Jurnali #7.indd

valerian maWaraZe 

georgievskis traqtati 1 

georgievskis traqtatis ZaliT qarTl-kaxeTis samefo nebayoflobiT 

Sevida ruseTis mfarvelobaSi. es iyo pirveli ormxrivi 

saerTaSoriso xelSekruleba ruseT-saqarTvelos mravalsaukunovani 

urTierTobis istoriaSi. am aqtiT qarTl-kaxeTis mefe erekle 

II `saxeliTa TÂsiTa, memkÂdreTa da menacUleTa TÂsTa dResaswaulobiT~ 

acxadebda, rom amieridan samudamod uars ambobda, ecno iranis 

an romelime sxva saxelmwifos meTauris uzenaesi xelisufleba, 

garda ruseTisa, xolo ruseTi valdebulebas iRebda, daecva qarTlkaxeTi 

gareSe mtrebisagan da ezruna misTvis mtris mier mitacebuli 

miwebis dabrunebisaTvis, romelic qarTveli mefis mflobelobaSi 

unda darCeniliyo. 

georgievskis traqtati mkveTri mobruneba iyo ara marto rus eTsaqarTvelos, 

aramed, agreTve, saqarTvelo-sparseTisa da saqarTvelo-TurqeTis 

urTierTobaSic. 

georgievskis traqtati, rogorc saerTaSoriso xelSekruleba, 

axali etapis dasawyisi iyo saqarTvelosa da amierkavkasiis sakiTxSi 

ruseT-TurqeTisa da ruseT-iranis urTierTobaSi, romelic mkve- 

Trad gansxvavdeboda mravalsaukunovani tradiciuli urTierTobisagan. 

ufro metic, es aqti moaswavebda saerTod kavkasiis problemis 

axleburad dayenebas. 

• wyaro: georgievskis traqtati, gamokvleva, dokumentebi, fotopirebi v. maWaraZisa, 

gamc. `xelovneba~, 1983. 

1 

gamokvlevis ZiriTadi debulebebi moxsenda Tsu istoriis fakultetis samecniero 

sesias 1959 wlis maisSi (Tezisebi gamoqveynebulia). Semdeg Sroma Seivso, 

dazustda da 1982 wlis 21 marts wakiTxul iqna Tsu samecniero sabWos sxdomaze, 

xolo imave wlis 25 aprils _ saqarTvelos saistorio sazogadoebis saqarTvelos 

istoriis seqciis sxdomaze.

georgievskis traqtati 

wyaroebisa da literaturis mokle mimoxilva 2 

101 

georgievskis traqtati Tavisi mniSvnelobiT, bunebrivia, mkvlevarTa 

did yuradRebas imsaxurebs. traqtats mieZRvna ara erTi gamokvleva, 

magram, samwuxarod, igi dRemde ar aris saTanadod gaSuqebuli. 

es ganpirobebulia imiT, rom mkvlevarTaTvis ZiriTad wyarod dRemde 

rCeba a. cagarlis publikaciebi 3 da p. butkovis `masalebi~. 4 

p. butkovs didi damsaxureba miuZRvis kavkasiis xalxebis istoriis 

Seswavlis saqmeSi. misi Sromebi Seicaven sayuradRebo cnobebs, 

amokrebils saarqivo dokumentebidan, zepiri gadmocemebidan 

da sxva masalebidan, agreTve sayuradRebo mosazrebebsac, magram 

avtors naSromi daumTavrebeli, `Savi~ xelnaweris saxiT darCa, 

romelsac, gamomcemlebis aRiarebiT `seriozuli xarvezebi gaaCnda~ 

da metwilad `wyaroze miTiTebac ar axlda~, 5 amitom maTi Semowmeba 

Zneli iyo, ramac daRi daasva momdevno xanis gamokvlevebs. 

didia a. cagarlis damsaxureba mecnierebis winaSe. misi publikaciebi 

didi xania qarTveli istorikosebisaTvis samagido wignebad 

iT v leba, magram, amasTan, xsenebul publikaciebs seriozuli naklic 

ga aCniaT: jer erTi, mkvlevars saarqivo `saqmeebis~ umravlesoba ar gausinjavs, 

xolo gasinjulidan gamorCenia (krebulSi araa Setanili) 

sa yuradRebo dokumentebi; meorec, gamoqveynebuli dokumentebi cudad 

daubeWdavs; 6 georgievskis traqtatTan dakavSirebul dokumentebSic, 

um niSvnelo xarvezebsa da koreqturaze rom araferi vTqvaT, gamotovebulia 

sayuradRebo adgilebi. magaliTad, jerjerobiT mxolod a. 

cagarlis publikaciiTaa cnobili erekle II 1771 w. 30 dekembris werili, 

sadac wamoyenebulia qarTl-kaxeTis samefos ruseTis mfarvelobaSi 

Sesvlis pirobebi, romelic Semdeg traqtatis SemuSavebis safuZveli 

gaxda. dokumentis publikaciaSi damaxinjebulia 3 ZiriTadi 

mu xli: 1) muxls axalcixis Sesaxeb bolo aqvs mokveTili; 2) muxls 

Wa ris (aRmosavleTi kaxeTi) Sesaxeb mokveTili aqvs Tavi da es ori mux- 

2 

wignis xasiaTi da moculoba SeuZlebels xdis wyaroebisa da literaturis 

srul mimoxilvas. 

3 

Грамоты и другие исторические документы XVIII столетия, относящиеся к 

Грузии, под ред. А. А. Цагарели, т. 1, СПБ., 1891 (qvemoT: Грамоты, 1); Грамоты и 

другие исторические документы XVIII столетия, относящиеся к Грузии, под. ред. 

А. А. Цагарели, т. II, вып. 1, СПБ., 1898 (qvemoT: Грамоты, II, вып.1); Грамоты и 

другие исторические документы XVIII столетия, относящиеся к Грузии, под ред. А. 

А. Цагарели, т. II, вып. II, СПБ., 1901 г. (qvemoT: Грамоты, II, вып. II). 

4 

П. Г. Б у т к о в, Материалы для новой истории Кавказа, ч. I-III, СПБ., 1869. 

5 

П. Б у т к о в, Материалы, ч. I, gv. VIII (Sesavali). 

6 

n. b e r Z e n i S v i l i, saqarTvelos istoriis sakiTxebi, wigni IV, Tbilisi, 

1967, gv. 164.

102 valerian maWaraZe 

li meqanikuradaa erTmaneTTan gaerTianebuli, rac teqsts gaugebars 

x dis; 3) damaxinjebulia muxli saqarTveloSi gamogzavnili ruseTis 

ja ris meTauris uflebebis Sesaxeb. aqve moviyvanT oriode magaliTs. 

pu blikaciaSi vkiTxulobT: `rodesac ZaliTa da SewevniTa T. d. korpus 

isaTa rac osmalTagan warTmeuls adgilebs daviWerT bednierebiTa T. 

d. amasac, rogorc zemore dagviweria, im saxiT vamsaxurebT: komlze 

To Txmets Saurs weliwadSi, da imav adgilebidam weliwadSi abraSums 

or as fuTsa im qveynebidam, da, Tu meti SeviZeliT, mets movarTmevT d. T.~ 7 

dedanSi ki mocemulia: `rodesac ZaliTa da SewevniTa Tqvenisa 

didebulebis korpusisaTa, rac osmalTagan warTmeuli mamulebi 

gvaqUs da im adgilebs daviWerT, imaT mogarTvan xarji Tqven yovlad 

didebulsa Ãelmwifesa, rac rom ruseTis imperiaSi Tavadis yma 

aZlevs, imisi naxevari xarji. 

Tu rom kaxeTis warTmeuli adgilebi daviWireT bednierobiTa 

Tqvenis didebulebisaTa, amasac, rogorc zemore dagviweria, im saxiT 

vamsaxurebT: komlze ToTxmets Saurs weliwadSi da imav adgilebidam 

weliwadSi abreSums oras fuTsa da im qveynebidam, da, Tu meti Sevi- 

ZeliT, mets movarTmevT didebulobasa Tqvensas~. 8 

rogorc vxedavT, aq meqanikurad gaerTianebulia ori punqti da saer- 

Tod amovardnilia kaxeTis xseneba. amasTan, Cans, rom erekle abreSumiT 

gadasaxads axalcixis SemoerTebis SemTxvevaSi ki ar kisrulobda, aramed 

_ `kaxeTis warTmeuli adgilebis~ (Waris), xolo gadasaxads 14 Saurs 

komlze axalcixis mxridan ki ar kisrulobda, aramed imis naxevars, rac 

`ruseTis imperiaSi Tavadis ymas~ edo (e. i. 35 kapiks). 

publikaciaSi vkiTxulobT: `da gveboZos jari ricxviT oTxi aTasi... 

vinc jaris Tavi iqneba, Cvens rCevas miiRebdes da daijerebdes, 

vinadgan varT aqaurTa saqmeTa Sina myofni da mecnierni amisTvis~. 9 

dedanSi sxvagvaradaa mocemuli: `...gveboZos jari ricxviT oTxi 

aTasi... vinc jaris Tavi iqneba, Cvenis SeZlebiT, rogorc rCevas imas 

daujerebdeT, egreTve isic Cvens rCevas miiRebdes da daijerebdes, 

vinadgan varT aqaurTa saqmeTa Sina myofni da mecnierni amisTvis~. 10 

ase rom, erekle II imas ki ar iTxovda, ruseTis jaris sardlebi 

me unda damemorCiloso, aramed me ruseTis jaris meTaurs SeZlebisdagvarad 

(`Cvenis SeZlebiT~) movusmen da imanac unda momisminoso. 

amas imitom aRvniSnavT, rom erekle II 1771 wlis 30 dekembris 

7 

Грамоты, II, вып. I, с. 84. 

8 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1769-76гг., оп. 110/2, д. 12, л. 463 (daxrilad awyobili 

adgilebi gamotovebulia a. cagarlis publikaciaSi). 

9 

Грамоты, II, вып. I, с. 83. 

10 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1769-76гг., оп. 110/2, д. 12, л. 462 (daxrilad awyobili 

sityvebi a. cagarlis publikaciaSi gamotovebuli iyo).


103 

werilis a. cagarliseulma gamocemam mkvlevarebi SecdomaSi Seiyvana: 

i. cincaZem SeamCnia dokumentis xarvezebi, rac werilis stils 

daabrala da mis nacvlad qarTl-kaxeTis samefo karis mier wamoyenebuli 

pirobebis gadmosacemad mimarTa anton kaTalikosisa da 

levan batoniSvilis gviandel (1773 wlis) werils, rogorc ùfro 

vrcelsa~ da ùkeT gamarTuls~; 11 xolo g. paiWaZem 12 ver moaxerxa 

erekles mier wamoyenebuli pirobebis srulad da sworad gadmocema. 

aseTi magaliTebi SeiZleboda sxvac mravali mogvetana. 

a. cagarels gamorCenia da mecnierebisaTvis dRemde ucnobi rCeboda 

meore umniSvnelovanesi dokumenti qarTl-kaxeTis samefo karis 

piroba, 13 romelic erekles mier gagzavnili xelSekrulebis proeqts 

axlda da, rogorc qvemoT davinaxavT, mniSvnelovnad avsebda mas. 14 

rac Seexeba xelSekrulebis teqsts, igi ramdenjerme daibeWda, 

magram sruli da im saxiT, ra saxiTac realurad arsebobs, jer 

mkiTxvelebsa da mkvlevarebs ar uxilavT. 

traqtatis nawili, saxeldobr: preambula, 13 ZiriTadi muxli da 

qarTl-kaxeTis mefis ruseTisadmi erTgulebis ficis nimuSi (`saxe~) 

pirvelad rusul enaze stamburi wesiT dabeWdes xelSekrulebaze 

xelmoweris umalve, 15 imperiaSi gasacxadeblad da sazRvargareT ruseTis 

elCebisaTvis gasagzavnad. 16 

xelSekruleba meored stamburad daibeWda 1783 wlis bolos da 1784 

11 

i. cincaZe, 1783 wlis mfarvelobiTi traqtati, Tbilisi, 1960, gv. 59. 

12 

g. paiWaZe, georgievskis traqtati da misi istoriuli mniSvneloba, Tbilisi, 

1980, gv. 29. 

13 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1769-76гг., оп. 110/2, д. 12, л. 459. 

14 

erekles mier ruseTis mfarvelobaSi Sesvlis Taobaze 1771-73 wlebis dokumentebi 

da qarTl-kaxeTis elCobis ruseTis mTavrobasTan 1772-1774 wlebSi molaparakebis 

masalebi srulad ibeWdeba Cveni `masalebis~ III wignSi. 

15 

АВПР, ф. Трактаты, оп. 2, д. 178, лл. 80-82. 

16 

1783 wlis 21 agvistos a. bezborodko carskoe selodan sagareo saqmeTa kolegias 

(savaraudebelia graf ostermans) werda: «Препровождая сим Трактат, заключенный с 

карталинским и кахетским царем Ираклием Теймуразовичем о признании им вер хо вной 

власти Всероссийских императоров над царями и царствами Карталинским и Ка хетским, 

имею честь сообщить вашему сиятельству о высочайшем ея импера то р скаго величества 

соизволении, чтоб, во-первых, на сей Трактат заготовлена бы ла императорская 

ратификация, в которой царю Ираклию Теймуразовичу дать вс е те титулы, коим он себя 

именует в своей Полной мочи. Второе, сей Трактат для све де ния в Империи всероссийской 

напечатать, а хотя и должно оный во известие со общить министрам российским в чужих 

краях пребывающим, но притом наставить их, что в случае каковых либо безпокойств от 

каких бы то ни было держав имеют они отвествовать, что у нас все вобще дела азиатския 

почитаются посторонными и от нюдь не принадлежащими к европейским державам, так 

что и сами союзники наши им еют о том с нами точное условие, что и здесь наблюдать. 

Третье, что же касается до сепаратных артикулов, оные в печать не отдавать и никуда не 

разсылать» (АВПР, ф. Трактаты, оп. 2, д. 178, л. 18).


wlis dasawyisSi qarTul da rusul enebze (paraleluri teqsti). gverdis 

marcxena naxevarze rusuli teqsti iyo moTavsebuli, marjvenaze _ 

qarTuli (nusxaxucuri SriftiT). 17 amas adasturebs a. bezborodkos 

1783 wlis 15 dekembris werili. 18 Sinaarsidan Cans, rom traqtatis orenovani 

teqsti mecnierebaTa akademiaSi gaigzavna dasabeWdad da meTvalyureoba 

(redaqtoroba) Tavad mouravovisaTvis (Tarxan-mouravi) dauvalebiaT. 

19 mecnierebaTa akademiis mier dabeWdili teqsti Seicavda ara 

marto xelSekrulebis ZiriTad teqstsa (preambulasa da 13 muxls) da 

ficis nimuSs (`saxes~), aramed adre dabeWdili teqstisagan gansxvavebiT, 

mas darTuli hqonda agreTve qarTlisa da kaxeTis Tavad-aznaurTa 

siac, romelsac xeli moawera erekle II jer kidev xelSekrulebis dadebamde 

(1783 wlis 28 ivniss). siac orenovani iyo. mTargmnelis SecdomiT, 

rusul teqstSi siis xelmoweris TariRad 18 ivnisia aRniSnuli. 20 

1830 wels georgievskis traqtati daibeWda ruseTis imperiis 

kanonTa srul krebulSi, separatuli (calke) muxlebis gareSe. 21 

1898 wels a. cagarelma gamoaqveyna georgievskis traqtatis 

saratifikacio sigeli saqarTvelos mxriv (qarTul enaze), sadac, 

ZiriTad teqstTan erTad, pirvelad gamoqveynda separatuli muxlebi. 

22 magram a. cagarelma daarRvia dokumentis struqtura. saratifikacio 

sigelSi Seitana elCebis rwmunebis sigeli, xolo saratifikacio 

sigelis pirveli dokumentis (sigeli ori damoukidebeli 

dokumentis saxiT arsebobs) daskvniTi nawili gadaitana meore dokumentis 

boloSi. es imiT unda iyos gamowveuli, rom mkvlevarma, rogorc 

qvemoT davinaxavT, xelSekrulebis dedani da saratifikacio 

sigeli erTmaneTisagan ver ganasxvava; zedmetad miuCnevia saratifikacio 

sigelis pirveli dokumentis daskvniTi nawili, raki igi 

17 


18 

a. bezborodkos werili 1783 wlis 15 dekembrisaa da ara 18 dekembris, rogorc es 

r. miminoSvilsa da g. paiWaZes miaCniaT (ix. qarTuli samefo-samTavroebis sagareo 

politikis istoriidan, naw. I, Tbilisi, 1970, gv. 184, 188). 

19 

«Милостивый государь мой! Ея императорскому величеству угодно, чтобы ваше 

сиятельство (albaT igulisxmeba grafi ostermani _ v. m.) благоволили приказать 

препроводить к ее сиятельству княгине Катерине Дашковой с г-м канцелярии 

советником князем Моуравовым верную копию трактата, постановленнаго с 

карталинским и кахетинским царем Ираклием для напечатания в Академии на 

грузинском и российском языках. Имея честь сообщить о сем вашему сиятельству 

пребываю в совершенным почитанием» (АВПР, ф. Трактаты, оп. 2, д. 178, л. 19). 

