You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
`miwa xar da miwadca miiqce~<br />
mamuka cuxiSvili<br />
saqarTvelos istoriis codna rom TiToeuli Cvenganis upirvelesi<br />
movaleobaa, es kamaTs ar unda iwvevdes, metadre, es exeba saqa-<br />
rTvelos samociqulo marTlmadidebeli eklesiis wiaRSi moRvawe<br />
da damkvidrebul sasuliero da saero sazogadoebas.<br />
winamdebare werilis mizani aris erTi umniSvnelovnesi sakiTxis<br />
Seswavla da am sakiTxis irgvliv arsebuli burusiT moculi istoriis<br />
ganxilva. saqme exeba zarzmis (monastris) taZarSi, sakurTxevlis<br />
gverdiT, erT patara keliaSi dasvenebuli micvalebulis, neS-<br />
tis Tu `mumiis~ amoucnob da dausabuTebel warmomavlobas, misadmi<br />
sasuliero pirebisa da mrevlis araadekvatur damokidebulebasa da<br />
gaumarTlebel saqciels.<br />
am werilSi gamoqveynebuli masalebi da dokumentebi aris<br />
safuZveli da naTeli gamovlineba imisa, rom sakiTxi moiTxovs<br />
dauyovnebliv Seswavlasa da problemis gadawyvetas.<br />
<br />
didi qarTveli geografi, kartografi, istorikosi vaxuSti ba-<br />
toniSvili samcxis aRwerisas brZanebs: `(abanos) Ãevs zeiT, wniss,<br />
s erTvis mtkuars wnisis Ãevi, gamomdinare fersaTis mTisa. es mo-<br />
dis pirvel Crdilo-dasavleTidam aRmosavleT-samÃreTs Sua, merme<br />
Crdilodam samÃriT. am Ãevzed ars, wniss zeiT, monasteri maRals<br />
kldesa zeda, keTilSeni, gumbaTiani da aw uqmi. am Ãevis saTaves, mTasa<br />
Sina, ars Wvintis dasavleTad j u a r i s c i x e, magari da did-<br />
Seni. Wvintas ars monasteri keTili, SuenierSeni da aw uqmi. wniss<br />
ars mtkuarzed Ãidi kargi. am Ãids zeiT momdovrdebis mtkuari da<br />
modrkebis samÃridam aRmosavleTad~. 1<br />
1<br />
batoniSvili vaxuSti, `aRwera samefosa saqarTvelosa~ / qarTlis cxovreba, T.<br />
IV, Tb., 1973. gv. 663.
178 mamuka cuxiSvili<br />
garda am monaTxrobisa, Tu istoriuli amonaridisa, sofel wnisis<br />
Sesaxeb qarTul saistorio literaturaSi keTilsaimedo ve-<br />
raferi vnaxeT.<br />
aRniSvnis Rirsia is garemoeba, rom sofel wnisSi, jer kidev vax-<br />
uStis dros, 1730-40-ian wlebSi mdgara `monasteri maRals kldesa<br />
zeda, keTilSeni, gumbaTiani da aw uqmi~, romlisTvisac Semdgom<br />
wlebSi yuradReba aravis aRar dauTmia.<br />
imisaTvis, rom dagvedgina zogierTi faqti zarzmis monasterSi<br />
(dasvenebuli) mumificirebuli neStis Sesaxeb, gadavwyviteT, vwveo-<br />
diT Tavad zarzmas da iq gagverkvia realoba (zarzmis monasterze<br />
cota qvemoT mogaxsenebT).<br />
ezoSi erTi sasuliero piri Semomegeba, romelsac ramdenime<br />
wuTSi veRarsad mivageni. Sevedi taZarSi, moviloce da erT saero<br />
pirs vTxove, davekavSirebine vinmesTan, visac kurTxevis mocema See-<br />
Zlo, raTa Sevsuliyavi im `oTaxSi~ Tu `keliaSi~, sadac wnisSi aR-<br />
moCenili mumificirebuli neStis naxva iqneboda SesaZlebeli.<br />
samwuxarod, sasuliero pirTagan aravin gamovida da neStis<br />
sanaxavad axalgazrda mamakaci SemiZRva (sinaTle ar iyo). movimar-<br />
jve fotoaparati. wels zemoT fotos gadaRebis nebarTva ar momca,<br />
Tumca saxeze dafarna da wels zemoT Zvirfasi qsovili hqonda gada-<br />
farebuli, xolo muxlebs qvemoT SiSveli iyo da fotoc gadaviRe...<br />
taZridan gamovedi da axalcixisaken gaveSure.ukve 16 saaTisTvis<br />
vewvie axalcixis cixes, e, w. rabaTs, sadac amJamad mdebareobs ivane<br />
javaxiSvilis saxelobis samcxe-javaxeTis istoriuli muzeumis ad-<br />
ministracia. karTan Semomegeba batoni jumber Coxeli, romelic<br />
SemiZRva administraciul menejerTan, qalbaton ciuri lafaCTan.<br />
mivesalme, movikiTxe da Cemi gulisnadebi gavande. metad sandomiani<br />
