

3. Bartoszuk H. 2005. Zbiorowiska roślinne Biebrzańskiego Parku Narodowego. [W:] 

Dyrcz i Werpachowski (red.). Przyroda Biebrzańskiego Parku Narodowego. Osowiec- 

Twierdza. 

4. Bartoszuk H., Marczakiewicz P. 2007. Dlaczego biebrzańskie łąki wymagają 

ochrony? [W:] Grygoruk A. (red.) 2006. Biebrzańskie sianokosy. BPN, Osowiec 

Twierdza: 17-20. 

5. Bellebaum J., Roth T., Kloskowski J., Tanneberger F., Grzywaczewski G., 

Marczakiewicz P., Maniakowski M.. 2012. Hierarchical models reveal positive effects 

of recurring habitat management on aquatic warbler Acrocephalus paludicola breeding 

numbers (w przygotowaniu). 

6. Bielak S. 2006. Życiodajne bagna. Melioracja mokradeł Biebrzy - rolniczy 

sukces czy ekologiczna porażka. Ekoprofit 81: 77-83. 

7. Buszko M. 1994. Płazy doliny Biebrzy. Parki Nar. 4: 17. 

8. Byczkowski A., Okruszko T. 2001. Plan Ochrony BPN. Operat: Ochrona Zasobów 

Wodnych. Maszynopis, BPN. 

9. Byczkowski A. 1999. Hydrologia t.2. Wydawnictwo SGGW, Warszawa. 

10. Byczkowski A., Fal B. 2004. Wody Kotliny Biebrzańskiej. [W:] Banaszuk (red.) 

Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. Wydaw. Ekonomia i Środowisko, 

Białystok. 

11. Chormański 2003. Methodology of the flood extent determination in the Lower 

Biebrza Basin. Rozprawa doktorska. SGGW w Warszawie. Wydział InŜynierii I 

Kształtowania Środowiska. Katedra InŜynierii i Rekultywacji Środowiska. 

12. Chrzanowski S. Hydrogeniczne siedliska glebotwórcze w Basenie Biebrzy Górnej. 

[W:] Banaszuk H. (red.) 2004. Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. 

157

Aktualny stan, walory, zagroŜenia i potrzeby czynnej ochrony środowiska. 

Monografia przyrodnicza. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok. 

13. Chrzanowski S. 2002. Szuniewicz J. Zanikanie gleb organicznych na intensywnie 

zmeliorowanym torfowisku w rejonie Biebrzy. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 

t.2, z. 2. 

14. Chrzanowski S., Szuniewicz J. 2004. Gleby hydrogeniczne w Basenie Biebrzy 

Środkowej. [W:] Banaszuk H. (red.) 2004. Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park 

Narodowy. Aktualny stan, walory, zagroŜenia i potrzeby czynnej ochrony środowiska. 

Monografia przyrodnicza. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok. 

15. Czerwiński A. 1991. Lasy na torfowiskach w Kotlinie Biebrzańskiej i perspektywy ich 

rozwoju w aspekcie produkcyjnym i ochrony środowiska. Zesz. Prob. Post. Nauk Rol. 

z. 372. 

16. Czerwiński A., Bejm M., Matowicka B., Kołos A. 1999. Plan Ochrony BPN. Operat: 

Ochrona terenów leśnych. Maszynopis, BPN. 

17. Dąbrowska J. 2006. Trendy rozwojowe turystyki i związane z nimi oczekiwania 

wobec Parku. Materiały z konferencji ,,Biebrzański Park Narodowy w 

zrównowaŜonym rozwoju’’. Biebrzański Park Narodowy, Osowiec Twierdza. 

18. Dynowska I. 1971. Typy reŜimów rzecznych w Polsce. Prace Inst.Geogr. UJ, z.50. 

19. Dyrcz A. 2005. Ptaki – bogactwo Bagien Biebrzańskich. [W:] Dyrcz i Werpachowski 

(red.). Przyroda Biebrzańskiego Parku Narodowego. Osowiec-Twierdza. 