20 

АВПР, ф. Трактаты, оп. 2, д. 178, лл. 35-47 (qarTvel Tavad-aznaurTa siis darTvas 

praqtikuli mniSv-neloba hqonda, radgan traqtatis me-9 muxliT isini uTanabrdebodnen 

rus Tavad-aznaurobas da rus moxeleebs es unda scdonodaT, rom Sesabamisi 

pativi miegoT). 

21 

ПСЗ, т. XXI, СПб., 1830, док. №15835, с. 1013-1017. 

22 

Грамоты, II, вып. I, gv. 99-110.


105 

xelSekrulebis dedanSi ar iyo. marTalia, ar gamoutovebia, magram 

pirveli dokumentis daskvniTi (bolo) nawili meore dokumentis boloSi 

gadautania, rac dauSvebelia. 

1902 wels a. cagarelma dabeWda agreTve xelSekrulebis proeqtis 

rusuli teqsti, romelic a. bezborodkos avtografiTaa Semonaxuli. 23 

1949 wels d. enuqiZem gamoaqveyna traqtatis saratifikacio sigeli 

saqarTvelos mxriv (erekles mier ratificirebuli teqsti) qar- 

Tul enaze. saqarTvelos muzeumSi daculi (amJamad xelnawerTa institutSia) 

dednis mixedviT, oRond masSi Setanilia qarTveli elCebis 

rwmunebis sigeli, romelic a. cagarlis publikaciidan gadabeWda. 24 

1960 wels i. cincaZem dabeWda traqtatis saratifikacio sigeli 

saqarTvelos mxriv (erekles mier ratificirebuli teqsti) qarTul 

enaze (saqarTvelos muzeumSi daculi dednis mixedviT). gamomcemels 

saratifikacio sigelisaTvis dasawyisi (pirveli gverdi) moukveTia. 

aqvea dabeWdili xelSekrulebis proeqtis, xelSekrulebis ZiriTadi 

nawilisa da damatebiTi muxlis rusuli teqstebic, romlebic 

gadmobeWdilia adrindeli gamocemebidan. 25 

1965 wels i. doliZem gamosca traqtatis teqsti qarTul da rusul 

enebze, romelsac daurTo qarTvel Tavad-aznaurTa sia. 26 publikacia 

ramdenime SeniSvnas imsaxurebs. jer erTi, dabeWdilia ara xelSekrulebis 

dedani, aramed saratifikacio sigelis qarTuli teqsti, romelic 

gamomcemels Seuvsia, an rogorc TviTon wers, adgili àRudgenia~ 

saarqivo saqmiT. e. i. saratifikacio sigelSi adgili Seutania 

xelSekrulebis dednidan da igi kvadratul frCxilebSi mouTavsebia, 27 

rac gaumarTleblad migvaCnia. radgan traqtatis dedani da saratifikacio 

sigelis dedani damoukidebeli dokumentebia, amitom isini 

cal-calke unda dabeWdiliyo. amgvarad, verc erTi ver miviReT misi 

namdvili saxiT; meore, saratifikacio sigelis paralelur rusul 

nawilad daubeWdavs ara misi `Targmani~, 28 romelic moskovis arqivSia 

daculi, aramed traqtatis dednis `Targmani~. amitom qarTul teqsts 

rusuli Targmani Tavidanve ki ar misdevs, aramed meore gverdidan iwyeba 

da bolomde ar mihyveba _ qarTuli teqstis bolo nawilic `Targma- 

23 

Грамоты, II, вып. I, gv. 32-41. 

24 

saerTaSoriso samarTlisa da saerTaSoriso urTierTobis dokumentebi, Seadgina 

da komentarebi daurTo d. enuqiZem, Tbilisi, 1949, gv. 31-44. 

25 

i.cincaZe, 1783 wlis mfarvelobiTi traqtati. Tbilisi, 1960, gv. 198-233. 

26 

qarTuli samarTlis Zeglebi, tomi II, saero sakanonmdeblo Zeglebi (X-XIX ss.). 

teqstebi gamosca, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo prof. i. doliZem. Tbilisi, 

1965, gv. 457-492. 

27 

qarTuli samarTlis Zeglebi, II, gv. 473. 

28 

aq sityva `Targmans~ pirobiTad vxmarobT, ris Taobaze qvemoT gveqneba saubari.


nis~ gareSea dabeWdili; 29 mesame, qarTul teqstSi gamomcemels enobrivi 

(orTografiuli) formebi gausworebia, rac marTebulad ar migvaCnia. 

rusuli teqsti ki Zveli orTografiiT daubeWdavs, 30 rac rusuli saarqivo 

dokumentebis publikaciis Tanamedrove wesebs ewinaaRmdegeba; meo- 

Txe, Secdomebia daSvebuli komentarebSic, sadac saarqivo saqmis Zveli 

saTauri, romelsac mTeli furceli uWiravs, `minaweradaa~ gamocxadebuli. 

31 dasasrul, gamomcemels ratomRac gamoutovebia xelSekrulebis 

damatebiTi muxli (e. w. `Sesasrulebeli artikuli~). 

traqtatis teqsti 1970 wels r. miminoSvilma da g. paiWaZem 

gamosces, 32 magram arc es gamocema aRmoCnda sruli. marTalia, xelSekrulebis 

qarTuli teqsti sruladaa dabeWdili, 33 magram qarTuli 

saratifikacio sigelis mxolod dasawyisi da boloa dabeWdili, 34 

rac sakmarisi ar aris, radgan qarTuli saratifikacio sigeli damoukidebeli 

dokumentia, amitom igi srulad unda dabeWdiliyo; 

rac Seexeba rusul teqsts _ xelSekrulebis dednis mxolod `Targmania~ 

dabeWdili, 35 saratifikacio sigelis `Targmani~ ki saerTod 

gamoutovebiaT; meore, gamomcemlebs qarTul teqstis dasadgenad 

saWirod CauTvliaT sxva gamocemebis paraleluri formebis sqolioSi 

gamotana, 36 rac zedmetad migvaCnia, raki traqtatis dedani 

gvaqvs (gviandeli aslebiT rom vsargeblobdeT, an dazianebuli iyos, 

maSin es aucilebeli iqneboda); mesame, gamomcemlebs qarTul dedanSi 

orTografiuli formebi gausworebiaT, rac mizanSewonilad ar migvaCnia; 

rusul teqstebSi gamomcemlebs yvela arsebiTi saxeli, samxedro 

da samoqalaqo wodeba-Tanamdebobis aRmniSvneli sityvebi, TiTqmis 

yvela nacvalsaxeli mTavruliT dauweriaT, 37 rasac arc rusuli saistorio 

dokumentebis gamocemis Tanamedrove `wesebi~ iTvaliswinebs 

da arc sabWoTa istoriografiis praqtika; meoTxe, gamomcemlebs 82 

furcliani saqmis saerTo, Zveli saTauri (ydaze warwera), 38 romelic 

29 

qarTuli samarTlis Zeglebi, II, gv. 457-482. 

30 

iqve, 458-482. 

31 

iqve, 638-639. 

32 

qarTuli samefo-samTavroebis sagareo politikis istoriidan, I, Tbilisi, 1970, 

gv. 182-245. 

33 

iqve, gv. 193-207. 

34 

iqve, gv. 208-211. 

35 

iqve, gv. 223-233. 

36 

iqve, gv. 193-211. 

37 

iqve, gv. 221-237. 

38 

sagareo saqmeTa kolegiis saqmeebis Zveli aqtebis arqividan sagareo politikis arqivSi 

gadatani-sas mas axali yda gaukeTes da Sesabamisad daasaTaures, xolo Zveli yda 

da saTauri saqmeSi darCa da 1 furclad dainomra(АВПР, ф. Трактаты, оп. 2, д. 178, л. 

1), rasac mohyva mTeli saqmis gadanomrva, rac aqve dabeWdil fotopirebze kargad Cans.


107 

axali paginaciiT 1 furcladaa danomrili, gadautaniaT mecxre furcelze 

dawyebuli rusuli teqstis saTaurad, 39 rac `wesebs~ ewinaaRmdegeba; 

mexuTe, Secdomaa daSvebuli wyaroze miTiTebisas _ winasityvaobaSi 

saqme isea warmodgenili, TiTqos georgievskis traqtati 

erT saarqivo saqmeSi (saqme # 178) iyos warmodgenili. 40 sinamdvileSi 

igi sam saqmeSia daculi (elCebis rwmunebani _ saqme #177, 41 traqtatis 

dedani da masTan dakavSirebuli masalebi _ saqme #178 42 da saratifikacio 

sigeli da masTan dakavSirebuli masalebi _ saqme #179) 43 , 

yovel maTgans Sesabamisi saTauri aqvs, xolo gamomcemlebis mier 

motanili masala or saqmeSia (saqme #177 da saqme #178) daculi 

da ara erT saqmeSi (saqme #178-Si), rogorc aRniSnulia. 44 meeqvse, 

publikaciis winasityvaobasa da komentarebSi gvxvdeba uzustobani. 

magaliTad, saqme isea warmodgenili, TiTqos qarTvel Tavad-aznaurTa 

sia ereklem polkovnik tamaras 1784 wlis ianvarSi gadasca, 45 maSin 

roca am sias ereklem 1783 wlis 28 ivniss moawera xeli da gaatana i. 

bagrationsa da g. WavWavaZes, romlebmac igi georgievskSi gadasces p. 

potiomkins, xolo am ukanasknelma es sia 1783 wlis 24 ivliss gagzavna 

peterburgSi, 1783 15 dekembers ki akademiis stambaSi gaatanes dasabe- 

Wdad Tavad mouravovs (Tarxan-mouravs). 

dasasrul, dabeWdil teqstebSi SeiniSneba sxva xarvezebic (arasworad 

amokiTxuli adgilebi, koreqturuli Secdomebi da sxva), 

romlebsac aq ar SevexebiT. SevexeT mxolod saerTo nakls, romelic 

cxadyofs, rom georgievskis traqtati misi sruli saxiT arc qarTul 

da arc rusul enaze (Cvens arqivebSi daculi masalebis mixedviT) 

dRemde ar dabeWdila da arc misi mecnieruli gamocema arsebobs. 

 

rac Seexeba sakiTxis istoriografias, suraTi arc aqaa saxarbielo. 

revoluciamdelma mkvlevarebma sakiTxis mecnieruli gaSuqeba 

ver SeZles. rom araferi vTqvaT revoluciamdeli mkvlevarebis 

meTodologiasa da tendenciurobaze (es exeba rogorc qarTvel, 

ise rus mkvlevarebs), maT ver SeZles traqtatis dadebis umTavresi 

mizezebis gansazRvrac ki, radgan maTi wyaroTmcodneobiTi baza, rogorc 

zemoT aRiniSna, SezRuduli iyo. traqtatis dadebis umTavres 

39 

qarTuli samefo-samTavroebis sagareo politikis istoriidan, I, gv. 223. 

40 

iqve, gv. 182-190. 

41 


42 

iqve, д. 178, лл. 1-82. 

43 

iqve, д. 179, лл. 1-34. 

44 

qarTuli samefo-samTavroebis sagareo politikis istoriidan, I, gv. 182-190. 

45 

iqve, gv. 183-187.


mizezebs isini eZebdnen XVIII s. 70-80-iani wlebis mijnaze, gansakuTrebiT 

80-iani wlebis dasawyisSi qarTl-kaxeTis mdgomareobis 

gansakuTrebul gauaresebaSi (TiTqos jamagiri rom daugviandebodaT, 

lekebi TbilisSi Camodiodnen da qalaqs awiokebdnen, TiTqosda 

aleqsandre baqaris Zis daRestanSi gamoCeniT ereklem ar icoda sad 

wasuliyo). am muq suraTs zogierTi istorikosi umatebda ekaterines 

`gulCvilobasac~, romelsac `Secodebia~ gaWirvebaSi Cavardnili 

erekle. erTi sityviT, qarTl-kaxeTis mier traqtatis dadebis 

mizezebs XVIII s. 80-iani wlebis dasawyisis koniunqturiT xsnidnen, 

xolo ruseTis mxriv _ iranuli politikis `gamococxlebiT~. 46 

revoluciis Semdeg, 30-40-ian wlebSi, iyo sakiTxis axleburad 

gaSuqebis cda, magram mas raki wyaroebis specialuri Zieba ar axlda, 

arsebiTi Sedegebi ar mohyolia. 

sakiTxis specialurad Seswavla am ocdaaTiode wlis win daviwyeT 

da 1959 wels, ZiriTadad, davamTavreT monografia `georgievskis 

traqtati~. vaCveneT, rom georgievskis traqtats safuZvlad daedo 

erekles mier 1771 wels wamoyenebuli pirobebi, xolo misi SepirispirebiT 

ekaterines instruqciasTan da traqtatis teqstTan cxadi 

gavxadeT, rom georgievskis traqtati saqarTvelosaTvis ufro Se- 

RavaTian pirobebSi daido, vidre erekles proeqti iTvaliswinebda, 

rasac adre yuradReba ar eqceoda. amasTan, uarvyaviT mosazreba saqarTvelos 

viTarebis gansakuTrebiT gauaresebis Taobaze XVIII saukunis 

70-80-iani wlebis mijnaze da aqcenti gadavitaneT ruseTis vi- 

Tarebis gaumjobesebaze 80-ian wlebSi, ramac gadawyvita traqtatis 

dadeba. garda amisa, sparseTis nacvlad wina planze wamovwieT Turqe- 

Tis roli da adgili, romelsac agreTve adre saTanado yuradReba 

ar eqceoda. 47 amrigad, uarvyaviT revoluciamdeli istoriografiis 

ZiriTadi debulebebi, vaCveneT maTi usafuZvloba. 

marTalia, 1960 wlidan georgievskis traqtats ramdenime naSromi 

mieZRvna, magram, samwuxarod, zemoT wamoyenebulma mosazrebebma Semdgomi 

ganviTareba ver poves. georgievskis traqtatze dawerili naSromebidan 

i. cincaZis gamokvleva gamoirCeva, sadac mocemulia rogorc 

qarTl-kaxeTis samefo karis mier wardgenili proeqtis, ise xelSekrulebis 

muxlebis vrceli analizi. rogorc Cans, avtors yuradReba 

miuqcevia Cveni moxsenebis TezisebisaTvis da naSromis SesavalSi aRniSnavs, 

rom `ruseT-TurqeTis urTierToba... yovelmxriv gaSuqebuli ar 

46 

TiTqos, raki voinoviCis sazRvao eqspediciam marcxi ganicada, ereklesTan dades 

xelSekruleba, rom xmeleTiT SeWriliyvnen iranSi. 

47 

ZiriTadi debulebebi dabeWdilia (ix. Tsu istoriis fakulteti, III samecniero sesia, 

1959 wlis 4 -8 maisi, muSaobis gegma da moxsenebaTa Tezisebi, Tbilisi, 1959, gv. 14-15).


109 

gamoiyureboda~ da `1783 wlis Semdeg momxdari zogi movlenis marTebuli 

axsna ar mogvepovebao~. magram mkvlevars Zieba araswori gziT 

warumarTavs _ wina planze e. w. `saberZneTis proeqti~ _ TurqeTis 

`waqcevis~ gegma wamouwevia, romlis nawiladac georgievskis traqtati 

gamoucxadebia. rasac, rogorc qvemoT davinaxavT, Cven ver gaviziarebT. 

amasTan, avtors ruseTis mTavrobis amierkavkasiis gegma diplomatTa 

calkeul gancxadebebze augia, rasac, agreTve, ver gaviziarebT. 48 

araspecialur naSromebSi, narkvevebsa da statiebSi, romlebic 

am bolo dros gamoqveynda, sakmao raodenobiT gvxvdeba faqtobrivi 

da sxva xasiaTis Secdomebi, magram Cven maTze ver SevCerdebiT. aq 

mxolod specialur naSroms SevexebiT. 

g. paiWaZis wignSi `georgievskis traqtati da misi istoriuli 

mniSvneloba~ ar aris saTanadod gaSuqebuli saqarTvelos viTareba 

XVIII saukunis 70-80-iani wlebis mijnaze, arc erekles mier wamoyenebuli 

pirobebia sworad da srulad gadmocemuli; gverdi aqvs 

avlili ekaterines instruqcias potiomkinisadmi. arc erekles proeqtia 

xelSekrulebis teqstTan Sepirispirebuli da sxva. 49 

 

cxadia, winamdebare publikaciaSi ver iqneba warmodgenili mTeli 

masala, aq vbeWdavT mxolod ramdenime dokuments (fotopirebiTurT). 

kerZod, traqtatis teqstTan da saratifikacio sigelebTan 

erTad erekles mier 1771 wels 30 dekembers ruseTis mfarvelobaSi 

Sesvlis Taobaze wamoyenebul pirobebs, qarTl-kaxeTis samefo karis 

pirobas 1772 wlis 6 ianvrisa da ekaterine II instruqcias g. potiomkinisadmi, 

romlebsac gansakuTrebuli mniSvneloba aqvT. 50 xsenebuli 

dokumentebis farTo mkiTxvelisaTvis miwodeba xels Seuwyobs 

traqtatis Sinaarsisa da mniSvnelobis ukeT gagebis saqmes. traqtatis 

teqstis sruli da dedniseuli saxiT gamocema, romelsac fotopirebic 

axlavs, xelmisawvdomi gaxdeba agreTve istorikosebisa 

da literaturismcodneebisaTvis, romlebic ruseT-saqarTvelos 

urTierTobis sakiTxebiT arian dainteresebulni, agreTve enaTmecnierebisaTvis, 

romlebic qarTuli enis istorias ikvleven. 

