12.07.2015 Views

rTvelos istoriis Semadgeneli nawilisa da

rTvelos istoriis Semadgeneli nawilisa da

rTvelos istoriis Semadgeneli nawilisa da

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

46 mamuka cuxiSvili<strong>da</strong> ganaTavisufla queyana garesjisa, <strong>da</strong> msaxureb<strong>da</strong> mefesa dimitris~ 5 .es xdeba XIII saukunis II naxevris saqarTveloSi, maSin rodesac mefedemetre (igive dimitri) II-m „samonRolo~ valdebulebaTagan (yalani<strong>da</strong> mali) ganaTavisufla garejis monasteri, romelic garkveuliperiodi <strong>da</strong>pyrobili hqon<strong>da</strong>T monRolebs. marTalia, mterma sanacvloddmanisi moiTxova, magram esec droebiTi aqti iyo. de<strong>da</strong>eklesiis wiaRSi<strong>da</strong>brunebuli <strong>da</strong> mtrisagan ganTavisuflebuli <strong>da</strong>viTgarejis srulisamonastro kompleqsi amieri<strong>da</strong>n (1277-1278 ww.) uSualod mefes eqvemdebarebo<strong>da</strong>.samefo kars aseve nabrZanebi hqon<strong>da</strong> mimdebare teritoriebisgankargva, mzrunveloba <strong>da</strong> meTvalyureoba, riTac kidev ufro ganmtkic<strong>da</strong>istoriuli samonastro ansamblis siZliere.imTaviTve udidesi saeklesio-sasuliero <strong>da</strong> sazogadoebriv-po l-itikuri <strong>da</strong>tvirTva SeiZina wmi<strong>da</strong> <strong>da</strong>viTis mier <strong>da</strong>arsebulma su lier e b isnavTsayudelma. eWvgareSea is faqti, rom aq moRvawe sasuliero pir e bsga<strong>da</strong>mwyveti sityva eTqmo<strong>da</strong>T Sua saukuneebis saqarTveloSi: „mouw o<strong>da</strong>mefeman kaTalikossa abrahams <strong>da</strong> episkoposTa, monasterTa <strong>da</strong> u<strong>da</strong>bno Tagaresjisa mRvdel-monazonTa, <strong>da</strong> yovelTa mTavarTa samefosa misisa~ 6 .iseve rogorc gelaTis monastris winamZRvari, garejis „aTormetTamonasterTa~ arqimandriti (e.w. didi monastris winamZRvari,mmarTveli kompleqsSi Semavali yvela monastrisa) monawileobs samefokarTan arsebuli didi <strong>da</strong>rbazis muSaobaSi. xolo XVI saukuni<strong>da</strong>namave <strong>da</strong>rbazis sruluflebiani wevrebi arian anCis saarqimandritomonastris <strong>da</strong>winaurebuli mRvdelmsaxurebi <strong>da</strong> „garejelni~, anugarejis „aTormetTa~monastris winamZRvrebi.gar<strong>da</strong> imisa, rom <strong>da</strong>viTgarejis monastris monawileoba saxelmwifoebriv-politikursaqmianobaSi <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebulia, aseve cnobiliaori faqti. pirveli: monastris Zmobas evalebo<strong>da</strong> „garejuli ZRveniT~anu tkbileuliTa <strong>da</strong> desertiT moemaragebina samefo ojaxi.ZRvenSi Sedio<strong>da</strong> garejis baRebSi moweuli xili <strong>da</strong> Tafli, romelicsruliad sakmarisi iyo wli<strong>da</strong>n wlamde. meore: samefo ojaxSi,saSobao <strong>da</strong> saaRdgomo marxvebis dros, monastri<strong>da</strong>n miwveul ormRvdelmsaxurs ufleba hqon<strong>da</strong> aResrulebina saRmrTo liturgia<strong>da</strong> stumar-mapinZlebisTvis waekiTxa saxareba <strong>da</strong> fsalmunebi.rogorc viciT, uSualod <strong>da</strong>viTgarejis mimdebare teritoriamousavliani <strong>da</strong> uwylo iyo, Tumca ramdenime saukunis ganmavlobaSiiq moRvawe sasuliero pirebi ara mxolod sakuTar Tavs irCendnen, aramedsamefo ojaxs tkbileul-desertiT amaragebdnen <strong>da</strong> monasterSimisul stumrebsac pirnaTlad umaspinZldebodnen.5qarTlis cxovreba, JamTaaRmwereli, Tbilisi, 1959, t. II, gv. 271.6iqve, gv, 267.


<strong>da</strong>viTgareji49rubandisa. esreT <strong>da</strong>mSvidna qveyana ese~, magram mtris jarma mospomtkvris marcxniT mdebare soflebi, aseve iorisa <strong>da</strong> alaznis qvemoTmdebare udidesi savargulebi, soflebi didi xnis manZilze „unaSeno~<strong>da</strong> „aoxrebuli~ <strong>da</strong>rCa.umZimesi xvedri ergo Tavad garejis monastris meurneobas. mismimdebared arsebuli soflebi <strong>da</strong> mamulebi TiTqmis ganadgur<strong>da</strong>,mwyobri<strong>da</strong>n gamosulma sarwyavma sistemam praqtikulad ayvavebulibaR-bostnebi ga<strong>da</strong>aSena. XIII saukunis II naxevri<strong>da</strong>n garejis mimdebared,kerZod, mis samxreTiT arsebuli erT dros udidesi sameurneomamulebi gau<strong>da</strong>bur<strong>da</strong> <strong>da</strong> saZovar-sanadirod iqca. Tumca, ar <strong>da</strong>ngreulaarc erTi taZari, isini RmrTis winaSe mlocveli wmi<strong>da</strong> mamebisvedrebis Zalam <strong>da</strong>ifara, moZalade yaeni ki garejis mTebze fexis<strong>da</strong>dgmisTanave gar<strong>da</strong>icvala!<strong>da</strong>viTgarejis monasterTa nawili, samwuxarod, ver ga<strong>da</strong>urCamtris risxvas Temurlengis drosac (1386-1404). misma mravalgzismaSemosevebma didi ziani miayena garejis monastrebs, rasac mohyvasasuliero cxovrebis moSla rig taZrebSi: `CuenTa papaTa <strong>da</strong> naTesav-Tagan gamarTulni u<strong>da</strong>bnoni garejisani JamTa viTarebiTa agarianTaxeliTgan moSlili iyo~ 12 .aleqsandre I-ma (1412-1443) aRadgina <strong>da</strong>viTis lavra <strong>da</strong> dodosrqis gauqmebuli monastrebi <strong>da</strong> isini mcxeTis sakaTalikozos <strong>da</strong>uqvemdebara,ramac sakmaod gaaZliera garejis moSlili sulieri <strong>da</strong>socialur-ekonomikuri baza. imave periodSia agebuli aRdgomis saxelobistaZari <strong>da</strong> ramdenime saTvalTvalo-sa<strong>da</strong>rajo koSki.1615 wlis macxovris aRdgomis Rames, litaniobaze garejel berebsa<strong>da</strong> mlocvelebs Tavs <strong>da</strong>esxa Sah-abaz I-is moTareSe laSqari <strong>da</strong><strong>da</strong>axloebiT 6000 RmrTismsaxuri <strong>da</strong> 2000-mde morwmune amoxoca, risgamoc aq samonastro cxovreba 20-30 wliT Sewy<strong>da</strong>.1640 wels kaxeTis mefis Teimurazis ZalisxmeviT ganaxl<strong>da</strong> garejismonastrebi <strong>da</strong> aRdga RmrTismsaxureba. „...aTormetTa u<strong>da</strong>bnoTa<strong>da</strong> wmi<strong>da</strong>Ta <strong>da</strong> sisxlismsmeli <strong>da</strong> mteri qristianeTa Sahabaz <strong>da</strong> spaniagarianTa kaxeTsa ze<strong>da</strong> <strong>da</strong> aRaoxrnes monasterni, u<strong>da</strong>bnoni, sofelni<strong>da</strong> qalaqni <strong>da</strong> warstyvevnes romelime tyve <strong>da</strong> romelime maxvili-Ta aRasrules <strong>da</strong> gasrul<strong>da</strong> wameba mravalTa <strong>da</strong> SeeZines qristesa...xolo Cuen ltolvili gar<strong>da</strong>vediT lixT imereTs <strong>da</strong> <strong>da</strong>vyaviT welnioc<strong>da</strong> eqvsi. xolo mravalmowyaleman RmerTman kualad gvana mefobasa<strong>da</strong> patronobasve Cuensa ze<strong>da</strong> <strong>da</strong> kualad xeli vyaviT aRSenebadu<strong>da</strong>bnoTa <strong>da</strong> monasterTa TquenTa~ 13 .121428 wlis mcxeTis sigeli.13Teimuraz I-is garejuli sigeli, 1639, f. 226. sm. #1037.


