12.07.2015 Views

Teimuraz Rlonti qarTuli sufrisa da lxinis fenomeni qarTuli sufra ...

Teimuraz Rlonti qarTuli sufrisa da lxinis fenomeni qarTuli sufra ...

Teimuraz Rlonti qarTuli sufrisa da lxinis fenomeni qarTuli sufra ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>qarTuli</strong> <strong>sufrisa</strong> <strong>da</strong> <strong>lxinis</strong> <strong>fenomeni</strong>109mier sruldebo<strong>da</strong>. rac Seexeba mReras, simReras, is galobisaganun<strong>da</strong> warmoSobiliyo.ramdena<strong>da</strong>c miwaTmoqmedi a<strong>da</strong>miani `de<strong>da</strong>-RvTaebis~ kultTanuSualod akavSireb<strong>da</strong> Rvinos, rogorc Sesawir, ZRvnad misarTmevproduqts, amdenad mas vazis kulturisa <strong>da</strong> Rvinisadmi mokrZalebuli<strong>da</strong>mokidebulebac un<strong>da</strong> gasCeno<strong>da</strong>. puri <strong>da</strong> Rvino imTaviTve un<strong>da</strong>hqono<strong>da</strong> Secnobili RmrTisagan boZebul did sikeTeebad _ `Wama<strong>da</strong>dsicocxlisa~ <strong>da</strong> `sasumelad sicocxlisa~.Rvino a<strong>da</strong>mianTa guneba-ganwyobis amaRlebas uwyob<strong>da</strong> xels <strong>da</strong>erTad yofnisa <strong>da</strong> Tavis Seqcevis survils aZliereb<strong>da</strong>. amaRlebuliganwyoba leqsisa <strong>da</strong> galoba-simReris warmoTqmis, moWarbebulienergia ki moZraobis, anu cekva-TamaSis survils badeb<strong>da</strong>. Tan<strong>da</strong>TanobiTyalibdebo<strong>da</strong> Cveva <strong>da</strong> Semdgom garkveuli wesi purobisa <strong>da</strong>safuZveli eyrebo<strong>da</strong> tradiciuli ritualis Camoyalibebas.a. lekiaSvilis azriT, `xalxs Rvino wmin<strong>da</strong> sasmelad warmoedgina,amotomac iyo CarTuli sarwmunoebriv wesebSi RviniT xelis ganbanva<strong>da</strong> Rvinis mosxureba. sagulisxmoa, rom cxovrebis yovel mniSvnelovanmovlenas: Svilis <strong>da</strong>badebas, qorwilsa Tu <strong>da</strong>saflavebas, sxva<strong>da</strong>sxvadReoba-dResaswauls aucileblad Rvinis sma agvirgvineb<strong>da</strong>.Rvino _ wmin<strong>da</strong> sasmeli _ sxva<strong>da</strong>sxva wmin<strong>da</strong>nisa <strong>da</strong> RvTaebis soflisaTu sagvareulo, saTemo Tu saxevo mfarveli `patronebis” Sesawiraviciyo. Sesawirav Rvinos _ ze<strong>da</strong>Ses sagangebo qvevrebSi inaxavdnen” 6 .maRali done <strong>qarTuli</strong> saritualo yofiTi kulturisa, romelicaTaswleulTa ganmavlobaSi viTardebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> yalibdebo<strong>da</strong>, gvafiqrebinebs,rom igi un<strong>da</strong> Casaxuliyo swored neoliT-eneoliTisxanebSi samxreT kavkasiaSi gansaxlebuli qarTveluri modgmis tomebSi.miwaTmoqmedeba <strong>da</strong> gansakuTrebiT mevenaxeoba-meRvineoba un<strong>da</strong>yofiliyo is bazisi, romelzec aRmocen<strong>da</strong> SemdgomSi zednaSeni _uZvelesi <strong>qarTuli</strong> civilizacia. am procesSi ganmsazRvreli roliiTamaSa vazis kulturam. religiuri <strong>da</strong> yofiTi saritualo wes-Cveulebebis warmoqmna--Camoyalibebisa <strong>da</strong> ganviTarebis safuZvelze aTaswleulTa ganmavlobaSiCamoyalib<strong>da</strong> maTi aRsrulebis is unikaluri forma, romelsac<strong>qarTuli</strong> <strong>sufra</strong> hqvia, kerZod, misi saxeebi, rogoricaayoveldRiuri, saqorwino, religiuri <strong>da</strong> kalen<strong>da</strong>ruli dReobebis,Talxi, anu samgloviaro sufrebi. es saxeebi pirobiTad SeiZleba<strong>lxinis</strong>a <strong>da</strong> Wiris <strong>sufra</strong>d <strong>da</strong>vajgufoT. Wiri <strong>da</strong> lxini xom kacTa6 a. lekiaSvili, `Sen xar venaxi~, 1972. gv. 117.


110 <strong>Teimuraz</strong> <strong>Rlonti</strong>cxovrebis mudmivad urTierTmonacvale movlenebia, romelTa aRniSvnacsufris gareSe ar xdeba. wesi <strong>da</strong> Ta<strong>da</strong>rigi Wirisa <strong>da</strong> <strong>lxinis</strong>sufrebisa mkacrad reglamentirebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>xvewilia <strong>da</strong> TanameinaxeTasulier-zneobrivi ganwyobis adekvaturad gamomxatveli.yoveldRiuri sufris erT-erTi <strong>da</strong> metad mniSvnelovani gamoxatulebaaojaxuri trapezi, romelic Tavisi SinaarsiTa <strong>da</strong> formiTgansxvavebuli movlenaa. ojaxuri trapezi, anu ojaxis wevrTa Sekrebasauzmisas, sadilisas, samxrisa Tu vaxSmisas SeiZleba <strong>qarTuli</strong>sufris erTgvar intimur <strong>da</strong> Rrmad Sinaarsian saxesxvaobad miviCnioT.ojaxuri trapezis Tanamonawileni ojaxis wevrebi arian, aqumTavresi momenti ojaxuri intimia.ojaxuri trapezi uaxloes, sisxliT naTesavTa erTad yofnissasixarulo ganc<strong>da</strong>a, RmrTisagan boZebuli sasmelisa <strong>da</strong> sazrdelis,anu pur-Rvinis miRebis sixarulia. amdenad, ojaxuri trapezierTgvarad garkveuli saidumloebis momcveli <strong>fenomeni</strong>a. es ganc<strong>da</strong>Sinagani sulieri simSvidiTa <strong>da</strong> TiTqos<strong>da</strong> gaucnobierebeli <strong>da</strong>gamouTqmeli erTad yofnis sixaruliT gvirgvindeba.qarTveli kaci transformirebis gasaocari unariT gamoirCeva.igi dRevandeli globalizaciis niSniT aRbeWdili, cvalebadi <strong>da</strong>xSirad araprognozirebadi garemos pirobebSic ki cdilobs Seinar-Cunos ojaxuri tradiciebi, kerZod, ojaxuri trapezis uZvelesitradicia, Tumca amis aRsrulebas yovelTvis rodi axerxebs. ojax-Si, sa<strong>da</strong>c urTierToba simSvidis, siyvarulis, ufros-umcrosobis,Tav<strong>da</strong>Werilobisa <strong>da</strong> siamtkbilobis principzea <strong>da</strong>fuZnebuli, er-Tad trapezobis survili Sinagan moTxovnilebad aris qceuli <strong>da</strong>Zal<strong>da</strong>utaneblad ibadeba.mavani <strong>da</strong> mavani ikiTxavs: rogorRa movaxerxoT erToblivi trapezi, roca ojaxis wevrebi TiTqmis mTeli dRiT arian gasulnisamuSaod? samwuxarod, es realobaa <strong>da</strong> amas versad gaveqceviT, magram,roca ki ojaxis wevrebs amis saSualeba miecemaT, sasurvelia,aRasrulon ojaxuri trapezi. sxvagvarad, sufris erToblivitrapezis ignorireba uaryofiT gavlenas upiratesad mozard Taobazeaxdens. ikargeba RvTiur sikeTeTa erToblivad miRebis ganc<strong>da</strong>,trapezTan qcevis etiketis Secnobisa <strong>da</strong> gaazrebis saSualeba, racxels uwyobs mozard TaobaSi (<strong>da</strong> ara marto masSi) gankerZoebulobisutaqto <strong>da</strong> uetiketo Cvevebis Camoyalibebas. isec xdeba, romojaxis wevrebi ikribebian satrapezod <strong>da</strong> <strong>da</strong>wyebisTanave irTvebatelevizori, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, ra Sinaarsis masala gadmoicema cisferekranze. metrapezeni misCerebian ekrans <strong>da</strong> erTmaneTs veRaramCneven, lukmas lukmaze angariSmiucemlad ayoleben <strong>da</strong> veRarc ki