48 

i. cincaZe, 1783 wlis mfarvelobiTi traqtati Tbilisi, 1960. 

49 

g. paiWaZe, georgievskis traqtati da misi istoriuli mniSvneloba, Tbilisi, 1980. 

50 

georgievskis traqtatTan dakavSirebuli dokumentebi srulad daibeWdeba Cveni 

`masalebis~ IV wignSi.


xelSekrulebis momzadeba da dadeba 

georgievskis traqtatis proeqtis SemuSavebas safuZvlad daedo 

sami dokumenti: erekle mefis Txovnis wigni (1771 wlis 30 dekembrisa), 

qarTl-kaxeTis samefo karis piroba (1772 wlis 6 ianvrisa) 

da ekaterine II miTiTeba gr. potiomkinisadmi (1782 wlis bolo _ 

1783 wlis dasawyisi). 

erekles Txovnis wignSi wamoyenebuli iyo Semdegi pirobebi: 1) 

ruseTs qarTl-kaxeTSi unda gamoegzavna oTxiaTasiani jari, xolo 

`vinc jaris Tavi iqneba, Cvenis (erekles _ v. m.) SeZlebiT, rogorc 

rCevas imas daujerebdeT, egreTve isic Cvens rCevas miiRebdes da daijerebdes, 

vinadgan varT aqaurTa saqmeTa Sina myofni da mecnierni 

amisTvis~; 51 2) mieRoT qarTl-kaxeTi ruseTis mfarvelobaSi samudamod, 

oRond im pirobiT, rom erekles `Camomavlobis mefoba... saukunod 

ucvalebelad~ darCeniliyo; 3) ruseTis mfarvelobaSi Sesvlis 

Semdeg qarTl-kaxeTis samefo eklesiuradac damoukidebeli 

unda darCeniliyo: `msgavsadve kaTolikozica wessave Tvissa egos 

mouSlelad~; 4) yirimSi gaTavisuflebul tyveebs samSobloSi dabrunebis 

neba darTodaT; 5) qarTl-kaxeTs miscemoda sesxi. 52 

Tu erekles Txovna dakmayofildeboda, mefe ruseTis mTavrobis 

winaSe valdebulebas iRebda: 1) `dRes Cvens qveyanaSi, romlisac nivTis 

madani aris da an gamoCndeba, iqidam sargebeli moipoeba, naxevari 

Tqvenis didebulebis xazinas mierTmeodes~; 2) `...rac Cvens morCilebas 

qveS kacni arian, yovel wliv amaTgan kvamlzed ToTxmeti Sauri 

saÃelmwifoT aiRebodes da mogerTmeodesT~; 3) `...Rvinos, ricxviT 

ori aTas vedras, romelic Cven qveyanaSi rCeuli Rvino iSoeba, 

yizlars Cvenis xarjiT mivitanT saÃelmwifoTa~; 4) `rac am qveyanaSi 

rCeuli cxeni iSoeba, ToTxmeti cxeni niadag weliwads yovlad 

didebulebasa Tqvensa mierTmeodes~; 5) `rodesac ZaliTa da SewevniTa 

Tqvenisa didebulebis korpusisaTa, rac osmalTagan warTmeuli mamulebi 

gvaqUs da im adgilebs daviWerT, imaT mogarTvan xarji Tqven 

yovlad didebulsa Ãelmwifesa, rac rom ruseTis imperiaSi Tavadis 

yma aZlevs, imisi naxevari xarji~; 6) `Tu rom kaxeTis warTmeuli adgilebi 

(Wari _ v. m.) daviWireT... amasac, rogorc zemore dagviweria, 

im saxiT vamsaxurebT: komlze ToTxmets Saurs weliwadSi da imav adgilebidam 

weliwadSi abreSums oras fuTsa im qveynidam, da, Tu meti 

SeviZeliT mets movarTmevT didebulobasa Tqvensa~; 7) rodesac qveynis 

51 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1769-76гг., оп. 110/2, д. 12, лл. 462-463 (a. cagarlis 

gamoqveynebuli teqsti naklovania; Грамоты, II, вып. I, с. 83-84). 

52 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1769-76гг., оп. 110/2, д. 12, лл. 462-463.


111 

mdgomareoba gaumjobesdeba, jarze daxarjuli fuli daubrundeba 

ruseTis xazinas; 8) rodesac qveyana damSviddeba, `rac ruseTis imperiaSi 

sulzed saldaTi aZes, Cven imdens kvamlzed mivarTmevT saldaTs 

Tqvens didebulebasa~; 9) Tu zemoaRniSnuli Txovna Sesruldeba `... 

mivarTmevT Zesa Cvensa romelsame da egreTve raodensame kniazsa Tqvens 

yovlad didebulsa Ãelmwifesa da aznuarTaca SeZlebisaebr Cvenis~. 53 

dasasrul, erekle isev Tavis ZiriTad Txovnas usvamda xazs: `kUalad 

vedrebiT movaxsenebT Tqvens yovlad mowyalebasa, raTa amave zafxulsa 

ar uteon daupyrobelad qveyana axalcixisa, da ukeTu Serigeba moxdes... 

maSinac gareT ar darCes qveyana axalcixisa, vinaÁdgan saqarTvelos 

miwa aris da qarTuli ena aqUsT da mravalni qristianeni arian 

imaTSi, da sxUanica axali gardaqceulni arian mahmadianobazed~. 54 

amasTan, erekle pretenzias ar acxadebda ucxo qveynebis teritoriebis 

miTvisebaze: ùkeTu R ~ TiTa da bednierobiTa TqveniTa, romelic 

sxva mteris qveyana Tqvenis didebulis korpusis ZaliT davi- 

WiroT, imisi sruliadi neba TqUenis didebulebisa aris~. 55 erekle 

mefe arc 1782 wlis 21 dekembers wardgenil proeqtSi acxadebda 

pretenziebs araqarTul miwebze, 56 rac sagangebod unda aRiniSnos. 57 

aseTia erekles mier wayenebuli pirobebi. 

zemoxsenebuli Txovnis wignis gasamagreblad qarTl-kaxeTis 

samefo kars saWirod CauTvlia 1772 wlis 6 ianvars mcxeTaSi gadasuliyo 

da iq, Zvel sataxtoSi Seedgina meore dokumenti, romelsac 

xeli moaweres da beWedi dausves erekle II, darejan dedofalma, anton 

kaTalikosma, giorgi, levan, vaxtang da iulon batoniSvilebma. 

dokumentze xelmomwerni acxadeben, rom ruseTis jaris daxmarebiT 

53 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1769-76гг., оп. 110/2, д. 12, лл. 462-463. 

54 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1769-76гг., оп. 110/2, д. 12, лл. 462-463. 

55 

iqve. 

56 

i. cincaZe, 1783 wlis mfarvelobiTi traqtati, gv. 195-197. 

57 

erekle II arc ruseTis mTavrobisaTvis wardgenil xsenebul dokumentebSi da arc 

sxvagan wamouyenebia araqarTuli miwebis uSualod saqarTvelosTvis SemoerTebis 

gegma. erekles somexTa gamaTavisuflebeli moZraobis xelmZRvanelebma XVIII saukunis 

meore naxevarSi araerTgzis SesTavazes somxeTis mefis gvirgvinic, magram 

mefe amaze ar daTanxmda (Sdr. a. ioanesianis Sromebi). marTalia, erekles vasalur 

damokidebulebaSi hyavda erevnisa da ganjis saxanoebi, magram es ufleba TviTon 

adgilobrivi mosaxleobis TxovniT, iranis taxtis maZieblebisagan dacviT moipova 

da mtkiced icavda am xazs, radgan amiT saqarTveloze mosasvlel strategiul 

punqtebs inarCunebda. amitomac iranisa da TurqeTis waqezebiT, xsenebul saxanoTa 

mmarTvelebis gandgomas zogjer ar uSvebda. rac Seexeba elCebis rwmunebis sigel- 

Si erekles titulSi araqarTuli miwebis mflobelad moxseniebas (Sdr. АВПР, ф. 

Трактаты, оп. 2, д. 177, лл. 3-4) da a. bezborodkos miTiTebas saratifikacio sigelSi, 

erekle imave tituliT moixsenieTo (Sdr. АВПР, ф. Трактаты, оп. 2, д. 178, л. 18), igi 

erekles iniciativiT ki ara, mxareTa winaswari SeTanxmebiT gamiznul nabijad gvesaxeba, 

romelsac gza unda gadaeRoba iranis Semdgomi agresiisaTvis amierkavkasiaSi.


TurqeTTan da iranTan brZolaSi rogor warmatebasac ar unda miaRwion, 

ruseTis qveSevrdomobaze xels ar aiReben. 

`yovlad didebulis Ãelmwifis mowyalebiT da ZaliT am mÃaris 

qveynebSi Turqisa Tu sp[a]rseTisa adgilebi rom dav[i]Wiro, rasac 

pativsa da simaRleSi SevideT, maSinc monebr damorCilebulni v[i] 

yvn[e]T yovlad didebulobisa Ãelmwifobisa Tqvenisasa da rogoradac 

sxvas meores CvengniT Tqvenis imperatorebis didebulebis samsaxurisa 

da aRTqmisda kvalad Cvenganve Tqvenis yovlad mowyalebis 

saTxovelis arzaSi mogvixsenebia, romelzedac TviT Cemi Ãeli 

aweria, 58 im saxiT yovliTurT Cemis CamomavlobiT damorCilebulni 

da ymani viyvneT saukunod~. 59 

amrigad, erekle II uars acxadebda Tavisi suverenuli uflebebis 

nawilze, kisrulobda xarksac, magram mefe am nabijs dgamda didi 

mniSvnelobis sakiTxebis mosagvareblad _ qarTl-kaxeTis uSiSroebis 

uzrunvelsayofad da mtris mier mitacebuli qarTuli miwebis 

dasabruneblad. qarTuli miwebis dabrunebis mniSvnelobaze, rom 

araferi vTqvaT, am olqebs didi strategiuli mniSvneloba hqondaT 

TviT qarTlisa da kaxeTis TavdacvisaTvis. jer erTi, Turqebma, miitaces 

ra samxreT-dasavleTi saqarTvelo, ZaliT gaavrceles islami, 

mosaxleobis nawili gaaTurqes, moSales ekonomika, gaanadgures 

materialuri kulturis Zeglebi, xolo axalcixis safaSo aqcies 

TavianT placdarmad, saidanac Tavs esxmodnen qarTl-kaxeTsa da kavSirs 

amyarebdnen lekebTan; 60 meore, lekebma daikaves aRmosavleT 

kaxeTi da gadaaqcies TavianT bazad, saidanac Tavs esxmodnen kaxeTsa 

da qarTls, itacebdnen adamianebs, mierekebodnen saqonels da a. S. 

axalcixisa da Waris teritoriuli siaxlove aiolebda lekebis 

kavSirs TurqebTan. pirveli (axalcixis) sakiTxis gadawyveta saqarTvelos 

gareSe Zalis dauxmareblad ar SeeZlo da es sakiTxi arc 

dasmula dRis wesrigSi, sanam ar dainaxes ruseTis daintereseba amierkavkasiiT; 

meore sakiTxi (Waris) ereklem da Teimurazma dasves 50- 

ian wlebSi, magram ver gadawyvites, radgan Warelebs amierkavkasiis 

mahmadiani mflobelebi wamoeSvelnen da saidumlod arc Turqebs 

daukliaT xeli. mtris am ori placdarmis moSlis gareSe qarTlkaxeTis 

dacva SeuZlebeli iyo. 

ai, ratom gadadga erekle II aseTi nabiji. 

58 

laparakia erekle mefis 1771 30 dekembris werilze, romelsac zemoT gavecaniT. 

59 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1769-76гг., оп. 110/2, д. 12, л. 459. 

60 

lekTa sakiTxis gadaxlarTva saqarTvelo-osmaleTis urTierTobis sakiTxTan 

sakmaod naTlad aqvs naCvenebi n. berZeniSvils (aRmosavleT kaxeTis warsulidan. 

ix. `mimomxilveli~, III, 1953, gv. 85-86).


113 

aqve unda SevniSnoT, rom aseTi gadawyvetileba miRebul iqna ru - 

seTis mxriv yovelgvari Cagonebis gareSe. ruseTis warmomadgenl ebi 

generali a. suxotini da kapitani i. lvovi, romlebic maSin quTaisSi 

iyvnen, aRSfoTebulic ki iyvnen, maTTvis Seutyobineblad elCebis 

ruseTSi gamgzavrebis gamo (rogorc Cans, eWvobdnen ereklem Cvenze 

saCivari xom ar miswerao) da mTavrobas acnobebdnen, Cven elCobis 

mizani ar viciTo. 61 

1772 wlis ianvarSi ruseTSi gaemgzavra elCoba anton kaTalikosisa 

da levan batoniSvilis meTaurobiT, romelTac mihqondaT erekle 

II Txovnis wigni da samefo karis piroba. 

ra Tqma unda, ruseTs, TurqeTTan omis dros 62 _ roca jer kidev 

ar iyo gadawyvetili ruseTis Savi zRvis sanapiroze damkvidrebisa 

da Tavisufali naosnobis uflebis sakiTxebi, evropis qveynebis 

mtruli poziciis viTarebaSi, _ ar SeeZlo mieRo qarTl-kaxeTi 

mfarvelobaSi, radgan igi gamoiwvevda TurqeTTan omis gaWianurebas 

da iranel xanebsac (n. berZeniSvilis samarTliani SeniSviT) 

moTminebidan gamoiyvanda, romlebTanac damaimedebeli werilebi 

hqondaT gagzavnili (rom ruseTs iranis winaaRmdeg mtruli ganzraxva 

ar hqonda da jari saqarTveloSi mxolod TurqeTis winaaRmdeg 

saomrad Semoiyvana). amitom 1773 wlis 31 dekembris weriliT 

ekaterine II Tumca uwonebda erekles gadawyvetilebas, magram mefes 

atyobinebda, rom Tqveni winadadebis miReba amjerad ar SegviZlia 

da es ambavi ufro xelsayreli droisaTvis gadavdoTo. amasTan, imperatori 

mefes hpirdeboda _ TurqeTTan zavis dadebisas sulTans 

qarTveli xalxis uSiSroebis uzrunvelyofis pirobas CamovarTmevT, 

romlis Sesrulebaze me TviTon davaweseb kontrolso. 63 1774 wels 

elCebi xelcarieli dabrundnen saqarTveloSi. 64 

quCuk-kainarjis zavis Semdeg ruseTis viTareba sagrZnoblad gaumjobesda: 

jer erTi, dneprsa da bugs Soris teritoriisa da kinburnis 

simagris miRebiT, ruseTi Sav zRvaze gavida; meore, qerCisa da enikales 

miRebiT, ruseTs gza gaexsna azovidan Savi zRvisaken; mesame, TurqeTma 

scno ruseTis ufleba _ Sav zRvaze Tavisufali naosnobisa. amrigad, ruseTi 

sabolood damkvidrda Sav zRvaze. quCuk-kainarjis zaviT TurqeTis 

vasali yirimis saxano damoukideblad gamocxadda. am aqtiT TurqeTma 

dakarga placdarmi da saimedo rezervi Savi zRvis CrdiloeT nawilSi, 

61 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1769-75гг., оп. 110/2, д. 11, лл. 45-50; 1769-70 гг., оп. 

110/2, д. 13, л. 172; 1771-75 гг., оп. 110/2, д. 16, л. 7; Грамоты, I, 334. 

62 

1768-74 wlebSi mimdinareobda ruseT-TurqeTis omi. 

63 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1770-74 гг., оп. 110/2, д. 14, лл. 45-47; Грамоты, I, с. 394-397. 

64 

xsenebuli elCobis istoria da masTan dakavSirebuli dokumentebi, rogorc zemoT 

iTqva, calke ibeWdeba.


ramac mniSvnelovnad gaaumjobesa ruseTis strategiuli mdgomareoba. 

garda amisa, quCuk-kainarjis zaviT gauqmda 1739 wlis belgradis 

traqtati, romliTac yabardo neitralur zonad iyo gamocxadebuli 

da ruseTs (TurqeTsac) ekrZaleboda Crdilo-dasavleT kavkasiis saqme- 

Si Careva; Tumca quCuk-kainarjis zavs sabolood ar gadauwyvetia yabardos 

sakiTxi, magram ramdenadac TurqeTma ruseTsa da yirims dauTmo 

misi gadawyveta, ruseTs Tavisufali moqmedebisaTvis xelebi exsneboda. 

yirimel didebulTa windauxedavi politikis (TurqeTidan Camocileba 

ar SegviZliao) wyalobiT omis Semdeg TurqeTi (70-80-iani wlebis mijnaze) 

aqtiurad Caeria yirimis saqmeebSi 65 (tamanidan yirimSi SeWriTa 

da iq Tavisi batonobis aRdgeniT TurqeTi qerCisa da enikales cixeebs 

emuqreboda da qerCis srutis xelaxla Caketvis safrTxes qmnida; garda 

amisa, TurqeTi tamanidanve safrTxes uqmnida agreTve ruseTis poziciebs 

Crd. kavkasiaSi, xolo oCakovidan _ kinburnis cixesa da dnepridan Sav 

zRvaze gasasvlels). am mdgomareobam aiZula ruseTi avstriasTan daaxloebis 

gzas dadgomoda da daeCqarebina yirimis sakiTxis saboloo 

gadawyveta. ruseTis mTavrobam realurad dasva yirimis sakiTxi, xolo 

misi gadawyvetis SemTxvevaSi SesaZlod miiCnies saqarTvelos sakiTxis 

wamoWrac. 66 aseT pirobebSi ruseTis mTavrobam qarTvel mefeebs i. 

rainegsis piriT acnoba diplomatiuri molaparakebis ganaxlebis SesaZleblobaze 

da xelSekrulebis proeqtis SemuSavebas Seudga. 

ekaterine II instruqciaSi, romelic grafma a. bezborodkom 1782 

65 

yirimSi SesaWrelad TurqeTis didi mzadebis Taobaze qarTvelma diplomatebma 

ruseTis mTavrobas jer kidev 1778 wels acnobes (ix. v. maWaraZe, besiki diplomatiur 

sarbielze, Tbilisi, 1968, gv. 218). 