da sasiamovno mosaubre aRmoCnda qalbatoni ciuri, romel-<br />
mac momiTxro (teqsts gTavazobT ucvlelad): `1941 wels, rodesac<br />
borjom-axalcixis rkinigzis monakveTis mSenebloba mimdinareob-<br />
da, sofel wnisTan saWiro gamxdara kldis Camongreva, sadac mdgara<br />
patara taZari. kldis ngrevisas muSebs SeuniSnavT akldama, sadac<br />
dasvenebuli yofila micvalebuli.<br />
adgilze misulan pasuxismgebeli muSakebi, romlebsac unaxavT<br />
micvalebuli. rogorc gadmocemiT viciT, neSti, miuxedavad xandazmu-<br />
lobisa, axalgardacvalebuls hgavda, magram rogorc ki mze da haeri<br />
moxvedria, maSinve Caferflila. gulze ekeTa Zvirfasi TvlebiT Semku-<br />
li oqros jvari, xolo tanze emosa aseve Zvirfasi Salis Sesamoseli.<br />
oqros jvari, adgilobrivi uSiSroebis ufross TbilisSi wau-
`miwa xar da miwadca miiqce~<br />
179<br />
Ria(?!), xolo neSti Semdgomi gamokvlevis mizniT gadausvenebiaT<br />
TbilisSi, romelsac gamokvleva Cautara vinme eqimma firfalaSvil-<br />
ma. imave TveebSi neSti gadmoasvenes axalcixis muzeumSi, sadac igi<br />
iyo 1989 wlamde (TvalebSi cremli Caudga qalbaton ciuris _ m.c.).<br />
1989 wels muzeumSi mobrZanda zarzmis monastris winamZRvari mama<br />
giorgi 2 (gvars ver ixsenebs), romelmac gadaWriT moiTxova neStis ga-<br />
dasveneba TavisTan, zarzmis monasterSi. Cven winaaRmdegoba gavuwieT.<br />
_ ratom SeewinaaRmdegeT? _ vkiTxe me.<br />
_ imitom, rom, jer erTi, micvalebuli unda dakrZaluliyo, rac<br />
1989 wlamde ver moxerxda, 3 da meorec, Tu maincdamainc Senaxvas ga da-<br />
wyvetdnen, aqve wm. marines saxelobis axalcixis sakaTedro taZarSi an<br />
kidev safaris monasterSi unda gadaesvenebinaT. zarzmaSi ra undoda?<br />
imave wlis Semodgomaze, rodesac muzeums stumrobdnen damTva-<br />
liereblebi da eqsponatebs vacnobdiT, Senobas moadga avtomanqana,<br />
iqedan gadmovida mama giorgi, romelsac axlda ramdenime adamiani da<br />
warmogvidgina imdroindeli umaRlesi sabWos Tavmjdomaris o. Cerqe-<br />
zias, religiis saqmeTa rwmunebulis xelmowerili Tanxmobani gvamis<br />
gadacemis Sesaxeb. Zalian gamiWirda, gavnerviuldi da vitire kidec,<br />
magram ra azri hqonda? TiTqmis naxevarsaukunovani istoria am neS-<br />
tisa dasrulda da man axali navTsayudeli hpova zarzmis monastris<br />
savaneSi. im dRis mere is aRar minaxavs~ (isev aucremlda Tvalebi)~.<br />
madlobis meti ra meTqmoda. davemSvidobe muzeumis TanamSrom-<br />
lebs da gezi Tbilisisaken aviRe. Tan vfiqrobdi: ra daaSava am kacma<br />
iseTi, rom mis nests miwa ar aRirses-meTqi.<br />
1972 wels saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis Jurnal<br />
`moambeSi~ akademikos konstantine erisTavis wardginebiT gamoqveynda<br />
pavle firfilaSvilis werili `mumificirebuli adamia-<br />
nis sxeulis SeswavlisaTvis~. gTavazobT teqsts ucvlelad: `1940<br />
wels borjom-axalcixis rkinigzis mSeneblobis dros sofel wni-<br />
sTan, `pataragoris~ maxloblad, dangreuli eklesiis maxloblad<br />
mdebare dangreuli eklesiis kldispira kedlebis aRebis dros ga-<br />
moCenila nawili kldisa, romelic (50-50 sm) qviTkiriT yofila<br />
gamoSenebuli. rkinigzis mSeneblebi dainteresebulan aRniSnuliT<br />
da gamoungreviaT igi, SigniT aRmouCeniaT gamoqvabuli, romelSic<br />
esvena adamianis mumificirebuli sxeuli. `mumiisaTvis~ gaukeTebiaT<br />
`sarkofagi~ da axalcixis i. javaxiSvilis saxelobis mxareTmcod-<br />
2<br />
es is mama giorgi xabeiSvilia, romelic, rogorc gadmocemiT viciT, garkveul<br />
dapirispirebaSi iyo saqarTvelos sapatriarqosTan.<br />
3<br />
qalbatoni ciuri lafaCi absoluturad marTebulad SeniSnavs, rom neSti unda<br />
dakrZaluliyo da dRemde am poziciaze rCeba, aseve _ marTebulad!