50 mamuka cuxiSviliepiskoposi saba ninowmindeli brZanebs: „odes Sahabas kaxeTi aaoxra<strong>da</strong> batoni Teimuraz imereTs gar<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>, mas Jams <strong>da</strong>viT garejismonastrebic srulad mooxr<strong>da</strong> <strong>da</strong> rodesac viTareba Se<strong>da</strong>rebiT ganimuxta,rodesac saZarcv-sangrevi aRar iyo, Teimurazic <strong>da</strong>ubrun<strong>da</strong>kaxeTs <strong>da</strong> iwyo Seneba mooxrebuli kaxeTisa <strong>da</strong> monastrebisa. maSingarejis monastrebi zogi romelime mis droSi aSen<strong>da</strong>~ 14 .gaurkveveli mizezebiT 1650-60-ian wlebSi Sewyvetili samonastrocxovreba ganaaxla arCil mefem (1664-75 ww.). „u<strong>da</strong>bnos <strong>da</strong>viTgarejis monasters <strong>da</strong> naTlismcemels esre <strong>da</strong> ama pirsa ze<strong>da</strong>n raimeJamTa viTarebisagan Tqueni monasteri moSlili iyo <strong>da</strong> monazonniaRar idga~ (xel., fad. #2060), _ SeniSnavs mefe garejisadmi mimar-Tul sigelSi.amas emateba imave saukunis erTi dokumenti<strong>da</strong>n amonaridi: „JamTaviTarebisgan mooxrebuli iyo <strong>da</strong> Senoba aRar iyo. brZanebiTa SanaozisZeman arCilman kvalad Senoba Caagdo (aRaSena), mRvdel-monazvnebi<strong>da</strong> winamZRvari <strong>da</strong>udgina, wliTi wlad gamosazrdeli sazrdoganuCina~ 15 , rac imaze miuTiTebs, rom garejis monastrebi mniSvnelovani<strong>da</strong>sayrdeni iyo yovel droSi...erT-erTi udidesi aRmSeneblobiTi epoqa <strong>da</strong>udga <strong>da</strong>viTgarejs1690-ian wlebSi. mefe erekle I nazaralixanma (1688-1703 ww.) <strong>da</strong>mcxeTis kaTalikosma erToblivi ZalisxmeviT miiRes ga<strong>da</strong>wyvetileba<strong>da</strong> garejis monastris winamZRvrad saeklesio sabWos (episkopats)warudgines metad gonebagamWriaxi <strong>da</strong> energiuli onofre maWutaZe(onofre _ onisifore, eriskacobaSi oTari, Zma bolneli _ bovneliepiskoposisa maqsimesi, levan batoniSvilis Tanmxlebni <strong>da</strong> Tavadonofre wodebuli „samwevrisis mesTvle~ _ Jor<strong>da</strong>nia, karbelaSvili).ereklesa <strong>da</strong> mis vaJs, imamyulixans onofresTvis didZali<strong>da</strong>xmareba gauweviaT.onofrem aRaSena „say<strong>da</strong>ri iovane maxareblisa <strong>da</strong> palatebi, kldissaxlebi, galavani, koSkebi <strong>da</strong> say<strong>da</strong>ris kankeli~ 16 . arqimandritmaonofrem praqtikulad mTlianad Secvala manamde, saukuneebis ganmavlobaSibarbarosebisagan iavarqmnili garejis monastris taZrebi<strong>da</strong> suli STabera axali cxovrebis <strong>da</strong>wyebas. aSen<strong>da</strong> <strong>da</strong>viTgarejisgalavani, satrapezoebi dodosa <strong>da</strong> naTlismcemelSi, patara zomissenakebi lavrasa <strong>da</strong> naTlismcemelSi. gafarTov<strong>da</strong> ioane RvTismetyveliseklesia. gza gaiyvanes berTubnis monastramde, paraleluradmaT (saZmos) mtris winaSec uwev<strong>da</strong> brZola „...usjuloni lek-14istoriuli sabuTebi, w. III, 1948, #5.15T. Jor<strong>da</strong>nia, qarTl-kaxeTis monastrebi, 1903 w. gv.10.16T. Jor<strong>da</strong>nia, <strong>da</strong>sx. naSromi, gv. 47.