20. Dyrcz A., Okulewicz J., Witkowski J. Ornitofauna lęgowa pradoliny Biebrzy i rola 

pradoliny w przelotach ptaków wodnych. [W:] Naukowe Podstawy Ochrony i 

Zagospodarowania Bagien Biebrzańskich. Materiały na ogólnokrajową konferencję, 

ŁomŜa. 

21. Dyrcz A., Okulewicz J., Witkowski J., Jesionowski J., Nawrocki P., Winiecki A. 

1984. Ptaki torfowisk niskich Kotliny Biebrzańskiej. Opracowanie faunistyczne. Acta 

Orn. 20: 1-108. 

22. Dyrcz A., Okulewicz J., Tomiałojć J., Witkowski J. 1972. Ornitofauna lęgowa Bagien 

Biebrzańskich i terenów przyległych. Acta Orn. 13: 343-422. 

23. Frąckiel K. 2005. Motyle (Lepidoptera) Biebrzańskiego Parku Narodowego. [W:] 


Twierdza. 

158

24. Frąckiel K. 2005a. Płazy i gady Biebrzańskiego Parku Narodowego. [W:] Dyrcz i 

Werpachowski (red.). Przyroda Biebrzańskiego Parku Narodowego. Osowiec- 

Twierdza. 

25. Gębczyńska Z., Raczyński J. 1997. Ile jest zwierzyny w Biebrzańskim Parku 

Narodowym? Parki Narodowe 1: 18-19. 

26. Gębczyńska Z., Raczyński J. 2005. Łoś – typowy mieszkaniec doliny Biebrzy. [W:] 


Twierdza. 

27. Głowaciński Z. 2001. Polska Czerwona Księga Zwierząt. Kręgowce. Państwowe 

Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa. 

28. Górniak A. 2004. Klimat i termika wód powierzchniowych Kotliny Biebrzańskiej. 

[W] Banaszu (red.). Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. Aktualny 

stan, walory, zagroŜenia i potrzeby czynnej ochrony środowiska. Białystok. 

29. Górniak A. 2000. Klimat województwa podlaskiego. IMiGW, Białystok. 

30. Grzywaczewski G. 2012. Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 „Ostoja 

Biebrzańska” w zakresie gatunków ptaków. [W:] Przygotowanie projektów planów 

zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000: SOO „Dolina Biebrzy” i OSO „Ostoja 

Biebrzańska”, włącznie z przeprowadzeniem inwentaryzacji przedmiotów ochrony. 

Sprawozdanie z IV fazy prac – II kwartał 2012 r. mscr. 

31. Grzywaczewski G., Marczakiewicz P. 2012. Liczebność i rozmieszczenie wodniczki 

Acrocephalus paludicola w Biebrzańskim Parku Narodowym oraz w rezerwatach 

OTOP w otulinie Biebrzańskiego Parku Narodowego w 2012 r. Lublin, Osowiec. 

Mscr. 

32. Jędryczkowski W.B., Kupryjanowicz J. 2005. Biegaczowate, Carabidae (Chrząszcze, 

Coleoptera) czterech środowisk Biebrzańskiego Parku Narodowego. [W:] Dyrcz i 


Twierdza. 

33. Jędrzejewski W., Nowak S., Schmidt K., Jędrzejewska B. 2002. Wilk i ryś w Polsce – 

wyniki inwentaryzacji w 2001 roku. Kosmos 51: 491-499. 

34. Jędrzejewski W., Kowalczyk R. 2005. Ssaki drapieŜne. [W:] Dyrcz i Werpachowski 

(red.). Przyroda Biebrzańskiego Parku Narodowego. Osowiec-Twierdza. 

35. Kawenczyński K., Koźniewski P., Luniak M. 1976. Lęg łabędzia krzykliwego Cygnus 

cygnus (L.) na Bagnie Ławki. Przegląd zool. 20: 109-115. 

159

36. Kaźmierczakowa R., Zarzecki K. (RED.) 2001. Polska Czerwona Księga Roślin. PAN 

Kraków. 

37. Kolanko K. Porosty Biebrzańskiego Parku Narodowego i terenów przyległych. [W:] 

Dyrcz i Werpachowski (red.). Przyroda Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Osowiec-Twierdza. 

