Formas del plurilingüismo literario: textos de doble y triple lectura
Formas del plurilingüismo literario: textos de doble y triple lectura
Formas del plurilingüismo literario: textos de doble y triple lectura
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
502 A. ROSSICH<br />
Martí <strong>de</strong> Viciana, quien en su Libro <strong>de</strong> alabangas <strong>de</strong> las lenguas hebrea, griega, latina,<br />
castellana y valenciana (1574) nos contaba «una justa muy graciosa que se tuvo en<br />
Roma» ante el papa Alejandro VI, en el año 1498. Según Viciana, cuatro <strong>de</strong> los<br />
embajadores <strong>de</strong>stacados allí (los <strong>de</strong> Castilla, Portugal, Francia y Toscana) disputaron<br />
acerca <strong>de</strong> cuál <strong>de</strong> sus lenguas era la que podía reputarse mejor. Después <strong>de</strong> convenir que el<br />
latín las aventajaba a todas, el embajador <strong>de</strong> Castilla propuso que cada uno <strong>de</strong> ellos<br />
redactase una oración en su lengua, <strong>de</strong> modo que la que resultara más próxima al latín<br />
ganaría. En el día señalado, compareció Garcilaso <strong>de</strong> la Vega (que así se llamaba el<br />
embajador, con un apellido que su hijo haría famoso) llevando un curioso texto que tanto<br />
podía pasar por latino como por castellano, gracias a <strong>de</strong>terminados arcaísmos<br />
ortográficos y a algunas abreviaturas; aunque —todo hay que <strong>de</strong>cirlo— para una<br />
completa eficacia <strong><strong>de</strong>l</strong> recurso se requiere un lector no <strong>de</strong>masiado exigente. La oración<br />
empezaba así:<br />
Beatissime ac Sánete pater, legatus ab Hispania ad pe<strong>de</strong>s vestre sanctitatis se prostat &<br />
dicit:<br />
Si tu, Francia, christianissima, Hispania antiquissima & catholica, <strong>de</strong>corata a Summo<br />
Pontífice Romano Papa Innocentio Octavo. Et rogando te, Francia, scribas tales<br />
probationes, tractando <strong>de</strong> tua eloquentia & excellentia, tantas quantas & quales scribo <strong>de</strong><br />
Hispania, comparando gentes, nasciones, & provincias, quales manifestó dictando &<br />
continuando unas cartas puras latinas & hispannas. 4<br />
Ganó el español, claro. Así lo reconoció el embajador francés, e implícitamente el<br />
italiano, quien nunca pronunciaría su oración toscano-latina. Más sorpren<strong>de</strong>nte fue la<br />
reacción <strong><strong>de</strong>l</strong> portugués, quien «dixo que, por ser el miembro y parte <strong>de</strong> España, se tenia a<br />
lo que se havia orado por el embaxador <strong>de</strong> España». 5<br />
Pero la intención <strong>de</strong> Martí <strong>de</strong> Viciana al contarnos esa historia no era tanto ensalzar<br />
el español como reivindicar para su lengua materna el honor <strong>de</strong> la mayor proximidad con<br />
reproducir el texto <strong>de</strong> la epístola. Las <strong>de</strong>más ediciones datadas <strong><strong>de</strong>l</strong> tratado son <strong>de</strong> 1514, 1519, 1526 y 1540<br />
[no he podido ver las <strong>de</strong> 1514 y 1540]. Cf. Erasmo Buceta, «La ten<strong>de</strong>ncia a i<strong>de</strong>ntificar el español con el<br />
latín. Un episodio cuatrocentista», en AA. VV., Homenaje ofrecido a Menén<strong>de</strong>z Pidal, I, Madrid,<br />
Hernando, 1925, pp. 86-87, nota 6; y Pedro Ruiz Pérez, «Composiciones hispano-latinas <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI: los<br />
<strong>textos</strong> <strong>de</strong> Fernán Pérez <strong>de</strong> Oliva y Ambrosio <strong>de</strong> Morales», Criticón, 52 (1991), pp. 111-139. Se trata <strong>de</strong> un<br />
trabajo minucioso; sin embargo, la edición <strong><strong>de</strong>l</strong> texto podría haberse basado en la primera versión impresa,<br />
cosa que hubiera permitido <strong>de</strong>tectar algunos errores graves en su posterior transmisión.<br />
4 Martin <strong>de</strong> Viziana, Libro <strong>de</strong> alabancos d' las lenguas Hebrea / Griega / Latina : Castellana : y<br />
Valenciana, Valencia, Joan Navarro, 1574, fs. [Avii]v-[Aviii]. En cuanto a la transcripción <strong>de</strong> los <strong>textos</strong> <strong>de</strong><br />
este trabajo, <strong>de</strong>bo hacer constar que respeto siempre escrupulosamente la lengua <strong>de</strong> los testimonios, y sólo<br />
regularizo algunas grafías en <strong>de</strong>suso (s larga, i/j y ulv) y mo<strong>de</strong>rnizo las mayúsculas y la puntuación. Por otra<br />
parte, señalo las elisiones mediante el apostrofe, <strong>de</strong>sarrollo las abreviaturas, indicándolo con letra cursiva, y<br />
restauro algunos errores evi<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> paréntesis angulares.<br />
5 Viziana, op. cit., f. [Aviii]v. A lo mejor esto no es tan sorpren<strong>de</strong>nte, puesto que más tar<strong>de</strong> llegaría a<br />
una conclusión parecida Manuel <strong>de</strong> Faria e Sousa, a propósito <strong>de</strong> algunos <strong>textos</strong> <strong>de</strong> <strong>doble</strong> <strong>lectura</strong> castellanolatinos:<br />
«aunque estos autores atiendan solo a la lengua castellana, que llaman española, yo entre ella i la<br />
portuguesa no veo disconformidad consi<strong>de</strong>rable» (Luis <strong>de</strong> Camoens, Rimas varias <strong>de</strong> .... Commentadas por<br />
Manuel <strong>de</strong> Faria y Sousa. Tomo I y II, Lisboa, Theotonio Dámaso <strong>de</strong> Mello, 1685, col. 265).<br />
AISO. Actas III (1993). Albert ROSSICH. <strong>Formas</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>plurilingüismo</strong> <strong>literario</strong>: tex...