52 mamuka cuxiSviliveloSi aRar iyo samefo xelisufleba <strong>da</strong> Sesabamisad <strong>da</strong>viTgarejismonastrebs mfarvelad mxolod RmerTi <strong>da</strong>rCaT.amis miuxe<strong>da</strong>vad, aq moRvaweobdnen Cveni Rirsi <strong>da</strong> didi winaprebi_ onofre garejeli (XII s.), demetre I, sulxan-saba orbeliani, besarionbaraTaSvil-orbeliSvili, nikoloz CerqeziSvili, gabrielsaginaSvili, grigol dodorqeli, anton I, timoTe gabaSvili, ioaneeniselT mouravis Ze... aqve ganisveneben Tavad wmi<strong>da</strong> <strong>da</strong>viT garejeli,wm. dodo, lukiane, arseni, grigoli xuces-monazoni, mefe aleqsandrepirveli, demetre-<strong>da</strong>miane, mefe giorgis meuRle qeTevani... aqveganisveneben ninowmideli mitropoliti iosebi (+1711), ninowmideliepiskoposi nikolozi, bodbeli mitropoliti <strong>da</strong>viTi, qarTlis mtavarepiskoposiromanoz monazoni (+1700) <strong>da</strong> sxvebi <strong>da</strong> sxvebi, magramgamorCeviT aRniSvnis Rirsia is 6000, Tu kidev ufro meti wmin<strong>da</strong>mama, vinc Sah-abasis gaborotebul laSqars ver ga<strong>da</strong>urCa; dRes maTiwmi<strong>da</strong> nawilebi <strong>da</strong>viTgarejis gabrwyinebul monasterSi mkvidroben. <strong>da</strong>viTgarejis monasterma <strong>da</strong> iq moRvawe RmerTSemosilma mamebmaudidesi (<strong>da</strong> zogjer ga<strong>da</strong>mwyveti) misia Seasrules saqa<strong>rTvelos</strong> tkiviliTaRsavse istoriaSi. am monasterma Seqmna idealuri navTsayudelisasuliero cxovrebisa, samagaliToa misi <strong>da</strong>mokidebuleba samefosamTavroebTan<strong>da</strong> saepiskoposoebTan, misi literaturuli, samxatvro<strong>da</strong> mTargmnelobiTi skolebi fas<strong>da</strong>udebeli RvawliT gamoirCevian <strong>da</strong>raoden <strong>da</strong>sanania is, rom XIX saukunis bolo<strong>da</strong>n XX saukunis 70-ianwlebamde am saocar „saRmrTo saxlSi~ sicocxle Sewy<strong>da</strong>.mTavari saTqmeli1950-60-ian wlebSi sagarejos raionis sofel u<strong>da</strong>bnoSi cxovrob<strong>da</strong><strong>da</strong>axloebiT 17-20 a<strong>da</strong>miani. zemdgomi instanciebis ga<strong>da</strong>wyvetilebiT,igi CamoaSores mkvidr sagarejos raions <strong>da</strong> miakuTvnesgar<strong>da</strong>bans.1972 wels saqa<strong>rTvelos</strong> ck pirvel mdivnad eduard SevardnaZe<strong>da</strong>iniSna, xolo sagarejos raikomis pirvel mdivnad _ aw gansvenebulimedea mezvriSvili.1975 wli<strong>da</strong>n u<strong>da</strong>bnoSi <strong>da</strong> Sesabamisad <strong>da</strong>viTgarejis mimdebaremiwa-wyalze <strong>da</strong>iwyo sicocxlis aRorZineba: imave wlis 20 noembersgamoica saqa<strong>rTvelos</strong> ssr ministrTa sabWos #685-e <strong>da</strong>dgenileba„<strong>da</strong>viT garejis kulturis ZeglTa mdgomareobisa <strong>da</strong> maTi movla-


<strong>da</strong>viTgareji53patronobis gaumjobesebis Sesaxeb~, romlis safuZvelzec <strong>da</strong>viTgarejis samonastro kompleqsebi Tavisi mimdebare teritoriiT muzeum-nakrZaladgamocxad<strong>da</strong>.<strong>da</strong>dgenilebis erT punqtSi vkiTxulobT: „12. <strong>da</strong>viT garejis samonastrokompleqsi Tavisi taZrebiT, saeklesio <strong>da</strong>niSnulebis SenobanagebobebiTa<strong>da</strong> mimdebare miwis nakveTebiT gamocxaddes istoriulmuzeum-nakrZalad~, rac gulisxmobs yvela im saeklesio obieqts,romelic 1975 wlis 20 noembris mdgomareobiT Sedio<strong>da</strong> <strong>da</strong>viTgarejissamonastro kompleqsis SemadgenlobaSi.1976 wlis 16 maiss u<strong>da</strong>bnoSi Tavi moiyara TiTqmis mTelma kaxeTma<strong>da</strong> qveynis inteligenciam. im dResve <strong>da</strong>viTgarejSi sazeimo viTarebaSi<strong>da</strong>wes<strong>da</strong> saxalxo dResaswauli „garejoba~, <strong>da</strong>ars<strong>da</strong> kulturis saxalxouniversiteti, <strong>da</strong>wes<strong>da</strong> „u<strong>da</strong>bnos~ sapatio moqalaqis wodeba.1976-79 wlebSi u<strong>da</strong>bnoSi asobiT ojaxi <strong>da</strong>saxl<strong>da</strong>, Seiqmna meurneobismZlavri kerebi, uSualod <strong>da</strong>viTgarejis kompleqsis yvela taZramdegayvanil iqna saavtomobilo gza, sasmeli <strong>da</strong> sarwyavi wyali,eleqtroenergia... etapobrivad <strong>da</strong>iwyo mecnierebaTa akademiisa <strong>da</strong>mweralTa kavSiris gamsvleli sesiebisa <strong>da</strong> plenumebis Catareba. xelisuflebisuSualo mxar<strong>da</strong>WeriT <strong>da</strong>iwyo axali etapi <strong>da</strong>viTgarejissamonastro kompleqsSi Semavali yvela taZrisa <strong>da</strong> nagebobis aRdgenismamuliSvilur saqmeSi. „garejobis~ dResaswaulze mozRvavebulixalxi veRar Tavsdebo<strong>da</strong> <strong>da</strong>viTis lavris galavanSi, amitom ga<strong>da</strong>wy<strong>da</strong>nawil-nawil Catarebuliyo RonisZiebebi, rac imas niSnav<strong>da</strong>, romsanaxaobebi CiCxaturisa <strong>da</strong> berTubnis mindvrebzec gaimarTebo<strong>da</strong>.erT-erT aseT RonisZiebaze mowveuli iyo azerbaijanis delegaciac.1975-85 wlebSi <strong>da</strong>viTgarejis samonastro kompleqsisa <strong>da</strong> sofeliu<strong>da</strong>bnos aRmSeneblobis saqmeSi gaweuli wvlilisaTvis mravalia<strong>da</strong>miani <strong>da</strong>jildov<strong>da</strong> „u<strong>da</strong>bnosa <strong>da</strong> garejis~ sapatio moqalaqiswodebiT (maT Soris eduard SevardnaZe, vasil gulisaSvili, arCilqurdiani <strong>da</strong> sxvebi), rac imas moaswaveb<strong>da</strong>, rom XX saukunis 20–30-ian wlebSi, saqa<strong>rTvelos</strong> gasabWoebis dros xelaRebiT CamoWrili <strong>da</strong>mezoblebisaTvis ga<strong>da</strong>cemuli miwebis sanacvlod, imave xelisuflebisSe<strong>da</strong>rebiT progresulad <strong>da</strong> erovnulad moazrovne memkvidreebicdilobdnen, gamoesyi<strong>da</strong>T didi <strong>da</strong>naSauli, romelic „axalfexadgmulma~sabWoeTis mTavrobam Caidina saqa<strong>rTvelos</strong> winaSe.aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos eduard SevardnaZis piradi <strong>da</strong>msaxureba <strong>da</strong>viTgarejis samonastro kompleqsis aRmSeneblobis axali epoqisSeqmnaSi. im periodSi miRebul yvela <strong>da</strong>dgenilebasa Tu brZanebulebaSi(1975-1985 ww.), mkveTrad aris <strong>da</strong>fiqsirebuli erTi metadumniSvnelovanesi faqti, kerZod is, rom „<strong>da</strong>viT garejis samonastro