38. Krogulec J., Kloskowski J. 1997. Występowanie, liczebność i wybiórczość 

siedliskowa wodniczki (Acocephalus paludicola) w Polsce w 1997 roku. Maszynopis, 

Lublin. 

39. Kubacka J. 2012. Fieldwork report from the aquatic warbler productivity study 2012. 

Msc. 

40. Kubacka J., Oppel S., Lachmann L., Costa P., Kail U. 2012. Effect of habitat 

management on reproductive performance in theendangered Aquatic Warbler 

Acrocephalus paludicola. [W:] LIFE05 NAT/PL/000101. Final Technical Report: 

1470-1485. 

41. Kupryjanowicz J. 2005. Pająki (Araneae) Biebrzańskiego Parku Narodowego. [W:] 


Twierdza. 

42. Lachmann L., Marczakiewicz P., Grzywaczewski G. 2010. Protecting Aquatic 

Warblers (Acrocephalus paludicola) through a landscape-scale solution for the 

management of fen peat meadows in Poland. Grassland Science in Europe, 15: 711- 

713. 

43. Lesiński G. 2005. Nietoperze. [W:] Dyrcz i Werpachowski (red.). Przyroda 

Biebrzańskiego Parku Narodowego. Osowiec-Twierdza. 

44. Lewartowski Z. 1995. Szablodziób wreszcie lęgowy w Polsce. Orlik 5: 3. 

45. Maciorowski G., Kowalski J. 1999. Występowanie i ochrona dzięcioła białogrzbietego 

w Dolinie Biebrzy. Parki Narodowe 2. 

46. Maniakowski M. 2000. Preferencje siedliskowe bekasika Lymnokryptes minimus w 

Biebrzańskim Parku Narodowym. Praca magisterska. SGGW, Wydział Leśny. 

Warszawa. 

47. Marczakiewicz P. 2012. Porównanie liczebności i zasięgu występowania 

śpiewających samców wodniczki na Bagnie Ławki w latach 2005 i 2010. [W:] LIFE05 

NAT/PL/000101. Final Technical Report: 1467-1469. 

160

48. Marczakiewicz P., Grzywaczewski G. 2008. Research on Aquatic Warbler at Biebrza 

Valley. [W:] The Aquatic Warbler, a global threatened species; proceedings of the 

LIFE seminar „Conservation of the Aquatic Warbler in Brittany”; 34-39. 

49. Matuszkiewicz A.J., Głowacka I., Jakubowski W., Kamiński J., Myśliński G., 

Sobczyński L. 1999. Plan Ochrony BPN. Operat ochrony lądowych ekosystemów 

nieleśnych. Maszynopis, BPN. 

50. Matuszkiewicz A.J. 2004. Roślinność nieleśna [W:] Banaszuk (red.) Kotlina 

Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. Wydaw. Ekonomia i Środowisko, 

Białystok. 

51. Matuszkiewicz W. 2005. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. 

PWN, Warszawa. 

52. Mazurek Ł. 2004. Wpływ wypasu bydła na sukces lęgowy ptaków siewkowych 

gnieŜdŜących się na łąkach w dolinie Biebrzy. Praca magisterska. Instytut Biologii 

Uniwersytetu w Białymstoku. Białystok. 

53. Mioduszewski W., Kajak A., Gotkiewicz J. (red.) 2001: Plan Ochrony Biebrzańskiego 

Parku Narodowego. Operat generalny (projekt). Maszynopis. NFOŚiGW, BPN, 

Warszawa: 1-270. 

54. Nowakowski J.J. 2001. Rola doliny Biebrzy dla awifauny: 1. Wiosenne zgupowania 

ptaków wodno-błotnych w południowym basenie Biebrzy. Drozdowskie zeszyty 

przyrodnicze 1: 23-25. 

55. Nowogrodzka A. 2007. Liczebność i sukces lęgowy bociana białego Ciconia ciconia 

L. 1758 w latach 1998-2006 w Kotlinie Biebrzańskiej. Praca licencjacka na kierunku 

Biologia. SGGW, Warszawa. 

56. Ocena stanu czystości rzek województwa podlaskiego w 2007 roku. 2008. Inspekcja 

Ochrony Środowiska. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku. 