66 

marTalia, iranis sisuste xelsayrel pirobebs qmnida, rom saqarTvelos sakiTxi 

daesvaT, magram XVIII s. 70-80-iani wlebis mijnaze ruseTs iranSi SeWris sakiTxi ar 

wamouyenebia da arc ìranis sakiTxis gamococxlebas~ hqonda adgili, rogorc es 

zogierT mkvlevars eCveneboda. maSin saqme exeboda mxolod rusi vaWrebis interesebisa 

da ruseTis prestiJis dacvas. istoriografiaSi gazviadebulia agreTve TurqeTis 

mimarT ruseTis gegmebic (e. w. saberZneTis proeqti). 80-iani wlebis dasawyisSi saqme 

exeboda ara sakuTriv TurqeTis teritorias, ara konstantinopols, aramed yirimis 

sakiTxs da yabardoSi damkvidrebas, radgan tamanSi gamagrebuli TurqeTi, ruseTTan 

omSi marcxis miuxedavad, Tavis pretenziebze xels ar iRebda. 

XVIII saukunis 80-ian wlebSi ruseTis diplomatia marTlmadideblebis xsnis didi 

lozungiT ar gamosula, radgan 1768-74 wlebis omis gamocdilebam cxadhyo, rom balkaneTis 

mosaxleoba am brZolisaTvis jer kidev ar iyo politikurad da organizaciulad 

momzadebuli, xolo dunais samTavroebisa (valaxia, moldavia) da qarTuli samefoebis 

brZolisa da ruseTis iaraRis warmatebis Sedegebic, evropis qveynebma (pirvel 

rigSi avstriam) minimumamde Sekveces. ruseTis mTavrobam gamocdilebiT icoda, rom am 

did saqmeSi avstria partniorad ar gamodgeboda (amitomac ar darTo ruseTma imereTs 

neba 1787-91 wlebis omSi Cabmuliyo, radgan icodnen Sedegs ver miiRebdnen). magram 

Tu axla avstria mainc `megobrad~ airCies, ruseTs mxolod imis imediRa SeiZleboda 

hqonoda, rom avstria, bukovinis mitacebis (1774) Semdeg, TurqeTis `megobari~ aRar 

iyo da Savi zRvis Crdilo nawilSi sadao sakiTxebze ruseTs ganze ver ganudgeboda.


115 

wlis bolosa, Tu 1783 wlis dasawyisSi acnoba gr. potiomkins, 67 naTqvamia: 

«Мнение ея величества было, чтоб: 1-е, чрез вашу светлость заключить 

с грузинскими царями союзный трактат, не именуя их подданными, но 

союзниками, от Империи всероссийской покровительствуемыми. 

2. Поборов денежных не принять никаких, ниже половины с металлов 

и минералов, а оставить все то в пользу царей грузинских, а принять 

только ежегодную присылку шелку, вин и лошадей». 68 

garda am ori umTavresi punqtisa, ekaterine II instruqcia Seicavda 

kidev oTx punqts, romlebzedac imperators ainteresebda Tavad 

potiomkinis mosazrebebi: 

3. omis SemTxvevaSi saqarTveloSi gamosagzavni jarisa da subsidiis 

raodenoba ganesazRvra Tavad gr. potiomkins; 

4. erekles kavSiri avstriis imperatorTan sasurvelad ar iyo 

miCneuli da ereklesac mimoweraze xeli unda aeRo (ruseT-avstriis 

daaxloeba ereklem ruseTidan cnobis miRebamde Seityo, amitom 

mimarTa mefem avstriis imperators, magram ruseTis samefo karma 

1768-74 wlebis gamocdilebiT icoda, rom `megobrobis~ miuxedavad, 

avstriis mTavrobas SeeZlo xeli SeeSala); 

5. jarisa da sxva sakiTxebze imperatori Tavad potiomkinis mosazrebebs 

elodeboda; 

6. xom ar Tvlida Tavadi potiomkini saWirod ereklesa da solomons 

Soris naTeli da zusti zavis dadebas misive (Tavad potiomkinis) 

TavdebobiT. 69 

ekaterines miTiTebebs garda, a. bezborodkoc Tavis mosazrebebsac 

sTavazobda Tavad gr. potiomkins, sadac sxva sakiTxebTan erTad 70 

isic iyo aRniSnuli, rom saqarTvelodan Rvino fasiT unda waeRoT, 

radgan igi «касается простого народа». 71 

amrigad, ekaterine II instruqcia iTxovda, traqtati dadebuliyo 

ufro SeRavaTian pirobebSi qarTl-kaxeTisaTvis, vidre erekles 

proeqtiT iyo navaraudevi. 72 aqedan Zneli rodia gavakeToT daskvna, 

67 

werils TariRi ar uzis. a. cagareli mas 1782 wlis dekembriT aTariRebda (Грамоты, 

II, вып. I, с. 30-31), i. cincaZem 1783 wlis Teberval-martSi Sedgenilad miiCnia (i. cincaZe, 

1783 wlis mfarvelobiTi traqtati, gv. 99). 

68 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1774-1804 гг., оп. 110/2, д. 18, лл. 66-67; Грамоты, II, 

вып. II, с. 30-31. 

69 

iqve. 

70 

es mosazrebebi exeboda saqarTveloSi gamogzavnili jaris raodenobas, investituras, 

qarTuli eklesiisa da ruseTis sinodis damokidebulebasa da sxv. 

71 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1774-1804 гг., оп. 110/2, д. 18, л. 67; Грамоты, II, вып. II, с. 31. 

72 

cxadia, cdebodnen mkvlevarebi, romlebic laparakobdnen ruseTis diplomatiis 

mier èreklesTan momgebiani xelSekrulebis~ dasadebad aleqsandre batoniSvilis 

gamoyenebis Sesaxeb (saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. IV, gv. 688).


rom traqtati SeiZleboda dadebuliyo 1772 wels, xolo misi 11 

wliT dagvianebis mizezi unda veZioT ara saqarTvelos, aramed ruseTis 

sagareo viTarebaSi. kidev meti, raki qarTl-kaxeTi 1771 wels 

mzad iyo, daedo xelSekruleba ufro mZime pirobebiT, maSasadame, 

xelSekrulebebis dadeba 1783 wels ganupirobebia ara saqarTvelos 

mdgomareobas 80-iani wlebis dasawyisSi (misi gauareseba an gaumjobeseba 

aq mTavari ar iyo), aramed ruseTis saerTaSoriso viTarebis 

gaumjobesebas. 

ra Tqma unda, ekaterine II daTmobis mizezi dedoflis keTil- 

SobilebaSi ki ar unda veZioT, rogorc amas zogierTi istorikosi 

varaudobda, aramed maSindeli ruseTis saerTaSoriso viTarebasa 

da imaSi, Tu ra roli unda eTamaSa saqarTvelos, rogorc ruseTis 

erTgul da saimedo mokavSires kavkasiis problemis gadawyvetaSi. 

saqme isaa, rom TurqeTma sami saukunis manZilze, rigi mizezebis gamo, 

moaxerxa mTis kavkasiaSi qristianobis amoZirkviTa da islamis, misi 

sunituri seqtis damkvidrebiT, saimedo sayrdeni gaeCina kavkasiis 

mTis tomebis didkacebSi, rac kavkasiis problemis gadaWras aWianurebda 

da arTulebda. fexze wamomdgar saqarTvelos, cxadia, ruseTis 

gegmebis gadaWraSi sapatio roli unda eTamaSa (es gakvriT a. 

bezborodkos werilSic Cans. 73 SemdgomSi, XIX saukuneSi, saqarTvelom 

marTlac iTamaSa es roli, rasac, samwuxarod, istoriografiaSi 

saTanado yuradReba ar eqceva). 

 

rac Seexeba aRmosavleT saqarTvelos viTarebas, igi quCuk-kainarjis 

zavis Semdeg mniSvnelovad gaumjobesda. saqarTvelos mdgomareobis 

Seswavlam XVIII saukunis meore naxevarSi Cven im daskvnamde 

migviyvana, rom erekle II mefobaSi, vidre 1783 wlamde (e. i. 1744- 

1783 wlebSi), yvelaze ukeTesi 1775-1783 wlebia. es araa SemTxveviTi: 

jer erTi, 1768-1774 wlebis omSi damarcxebis Semdeg mniSvnelovnad 

dasustebul TurqeTs (quCuk-kainarjis zaviT) akrZaluli hqonda 

saqarTveloSi axali miwebis xelSi Cagdeba (zaviT TurqeTma valdebuleba 

ikisra: «не почитать между ими (qarTvelTa Soris _ v. m.) 

никого за своих подданных, кроме тех, кой издревле ей принадлежали»); 74 

am sakiTxSi ruseTis pozicia TurqeTis mTavrobisaTvis kargad iyo 

cnobili 50-60-ian wlebSi; 75 meore, TurqeTi, Tavisi sisustis miuxe- 

73 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1772-1804 гг., оп. 110/2, д. 18, л. 67; Грамоты, II, вып. II, с. 31. 

74 

Е. И. Д р у ж и н и н а, Кючук-Кайнарджийский мир, М., 1955, с. 356. 

75 

ruseTis diplomatiam araerTxel aaRebina xeli TurqeTis sulTans `sparseTis 

saqmeSi~ Carevaze _ qarTlSi SeWraze.


117 

davad, yirimeli didkacebis ugunuri politikis gamo, ar eSveboda 

yirimsa da yabardos, ris gamoc ruseTTan ukiduresad daZabul urTierTobaSi 

imyofeboda. cxadia, aseT pirobebSi TurqeTs aRmosavleT 

saqarTvelos saqmeebSi Carevis Tavi ki ara, dasavleT saqarTveloSic 

kargavda Tavis poziciebs (viTarebiT kargad isargebla solomon 

I); mesame, sparseTi winandeburadve daSlili da dasustebuli 

iyo, xolo 1779 wlidan, qerim xanis sikvdilis Semdeg, isev Sina 

brZolebma moicva. 

zemoaRniSnul pirobebSi ereklem aRadgina Tavisi poziciebi amierkavkasiaSi, 

xeli mokida samTo sawarmoebis gaxsnas, rasac adre 

gareSe mtrebis momravlebis SiSiT ver bedavda, xolo qvemo qarTlis 

spilenZisa da vercxlis sawarmoebi mefes mniSvnelovan Semosavals 

aZlevda; morige jaris SeqmniT mefem mniSvnelovnad alagma lekTa 

TareSi. safuZvels moklebulia p. butkovis Seumowmebeli cnoba, 

TiTqos lekebs jamagiri rom daugviandebodaT, TbilisSi Camodiodnen 

da qalaqs iklebdnen. 76 

rac Seexeba aleqsandre batoniSvilis gamoCenas, igi 60-ian wleb- 

Sic iyo daRestanSi, magram veraferi gaawyo da Tavi qerim xans Seafara, 

xolo qerim xanis sikvdilis Semdeg, raki iranSi areuloba 

daiwyo, Tavs uSvela da saqarTveloSi gamoiqca. qarTlSic movida, 

magram marcxi ganicada da meored gaiqca daRestanSi; am faqts ki ar 

ugulvebelvyofT, magram ar SeiZleba mas gansakuTrebuli mniSvneloba 

mieniWos, radgan aleqsandre avantiuristi iyo da misi momxreebic 

erekles sakmaod welSi gatexili hyavda. rac Seexeba ruseTis mTavrobis 

damokidebulebas aleqsandre batoniSvilisadmi, igi Serisxuli 

da ruseTidan gaZevebuli iyo da arc amjerad ucdiaT misi gamoyeneba. 

XVIII saukunis meore naxevarSi ruseTi saqarTveloSi (da saerTod 

kavkasiaSi) Sinapolitikuri brZolebis CaqrobisaTvis ibrZoda, rom 

TurqeTsa da irans Carevis sababi ar miscemodaT. 77 

ra Tqma unda, aRmosavleT saqarTvelos mdgomareobis gaumjobeseba 

XVIII saukunis 70-80-iani wlebis mijnaze ar niSnavda saqarTvelos 

saerTo mdgomareobis radikalurad Secvlas, radgan mtris 

Zalebi bevrad Warbobda qarTvelTa Zalebs. saqarTvelos mosaxleoba 

XVI-XVIII saukuneebSi TurqTa, sparselTa da lekebis Semosevis 

wyalobiT, katastrofulad Semcirda. magaliTad, 1254 wels saqa- 

76 

samwuxarod, am Seumowmebel cnobas, romelic p. butkovidan modis (И. Бутков, 

Материалы, ч. II, с. 119), iziarebdnen ara marto revoluciamdeli, aramed zogierTi 

sabWoTa mkvlevaric ki (g. q i q o Z e, erekle meore, Tbilisi, 1958, gv. 166). 

77 

am sakiTxze aq ver SevCerdebiT. aleqsandre batoniSvilisa da saqarTveloSi Sinapolitikuri 

brZolebisadmi ruseTis mTavrobis damokidebulebis Sesaxeb da wvrilebiT 

specialur monografiaSi gveqneba saubari.


rTvelos mosaxleoba Seadgenda 810 aTas komls anu 4-5 milion 

kacs, xolo 1770 wels 87-90 aTas komls anu 400-500 aTas kacs (e. i. 

aTjer Semcirda); rac Seexeba sakuTriv aRmosavleT saqarTvelos, 

misi mosaxleoba 56 aTas komls anu 280-300 aTas kacs Seadgenda. 

amasTan, gareSe mtris winaaRmdeg sabrZolvelad mTeli saqarTvelos 

mosaxleobis gaerTianeba gareSe faqtoris gamo SeuZlebeli 

iyo. 78 TurqeTi dasavleT saqarTvelos Tavis vasalad Tvlida, amitom 

imereTisadmi daxmarebas mtrul aqciad miiCnevda da sapasuxo zomebs 

iRebda. magaliTad, 60-ian wlebSi sulTanma ubrZana axalcixis fa- 

Sas, Tu Seityob, rom qarTlidan imerlebs exmarebian, neba geZleva 

Cems ukiTxavad SeiWra jariT qarTlSio. magram TurqeTis mTavrobam, 

rusi diplomatebis protestis gamo, Tavi Seikava. 79 amitom iyo, rom 

qarTvel mefeTa 1758 wlis urTierTdaxmarebis SeTanxmeba realurad 

da aSkarad ver xorcieldeboda. 

rac Seexeba mowinaaRmdegis Zalebs, lekebsa da iranze rom araferi 

vTqvaT, marto TurqeTi axerxebda im dros naxevarmilioniani armiis 

gamoyvanas (e. i. imaze mets, vidre mTeli saqarTvelos mosaxleoba 

iyo). 80 isic unda gaviTvaliswinoT, rom TurqeTi XVIII saukunis meore 

naxevarSi aqtiurad amkvidrebda islams da samxreT da dasavleT 

saqarTvelos (axalcixis mxaris, aWaris, imereTis) mosaxleobis 

gaTurqebis politikas atarebda. imereTi solomon I Tavganwirulma 

78 

es ase iyo ara marto 1783 wlamde, aramed Semdegac, amitom umarTebuloa n. ber- 

ZeniSvilis Tvalsazrisis kritika, romelic `saqarTvelos istoriis narkvevebSia~ 

mocemuli saqarTvelos gaerTianebis SesaZleblobis Taobaze (saqarTvelos istoriis 

narkvevebi, t. IV, Tb. 1973, gv. 728). am axalma sadao Tvalsazrisma Tavisi asaxva 

hpova Semdgomi drois literaturaSi (Sdr.: koxisa da spenseris cnobebi, Tbilisi, 

1981, gv. 272-279); es didi sakiTxia, romelsac mravali aspeqti aqvs da masze calke 

gveqneba saubari. 

79 

АВПР, ф. Cн. Росии с Турцией, 1765 г., оп. 89/8, д. 375, лл. 27-30. 

80 

TurqeTi arc ise `Ronemixdili~ iyo XVIII saukunis 70-ian wlebSi, rogorc 

es zogierT mkvlevars eCveneba da arc isaa simarTle, TiTqos 1787 wels TurqeTs 

`Zlivs Seegrovebios 2 aTasi mxedari~ (saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. IV, gv. 

