cylchgrawn

Cadwyn_16pp_47.qxd 27/5/04 10:20 am Page 1 

Rhifyn 47 Haf 2004 

Am ddim/Free 

Y cylchgrawn i siaradwyr a dysgwyr 

The magazine for Welsh 

y Gymraeg 

speakers and learners 

CYD 

Tudalen/Page 3 

Penwythnos Cyd ar y cyd â Nant 

Gwrtheyrn 


Enillydd Cystadleuaeth Merched y 

Wawr 


Cymru _ Cuba (llun y clawr) 


Enillydd Tlws Coffa Robina 


Eisteddfod Genedlaethol Cymru 

Tudalen/Page 10/11 

Penwythnos Cyd Glan-llyn 

Cyhoeddir 15,000 o Cadwyn 

Cyd bedair gwaith y 

flwyddyn fel arfer. Cyfle 

gwych i hysbysebu 

BWRDD 

YR IAITH 

GYMRAEG 

WELSH 

LANGUAGE 

BOARD


ad 

Llywydd Anrhydeddus 

Yr Athro Bobi Jones 

Cadeirydd 

Mary Burdett-Jones 

Is-Gadeirydd 

Kathryn Hughes 

Trysorydd 

Emyr-Wyn Francis 

Ysgrifennydd Cyffredinol a Chadeirydd yr Is-Bwyllgor 

Marchnata a Chyhoeddi 

Glyn Saunders-Jones 

Rheolwr Swyddfa 

Jaci Taylor (01970) 622143 e-bost: jct@aber.ac.uk 

Rheolwr y Gogledd a’r Canolbarth 

Rhodri Francis (01970) 628599 e-bost: rhf@aber.ac.uk 

Rheolwr y De 

Martin Davies (01554) 776587 e-bost: davieswizlet@aol.com 

Swyddfa Cyd Office 

10 Maes Lowri, Aberystwyth, Ceredigion 

SY23 2 AU 

Ffôn/Ffacs: 01970 622143 

e-bost: cyd@aber.ac.uk 

y we: www.aber.ac.uk/cyd 

Mae Cadwyn Cyd yn ymddangos bedair gwaith y flwyddyn. 

Dyddiadau cyhoeddi arferol: Mawrth, Mehefin, Medi, Tachwedd 

Mae Cyd yn elusen gofrestredig rhif 518371. 

Cefnogir gwaith Cyd gan Fwrdd yr Iaith Gymraeg. 

Cyhoeddwyd gan/Published by: Cyd, 10 Maes Lowri, Aberystwyth, 

Ceredigion SY23 2AU. 

Argraffwyd a dyluniwyd gan/Printed and designed by: Cambrian Printers 

Swyddog Datblygu newydd Cyd yn Sir 

Gaerfyrddin a Chwm Tawe yw John Dixon. 

Mae John o Gaerdydd yn enedigol, a dysgodd 

e'r Gymraeg yn y 70au cynnar. 'Roedd e'n byw 

yn Ninas Powys, ym Mro Morgannwg, tan 1991, 

pan symudodd e a'i deulu i fyw yn ardal 

Llanpumsaint. Tan yn ddiweddar, bu'n 

gweithio i gwmni ymgynghori rhyngwladol, ond 

mae bellach yn gweithio’n rhan amser i Cyd a rhan amser ar 

ei liwt ei hun fel ymgynghorydd. Mae hefyd yn gwneud 

rhywfaint o gyfieithu, ac yn diwtor dosbarth Cymraeg i 

Oedolion yn Alltwalis. Mae ei wraig Fran hithau wedi 

dysgu'r Gymraeg trwy gwrs Wlpan, hefyd yn y 70au, ac mae 

ganddynt dri o blant. 

Mae e wrthi ar hyn o bryd yn cwrdd â'r gwahanol grwpiau 

ac aelodau Cyd yn ei ardal, ac yn gobeithio cychwyn 

grwpiau newydd yn y dyfodol agos hefyd. Mae'n bwriadu 

cyd-weithio yn agos gyda'r gwahanol fentrau iaith er mwyn 

gwneud y gorau o'r adnoddau prin sydd ar gael. 

2 

Gair o’r Gadair 

Parch ar y ddwy ochr yw’r allwedd i’r berthynas 

rhwng y gymuned Gymraeg a’r dysgwyr. Nod Cyd 

yw integreiddio dysgwyr yn y gymuned honno yn 

hytrach na’u cymathu. Mewn traethawd prifysgol 

diffiniodd Cynog Dafis integreiddiad drwy ddweud 

bod ‘unigolyn (neu deulu) yn cymryd ei le’n 

esmwyth, heb dyndra na gwrthdaro o bwys, mewn cymdeithas y daw iddi o’r 

tu allan, ond heb o anghenraid golli ei wahanolrwydd na’r priodoleddau a’i 

gwnâi’n bosibl ei adnabod fel “dyn d˘ad” (neu “deulu d˘ad”)’. 

Mae Cynog Dafis yn diffinio cymathiad fel ‘[p]roses fwy radicalaidd o 

dipyn, sef bod y dyfodiad yn mewnoli gwerthoedd a phriodoleddau y 

gymdeithas sy’n ei dderbyn, i’r fath raddau fel iddo ddod yn fwyfwy anodd 

ei adnabod fel person a darddodd o gymdeithas arall. Gellir cael graddau o 

gymhathiad (sic); go anaml, os o gwbl, y cwblheir yr ail broses gyda 

dyfodiad o oedolyn.’ 

Nod Cyd yw integreiddio, sydd nid yn unig yn fwy realistig ond hefyd yn 

cydnabod bod gan y dysgwr rywbeth i’w gyfrannu i’r gymuned Gymraeg. 

Yn ôl un tiwtor beth mae dysgwyr yn ei roi iddi hi yw eu gobaith a’u hyder 

ynglfln â dyfodol yr iaith Gymraeg. Gan fod y gymuned Gymraeg yn 

datblygu’n gyflym gyda phobl yn symud mwy gyda’u gwaith, mae’n haws i 

ddysgwyr gael eu derbyn. Mae’r dysgwyr yn awyddus iawn i fod yn rhan 

o’r prosiect cenedlaethol o adfer yr iaith Gymraeg ym mhob rhan o Gymru. 

Cyfrannu a derbyn. Fe roddodd y diweddar Tudor Henson, a oedd wedi 

dysgu Cymraeg yn eithriadol o dda ei hunan, lawer drwy siarad â dysgwyr 

ar Gynllun Pontio Cyd. Fe gafodd gymaint o bleser wrth wneud fel y 

rhoddodd ei weddw, Nia Henson, rodd o £250 i gangen Cyd Aberystwyth er 

cof amdano. Mae rhoddion fel hyn yn galonogol iawn i ni ac rydym yn 

ddiolchgar iawn iddi. 

Braf yw cael cyfle i ddiolch hefyd i Ann Jones sydd wedi ymddeol fel 

Ysgrifennydd Cangen Cyd Aberystwyth ar ôl blynyddoedd lawer o 

wasanaeth i Cyd gyda chefnogaeth ei g˘r Gwyn. Wedi byw am flynyddoedd 

yn Llundain, doedd Ann ei hunan ddim yn hyderus wrth siarad Cymraeg ond 

mae gwirfoddoli gyda Cyd wedi ei helpu hi hefyd. Mae Ann wedi 

trosglwyddo’r gwaith yn llwyddiannus iawn i Linda Gay ac eraill. 

A hoffech fod yn Ymddiriedolwr Cyd? Mae angen Trysorydd arnom, ac 

rydym yn awyddus i gael pobl o wahanol rannau o Gymru. Os ydych yn 

fodlon teithio i Aberystwyth ar gyfer cyfarfodydd tua pum gwaith y 

flwyddyn (telir treuliau), cysylltwch â ni a dywedwch pa sgiliau a phrofiad 

sydd gennych i’w cynnig. 