112 <strong>Teimuraz</strong> <strong>Rlonti</strong>Tina ivelaSvilis ganmartebiT, gar<strong>da</strong>cvlili a<strong>da</strong>mianis SesandobradwarmoTqmuli sityvis Semdeg sasmisis <strong>da</strong>cla tradiciulad <strong>da</strong>uSvebeliiyo. saflavze gasuli mamakacebi Sesandobaris Tqmisas sasmisi<strong>da</strong>nRvinos odnav mosvamdnen, <strong>da</strong>narCens ki saflavze <strong>da</strong>aqcevdnen.dRes gakvirvebas iwvevs amgvari qmedeba. zogierTs micvalebulispativiscema isa hgonia, Tu Sesandobars bolomde gamoclis. samwuxarod,gacnobiereba ar xdeba im mniSvnelovani garemoebisa, romsasmisSi moTavsebuli Rvino micvalebulis wilia, Cven mxolod mcirediun<strong>da</strong> movsvaT <strong>da</strong> amiT micvalebulis xsovnisadmi Cveni TanaziarobagamovxatoT.Sesandobaris warmoTqmisas igoneben micvalebulis cxovrebisgzas, mis Rvawlsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>msaxurebas ojaxisa Tu eris winaSe <strong>da</strong> Ses-Txoven ufals, raTa Seundos amqveyniuri codvebi <strong>da</strong> naTelSi amyofosmisi suli.Cvens TanamedroveT imis gacnobierebac uWirT, rogor SeiZlebaSvid (an cxra) Sesandobarsa <strong>da</strong> sadRegrZeloSi saTqmelis sruladCateva. Cveni azriT, es imitom xdeba, rom Wiris <strong>sufra</strong>m <strong>da</strong>karga TavisiSinaarsobriv-garegnuli forma <strong>da</strong> ufro TavSesaqcev wveulebadga<strong>da</strong>iqca, sa<strong>da</strong>c jerjerobiT ar mRerian <strong>da</strong> ar cekvaven. magram ganaar gvinaxavs dRes iseTi e.w. <strong>lxinis</strong> sufrebi, sa<strong>da</strong>c arc mRerian <strong>da</strong>arc ukraven <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>c usagno Wama-smaa gaCaRebuli mxolod? Wirissufrebi swored amgvar sufrebs ufro emsgavseba.sadRegrZeloebis raodenobaze mogaxsenebT. Talxi <strong>sufra</strong> gar<strong>da</strong>cvlilisSesandobariT iwyebo<strong>da</strong> (romlis warmoTqmamde purisgatexa wesad ar iyo miRebuli). Semdeg ismebo<strong>da</strong> gar<strong>da</strong>cvlilis ojaxiswevrebis sadRegrZelo. mesame sadRegrZeloSi ojaxs locavdnen,usurvebdnen gamravlebas, baraqasa <strong>da</strong> keTildReobas. Semdeg ki warmoTqvamdnenaxlad gar<strong>da</strong>cvlilTa Sesandobars. Semdegi sadRegrZelomSvidobisa iyo. momdevno sadRegrZeloTi ki micvalebulis na-Tesavebsa <strong>da</strong> mezoblebs <strong>da</strong>locavdnen. bolos adRegrZelebdnen maT,vinc gaapatiosna micvalebuli <strong>da</strong> gauWra saflavi. im SemTxvevaSi,Tu gar<strong>da</strong>cvlili xan<strong>da</strong>zmuli iyo, sufris winamZRols SeeZlo kidevori sadRegrZelo Seesva, mxolod es sadRegrZeloebic aucilebladgar<strong>da</strong>cvlilTan un<strong>da</strong> yofiliyo <strong>da</strong>kavSirebuli.ramdenime sityviT gvsurs, SevCerdeT Talx <strong>sufra</strong>ze warmoTqmulSesandobarTa <strong>da</strong> sadRegrZeloTa raodenobaze. ase gasinjeT, dResTalx <strong>sufra</strong>ze sadRegrZeloTa <strong>da</strong> SesandobarTa raodenoba cxramet-ocsaRwevs, zogjer aWarbebs kidec. rac ewinaaRmdegeba Talxisufris Sinaarssa <strong>da</strong> mizan<strong>da</strong>saxulobas. <strong>da</strong>Cqarebuli rigi Tamadismier warmoTqmuli sityvebisa arRvevs Talxi sufris simSvides,


<strong>qarTuli</strong> <strong>sufrisa</strong> <strong>da</strong> <strong>lxinis</strong> <strong>fenomeni</strong>113ufro metic: awuxebs TanamesufreT <strong>da</strong> Rlis maT yuradRebas. yoveliveamas mohyveba is, rom <strong>sufra</strong> Tan<strong>da</strong>TanobiT iwyebs <strong>da</strong>carielebas,maSin roca Tama<strong>da</strong> jer Sua gzazea. aRar arsebobs kontaqtiTama<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> TanamesufreTa Soris. yvela gankerZoebiT saubrobs.amgvari mdgomareoba yovlad Seuwynarebelia, es xom micvalebulisa<strong>da</strong> Wirisuflebis mimarT upativcemulobis gamoxatvaa.ukanasknel xans araerTgzis mogvismenia <strong>da</strong> wagvikiTxavs erTi metadSeusabamo <strong>da</strong> alogikuri ram: gar<strong>da</strong>cvlili a<strong>da</strong>mianis mosaxseniebelsityvas `sadRegrZelos~ uwodeben. erTgvarad CrdilSi eqcevaazrobrivad metad <strong>da</strong>tvirTuli sityva _ `Sesandobari~. rogor SeiZlebagar<strong>da</strong>cvlil a<strong>da</strong>mians sadRegrZelo vuTxraT, dRegrZelobavusurvoT. Sesandobari uflis winaSe saTxovaria, raTa man micvalebulsSeundos amqveyniuri codvebi <strong>da</strong> naTelSi amyofos misi suli.amdenad, am ori natifi terminis erTmaneTSi aRreva mizanSeuwonelia. qarTvelebma viciT xolme Tqma: <strong>qarTuli</strong> <strong>sufra</strong> akademiaao. ramoiazreba am lakonursa <strong>da</strong> brZnul gamoTqmaSi? ratom uwodes qar-Tul <strong>sufra</strong>s akademia? <strong>qarTuli</strong> <strong>sufra</strong>, <strong>lxinis</strong>a iqneba Tu Wirisa,oTx ZiriTad process moicavs, esenia: sufris samzadisi <strong>da</strong> gawyoba,sufris <strong>da</strong>sawyisi, Sua <strong>sufra</strong> <strong>da</strong> sufris <strong>da</strong>sasruli. TiToeulimaTganis aRsruleba gamocdilebas, pasuxismgeblobas, sulieri<strong>da</strong> fizikuri Zalebis mobilizebas, <strong>da</strong>xvewil gemovnebasa <strong>da</strong> codnasmoiTxovs. sadResaswaulo sufris, nadimis mniSvnelovan, sawyisetaps warmoadgen<strong>da</strong> nadimis samzadisi. mas uaRresad mowesrigebuliorganizaciuli Ta<strong>da</strong>rigianoba axasiaTeb<strong>da</strong>. didi nadimis gawyobaSiojaxs naTesav-axloblebi <strong>da</strong> mezoblebi exmarebodnen, rogorc materialurad,ise fizikurad. ase, magaliTad, TemSi <strong>da</strong>mkvidrebuliwesisamebr, mezoblebi Seeweodnen mozeime ojaxs RviniT, xorceuliTa<strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva sanovagiT, monawileobdnen samzadisSi, amdenaderTi ojaxis zeimi Temis zeimad iqceo<strong>da</strong>.nadimis mSveneba iyo sufruli simRerebi, romlebsac yoveli sad-RegrZelos Semdeg asrulebdnen. TiToeuli simRera mxolod erTxelimRerebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> Tavis SinaarsiTa <strong>da</strong> intonaciiT TiToeul sadRegrZeloseTanawyobo<strong>da</strong>. ase, magaliTad, guriaSi pirvel sadRegrZelos,mSvidobis sadRegrZelos, simRera `Cven mSvidoba~ mohyvebo<strong>da</strong>.metad saintereso masalebs gvacnobs T. ivelaSvili samcxe-javaxeTSiarsebuli tradiciis Sesaxeb. sufrulebSi erTmaneTisagangamoiyofo<strong>da</strong> `sufris gaxsnis~, `lxinSi Sesvlis~, `sufris <strong>da</strong>xurvis~anu `SemoZaxilis~ simRerebi, romlebic erTmaneTisagan ga-


114 <strong>Teimuraz</strong> <strong>Rlonti</strong>nirCeodnen teqstebis Sinaarsisa <strong>da</strong> Sesrulebis drois mixedviT:`sufris gaxsnis~ simRerebi religiur-istoriuli Sinaarsisa iyo,`lxinSi Sesvlisa~ _ sagmiro-sayofacxovrebo Sinaarsisa, sufris<strong>da</strong>xurvisa ki _ SemoZaxilis simRerebi. 8maspinZeli mu<strong>da</strong>m cdilob<strong>da</strong>, stumrisaTvis Sesaferisi <strong>da</strong> saTnoZRveni mierTmia. amisaTvis is arafers iSureb<strong>da</strong>, arc fizikurad <strong>da</strong> arcmaterialurad, oRond ki stumrisaTvis esiamovnebina <strong>da</strong> stumrobisJami <strong>da</strong>emaxsovrebina. es maspinZels ojaxis Rirsebis saqmed miaCn<strong>da</strong>.erTob sapasuxismgeblo ritualia sufris gawyoba, romlisRirseulad aRsrulebas saTanado codna-gamocdileba, gemovneba <strong>da</strong>esTetikuri sazrisis done sWirdeba.qarTveli kaci <strong>da</strong>sabami<strong>da</strong>n zrunav<strong>da</strong> yofiTi cxovrebis garegnuliformis <strong>da</strong>xvewisa <strong>da</strong> srulyofisaTvis, misi es Tviseba <strong>qarTuli</strong>sufris kulturis SeqmnaSic kargad gamomJRavn<strong>da</strong>. qarTvelma didigemovnebiT Semzadebuli kerZebis garegnuli ieric Taviseburad<strong>da</strong>xvewa <strong>da</strong> Rvinoc Sesaferisi SeurCia. <strong>sufra</strong>ze kerZebis miwodebasachqon<strong>da</strong> <strong>da</strong> aqvs Tavisi pewi <strong>da</strong> momxiblveloba.oriode sityviT ar SeiZleba, ar SevCerdeT a<strong>da</strong>mianTa iseT sapasuxismgeblo<strong>da</strong> sapatio funqciaze, romelsac sufris momsaxureni,anu motrialeni hqvia. motrialeTagan aRsaniSnavia <strong>sufra</strong>ze kerZebisSemomtani a<strong>da</strong>mianebi, upiratesad qalebi, <strong>da</strong> mamakacebi _ e. w.`meriqifeni~, romelTa movaleobaa <strong>sufra</strong>ze Rvinis Semotana.motrialeTa saqme metad sapasuxismgebloa, mowesrigebulobas,taqts, kerZebis <strong>sufra</strong>ze ganawilebis codnas, Tav<strong>da</strong>Werilobasa <strong>da</strong>yuradRebas moiTxovs. sainteresoa sityva `meriqife~-s ganmarteba:`<strong>sufra</strong>ze Rvinis mimwodebeli, <strong>da</strong>msxmeli, mwde~. 9Cveni azriT, sityva `meriqife~ warmoSobili un<strong>da</strong> iyos motrialemamakacis umTavresi funqcia-movaleobi<strong>da</strong>n, mas ara aqvs uflebasufris gasrulebamde Rvinis <strong>da</strong>levisa, misi qeifis Jami mxolodSemdeg, kerZod, sufris gasrulebis Semdeg dgeba.<strong>qarTuli</strong> <strong>sufrisa</strong> <strong>da</strong> sadRegrZelos Sesaxeb metad sainteresocnobebs gvawvdis frangi mogzauri Jan Sardeni. 10Jan Sardenis aRweriT, saqorwino nadimze <strong>da</strong>mswre ucxoelistumrebi aRfrTovanebulebi iyvnen <strong>qarTuli</strong> sufriT: `kerZebi saocariwesrigiTa <strong>da</strong> uxmaurod Semohqon<strong>da</strong>T. yvela uxmod asruleb<strong>da</strong>Tavis saqmes. erT magi<strong>da</strong>ze msxdomi sami evropeli ufro mets xmau-8Tina ivelaSvili, <strong>qarTuli</strong> tradiciuli saqorwilo <strong>sufra</strong> <strong>da</strong> Tanamedroveoba,Tbilisi, 1991.9<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiTi leqsikoni, 1990.10Jan Sardeni, mogzauroba sparseTsa <strong>da</strong> aRmosavleTis sxva qveynebSi (cnobebisaqarTvelos Sesaxeb), 1975.