57. Okruszko T., Wasilewicz M., Dbek W., Rycharski M., Matuszkiewicz A. 2003. 

Analiza zmian warunków wodnych, szaty roślinnej i gleb Bagna Ławki w dolinie 

Biebrzy. Woda-środowisko - Obszary Wiejskie. 1; 107-128. 

58. Oppel S., Marczakiewicz P., Lachmann L. 2012. The development of Aquatic Warbler 

numbers and distribution in Bagno Lawki /Biebrza NP in relation to management 

measures. Analysis of full count data 2005-2010. [W:] LIFE05 NAT/PL/000101. Final 

Technical Report: 1455-1466. 

161

59. Oppel S., Marczakiewicz P., Lachmann L., Grzywaczewski G. 2013. Accounting for 

imperfect detection in Aquatic Warbler surveys using hierarchical distance sampling. 

(W przygotowaniu). 

60. Oświt J. 1973. Warunki rozwoju torfowisk w dolinie dolnej Biebrzy na tle stosunków 

wodnych. Rocz. Nauk Rol. Ser. D, 143. 

61. Oświt J. 1973. Warunki rozwoju torfowisk w dolinie dolnej Biebrzy na tle stosunków 

wodnych. Rocz. Nauk Rol. Ser. D, 143. 

62. Oświt J. 1991. Łąkowe zbiorowiska roślinne Bagien Biebrzańskich na tle warunków 

siedliskowych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. z. 372. 

63. Oświt J. 1991. Roślinność i siedliska zabagnionych dolin rzecznych na tle warunków 

wodnych. Rocz. Nauk Rol. Se. D., 221. 

64. Pałczyński A. 1975. Bagna Jaćwieskie. Pradolina Biebrzy. Rocz. Nauk Rol. Se. D, 

145. 

65. Pałczyński A. 1981. Zmiany sukcesyjne roślinności jako wskaźnik eutrofizacji 

torfowisk w dolinie Biebrzy. Zesz. Nauk. AR Wrocław nr 131, Rolnictwo nr 36. 

66. Pałczyński A. 1985. Fitocenoza i flora torfowisk basenu środkowego Biebrzy i ich 

waloryzacja przyrodnicza. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. z.255. 

67. Pałczyński A., 1988. Bagna Biebrzańskie. LOP, Warszawa. 

68. Pugacewicz E. 1994. Populacja orlika krzykliwego (Aquila pomarina) na Nizinie 

Północnopodlaskiej. Not. Orn., 35: 139-156. 

69. Pugacewicz E. 1994. Stan populacji bociana czarnego Ciconia nigra na Nizinie 

Północnopodlaskiej w latach 1985-1994. Not. Orn. 35: 297-308. 

70. Pugacewicz E. 1995. Stan populacji orlika grubodziobego (Aquila clanga) w Kotlinie 

Biebrzańskiej w latach 1989-1993. Not. Orn., 36: 311-321. 

71. Pugacewicz E. 1995. Stan populacji puchacza (Bubo bubo) na Nizinie 

Północnopodlaskiej w latach 1984-1994. Not. Orn. 36: 311-321. 

72. Pugacewicz 2000. Wysoka liczebność srokosza Lanius excubitor w Kotlinie 

Biebrzańskiej w 1997 roku. Not. Orn., 41: 176-179. 

73. Pugacewicz E. 2002. Liczebność i rozmieszczenie dubelta Gallinago media na Nizinie 

Północnopodlaskiej w latach 1976-2000. 

74. Pugacewicz E. 2004. Dolina Biebrzy. [W:] Sidło, Błaszkowska, Chylarecki. Ostoje 

ptaków o randze europejskiej w Polsce. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony 

Ptaków. Warszawa. 

162

75. Pugacewicz E. Zub K. 1999. Liczebność, rozród oraz pokarm sowy błotnej Asio 

flammeus w Kotlinie Biebrzańskiej. Not. Orn. 40: 69-77. 

76. Pugacewicz E., Kowalski J. 1997. Pierwsze w XX w. lęgi czapli białej Egretta alba w 

Polsce. Not. Orn. 38: 323-325. 