679, 722, 723); marTalia, TurqeTi XVIII s-is meore naxevarSi, gansakuTrebiT quCukkainarjis 

zavis Semdeg, daqveiTebis gzas daadga, magram es `Ronemixdili~ evropis 

qveynebis xelSewyobiT, kidev 100 weliwads agrZelebda brZolas Tavisi poziciebis 

SenarCunebisaTvis balkaneTsa da kavkasiaSi da cnobilia, sulTanis TurqeTma ra 

ubedureba moutana ruminelebs, serbebs, xorvatebs, berZnebs, gansakuTrebiT bulgarelebs, 

qarTvelebs, somxebs. miTi TurqeTis `Ronemixdilobis~ Sesaxeb evropelma 

diplomatebma SeTxzes, rom `status quo~ SeenarCunebinaT, raTa osmanTa imperias 

teritoria ar CamoWroda, TurqeTis bazari ar Semcirebiliyo. amitom eRobebodnen 

win ruseTs, azviadebdnen mis gegmebsa (e. w. `saberZneTis proeqtic~ maTi naxelavia) 

da SesaZleblobebs, exmarebodnen sulTans qristiani xalxebis monobaSi SenarCunebis 

saqmeSi. amitom iyo, rom balkaneTisa da kavkasiis xalxebi ruseTSi Tavis `mxsnelsa 

da gamaTavisuflebels~ xedavdnen (fr. engelsi), evropeli diplomatebis 

mier XVIII-XIX saukuneebSi Seqmnili miTi, samwuxarod, dResac veraa daZleuli 

istoriografiaSi.


119 

brZolam da 1768 wels ruseT-TurqeTis omis dawyebam gadaarCina. 

ra Tqma unda, erekle II kargad icoda, rasac akeTebda TurqeTi 

(SemTxveviT ar iyo mefe ruseTis mTavrobas rom swerda: axalcixeSi 

bevria axalgadasuli mahmadianur rjulze da Tu droze ar vuSveleT, 

bevrsac gadaaqceveno). 81 mas, rogorc qveynis meTaursa da mowinave 

saxelmwifo moRvawes, moraluri ufleba ar hqonda, ar gaeTvaliswinebina 

es mdgomareoba. amitom mefes, qveynis mdgomareobis 

nawilobriv gaumjobesebis miuxedavad, odnavadac ar uyoymania da 

dauyovnebliv gamoexmaura ruseTis dagvianebul pasuxs. 

erekles nabiji, upirveles yovlisa, samxreT saqarTvelos magaliTma 

ganapiroba. mefes rusi diplomatebis `Cagoneba~ da `zemoqmedeba~ 

ar Wirdeboda, rogorc es zogierT mkvlevars hgonia. 

erekle meorisa da qarTl-kaxeTis samefo karis erTsulovan 

gadawyvetilebas sazogadoebrivi azric apirobebda: jer erTi, 

ruseTTan mravalsaukunovanma urTierTobam da moskovis qarTuli 

koloniis saqmianobam saqarTvelos feodaluri sazogadoebis 

zedafenebSi ruseTisadmi ndoba ganamtkica. saqme isaa, rom ucxo 

dampyroblebis winaaRmdeg samaswlovani uTanasworo brZolis dros 

ruseTi qarTvelebisaTvis imedi iyo, xolo marcxis SemTxvevaSi _ 

TavSesafari. amasTan, Turqebi da sparselebi mosaxleobis gaJletisa 

da ZaliT gamahmadianebis garda, kulturis Zeglebsac (eklesia-monastrebs) 

angrevdnen. ruseTidan ki ostatebs gzavnidnen am Zeglebis 

aRsadgenad (sayovelTaod cnobilia rusi mxatvrebis moRvaweoba 

saqarTveloSi XVII saukuneSi). Turqebma da sparselebma XVIII saukunis 

pirvel naxevarSi saqarTvelo aikles, stamba daangries da 

kulturuli saqmianoba Cakles. ruseTSi ki gadasaxlebul qarTvelebs 

adamianuri cxovrebisa da kulturuli moRvaweobisaTvis pirobebi 

Seuqmnes. XVIII saukuneSi moskovis qarTuli kolonia, sxva 

mravalmxriv saqmianobasTan erTad, qarTul enaze wignebsac beWdavda, 

romliTac saqarTvelosac amaragebda. 

meore, saqarTvelos sazogadoebis qveda fenebSi _ glexobaSi 

didi iyo ruseTisadmi ndoba da pativiscema. ruseTSi TavSesafarsa 

da adamianur mopyrobas poulobdnen daRestnidan, yirimidan, da 

TurqeTidan gamoqceuli qarTveli tyveebi. XVIII saukunis meore 

naxevarSi qarTveli tyveebis dacva ruseTSi saxelmwifo politikis 

rangSi avida. 1758 wels imperatoris brZanebulebiT ruseTis guberniebis 

mesveurebs daevalaT, tyveobidan gaqceuli qarTvelebisadmi 

_ `tyveobaSi gadatanili gaWirvebisaTvis~ («за полонное терпение» 

81 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1769-76 гг., оп. 110/2, д. 12, лл. 462-463; iqve, 1771-75 

гг., оп. 110/2, д. 16, л. 112.


rogorc es dokumentebSia naTqvami), miecaT samgzavro pasporti, 

uz runveleyoT gzaSi sursaTiT, Ramis gasaTeviTa (sastumro) da megzuriT, 

rom samSobloSi dabrunebuliyvnen. 82 ruseTis arqivebSi 

aTasobiT dokumentia Semonaxuli, gacemuli kievis, xarkovis, belgorodis, 

astraxanis sagubernio kancelariebisa da sagareo sa q- 

82 

qarTveli tyveebis Sesaxeb ramdenime tipuri dokumenti adre gamovaqveyneT (ix. v. 

maWaraZe, masalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis 

istoriisaTvis, naw. II, Tbilisi, 1968, gv. 140-142, 523-525, 542-546); `masalebis~ III 

wignSi ibeWdeba 60-70-iani wlebis ramdenime tipuri dokumenti, magram raki wigni 

jer ar gamoqveynebula, aqve movitanT nawyvets ori dokumentidan: 1) 1763 wlis 8 

ianvars, kievis oberkomendantis general CiCerinis xelmoweriT, imperatoris 1758 

wlis brZanebis Sesabamisad, gaica samgzavro pasporti, romelSic vkiTxulobT: 

«Объявитель сего, вышедший из татарского полону грузинец Юрий Васильев, 

отпущен по желанию ево чрез Москву и Астрахань в ево отечество в Грузию. Того 

ради по тракту от Киева до Москвы и Астрахани чинить ему, грузинцу, свободной 

пропуск и в рассуждении ево иностранства за полонное терпение оказывать ему 

всякое благодеяние и давать денные и ночные квартиры, а следуя чрез Москву 

явиться ему, Васильеву, с сим пашпортом ГКИД, а в Астрахане _ в тамошней 

губернской канцелярии» (АВПР, ф. Московская контора КИД, 1763 г., оп. 7/3, д. 95, 

л. 8); 2) belgorodis sagubernio kancelariis mier imperatoris brZanebis Tanaxmad, 

1764 w. 4 agvistos gacemul pasportSi naTqvamia: «... по присланному прошлого, 

1758 году, декабря 9 числа Государственной иностранной колегии ис кантори указу 

велено: вышедшим ис плену грузинам давать пашпорты для проходу до Москвы, 

прописывая во оных, чтоб они явились КИД в кантору и чтоб за полонное их 

терпение в пути показано было им всякое благодеяние и даваны были денныя и 

ночныя квартеры бес препятствия, того ради оному грузину Егору Ермолову от 

Белагорода до Москвы по тракту в городех, селах и деревнях чинит. свободной 

пропуск без задержания и по его чужестранству и за полонное терпение, в силе 

выше писанного указу, показывать не токмо благодеяние, но и на пропитание ево 

от доброхотных дателеи подавано б было милостиня и денныя и ночныя квартеры 

давать, и для показания ему, грузинцу, прямейшаго пути, дабы он, яко незнающей 

российскаго языка, з дороги Московского тракта в другую сторону зайтить куда не 

мог, в городах давать им из обивателей по одному человеку...» (АВПР, ф. Московская 

контора КИД, 1764 г., оп. 7/3, д. 126, л. 1). 

aRsaniSnavia, rom pasportebis gacemisas tyves vinaobas gamohkiTxavdnen. es 

Canawerebi Zvirfas masalas iZleva tyveebis sacxovrebeli adgilisa da socialuri 

kuTvnilebis Sesaxeb. masala cxadyofs, rom tyveebis umravlesoba glexebi iyvnen. 

zogjer pasports erTad aZlevdnen ramdenime kacs. mag., 1763 wlis 27 seqtembers 

kievis gubernatorma glebovma erTad misca pasporti erekle mefis ymebs, Telavel 

glexebs ivane `xucis~ (xuciSvilis?), iuri `CelaSulas~ (WilaSvils?) da àtosis~ 

wm. giorgis monastris mWedels iuri ìaraks~(?) (АВПР, ф. Московская контора 

КИД, 1764 г., оп. 7/3, д. 121, лл. 2-3), magram Tu romelime maTgani jgufs raime mizeziT 

CamorCeboda, mis Sesaxeb calke icemoda brZaneba. mag., 1764 wlis 14 maiss sagareo 

saqmeTa kolegiam brZaneba gaugzavna astraxanis sagubernio kancelarias _ samSobloSi 

gaegzavna yirimel TaTarTa tyveobidan gamoqceuli oTar `daTunovi~ (daTunaSvili?), 

romelic Tavis biZasTan elise `lalaZesTan~ (lolaZe?) erTad poltavidan 

Casula moskovSi, elise maSinve saqarTveloSi wamosula, xolo oTari, avadmyofobis 

gamo, darCenila moskovSi da gamojanmrTelebuls neba mieca gamgzavrebuliyo samSobloSi 

(АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1762-76 гг., оп. 110/2, д. 4, л. 14).


121 

meTa kolegiis moskovis kontoris mier, romlebic cxadyofen, rom 

qarTl-kaxeTSi yovelwliurad aTobiT, zogjer asobiT glexi, sasuliero 

piri, aznauri da Tavadi brundeboda ruseTis mTavrobis xelSewyobiT. 

mravali amgvari sabuTis motana SeiZleba, magram aq mxolod or 

faqts gavixseneb: 1768-74 wlebis ruseT-TurqeTis omis dros xmelTa- 

Sua zRvaSi imyofeboda ruseTis eskadra. maT mimarTes TurqeTidan 

gaqceulma samma qarTvelma tyvem. isini a. orlovis brZanebiT 1772 

wlis ivnisSi rusma mezRvaurebma peterburgSi wamoiyvanes, xolo 

oqtomberSi sagareo saqmeTa kolegiis TanxmobiT, misces samgzavro 

pasportebi, gamcilebeli jariskaci astraxanamde, dauqiraves oTxi 

`furgoni~, romelSic 154 maneTi gadaixades da misces saxarjo fuli 

20-20 maneTi; astraxanidan, aseTive wesiT gamoaciles yizlarsa da 

mozdokamde. 83 1772 wlis zafxulSi saqarTveloSi dabrunda 200-ze 

meti tyvednamyofi qarTveli, romlebic ruseTis jarma yirimis dakavebis 

dros gaaTavisufla 84 (erekle II 1782 wlis 18 oqtombers avstriis 

imperatorisadmi gagzavnil werilSi aRniSnavda, rom yirimSi ruseTis 

jarma ramdenime aTasi qarTveli gaaTavisuflao). 85 garda amisa, 

iyo SemTxvevebi, roca ruseTis moxeleebi gamoisyididnen qarTvel 

tyveebs (yizlaris komendanti generali stupiSini, 86 poltavis komendanti 

Turqistanovi 87 da sxva), aTavisuflebdnen da samSobloSi 

wasvlis nebas rTavdnen. ruseTis mTavroba xels uwyobda qarTvelebs 

tyveobaSi myofi naTesavebis moZebnisa da gamosyidvis saqmeSi. 

magaliTad, ruseTis sagareo saqmeTa kolegiis SuamdgomlobiT 1773 

wlis 31 dekembers ekaterine meorem gankarguleba gasca, aspinZis 

brZolis monawile Tavad pavle andronikaSvilisaTvis miecaT 500 

maneTi lekebis mier 1770 wels gatacebuli dedis, colisa da ori 

dis gamosasyidad. 88 1763 wlis 10 marts ruseTis sagareo saqmeTa kolegiam 

neba darTo aznaur revaz jomarjiZes gamgzavrebuliyo poloneTSi 

Tavisi Zmis petres mosaZebnad, romelic 40 wlis win lekebma 

gaitaces da gayides TurqeTSi, saidanac poloneTSi gaqceuliyo. 89 

SemTxveviTi araa, rom erekle II 1770 wels qerimxanTan werilSi 

sagangebod usvamda xazs ruseTis damsaxurebas qarTveli tyveebis 

83 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1769-73 гг., д. 9, лл. 242-259; iqve, 1770-74 гг., д. 14, 

лл. 329, 330. 

84 

iqve, 1769-70 гг., оп. 110/2, д. 13, л. 18. 

85 

iqve, 1782 г., оп. 110/3, д. 458, лл. 21-22; Грамоты, II, вып. II, с. 15-16. 

86 

АВПР, ф. Московская контора КИД, 1765 г., оп. 7/3, д. 105, л. 5. 

87 

iqve, оп. 7/3, д. 103, л. 1-10. 

88 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1771-76 гг., оп. 110/2, д. 16, лл. 147-150. 

89 

iqve, 1762-74 гг., оп. 110/2, д. 4, лл. 4-8.


daxsnis saqmeSi, riTac Tavis kavSirs ruseTTan asabuTebda. 90 albaT, 

zedmeti ar iqneba Tu aqve imasac SevniSnavT, rom quCuk-kainarjis 

zavis (1774 w.) Semdeg, qarTveli tyveebis dacva ruseTis mxriv saer- 

TaSoriso politikis rangSi iqna ayvanili, rasac mowmobs ruseTis 

elCebis moxsenebebi konstantinopolidan. 

XVIII saukunis meore naxevarSi qarTl-kaxeTSi (sadgeridan-gavazamde), 

albaT, arc iyo sofeli, sadac ruseTis mTavrobis daxmarebis wyalobiT 

tyveobidan Tavdaxsnili glexi ar cxovrobda. 91 swored amitom 

ruseTisadmi ndobam da rusulma orientaciam saqarTveloSi sayovel- 

Tao saerTo saxalxo xasiaTi miiRo, mas propaganda ar sWirdeboda. 

zemoaRniSnulidan gamomdinare, SeiZleba davaskvnaT, rom ruse- 

90 

1770 wlis zafxulSi qerim xani ùrCevda~ erekles gaewyvita ruseTTan kavSiri, ruseTis 

jari gaeZevebia saqarTvelodan da morigeboda osmaleTs (АВПР, ф. Cн. Росии с 

Грузией, 1768-75 гг., оп. 110/2, д. 20, лл. 75-78). sapasuxo werilSi erekle mefes CamoTvlili 

aqvs yvela is ubedureba, rasac axalcixis faSa da masTan kavSirSi myofi lekebi 

ayenebdnen saqarTvelos da aRniSnavs, rom sulTani mis Txovnas yurad ar iRebs da 

qveyana iRupebao. erekle sagangebod aRniSnavs, rom: «ни с турецкой стороны обороны 

мне не было, ни Персия к ранам моим пластыря не приложила, равномерно ж и от 

протчих соседей, ближних и дальных, никакого вспоможения против эхшекинцев 

(axalcixelebis _ v. m.), лезгинцев, нападающих на Грузию, ожидать мне осталось» 

(iqve, 82-86). qvemoT mefe `megobrulad~ uxsnis qerim xans ruseTTan kavSiris mizezebs, 

romelTagan gamoyofs ors: «первое, все попадающияся по случаям здешние жители в 

плен к лезгинцам и туркам высвобождаются помощию российской монархини, коим 

не токмо дается воля в возвращении им в свое отечество, но бедные, изнуренные из 

них и лишенные дневнаго пропитания приемлются милостиво и снабдеваются во 

всем щедно. И второе, живущие в соседстве с Грузиею... горские народы, ежали бы 

не опасались российской монархини, не преминули б Грузии причинять крайние 

разорения» (iqve). 