A Word from the 

Chair 

Respect on both sides is the key to the relationship between the Welshspeaking 

community and the learners. Cyd’s aim is to integrate learners 

into that community rather than to assimilate them. In a university thesis 

Cynog Dafis defined integration as ‘an individual (or a family) taking his or 

her (or its) place comfortably, without tension or significant conflict, in a 

society to which he or she (or it) comes from outside, without necessarily 

losing his or her (or its) distinctness or the characteristics which make it 

possible to recognize him or her (or it) as a ‘newcomer’ (or ‘newcomer 

family’). 

Cynog Dafis defines assimilation as ‘a much more radical process, whereby 

the incomer internalizes the values and characteristics of the society which 

accepts him or her, to such a degree that it becomes more and more difficult 

to recognize him or her as someone who comes from another society. There


are degrees of assimilation; only rarely, if at all, is the second process 

completed in the case of an adult.’ 

Cyd’s aim is integration, which is not only more realistic but also 

recognizes that the learner has something to contribute to the Welshspeaking 

community. According to one tutor what learners give her is 

their hope and faith in the future of the Welsh language. As the Welshlanguage 

community is itself changing fast as people move about more 

with their work, it is easier for learners to be accepted. Learners are 

eager to be part of the national project of restoring the Welsh language in 

every part of Wales. 

Contributing and receiving. The late Tudor Henson, who had learnt 

Welsh exceptionally well himself, gave a great deal by talking to learners 

on Cyd’s Bridging Scheme. He gained so much pleasure from it that his 

widow, Nia Henson, gave a gift of £250 to the Aberystwyth branch of Cyd 

in his memory. Such gifts are very encouraging to us and we are very 

grateful to her. 

I am glad to have this opportunity to thank also Ann Jones who has retired 

as Secretary of the Aberystwyth branch of Cyd after many years of service 

with the support of her husband Gwyn. Having lived for years in London, 

Ann was not very confident when speaking Welsh and voluntary work with 

Cyd has helped her as well. Ann has transferred the work very 

successfully to Linda Gay and others. 

Would you like to be a Trustee of Cyd? We need a Treasurer, and we are 

keen to have people from different parts of Wales. If you are willing to 

travel to Aberystwyth for meetings about five times a year (we pay 

expenses), do get in touch with us and tell us what skills and experience 

you have to offer. 

Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol 

Cyd 

Annual General Meeting 

Gorffennaf 24 July 2004 

Yr Hen Goleg, Aberystwyth 

Cofiwch fod pob Cefnogwr Cyd â’r hawl i bleidleisio 

Remember that every Cyd Supporter has the right to vote 

PWYSIG 

Nid yw grwpiau sydd heb dalu’r tâl cofrestru cangen yn 

cael eu diogelu gan yswiriant Cyd. Cofrestrwch nawr! 

IMPORTANT 

Groups which have not paid their branch registration fee 

are not covered by Cyd insurance. Register now! 

PENWYTHNOS CYD AR Y CYD Â 

NANT GWRTHEYRN 

29 – 31 Hydref 2004 

Taith Gerdded ac Arferion Calan Gaeaf gyda Twm Elias 

Ysgrifennu Creadigol gydag Eleri Llywelyn Morris 

Gwersi Cymraeg bore Sadwrn a bore Sul 

£95 llety llawn 

£75 hunanddarpar gan gynnwys swper nos Wener 

Am fanylion pellach a ffurflen archebu cysylltwch â 

Rhodri Francis 01970 628599 rhf@aber.ac.uk 

neu Jaci Taylor 01970 622143 jct@aber.ac.uk 

Ysgoloriaeth Dan Lynn James 2004 

Cafodd y bobl ganlynol (following people) ysgoloriaeth eleni – 

llongyfarchiadau (congratulations) i bob un ohonoch chi (to each one of 

you). 

Anne Holly £150, Helen Evans £50, Siân Lewis £50, Ian Debeddyn £50, 

Helen Gwyddanes £50, Mrs Margaret Lowe £50, Lavern Bailey £50, 

Rebecca Edwards £50 

Dyma ddau o’r llythyrau o ddiolch mae Cyd wedi’u derbyn. Here are 

two of the letters of thanks Cyd has received. 

Annwyl Cyd, 

Diolch yn fawr iawn am eich llythyr. Rydw i’n ddiolchgar 

iawn i’r panel. Rydw i’n edrych ymlaen at y cwrs. Dyma 

lun ohono i. Yn gywir iawn Anne Holly, Aberystwyth 

Bydd Anne yn mynd ar gwrs Cymraeg yn Llanbedr Pont 

Steffan am 8 wythnos yn yr haf. 

Annwyl Cyd 

Diolch yn fawr am eich llythyr chi am Ysgoloriaeth Dan Lynn James. 

Dan ni wedi cysylltu â Nant Gwrtheyrn. Mae ’na le ar y cwrs i’r ddau 

ohonon ni (for both of us), felly dan ni’n edrych ymlaen at fynd. Yn 

gywir iawn Ian Debeddyn a Helen Gwyddanes 

Caernarfon 

Mae Ian a Helen yn mynd ar gwrs ysgythru 

sychbwynt (dry point etching) drwy gyfrwng 

y Gymraeg yn yr haf. 

3


G˘yl Merched y Wawr 2004 

Cystadleuaeth y Dysgwyr - paratoi tâp rhwng 5 a 10 

munud gydag Aelod o Ferched y Wawr yn holi. 

Mike Hughes oedd y beirniad, enillydd gwobr “Tlws y 

Dysgwyr”, Eisteddfod Genedlaethol Maldwyn a’r Gororau. 

Dwedodd mai’r rhai mwyaf llwyddiannus oedd y dysgwyr sy’n 

ymdoddi i’r gymdeithas trwy ymaelodi â gwahanol fudiadau ac 

yn gwneud defnydd cyson o’r iaith. 

Yn fuddugol Nick Dunkley, holwraig Medi James, 

Cangen Tal-y-bont, Ceredigion 

Sgwrs gwbl naturiol rhwng dwy sy’n casglu a pharatoi 

deunydd i’r Papur Bro. Trafodwyd natur yr erthyglau a 

gasglwyd, pwy sy’n gyfrifol am beth, o ble maen nhw’n cael 

erthyglau/newyddion o fis i fis, a’r profiad o ddefnyddio y 

camera digidol. Roedd yn ceisio meddwl am ffyrdd o ddenu 

dysgwyr i fod yn rhan o’r broses o baratoi papur bro a denu 

cynulleidfa o ddarllenwyr newydd. Mae’n canmol cefnogaeth 

y Cymry Cymraeg ac yn diolch iddynt am eu cefnogaeth. 

Yr 2il oedd Jane Greene, yr holwraig oedd Stella 

Treharne, Cangen Pont-y-berem 

Roedd Jane yn sôn am ei chefndir. Dechreuodd ddysgu 

Cymraeg ar y cwrs WLPAN yn 2000 yn Llanelli. Er bod ei 

thad a’i mam yn siarad Cymraeg fel iaith gyntaf cafodd hi a’i 

brawd eu magu yn ddi-Gymraeg yn Nyfnaint. Mae’n manteisio 

ar bob cyfle i siarad Cymraeg â’i phlant sy’n mynychu yr 

Ysgol Gynradd yn y Tymbl, sy’n rhugl yn y Gymraeg. Mae’n 

gweithio yn Cwtsh y Gloyn, lle mae cael cyfle i gwrdd â llawer 

o bobl a phlant a thrafod llyfrau Cymraeg. 

Y 3ydd oedd Linda Gay, yr holwraig oedd Mary Thomas, 

Cangen Rhydypennau 

Cafwyd hanes y teulu’n symud i ardal Aberystwyth ar ddiwedd 

y 70au oherwydd gwaith ei g˘r. Dyna pryd y dechreuodd 

ddysgu Cymraeg. Yn 1996 symudon nhw i Gaergrawnt a byw 

yno am 5 mlynedd ond roedd hiraeth arnynt a dychwelyd yn ôl 

i Bow Street. Hi yw Ysgrifenydd Cangen Cyd Aberystwyth ac 

mae’n trefnu rota o siaradwyr rhugl i ddwad i sgwrsio efo’r 

dysgwyr. Mae’n falch o’r cyfle i sgwrsio yn Gymraeg efo’i 

chymdogion a’r siopwyr yn ei bro. 