54 mamuka cuxiSvilikompleqsebi (<strong>da</strong> ara kompleqsi) yvela taZriT, sameurneo <strong>da</strong> sakultoSenoba-nagebobiTa <strong>da</strong> mimdebare miwis farTobebi odiTganve iyosaqa<strong>rTvelos</strong> <strong>istoriis</strong>a <strong>da</strong> warsulis mkvidri <strong>Semadgeneli</strong> nawili <strong>da</strong>maTi movla-patronoba metad saSuri saqmea~... „aravis ar aqvs uflebaxelyos, udierad moepyras an pativi ar sces imas, rac qarTvel ersrwmeniTa <strong>da</strong> siyvaruliT Seuqmnia~. erTgan medea mezvriSvili brZanebs:„<strong>da</strong>viTgarejis samonastro kompleqsi mdebareobs saqa<strong>rTvelos</strong>teritoriaze <strong>da</strong> is ga<strong>da</strong>Wimulia azerbaijanis sazRvramde~ 19 .ra iyo manamde, anu 1975 wlamde?jer kidev gasuli saukunis 20-ian wlebSi wer<strong>da</strong> grigol lorTqifaniZe:„<strong>da</strong>ipyres Tu ara saqarTvelo (saubaria sabWoTa armiaze_ m.c.) maSinve Seudgnen mis ganawilebas, osmaleTs mieca samxreT<strong>da</strong>savleTsaqa<strong>rTvelos</strong> didi nawili SavSeT-eruSeT-artaani-focxoviT.somxeTsac <strong>da</strong> azrebaijansac miuWres saqa<strong>rTvelos</strong> miwa-wylissagrZnobi nawili. somxeTs mieca egreTwodebuli neitraluri zonaalaverdis madniTa <strong>da</strong> qarxnebiT, xolo azerbaijans siRnaRisa <strong>da</strong>tfilisis mazrebis nawilebi yaraias velis aRmosavleT naxevriT <strong>da</strong><strong>da</strong>viTgarejis raioniT~ 20 .ar SeiZleba mokle komentari ar gavakeToT am amonaridis irgvliv.jer erTi, ar arsebob<strong>da</strong> <strong>da</strong>viTgarejis raioni <strong>da</strong>, meorec, azerbaijansga<strong>da</strong>eca (raoden samwuxaroc ar un<strong>da</strong> iyos) garejis veli<strong>da</strong> qvemo yaraiazis seqtoris is farTobi, romelic <strong>da</strong>usaxlebeli<strong>da</strong> auTvisebeli iyo, jamSi 658,89 kv.km. rac imas niSnavs, rom <strong>da</strong>viTgarejissamxreTiT, azerbaijanisken arsebuli saZovar-saTibebisamierkavkasiis ck-is ukanono <strong>da</strong>dgenilebiT, ga<strong>da</strong>eca azerbaijanisssr-s, magram masSi ar moxvedrila arc samonastro kompleqsebi <strong>da</strong>arc maTi mimdebare miwebi Tu mamulebi.1938 wels parizSi gamoica qarTveli emigrantis aleqsandremanveliSvilis wigni „saqa<strong>rTvelos</strong> sazRvrebi~, sa<strong>da</strong>c vkiTxulobT:„is mxare romelic bolSevikebma osmaleTs ga<strong>da</strong>sces, Seicavs: arTvinisolqi _ 3,339 kv.km. focxovis olqi _ 588kv.km. artaanis olqi _5,137 kv.km. olTisis olqi _ 3,051 kv.km. sul: 12,115 kv.km. gar<strong>da</strong> aRniSnulimxareebisa, bolSevikebma gaasaCuqres saqa<strong>rTvelos</strong> adgilebiaRmosavleTiTac <strong>da</strong> samxreT-aRmosavleTiTac. saxeldobr, borCalosmazris nawili 3,182 kv.km. <strong>da</strong> zaqaTalis olqi 3,564 kv.km.amrigad, bolSevikebma TurqeTs, azerbaijans <strong>da</strong> somxeTs <strong>da</strong>uTmessaqa<strong>rTvelos</strong> teritoriis 19,491 kv.km. sivrce~ 21 . rogorc vxe<strong>da</strong>vT,19werili saqa<strong>rTvelos</strong> ssr ministra sabWos, 1975 wlis 10 noemberi, Tbilisi.20gr. lorTqifaniZe, fiqrebi saqarTveloze, parizi, 1928. gv. 118.21al. manveliSvili, saqa<strong>rTvelos</strong> sazRvrebi, 1938, parizi, gv.18.


<strong>da</strong>viTgareji55al. manveliSvili detalurad wers saqarTvelo<strong>da</strong>n moglejili <strong>da</strong>e.w. „moZme~-TaTvis ukanonod ga<strong>da</strong>cemuli miwebis Sesaxeb, magram maTSoris arc <strong>da</strong>viTgarejis „raions~ <strong>da</strong> arc garejis „velebs~ ar asaxelebs.2006 wels gamocemul wignSi vkiTxulobT: „1923 wlis 30 aprilskomisiis (?) sxdomam ganixila SeTanxmebis Sedegebi <strong>da</strong> saqarTvelommiiRo kaSis qedisa <strong>da</strong> md. alazans Soris moqceuli teritoria,xolo azerbaijans <strong>da</strong>uTmo md. iorisa <strong>da</strong> palantukanis qeds Sorismoqceuli vrceli teritoria <strong>da</strong> mTlianad el<strong>da</strong>ris stepic. garejismonasterTan gamavalma sazRvris xazma sakamaTod aqcia is teritoriebi,romlebic istoriulad uSualod ebjinebo<strong>da</strong> monasters <strong>da</strong>mis kuTvnilebas warmoadgen<strong>da</strong>. am miwebis farTobebi (340,300 desetina)ZiriTa<strong>da</strong>d sazamTro saZovrebsa <strong>da</strong> saxnavebs Seicavdnen~ 22 . aqvevagrZelebT „1927 wels komisiam adgilze Seiswavla teritoriebi,gansakuTrebiT ki yaraizis, CaTlinis, iorispira <strong>da</strong> Siraqis stepebi...<strong>da</strong> 1929 wlis 18 Tebervals amierkavkasiis ck-m miiRo „orimniSvnelovani~ ga<strong>da</strong>wyvetileba: 1. garejis zamTris saZovrebis <strong>da</strong>...2. el<strong>da</strong>r-samuxis zamTris saZovrebis Sesaxeb~ (gv. 54).„...<strong>da</strong>dgin<strong>da</strong> sazRvari gareji<strong>da</strong>n (sakiTxavia misi romeli punqti<strong>da</strong>nan romeli kompleqsi<strong>da</strong>n _ m.c.) md. mtkvramde. am monakveTzesazRvris xazi gatar<strong>da</strong> Sixlikarivanelis uReltexilze gamaval gzispiras mdebare borcvi<strong>da</strong>n, Semdeg igi gadio<strong>da</strong> or borcvze, SemdegTvalsaCino wertili<strong>da</strong>n gavliT <strong>da</strong> Semdgom CiCxituris sersa <strong>da</strong>calke mdgar koSkze gamavali mTavrdebo<strong>da</strong> borcvze. aRniSnulis safuZvelzeaq saqarTvelom miiRo (Tu <strong>da</strong>ibruna? _ m.c.) mxolod 2000desetina miwis farTobi. amasTan erTad Tbilisis mazras ga<strong>da</strong>eca issakamaTo ori farTobic (340 <strong>da</strong> 300 desetina)~ 23 .guliTadi madlobis Rirsia Rvawlmosili mecnieri aseTi Sromatevadisaqmis SesrulebisaTvis, magram aseve sainteresoa, roca azerbaijanismxarem ukan <strong>da</strong>abruna saqa<strong>rTvelos</strong> ukanonod miTvisebulimiwis nakveTebi, is saxnav-saZovrebi xom ar iyo, garejis mimdebaredrom arsebob<strong>da</strong>? (rac am Sromi<strong>da</strong>n ar Cans).arc erTi mecnieri ar miuTiTebs imaze, rom saqa<strong>rTvelos</strong> im teritorias,sa<strong>da</strong>c <strong>da</strong>viTgarejis monasteri mdebareobs, azerbaijanismxri<strong>da</strong>n akravs yazaxisa <strong>da</strong> aRstafas raionebi, romelnic jer kidevVIII saukunis 30-ian wlebSi murvan yrus mier iqna <strong>da</strong>arsebuli(„kasali~) <strong>da</strong> romelic xangamoSvebiT ekuTvno<strong>da</strong> qarTlis mefeebs.<strong>da</strong>usaxlebeli, magram saZovrebiT mdi<strong>da</strong>ri adgilis aTviseba <strong>da</strong>iwyo22j. kekelia, saqa<strong>rTvelos</strong> teritoria <strong>da</strong> sazRvrebi, Tbilisi, 2006 weli, gv.53.23j. kekelia, <strong>da</strong>sx. naSromi, gv.54.