91 

akad. n. berZeniSvilis msjeloba, TiTqos Crd. kavkasiaSi axali daba-soflebis 

gaCenasTan dakavSirebiT `...qarTveli... tyveebi yirimidan, saCaCno-daRestnidan~, iq 

`sxdebian da samSobloSi ki aRar~ modiano, radgan iq ukeTesi pirobebi hqoniaT da 

`rusuli xelisuflebac ar Seeleva maT advilad~ (n. berZeniSvili, saqarTvelos 

istoriis sakiTxebi, wigni IV, Tbilisi, 1967, gv. 167), sizustes moklebulia. rogorc 

Cans, n. berZeniSvili aseT daskvnamde `yizlarisa da mozdokis saqmes~ (sul erTi 

saqmea aseTi) da mozdokis mosaxle qarTvelTa grZel sias miuyvania, magram unda 

SevniSnoT, rom mozdokSi qarTvelTa momravleba, ZiriTadad, Tergispira qarTuli 

koloniebis xarjze moxda. marTalia, mozdokSi moaxalSeneTa miwvevaze iv. ficxelaurma 

didad iRvawa, magram yuradRebis centrSi mTielTa miwveva da gaqristianeba 

idga, raTa CrdiloeT kavkasiaSi rusul orientacias farTo asparezi moepovebina. 

rac Seexeba tyveobidan gaqceul qarTvelebs, ruseTis mTavroba 60-70-ian wlebSi sam- 

SobloSi dabrunebis saqmeSi, rogorc zemoT motanili sabuTebi mowmobda, araviTar 

dabrkolebas ar uqmnida. kidev meti, Tu tyveobidan gaTavisuflebul qarTvelTagan 

erTeulebi mainc rCebodnen ruseTSi (qarTul koloniebSi qarTvel qalze daqorwinebis 

da sxva motivebiT), maT sagangebod, dasabuTebas Txovdnen da sagubernio 

kancelariis mier gacemul pasports CamoarTmevdnen (aseTi CamorTmeuli pasportebi 

erTeulebiRaa), axal pasports aZlevdnen da sagangebo aRricxvazec ahyavdaT. 

ase rom, ruseTSi darCena akrZaluli ar iyo, magram igi damatebiT sirTuleebTan 

iyo dakavSirebuli, vidre samSobloSi dabruneba. arc qarTvel Tavadaznaurobas 

epatiJebodnen sagangebod, mxolod TavSesafars aZlevdnen, Tu isini iTxovdnen _ 

amis dasturad ivane bagrationis (petres mamis) magaliTic ikmarebda (ix. АВПР, ф. 

Кизлярские и Моздокские дела, 1762-72 гг., д. 1, лл. 312-314, 319-320 da a. S.).


123 

Tis mfarvelobaSi Sesvla _ georgievskis traqtatis dadeba XVIII 

saukunis 80-iani wlebis dasawyisSi Seqmnili koniunqturiT ki ar yofila 

nakarnaxevi, aramed saqarTvelos saerTo viTarebis seriozuli 

gansjisa da safuZvliani gaanalizebis, ruseTTan mravalsaukunovani 

urTierTobis gaTvaliswinebiT moxda. 

 

georgievskis traqtatis proeqtis SemuSavebas, rogorc zemoT 

iTqva, safuZvlad daedo sami dokumenti: erekles II proeqti, qarTlkaxeTis 

samefo karis piroba da ekaterine II miTiTebani gr. potiomkinisadmi. 

xelSekrulebis proeqtis erT-erTi varianti, 92 romelic a. bezborodkos 

avtografiTaa Semonaxuli, gulisxmobda orive qarTul 

samefosTan (qarTl-kaxeTTan da imereTTan) samokavSireo-mfarvelobiT 

xelSekrulebis dadebas, 93 magram TurqeTis aSkara gamowvevas 

(imereTi TurqeTis savasalo qveyana iyo) Tavi aarides. damoukidebeli 

yirimis SeerTeba (Tumca igi arRvevda quCuk-kainarjis zavis pirobebs) 

da aseve damoukidebeli qarTl-kaxeTis mfarvelobaSi miReba 

(Tumca isic arRvevda ruseT-TurqeTis tradiciul damokidebulebas 

ìranis sakiTxisadmi~, _ orive didi saxelmwifo XVIII saukunis 50- 

60-ian wlebSi mtkiced sTxovdnen erTmaneTs qarTl-kaxeTis, rogorc 

iranis savasalo qveynis saqmeebSi aSkara Carevisagan Tavi SeekavebinaT 

_ da agreTve quCuk-kainarjis zavis pirobebsac), es ori aqti, mainc 

ar niSnavda TurqeTis kuTvnili teritoriis xelyofas, TurqeTis 

saSinao saqmeebSi aSkara Carevas. 94 

1783 wlis 7 maiss generalma p. potiomkinma podpolkovnik tamaras 

xeliT Tavad gr. potiomkinisagan miiRo qarTl-kaxeTis samefosTan 

dasadebi xelSekrulebis proeqti, romliTac 9 maiss podpolkovniki 

tamara Tbilisisaken gamoistumra. 95 generali p. potiomkini solomon 

mefes swerda, rom qarTl-kaxeTi ruseTis mfarvelobaSia miRebuli 

da gulwrfelad msurs, viTarebam SesaZlebeli gaxados Tqveni 

miRebaco, axla ki imperatoris survilia, Tqven da erekle mefe 

megobrul urTierTobaSi iyoTo. 96 ereklesadmi werilSi generali 

92 

ar gamovricxavT proeqtis sxva variantis arsebobas. 

93 

АВПР, ф. Cн. Росии с Грузией, 1774-1804 гг., оп. 110/2, д. 18, лл. 46-56; Грамоты, II, 

вып. II, с. 32-41. 

94 

TurqeTi iolad rodi Sexvda am or aqts, rasac Sedegad mohyva jer amierkavkasieli 

mahmadiani mflobelebis amxedreba, xolo Semdeg ruseT-TurqeTis 1787-91 

wlebis omi. 

95 

ЦГВИА, ф. 52, оп. 194, д. 286, ч. I, л. 66. об. 

96 

iqve, 67.


mefes ruseTis imperatoris gadawyvetilebas ulocavda da acnobebda, 

rom traqtatis muxlebis Taobaze ganmartebas podpolkovniki tamara 

mogcemT, elCebi SearCieT georgievskSi gamosagzavnado, xolo 

traqtatze xelmowerisTanave damxmare jari saqarTveloSi Semova 

da mahmadian xanebsac gafrTxileba gaegzavnebaTo. 97 male (1783 wlis 

maisSi) saqarTveloSi gamoigzavna agreTve polkovniki s. burnaSovi, 

romelsac saqarTvelos Tavdacvis mdgomareoba unda Seeswavla. 98 

1783 wlis maisis meore naxevarSi podpolkovniki tamara Tbilis- 

Si Camovida da erekle II gadasca xelSekrulebis proeqti (rusul 

da qarTul enebze), qarTl-kaxeTis samefo kari Tveze meti xnis ganmavlobaSi 

ixilavda proeqts. podpolkovnik tamaras cnobiT, erekles 

rusulidan `Targmanis~ mimarT SeniSvnebi gaukeTebia da Sesworebebic 

Seutania, razedac podpolkovniki tamara dahpirebia, Tu ruseTSi 

mTargmnelebi misaRebad miiCneven, gavasworebTo. 99 

1783 wlis ivnisis bolos sabolood gadawyda saqarTvelos warmomadgenlebis 

Semadgenloba: pirvel elCad dainiSna Tavadi ivane 

bagrationi, meore elCad _ Tavadi garsevan WavWavaZe, asistentad _ 

Telavis seminariis reqtori gaioz arqimandriti. SearCies saelCos 

mdivani da elCebis amala 20 kacis (sul 24) SemadgenlobiT. amasTan, 

Tu elCebs Soris uTanxmoeba Camovardeboda, erT-erTi elCis xelmowera 

sakmarisi iyo. 100 1783 wlis ivnisSi qarTl-kaxeTis samefo 

karma proeqti ZiriTadad moiwona, 28 ivniss ereklem xeli moawera 

samefos Tavad-aznaurTa sias, romelic traqtatis danarTs warmoadgenda 

101 da male elCoba ruseTs gaemgzavra. 

ruseTis mTavrobam Tavis warmomadgenlad Tavadi gr. potiomkini 

daniSna, amasTan, Tu igi molaparakebaSi monawileobas ver miiRebda, 

neba eZleoda TviTonve daeniSna sxva warmomadgeneli. asec moxda _ 

gr. potiomkinma Tavis warmomadgenlad daniSna Tavisi naTesavi `kavkasiis 

xazis~ sardali generali pavle potiomkini. 102 

1783 wlis 15 ivliss qarTl-kaxeTis warmomadgenlebi mozdokSi 

Cavidnen. p. potiomkini, cnobis miRebisTanave, yubanidan georgievskSi 

dabrunda, 16 ivliss elCebs poruCiki Tavadi Coloyaevi (ColoyaSvili) 

gaugzavna misasalmeblad da 50 cxeni miarTva, xolo 17 ivliss 

podpolkovniki tamara mozdokSi gagzavna ekipaJiT, rom qarTveli 

97 

iqve, 68-69. 

98 

s. burnaSovis moxsenebebi, rogorc Zvirfasi saistorio wyaro, Cveni `masalebis~ 

IV wignSi daibeWdeba. 

99 

ЦГВИА, ф. 52, оп. 194, д. 286, ч. I, лл. 117-118. 

100 

iqve. 

101 


102 

АВПР, ф. Трактаты, оп. 2, д. 178, лл. 3, 9.


125 

elCebi miecilebina georgievskamde; 18 ivliss georgievskidan maiori 

komarski gaigzavna, raTa igi elCebs pavlovskis cixe-simagreSi 

Sexvedroda, mTavarsardlis saxeliT bednnierad Casvla mieloca 

da georgievskamde miecilebina. elCobis marSlad dainiSna sekundmaiori 

grafi apraqsini, romelic georgievskis maxloblad unda 

Sexvedroda elCebs da rezidenciamde gasZRoloda, xolo qarTvel 

elCebs cixe-simagris karibWesTan unda Sexvedroda maiori gili; 

polkovnik moloJennikovs, rogorc cixe-simagris ufross daevala, 

rezidenciaSi mieyvana elCebi da gamaspinZleboda. 18 ivliss saRamos 

8 saaTze, zemoaRniSnuli ceremonialis dacviT, elCebi georgievskis 

cixe-simagreSi Sevidnen. 103 

1783 wlis 19 ivliss dRis 9 saaTze qarTvel elCebTan gamocxadda 

elCobis marSali grafi apraqsini da acnoba, rom 11 saaTze sxdoma 

iyo daniSnuli. mTavarsardlis misaRebTan elCebs pativiT miegebnen. 

daiwyo pirveli sxdoma, romelic sazeimo xasiaTs atarebda. sxdomaze 

sityvebi warmoTqves garsevan WavWavaZem da pavle potiomkinma. 

dRis 5 saaTze daiwyo meore sxdoma, romelsac eswrebodnen: p. potiomkini, 

i. bagrationi, g. WavWavaZe, gaioz arqimandriti, qarTuli 

saelCos mdivani, podpolkovniki tamara da mTargmnelebi _ poruCiki 

Tavadi Coloyaevi (ColoyaSvili) da poruCiki sevarsamiZe. p. potiomkinma 

sxdoma gaxsna Sesavali sityviT, romelSic xazi gausva im daTmobebs, 

romelic ruseTis mTavrobam qarTl-kaxeTis sasargeblod 

gaakeTa (igulisxmeba erekles proeqtis Serbileba), xolo Semdeg i. 

bagrations gadasca imperatoris mier gr. potiomkinisaTvis micemuli 

rwmunebis sigeli da gr. potiomkinis mier misTvis micemuli 

rwmunebis damadasturebeli dokumenti. Semdeg qarTvelma elCebma p. 

potiomkins gadasces maTi rwmunebis sigeli. 104 rwmunebis sigelebis 

gacvlis Semdeg daiwyes xelSekrulebis teqstis kiTxva (jer waikiTxes 

rusuli teqsti, Semdeg _ qarTuli). molaparakebisas wamoiWra 

sakiTxebi, romlebzedac mxareebma werilobiTac ki mimarTes erTmaneTs. 

21 ivliss kamaTi exeboda mefis kurTxevas, tituls, gerbs, 

kaTalikosis adgils ruseTis sinodSi da sxva. 23 ivlisis sxdomaze 

daiwyes teqstis xelmeored kiTxva (rusuli waikiTxa tamaram, qar- 

Tuli _ gaiozma). yoveli muxli erTmaneTs Seadares mTargmnelebma 

(ColoyaSvilma da sevarsamiZem). 1783 wlis 24 ivliss diliT warmomadgenlebi 

Seikribnen da 1 saaTze sazeimod xeli moaweres sam dokuments: 

traqtatis ZiriTad nawils, separatul muxlebs da `ficis 

saxes~ (rusul da qarTul teqstebs), jer p. potiomkinma, xolo Sem- 

103 


104 

iqve, лл. 166-168.


deg qarTvelma elCebma. 105 winaswar SeTanxmdnen meoTxe dokumentzec 

(damatebiT muxlze). xelmoweris Semdeg xelSekrulebis teqstebi 

gacvales. samadlobeli sityva warmoTqva garsevan WavWavaZem, sadac 

sagangebod aRniSna am saqmeSi gr. potiomkinis damsaxureba. 24 ivliss 

saRamos mTeli qalaqi georgievski gaCiraRdnebuli iyo. imave dRes p. 

potiomkinma xelSekrulebis dedani, qarTvel Tavad-aznaurTa sia da 

molaparakebis oqmi gaugzavna gr. potiomkins da acnoba: 25 ivliss 

qarTveli elCebi mTavarsardlis banaks moinaxuleben, xolo 27 ivliss 

samSobloSi gaemgzavrebian. 106 

georgievskis traqtati oTxi damoukidebeli dokumentisagan 

Sedgeba: cameti ZiriTadi, oTxi separatuli (calke), erTi damatebi- 

Ti muxlisagan da erekles ficis nimuSisagan (`saxe~). yovel maTgans, 

rogorc damoukidebel dokuments, warmomadgenlebma calke moaweres 

xeli da TavianTi beWdebi dausves. xelSekruleba rusul da qarTul 

enebze Sedga, orive teqsti sruli Zalisa iyo, arc erT maTgans meore 

enaze arsebul teqstze miTiTeba ar aqvs, amitomac yovel maTgans 

meore enaze `Targmani~ axlda, es faqti mxareTa erovnuli Rirsebis 

pativiscemas gamoxatavda. 107 es georgievskis traqtatis, rogorc 

xelSekrulebis, Tavisebureba iyo. dRes mecnierebisaTvis xelmisawvdomia 

mxolod qarTuli dedani (rusuli `TargmaniTurT~), 108 romelic 

ruseTis mxares gadaeca (igi ruseTis sagareo politikis arqivSia 

daculi), 109 xolo rusuli dedani (qarTuli `TargmaniTurT~), 

romelic saqarTvelos mxares gadaeca, jer mikvleuli ar aris. 110 

traqtatis pirvel dokuments, mis 13 muxls (artikuls), win 

uZRvis preambula, sadac mokled Camoyalibebulia xelSekrulebis 

an `megobrobiTi pirobis~ (rusuli teqstiT `megobrobis xelSekrulebis~ 

_ «дружественный договор») dadebis motivebi. aRniSnulia, 

rom saqarTvelos odiTganve awuxebda mezobeli qveynebi da ruseTma 

araerTgzis aRmouCina mas daxmareba, xolo axla SevTanxmdiT, rom 

qarTl-kaxeTis mefe scnobs ruseTis xelmwifis uzenaes xelisuflebas, 

xolo ruseTi daicavs qarTl-kaxeTs gareSe mtrebisagano. Semdeg 

daxasiaTebulia mxareTa mier daniSnuli sruluflebiani warmomad- 

105 


106 

iqve, 162, 176. 

107 

В. Мачарадзе, С. Повальников, Подлинник русско-грузинского договора 1783 

года, см. журн. «Литературная Грузия», 1982 г., № 2, с. 201-210. 

108 

marTalia, `Targmans~ beWedi ar aqvs dasmuli, magram, cxadia, igi dedans zustad 

imeorebda. 

109 

АВПР, ф. Трактаты, оп. 2, д. 178, лл. 3-8, 9-12. 

110 

rusuli dedani, albaT, aRa-mahmad xanis mier 1795 wels Tbilisis aklebisas 

qarTl-kaxeTis samefos mTel arqivTan erTad daiRupa.