180 mamuka cuxiSvili<br />
neobis muzeumSi gadautaniaT (cnoba mogvawoda vaso lomsaZem).<br />
muzemis direqtoris s. orjonikiZis gadmocemiT, Tavis droze `mu-<br />
mia~ unaxavs g. nioraZes, romelsac igi XVI-XVII ss. dauTariRebia.<br />
ra monacemebs eyrdnoboda mkvlevari daTariRebisas, samwuxarod,<br />
amis Sesaxeb cnobebi ar Semonaxula. `mumia~ dRemde Seuswavlelia.<br />
Cven davinteresdiT am sayuradRebo eqsponatiT da 1970 wlis iv-<br />
lissa da noemberSi CavatareT misi rentgenologiuri gamokvleva,<br />
axalcixis saavadmyofos rentgenologiur ganyofilebaSi. amasTan,<br />
Semdgomi laboratoriuli Seswavlis mizniT Tan wamoviReT Tavsa-<br />
burisa da sxeulis sxvadasxva midamodan aRebuli samosis nawilebi,<br />
xolo paTomorfologiuri gamokvlevisaTvis _ kanis, kanqveSa qso-<br />
vilebisa da aqilevsis myesis nawili.<br />
Cveni TxovniT, Tbilisis saxelmwifo universitetis radio-<br />
naxSirbadiT (C 14 )absoluturi asakis gansazRvris laboratoriam<br />
aRniSnuli mumiis asaki (tanisamosis nawilebis mixedviT) gansaz-<br />
Rvra da daaTariRa 990±90 90 wliT.<br />
`mumias~, yabalaxis msgavsad, Tavze axuravs da yelze Semoxveuli<br />
aqvs maRalxarisxovani wvrilbewva bambisagan damzadebuli momwvano-yavisferi<br />
qsovili. tanze imave qsovilis `kaba~ da perangi. per-<br />
angis gulispirs Semovlebuli aqvs naturaluri abreSumis zonari,<br />
xolo kaba Suaze uxeSadaa gakerili. perangi da kaba Calisferia.<br />
tansacmlis qsovili Cveni TxovniT laboratoriulad Seswavlil<br />
iqna Tbilisis saxelmwifo universitetis ekonomikis fakultetis<br />
saqonelmcodneobis kaTedris laboratoriis mier (xelmZRvaneli k.<br />
megreliZe). laboratoriis daskvniT, qsovili fizikurad kargadaa<br />
Senaxuli. mikroskopuli SeswavliT dadginda, rom nimuSis yvela<br />
qsovili oTxkuTxedi xlarTiTaa moqsovili, Tavze da yelze Semox-<br />
veuli qsovili daCiTulia, xolo sxeulis safari samosi SeuRebavia.<br />
`mumia~ mamakacisaa, igi 40-45 wlis asakSi gardaicvala. `mumia~<br />
gulxeldakrefilia. sxeulis safari kani gasqelebulia, elasti-<br />
kuroba TiTqmis dakarguli aqvs da irgvliv mWidrod ekvris mTel<br />
sxeuls. igi alag-alag daCvretilia (albaT Wiis mier _ p. f.).<br />
saTesle parki da aso mkveTrad SeWmuxnuli da dapataravebulia.<br />
asos CuCa mTelia.<br />
`mumiis~ simaRle 172 sm-ia. marjvena qveda kiduri marcxenasTan<br />
SedarebiT, mTel sigrZeze `atrofiulia~. maT garSemowerilobebs<br />
Soris sxvaoba 1-3 sm-ia.<br />
saxis qalas rentgenogramaze aRmoCnda, rom marjvena zeda ybaze<br />
premolarebis areSi alveolaruli morCi atrofiulia. qveda ybaze
`miwa xar da miwadca miiqce~<br />
181<br />
marjvniv ar arsebobs IV-V premolari. marcxniv sibrZnis kbili mT-<br />
lanad ar aris amoWrili, iqve qveda ybis kuTxis areSi aRiniSneba<br />
sklerozuli arSiiT Semofargluli mrgvali formis Crdili, rac<br />
gvafiqrebinebs kistaze. rentgenogramaze: menjis marjvena naxevari de-<br />
formirebulia. amasTan aRiniSneba tabuxis fosos fuZisa da boqvenis<br />
Zvlis aswvrivi totis Zveli motexilobis kvali. imave mxares, daxu-<br />
ruli xvreli dapataravebulia. aseve, marjvena terfi maRalTaRovania<br />
(eqskavaturi), xolo marcxena varusul deformacias ganicdis.<br />