<strong>qarTuli</strong> <strong>sufrisa</strong> <strong>da</strong> <strong>lxinis</strong> <strong>fenomeni</strong>115rob<strong>da</strong>, vidre am nadimze myofi as ormoc<strong>da</strong>aTi kaci. am saucxoo wesrigisSemdeg, yuradRebas yvelaze metad WurWleulobis simravleiqcev<strong>da</strong>~. aq iyo <strong>da</strong>axloebiT asoci fiala, Tasi, xela<strong>da</strong> <strong>da</strong> yanwi,samoci sura, Tormeti azarfeSa, TiTqmis yvela azarfeSa vercxlisaiyo. surebi an sa<strong>da</strong> oqrosi iyo an mominanqrebuli oqrosi. Tasebi<strong>da</strong> xeladebi zogi oqroTi iyo <strong>da</strong>ferili, zogic kidev oqroTivemoxatuli. zogs Zvirfasi qvebi <strong>da</strong> vercxlis moWediloba amSveneb<strong>da</strong>.yanwebic Zvirfasi Tasebis msgavsad iyo mozarniSebuli.`stumari RvTisaao~, – ase miaCn<strong>da</strong> qarTvel kacs <strong>da</strong> mas RvTisaganmovlenil moyvasad aRiqvam<strong>da</strong>. amitomac cdilob<strong>da</strong>, yovelive saukeTesomieZRvna misTvis _ <strong>da</strong>ego tabla keTili, mierTmia saukeTesoRvino <strong>da</strong> yovelive, rac ki eba<strong>da</strong>; moelxina igi, emRera, gaexalisebina,siyvaruliTa <strong>da</strong> optimizmiT aRevso, edRegZelebina misTvissamSoblo, ojaxi, samoyvro <strong>da</strong> sanaTesao, samezoblo <strong>da</strong> samegobro,moegonebina winaprebi, am cxovrebi<strong>da</strong>n wasuli a<strong>da</strong>mianebi, <strong>da</strong>elocaojaxi, Tanamecxedre, Svilebi, SviliSvilebi, SvilTaSvilisSvilebi<strong>da</strong> Tava<strong>da</strong>c gaexara stumrobis madliT.ga<strong>da</strong>uWarbeblad SeiZleba iTqvas, rom Rvino <strong>qarTuli</strong> sufrisumniSvnelovanesi <strong>da</strong> umTavresi elementia. gansakuTrebiT un<strong>da</strong>SevCerdeT kaxur Rvinoze, romelic marTlac<strong>da</strong> mSvenebaa <strong>qarTuli</strong><strong>sufrisa</strong> <strong>da</strong> TvalisCinia <strong>qarTuli</strong> meRvineobisa. kaxuri Rvino di<strong>da</strong>dmoswon<strong>da</strong>T yvelgan <strong>da</strong> yovel droSi. am Rvinos uxvad gamoiyeneb<strong>da</strong>iranis Sahis kari, didi raodenobiT gahqon<strong>da</strong>T kaxuri Rvino ruseTisimperiaSi.raoden uxva<strong>da</strong>c ar un<strong>da</strong> yofiliyo gawyobili <strong>qarTuli</strong> <strong>sufra</strong>,Tuki Rvino Se<strong>da</strong>rebiT m<strong>da</strong>re an uvargisi iyo, qarTveli kaci aseT<strong>sufra</strong>ze ver ilxen<strong>da</strong>. qarTveli kaci yovelTvis momTxovni iyo Rvinisxarisxisadmi, amitomac cdilob<strong>da</strong>, sastumro Rvino yovelTvisgamorCeuli <strong>da</strong>eyenebina. es mas pirovnuli <strong>da</strong> ojaxuri Rirsebissaqmed miaCn<strong>da</strong>.saocari Tviseba axasiaTebs qarTul, kerZod ki, kaxur TeTrmSral Rvinos. am RviniT a<strong>da</strong>miani kargad ilxens, xarobs, laRobs,sxvasac alxens <strong>da</strong> amxiarulebs, simRerasa <strong>da</strong> cekva-TamaSSi kargadsvams <strong>da</strong> kargad inelebs. ai, rogor Seafasa kaxuri Rvino aleqsandrediumam (mamam) 1859 wels TbilisSi Jurnal `ciskris~ ra<strong>da</strong>qcia-Si gamarTuli purobi<strong>da</strong>n miRebuli STabeWdilebis Semdeg: `RmerTma...qarTvel msmelebs kaxuri Rvino misca, ese igi is saucxoo Rvino,romelic ar aTrobs, anu ufro sworad, TavSi ar uvardeba msmels~. 11imasac aRvniSnavT, rom aleqsandre diumas nadimze uxvad Seusvams11al. diuma, `kavkasia~, `merani~, Tbilisi, 1970. gv. 342.


116 <strong>Teimuraz</strong> <strong>Rlonti</strong>kaxuri Rvino.mainc sai<strong>da</strong>n modis es an<strong>da</strong>mati kaxuri Rvinisa? qarTul RvinosyovelTvis WaWaze ayenebdnen. kaxuri Rvino ki gamorCeulia imiT,rom is duRdeba <strong>da</strong> vargdeba srul WaWaze gazafxulamde, amdenad,iRebs yovelive saukeTesos yurZnis mtevnisagan <strong>da</strong> gamoirCeva maRalibioenergetikuli, dieturi <strong>da</strong> samkurnalo TvisebebiT. rocaRvinis moxmarebis esTetikur mxareze vlaparakobT, ar SeiZleba, argavixsenoT tradiciuli <strong>qarTuli</strong> sasmisebi. qarTveli kaci dRenia<strong>da</strong>geZieb<strong>da</strong> natifsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>xvewil formebs saRvine WurWlisas. amiTigi did yuradRebas aqcev<strong>da</strong> Rvinis moxmarebis garegnul mxaresac.rac uTuod silamazesa <strong>da</strong> momxiblvelobas aniWeb<strong>da</strong> <strong>sufra</strong>s. samwuxaroa,rom dResdReobiT bevri <strong>qarTuli</strong> tradiciuli sasmisimxolod samuzeumo eqsponatad qceula <strong>da</strong> qarTul <strong>sufra</strong>ze maTTvisadgili veRar mogvinaxavs. esenia Tixis, rqis, xis, spilenZis,vercxlisa <strong>da</strong> oqros sawde sasmisebi: WinWila, Tasi, fiala, kaTxa,koCxo, feSxumi, sirCa, Cxuti, sarioSi, Carqa, tarkoSi, mowame, kula,modkoSi, xiwili, yaryara, xakana, marani <strong>da</strong> sxv.nairferi <strong>da</strong> <strong>da</strong>xvewili sxva<strong>da</strong>sxva formis WurWeli TanameinaxeTaTvals xiblav<strong>da</strong> <strong>da</strong> maTSi esTetikur SegrZnebebs aRZrav<strong>da</strong>. arga<strong>da</strong>vaWarbebT, Tu vityviT, rom natifi gemovnebiT nakeTebi sasmisi<strong>da</strong> masSi moTavsebuli kamkama Rvino formisa <strong>da</strong> Sinaarsis erTgvariharmoniuli Serwyma iyo.saqveyno<strong>da</strong>a aRiarebuli <strong>qarTuli</strong> tradiciuli sufris <strong>da</strong>uwereliwesebi <strong>da</strong> kanonebi. Rvinis smisa <strong>da</strong> molxenis, ufros-umcrosobisaTu magidis wevrTa, TanameinaxeTa Tanasworuflebianobis<strong>da</strong>xvewili niuansebi, am unikaluri movlenis gvirgvini ki sufriswinamZRvari _ Tama<strong>da</strong> gaxlavT. sityva `Tama<strong>da</strong>~ ar gvxvdeba arcsulxan-sabas (XVII-XVIII ss), arc niko CubinaSvilis (XIX saukunis30-iani wlebi) leqsikonSi. es sityva ara aqvs moxseniebuli <strong>da</strong>viTCubinaSvils arcerT `rusul-qarTul leqsikonSi~ (1846, 1886<strong>da</strong> 1901 ww.). amdenad, gasagebia, rom `Tamadoba~ ar aris aRniSnulivladimer <strong>da</strong>lis `cocxali velikorusuli enis ganmartebiT leqsikonSi~(1882 w.).pirvelad sityva `Tamadoba~ gvxvdeba <strong>da</strong>viT CubinaSvilis miersankt-peterburgSi 1887 wels gamocemul `qarTul-rusul leqsikonSi~.es faqti miuTiTebs imaze, rom am periodisaTvis sityva `Tama<strong>da</strong>~ar iyo <strong>da</strong>mkvidrebuli rusul saliteraturo enaSi.`rusuli enis ganmartebiT leqsikonSi~ sityva Tama<strong>da</strong> pirveladganmartes b. volinma <strong>da</strong> d. uSakovma 1940 wels (is aRniSnulia rogorc<strong>qarTuli</strong> eni<strong>da</strong>n rusul enaSi Sesuli sityva). amave dros un<strong>da</strong>