56 mamuka cuxiSvili1478 wels, uzun-hasanis mier qarTlis mooxrebisa <strong>da</strong> iq „TaTriselebis~ etapobrivi gamoCenis Semdeg. anu <strong>da</strong>viT garejis monastrebiskompleqsebis samxreTiT, azerbaijanis Tanamedrove teritoria,yazaxisa <strong>da</strong> aRstafas raionis didi nawili qarTlis ganmgeblobaSiSemodio<strong>da</strong>. TviT XX saukuneSi bolSevikebisa <strong>da</strong> zoga<strong>da</strong>d, wiTelisabWoeTis mier azerbaijanisTvis ga<strong>da</strong>cemuli saxnav-saZovari miwebisnusxaSic ki ar moxvedrila <strong>da</strong>viTgarejis monastris arc erTikompleqsi <strong>da</strong> taZari. am bolo dros metad gaqtiur<strong>da</strong> „Savi~ Zalebi, romlebic cdilobenSinauri Tu gareSe mtrebis monawileobiT de<strong>da</strong> samSoblos <strong>da</strong>de<strong>da</strong>eklesias moswyviton <strong>da</strong>viTgareji, romelic mu<strong>da</strong>m iyo <strong>da</strong> iqnebasaqa<strong>rTvelos</strong> SemadgenlobaSi. algeTis sawvrTneli baza nawili iyo im poligonisa, romelicsabWoTa kavSiris genStabis brZanebulebiT 1948 wlis agvistoSi gamoeyosaqa<strong>rTvelos</strong>a <strong>da</strong> azerbaijanis ss respublikebs. es iyo jamSi24850 heqtari miwa, sa<strong>da</strong>c ganTavs<strong>da</strong> saartilerio-saswavlo poligoni.sabednierod, samxedro-saswavlo poligoni 1991 wels gauqm<strong>da</strong>.paralelurad Seiqmna specializebuli samTavrobo komisia e.w. opoziciuriZalebis CarTulobiT <strong>da</strong> adgilze Seswavlam cxadyo, romsamxedro-sawvrTneli bazis _ poligonis dros namdvilad <strong>da</strong>zian<strong>da</strong><strong>da</strong>viTgarejis samonastro kompleqsi. amis miuxe<strong>da</strong>vad, teritoriulimTlianobis aRdgenisaTvis, mainc gax<strong>da</strong> saWiro poligonis gaxsna <strong>da</strong>1996 wlis martSi algeTis poligoni kvlav aRadgines <strong>da</strong> Setaniliiqna ufro didi samxedro teqnika, vidre es 1948-1991 wlebSi iyo.1997-1998 wlebSi mecnierTa azri orad gaiyo imis Taobaze, samxedropoligoni zians namdvilad ayeneb<strong>da</strong> Tu ara <strong>da</strong>viTgarejis mravalsaukunovannagebobebs... amis miuxe<strong>da</strong>vad, 1998 wels jer gamoicaprezident SevardnaZis brZanebuleba poligonis gauqmebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>viTgarejissamonastro kompleqsis aRdgena-<strong>da</strong>cvis Sesaxeb, Semdeg ki,msgavsi ga<strong>da</strong>wyvetilebis Semcveli ganaCeni sasamarTlomac gamoitana.sadReisod isev arsebobs poligoni monastri<strong>da</strong>n 5-10 kilometris<strong>da</strong>SorebiT. iyeneben (savaraudod) 40 mm. kalibris iaraRs, romelicnamdvilad ayenebs zians samonastro ansambls. aqve un<strong>da</strong> SemovkraTgangaSis zarebi, radgan qarTul miwaze, romelic dRes azerbaijansekuTvnis, <strong>da</strong>viTgarejis monastri<strong>da</strong>n <strong>da</strong> saqa<strong>rTvelos</strong> sazRvri<strong>da</strong>n 15-iode kilometrSi azerbaijanis samxedro-sawvrTneli baza moqmedebs(gacilebiT didi teqnikiT), romelic uaRresad mZime viTarebas qmnis