MERCHED Y WAWR A CHLYBIAU GWAWR 

MUDIAD CENEDLAETHOL I FERCHED CYMRU 

1 Pwy yw Merched y Wawr? 

Merched o bob oedran 

Croeso cynnes i ferched sy'n dysgu Cymraeg i ymuno. 

2. Ble mae'r canghennau? 

Mae dros 275 o ganghennau a chlybiau yng 

Nghymru, ac yn sicr mae cangen 

neu glwb lleol i chwi. Cysylltwch â'r Ganolfan 

Genedlaethol am fwy o fanylion ar y rhif ffôn 

canlynol 01970 611661 

3. Pryd mae'r clybiau a'r canghennau yn cyfarfod? 

Unwaith y mis gan amla er mae llawer o 

weithgareddau ychwanegol yn cael ei 

cynnal yn ystod y flwyddyn. 

4. Beth mae nhw'n wneud? 

Pob math o bethau! - Coginio, crefftau, ciniawa, 

teithiau, chwaraeon, darlithiau, cynorthwyo 

elusennau eraill, canu, cwisiau, pryd ar glud - CHI 

fydd yn penderfynu. 

5. Pam ddylwn i ymuno? 

Dyma gyfle i gymdeithasu a gwneud rhywbeth 

cadarnhaol trwy gyfrwng y Gymraeg. Dyma gyfle i 

hyrwyddo Cymreictod yn eich ardal chi a chael 

hwyl wrth wneud hynny. 

6. Mae Merched y Wawr yn ymgyrchu dros 

hawliau'r iaith Gymraeg a hawliau merched. 

Maent yn: 

cyhoeddi cylchgrawn ‘Y Wawr’ 

wedi sefydlu ysgolion meithrin 

cefnogi yr ymgyrchoedd dros S4C a Deddf Iaith 

Coffâu'r Dywysoges Gwenllian 

adnewyddu tfl'r anabl yn Nant Gwrtheyrn 

codi arian at gancr y fron 

cefnogi gwragedd fferm Cymru 

tapio casetiau ar gyfer y deillion 

addysgu am warchod ein amgylchedd 

7. Mae llawer iawn o ddysgwyr sy’n ymuno â 

Merched y Wawr yn mwynhau cymdeithasu. 

Beth am ymuno yn yr hwyl? 

Cysylltwch â Canolfan Genedlaethol Merched y 

Wawr, Stryd yr Efail, 

Aberystwyth, Ceredigion SY23 1JH 

Ffôn: 01970 611661 Ffacs: 01970 626620 

Mike Hughes, Nic Dunkley, Medi James 

4


T a i t h f e i c i o C y m r u - C u b a 

Mae Jenny Pye newydd ddod yn ôl o Cuba lle mae hi wedi 

seiclo dros 1,000 milltir mewn 15 diwrnod o un pen Cuba 

i’r llall. Roedd chwech ohonyn nhw’n seiclo ac maen nhw 

wedi codi chwe mil o bunnoedd i brynu offer meddygol i’r 

wlad. Roedd pawb wedi talu eu costau eu hunain yn 

ogystal â chodi o leiaf £500 yr un tuag at yr achos. Roedd 

Cymdeithas Cymru-Cuba yn helpu i drefnu’r daith. Dyma 

rai o’r pethau fydd Jenny yn eu cofio fwya: 

Y peth anodda: y gwres mawr (35ºC) ar ganol dydd – 

chwys domen ac yn methu seiclo am bedair awr 

Y peth hawdda: cael llety ar ddiwedd y dydd – llawer o 

bobl yn cynnig stafell a bwyd mewn ‘casa’ yn rhad iawn 

Y peth mwya rhyfeddol: trafnidiaeth – hen geir mawr 

Americanaidd, loris a bysys hen iawn yn llawn dop efo 

pobl, motobeics a seicars, beiciau’n cario’r teulu cyfan, cert 

a cheffyl neu ych, tacsi beic 

Y peth mwya diddorol: crocodeils – mewn fferm y tu ôl 

i ffens – diolch byth! 

Y bwyd gorau: y ffrwythau – llawer o fananas, afal pîn, 

orennau, mango, cnau coco, guanabana, a chirimoya 

Y diod rhata: ‘guayabo’ – diod oer braf o sudd siwgr cân 

am hanner peso (un geiniog) wrth ochr y ffordd 

Y profiad gorau: diwrnod rhydd yng nghanol y daith i 

wneud deifio sgwba, gweld pysgod o bob siâp, maint a lliw 

Y profiad gwaetha: y tîm cefnogi yn colli goriadau y car 

yn y môr wrth snorclio 

Y braw mwya: broga a choesau hir iawn ganddo yn 

sboncio pum medr oddi ar wal ac yn glanio arna i! 

Y peth mwya poenus: llosg haul ar y clustiau, y trwyn, y 

gwefusau, a’r dwylo hyd yn oed 

Y pethau gorau am Cuba: Pobl gyfeillgar, bywyd 

hamddenol, gwlad hardd, dim glaw (yn y tymor sych) 

Y peth gwaetha: crancod mawr coch ar draws y ffordd 

ymhobman – sawl pynctiar, a chael crancod i swper! 

Y teimlad brafia: cyrraedd Maria la Gorda ar ben y daith 

ac ymlacio ar draeth o dywod aur dan y coed palmwydd a 

nofio ym Môr y Caribi – braf iawn! 

GEIRFA 

Hugo 

Dafydd 

Jenny 

Tom 

o un pen i’r llall 

offer meddygol 

chwys domen 

trafnidiaeth 

llawn dop 

ych 

cnau coco 

diwrnod rhydd 

tîm cefnogi 

goriadau 

llosg haul 

crancod 

coed palmwydd 

from one end to the other 

medical equipment 

all of a sweat 

transport 

full to bursting 

oxen 

coconut 

free day 

back-up team 

keys 

sunburn 

crabs 

palm trees 

Tom, Dafydd, Iain, Veron, Hugo, Jenny, Francisco 

(meddyg yn Cuba) Sam a Charles (tîm cefnogi) 

5


TAITH GERDDED GREGYNOG 

Cynhaliwyd y daith ddiweddara yng Nghregynog ar 3 Ebrill 2004. Roedd rhagolygon y tywydd wedi addo diwrnod 

ofnadwy, felly roedd hi’n syndod gweld saith o bobl yn y maes parcio. Er ei bod yn bwrw glaw, roedd pawb yn edrych 

ymlaen at gerdded yn yr awyr iach ac ymarfer eu Cymraeg. Penderfynon ni wneud taith fer yn y bore a chyrraedd yn ôl i’r 

maes parcio erbyn amser cinio. Penderfynwyd cerdded mewn cylch i'r gogledd o 

Gregynog. Ar ôl cychwyn gwlyb roedd y tywydd yn gwella ac roedd y rhan fwyaf 

o’r daith yn sych – dan ni'n gallu siarad mwy o Gymraeg pam y mae hi’n braf!! 

Cawson ni ginio ger yr ardd dd˘r – roedd y blodau yn ddiddorol a hardd, ond cyn 

i ni orffen ein brechdanau, dechreuodd hi fwrw glaw eto. Penderfynodd pawb fynd 

adre, diolch i Josie Thomas am arwain y daith. Er hynny, roedden ni'n meddwl y 

basai'r tywydd yn gwella eto, a phenderfynon ni gerdded i Fwlch-y-Ffridd (heb 

fap, yn anffodus). Stopiodd y glaw ac roedd pawb yn mwynhau’r daith; roedd hi'n 

dal yn sych pan gyrhaeddon ni Fwlch-y-Ffridd. Ar y ffordd yn ôl, roedd hi'n 

arllwys y glaw – beth bynnag, roedd pawb wedi mwynhau ac roedden ni wedi cael 

cyfle i ymarfer ein Cymraeg! 