77. Pugacewicz E. 1998. Gniazdowanie wąsatek Panurus biarmicus w Kotlinie 

Biebrzańskiej. Not. Orn. 39: 77-90. 

78. Pytel A. 2006. Kierunki rozwoju obszarów przyrodniczo cennych (na przykładzie 

Biebrzańskiego Parku Narodowego). Praca magisterska. Wydział Gospodarki 

Przestrzennej. WyŜsza Szkoła Finansów i Zarządzania. Białystok. 

79. Ramotowska K. 2006. Trendy rozwojowe turystyki i związane z nimi oczekiwania 

wobec Parku. Materiały z konferencji ,,Biebrzański Park Narodowy w 

zrównowaŜonym rozwoju’’. Biebrzański Park Narodowy, Osowiec Twierdza. 

80. Raport Komisji Faunistycznej. 1993. 

81. Raport Komisji Faunistycznej. 1998. 

82. Sieńko A. 2005. Wiadomości ogólne o Biebrzańskim Paku Narodowym. [W:] Dyrcz i 


Twierdza. 

83. Sterzyńska M., Lesiński G. 1999. Plan Ochrony Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Operat: Ochrona fauny. Maszynopis, BPN. 

84. Szkiruć Z., Szulczewska B., Brzezicki M., Głowacka I., Jaros H., Jaroszewski T., 

Kaftan J., Matuszkiewicz A., Pioruńska K., Skalmowski W. 1992. Biebrzański Park 

Narodowy. Plan Ochrony, NFOŚ i WWF, Warszawa, maszynopis. 

85. Szymańska H. 2005. Glony. [W:] Dyrcz i Werpachowski (red.). Przyroda 

Biebrzańskiego Parku Narodowego. Osowiec-Twierdza. 

86. Tomek A., Krzemień M.P. 1970. Orzeł przedni na „Czerwonym Bagnie”. Chrońmy 

przyrodę ojczystą 26: 39-42. 

87. Tomiałojć L. 1980. Kombinowana odmiana metody kartograficznej do liczenia 

ptaków lęgowych. Not. Orn. 21 (1-4): 33-54. 

88. Tomiałojć L. Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski: rozmieszczenie, liczebność i 

zmiany. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura”, Wrocław. 

89. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 

880 z późn. zm. 

90. Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jednolity). Dziennik 

Ustaw z 2004 r. Nr 204 poz. 2086. 

163

91. Wanat M. 2005. Ryjkowce (Coleoptera: Curculionoidea bez Scolytinae) 

Biebrzańskiego Parku Narodowego i jego otuliny. [W:] Dyrcz i Werpachowski (red.). 

Przyroda Biebrzańskiego Parku Narodowego. Osowiec-Twierdza. 

92. Werpachowski C. 2005. Świat roślin naczyniowych Kotliny Biebrzy i Biebrzańskiego 

Parku Narodowego. [W:] Dyrcz i Werpachowski (red.). Przyroda Biebrzańskiego 

Parku Narodowego. Osowiec-Twierdza. 

93. Witkowski A., Wiśniewolski W. 2005. Ryby i minogi Biebrzy, jej starorzeczy i 

dopływów. [W:] Dyrcz i Werpachowski (red.). Przyroda Biebrzańskiego Parku 

Narodowego. Osowiec-Twierdza. 

94. Witkowski J., Dyrcz A., Lontkowski J., Stawarczyk T. 1999. Ptaki Aves. [W]: 

Sterzyńska M., Lesiński G. (red.). Plan Ochrony BPN. Operat: Ochrona fauny. 

Maszynopis, BPN. 

95. Włodarczak 1999. Rozmieszczenie i liczebność polskiej populacji biegusa zmiennego 

Calidris alpina schinzii. Not. Orn. 40: 45-49. 

96. Wojtulewicz M. 2004. Dynamika liczebności, migracje i pokarm wilka (Canis lupus) 

w wybranych rejonach Biebrzy. Praca magisterska. Wydział Leśny SGGW, Warszawa 

i Zakład Badania Ssaków PAN, BiałowieŜa. 