<strong>qarTuli</strong> <strong>sufrisa</strong> <strong>da</strong> <strong>lxinis</strong> <strong>fenomeni</strong>117aRvniSnoT, rom arabul, Turqulsa <strong>da</strong> sparsul enebSi sityva `Tama<strong>da</strong>~ar Cans.<strong>da</strong>viT CubinaSvili `Tamadobas~ ganmartavs, rogorc `Tumajobas~,`TumaCianobas~, ufrosobas, an Tavobas, magaliTad, Rvinis sma-Si. Cven ar SevCerdebiT imaze, Tu ra gziT SeiZlebo<strong>da</strong> `Tumajoba~`Tamadobad~ qceuliyo, magram xazs gavusvamT erT u<strong>da</strong>vo faqts: `Tamadoba~qarTul samyaroSi <strong>da</strong>badebuli sityvaa <strong>da</strong> igi uTargmnela<strong>da</strong>ris Sesuli Cveni mezobeli xalxebis enebSi.ioseb kvicianis cnobiT, svaneTSi mowinave mTibavs `TamaTas~ uwodebdnen.12 n. bregaZis monacemebiT raWa-leCxumSi mowinave, saukeTesomemindvre muSas dRis bolos, vaxSamze, sufris winamZRoloba <strong>da</strong>saklavis Tavi ekuTvno<strong>da</strong>. 13 cnobilia agreTve is, rom raWaSi pirvelmomkels Tabagarad ixseniebdnen. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, saukeTeso muSaszog kuTxeSi Tabagari, zog kuTxeSi ki `TamaTa~ erqva.zemoT motanili metad saintereso monacemebis Semdeg eWvs aRarun<strong>da</strong> iwvevdes sityva `Tamadis~ interpretaciis es SesaZlo varianti.am sami sityvis _ `Tamadis~, `TamaTasa~ <strong>da</strong> `Tabagaris~ ur-TierTmsgavsi funqciuri <strong>da</strong>tvirTva, Sinaarsobrivi gaazreba didialbaTobiT migvaniSnebs imaze, rom sityva `Tama<strong>da</strong>~ `TamaTas~ <strong>da</strong>`Tabagaris~ identuri sityva un<strong>da</strong> iyos. metad sainteresoa CvensdRevandelobaSi SemorCenili Cveuleba TamadisaTvis Semwvari goWisTavis mirTmevisa, msgavsad raWuli Cveulebisa.yovelive zemoTqmuli kidev erTxel gviZlierebs im azrs, romsityva `Tama<strong>da</strong>~ qarTul wiaRSia warmoSobili. ra sadRegrZeloebi ismebo<strong>da</strong> tradiciulad qarTul <strong>sufra</strong>ze <strong>da</strong>rogoria dRevandeli <strong>qarTuli</strong> sufris Ta<strong>da</strong>rigi? akaki wereTeligvi<strong>da</strong>sturebs, rom qarTvel mefeebs hqon<strong>da</strong>T Cveuleba, mSvidobianobisJams saqarTvelos sxva<strong>da</strong>sxva kuTxis warmomadgenlebTan erTaddidi lxini ga<strong>da</strong>exa<strong>da</strong>T, sa<strong>da</strong>c qarTvelebi `ilxendnen <strong>da</strong> gahkiodnenerTxmad mravalJamiersa~. 14 poeti aseve gvi<strong>da</strong>sturebs imas, Tu raodenzneobriv-eTikuri iyo qarTvelTa lxini: qarTvelebma `mTvraloba<strong>da</strong> sadRegrZelo saTiToo ar icodnen, Cveni lxini rom enaxaT,sircxviliTac <strong>da</strong>iwodnen~.ratom un<strong>da</strong> <strong>da</strong>mwvariyvnen sircxvilisagan Cveni winaprebi `sa-TiToo sadRegrZelos~ mosmenisas? Tavm<strong>da</strong>bluri buneba qarTveli12gulnara sturua, `Cveni <strong>sufra</strong> <strong>qarTuli</strong>~, Tbilisi, 2006.13n. bregaZe, mTis miwaTmoqmedeba <strong>da</strong>savleT saqarTveloSi, Tbilisi, 1969.14ak. wereTeli, `Tornike erisTavi~.


118 <strong>Teimuraz</strong> <strong>Rlonti</strong>kacisa ar moiazreb<strong>da</strong> Rvawlisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>msaxurebis gandidebasa <strong>da</strong> gafetiSebas.keTili <strong>da</strong> saqveyno, saero saqmeni TavmodrekilobiTa <strong>da</strong>sim<strong>da</strong>bliT sruldebo<strong>da</strong>. amdenad, warsulSi miuRebeli un<strong>da</strong> yofiliyo<strong>sufra</strong>sTan erTmaneTis qeba-dideba, `Tumca maTSi meti iyo,saqebi <strong>da</strong> sasaxelo~.rogorc ukve aRvniSnavdiT, pirovnuli sadRegrZeloebi ar iyo<strong>qarTuli</strong> istoriuli tradicia. pirovnuli sadRegrZeloebis <strong>sufra</strong>zewarmoTqmis wesi Se<strong>da</strong>rebiT gvian iRebs saTaves <strong>da</strong> sabWourepoqaSi mkvidrdeba, sufris tradiciuli wesiT warmarTvis ignorirebisfonze. iyo dro, roca yovelive erovnuli, tradiciuligamovlineba samarcxvinod <strong>da</strong> CamorCenilobad iTvlebo<strong>da</strong>.sasiamovnod un<strong>da</strong> aRiniSnos is faqti, rom e.w. `fun<strong>da</strong>menturisadRegrZeloebi~, romlebic ucvlelad iyo SenarCunebuli saukuneTamanZilze, dResac SenarCunebulia, esaa xerxemali <strong>qarTuli</strong><strong>sufrisa</strong>. esenia: uflis sadidebeli, mSvidobis, nefe-patarZlis,kaTalikos-patriarqis <strong>da</strong> saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis,xelisuflebis (magaliTad, guriaSi), adre ki `mefe-dedoflis~sadRegrZelo ismedoba, samSoblos, samSoblosaTvis Tav<strong>da</strong>debuligmirebis, winaprebis, megobrobis, dedmamiSvilebis, siyvarulis, momavaliTaobis (Svilebi, SviliSvilebi, SviliSvilisSvilebi), sanaTesao-samoyvrosi,ritualis mizezisa (qorwineba, dReoba, Zeoba, religiuridResaswauli <strong>da</strong> sxv.), sufris gasrulebis win tradiciuladismebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> ismeba Tamadis sadRegrZelo, xolo <strong>sufra</strong> gasruldebayovladwmin<strong>da</strong> RmrTismSoblis sadidebeli sadRegrZeloTi.metad sainteresoa grigol orbelianis poema `sadRegrZelo~--Si 15 aRwerili sadRegrZeloebi, romlebic un<strong>da</strong> miviCnioT im sadRegrZeloTanawilad, romlebsac warmoTqvamdnen Cveni winaprebi tradiciulad.es sadRegrZeloebia: <strong>da</strong>Rupuli meomrebis, winaprebis,xelmwifis (warsulSi _ qarTvel mefe-dedofalTa), mamulis, megobrobis,siyvarulisa <strong>da</strong> momavali gamarjvebisa, _ sul Svidi sadRegrZelo.magram ras un<strong>da</strong> niSnavdes poemis <strong>da</strong>sawyisSi motanili sityvebi:`Zmano, morigis savse fialiT, Cvenca movusxdeT cecxlsaanTebuls...~ es xom niSnavs imas, rom <strong>lxinis</strong>as morigi fialis winsxva sadRegrZeloebic warmouTqvamT meomrebs? ar un<strong>da</strong> <strong>da</strong>gvaviwydes,rom grigol orbelianis mier aRwerili lxini meomarTa lxinia.saqorwino lxins albaT cota sxva JReradobiT warmarTav<strong>da</strong>poeti, aq warmoTqmuli sadRegrZeloebi qorwinebis, Zeobis, sxvasaritualo sufrebzec warmoiTqmebo<strong>da</strong>. un<strong>da</strong> vifiqroT, rom zemoaRniSnulsadRegrZeloebs konkretuli sufris Sinaarsis <strong>da</strong> miz-15 gr. orbeliani, `sadRegrZelo, anu omis Semdgom Rame lxini erevnis siaxloves”.