G E I R F A 

Keith a Margaret Teare, Llanidloes 

Cynhaliwyd y daith ddiweddara 

Er ei bod yn bwrw 

Yn edrych ymlaen at 

awyr iach 

Penderfynwyd cerdded 

Y basai’r tywydd 

the most recent walk was held 

even though it was raining 

looking forward to 

fresh air 

it was decided to walk 

that the weather would 

C E R D D E D Y N S I R F A E S Y F E D 

Fel arfer dan ni'n cerdded yn Sir Drefaldwyn, ond weithiau yn rhywle arall. Ar 6 Mawrth 2004 roeddem ni’n cerdded 

yn Sir Faesyfed _ yn Fforest Clud (Radnor Forest) a Dyffryn Casgob. Mae’r llun yn dangos y criw yn mwynhau eu 

cinio ar ôl taith y bore. Cyn i ni orffen ein cinio, roedd hi'n bwrw cenllysg (raining hailstones) – dim ond cawod 

(shower). Ar y ffordd yn ôl, aethon ni i weld Eglwys Sant Mihangel, Casgob. Roedd yno wybodaeth ynglfln â chwedl 

Draig y Fforest Clud _ diddorol iawn. Diolch i Stuart Pettifer am daith ardderchog. 

Keith a Margaret Teare, Llanidloes 

6


Cyflwyno Tlws Coffa Robina 

Mewn seremoni urddasol a gynhaliwyd yn ystod 

Eisteddfod Gadeiriol Crymych ar Fai 15fed. 

cyflwynwyd Tlws Coffa er cof am Robina Elis 

Gruffydd. Yn dilyn colli Robina yn Nhachwedd 2002, 

agorwyd Cronfa Goffa yn ei henw gan Fenter Iaith Sir 

Benfro, Cynllun Ogam a Cyd Bro’r Preseli. Crëwyd 

y Tlws gan Wynmor Owen, Trefdraeth, ac eleni oedd 

y tro cyntaf i’r Tlws gael ei gyflwyno 

Nod y Tlws yw hyrwyddo a gwobrwyo cyfraniadau i’r 

meysydd hynny yr oedd Robina’n ymddiddori 

ynddynt ac yn poeni amdanynt, sef yr Iaith Gymraeg, 

Dysgu Cymraeg, y Diwylliant Cymraeg, Lles yr 

Amgylchedd, Byd Natur a Chadwraeth. 

Dyfarnwyd mai Dilys Parry oedd yn fuddugol ac fe 

gyflwynwyd y Tlws iddi gan Dyfed Elis Gruffydd. 

Yn ogystal â derbyn y Tlws Coffa sydd i’w gadw am 

flwyddyn, derbyniodd Dilys Parry fedal arian a wnaed 

gan Gemwaith Rhiannon, Tregaron, i’w gadw’n 

barhaol yn tystio iddi dderbyn yr anrhydedd hwn. 

Mae Mrs. Dilys Parry wedi rhoi oes o wasanaeth i 

ddysgu Cymraeg i blant ac oedolion yn ardal 

Hwlffordd. Bu’n gefnogol i fudiadau Cymraeg 

Hwlffordd a’r cylch megis y Cymrodorion, Merched y 

Wawr, Cyd ac ati. Mae hefyd wedi bod yn cyfieithu i 

gyrff fel Awdurdod Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro 

a’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, gan wneud hynny 

yn raenus ac yn ddealladwy. Mae ganddi ddiddordeb 

hefyd yn amrywiaeth cyfoethog byd natur Sir Benfro, 

ac fel aelod o Gymdeithas Edward Llwyd arweiniodd 

nifer o deithiau’r Gymdeithas honno. 

Taith Gerdded Gyntaf Clwb 

Cerdded Cyd, Caerdydd 

Aeth Clwb Cerdded Cyd Caerdydd ar ei daith gyntaf ar nos 

Lun, 10 Mai i’r Wenallt y tu allan i Gaerdydd. I’r rhai sy ddim 

yn gyfarwydd â Chaerdydd, y Wenallt yw’r allt tua’r gogleddorllewin 

os ydych chi ym Mharc Bute yng nghanol y ddinas, 

yr allt sydd ar y gorwel gyda’r mastiau microdon. 

Daeth chwech ohonon ni ar y daith i weld y clychau gleision 

yn y coedwig, ac yn wir, roedd llawr y goedwig yn orchudd 

glas ohonyn nhw. 

Treulion ni tua awr a hanner yn crwydro yn y goedwig, yn 

mwynhau’r blodau a’r coed – y fedwen, y dderwen, yr onnen 

a llu o goed eraill. Er bod y tir o dan draed braidd yn llithrig 

ar ôl yr holl law yr ydyn ni wedi ei gael yn ddiweddar, wnaeth 

neb gwympo. 

Roedd hi’n braf iawn dianc o’r ddinas brysur am ychydig i fod 

mewn lle tawel, i glywed yr adar yn canu ac i anadlu’r aer pur 

sydd heb ei lygru gan fwg ceir – fe allai rhywun fynd yn gaeth 

i aer fel hwn! 

Wedi gadael y goedwig, penderfynon ni fynd am ddiod mewn 

tafarn gerllaw. Tafarn to gwellt ydy’r Traveller’s Rest, ac 

mae’n hen iawn, gyda nenfydau isel, sy ddim yn arbennig o 

ddiogel os ydych ch’n chwech troedfedd pump modfedd fel fi 

– ow! 

Diolch yn fawr iawn i Siân Ifan am drefnu’r daith i ni, ac am 

iddi ein colli ni sawl tro tra oedden ni’n chwilio am lyn 

bychan! Diolch i bawb am eu presenoldeb, diolch hefyd i 

Caddy hithau am brynu creision i ni yn y dafarn ar ddiwedd y 

daith! 

Padi Phillips 

Dyfed Elis-Gruffydd yn cyflwyno’r 

tlws er cof am Robina i Dilys Parry 

7


Cyd 

Eisteddfod Genedlaethol Cymru Casnewydd a’r Cylch 

Pabell Cyd ar y maes – this year Cyd has a tent on the Eisteddfod field 

Dewch i gael clonc a mwynhau’r gweithgareddau canlynol – call in for a chat and enjoy the following activities 

2.00 – 4.00 bob prynhawn 

Dydd Llun 

Dydd Mawrth 

Dydd Gwener 

Dydd Sadwrn 

Triniaethau amgen (alternative therapy) 

Canu Gwerin gyda Robin Campbell a’r bachyn glas 

Gweithdy serameg 

Dawnsio bola 

Pabell y Dysgwyr – Gweithgareddau Cyd 

Cwis Cyd 2003 

Dydd Llun 2.00pm Adweitheg (reflexology) gyda Lowri Gwenllian 

Meddygaeth llysieuol (herbal medicine) gyda Heather Henderson 

Dydd Iau 2.00pm Cwis Cyd – rownd derfynol (final round) Cwisfeistr – Edwyn Wiliam 

Dydd Gwener 2.00pm ‘Gamelan’ – gweithdy offerynnol – music workshop 

Mae Cyd yn 20 mlwydd oed eleni 

Dewch i ddathlu gyda ni … 

Lowri Gwenllian 

8


Y Prawf 

Stori gan Jane Black 

Dros y blynyddoedd yr oedd ffermdy Cwmllydan wedi 

nythu yng nghysgod y bryn bach rhwng y traeth a’r cwm. 

Tfl cerrig ydoedd, y muriau yn dair troedfedd o drwch. Yr 

oedd y paent ar y ffenestri sgwâr a’r drysau isel yn 

fflawiog, ac yr oedd yn amhosibl dyfalu beth oedd y lliw 

gwreiddiol. O gwmpas y ffermdy yr oedd casgliad o hen 

dractorau rhydlyd, ceir heb olwynion ac offer fferm wedi 

eu gwasgaru yma ac acw mewn gwely o ddanadl poethion. 