<strong>da</strong>viTgareji57<strong>da</strong>viTgarejis monastrisaTvis.Cemi yuradReba miipyro erTma umniSvnelovanesma garemoebam. ker-Zod, 2011 wlis 30 marti-5 aprilis „saerTo gazeTi~-s furclebze<strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> interviu muraz nagievTan, romelSic vkiTxulobT:„saqa<strong>rTvelos</strong> is nawili, sa<strong>da</strong>c azerbaijanelebi cxovroben, droTaganmavlobaSi azerbaijans un<strong>da</strong> SeuerTdes _ es gegma arsebobs~.„didi interesi aris azerbaijanis mxri<strong>da</strong>n, rom azerbaijanelebiT<strong>da</strong>saxlebuli qarTuli teritoriebi azerbaijans SeuerTdes _ amasvacxadeb me, muraz nagievi, erovnebiT azerbaijaneli, islamis mimdevari,qarTuli guliT <strong>da</strong> qarTuli suliT~ (iqve, gv. 5). amas wers a<strong>da</strong>miani,romelmac icis, ras ambobs <strong>da</strong> arc erideba simarTlis Tqmas.erTi wlis win naTqvami muraz nagievis sityvebi axlaxan gamaxsen<strong>da</strong>,roca Sevityve, rom <strong>da</strong>viTgarejis monasters safrTxe <strong>da</strong>emuqra.gasakviric araa, <strong>da</strong> iciT ratom? aqve mogaxsenebT!dimitri TumaniSvilsa <strong>da</strong> marine bulias iniciativiT d. CubinaSviliscentrma gamosca wigni <strong>da</strong>viTgarejis monastrebze, sa<strong>da</strong>c vkiTxulobT:„yovladwmin<strong>da</strong> RmrTismSoblis saxelobis es monasteri (saubariaberTubnis monasterze _ m.c.) mravalmTis ukidures samxreTnawilSi, wmin<strong>da</strong> <strong>da</strong>viTgarejelis lavri<strong>da</strong>n samxreT-aRmosavleTiT,pir<strong>da</strong>piri xaziT 6 kilometris <strong>da</strong>SorebiT, mdebareobs Tanamedroveazerbaijanis teritoriaze~ 24 .es aris pirveli teqsti, sa<strong>da</strong>c avtorebi Tamamad <strong>da</strong> xmamaRlaacxadeben imas, rom berTubnis monasteri Turme azerbaijanis teritoriazemdgara. ara<strong>da</strong>, arsebobs ruka, romlis meore, koreqtirebuli<strong>da</strong> Sevsebuli gamocemis re<strong>da</strong>qtori gaxlavT dimitri TumaniSvili,sa<strong>da</strong>c berTubani moqceulia saqa<strong>rTvelos</strong> kanonier sivrceSi,anu iq sa<strong>da</strong>c namdvilad aris! ibadeba kiTxva: ratom aris sxvaoba2010 wels gamocemul teqstsa <strong>da</strong> rukas Soris? (ruka 1).kidev erTxel gavimeoreb, rom 1922-38 wlebSi azerbaijans ga<strong>da</strong>ecaqarTuli miwebis nawili, magram arc erTi saxis literaturaSi araris aRniSnuli, rom maT Soris iyo <strong>da</strong>viTgarejis monastris miwebi,an axlomaxlo mdebare teritoria.1964 wels moskovSi ssr kavSiris umaRlesi sabWosa <strong>da</strong> ssr kav-Siris ministrTa sabWos <strong>da</strong>valebiT ssr kavSiris geologiis saxelmwifokomitetma moamza<strong>da</strong> farTotaniani gamocemebi, sa<strong>da</strong>c feradi,ilustrirebuli rukebi gvamcnoben, rom <strong>da</strong>viTgarejis samonastrokompleqsSi Semavali yvela taZari, maT Soris berTubnis monasteri24<strong>da</strong>viTgarejis monastrebi, naTlismcemeli, berTubani, Tbilisi, 2010 w. gv. 90,gamosacemad moamzades marine buliam <strong>da</strong> dimitri TumaniSvilma, tqsti: m. bulia, a.volskaia, d. TumaniSvili, T. jojua.


58 mamuka cuxiSvili<strong>da</strong> mimdebare mamulebi, saqa<strong>rTvelos</strong> ekuTvnis (ruka 2).gar<strong>da</strong> amisa, arsebobs ruka, romelic moamza<strong>da</strong> mecnierebisjgufma, masze garkveviTaa naCvenebi is miwebi, romlebic sabWoTakavSiris dros ga<strong>da</strong>sces azerbaijanelebs, magram <strong>da</strong>viTgareji aqac(RmrTis madliT) xelSeuxebelia! (ruka 3).azerbaijanSi mcxovrebi qarTveli megobris wyalobiT (mis vinaobasar vasaxeleb ori mizezis gamo: an azerbaijaneli, an kidevqarTveli „samarTal<strong>da</strong>mcvelebi~ miakiTxaven), xelT Camivar<strong>da</strong> wigni,romelic <strong>da</strong>mtkicebulia azerbaijanis ganaTlebis saministros <strong>da</strong>saxelmwifo sagamocdo komisiis mier umaRlesSi Semsvleli abiturientebisa<strong>da</strong> <strong>da</strong>mamTavrebeli klasis moswavleTaTvis 25 , romlis avtorebiarian azerbaijanis mecnierebaTa akademiis wamyvani mecnierkonsultantebi<strong>da</strong> baqos saxelmwifo universitetis profesorebi(maxmudlu, mamedova, zeinalovi, abdulaevi, mamedovi <strong>da</strong> agaevi).wignSi moTxrobilia mokled zogadi istoria kacobriobisa, boloSi<strong>da</strong>rTuli aqvs feradi rukebi.am rukebSi yvelaze didi usamarTloba <strong>da</strong> siyalbe isaa, romTbilisi Turme azerbaijanis SemadgenlobaSi Sedio<strong>da</strong> saukuneebiswin <strong>da</strong> kidev: dRevandeli monacemebiT, Tbilisamde arsebuli miwebi(muraz nagievis Tqmisa ar iyos, azerbaijanelebiT <strong>da</strong>saxlebuladgilebs arsebuli gegmis mixedviT azerbaijanis saxelmwifo SeierTebso)azerbaijanis respublikis sakuTreba yofila! (ruka 4-5).es aris udidesi <strong>da</strong>naSauli, namdvili mtroba Cveni qveynisa <strong>da</strong>erisa, es aris Cveni mecnierebisa <strong>da</strong> politikosebis ususurobisgamoxatuleba, romelTac, ukeTes SemTxvevaSi, ar ician <strong>da</strong> arc ainteresebT,ra weria mezobeli qveynebis <strong>istoriis</strong>a <strong>da</strong> geografiis saxelmZRvaneloebSi;metic, Sens qveyanaSi, Sens ers atyueb, rom Turme„<strong>da</strong>viTgarejis samonastro kompleqsis nawili sa<strong>da</strong>vo teritorias arwarmoadgens <strong>da</strong> sabWoTa kavSiris droi<strong>da</strong>n azerbaijanis teritoriadiTvleba~ (n. kalan<strong>da</strong>Ze, sagareo saqmeTa ministris moadgile) ... raSeiZleba amas saxelad <strong>da</strong>erqvas?boloTqmaazerbaijanis xelisufleba ecdeba im gegmis ganxorcielebas, romelicmuraz nagievma brZana, <strong>da</strong> romlis <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebas is skan<strong>da</strong>lurirukebi warmoadgens, romlebic Tan axlavs winamdebare werils...nacvlad imisa, rom saqa<strong>rTvelos</strong> xelisuflebam xeli SeuSalos25rusul-azerbaijanul enebze, gamomcemloba abiturienti, 2007 weli, baqo.


uka #1


uka #2


uka #3


uka #4


uka #5


uka #6ga<strong>da</strong>Rebulia wigni<strong>da</strong>n


uka #7


<strong>da</strong>viT garejis samonastro kompleqsi, berTubani.