amgvarad, `mumiis~ SeswavliT irkveva, rom gardacvalebamde bevrad<br />
adre, mas qveda ybaze hqonia kista, xolo menjze marjvniv, bo-<br />
qvenisa da sajdomi Zvlis ganuviTarebloba. cvlilebani: kiduris<br />
atrofia, terfebisa TaRovani da varusuli deformacia migvaniSnebs<br />
gadatanil avadmyofobaze _ poliomielitze. Tumca tabuxis fo-<br />
sos fuZisa da boqvenis Zvlis aswvriv totze arsebuli monacemebi<br />
imasac gvafiqrebinebs, rom SesaZlebelia saqme gvaqvs am Zvlebis<br />
Zvel motexilobasTan. yovelive zemoaRniSnulis safuZvelze unda<br />
vivaraudoT, rom, miuxedavad Zvlebis Sexorcebisa, pirovneba koWli<br />
yofila. rogorc cnobilia, mwvave poliomieliti pirvelad aRwera<br />
andervudom 1789 wels, magram am daavadebis siZvelis kvali salibis<br />
da ridas mixedviT, dadgenilia Zv. w. XV-IV ss. masalebis mixedviT.<br />
rac Seexeba mumiis Cacmulobis sakiTxs, misma laboratoriulma Seswavlam<br />
cxadyo, rom micvalebuli tansacmlianad dausaflavebiaT. Tu mxedv-<br />
elobaSi miviRebT dasaflavebis adgilmdeba r eobas (eklesiis siaxl ov es)<br />
safiqrebelia isic, rom `mumia~ iyo sasuliero pi ri. amgvari varaudis<br />
sasar geblod miuTiTebs qarTul werlobiT wyaroebSi daculi zogier-
182 mamuka cuxiSvili<br />
Ti avtoris cn obac. ase, mag-<br />
aliTad, va x uStis mixedviT,<br />
sabawmi dis monastris zeviT<br />
_ cx invalis mimarTulebiT<br />
ud abnoSi arsebul kldeSi<br />
ga mokveTil erT-erT qvab Si<br />
`Zes mowese mkudari, dR emde<br />
dauSleli, kubosa Si na kld-<br />
isasa, anaforiTa~ da sxva.<br />
marjvniv wvivis ukana<br />
ze dapiridan pistomorfo-<br />
l ogiuri Seswavlis mizniT<br />
aR ebuli masala makroskopulad<br />
Semdegi monaceme-<br />
biT xasiaTdeba: kani ruxi<br />
nacrisferia,<br />
elastiku-<br />
roba dakarguli aqvs. mis<br />
qveS mdebare qsovilebi<br />
(fascia, aponevrozi da<br />
sxva, romelTa garCeva makroskopulad ver xerxdeba) Rrubliseburi<br />
SenebiT xasiaTdebian. aqilevsis myesis nawili cvilis feria. marTalia,<br />
igi mkvrivia, magram advilad iyofa calkeul boWkoebad, rom-<br />
lebsac elastikuroba SenarCunebuli aqvT.<br />
mikroskopul preparatSi kanis verc erTi Sre ver vnaxeT. mx-<br />
olod sam preparatSi (gadideba X200) aRmoCnda SerCenili Tmis<br />
bolqvismagvari konturebi da Tmis Reros mcire nawili. prepar-<br />
atSi viwro zolis saxiT Cans paralelurad ganlagebuli boWkoebi,<br />
romlebSic aRiniSneba difuzurad gabneuli yavisferi momrgvalo<br />
formis sxvadasxva odenobis beltebi _miwis saxiT.<br />
amgvarad, `mumiis~ Seswavlis Sedegad dadginda, rom igi X s.<br />
mcxovrebi sasuliero piria da daavadebuli yofila qveda ybis kis-<br />
tiT. amasTan, gadautania poliomieliti, marjvena tabuxis fosos<br />
fuZisa da boqvenis Zvlis aswvrivi totis motexiloba, ris gamoc<br />
dakoWlebula. aRniSnuli piri romeliRac xangrZlivad mimdinare<br />
mZime infeqciuri avadmyofobiT an SimSiliT gardacvlila. rogorc<br />
Cans, misi dasustebuli sxeulis mumificirebas SesaZloa erTgvarad<br />
xeli Seuwyo gamoqvabulSi arsebulma garemo pirobebma (niadagqveSa<br />
kalciumis Semcvelma wyalma, mudmivma temperaturam da sxva), Tumca<br />
gamoricxuli rodia gvamis dabalzameba.