Ar ochr arall i’r cwm, ar y clogwyn, yn herio’r gwynt 

creulon a chwythai yn syth o Fôr Iwerddon, safai fila 

goncrid wen a adeiladwyd yn y tridegau fel tfl gwyliau, ei 

tho gwastad yn fwy addas i Sbaen na Cheredigion. 

Plygai’r planhigion yn yr ardd daclus tuag at y dwyrain fel 

pe basent yn ceisio dianc o stormydd yr hydref a ratlai 

fframwaith metel y ffenestri. 

tad y Cyrnol wedi gosod y tfl i deulu o Lundain. Yn y 

pumdegau yr oedd yn well ganddo dreulio ei wyliau yn 

Ewrop ac yn ddiweddarach yn y Bahamas ond nid oedd 

wedi gwerthu’r tfl. Yr oedd wedi ei osod yn yr haf am rent 

sylweddol heb wario llawer ar gynnal a chadw. Pan 

etifeddodd y Cyrnol Clifftops yn yr wythdegau yr oedd yn 

dal yn y fyddin a pharhaodd â’r un polisi. Ym 1992 

gadawodd y Cyrnol y fyddin ac aeth i fyw ar y stad deuluol 

yn Swydd Gaerlflr. Yn dilyn cyngor rhai o’i ffrindiau 

cyfoethog daeth yn aelod o Lloyd’s ond dewisodd syndicet 

anffodus a chollodd bopeth bron. Yr oedd rhaid gwerthu’r 

stad i gyflawni ei ymrwymiadau i Lloyd’s a phenderfynodd 

symud i Clifftops. Anwybyddai bobl eraill a oedd wedi 

ymddeol i’r ardal, ac yr oedd tanysgrifiad y clwb golff 

gryn dipyn yn llai nag yng Nghanolbarth Lloegr. 

Cewch chi ddarllen gweddill y stori hon ar wefan Cyd 

www.aber.ac.uk/cyd 

Aled Rhys oedd yr olaf o deulu a oedd wedi bod yn ffermio 

yn y cwm am fwy na phedair canrif. Nid oedd wedi ei 

addasu ei hun i’r ffordd fodern o ffermio ac o’r braidd y 

crafai fywoliaeth. Cawsai nifer o gynigion gan bobl a oedd 

yn awyddus i newid y tfl a’r ysguboriau yn fflatiau gwyliau 

a llenwi’r cwm â charafannau, ond fyddai Cwmllydan byth 

yn ystyried gwerthu’r fferm. Ei etifeddiaeth ydoedd ac yr 

oedd yn rhan o’i hunaniaeth. Pan werthasai ei dad y safle 

ar y clogwyn yn ystod y dirwasgiad, dewis rhwng hynny a 

mynd i’r wal oedd hi. Er bod hynny wedi digwydd cyn ei 

enedigaeth yr oedd Cwmllydan yn dal i deimlo yn ddig fod 

ei dad wedi colli darn o dir y teulu. 

Cartref Cyrnol Montford oedd Clifftops. Yn ystod y 

rhyfel, ac am ychydig o flynyddoedd ar ôl hynny, yr oedd 

Llun Felicity Elena Haf 

Hawlfraint Jane Black 

Gwers Yrru yng Ngheredigion 

(H = Mr Ifans, Hyfforddwr; N = Nia, Dysgwraig) 

H 

N 

H 

N 

H 

N 

H 

P’nawn da, Nia. 

P’nawn da, Mr Ifans. Siwt ych chi? 

Iawn, diolch, Nia. Bant â ni, te. Ar y groesffordd nesaf, 

tro i’r dde. 

Reit, Mr Ifans. Wps! Sori am y ‘petrol cangarw’. 

I’r dde, ddwedais i, Nia, i’r dde! 

Wps, sori eto. 

Paid â gyrru ar y palmant. Mae pobl yn cerdded yna. 

Mae’n ddanjerys. 

N O, sori, ond gwelais i Mam yn dod allan o’r siop ddillad 

newydd, gyda bag enfawr! Ydych chi’n iawn, Mr Ifans. 

Chi’n edrych braidd yn wyn? 

H Nac ydw, dw i ddim yn iawn a dw i’n gorffen y wers am 

heddiw. 

N: O diar. Wel, wela i chi’r wythnos nesaf, te, ar yr un 

amser. Hwyl nawr. 

H Hwyl! Ffiw!!! 

Jill Roberts 

9


P E N W Y T H N O S C Y D 

Fel arfer roedd y cyfle i fynd ar cwrs Cymraeg yn 

atyniadol iawn i mi ond y tro ’ma roedd o’n rhywbeth 

hollol wahanol. Nid penwythnos yn y dosbarth oedd o 

ond cyfle i ddefnyddio’r Gymraeg wrth cael hwyl yn yr 

awyr agored. 

Ar ôl swper nos Wener aeth nifer ohonon ni i’r ‘Off 

Licence’ i brynu unrhyw beth a oedd yn gryfach na 

choffi i yfed wrth fwynhau cwis Rhodri. 

Deffrôdd pawb yn gynnar (!) bore Sadwrn, cael brecwast 

ac wedyn i lan y llyn lle roedd y can˘od yn aros 

amdanon ni. Cododd y gwynt ond ar ôl tua awr roedd 

dau o’r can˘od wedi dychwelyd yn saff ond roedd rhaid 

i’r trydydd gael ei achub gan y cwch achub cyn iddyn 

nhw gyrraedd Caer! 

Ar ôl cinio roedd gwibdaith i’r Bala a chyfle i 

ddefnyddio’r iaith yn y siopau a thafarnau. Yn gyntaf 

aethon ni i’r ‘Ship’ am beint ac ar ôl gofyn am ddiod yn 

fy Nghymraeg gorau daeth yr ymateb ‘I’m sorry but I 

don’t speak Welsh’! Felly aethon ni i’r Plas Coch a chael 

dipyn o hwyl mewn awyrgylch Cymraeg. 

Nos Sadwrn ar ôl swper mawr aeth y criw i’r Eryrod, 

tafarn yn Llanuwchllyn. Roedd o’n brofiad gwerthfawr 

i glywed pawb yn y dafarn yn defnyddio’r iaith 

Gymraeg. 

Bore Sul roedden ni’n bwriadu mynd am dro ond cafodd 

o ei ganslo ar ôl i’r tywydd droi’n ddiflas. Awgrymodd 

Huw y basai’n syniad da i ddatrys nifer o broblemau fel 

maen nhw’n gwneud ar gyrsiau ‘adeiladu timau’. Roedd 

o’n bleserus iawn er gwaethaf llawer o dwyllo ac wedyn 

ymlaen i’r rhaffau dringo (nid fi wrth gwrs), yna cinio a 

ffarwelio. 

Mwynheuais y penwythnos yn fawr iawn. Roedd cyfle i 

gyfarfod â phobl o bob safon ag ymarfer yr iaith wrth 

ymlacio, a r˘an dw i’n edrych ymlaen at y cwrs yn Nant 

Gwrtheyrn. 

Cyn i mi orffen rhaid i mi ddweud diolch i Rhodri, Huw 

a thîm Glan-llyn. 