<strong>da</strong>viTgareji67„mokeTeebs~ TavianTi zraxvebis ganxorcielebaSi, xmamaRla acxadeben,rom „<strong>da</strong>viT garejis u<strong>da</strong>bnos monasteri azerbaijans ekuTvnis~(n. rurua, kulturisa <strong>da</strong> ZeglTa <strong>da</strong>cvis ministri). iseve rogorcn. kalan<strong>da</strong>Zes, n. ruruasac sruli ufleba aqvs Tavisi piradi sakuTrebi<strong>da</strong>nvisac un<strong>da</strong> <strong>da</strong> rac un<strong>da</strong> is aCuqos, magram igive uflebaimaze, rac erma mravali saukunis ganmavlobaSi zRva sisxlis <strong>da</strong>Rvrisfasad SeinarCuna, namdvilad ar aqvs. magram aqve imasac SevniSnavT,rom im viTarebis gamo, romelic dRes <strong>da</strong>viTgarejTan <strong>da</strong>kavSirebiTSeiqmna, n. kalan<strong>da</strong>Zesa <strong>da</strong> n. ruruasTan Se<strong>da</strong>rebiT gacilebiT metipasuxismgebloba ekisrebaT qarTvel mecnierebs, kerZod, xelovnebaTmcodneebsa<strong>da</strong> istorikosebs, romelTac d. TumaniSvilisa <strong>da</strong> m.bulias zemoxsenebuli naSromi, sa<strong>da</strong>c berTubani pirvelad <strong>da</strong> Tanacsruliad <strong>da</strong>usabuTeblad azerbaijanisTvisaa mikuTvnebuli, upasuxod<strong>da</strong>toves.erTxel kidev SevaxsenebT yvelas, arasodes, arc erT epoqaSi <strong>da</strong>viTgarejisRvTivkurTxeuli samonastro kompleqsebi ar yofilaarc erTi sxva qveynis mflobelobaSi, xangrZlivad arc mteri <strong>da</strong>patronebia<strong>da</strong> dRemde locviTa <strong>da</strong> brZoliT moaRwia! dRes Tu vinme Seecdebamtris wisqvilze <strong>da</strong>asxas wyali <strong>da</strong> <strong>da</strong>viTgarejis monastrebiskompleqsebi<strong>da</strong>n romelimeze Tqvas saqa<strong>rTvelos</strong> ar ekuTvniso, masberqa yaenis bedi ar ascdeba! rogorc teqstSic araerTxel aRvniSneT, am werilis mizani mxolod<strong>da</strong>viTgarejis monastrebis (samonastro kompleqsis) teritoriulikuTvnilebis sakiTxis garkvevaa.sakiTxze muSaobisas gavecaniT ra mravalricxovan saintereso Tunaklebad saintereso dokuments, rukasa <strong>da</strong> naSroms, gvaqvs uflebagavakeToT Semdegi <strong>da</strong>skvna:1. saqa<strong>rTvelos</strong> erT-erT ulamazes istoriul kuTxeSi – kaxeTSi,Tanamedrove sagarejos raionis kldovan-qviSian mxareSi, asureTi<strong>da</strong>nwmi<strong>da</strong> iovane ze<strong>da</strong>znelTan erTad Camosulma <strong>da</strong> garejis u<strong>da</strong>bnoSisamoRvaweod <strong>da</strong>mkvidrebulma wmi<strong>da</strong> mama <strong>da</strong>viTma VI saukuneSi<strong>da</strong>aarsa RmrTis saxli, monasteri, Semdeg <strong>da</strong>viTgarejad wodebuli,romelic momdevno saukuneebSi gaizar<strong>da</strong>, gafarTov<strong>da</strong> <strong>da</strong> Zlier <strong>da</strong>samonastro kompleqsad Camoyalib<strong>da</strong> (wyaro – qarTlis cxovreba,vaxuSti, javaxiSvili, berZeniSvili, lominaZe....).2. dRevandeli azerbaijanis respublikis yazaxisa <strong>da</strong> aRstafasraionebis didi nawili XX saukunis I naxevramde Sedio<strong>da</strong> saqa<strong>rTvelos</strong>SemadgenlobaSi <strong>da</strong> iq qarTvelebs hqon<strong>da</strong>T saZovrebi <strong>da</strong> saTi-


68 mamuka cuxiSvilibebi, romelTac xSirad gankargav<strong>da</strong> xan samefo ojaxi, xanac ki <strong>da</strong>viTgarejissaarqimandrito (wyaro – vaxuSti, 1918-21 w.w. istoriulidokumentebi, gr. lorTqifaniZe, al. manveliSvili).3. ssr kavSiris centraluri komitetisa <strong>da</strong> amierkavkasiis ck-isukanono <strong>da</strong>dgenilebebiT, 1922–1936 wlebSi saqa<strong>rTvelos</strong> CamoeWramiwebi <strong>da</strong> aseve ukanonod ga<strong>da</strong>eca azerbaijanis respublikas, maTSoris sagarejos raionis sazRvrispira saZovrebi, Tumca am miwebze<strong>da</strong>viTgarejis arcerTi monasteri ar mdgara, rac imas niSnavs, rom<strong>da</strong>viTgarejis yvela monasteri kvlav saqa<strong>rTvelos</strong> SemadgenlobaSi<strong>da</strong>rCa (wyaro _ 1922-1938 wlebis istoriuli dokumentebi, sea f.N:607, d. musxeliSvili, j. kekelia).4. 1929 wels, amierkavkasiis centraluri komitetis gankargulebiT,Seqmnilma droebiTma samTavrobo komisiam adgilze Seiswavlaazerbaijanis respublikisaTvis ga<strong>da</strong>cemuli miwebis sakiTxi <strong>da</strong>imave wlis oqtomberSi saqa<strong>rTvelos</strong> saxelmwifos ukanve <strong>da</strong>ubrunaa) 16 388 heqtari, b) 2000 desetina <strong>da</strong> g) 340 <strong>da</strong>300 desetina miwisfarTebi, romlebze<strong>da</strong>c, marTalia, <strong>da</strong>viTgarejis monastrebi ar idga,magram maTi ukanve <strong>da</strong>bruneba umniSvnelovanesi movlena iyo CveniqveynisaTvis (wyaro – azerbaijanis erovnuli arqivebis saagentosmasalebi,aseve sea uaxlesi <strong>istoriis</strong> arqivi N: 607, saqme – 2231,2533, 2540).1963 wels ssr kavSiris umaRlesi sabWosa <strong>da</strong> ssr kavSiris ministrTasabWos erToblivi <strong>da</strong>valebis safuZvelze ssr kavSiris geologiissaxelmwifo komitetma <strong>da</strong>iwyo muSaoba mokavSire respublikebis(maT Soris saqa<strong>rTvelos</strong>a <strong>da</strong> azerbaijanis ss respublikebis) atlasebisSeqmna-momzadebaze. uSualod am saqmes koordinacias uwev<strong>da</strong>kartografiisa <strong>da</strong> geodeziis sakavSiro mTavari sammarTvelo.1964 wlis maisSi, saqa<strong>rTvelos</strong> ssr mecnierebaTa akademiis vaxuStissaxelobis geografiis institutis wardginebiTa <strong>da</strong> sakavSirogeologiis saxelmwifo komitetis <strong>da</strong>skvnis safuZvelze ssr kavSirisministrTa sabWom (xruSCovi, kosigini) moiwona <strong>da</strong> gamosacemad <strong>da</strong>amtkicasaqa<strong>rTvelos</strong> ssr atlasi rusul enaze. atlasis sare<strong>da</strong>qciokolegia (berZeniSvili, ZoweniZe, javaxiSvili, kecxoveli, cxakaia,maruaSvili, jafariZe) aqtiurad TanamSromlob<strong>da</strong> ssr kavSiris mecnierebaTaakademiis geografiis, <strong>istoriis</strong>a <strong>da</strong> kartografiis institutebTan(maT Soris – kreiteri, kuznecovi, muratovi, rengarteni,smirnovi, sobolevi, gerasimovi, gvozdecki, grigorievi, markovi, soCava,sukaCovi <strong>da</strong> sxv.) ramdenimeTviani <strong>da</strong>Zabuli muSaobis Sedegad <strong>da</strong>idosabWoTa sistemis dros manamde arnaxuli obieqturobis gamomxatveliatlasi, romelic „Seesabameba saerTaSoriso geografiuli kavSiris