<strong>qarTuli</strong> <strong>sufrisa</strong> <strong>da</strong> <strong>lxinis</strong> <strong>fenomeni</strong>119an<strong>da</strong>saxulobis Sesaferisi sadRegrZeloebi <strong>da</strong>ematebo<strong>da</strong>, magali-Tad, nefe-dedoflis, Zeobis, religiuri Tu saero dResaswaulebismiZRvniTi sadRegrZeloebi, sanaTesao-samoyvro-samezoblos sadRegrZeloebi.<strong>qarTuli</strong> tradiciuli sufris mimdinareoba, `nadimsa Sina winamZRvris~,anu Tamadis mier warmoTqmuli sadRegrZeloebis Ta<strong>da</strong>rigi,azriTa <strong>da</strong> gamoxatvis formiT saRmrTo liturgiis umTavresiaspeqtebi<strong>da</strong>n sazrdoobs <strong>da</strong> formirdeba.SevexebiT ramdenime mniSvnelovan moments saRmrTo liturgii<strong>da</strong>n.saRmrTo liturgia RmrTis sadidebeli locvebiT iwyeba, qarTul <strong>sufra</strong>zecxom pirveli sadRegrZelo uflis sadidebelia. am sadRegrZelos<strong>sufra</strong>ze mSvidobis sadRegrZelo mohyveba. gavixsenoT kvereqsebi_ mokle locvaTa wyeba, romelsac wirvisas diakoni warmoTqvams.didi <strong>da</strong> mcire kvereqsebi iwodeba `mSvidobian~ kvereqsebad, radganTiToeuli maTgani iwyeba mowodebiT: `mSvidobiT uflisa mimarT vilocoT~.mniSvnelovani momentia wirvisas micvalebulTa moxsenieba<strong>da</strong> locva maTi sulebis codvaTa mitevebisa <strong>da</strong> naTelSi myofobisaTvis.gar<strong>da</strong>cvlil axlobel a<strong>da</strong>mianTa mogoneba xom <strong>qarTuli</strong>sufris erT-erTi mniSvnelovani nawilia. saRmrTo liturgiisas asevemoixsenebian <strong>da</strong> <strong>da</strong>ilocebian cocxlebi, mrevlis wevrebi <strong>da</strong> maTi axloblebi,kaTalikos-patriarqi, mitropolitni, mTavarepiskoposni<strong>da</strong> episkoposni, yovelni samRvdeloni. aseve ismis qarTul <strong>sufra</strong>zesruliad saqarTvelos kaTalikos-patriarqis, mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposis,biWvinTisa <strong>da</strong> cxum-afxazeTis mitropolitis, uwmindesisa<strong>da</strong> unetaresis, didi meufis ilia II, patiosan mRvdelTa <strong>da</strong>saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis sadRegrZelo.`viyuarebodeT urTierTars, raTa erTobiT aRviarebdeT mamasa<strong>da</strong> Zesa <strong>da</strong> wmin<strong>da</strong>sa sulsa, erTarsebasa <strong>da</strong> ganuyofelsa~, _ ismissakurTxevli<strong>da</strong>n wmin<strong>da</strong> mowodeba. qarTul <strong>sufra</strong>ze xom dResac ismebasiyvarulis sadRegrZelo, rac uZvelesi tradiciaa. gavixsenoTgrigol orbelianis poema `sadRegrZeloSi~ warmoTqmuli siyvarulissadRegrZelo! siyvaruli xom Tavad RmerTia <strong>da</strong> swored amRvTiuri siyvaruliT aris gaJRenTili TiToeuli sadRegrZelo <strong>da</strong>,saerTod, Tavad <strong>sufra</strong>.kaxeli kaci ityvis: `modi, puri gavtexoTo~, rac nadims, `pur--Rvinobas~, serobas, <strong>lxinis</strong> trapezs niSnavs. puris gatexvis wes--Cveuleba Rrmad qristianuli movlenaa: `miiReT <strong>da</strong> WameT, ese arsxorci Cemi TquenTvis <strong>da</strong> mravalTaTvis gantexili misatevebeladcodvaTa~, <strong>da</strong> Semdeg: `suT amisgan yovelTa, ese ars sisxli CemiTqvenTvis <strong>da</strong> mravalTaTvis <strong>da</strong>Txeuli misatevebelad codvaTa~, eu-


120 <strong>Teimuraz</strong> <strong>Rlonti</strong>bneba macxovari mociqulebs <strong>da</strong> amiT saTaves udebs evqaristiulisaidumlos aRsrulebas: qristes xorcad <strong>da</strong> sisxlad gar<strong>da</strong>qmnilipuri <strong>da</strong> Rvino kacTaTvis sulisa <strong>da</strong> xorcis sakurneblad iqceva.puris gatexvis wesi uflisadmi Tayvaniscemisa <strong>da</strong> siyvarulis niSnadun<strong>da</strong> miviCnioT. roca qarTveli kaci puris gatexviT iwyebs trapezs,es imas moaswavebs, rom <strong>sufra</strong> misTvis wmin<strong>da</strong> <strong>da</strong> amaRlebuliritualia.qarTveli kacisaTvis sadRegrZelo im amaRlebuli, wmi<strong>da</strong> <strong>da</strong> wrfeli<strong>da</strong>mokidebulebis gamomxatveli iyo mis mimarT, visac adRegrZelebdnenRviniT _ RvTiuri siTxiT – RvTiuri madlis misaRebad. amis <strong>da</strong>sturiaerT gurul xalxur simReraSi gamoTqmuli ganwyoba: `CxavrisRviniT gadRegrZeleb, madli Segewevao~ (`Cemo naTlide<strong>da</strong>o~).ra madli un<strong>da</strong> igulisxmebodes guruli simReris sityvebSi? TumTlianobaSi gaviazrebT simReris zemoaRniSnul sityvebs, SevamCnevTramdenime saintereso aspeqts, kerZod, stumari naTlide<strong>da</strong>s sTxovsCxaveris, rogorc saukeTeso guruli vazis jiSis Rvinos, romliTac<strong>da</strong>locavs naTlide<strong>da</strong>s <strong>da</strong> romelsac dRegrZelobasTan erTad madlicmiecema. radgan Rvino RvTiuri siTxea, igi RvTiuri madliTaa aRbeWdili,<strong>da</strong> swored es RvTiuri madli miecema naTlide<strong>da</strong>s naTliis<strong>da</strong>locviTa <strong>da</strong> dRegrZelobiT, sadRegrZelo xom igive <strong>da</strong>locvaa.<strong>qarTuli</strong> <strong>sufra</strong> rom qristianuli dvritiTaa naqargi, amaze kargadmetyvelebs unikaluri wesi: sufris <strong>da</strong>wyeba RvTis sadidebelisityvebiT <strong>da</strong> <strong>da</strong>mTavreba RvTismSoblisadmi aRvlenili locviT. eswesi mTels mevenaxeoba-meRvineobis mimdevar qristian erTagan mxolodqarTvelTa Sorisaa gavrcelebuli.<strong>qarTuli</strong> sufris kidev erT saintereso niuanss un<strong>da</strong> gavusvaTxazi. cnobilia, rom qarTveli sadRegrZelos fexze adgomiT svams,amasTanave, tradiciulad fexze dgeba is, visac adRegrZeleben. xomar mogvagonebs es movlena marTlmadideblur wess mlocvelTafexze dgomisa?qarTvelis kidev erTi Cveulebis Sesaxeb: qarTveli kaci Rvinosarasodes ar Sesvams sadRegrZelos warmoTqmis, anu <strong>da</strong>locvis gareSe.sufroba, nadimi, lxini qarTvelTaTvis mniSvnelovani yofiT--zneobrivi rituali iyo rogorc warmarTul, ise qristianulepoqebSi. ara erTi literaturuli wyaros moSvelieba SeiZlebaimis naTelsayofad, Tu rogor ilxendnen <strong>da</strong> nadimobdnen qarTvelebiZvelad.`qarTlis cxovreba~ (t. IV):`tablasa ze<strong>da</strong> sWamdian <strong>da</strong> nadimobdnen ... smidian Rvinosa ...~ (gv. 24);`lxinTa lxinoba <strong>da</strong> WirTa Wiroba ...~ (iqve);


<strong>qarTuli</strong> <strong>sufrisa</strong> <strong>da</strong> <strong>lxinis</strong> <strong>fenomeni</strong>121`nadimobdnen mefeTa Tana <strong>da</strong> urTierTana....~ (iqve);`umetesi didi iyo dResaswauli armazisa <strong>da</strong> Semdgomad Tayvaniscemisahyvian nadimni <strong>da</strong> gancxromani didiTa WamiTa <strong>da</strong> RvinissmiTa.....~ (iqve);XI-XII saukuneebis mijna _ `amiran <strong>da</strong>rejaniani~:`...gar<strong>da</strong>x<strong>da</strong> puroba......dedofalma moaxsena: Tquen yrmani xarT<strong>da</strong> RmerTma aTas wel cocxlen mefoba Tqveni...~ (gv. 88);`... puri vWameT <strong>da</strong> Rvino vsviT, merme aavso Wiqa erTman, ze adga<strong>da</strong> egre Tqva: adiden RmerTman sefe<strong>da</strong>vle igi <strong>da</strong>rispanisZe....~ (gv.105);`.... <strong>da</strong> Rvinos smides mravalgan <strong>da</strong> yvelani sefe<strong>da</strong>vles mzesa ficevdes<strong>da</strong> locvides...~ (gv. 105);`kvla aasvo Wiqa <strong>da</strong> me momca <strong>da</strong> egre miTxra: `<strong>da</strong>loce Senca sefe<strong>da</strong>vle<strong>da</strong>rispanisZe <strong>da</strong> maSin Sesvio ....~ (gv. 206).XII saukune _ `vefxistyaosani~:`Seiqmna sma <strong>da</strong> puroba, msgavsi maTisa Zalisa, sxva gaxareba ase-Ti ars unaxavi Tvalisa, jami <strong>da</strong> Wiqa-yvelai, ferozisa <strong>da</strong> lalisa,arvisi brZana mefeman, arca gaSveba mTvralisa” (476);`kvlaca <strong>da</strong>j<strong>da</strong> mxiaruli, moimata sma <strong>da</strong> mRera, kvla gagrZel<strong>da</strong>nadimoba barbiTi <strong>da</strong> CangTa Jrera~ (482);`sma, puroba, gaxareba qmnes, jalabi gaadides, viTarca qorwilobaxams, egeTsa gardixdides~;dedofali tarielisa <strong>da</strong> nestan-<strong>da</strong>rejanis qorwilze ase mimar-Tavs meqorwileT: `uloceTa dRegrZeloba, ese RmerTsa SevedreniT~. mainc ra momajadoebeli Zalaa iseT ritualSi, romelsac qar-Tuli lxini hqvia? ra aris <strong>qarTuli</strong> lxini tradiciuli gagebiT?upirvelesad, amaRlebuli kategoriis ubrwyinvalesi nimuSi, amqveyniericxovrebis silamazis WeSmariti gamovlineba ufaqizesi harmoniiTa<strong>da</strong> eqspresiiT, dinamiurobiTa <strong>da</strong> aRmafreniT. cxovrebiseulisibrZniTa <strong>da</strong> sidinjiT; imavdroulad, zRvar<strong>da</strong>udebeli, usamano<strong>da</strong> ujebiro poeturi sulis aRtaceba, sulierisa <strong>da</strong> xorcielisganspetakebuli mTlianoba; udidesi zeciuri <strong>da</strong> miwieri siyvarulisadmiziareba; purisa <strong>da</strong> Rvinis, rogorc RmrTisagan boZebuliudidesi sikeTis ganc<strong>da</strong>-gacnobiereba.<strong>qarTuli</strong> lxini Tavisi arsiT maRalzneobrivi, fsiqologiurimuxtis matarebelia, amave dros igi warmoadgens fizikurad <strong>da</strong>sulierad janmrTeli a<strong>da</strong>mianebis Tavyrilobas, sa<strong>da</strong>c TanameinaxeniTavad arian <strong>lxinis</strong> _ am didi sanaxaobis, didi Tavyrilobis