`miwa xar da miwadca miiqce~<br />
183<br />
sakiTxi sainteresoa rogorc paleopaTologiis, ise medicinis<br />
istoriis TvalsazrisiT. amitom saWiroa `mumiis~ sxeulis qimiuri<br />
d baqteriologiuri Seswavlac.<br />
saqarTvelos ssr janmrTelobis dacvis saministros travma-<br />
tologiisa da orTopediis instituti (Semovida 10. 09. 1971)~. 4<br />
aqve unda aRvniSnoT is, rom <strong>Jurnali</strong>dan moxmobili werilis sru-<br />
li teqsti 40 wlis Semdeg (1972-2012) pirvelad qveyndeba oficialur<br />
beWdur samecniero krebulSi da misi xelmeored dabeWdvis mizania:<br />
1. sakiTxiT dainteresebul sazogadoebas kidev erTxel SevaxsenoT<br />
wnisSi aRmoCenili `mumiis~, e. w. istoriul-mecnieruli mni-<br />
Svneloba.<br />
2. am werilis kvaldakval etapobrivad ganvixiloT realoba da<br />
gamovitanoT logikuri daskvnebi, raTa sacnauri gaxdes rasTan an<br />
visTan gvaqvs saqme.<br />
<br />
mokled aRvwerT jer wnisis midamoebs da Semdeg zarzmis isto-<br />
riul taZars.<br />
wnisi aris sofeli axalcixis raionSi, romelic Sedis kldis<br />
Temis SemadgenlobaSi. mdebareobs axalcixis qvabulSi, mdinare mt-<br />
kvris marcxena napirze, zRvis donidan 935 metrze. 5 jer kidev ga-<br />
suli saukunis 70-80-ian wlebSi aq Semonaxuli iyo Sua saukuneebis<br />
cixe da XIII saukunis darbazuli eklesia.<br />
taZari, romelic kldeze idga, sadac mSeneblebma miagnes ak-<br />
ldamas, arsad ar aris moxseniebuli, Tumca, varaudiT SegviZlia<br />
vTqvaT, rom es is darbazuli eklesiaa, romelic wnisis aRwerisas<br />
Semoaqvs enciklopediis mTavar samecniero kolegias XI tomSi.<br />
vaxuSti brZanebs: `axalcixis wylis samÃreTiT, vidre mtkurad-<br />
mde, da eruSeTisa, da arsianis mTamde, wrwums zeiT, jayis wyalzed,<br />
ars y u e l i s c i x e, mravaljer Semusvrili da aw oÃeri. yuelis<br />
zeiT mTaSi ars zarzmas monasteri gumbaTiani, keTilSeni, Sueniers<br />
adgils da aw uqmi~. 6<br />
`zarzmaSi ramdenime Zveli nagebobaa: didi taZari da masze aR-<br />
mosavleTiT miSenebuli samlocvelo, samreklo da mis CrdiloeTis<br />
kedels mibjenili samlocvelo; aseTive mcire, erTnaviani samlocvelo<br />
taZris Crdilo-dasavleTis kuTxesTan, ori mcire eklesiis nan-<br />
4<br />
`saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis moambe~, Tbilisi, 1972 w. aprili, tomi<br />
66, #1, gv. 249-251.<br />
5<br />
qse, t. 11, Tb., 1987, gv. 341.<br />
6<br />
vaxuSti, aRweraÁ samefosa saqarTveloÁs~ / qarTlis cxovreba, t. IV, Tb., 1973,<br />
gv. 665.