97. Wróblewski W. 2000. Wpływ dróg publicznych na śmiertelność kręgowców w 

Biebrzańskim Parku Narodowym – kierunki działań ochronnych. Praca magisterska. 

Uniwersytet w Białymstoku. 

98. śurek S. 2005. Rzeźba i budowa geologiczna Doliny Biebrzy. [W:] Dyrcz i 


Twierdza. 

164

Spis map: 

Mapa 1. Podział administracyjny Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Mapa 2. Obszar objęty projektem na tle obszarów chronionych w dolinie Biebrzy. 

Mapa 3. Struktura własności gruntów w granicach Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Mapa 4. Struktura uŜytkowania gruntów w granicach Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Mapa 5. Techniczna infrastruktura liniowa w Biebrzańskim Parku Narodowym 

Mapa 6. Dostęp publiczny na obszarze Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Mapa 7. Obszary objęte dotacjami finansowymi, stan na 2007 r.. 

Mapa 8. Geologia Biebrzańskiego Parku Narodowego i terenów przyległych. 

Mapa 9. Gleby Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Mapa 10. Sieć hydrograficzna i struktury pomiaru poziomu wód na obszarze Biebrzańskiego 

Parku Narodowego. 

Mapa 11. Typy zasilania hydrologicznego na obszarze Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Mapa 12a. Powierzchnie, transekty i punkty monitoringowe na obszarze Biebrzańskiego 

Parku Narodowego, Bagno Ławki. 

Mapa 12b. Powierzchnie, transekty i punkty monitoringowe na obszarze Biebrzańskiego 

Parku Narodowego, basen dolny. 

Mapa 12c. Powierzchnie, transekty i punkty monitoringowe na obszarze Biebrzańskiego 

Parku Narodowego, basen środkowy. 

Mapa 12d. Powierzchnie, transekty i punkty monitoringowe na obszarze Biebrzańskiego 

Parku Narodowego, basen górny. 

Mapa 13a. Zbiorowiska roślinne Biebrzańskiego Parku Narodowego – basen dolny. 

Mapa 13b. Zbiorowiska roślinne Biebrzańskiego Parku Narodowego – basen środkowy. 

Mapa 13c. Zbiorowiska roślinne Biebrzańskiego Parku Narodowego – basen górny. 

Mapa 14. Lokalizacja obszaru referencyjnego. 

Mapa 15. Obszary na obszarze Biebrzańskiego Parku Narodowego wymagające zabiegów z 

punktu widzenia potrzeb ochrony wodniczki 

165

166

5. ZAŁĄCZNIKI 

167

168

Spis załączników 

Załącznik 1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 września 1993 r. w sprawie utworzenia 


Załącznik 2. Standardowy formularz danych Obszaru Natura 2000. Dolina Biebrzy 

PLH200008. 

Załącznik 3. Standardowy formularz danych Obszaru Natura 2000. Ostoja Biebrzańska 

PLB200006. 

Załącznik 4. Dokument zgłaszający Biebrzański Park Narodowy jako obszar Ramsar. 

Załącznik 5. Pozwolenia ustawowe i licencje na obszarze BPN, otuliny i w jego najbliŜszym 

sąsiedztwie 

Załącznik 6. Zasady udostępniania Biebrzańskiego Parku Narodowego w celach 

turystycznych. 

Załącznik 7. Publikowane i niepublikowane źródła danych dotyczące przyrody 


Załącznik 8. Chronione gatunki roślin stwierdzone na terenie Biebrzańskiego Parku 

Narodowego. 

Załącznik 9. Lista gatunków ssaków Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Załącznik 10. Lista gatunków ptaków Kotliny Biebrzańskiej. 

Załącznik 11. Lista gatunków płazów i gadów Biebrzańskiego Parku Narodowego. 

Załącznik 12. Średnie wieloletnie liczebności poszczególnych gatunków ptaków 

zatrzymujących się na rozlewiskach Biebrzy w wyróŜnionych odcinkach czasowych sezonu 

wiosennego w latach 1990-1992 

Załącznik 13. Baza noclegowa Biebrzańskiego Parku Narodowego i jego okolic (stan na 2009 

r.). 

169

Plan zarządzania dla obszaru Biebrzański Park Narodowy

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?