<strong>da</strong>viTgareji69nacinaluri atlasebis komisiis rekomen<strong>da</strong>ciebs <strong>da</strong> iTvaliswinebs rogorcsaqa<strong>rTvelos</strong>, ise mezobeli qveynebis geografiisa <strong>da</strong> istoriuliganviTarebis TaviseburebaTa specifikas~ (wyaro – ssr kavSirisnacionaluri atlasebis mTavari sare<strong>da</strong>qcio sabWos winasityvaoba,moskovi, 1964 w. rusul enaze, gverdi 8).am atlasze <strong>da</strong>yrdnobiT vakeTebT Semdeg <strong>da</strong>skvnas:5. saqa<strong>rTvelos</strong> ssr atlasSi Setanili ruka – saqa<strong>rTvelos</strong> arqiteqturisZeglebi – aris yvelaze obieqturi, miukerZoebeli <strong>da</strong> sandowyaro imisaTvis, rom sabolood <strong>da</strong>zustdes <strong>da</strong> gairkves <strong>da</strong>viTgarejismonastrebis teritoriuli kuTvnilebis sakiTxi. es ruka aris naTeligamovlineba <strong>da</strong> <strong>da</strong><strong>da</strong>stureba imisa, rom <strong>da</strong>viTgarejis monastrebi<strong>da</strong>narc erTi arasodes ar mdgara azerbaijanis respublikis teritoriaze,anu saqa<strong>rTvelos</strong> saxelmwifos sazRvrebs miRma <strong>da</strong> samonastro kompleqsSiSemavali yvela monasteri, taZari Tu mimdebare teritoria dRi<strong>da</strong>nmisi <strong>da</strong>arsebisa sruliad <strong>da</strong> moukleblad ekuTvnis saqa<strong>rTvelos</strong> saxelmwifos,qarTvel ersa <strong>da</strong> saqa<strong>rTvelos</strong> samociqulo marTlmadidebeleklesias (wyaro – saqa<strong>rTvelos</strong> ssr atlasi, 1964 weli, moskovi,gverdi 267–268, rusul enaze). (ruka 6-7).6. am rukiT, rogorc erTaderTi sando <strong>da</strong> safuZvliani gamocemiTanulir<strong>da</strong>, ukanonod gamocxad<strong>da</strong> <strong>da</strong> gauqm<strong>da</strong> manamde arsebuli yveladokumenti <strong>da</strong> ruka, sa<strong>da</strong>c miTiTebulia, TiTqos <strong>da</strong>viTgarejis monastrebisnawili mdebareobs azerbaijanis respublikis teritoriaze.es ruka aris oficialuri sabWoTa mTavrobis mier aRiarebuli <strong>da</strong>gamocemuli kanonieri dokumenti <strong>da</strong> saxelmZRvanelo am problemissabolood aRmosafxvrelad.jer kidev 2007 wlis aprilSi azerbaijanis respublikis sagareosaqmeTa ministris moadgilem gaaxmiana azerbaijanis saxelwifospozicia <strong>da</strong> <strong>da</strong>viTgarejs uwo<strong>da</strong> albanelebis mier agebuli saeklesionageboba (rac absoluturad absurdulia), rasac mohyva saqa<strong>rTvelos</strong>sagareo saqmeTa maSindeli ministris gamoxmaureba, <strong>da</strong>amitom gagrZeleba aRar hqonia... imave periodSi azerbaijanelebmamoiTxoves <strong>da</strong>viTgarejis samonastro kompleqsis saerTo turistulzonad gamocxadeba (qarTul-azerbaijanuli), razec sruliad saqa<strong>rTvelos</strong>kaTolikos-patriarqma, uwmindesma <strong>da</strong> unetaresma ilia IImokled <strong>da</strong> mkafiod upasuxa: „<strong>da</strong>viTgarejis monasteri qarTulisiwmindea <strong>da</strong> is dRi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>arsebisa dgas mxolod <strong>da</strong> mxolod qarTulnia<strong>da</strong>gze <strong>da</strong> aqve un<strong>da</strong> idges~.2012 wlis maisSi kvlav <strong>da</strong>iwyo Seteva <strong>da</strong>viTgarejis monastrebze<strong>da</strong> kvlav <strong>da</strong>isva sakiTxi misi teritoriuli kuTvnilebis Taobaze...samwuxarod, umaRlesi saxelisuflebo eSelonebi<strong>da</strong>n momdinare


70 mamuka cuxiSvilisruliad usafuZvlo gancxadebebi (rurua, kalan<strong>da</strong>Ze), mezobeliazerbaijanlebisaTvis xelmosaWidi aRmoCn<strong>da</strong> <strong>da</strong> bunebrivad maTigaaqtiureba gamoiwvia. saqa<strong>rTvelos</strong> moqmedi xelisufleba <strong>da</strong>ufaravad<strong>da</strong> aSkarad cdilobs gaasxvisos qarTveli xalxis sisxliT morwyulimiwa <strong>da</strong> masze ganTavsebuli marTlmadidebluri siwmindeebi,kidev erTxel vambobT mis gasagonad: arcerT xelisuflebas uflebaara aqvs xelyos is, rac mTeli eris sakuTrebas warmoadgens.<strong>da</strong>viTgarejis samonastro kompleqsSi Semavali yvela monasteri,taZari, saeklesio nageboba <strong>da</strong> mimdebare teritoria dRi<strong>da</strong>n misi<strong>da</strong>arsebisa dRemde (<strong>da</strong> momavalSic ase iqneba RmrTis wyalobiT)mTlianad mdebareobs saqa<strong>rTvelos</strong> saxelmwifos sazRvrebs SigniT,mTlianad „qarTul nia<strong>da</strong>gze~ <strong>da</strong> Tu vinme arRvevs am saRmrTo saxlismyudroebas <strong>da</strong> vinme cdilobs mis gasxvisebas, am mcdelobas mxolod<strong>da</strong> mxolod SeiZleba erTi saxeli <strong>da</strong>erqvas _ Ralati....<strong>da</strong>viTgareji saqarTveloa <strong>da</strong> misi sisxliTa <strong>da</strong> cremliT <strong>da</strong>werili<strong>istoriis</strong> ganuyofeli nawilia.Tbilisi, 2012 wlis 10 ivnisi.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!