Steve Owens 

Bwy r y Tir Ad-Cadwyn CYD 24/5/04 1:42 pm Page 1 

ARDDANGOSFA 

Byw ar yTir 

datblygiad amaeth yng Nghymru 

12 MAI - 9 HYDREF 

Llyfrgell Genedlaethol Cymru 

ABERYSTWYTH 

www.llgc.org.uk 01970 632800 

Llyfrgell Genedlaethol Cymru 

The National Library of Wales 

Aberystwyth 

GEIRFA 

atyniadol 

hollol wahanol 

awyr agored 

yn gryfach na 

yn aros amdanon ni 

(g)cael ei achub 

gwibdaith 

awyrgylch Cymraeg 

cafodd o ei ganslo 

ar ôl i’r tywydd droi 

adeiladu timau 

er gwaethaf 

yn fawr iawn 

edrych ymlaen at 

EXHIBITION 

Life on the Land 

the development of agriculture in Wales 

12 MAY - 9 OCTOBER 

The National Library of Wales 

ABERYSTWYTH 

attractive 

completely different 

open air 

stronger than 

waiting for us 

be rescued 

trip 

Welsh atmosphere 

it was cancelled 

after the weather turned 

team building 

inspite of 

very much 

looking forward to 

10


GWERSYLL YR URDD, Y BALA 

Dach chi wedi sylwi pan mae dysgwyr Cymraeg yn 

ymgynnull maen nhw’n cael hwyl. Wel doedd 

Penwythnos Cyd yn Y Bala ddim yn wahanol. 

Ar ôl brecwast dydd Sadwrn mi aethon ni mewn can˘ 

ar Lyn Tegid. Pan oedden ni’n hapus ac yn si˘r na 

fydden ni ddim yn suddo, mi wnaethon ni ddechrau 

canu caneuon Cymraeg. Mi alwon ni ar y can˘au 

eraill a mi benderfynon ni gael ras yn ôl i lan y llyn. 

Wrth gwrs enillodd ein can˘ ni! 

Wedyn mi adeiladon ni rafft o bedwar o farilau a 

rhaff, ond pan oedd gofyn i ni eu rhoi nhw yn y llyn 

ac eistedd arnyn nhw, wel dôn i ddim mor si˘r. 

Beth bynnag, aeth pedwar ohonon ni ar y rafft a 

wnaeth o ddim suddo, diolch byth. 

Wedyn roedden ni’n medru dewis 

rhwng wâl ddringo a thaith ar y llyn 

mewn cwch modur. Mi ddewises i’r 

daith ar y llyn. Roedd y nefoedd yn 

agor pan oedden ni ar ganol y llyn a mi 

gaethon ni ein gwlychu. Roedd rhaid i 

ni fynd i lan y llyn mewn cwch bach a 

gweiddodd merch yn ein gr˘p i’r dyn yn 

y cwch bach “Take me, take me.” 

Dwedon ni wrthi hi “Sgen ti ddim 

cywilydd?”! 

Roedd pawb isio bwyd ar ôl y 

gweithgareddau, ond doedden ni ddim yn 

medru ymlacio. Roedd rhaid i ni siarad 

Cymraeg efo ein hyfforddwr. 

Roedd hi’n rhy wyntog i hwylio yn y prynhawn, felly mi benderfynon 

ni fynd i dre Y Bala i ymarfer siarad Cymraeg. Aeth tri ohonon ni i 

mewn i siop lyfrau a dechreuon ni siarad efo’r perchennog. Roedd hi 

mor gyfeillgar ac mi arhoson ni yno a siaradon ni am amser maith efo 

hi. Roedd yn brofiad hyfryd iawn. 

rned 

Roedd bore dydd Sul yn stormus ac yn wlyb. Roeddden ni i fod i fynd am dro, ond 

mi benderfynon ni drio datrys problemau. Roedd rhaid i ni ddefnyddio planciau a theiar i groesi afon 

ddychmygol oedd yn llawn o siarcod. Yn anffodus mi wnes i farw droeon! 

Roedd penwythnos Cyd yn arbennig iawn. Roedd pawb yn glên, roedd Glan-llyn a’r hyfforddwyr yn 

wych a doedd hyd yn oed y tywydd ddim yn difetha’r penwythnos. 

Magi Bebb 

11


Cysgod_Coed_Advert 21/5/04 12:15 pm Page 1 

Y PROFIAD O DDARLLEN 

EIRONI: NOFEL ANTUR I DDYSGWYR 

J. Philip Davies (Gwasg Gomer, 3ydd argraffiad 1990) 

Adolygiad gan Linda Gay 

Mewn ymdrech i 

ddechrau darllen 

llyfrau Cymraeg eto fe 

es i yn ôl at rai a ges i 

ar gyfer lefel ‘O’. 

Nofel arbennig i 

ddysgwyr yw Eironi a 

enillodd wobr yn 

E i s t e d d f o d 

Genedlaethol Abertawe 

a’r Cylch ym 1982. 

Mae hi’n dweud stori 

am seicopath sy’n 

dianc o ysbyty ac yn 

ymuno â gr˘p o 

derfysgwyr o’r enw 

Plant y Paith. Maen 

nhw’n herwgipio tancer olew mawr ar ei ffordd i 

ddadlwytho yn Amlwch, ac maen nhw’n bygwth tanio’r 

tancer os nad yw’r Llywodraeth yn cwrdd â gofynion y 

terfysgwyr. Ar yr un pryd mae dyn o Iwerddon yn 

gwneud rhywbeth cyfrinachol ar ynys ym mae 

Iwerddon. Does ’na ddim cysylltiad rhwng y ddau beth 

ond yn y diwedd mae rhywbeth yn digwydd sy’n 

effeithio ar y ddau. 

Mae’r stori’n eithaf cyffrous a gwnes i fwynhau ei 

darllen, er nad oedd hi ddim yn hollol gredadwy. Roedd 

pennod gyda manylion am y llong a’r angorfa a 

ffeindiais i’n anodd. Ond ar y llaw arall roedd hwn yn 

ymarfer da i ddysgu geiriau technegol. Rydw i’n 

meddwl ei fod e’n llyfr da iawn ar gyfer dysgwyr, gyda 

nodiadau ar y dechrau am dafodiaith a gramadeg, ac ar 

ddiwedd y nofel mae ymarferion darllen a deall. 

GEIRFA 

terfysgwyr 

olew 

dadlwytho 

gofynion 

cyfrinachol 

cysylltiad 

credadwy 

angorfa 

terrorists 

oil 

to unload 

demands 

secret, confidential 

connection 

believable 

anchorage 

Casgliad o storïau 

cyfoes ysgafn 

i ddysgwyr 

gan Lois Arnold, 

tiwtor o Went 

Dewch i’r lansiad 

ar Faes yr Eisteddfod 

ym Mhabell y Dysgwyr 

4ydd Awst 

am 2 o’r gloch 

£4.99 

gomer 

CRONICLAU PENTRE SIMON 

Mihangel Morgan (Y Lolfa, 2003, £7.95) 

Adolygiad gan T. Robin Chapman 

Nofel i'r llygaid yn 

ogystal â’r dychymyg 

ydy hon, ac mae’n bosibl 

cael blas arni trwy droi’r 

dail ar eich sefyll mewn 

siop lyfrau. Beth welwch 

chi? Ambell bennod 

mewn teip addurnedig, 

Fictoraidd; penodau 

wedyn mewn teip mwy 

cyfoes, sans serif, a rhwng 

y ddwy, ffughysbysebion 

am nwyddau 

dychmygol. Llyfr od yr 

olwg, ac od iawn ei 

gynnwys hefyd. Croeso 

(neu groeso’n ôl, efallai) i 

fyd y nofel Gymraeg ôl-fodernaidd. 

Ydy, mae hi’n nofel anghonfensiynol, ond dydy hynny ddim yn 

golygu nad oes stori ynddi – neu ddegau o storïau, yn wir. 

Mae’r nofel yn agor trwy adrodd hanes trigolion lliwgar, 

ecsentrig pentre dychmygol yn Oes Fictoria. Fe’n cyflwynir i 

Miss Silfester, er enghraifft, sy’n fwy o lyffant nag o wraig – 

a’r dewin Dr Marmadiwc Bifan, a’r gantores opera Madam 

Orelia Simone. Ymwneud y rhain â’i gilydd ydy traean gynta’r 

nofel. Ond wrth inni ddechrau ymgolli yn eu bywydau a’u 

helyntion dyma Mihangel Morgan yn ein tynnu ni chwap i 

gyfnod gwahanol, i Gymru wahanol, i Gaerdydd yr unfed 

ganrif ar hugain. Hanes brawd a chwaer – Dafydd a Hazel – 

ydy testun ein sylw wedyn. Ac mae gweddill yn nofel yn 

gwibio rhwng y ddwy Gymru wrthgyferbyniol. 