122 <strong>Teimuraz</strong> <strong>Rlonti</strong>Semqmnelni <strong>da</strong> aqtiuri monawileni.is, rom lxini, puroba, nadimis rituali qarTveli kacis cnobierisamyaros ganuyofeli <strong>da</strong> ganmapirobebeli ram iyo dRenia<strong>da</strong>g, amascxa<strong>da</strong>d gvi<strong>da</strong>sturebs SoTa rusTaveli tarielis sityvebiT: `Sevidi,Sevqmni nadimi nia<strong>da</strong>g lxinsa Cveulman~. nadimis Seqmna moiazrebs yovelives,rac ki nadims qmnis <strong>da</strong> ayalibebs, rogorc mravalaspeqtianSemoqmedebiT process. striqonis pirveli nawili swored misi SemoqmedebiTibunebis gamomxatvelia. mas ZaluZs Seqmnas nadimi. TavadSoTa rusTaveli xom `qmnas~ ganixilavs rogorc SemoqmedebiTprocess: `romelman Seqmna samyaro~. amdenad, nadimis Seqmnac SemoqmedebiTiqmnadobis Sedegia. striqonis meore nawili ki: `nia<strong>da</strong>glxinsa Cveulman~ pir<strong>da</strong>pir migvaniSnebs imas, rom dRi<strong>da</strong>n gaCenisaqarTveli kacisaTvis lxini, gaxareba misi xasiaTis ganuyofeli <strong>da</strong>Tanamdevi Tviseba iyo.sulxan-saba orbeliani gangvimartavs: `lxini _ sixaruliTgaxareba~. ra sixarulzea miniSneba? ra sixaruliT vxarobT Cven<strong>lxinis</strong> Tanaziarni? ras niSnavs Tavad `sixaruliT gaxareba~? logikuri<strong>da</strong>skvniT, lxini aris imgvari TavSeyra a<strong>da</strong>mianebisa, romlebiceswrafvian urTierTTan Sexvedras, rac aniWebs maT sixaruls,sixaruls kvlav erTmaneTis xilvisa, moferebisa, mosiyvarulebisa,yovedRiuri cxovrebiseuli Wir-borotis droebiT <strong>da</strong>viwyebisa, ur-TierTis gamxnevebisa, dRegrZeloba-<strong>da</strong>locvisa. 16`Rvino axarebs gulsa kacisasa, sacxebeliTa mxiarul-yofadpiri <strong>da</strong> puri gulsa kacisasa ganamtkicebs~ (fs. 103,15).amdenad, Rvino a<strong>da</strong>mianTa guneba-ganwyobis amaRlebas uwyobsxels <strong>da</strong> erTad yofnisa <strong>da</strong> Tavis Seqcevis survils uZlierebs, amaRlebuliganwyoba leqsisa <strong>da</strong> simReris warmoTqmis, moWarbebulienergia ki moZraobis, anu cekva-TamaSis survils badebs, Tan<strong>da</strong>TanobiTyalibdeba Cveva <strong>da</strong> Semdeg garkveuli wesi purobisa <strong>da</strong> safuZvelieyreba tradiciuli ritualis Camoyalibebas.ai, rogor gvixasiaTebs iakob mansvetaSvili qarTveli glexkacislxins iliaobis dResaswaulze saguramoSi: 17 `ager cota mo-SorebiT gugunebs mZlavri, Ronieri, Sewyobili simRera glexebisa.amaTac kargad ga<strong>da</strong>ukravT, yanwebi Tumca ara aqvT, magram jamebs kimadianad acarialeben. miyvars amaTi Sveba-lxena. pataraobiTganvevar amas SeCveuli, sofelSi bevrjel vyofilvar amis mnaxveli. glexiTu lxinobs, lxinobs srulis guliTa <strong>da</strong> suliTa, Tu mxiarulobs_ mTeli misi arseba xarobs, Tu TamaSobs, mReris, hgrZnob,16sulxan-saba orbeliani, `sityvis kona”.17i. mansvetaSvili, mogonebani, 2006.


<strong>qarTuli</strong> <strong>sufrisa</strong> <strong>da</strong> <strong>lxinis</strong> <strong>fenomeni</strong>123rom yvela ZarRvi, yvela aso sxeulisa umReris, uTamaSebs. am drosis yvelafers iviwyebs, mxolod Tavis grZnobas emorCileba, sxvafiqrs Tavidgan icilebs, Rvinosac advilad itans. iqneba es janissiRones, simrTeles un<strong>da</strong> mieweros? SesaZlebelia, magram isic kiun<strong>da</strong> iTqvas, rom glexs lxinSi, qeifSi moZraoba uyvars: mReris,TamaSobs, cangalas Camouvlis, ferxuls gaabams, Wi<strong>da</strong>obas gahmar-Tavs, <strong>da</strong> amasobaSi yvelas advilad itans, saWmelsac kargad irgebs<strong>da</strong> sasmelsac~.<strong>qarTuli</strong> xasiaTis erT-erTi <strong>da</strong>maxasiaTebeli Tvisebis _ sila-Ris CamoyalibebaSi xom ar un<strong>da</strong> hqondes ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvnelobavazis kulturas <strong>da</strong> masTan uSualod <strong>da</strong>kavSirebul <strong>qarTuli</strong> <strong>lxinis</strong>fenomens? gulRiaoba <strong>da</strong> sixaruli RvinosTan, sufris ritualTan<strong>da</strong>kavSirebuli <strong>da</strong> maTgan uSualod momdinare zneobriv-esTetikurimaxasiaTebeli Tvisebebia. aris Tu ara laRi a<strong>da</strong>miani, romelsacSeuZlia gaixaros <strong>lxinis</strong>gan miRebuli sixaruliT?qarTul yofiT samyaroSi lxini Camoyalib<strong>da</strong>, rogorc sulier--zneobrivi amaRlebis, moyvasisadmi siyvarulis, erTianobisakenswrafvis gamoxatuleba. vfiqrobT, rom qarTveli kacis stumarTmoyvrulibunebis, misi xasiaTis CamoyalibebaSi vazisa <strong>da</strong> Rviniskulturas ganmsazRvreli roli eniWeba.ai, rogor gvixasiaTebs wmin<strong>da</strong> ilia marTali (WavWavaZe) venaxismniSvnelobas qarTveli miwaTmoqmedis yofa-cxovrebisa <strong>da</strong> msoflmxedvelobisCamoyalibebaSi: `venaxi xom erTis dRisa <strong>da</strong> wlissaqme ar aris, igia nayofi didis xnis jafisa <strong>da</strong> Sromisa, igia Tavni,nelnela mogrovili mama-papis oflis Rvrisa <strong>da</strong> TiTqmis utyviistoriaa mTelis ojaxis ekonomiur yofa-cxovrebisa <strong>da</strong> naSrom--naRvawisa. aqauri glexkaci Sehxaris venaxs jer rogorc TavisTavadZvirad Rirebuls qonebas <strong>da</strong> mere rogorc mama-papis naSrom-naRvawissaxsovars <strong>da</strong> naSTsa. es qonebrivi <strong>da</strong> zneobrivi Rirseba venaxisa,erTad SeerTebuli, ueWvelia kargad un<strong>da</strong> zemoqmedebdes aqaurglexkacobis avkargianobaze, misis xorcisa <strong>da</strong> sulis moZraobaze~. 18Tamamad SeiZleba aRvniSnoT, rom ar gveguleba sxva ufro lakoniurad,Rrmaazrovnad <strong>da</strong> yovlismomcvelad <strong>da</strong>xasiaTebuli saxismetyvelebaqarTveli mevenaxe miwaTmoqmedisa. mainc rogoria mevenaxeoba-meRvineobiszegavlena `aqauri glexkacobis avkargianobaze,misis sulis <strong>da</strong> xorcis moZraobaze?~ ra niSniT xasiaTdeba qarTvelimevenaxe-glexkacis `sulisa <strong>da</strong> xorcis~ moZraoba?`sulisa <strong>da</strong> xorcis moZraobis~ upirvelesi cnobieri <strong>da</strong> gamomxatveliniSani aris stumarTmoyvruli buneba qarTveli kacisa.18i. WavWavaZe, Txz. t. VI, 1956. gv. 203.