184 mamuka cuxiSvili<br />
grevi didi eklesiis samxerTiT~ 7<br />
zarzmis monasters safuZveli Cauyara adrindeli feodaluri<br />
xanis cnobilma sasuliero moRvawem serapion zarzmelma, romlis<br />
moRvaweobis Sesaxeb CvenTvis cnobilia basili zarzmelis Txzule-<br />
bidan `serapion zarzmelis cxovreba~.<br />
am Sromidan kargad Cans, rom serapioni warmoSobiT iyo klarji.<br />
miqel parexelis mowafe. igi Tavis ZmasTan erTad maSin wamovida `qveynad<br />
samcxisad~, roca miqels gamoecxada `vinme, viTarca mRdel-Sue-<br />
nierad Semosili~ da auwya, Seni mowafeebi unda wavidnen da daaarson<br />
monasteri iq, sadac maT RmerTi aniSnebso. serapionma da misma Zmam<br />
Tan waiRes feriscvalebis xati da didi Zebnis Semdeg, sxvadasxva sas-<br />
waulisa da Cvenebis mixedviT, naxes samonastro adgili.<br />
iqaurma mTavarma giorgi CorCanelma, romlis sasaxleebi zanavi-<br />
sa da CorCanis maxloblad idga, didi daxmareba gauwia serapions.<br />
aseve, basili ganmartavs, Tu ratom ewoda am adgils zarzma: `rameTu<br />
ewoda zarzma, romeli zariTa da SiSiTa miuTxrobelTa Sepy-<br />
robil iyvnes~. 8<br />
cnobilia isic, rom zarzmis uZveles, serapionis droindel taZrebs<br />
Cvenamde ar mouRweviaT, xolo Semdgomi wlebis zarzmis uZve-<br />
lesi samkaulia samlocvelos Sesasvlelis Tavze arsebuli jvari da<br />
warwera, romelic mogviTxrobs daviT kurapalatis droindel ambavs<br />
_ qarTvelTa laSqrobas ajanyebul barda skliarosis winaaRmdeg, bi-<br />
zantiis mefeTa dasaxmareblad (978-1002): `me, ivane Zeman sulaisman,<br />
aRvaSene wmidaÁ eguteri~ (samlocvelo), wers laSqrobis monawile,<br />
`mas Jamsa, odes saberZneTs gadga skliarosi, daviT kurapalati adiden<br />
RmerTman, uSuela wmidaTa mefeTa da Cuen yovelni wargvavlina~...<br />
bevri rom ar gagvigrZeldes, zarzmis monasteri Tavisi dide-<br />
bulebiT aocebs nebismier mnaxvels. mravalferovani CuqurTmebi,<br />
freskebi gansakuTrebul iers aniWeben dRemde uvneblad moRweul<br />
taZars. aTabagebi, CorCanelebi, mTavrebi, sasuliero da saero pirebi<br />
amSveneben taZris mxatvrobas, rac imas niSnavs, rom zarzma odiT-<br />
ganve iyo `Semkrebeli mravaliTa da wmidaTa~.<br />
iyo dro (XVI s.), rodesac sxva mraval savanesTan erTad zarzma-<br />
Sic Sewyda sicocxle, dacarielda da aoxrda taZari. iq davanebul-<br />
ma siwmindeebma TavSesafari hpova SemoqmedSi (guria), sadac gadarCa<br />
da kvlav daubrunda istoriul adgils.<br />
XIX saukunis miwuruls abasTumanSi samkurnalod dasaxleb-<br />
7<br />
v. beriZe, samcxis xuroTmoZRvruli Zeglebi, `nakaduli~, Tb., 1970. gv. 60.<br />
8<br />
basili zarzmeli, `serapion zarzmelis cxovreba~, gamoc. r. TavaZis mier, Tb.,<br />
1975, gv. 36.