127 

genlebi da qvemoT 13 muxlad (artikulad) Camoyalibebuli SeTanxmebis 

pirobebi, romelTa Sinaarsi aseTia: 

1) qarTl-kaxeTis mefe `saxeliTa TÂsiTa memkvidreTa da menacUle- 

Ta TÂsTa~ sazeimod (`dResaswaulobiT~) da saqveynod acxadebs, rom 

igi amieridan samudamod uars ambobs scnos iranis an romelime sxva 

qveynis xelmwifis uzenaesi xelisufleba da mfarveloba, garda ruse- 

Tis imperatorisa da misi memkvidreebisa, aRuTqvams maT erTgulebas; 

2) ruseTis imperatori Tavisi da memkvidreebis saxeliT aRuTqvams 

erekle mefes, rom igi samudamod gauwevs mfarvelobas qarTlkaxeTis 

samefos da daicavs mas gareSe mtrebisagan, im samflobeloebis 

CaTvliT, romelTac erekle Teimurazis Ze, viTarebis wyalobiT, 

momavalSi SemoierTebs, romlebic masve daumkvidrdeba (muxli 2); 

3) rodesac erekles memkvidreebi gaxdebian mefeebi, umal auwyeben 

ruseTis mTavrobas da ruseTis mTavroba ugzavnis maT samefo 

niSnebs 111 da iReben erTgulebis fics; am wess aRasrulebs erekle 

mefec (muxli 3); 

4) ereklem (Semdeg misma memkvidreebmac) ucxo qveynebTan mimowera 

ruseTis ministrTan (warmomadgenelTan) da `kavkasiis xazis~ sardalTan 

unda SeaTanxmos (muxli 4); 

5) erekle II ruseTis samefo karze eyoleba Tavisi ministri, an 

rezidenti, romelic mefis saWiroebaze moaxsenebs ruseTis mTavrobas, 

igi uflebebiT gaTanabrebuli iqneba sxva mflobel mTavarTa 

ministrebTan, xolo ruseTis mTavrobas qarTl-kaxeTis samefo karze 

eyoleba Tavisi ministri (warmomadgeneli, muxli 5); 

6) ruseTis imperatori, romlis uzenaesoba aRiara qarTl-kaxeTma 

da miiRo es ufleba, Tavisi da memkvidreebis saxeliT aRuTqva mas, 

qarTl-kaxeTs: a) qarTuli samefoebis mosaxleobas Tvlis imperias- 

Tan mWidro kavSirSi myofad, amitom daicavs mas gareSe mtrebisagan 

da maT mtrebs Tavis mtrad CaTvlis, xolo TurqeTTan, sparseTTan 

da sxva qveynebTan dadebuli samSvidobo xelSekrulebebi maTzec vrceldeba; 

b) ereklesa da mis STamomavlebs `daicavs ucUalebelad 

samefoTa zeda qarTlisa da kaxeTisaTa~; g) qveynis saSinao saqmeebi _ 

mmarTveloba, sasamarTlo da msjavri, gadasaxadebis akrefa, qarTlkaxeTis 

mefis sruli nebaa da sargebelic misia; ruseTis mTavroba 

aukrZalavs Tavis samxedro da samoqalaqo warmomadgenlebs qarTlkaxeTis 

saSinao saqmeebSi Carevas (muxli 6); 

111 

rodesac erekles memkvidreebi samefo taxtze avlen, acnobeben ruseTis mTavrobas, 

xolo impera-torisagan miiRebdnen werilobiT damtkicebas da samefo 

niSnebs: droSas ruseTis gerbiT (maT hqon-daT sakuTari samefo gerbic), xmals, 

kverTxs da yaryumis mantias (wamosasxams).


7) erekle, ruseTis imperatoris aRTqmis pasuxad, Tavisi da memkvidreebis 

saxeliT valdebulebas kisrulobs: a) yovelTvis mzad iyos 

Tavisi jariT ruseTis imperatoris samsaxurze; b) ruseTis moxele 

didkacebTan mudmivi mimowera hqondes da asrulebdes maT moTxovnas 

da daicvas ruseTis qveSevrdomebi Seviwroebisa da Seuracxyofisagan; 

g) Tanamdebobaze pirTa daniSvnis, Tu maTi dawinaurebisas, gaiTvaliswinebs 

ruseTis imperiis winaSe maTs damsaxurebasac (muxli 7); 

8) qarTl-kaxeTis kaTalikosi uwmindesi sinodis wevri xdeba 

da igi ruseTis episkoposebs Soris sinodSi ikavebs merve adgils 

(tobolskis episkoposis Semdeg); Tumca qarTl-kaxeTis saeklesio 

marTvisa da sinodTan urTierTobis Taobaze calke SeTanxmeba unda 

moxdes (muxli 8); 

9) qarTveli Tavadaznauroba uflebebiT uTanabrdeba ruseTisas, 

saTanado pativi rom miagon ruseTSi Casvlisas _ ereklesagan 

iTxoven sias (muxli 9); 

10) qarTl-kaxeTis mcxovrebT ufleba aqvT gadasaxldnen ruseTSi 

da survilisamebr dabrundnen samSobloSi, xolo qarTvel tyveebs, 

romlebic gamoxsnili iqnebian sparseTis an TurqeTis tyveobidan, survilebisamebr 

ufleba eZlevaT dabrundnen samSobloSi, oRond gamosasyidi 

da gzis xarjebi unda dafaron, aseTive wesi vrceldeba saqarTvelos 

mezobelTagan tyveobidan gamoxsnil rusebzec (muxli 10); 

11) qarTl-kaxeTis vaWrebs ufleba eZlevaT ivaWron ruseTSi da iq 

isargebleben imave uflebebiT, romlebiTac rusi vaWrebi sargebloben, 

xolo rus vaWrebs eZleva iseTive ufleba saqarTveloSi, agreTve saqarTvelos 

gziT mezobel qveynebSi savaWrod gamgzavrebisa (muxli 11); 

12) xelSekruleba ideba saukunod (samudamod _ «на вечные времена»), 

magram Tu saWiro aRmoCndeba romelime muxlis Secvla, an damateba mxareTa 

sasargeblod, saWiroa orive mxaris Tanxmoba (muxli 12); 

13) traqtatis ratifikaciisa da gacvlis vadad wesdeba 6 Tve, Tu 

SesaZlebeli iqneba adrec (muxli 13); 112 

traqtatis pirvel dokuments (ZiriTad muxlebs), romelic 

daido georgievskSi 1783 wlis 24 ivliss xels aweren: generali p. 

potiomkini, Tavadi ioane bagrationi da Tavadi garsevan WavWavaZe, 

dasmulia maTi beWdebi. 113 

damoukidebeli dokumentis saxiT gaformda 4 separatuli (calke) 

muxli (artikuli), romelTa Sinaarsi aseTia: 

1) qveynis uSiSroebis uzrunvelyofis mizniT, erekles evaleba 

megobrul urTierTobaSi darCes solomon imerTa mefesTan, xolo 

112 

АВПР, ф. Трактаты, оп. 2, д. 178, лл. 3-5. (ix. rusuli teqsti, iqve, furclebi 9-12). 

113 

iqve, 5.


129 

uTanxmoebis Camovardnis SemTxvevaSi, unda daemorCilos ruseTis 

mTavrobis gadawyvetilebas (muxli 1); 

2) qarTl-kaxeTis dasacavad ruseTma saqarTveloSi unda gamogzavnos 

Tavisi xarjiT qveiTi jaris 2 batalioni 4 zarbazniT (muxli 2); 

3) ruseTis `mesazRvre ufrosi~ (kavkasiis xazis sardali) uflebamosilia 

imperatorisagan, omis SemTxvevaSi SeuTanxmdes erekles 

da iseTi zomebi miiRos qarTl-kaxeTis dasacavad da mtris winaaRmdeg 

samoqmedod, rogoric saWiroa saerTo mtris winaaRmdeg samoqmedod; 

xolo Tu qarTl-kaxeTis jari imperatoris samsaxurSi iqneba 

gamoyenebuli, xarji ruseTma unda gaiRos (muxli 3); 

4) ruseTis imperatori aRuTqvams erekle mefes, rom omis dros 

ecdeba iaraRiT, xolo dazavebisas molaparakebis gziT daubrunos 

qarTl-kaxeTs mtrisagan mitacebuli miwebi, romelic adgilobrivi 

(qarTl-kaxeTis) mefis gamgeblobaSi darCeba (muxli 4). 114 

separatuli muxlebi gaformda georgievskSi 1783 wlis 24 ivliss, 

mas xeli moaweres zemoT xsenebulma warmomadgenlebma da 

dausves TavianTi beWdebi. 115 

calke dokumentis saxiT gaformda ficis nimuSi (`saxe~), romelic 

erekles unda mieRo traqtatze xelmoweris Semdeg. igi SeTanxmebuli 

iqna georgievskSi 1783 wlis 24 ivliss, xeli moaweres da beWdebi 

dausves pavle potiomkinma, ioane bagrationma da garsevan WavWavaZem. 

dokumentSi naTqvamia, rom qarTl-kaxeTis mefe erekle, Tavisi da Tavisi 

memkvidreebis saxeliT aRuTqvamda ruseTis imperators, mis Zes 

pavles da yovel kanonier memkvidres ruseTis taxtisas, rom iqneba 

erTguli ruseTis imperatorisa da aRiarebs mis uzenaes xelisuflebasa 

da mfarvelobas, uaryofs sxva xelmwifeTa uzenaes xelisuflebas 

da mfarvelobas, ruseTis mters Tavis mtrad Seracxs. 116 

dasasrul, meoTxe dokumenti, e. w. `Sesasrulebeli artikuli~ 

anu damatebiTi muxli exeba qarTl-kaxeTis mefis kurTxevis wess. 

aq aRniSnulia, rom raki qarTl-kaxeTis mefeebi ZvelTagan samefo 

taxtze gvirgviniT imkobodnen da mironcxebas iRebdnen, ruseTis 

imperatori nebas rTavs aseTive wesiT ekurTxon, magram, amas garda, 

ruseTis imperatori gamougzavnis mas invenstituras da Cveulebriv 

samefo gvirgvins, rogorc xelSekrulebiTaa gansazRvruli, mefe 

miiRebs mas da atarebs. erekle Tavisi da Tavisi memkvidreebis saxeliT 

aRuTqams, rom am wess aRasruleben erTgulebis ficis miRebis 

Semdeg. sainteresoa, rom es muxlic xelmowerilia xsenebul war- 

114 

АВПР, ф. Трактаты, оп. 2, д. 178, л. 6 (Sdr.: rusuli teqsti, iqve, furclebi 13-14). 

115 

iqve, 6. 

116 

iqve, 8 (ix. rusuli teqsti, iqve, furceli 16).


momadgenelTa mier, dasmuli aqvs maTive beWdebi, oRond xelmoweris 

TariRia 1784 wlis 24 ianvari da xelmoweris adgili miniSnebulia 

q. Tbilisi. 117 Tumca, rogorc cnobilia, p. potiomkini 1784 wlis 

ianvarSi TbilisSi ar yofila, amasTan, saqmeSi iqve daculi damatebiTi 

muxlis rusul `Targmans~ Tve, ricxvi da xelmoweris adgili 

miniSnebuli ara aqvs. 118 rogorc irkveva, es muxli, georgievskSi 

iqna SeTanxmebuli, magram warmomadgenlebma xelmowerisagan Tavi 

Seikaves, sanam maTi suverenebi ar gadawyvetdnen sakiTxs. jer ekaterinem 

daamtkica igi da polkovnikma tamaram 1783 wlis dekemberSi 

Camoutana p. potiomkins, romelmac rusuli dedani Seadgina, xeli 

moawera da saqarTveloSi gamogzavna, Tan polkovnik tamaras daavala, 

rom eTxova erekle mefisaTvis «чтоб он приказал сей артикул бывшим 

полномочным подписать, а такой же написать (igulisxmeba qarTul 

enaze _ v. m.) за их печатми и подписью комне доставить». 119 ase rom, 

qarTuli teqsti, rusuli teqstis adekvaturi, daiwera TbilisSi 

1784 wlis 24 ianvars da saqarTvelos warmomadgenlebma, erekles 

mier traqtatis saratifikacio sigelis xelmoweris dRes, moaweres 

xeli (aseve rusul egzemplarsac), 25 ianvars qarTvelma elCebma 

da polkovnikma tamaram teqstebi gacvales 120 (qarTuli polkovnikma 

tamaram Caibara, xolo rusuli _ i. bagrationma da g. WavWavaZem), 

xolo p. potiomkins, tamaras Tbilisidan dabrunebis Semdeg, mouweria 

xeli (TariRi Zveli, TbilisSi xelmoweris dro dautovebia). 

amitomaa, rom damatebiTi muxlis qarTuli teqsti gaformebiTac da 

xeliTac gansxvavdeba traqtatis dednis danarCeni dokumentebisagan, 

igi imave xeliTaa naweri, romliTac saratifikacio sigeli. 121 

1783 wlis agvistos Sua ricxvebSi elCebi saqarTveloSi dabrundnen, 

rasac sixaruliT Sexvdnen. polkovniki burnaSovi Tavad gr. potiomkins 

swerda: erekle traqtatiT Zalze kmayofilia, didebulebi 

masSi sakuTar sargeblobas xedaven, xalxi adidebs marjvenas, romelic 

mas lekebisagan daicavso. 122 1783 wlis 20 agvistos ereklem 

traqtatze xelmoweris aRsaniSnavad sazeimo ceremoniali daniSna. 

zeimze polkovniki burnaSovi miiwvia. 9 saaTze xalxi sionis taZarTan 

Seikriba, xolo 11 saaTze mefe ufliswulebiTa da didebulebiT movida. 

wirva gadaixades. Semdeg mefem wveuleba gamarTa, saluti misces, 

117 

iqve, 7. 

118 

iqve, 15. 

119 

ЦГВИА, ф. 52, оп. 194, д. 286, ч. I, л. 344; iqve, ч. II, лл. 29-30. 

120 

ЦГВИА, ф. 52, оп. 194, д. 286, ч. I, л. 344. 

121 

АВПР, ф. Трактаты, оп. 2, д. 178, лл. 3-8; xelnawerTa instituti, fondi H, saqme 

#2073-a, #2073-b. 

122 

ЦГВИА, ф. 52, оп. 194, д. 286, ч. I, лл. 251-252.


131 

xolo saRamos mefis sasaxle da mTeli qalaqi gaCiraRdnebuli iyo. 

mxiaruli xalxi mTeli Rame quCaSi dadioda. 123 zeimze gaioz arqimandritma 

warmoTqva sityva, romlis teqsti ruseTSi gagzavnes. 124 

1783 wlis agvistoSi traqtatis dedani peterburgSi Caitanes. igi 

moiwones da gankarguleba gasces misi dabeWdvis Taobaze. traqtatis 

ZiriTadi teqsti _ 13 muxli male stamburi wesiT daibeWda 

rusulad `qveyanaSi gasacxadeblad~, ruseTis saelCoebsac gaugzavnes 

ucxoeTSi, 125 1783 wlis 21 seqtembers ekaterine II moaxdina 

traqtatis anu rogorc igi werda, `megobrobis xelSekrulebis~ 

ratifikacia da saqarTveloSi gamogzavnes. 126 

1783 wlis oqtomberSi ruseTis jaris ori batalioni, rogorc 

es traqtatiT iyo gansazRvruli, saqarTveloSi Semovida. 3 noembers 

isini Tbilisis gareT vake mindorze, qalaqidan 3 versze (albaT, saburTaloze, 

dRevandel sportis sasaxlis axlos) polkovnikma burnaSovma 

saparadod moawyo da erekles warudgina, xolo 4 noembers 

polkovnikma burnaSovma erekles warudgina rusis jaris ober da 

Stab oficrebi. 127 

1783 wlis dekemberSi polkovniki tamara peterburgidan georgievskSi 

Cavida, saidanac 26 dekembers generalma p. potiomkinma igi 

traqtatis ratificirebuli rusuli teqstiT, samefo niSnebiTa da 

saCuqrebiT Tbilisisaken gamoistumra. 128 

1784 wlis 17 ianvars polkovniki tamara TbilisSi Camovida da 22 

ianvars erekles warudga. 24 ianvars erekle meorem traqtatis ratifikacia 

moaxdina (saratifikacio sigels xeli moawera), 25 ianvars 

rusi moxeleebis (burnaSovisa da tamaras) TandaswrebiT ruseTis erTgulebis 

ficic miiRo, ris Semdeg vaxtang batoniSvilma da polkovnikma 

tamaram saratifikacio sigelebi gacvales, 129 xolo i. bagrationma da 

g. WavWavaZem damatebiTi muxli gaucvales polkovnik tamaras. 130 

123 

iqve, 253-254. 

124 

iqve, 256-259. 

125 

erTi egzemplari inaxeba ruseTis sagareo politikis arqivSi (ix. АВПР, ф. 

Трактаты, оп. 2, д. 178, лл. 80-82). 

126 

ekaterine II mier ratificirebuli rusuli teqsti dakargulad unda CaiTvalos, 

zemoT naxsenebi mizezebis gamo, magram Senaxulia misi `Savi~ piri (ix.: АВПР, ф. 

Трактаты, оп. 2, д. 178, лл. 71-79). 

127 


128 

iqve, 343-349. 

129 

qarTuli saratifikacio sigeli ruseTis mxares gaigzavna, magram 1922 wels igi 

saqarTvelos daubrunda (iuridiulad igi ruseTis mxaris kuTvnileba iyo) sxva 

unikalur qarTul masalebTan erTad da amjerad inaxeba xelnawerTa institutSi 

(ix. fondi H, saqme #2073-a da saqme #2073-b). 