124 <strong>Teimuraz</strong> <strong>Rlonti</strong>stumarTmoyvareobis a<strong>da</strong>Ti xom arsobrivad `pur-Rvinis~, trapezisgarSemo gvirgvindeba, trapezi ki warmoadgens RmrTisagan boZebulimadlis ganawilebas stumarTa mimarT <strong>da</strong> am ritualiT miRebuliamaRlebuli ganwyobilebis Seqmnas, rac TviT am madlis gamcemsumravlebs RvTiur madls. venaxi, Rvino, puri <strong>da</strong> stumaric xom Rmr-Tisagan movlenili sikeTeni <strong>da</strong> didi madlia. tradiciul qarTul<strong>sufra</strong>s Tan<strong>da</strong>Tan SemoeZarcva brwyinvale Sesamoseli <strong>da</strong> erTgvaradgaxun<strong>da</strong>, magram dRes <strong>qarTuli</strong> <strong>sufra</strong> Tan<strong>da</strong>TanobiT aRidgens Cveulqristianul iersaxes _ Sinaarsobriva<strong>da</strong>c <strong>da</strong> formiTac.qarTveli kacisaTvis beRelSi puri <strong>da</strong> qvevrSi Rvino ZiriTadisarCo-sabadebeli iyo, rac misi Rirsebisa <strong>da</strong> kacur-kacobis niSaniciyo:`arc aravis yma vyofilvar,arc aravin ymad myolia,Zveli puri, Zveli RvinowliT-wlobamde gamyolia~.kargad gvixsnis pur-Rviniani kacis xasiaTs erTi xalxuri leqsic:`wuwk kacze pur-Rvinianiasi gafreniT metia~.am xalxur leqsSi ori mTavari aspeqti moiazreba: 1. logikuriavifiqroT, rom wuwk a<strong>da</strong>mians ar axasiaTebs is Tvisebebi, racniSneulia pur-Rviniani a<strong>da</strong>mianisaTvis _ stumarTmoyvareoba, xelgaSliloba,gulgaSliloba, moyvasis siyvaruli, silaRe, RvTiurmadlTan ziareba. 2. pur-Rviniani kaci `asi gafreniT~ meti yofilawuwk kacTan Se<strong>da</strong>rebiT. `asi gafreniT metobaSi~ Rrma simboluriminiSneba un<strong>da</strong> moiazrebodes: amgvari xatovani gamoTqma migvaniSnebs`pur-Rviniani~ kacis amaRlebulobaze, romelic zecisaken,anu uflisken mimswrafia. sityva `asi~ mTqmels Seu<strong>da</strong>rebeli upiratesobisgamosaxatavad aqvs gamoyenebuli. eWvgareSea, rom `pur--Rviniani~ kacis cneba qristianuli cnobierebis erTi naTeli gamonasxivia.am TvalsazrisiT mniSvnelovania qarTul yofiT samyaroSiSemorCenili saaxalwlo <strong>da</strong>locva: `Tqveni kodebi yofila savsewmin<strong>da</strong> fqviliTa, Tqveni qvevrebi yofila savse wiTeli RviniTa~.`pur-Rvinianoba~ a<strong>da</strong>mianis fsiqologiuri portretis erTgvaradganmsazRvreli <strong>fenomeni</strong> gaxlavT. ras gulisxmoben, roca a<strong>da</strong>mianzeityvian: `pur-Rviniani~ kaciao! _ imas, rom es kaci purism-Wameli, anu bevris mWameli <strong>da</strong> bevris msmeli iyo? _ aramc <strong>da</strong> aramc!_ maS, ra aris arsebiTi terminSi `pur-Rviniani~?`pur-Rvino~ niSnavs: 1. saWmel-sasmels; 2. Wirisa <strong>da</strong> <strong>lxinis</strong> <strong>sufra</strong>s,purobas; 3. pursa <strong>da</strong> Rvinos _ uzenaesis mier a<strong>da</strong>mianisadmi


<strong>qarTuli</strong> <strong>sufrisa</strong> <strong>da</strong> <strong>lxinis</strong> <strong>fenomeni</strong>125naboZeb umTavres sakveb produqtebs, `Wamads sicocxlisa~ <strong>da</strong> `sasumelssicocxlisa~.rogoria `pur-Rviniani~ a<strong>da</strong>miani? _ 1. pur-Rvinis (puris Wamis,qeifis) <strong>da</strong>mfasebeli, mestumre xalisiani <strong>da</strong> momlxeni; stumarTmoyvare,xelgaSlili <strong>da</strong> gulgaSlili a<strong>da</strong>miani. 2. RvTiuri madliTcxebuli, Rvinis madlTan naziarebi, znesruli, suliT maRali.rogorc vxe<strong>da</strong>vT, `pur-Rvino~ qarTul yofierebasa <strong>da</strong> cnobierebaSiRrmad <strong>da</strong>mkvidrebuli terminia. maS, ratom vambobT dRes `pur--marils~ nacvlad `pur-Rvinisa~? rogorc Cans, es termini qarTulsinamdvileSi rusuli samyaro<strong>da</strong>n Semovi<strong>da</strong>, radgan `pur-marili~pir<strong>da</strong>piri Targmania rusuli `Хлеб-соль~-isa.wmi<strong>da</strong> mamaTa ganmartebiT, `marils~ wmi<strong>da</strong> saxarebaSi Rrma simbolurimniSvneloba aqvs <strong>da</strong> uwinaresad gamomxatvelia suliwmidismadlisa, romelic sulTmofenobis Jams gar<strong>da</strong>movi<strong>da</strong> wmin<strong>da</strong>mociqulebze <strong>da</strong>, amdenad, qristes eklesia <strong>da</strong>fuZn<strong>da</strong>. sulTmofenobamdeiesu qriste mociqulebs eubneba: `Tquen xarT marili queyanisaÁ,ukeTu marili igi ganqardes, raÁTa-me <strong>da</strong>imarilos? arRaraSemZlebel arn merme, aramed gangdebad gare <strong>da</strong> <strong>da</strong>Trgunvad kacTamier~ (mT. 5, 13). _ ufals `marilis~ konkretuli mniSvneloba aqvsmxedvelobaSi: igi mociqulebs, <strong>da</strong> ukve Semdgom _ mRvdelmsaxurT,im uzenaes saeklesio msaxurebaze mianiSnebs, romlis meoxebiTacmrevli RvTis sityvas eziareba, rwmenaSi Zlierdeba <strong>da</strong> iseve ga<strong>da</strong>ur-Ceba gaxrwnas, warwyme<strong>da</strong>s, viTarca keTilad Semarilebuli xorci.rogorc Cans, purobis saxeldebis rusulenovani (Zvelslavuri)`Хлеб-соль~, anu `pur-marili~ or qristianul saeklesio-saRvTismetyveloxat-simboloze SeCer<strong>da</strong>: `purze~, romelic jvarcmuliqristes xorcis simboloa, <strong>da</strong> `marilze~, romliTac eklesiismsaxurTa RvTivmoniWebuli misia gamoixateba. ase rom, rusuli`pur-marili~, mTlianobaSi, eklesiis, anu qristes sxeulis SinaarsisSemcveli saxelia.purobis qarTul tradiciul saxels _ `pur-Rvino~ aseve sagangebosaRmrTismetyvelo <strong>da</strong>tvirTva aqvs <strong>da</strong> gamomxatvelia qristesxorcisa <strong>da</strong> sisxlisa, anu eklesiis Svid saidumloTagan umniSvnelovanesisa_ ziarebis wmi<strong>da</strong> saidumlosi. Tavad ufali brZanebs:`romeli Wamdes Ãorcsa Cemsa <strong>da</strong> sumides sisxlsa Cemsa,.. igi CemTana <strong>da</strong>dgromil ars... aqundes cxorebaÁ saukunoÁ~ (in. 6; 54, 56).ase rom, qristiani qarTvelis cnobierebaSi saxeli `pur-Rvino”uSualod ukavSirdeba qristesmieri cxonebis saidumlos _ im WeSmaritgzas, romelsac saukuno sicocxlisaken mivyavarT.eqvTime TayaiSviliseuli mogoneba erTxel kidev gvi<strong>da</strong>sturebs,


126 <strong>Teimuraz</strong> <strong>Rlonti</strong>rom `pur-Rvino~ (<strong>da</strong> ara `pur-marili~) qarTul samyaroSi warmo-Sobili terminia. `gasuli saukunis 80-iani wlebis bolos yofilikavSirgabmulobis saministros SenobaSi (rusTavelis prospeqtze,T.R.) moTavsebuli iyo e.w. sastumro _ `muxranskis~ nomrebi. is sastumrolamazi iyo, misi qve<strong>da</strong> sarTuli ekava maSin cnobil restoran_ `pur-Rvino~-s, romelic lixaurel sandro ToiZes ekuTvno<strong>da</strong>, iqumTavresad inteligentebi <strong>da</strong>diodnen, or kacze mxolod erTi kvartiRvinis moTxovna iyo miRebuli <strong>da</strong> saqmiani saubari. vigin<strong>da</strong>ra aqver movido<strong>da</strong>~.eqvTime TayaiSvilis mogoneba metad mniSvnelovani <strong>da</strong> sayurad-Reboa. upirveles yovlisa, restoranSi amgvari tradiciis arsebobamigvaniSnebs imJamindeli sazogadoebis <strong>da</strong>xvewil yofiT kulturaze,Segvaxsenebs, rom <strong>sufra</strong> mxolod saqeifo <strong>da</strong> TavSesaqcevi saSualebaar iyo, aramed ganmartoebuli saubris saSualebac <strong>da</strong> adgilic. aqyuradRebas iqcevs Rvinis normirebuli moxmarebis wesi. kvartianiboTli <strong>da</strong>axloebiT 1,200 litri moculobisa iyo <strong>da</strong> hqon<strong>da</strong>, dRevandelitermini rom vixmaroT, Zalian lamazi dizaini. metad niSneuliais, rom am restoranSi ZiriTa<strong>da</strong>d inteligentebi <strong>da</strong>diodnen,vigin<strong>da</strong>ra ver gabe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> iq Sesvlas. amasTanave, mravlismetyveliais garemoeba, rom amgvari Sinaarsisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>niSnulebis restorans`pur-Rvino~ erqva, yovelive es metyvelebs termin _ `pur-Rvinis~tradiciul-simbolur Sinaarsze, sazogadoebrivi TavSeyris amgvariadgilis arseboba ki imJamindeli sazogadoebrivi cxovrebis <strong>da</strong>xvewilietiketis arsebobas a<strong>da</strong>sturebs. <strong>qarTuli</strong> <strong>sufra</strong>, salxino Tu Talxi, qarTvelobasTan erTad yovelTvisiarsebebs, rameTu vazi <strong>da</strong> Rvino Cveni yofierebisa <strong>da</strong> cnobierebisuSreti wyaroa. marTalia, droisa <strong>da</strong> garemomcveli samyaroscvalebadoba met-naklebad axdens zegavlenas tradiciulwes-Cveulebebze, kerZod, tradiciuli <strong>qarTuli</strong> sufris ritualzec,magram verasodes moiSleba iseTi arsebiTi niSan-Tvisebebi,rogoricaa stumrobis sixaruli, erTad miReba pur-Rvinis madlisa;ra moSlis qorwils, Zeobas, dResaswaulebs _ religiursa Tusaeros, a<strong>da</strong>mianTa Tanamdevi yovelTvis iqneba aseve Talxi <strong>sufra</strong>.ase aris <strong>da</strong> ase iqneba, magram Cven yovelTvis un<strong>da</strong> gvafiqrebdes is,Tu ramdenad vinarCunebT tradiciul wes-Cveulebebs sufris gawyobisa<strong>da</strong> gaZRolisa, stumris miRebisa <strong>da</strong> gastumrebisa, amgvari <strong>da</strong>fiqrebissafuZveli namdvilad gvaqvs dRevandel qarTvelebs.ase gansajeT, saojaxo-saritualo dResaswaulebis aRniSvnam