`miwa xar da miwadca miiqce~<br />
185<br />
ulma ruseTis taxtis memkvidrem, giorgim zarzmis taZris SekeTeba<br />
gadawyvita, magram naadrevma sikvdilma SeuSala xeli. 1900-iani<br />
wlebis dasawyisSi ufliswulis survili realobad aqcia xuroT-<br />
moZRvarma skininma da mxatvarma slavcevma.<br />
dRes ki taZari funqcionirebs, iqvea mamaTa monasteri da wnisSi<br />
aRmoCenili daukrZalavi `mumia~.<br />
<br />
Zvel aRTqmaSi vkiTxulobT: `ofliTa pirisa SenisaTa sWamde<br />
pursa Sensa vidre miqcevadmde Senda miwad, romlisgan moRebul<br />
iqmen, rameTu miwa xar da miwadca miiqce~ (dab. 3,19). imaves am-<br />
bobs eklesiaste: `miiqceodes mtveri miwad, rogorc iyo da suli<br />
daubrundebodes RmerTs, romelmac STabera~ (ekl. 12,7); anu adami-<br />
ani unda dasaflavdes gardacvalebis Semdeg. Tviseba mokvdaobisa<br />
adamianma SeiZina saRmrTo cnebis darRveviT, ris Semdegac igi Rmer-<br />
Tma samoTxidan gaaZeva da zemoTnaxsenebi sityvebiT mimarTa. petres<br />
kiTxvaze _ `micvalebulis sulisTvis sargeblobis momtania Tu ara<br />
sxeulis taZarSi dakrZalva? _ wm. grigol dioRolosi pasuxobs:<br />
`taZarSi dakrZalva im micvalebulebisTvis aris sasargeblo, rom-<br />
lebic didi codvebiT damZimebuli ar arian. maTi axloblebi am<br />
wmida adgilebSi (taZrebSi) ikribebian da gardacvlilTa safla-<br />
vebis xilvisas ixseneben maT, maTTvis RmerTs evedrebian. piriqiT,<br />
Tuki taZarSi iseT adamians dakrZalaven, romelsac suli momakv-<br />
dinebeli codvebiT aqvs damZimebuli, mas araTu codvebi Seendoba,<br />
aramed umetesad daisjeba~. 9<br />
wnisSi aRmoCenili da zarzmis wmida taZarSi dabrZanebuli `mumiis~<br />
Sesaxeb akademikosma konstantine erisTavma mogvawoda is masala,<br />
rac misi samedicino-socialuri (anatomia, qsovilebis Ses-<br />
wavla...) warsulisaTvis iyo damaxasaTebeli, magram ratom an ra<br />
mizeziT hpova `mumiam~ gansasveneblad sarkofagi zarzmis monaster-<br />
Si, CvenTvis ucnobia.<br />
1983-1992 wlebSi axalcixisa da samcxe-javaxeTis eparqias ganagebda<br />
mitropoliti anania jafariZe, Tumca CvenTvis aseve ucno-<br />
bia, maRalyovladusamRvdeloesi anania am sakiTxis irgvliv iyo<br />
Tu ara Cayenebuli saqmis kursSi. faqti jiutia, zarzmis monastris<br />
maSindeli winamZRvris, arqim. giorgis iniciativiT wnisSi aRmoCenilma<br />
`mumiam~ miwis zemoT gansasvenebeli hpova zarzmis istori-<br />
uli taZris savaneSi.<br />
9<br />
wm. grigol dioRolosi, `sikvdilis Sesaxeb~ (naw. III), Tb., 1998, gv. 46.
186 mamuka cuxiSvili<br />
akademikos konstantine erisTavs, romelic iyo Tbilisis rkinigzis<br />
saavadmyofos ufrosi (1938-41), Tbilisis samedicino in-<br />
stitutis direqtori (1941-50), sisxlis gadasxmis institutis<br />
direqtori (1948-50), eqsperimentuli da klinikuri qirurgiis institutis<br />
direqtori (1950-1974), mecnierebaTa akademiis biolo-<br />
giisa da medicinis ganyofilebis xelmZRvaneli (1951-55), jandacvis<br />
saministros mTavari samecniero sabWos Tavmjdomare (1957-72) da<br />
romlis saxels ukavSirdeba saqarTveloSi gulis, sisxlZarRvebis,<br />
filtvebisa da Tavis tvinis pirveli operaciebis Catareba, romelic<br />
iyo XX saukunis II naxevris erT-erTi uZlieresi eqimi-klinicisti,<br />
ara mgonia, xelSewyoba ar hqonoda laboratoriuli da in-<br />
strumenturi kvlevebisa, raTa gadaWriT daedgina `wniseli mumiis~<br />
warmoSobisa da mdgomareobis, aseve sasuliero xarisxSi yofnis<br />
umniSvnelovanesi detalebi; maSin, rodesac sasuliero pirs unda<br />
hqonoda Catanebuli xelis jvari, dafarna, Semosili unda yofili-<br />
yo samRvdelo samosiT da a. S. risi kvalic arsad Cans!<br />