Mae Mihangel Morgan yn ein gorfodi, felly, i ddarllen y ddau 

hanes trwy ei gilydd. A’r cwestiwn anorfod ydy pa un ydy’r 

wir Gymru? Ydy Cymru Pentre Simon yn Gymreiciach na 

12


Chymru’r tai teras a siop Mr Patel ar y gornel? Os felly, sut? 

Ym mha Gymru yr hoffech chi fyw? Ai Cymru fewnblyg, 

ddiogel ond cul Pentre Simon, ynteu Cymru gosmopolitanaidd 

y boblogaeth symudol a’r bywydau ansicr? On’d ydy 

diogelwch Pentre Simon weithiau yn fath o gaethiwed? 

Ond dyna ddigon o gwestiynau, rhag ofn imi greu camargraff. 

Nid nofel drymaidd mo hon. Mae’n anodd dychmygu nofelydd 

mwy chwareus na Mihangel Morgan, na neb sy’n sgrifennu 

mewn arddull mwy hygyrch. Penodau byr, digon o sgwrsio – 

a rhyfeddod newydd ar bob tudalen. Fe fydd eich Cymraeg ar 

ei hennill, a fydd Cymru ddim yr un lle ichi ar ôl ei darllen. 

GEIRFA 

dychymyg 

cael blas arni 

ar eich sefyll 

troi’r dail 

addurnedig 

ôl-fodernaidd 

anghonfensiynol 

gwrthgyferbyniol 

anorfod 

mewnblyg 

caethiwed 

camargraff 

hygyrch 

imagination 

to get a taste of it 

standing up 

to turn the pages 

ornamental 

post-modern 

unconventional 

contradictory 

inevitable 

introspective 

captivity 

wrong impression 

approachable 

DYSGU CYFANSAWDD 

R.M. Jones 

Adolygiad gan Cen Williams 

Canolfan Bedwyr Prifysgol Cymru, Bangor 

Bobi Jones 

Braf yw gweld yr Athro Bobi Jones yn troi’n ôl at ddysgu a datblygu 

iaith eto ar ôl rhoi cymaint o’i lafur a’i amser i’n goleuo ni ynglfln â 

chymaint o agweddau ar ein llenyddiaeth. 

Yn Dysgu Cyfansawdd mae’n canolbwyntio ar ddiffygion y cyrsiau 

yn fwy na diffygion yr athrawon neu diwtoriaid. Tanlinellir yr hyn a 

nodwyd gan Mr Gareth Davies Jones mewn adroddiad ar addysgu’r 

ail iaith yn y sector cynradd ganol y nawdegau, sef bod angen 

fframwaith ieithyddol neu strwythurol i unrhyw gwrs gyda’r 

ffwythiannau yn llawforwyn i’r fframwaith honno. Heb hynny, 

dysgu ar gyfer un sefyllfa yn unig a geir ac nid yw’r wybodaeth 

ramadegol / ieithyddol na’r hyder yn debyg o drosglwyddo i 

sefyllfaoedd eraill. Rhaid wrth (i) raddio a dethol, (ii) cysylltu’r 

strwythurau â’i gilydd ac â’r ffwythiannau, (iii) gweld sut y mae 

trefnu’r holl elfennau a geir yn yr eclectig yn ddull dysgu cyfansawdd 

grymus a llwyddiannus. 

Mae yma gyfoeth o gefndir a dysg ac yn Rhan 111 ymdriniaeth lawn 

a diddorol â’r gwahanol dechnegau dysgu ail iaith sy’n dueddol o gael 

eu hanghofio gan rai erbyn heddiw. 

PAN DDAW’R DYDD? 

Elfyn Pritchard (Gwasg Gomer, 2003, £7.99) 

Enillydd Gwobr Goffa Daniel Owen (Eisteddfod Genedlaethol 

Maldwyn a’r gororau 2003) 

Adolygiad gan Mary Neal 

Yn y nofel hwn cawn gipolwg ar fywyd tri o bobl mewn cyfnod byr 

o’u bywydau. Y prif gymeriad yw Eirwyn. Dyn canol oed yw ef, 

wedi bod yn briod â Cissie ers dros ugain mlynedd. Athro ydy 

Eirwyn, yn dysgu Saesneg yn yr Ysgol Uwchradd. 

Cissie yw ei wraig, a’i chwmni hi trwy’r wythnos fel gwraig tfl ydy 

ei chi bach Swsi a’r gr˘p o wragedd sy’n cwrdd â’i gilydd yn y caffi 

parchus yn y dref i glebran. 

Drwy fanylion bychain dangosir bywyd beunyddiol Eirwyn a Cissie. 

Mae Eirwyn yn ddyn tawel dan fawd ei wraig, dim cysur yn unman, 

methiant yn yr ysgol, dyn gwan yn y capel ac yn y gymuned. Cissie 

yn dioddef o ffobias o bob math ac o achos y rhain mae’n rhaid i 

Eirwyn ddioddef hefyd. Dyma sail anhapusrwydd eu priodas. Mae 

Eirwyn yn hiraethu oblegid nad oes plant a Cissie yn teimlo’n euog 

oblegid celwydd ydy’r cwbl. Mae hi wedi twyllo ei g˘r. Mas o’r 

twyll hwn mae twyll ar ôl twyll yn dod unwaith mae Gwen brydferth 

yn cyrraedd. Dyna stori y nofel hon. 

Ar ôl i mi ddarllen i’r diwedd (a rhaid i mi gyfaddef fod y 

diweddglo’n un siomedig) roedd fy nheimladau yn hollol gydag 

Eirwyn. Dim felly gyda fy ng˘r. Roedd e’n teimlo dros wraig 

Eirwyn (ac mewn gwirionedd mae Eirwyn yn dipyn o anorac yn 

gwrthod pob ymdrech gan Gwen i’w ddenu i amrywiaeth o 

ystafelloedd gwely, nid o achos ei anffyddlondeb i Cissie ond o achos 

iddo gael llond plât o bwdin yn gyntaf!). 

Ar y cyfan fe wnes i fwynhau’r nofel, sy’n hawdd i’w darllen ac yn 

nofel hen ffasiwn fatha nofelau’r chwedegau. Ar gyfer dysgwyr – 

nofel berffaith. 

GEIRFA 

parchus 

clebran 

bywyd beunyddiol 

dan fawd 

twyllo 

ymdrech 

respectable 

to chat 

everyday life 

under the thumb 

to deceive 

effort 

Mae’r ymdriniaeth lawn i’w chael am ddim ar safle gwe www. 

aber.ac.uk/cyd 

13


Noson o Hwyl gyda Cyd 

Ysgol Dridiau, Dehongli Cymru 

a drefnwyd gan Brifysgol Cymru Aberystwyth 

Rhai o aelodau Cyd Llanelli 

(cefn) Kay, Sharon, Steve, Vaughan 

(blaen) Lynn, Martin, Christine 

Trip Cyd Llanelli / Caerfyrddin 

i’r Tafarn Sinc Rosebush, 

Sir Benfro 

Côr Cyd Aberystwyth yn cymryd rhan (taking part) 

yn ‘Wythnos Gymraeg yn Gyntaf’ a drefnwyd gan Cered 

Mae Cangen Cyd Llanfairfechan yn cyfarfod 

bob nos Wener. 

Cangen Cyd Llanfairfechan ar Ynys 

Llanddwyn _ Diwrnod Santes Dwynwen 

Rhodd Gymorth/Gift Aid £ 

A wnewch chi ddarllen y canlynol yn ofalus? / Please read the following carefully 

Rwy’n datgan fy mod yn talu rhagor o dreth incwm a/neu dreth enillion cyfalaf na’r dreth y bydd Cyd yn adennill ar fy 

rhodd/nghyfraniad/tâl cefnogi, sef 28c ym mhob £1 a roddir ar hyn bryd, a fy mod yn fodlon i Cyd drin y rhodd uchod a phob 

rhodd yn y dyfodol fel rhodd gymorth. 