130 

ЦГВИА, ф. 52, оп. 194, д. 286, ч. II, лл. 29-30.


georgievskis traqtati ZalaSi Sevida. 

saqarTveloSi adre gamogzavnili polkovniki s. d. burnaSovi, 

romelmac 1783 wlis noemberSi ruseTis jaris 2 batalionic Caibara, 

1784 wlis 25 ianvridan oficialurad Seudga saqarTveloSi ruse- 

Tis mTavrobis warmomadgenlis (rezidentis, ministris) funqciis 

Sesrulebas, xolo 1784 wlis 29 ianvars erekle II qarTl-kaxeTis 

samefos warmomadgenlad (rezidentad, ministrad) ruseTis samefo 

karze Tavadi garsevan WavWavaZe daniSna. 131 

georgievskis traqtati pirveli ormxrivi saerTaSoriso xelSekruleba 

iyo ruseT-saqarTvelos mravalsaukunovani urTierTobis 

istoriaSi, 132 romliTac ruseTi pirvelad acxadebda sajarod didi 

mahmadianuri imperiebis _ osmaleTisa da sparseTis _ gasagonad, 

rom igi amieridan samudamod daicavda qristianul saqarTvelos, 

xolo qarTl-kaxeTic aseve pirvelad acxadebda sajarod, rom igi 

samudamod emijneboda mahmadianur samyaros da mxolod ruseTis 

mfarvelobas scnobda. 

georgievskis traqtati, rogorc saerTaSoriso xelSekruleba 

ori samyaros, feodaluri epoqis ori umTavresi ideologiis dapirispirebac 

iyo, magram igi sakuTriv TurqeTisa da iranis teritoriis 

xelyofas ar gulisxmobda, arc am qveynebis religiisa da 

saxelmwifoebrivi wyobilebis winaaRmdeg iyo mimarTuli, igi arc 

e. w. `saberZneTis proeqtis~, TurqeTis `waqcevis~ gegmis nawili yofila, 

igi mxolod osmaleTis imperiisa da Sahis iranis mtaceblur 

gegmebs zRvars udebda kavkasiis regionSi. 

georgievskis traqtatiT, an TviT xelSekrulebis gamoTqma rom 

vixmaroT `megobrobis pirobiT~, an `megobrobis xelSekrulebiT~, 

am ormxrivi samokavSireo-mfarvelobiTi xelSekrulebiT, qarTlkaxeTis 

samefo nebayoflobiT samudamod Sevida ruseTis mfarvelobaSi. 

georgievskis traqtatiT or qveyanas Soris gaformda samxedro- 

131 

iqve, 30. 

132 

1944 wels n.berZeniSvilma 1587 wlis kaxeTis mefis `ficis wignsa~da 1589 wlis 

ruseTis xelmwifis `wyalobis sigels~ erTgan uwoda `xelSekruleba~(n. ber- 

ZeniSvili, saqarTvelos istoriis sakiTxebi, wigni IVgv.23). Tumca n.berZeniSvili 

imave naSromSi umTavresad, sxva terminebs xmarobs `ficis wigni~, `wyalobis sigeli~, 

orives erTad `mfarveloba xeldebulebis aqts~ uwodebs. es Tvalsazrisi, 

xsenebuli calmxrivi aqtebis mimarT, zogma ubralod gaimeora, zogmac `ficis 

wigns~xelSekruleba uwoda, xolo `wyalobis sigels~ _ misi ratifikacia. Semdegtermini 

`xelSekruleba~ gaavrceles XVII saukunis analogiur dokumentebzec 

da bolos `xelSekrulebebiT~ gatacebam saqme iqamde miiyvana, rom am bolo dros 

zogi mkvlevari petreI da vaxtangVI Soris dadebul xelSekrulebazec ki laparakobs, 

Tumca TviTonve aRiarebs, rom ìuridiulad es xelSekruleba arsad iyo 

gaformebulio~. am Tvalsazriss Cven ver gavizirebT.


133 

politikuri kavSiri, romliTac qarTl-kaxeTis mefe qveynis saSinao 

mmarTvelobaSi srul damoukideblobas inarCunebda, xolo sagareo 

politikis sakiTxebi unda SeeTanxmebina mfarvel-mokavSiresTan _ 

ruseTTan, romelmac ikisra qarTl-kaxeTis dacva sagareo mtrebisagan. 

marTalia, es iyo qarTl-kaxeTis mefis mier Tavisi suverenitetis 

nawilze uaris Tqma, magram erekle II es nabiji gadadga aRmosavleT 

saqarTvelos uSiSroebisa da misi istoriul sazRvrebSi aRdgenisaTvis, 

razedac meore mxarisagan oficialuri xelSekrulebiT 

dapireba miiRo. 

georgievskis traqtatis mniSvneloba didi iyo, rogorc ruseTis, 

aseve kavkasiis xalxebisaTvis. jer erTi, traqtatze xelmowerisTanave 

CrdiloeT oseTSi Seiqmna ramdenime gamagrebuli punqti, raTa 

saqarTvelosTan uzrunveleyoT uSiSari komunikaciebi. amiT CrdiloeT 

oseTis nawili gaTavisuflda yabardoel mTavarTa batonobisagan 

da realurad aRmoCnda ruseTis mfarvelobaSi, osebs gza gaexsnaT 

mozdokisaken. meore, CrdiloeT oseTSi fexis mokidebiT ruseTma 

gaTiSa yabardoeli mTavrebi da iq moqmedi TurqeTis agentebi CeCendaRestnelebisagan. 

es ki gzas uxsnida ruseTs xsenebul raionebSi 

damkvidrebisaken. mesame, georgievskis traqtati axali etapis dasawyisi 

iyo amierkavkasiis xalxebisaTvis. traqtatze xelmowerisTanave 

imereTis samefom xelaxla dasva sakiTxi ruseTis mfarvelobaSi 

Sesvlis Taobaze, georgievskis traqtatis analogiuri pirobebiT, 

xolo somxebma brZola gaaCaRes ruseTis mfarvelobaSi SesvlisaTvis. 

zogierTi azerbaijaneli xanic mzad iyo Sesuliyo ruseTis 

mfarvelobaSi. 

erekle II farTo gegmebs saxavda traqtatiT gaTvaliswinebuli 

pirobebis ganxorcielebisaTvis, magram mtrebsac ar eZinaT. osmaleTis 

imperia, romelsac mxarSi amoudgnen evropis qveynebi, male 

aSkarad gamovida. sulTanis fulma da agenturam moaxerxa qarTlkaxeTis 

winaaRmdeg kavkasieli mflobelebis amoqmedeba da saqmeSi 

lekebis aqtiurad Cabma. TurqeTis agenturam Crdilo kavkasiaSi gaa- 

CaRa mTielTa moZraoba, romelmac safrTxe Seuqmna ruseTis samxreT 

sazRvarze (kavkasiis xazze) mdebare cixe-qalaqebs. kavkasiaSi Seiqmna 

gansakuTrebiT rTuli viTareba. miuxedavad amisa, erekle II uryevad 

darCa georgievskis traqtatis erTguli da brZolas agrZelebda. 133 

xolo imereTis diplomatebi Tanmimdevrulad ibrZodnen ruseT- 

133 

qarTvelma diplomatebma isic ki scades, rom TurqeTisaTvis daepirispirebinaT 

misive qveSevrdomebi aziasa da afrikaSi da daekavSirebina isini ruseTTan 

(В. Мачарадзе, Грузинские документы по истории русско-грузинско-египетскоэфиопских 

отношений 80-х гг. XVIII века, Тбилиси, 1967).


Tan analogiuri xelSekrulebis dasadebad, 134 radganac ruseTTan 

kavSirSi xedavdnen qarTveli xalxis, misi enis, sarwmunoebisa da 

kulturis xsnis erTaderT gzas da amaSi isini marTalni iyvnen. 135 

maTi nabijis sisworis utyuari mowmoba iyo qarTveli xalxis samaswlovani 

uTanasworo brZola ucxo dampyroblebis winaaRmdeg da 

am brZolis mZime Sedegebi: katastrofulad Semcirebuli saqarTvelos 

mosaxleoba, qvemo qarTlis (da ara marto qvemo qarTlis) 

dacarielebuli soflebi, didebuli kulturis Zeglebis nangrevebi 

da samxreT saqarTvelos gamahmadianebul-gaTurqebuli mosaxleoba. 

georgievskis traqtati iyo kavkasiis problemis gadawyvetisa da 

saqarTvelos aRdgena-gamoxsnis didi gegma, romlis ganxorcielebas 

mravali dabrkoleba gadaeRoba win da bevri brZolac dasWirda, 

magram am brZolaSi qarTveli xalxi gamarjvebuli gamovida, qarTveloba 

gadarCa. 

teqstisaTvis 

traqtatis qarTuli proeqti, romelic 1783 wlis maisSi saqarTveloSi 

podpolkovnikma tamaram Camoitana, Cveni varaudiT, peterburgSi 

Sesrulebuli rusuli proeqtis Targmani iyo. Cvenive 

varaudiT, mTargmneli unda yofiliyo moskovis qarTul koloniaSi 

aRzrdili, qarTuli da rusuli enebis SesaniSnavi mcodne da 60-80-ian 

wlebSi dokumentebis cnobili mTargmneli, akademiis stambaSi 1783 

wlis bolosa da 1784 wlis dasawyisSi dabeWdili qarTuli teqstis 

redaqtori Tavadi anton mouravovi (Tarxan-mouravi). 136 moskovis qarTuli 

koloniis skolis saTaveebTan idgnen sulxan-saba orbeliani, 

vaxtangVI, vaxuSti bagrationi, daviT guramiSvili da sxv. 

xelSekrulebis proeqtis qarTul teqsts TbilisSi 1783 wlis 

mais-ivnisSi redaqcia gaukeTes erekle II, anton kaTalikosma da misma 

mowafem Telavis seminariis reqtorma gaioz arqimandritma. maTve 

gaukeTebiaT SeniSvnebi rusul teqstzec. 137 georgievskSi 1783 wlis 

19-23 ivliss xelSekrulebis dednis qarTul teqsts saboloo re- 

134 

imereTis diplomatebis brZola ruseTTan georgievskis traqtatis msgavsi xelSekrulebis 

dasadebad. ix. v. maWaraZe, besiki diplomatur sarbielze, Tbilisi, 1968. 

135 

ar iyvnen marTalni revoluciamdeli qarTveli mkvlevarebi (z. avalovi da sxv.), 

romlebic XVIII saukunis qarTvel saxelmwifo moRvaweebs gulubryvilobas swamebdnen 

da rusul orientacias Secdomad uTvlidnen. TurqeTisa da iranis damokidebuleba 

sayovelTaod cnobilia, xolo evropis qveynebma verasodes `moicales~ saqarTvelos 

dasaxmareblad. 

136 

АВПР, ф. Трактаты, оп. 2, д. 178, лл. 18, 35-47. 

137 

ЦГВИА, ф. 52, оп. 194, д. 286, ч. I, лл. 117-118.


135 

daqcia gaukeTes gaioz arqimandritma da moskovis qarTuli koloniis 

skolis aRmzrdelebma poruCikebma ColoyaSvilma da sevarsamiZem, 138 

xolo saqarTvelos mxriv, saratifikacio sigelis saboloo redaqcia 

(1783 wlis agvisto _ 1784 wlis ianvari) ekuTvnis erekle II, 

anton kaTalikossa da gaioz arqimandrits. 139 sabuTebidan sxva `moqmedi~ 

ar Cans, Tumca s. leoniZes uTqvams, me viyavi `moqmedio~. 140 

amrigad, xelSekrulebis qarTul teqstTan erTdroulad dakav- 

Sirebuli aRmoCnda sami skola: moskovis qarTuli koloniis, Tbilisisa 

da anton kaTalikosisa, romelmac XVIII saukunis meore naxevris 

qarTul samwerlo enaze didi gavlena moaxdina. Tumca isic 

unda iTqvas, rom samive skolam ganicada rusulis gavlena, rogorc 

es aqve dabeWdili dokumentebidanac kargad Cans. 

XVIII saukunis meore naxevris qarTuli diplomatiuri dokumentebis 

ena ara marto saSuali qarTulis nimuSia, aramed masSi rusuli 

enis gavlenac sagrZnobia. amitom, qarTuli enis ganviTarebis 

istoriis TvalsazrisiTac XVIII saukunis meore naxevari calke 

gamokveTili periodia, romelic sagangebo Seswavlas imsaxurebs. 141 

cnobilia, rom anton kaTalikosma qarTuli samwerlo enis bunebrivi 

ganviTareba daarRvia. amasTan, XVIII saukunis meore naxevris 

qarTuli dokumentebis enas iseve etyoba rusulis gavlena, rogorc 

aRorZinebis xanis qarTveli mwerlebis (Teimuraz I, arCilis, besikis) 

TxzulebaTa enas _ sparsulis gavlena. 

angariSgasawevia erTi garemoebac: rusuli istoriuli dokumentebis 

publikaciis wesebi ramdenjerme gamoica da arsebobs savaldebulo 

kanonis saxiT. qarTuli istoriuli dokumentebis gamocemis 

wesebi saerTod ar aris damuSavebuli da arc misi gamocemis wesebi 

(savaldebulo kanoni) arsebobs. rac Seexeba XVIII saukunis meore 

naxevris diplomatiuri dokumentebis publikaciis tradicias, igi 

a. cagarlis saxelTanaa dakavSirebuli, magram n. berZeniSvilma 

savsebiT samarTlianad daiwuna sabuTebisadmi a. cagarliseuli midgoma. 

raki a. cagarlis Semdeg XVIII saukunis meore naxevris qarTul 

diplomatiur dokumentebze sagangebod aravis umuSavia, cxadia, arc 

didi tradicia Seqmnila, rom `wesebi~ (kanoni) damuSavebuliyo. amitomaa, 

rom yvela gamomcemeli, romelmac ki XVIII saukunis meore 

138 

iqve, 164-176. 

139 

xelnawerTa instituti, fondi H, saqme #2073-a, #2073-b. 

140 

gaz. `komunisti~, 1981 wlis 27 seqtemberi. 

141 

Cven ganzraxuli gvaqvs gamovaqveynoT XVIII saukunis meore naxevris rusuli dokumentebis 

qarTuli Targmanebis fotopirebi, romlebic specialistebs daexmareba 

ara marto qarTuli diplomatiis enis Seswavlas, aramed rusul-qarTuli enobrivi 

urTierTobis Seswavlis saqmeSic.


naxevris TiTo-orola sabuTi dabeWda, teqsts Taviseburad eqceva 

da enobriv (orTografiul) formebs àsworebs~, rac marTebulad 

ar migvaCnia. dokumentebis publikaciisas Cven SevecadeT gagveTvaliswinebina 

n. berZeniSvilis SeniSvnebi da gamocdileba. jerjerobiT 

aucilebelia, XVIII saukunis meore naxevris qarTuli diplomatiuri 

dokumentebi daibeWdos dedniseuli formiT rogorc istoriuli 

da samwerlo enis Zeglebi, Semdeg, roca masala dagrovdeba 

didi raodenobiT, albaT, SesaZlebeli gaxdeba misi gaanalizeba da 

wesebis saboloo dadgenac. 

dabeWdili dokumentebis ena mZimea, magram maT Sorisac gamoirCeva 

traqtatis dedani da gansakuTrebiT ki saratifikacio sigeli, 

romelic xelovnurad daumZimebia anton kaTalikoss da mis skolas. 

maTi gasworeba amjerad mizanSewonilad ar migvaCnia. 

Cvens gamocemaSi qarTuli dokumentebis teqstebi ibeWdeba dedniseuli 

orTografiis dacviT. mxolod zogierTi forma, romelic 

Sinaarsis gagebas aZnelebda, aseve ramdenime sityva, romlebic gadamweris 

uneblie (meqanikuri) Secdomis gamo arasworad iyo dawerili, 

xolo misi Sesatyvisi swori formebi teqstSive aRmoCnda, gasworda. 

amasTan, yoveli aseTi SemTxveva aRniSnulia SeniSvnaSi, sadac gamotanilia 

dedniseuli daweriloba. teqstis gagebis gasaadvileblad 

sasveni niSnebi davusviT. raki wigni farTo mkiTxvelisTvisac aris 

gankuTvnili, saWirod CavTvaleT aqve dagverTo Zveli qarTuli anbanic, 

teqstSi sadac mTeli sityva, an winadadeba iyo asomTavruliT 

naweri, mkiTxvelisaTvis zedmeti Sromis Tavidan asacileblad, CamovitaneT 

sqolioSi mxedruliT. 

rusuli dokumentebi, romlebic aq `Targmanad~ iwodeba, 142 ibe- 

Wdeba istoriuli dokumentebis publikaciis Tanamedrove wesebisa 

da sabWoTa istoriografiaSi damkvidrebuli tradiciis mixedviT. 

dokumentebis ena da stili daculia: magari (ъ) da rbili (ь) niSnebi 

da mTavruli da nusxuri asoebi dawerilia Tanamedrove wesebis 

gaTvaliswinebiT. garda amisa, arasworad gayofili teqsti gaerTianda 

sityvad, xolo SeerTebulad dawerili teqsti gaiyo sityvebad; 

striqons zemoT dawerili asoebi Catanilia striqonSi; sasveni niSnebi 

dasmulia Tanamedrove wesiT. 

viTvaliswinebT ra xsenebuli dokumentebis did mniSvnelobas, 

agreTve specialistebisa da farTo mkiTxvelis interess, aqve vbeW- 

142 

rusuli dednebis aslebia, magram raki georgievskis traqtatis dednebi orive 

mxareTa enaze daiwera da orive teqsti Tanabari Zalisa iyo, amitom maT axlda 

`Targmani~ meore enaze (qarTul dedans _ rusuli `Targmani~, xolo rusuls _ 

qarTuli); rac mxareTa erovnuli Rirsebis pativiscemis gamoxatuleba iyo.


137 

davT dokumentebis fotopirebsac. madlobas movaxseneb ssr kavSiris 

sagareo saqmeTa saministros ruseTis sagareo politikis arqivis 

xelmZRvanelebsa da TanamSromlebs, romlebmac xeli Semiwyes masalebze 

muSaobis dros da fotopirebic damimzades, agreTve v. e. 

savins, romelmac fotopirebi dasabeWdad moamzada. 

teqsti georgievskis traqtatisa 

Jurnalis momdevno nomerSi daibeWdeba.

Jurnali #7.indd

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?