<strong>qarTuli</strong> <strong>sufrisa</strong> <strong>da</strong> <strong>lxinis</strong> <strong>fenomeni</strong>127<strong>da</strong>qiravebul <strong>da</strong>rbazebSi ga<strong>da</strong>inacvla, es exeba rogorc salxino,ise Talx sufrebs. SviliSvilebis <strong>da</strong> Svilebis (mozardi Taobis)<strong>da</strong>badebis dReebsac <strong>da</strong>qiravebul gasarTob centrebSi marTaven.ras moaswavebs qarTvelTa amgvari qmedeba, roca stumrebs (naTesavebs,moyvrebs, megobrebs) sakuTari saxlisa Tu binis kars vuketavT<strong>da</strong> sadRac ucxo kedlebSi vepatiJebiT? albaT <strong>da</strong>gveTanxmebiT,rom amgvar SemTxvevebSi gafermkrTalebulia stumris miRebis,stumrad misvlis sixaruli. riTi vasiamovnebT am SemTxvevaSi mowveulstumrebs, SekveTili, gamayruebeli simRerebiT, taSfanduriT,Tu gverdiT magi<strong>da</strong>sTan Sekrebili ucxo xalxis Jivil-xiviliTa <strong>da</strong>yayaniT? xdeba ise, rom Cven CvenTvis sapatio <strong>da</strong> sayvarel a<strong>da</strong>mianebsmartooden saWmelad <strong>da</strong> Rvinis <strong>da</strong>salevad viwvevT. amgvar garemoSira esteTikuri siamovnebis miRebaze SeiZleba vilaparakoT, rocaCveni stumrebi verc mRerian <strong>da</strong> verc gverdiT mjoms ver agebinebenverafers gauTavebeli kakafoniisa <strong>da</strong> gniasis gamo. Tuki tradiciulqarTul <strong>sufra</strong>ze stumari Tavad aqtiuri monawilea purobisa_ sadRegrZelos warmoTqvams <strong>da</strong> mas usmenen, mReris, cekvavs <strong>da</strong> gulianadmoilxens, Tanamedrove <strong>sufra</strong>ze igi pasiuria, ufunqcioa,<strong>da</strong>Trgunulia <strong>da</strong> ar ZaluZs xmierad gamoxatos Tavisi potenciuriSesaZlebloba mWevrmetyvelebisa, enafrTianobisa, simRera-cekvisaTu iumorisa.ukanasknel aTwleulebSi warmoSobili tendencia <strong>qarTuli</strong> sufrise.w. `avtonomizaciisa~ ukve wesad Camoyalib<strong>da</strong>. mravalricxovanistumari nawildeba 8-12 kacian magidebze. am gziT yalibdeba`avtonomiuri magidebi~. amasTanave, magidebis SeerTeba erTian magi<strong>da</strong>d(survilis SemTxvevaSi) kategoriulad ikrZaleba. mimtanTaganmartebiT, es ufrosobis gankargulebiT sruldeba.metad <strong>da</strong>mafiqrebelia is, rom am bolo aTeul wlebSi TiTqmiswaiSala zRvari salxino <strong>da</strong> Talx sufrebs Soris. Talxi <strong>sufra</strong>SinaarsiT un<strong>da</strong> asaxavdes im ganwyobas, ra ganwyobac am ritualismonawileTa Soris sufevs (an un<strong>da</strong> sufevdes). esaa gulistkivili <strong>da</strong>sinanuli am cxovrebi<strong>da</strong>n ukanasknel gzaze gacilebuli a<strong>da</strong>mianisgamo. a<strong>da</strong>mianebi mosuli arian imisaTvis, rom pur-RviniT SesandobariuTxran micvalebuls, gaixsenon misi cxovrebis gza, misi <strong>da</strong>msaxurebebi,nugeSon Wirisuflebi, micvalebuls <strong>da</strong>ulocon <strong>da</strong>natovrebi.es aris arsi Talxi <strong>sufrisa</strong>, anu qelexisa.Talxi <strong>sufra</strong> Sesaferisad mkacrad reglamentirebuli kerZebiTun<strong>da</strong> gaiwyos. ra xdeba dRes? Talxi <strong>sufra</strong> iseTi kerZebiT arisgawyobili, rac ufro metad salxino <strong>sufra</strong>s <strong>da</strong>amSveneb<strong>da</strong>. miuxe<strong>da</strong>vadimisa, rom <strong>sufra</strong> saaTsa an saaTnaxevarSi sanaxevrod cari-


128 <strong>Teimuraz</strong> <strong>Rlonti</strong>eldeba, igi ramdenime saaTs mainc grZeldeba. iwyeben anekdotebis,sasacilo ambebis moyolas, icinian, xmauroben, rac ara martoodeniq myofi Wirisuflebis upativcemulobas, aramed gar<strong>da</strong>cvlilia<strong>da</strong>mianis sulis Sewuxebasac niSnavs.aviRoT <strong>lxinis</strong> sufrebi _ qorwili, Zeoba, dReoba, dResaswauli.ramdeni <strong>sufra</strong> ginaxavT iseTi, sa<strong>da</strong>c cekva-TamaSi <strong>da</strong> simReraara yofila, an Tu yofila, Cveni tradiciuli yofisaTvis ucxo <strong>da</strong>uCveulo. amgvari sufrebi erTgvarad monotonuri, uSinaarso <strong>da</strong><strong>da</strong>mRlelia, miT ufro, Tuki Tanameinaxeni SekveTili musikiT ir-Toben Tavs. rogor SeiZleba rafinirebuli <strong>da</strong> ulamazesi <strong>qarTuli</strong>cekvebis patroni umartives <strong>da</strong> CvenTvis uCveulo mixvra-moxvriscekvebs cekvavdes; an<strong>da</strong> raRa fasi aqvs im qeifsa <strong>da</strong> molxenas, rocaerT `mravalJamiers~ mainc ver SemosZaxeb <strong>da</strong> or-samkaciani <strong>da</strong>mkvrelebis<strong>da</strong>fa-zurniT yurebgamoWedili adgebi sufri<strong>da</strong>n. karga<strong>da</strong>ris naTqvami erT mSvenier qarTul simReraSi: `pursa Wamen <strong>da</strong> Rvinossmen, simReras ar ityviano, ar vici visa hglovoben, ar vici,ar iciano~. diax, Zvirfaso mkiTxvelo, qarTul simReras ga<strong>da</strong>eCvia<strong>da</strong> qarTulad mRera ar ZaluZs qarTvelTa erT nawils _ ucxourimusikis (xSirad m<strong>da</strong>bali xarisxis) hangebs yurmiCveul qarTvelebs.sabednierod, yovelTvis ase rodi xdeba, Tumca erTi SemTxvevacrom iyos, isic uarsayofi <strong>da</strong> gamosasworebelia. qarTvelTa TaobebiojaxebSi mRerodnen, ojaxebSi swavlobdnen xalxur simRerebs,romlebic maRal sulier <strong>da</strong> zneobriv sawyisebs uRvivebdnen <strong>da</strong>uZlierebdnen axalgazrdebs.araerTi ucxoelis sityvebis citireba SeiZleba <strong>qarTuli</strong> stumarTmoyvareobis,<strong>qarTuli</strong> Rvinisa <strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> sufris Rirsebebis<strong>da</strong>sa<strong>da</strong>stureblad. ai, rogor gamoxata Tavisi STabeWdilebasafrangeTis `perno-rikaris” jgufis meRvineobis saerTaSorisoganyofilebis direqtorma robin deim me-20 saukunis 90-iani wlebispirvel naxevarSi: `saqarTveloSi Rvinis <strong>da</strong>mzadebis <strong>da</strong> stumar--maspinZlobis kultura saucxooa. qarTveli xalxi aCvenebs maRaleTikur stan<strong>da</strong>rtebs, rac <strong>da</strong>fuZnebulia Zlieri qristianuli ojaxisgavlenaze~. 19ai, kidev erTi burjTagani <strong>qarTuli</strong> yofa-cxovrebisa, rac saTanadodSeniSna <strong>da</strong> <strong>da</strong>afasa uaRresi obieqturobiT <strong>da</strong>mnaxvelma <strong>da</strong>Semfasebelma ucxoelma _ <strong>qarTuli</strong> ojaxi!<strong>qarTuli</strong> ojaxi gansakuTrebuli, Rrmad gamosakvlevi <strong>da</strong> gansaxilveli<strong>fenomeni</strong>a! SeuZlebelia misi ganxilva zoga<strong>da</strong>d, ze<strong>da</strong>pirulad,magram vinai<strong>da</strong>n Cven qarTul <strong>sufra</strong>s SevexeT, SeuZlebelia19 Jurnali `vazi <strong>da</strong> Rvino~, #1-2, 1996.


<strong>qarTuli</strong> <strong>sufrisa</strong> <strong>da</strong> <strong>lxinis</strong> <strong>fenomeni</strong>129ar vaxsenoT <strong>qarTuli</strong> ojaxi, romelic warmoadgens qvakuTxedsqarTveli eris, saqarTvelos arsebobisa. ra kargad SeumCnevia batonrobin deis _ qarTveli xalxis maRali eTikuri stan<strong>da</strong>rtebi<strong>da</strong>fuZnebulia Zlieri qristianuli ojaxis gavlenazeo. marTlac<strong>da</strong>,WeSmaritebaa! Zlieri <strong>qarTuli</strong> qristianuli ojaxi aris saTavesulier-zneobrivi siwmindisa, siyvarulisa, keTilSobilebisa, mamuliSvilobisa,codnisa, <strong>da</strong>rbaislobisa, patiosnebisa, yovelivesikeTisa!nurasodes <strong>da</strong>viviwyebT, rom saqarTvelos, qarTveli eris dRegrZeloba<strong>da</strong>myarebulia Zlieri, qarTulad mosaubre, mravalxmazemomRerali, <strong>qarTuli</strong> saqmis mkeTebeli ojaxebis simravleze. <strong>da</strong>e,<strong>qarTuli</strong> <strong>sufra</strong> aw <strong>da</strong> maradis yofiliyos <strong>qarTuli</strong> ojaxebis ma-Ralzneobrivi kulturis saxe, keTildReobisa <strong>da</strong> urRvevobis zeimi!

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!