Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
i charakterystyczną architekturą. Niebywałe<br />
kontrasty i różnorodność – wszystko<br />
to tworzyło niepowtarzalny klimat,<br />
dzisiaj trudny nawet do wyobrażenia.<br />
Z wieku na wiek zwiększał się odsetek<br />
ludności żydowskiej w Polsce. Ogółem<br />
mieszkało tu około 80% Żydów całego<br />
świata, a <strong>Warszawa</strong> była – drugim<br />
po Nowym Yorku, największym, miejskim<br />
skupiskiem Żydów na świecie.<br />
Okres zaborów stał się dla Żydów<br />
jeszcze mniej sprzyjający – kolejne podatki,<br />
nakazy, zakazy, szykany carskich<br />
urzędników etc. Dekret z roku 1809<br />
wprowadził w Warszawie tzw. ulice egzymowane,<br />
czyli takie, na których nie<br />
wolno było osiedlać się Żydom.<br />
W roku 1814 otwarta została pierwsza<br />
żydowska drukarnia w Warszawie.<br />
W przyszłości Żydzi będą odgrywali<br />
bardzo ważną rolę w życiu wydawniczym<br />
stolicy, a nie zapominajmy, że<br />
gazety i książki w tamtych latach były<br />
jednym z nielicznych nośników zarówno<br />
informacji, jak i propagandy. W roku<br />
1820 otwarto w Warszawie pierwsze<br />
trzy rządowe szkoły elementarne dla<br />
dzieci żydowskich. W latach 1860-1864<br />
wydawnictwo Orgelbranda opublikowało<br />
pierwszą polską, 28-tomową Encyklopedię<br />
Powszechną. Lata 1861-1862<br />
przynoszą ocieplenie stosunków polskożydowskich<br />
(Żydzi biorą udział w demonstracjach<br />
patriotycznych w Warszawie).<br />
Ukaz carski z roku 1862 nadaje<br />
równouprawnienie Żydom w Królestwie<br />
Polskim, zniesionych zostaje wiele ograniczeń<br />
prawnych i podatków. W roku<br />
1866 Żydzi Królestwa Polskiego posiadający<br />
stopnie naukowe zostają dopusz-<br />
czeni do służby publicznej. W roku 1878<br />
zostaje wybudowana Wielka Synagoga<br />
na Tłomackiem – największa w Warszawie.<br />
Po roku 1881 – po zamachu na cara<br />
Aleksandra II, wybucha fala pogromów,<br />
która dociera do Warszawy (następują<br />
również ograniczenia i wprowadzane są<br />
zakazy). Do okresu I wojny światowej<br />
sytuacja nie ulega większej poprawie...<br />
W okresie przed I wojną światową,<br />
jak i podczas jej trwania, Żydzi biorą<br />
udział w demonstracjach (głównie środowiska<br />
socjalistyczne), a później, co jest<br />
ciekawostką – w tworzeniu Legionów<br />
Piłsudskiego. 12 listopada 1918 roku<br />
Józef Piłsudski zaprasza przedstawicieli<br />
partii żydowskich na rozmowy w sprawie<br />
formowania rządu. Sejm w roku<br />
1931 uchwala ustawę znoszącą wszelkie<br />
przepisy ograniczające prawa obywateli<br />
„z tytułu pochodzenia, narodowości,<br />
języka, rasy lub religii”. Jednak i okres<br />
II Rzeczypospolitej nie jest czasem przyjaznym<br />
dla Żydów, choć w Warszawie<br />
sytuacja wygląda zgoła odmiennie niż<br />
chociażby na prowincji...<br />
W czasie kampanii wrześniowej<br />
roku 1939 w szeregach polskiej armii<br />
walczyło ponad 120 tys. Żydów. 36 tysięcy<br />
zginęło, a prawie 61 tysięcy dostało<br />
się do niemieckiej niewoli.<br />
28 października 1939 roku w Warszawie<br />
mieszkało 359 827 Żydów. Budowę<br />
murów getta rozpoczęto w kwietniu<br />
1940 roku. W dniach 20–25 października<br />
1940 roku teren ten opuściło około 115<br />
tys. Polaków, a w ich miejsce przesiedlono<br />
około 140 tys. Żydów. Warszawskie<br />
getto zostało całkowicie otoczone murami<br />
do 15 listopada 1940 roku.<br />
53<br />
Największa przed wojną synagoga Warszawy stojąca w miejscu dzisiejszego Błękitnego Wieżowca<br />
na placu Bankowym. Ze zbiorów R. Chwiszczuka.<br />
The largest synagogue in Warsaw before World War II located at today’s Bank square at the place of Blue<br />
Skyscraper. From R. Chwiszczuk’s collection.<br />
Warsaw decree, forbade Jewish settlement<br />
on certain streets in Warsaw.<br />
However some aspects of Jewish<br />
life did change for the better. In 1814 the<br />
fi rst Jewish printers was opened. In future,<br />
Jews were to play an ever-important<br />
role in printing and publishing. One<br />
should not forget that printing played<br />
a far more important role in informing<br />
and as a means of propaganda as compared<br />
to today. In 1820 the fi rst Polish<br />
twenty eight-volume encyclopedia was<br />
published, by the Publisher Orgelbrand.<br />
Also in 1820, three state elementary<br />
schools were opened for Jewish children.<br />
The fi rst such schools on Polish<br />
lands. Between 1861-1862 relations between<br />
Jews and Poles improved. Jews<br />
also became active in the Polish struggle<br />
for freedom, taking part in among other<br />
things patriotic demonstrations.<br />
In 1862 the Tsarist authorities lifted<br />
taxes and other restrictions on Jews,<br />
giving them equal status to other citizens.<br />
In 1866, they were also allowed<br />
to enter the civil service. In 1878 the
Change language