I declare that I pay income tax and/or capital gains tax at least equal to the tax that Cyd claims on my donations/supporter’s 

fee in the tax year (currently 28p for each £1 you give), and I am willing for Cyd to treat the above donation and all donations in 

the future as gift aid. 

Llofnod/Signature 

14


CANGEN CYD PONTRHYDGROES 

DYSGWYR YN DATHLU DYDD G¯YL DEWI 

YM MORGANNWG 

Eleni eto daeth myfyrwyr Cymraeg i Oedolion 

Morgannwg at ei gilydd i ddathlu eu Cymreictod. 

Cynhaliwyd noson gyda Phyllis Kinney (ar y dde) yn Y Talbot, 

Tregaron. Roedd cyfle i ni siarad â hi am ei phrofiadau o ddysgu 

Cymraeg a chafwyd sgwrs ddiddorol iawn am ganeuon gwerin o 

Geredigion. Roedd cyfle i’r gr˘p i ganu tipyn bach hefyd! 

CANGEN CYD ABERYSTWYTH 

Nos Lun, noson yr ˘yl, daeth trigain o fyfyrwyr seloca 

dosbarthiadau ardal Taf Elai ynghyd. Bu'n rhaid siomi 

rhyw ddwsin a adawodd pethe'n rhy hwyr. 

Paratowyd y pryd pedwar cwrs gan fyfyrwyr adran 

arlwyo (catering department) Coleg Morgannwg ym 

Mwyty Lemon Tree, campws Rhydyfelin. Cafwyd 

anerchiad difyr dros ben gan Craig Duggan. Aeth â'r 

dysgwyr ar daith llawn hiwmor o Baris i Foscow, o Nice 

i Efrog Newydd gan rannu rhai o'i brofiadau fel 

newyddiadurwr y BBC. Adroddodd ei hanes yn cyfweld 

Bryn Terfel a Gwyn Hughes Jones yn Neuadd Carnegie. 

Uniaethai'r gynulleidfa â (the audience identified with) 

hanes ei gyfweliad rhyfeddol ag Eva cyn gêm beldroed 

Cymru a Rwsia. Dyma'r ferch a fagwyd yn ninas 

Moscow a ddysgodd y Gymraeg am iddi syrthio mewn 

cariad â'r chwedlau Arthuraidd (Arthurian tales). Erbyn 

hyn, mae ganddi'i dosbarth Cymraeg ei hunan _ mae'n 

diwtor i ddeg Rwsiad arall sy am ddysgu'r Gymraeg. 

Nos Fawrth 2 Mawrth, cynhaliwyd noson arall ym 

Mwyty Seasons, Coleg Pen-y-bont. Cafodd y trigain 

oedd yn bresennol noson ddiddorol tu hwnt yng 

nghwmni'r Parchedig John Gillibrand, ei wraig Jill sydd 

hefyd yn dysgu'r iaith yn llwyddiannus dros ben a Peter 

y mab ieuengaf sy'n falch o'r ffaith ei fod yn ddisgybl yn 

Ysgol Bro Ogwr. Adroddodd John hanes ei ‘daith’ yntau 

_ yn Sais uniaith a anwyd ac a fagwyd ym Manceinion, 

ei ymweliadau achlysurol â Phenllyn, ei fywyd fel athro 

hanes yn Llundain, yr arallgyfeirio (the change of 

direction) a'i ordeinio'n (his ordination) ficer, ei ‘yrfa’ 

fel dysgwr, a phinacl yr yrfa honno yn Eisteddfod 

Genedlaethol Cwm Rhymni 1990 le enillodd Dlws 

Dysgwr y Flwyddyn, ei waith fel ficer y plwyf yn 

ardaloedd Dolgellau a Chaernarfon ac yna symud i Beny-bont 

i weithio gyda'r Gymdeithas Autistiaeth (Autistic 

Society). 

A dyna Ddydd G˘yl Dewi drosodd am flwyddyn arall 

tan y tro nesaf pan fydd pawb sawl cam ymhellach ar 

hyd y ‘daith’ i feistroli'r iaith. Hei lwc i bob un _ daliwch 

ati bois! 

Roedd Jane a John Black wedi trefnu dwy daith gerdded ym 

Mrynafan, gyda Brian Evans yn arwain un, a John ei hun yn arwain 

y llall. Ar ôl ein gwaith caled (ac roedd tipyn o wynt a glaw y 

diwrnod hwnnw!), roedd gwledd o fwyd blasus wedi’i baratoi gan 

Jane a John yn eu tfl braf i fyny yn y bryniau. Rydym yn ddiolchgar 

iawn iddynt ac i Brian Evans am rannu o’i wybodaeth fanwl am yr 

ardal gyda ni. 

Colin Williams 

The above article tells of how the learners in 

Morgannwg celebrated St Davids Day. 

15


CYD AD (267x190mm) 24/5/04 12:14 pm Page 1 

Trwy CYD cewch chi gofrestru ag Acen a derbyn 

dau gylchgrawn bob chwarter AM DDIM. Pob lefel. 

Through CYD you can register with Acen and receive 

two magazines every three months FREE. All levels. 

Llenwch y ffurflen hon a’i dychwelyd i: 

Please complete this form and send it back to us: 

Acen, Tŷ Ifor, Stryd y Bont, Caerdydd. CF10 2EE. 

Rhaid ateb pob cwestiwn. Cedwir y wybodaeth yn hollol gyfrinachol. 

All questions must be answered. Information will be treated as strictly confidential. 

Enw Cyntaf / First Name: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Cyfenw / Family Name: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Cyfeiriad / Address: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Côd Post / Post Code: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

E-bost / E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Dyn / Male 

Menyw / Female 

Tarddiad Ethnig / Ethnic Origin: 

Cymro/Cymraes / Welsh 

 

Prydeinig Arall / Other UK 

 

Ewropeaidd Arall / Other European 

Caribiaidd / Caribbean 

 

Indiaidd / Indian 

Pacistanaidd / Pakistan 

Tshieineaidd / Chinese 

Asiaidd Arall / Asian Other 

Affricanaidd / African Arall / Other . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Unol Daleithiau/Canada / USA/Canada 

Ddim Eisiau Dweud / Withhold Information 

Dych chi wedi dilyn unrhyw gwrs gradd, lefel A, TGAU, NVQ neu gymhwyster proffesiynol arall yn ystod y 3 blynedd diwethaf? 

Have you followed any course leading to a degree, A level, GCSE, NVQ or other professional qualification during the last 3 years? 

Ydw / Yes 

Nac ydw / No 

Fyddwch chi’n gallu defnyddio’r Rhyngrwyd wrth ddysgu’r Gymraeg? 

Will you be able to use the Internet for the purpose of learning Welsh? 

Bydda / Yes 

Na fydda / No 

Os ‘bydda’, ble byddwch chi’n defnyddio’r Rhyngrwyd? / If ‘yes’ , where will you be using the Internet? 

(Ticiwch bob un sy’n berthnasol / Please tick all that are relevant) 

Yn y gwaith / In work 

 

Cartref cyfaill neu berthynas / A friend or relative’s home 

Gartref / At home 

Mewn canolfan dysgu / In a learning centre 

Dych chi yn ystod y ddwy flynedd diwethaf wedi elwa o ddefnyddio gwasanaethau Acen o gwbl 

(rhaglenni i ddysgwyr ar S4C, e-wasanaethau, Radio Acen, llyfrau, tapiau fideo a sain etc)? 

Have you, during the last two years, benefited as a learner from using Acen services at all 

(programmes for learners on S4C, e-services, Radio Acen, books, video and audio tapes etc)? 

Ydw / Yes 

Nac ydw / No 

www.acen.co.uk www.learn.cd www.radioacen.fm

cylchgrawn

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?