is, rom `mumia~ mamakacisaa, rom iyo daavadebuli an ecva Zvirfa-<br />
si `maRalxarisxovani wvrilbewva bambisagan damzadebuli momwvano<br />
yavisferi qsovili~ da dakrZaluli iyo eklesiis taZris siaxloves<br />
Tu galavanSi, srulebiT ar niSnavs imas, rom is iyo sasuliero piri<br />
da miT umetes wmindani.<br />
CvenTvis cnobilia wmindanTa gandidebis safuZvlebi da Sesabamisad<br />
maTi kanonizacia eklesiuri cnobierebiT yovelTvis moazrebu-<br />
li iyo, rogorc faqti eklesiaSi RmrTis siwmindis gamovlinebisa,<br />
romelic aq madliTSemosil moRvaweTa saSualebiT moqmedebs. amitom<br />
adamianTa wmindanebad Seracxva-gandidebas hqonda Tavisi um-<br />
Tavresi winapiroba, romelic yvela droSi (da dResac) ucvalebeli<br />
da gansazRvrulia. moRvawis kanonizacias an taZarSi dakrZalvis<br />
uflebas Semdegi niSnebi ganapirobebs:<br />
`1. eklesiis rwmena Sesaracxi moRvawis, rogorc RmrTis saTno-<br />
myofeli adamianis, amqveynad movlenili RmrTis Zis msaxurisa da wmida<br />
saxarebis mqadageblis siwmindeze (aseTi rwmenis safuZvelze gandiddnen<br />
Zveli aRTqmis mamebi, mamaTmTavrebi, winaswarmetyvelni, mociqulni).<br />
2. qristesTvis mowameobrivi sikvdili an tanjva qristes sarwmu-<br />
noebisaTvis (eklesiaSi amgvarad gandiddnen mowameni da aRmsarebelni).<br />
3. saswaulTqmedebani, romlebic aResrulebodnen wmindanTa<br />
locvis meSveobiT an maTi wmida nawilebis mier (Rirsni, mdumareni,<br />
mesveteni, mowameni, salosni da sxv.).<br />
4. umaRlesi saeklesio pirebi (svimeon Tesalonikelis mowmobiT,
`miwa xar da miwadca miiqce~<br />
187<br />
konstantinepolSi, mociqulTa did taZarSi Zveli droidan moyole-<br />
bulni, wmindanTa nawilebis msgavsad, saRmrTo RmrTismsaxurebis<br />
madlisaTvis mRvdelmTavarnic sakurTxevelSi ikrZalebodnen).<br />
5. eklesiisa da marTlmorwmune eris winaSe didi damsaxureba<br />
(mefeni, mTavarni, mociqulTa sworni, dedofalni).<br />
6. keTilzneobiTi, wmida da marTali cxovreba, romelic yov-<br />
elTvis ar iyo damowmebuli saswaulTqmedebebiT.<br />
7. patriarq neqtaris mowmobiT, XVII saukuneSi sami ram miiC-<br />
neoda moRvaweTa WeSmariti siwmindis mizezad:<br />
a) Seuorgulebeli marTlmadidebloba, b) yvela saTnoebis aRsruleba,<br />
rasac mosdevda sarwmunoebis gamo borotis mxridan wi-<br />
naaRmdegoba, wmindanis sisxlis daTxevamdec ki, da g) RmrTis mier<br />
zebunebrivi niSnebisa da saswaulebis gamovlineba.<br />
8. araiSviaTad, moRvawis wmindanobis damadasturebeli iyo xa-<br />
lxis Tayvaniscema, zogjer sicocxleSive gamovlenili. moRvawis<br />
sikvdilis Semdgom misi Tayvanismcemeli qristianebi adgendnen<br />
msaxurebas, tropar-kondaks, qmnidnen xats, aRwerdnen mis cxovrebas,<br />
moRvawis saflavze agebdnen samRvdelo ekvders. aseT Tayvanis-<br />
cemas safuZvlad edo erTgvari zebunebrivi Sewevna gansvenebuli<br />
moRvawis mxridan, Tumca saswaulTa Canawerebis ararsebobis SemTx-<br />
vevaSic ki eklesias SeeZlo (iSviaTad) moRvawis wmindanad Seracxva<br />
xalxisagan didi Tayvaniscemis safuZvelze~.<br />
wmindanad kanonizaciis sakiTxisTvis zogadi mniSvneloba eni-<br />
Weboda wminda nawilebs. `marTlmadidebluri eklesiis swavlebis<br />
Tanaxmad, siwmindes warmoadgendnen RmrTisgan gandidebuli moRvawis<br />
rogorc mTeli uxrwneli sxeuli, ise misi calkeuli nawilebi. 10<br />
moRvaweTa wmindanad kanonizebisaTvis yvela droSi aucilebel<br />
da umTavres safuZvels warmoadgenda:<br />
a) Sesaracxad wardgenilis cxovrebisa da moRvaweobis Seswavla<br />
(es aucilebelia rogorc calkeuli, ise jgufuri Seracxvis dros).<br />
b) macxovnebeli Rvawli, gancxadeba RmrTis siwmindisa da Tav-<br />
dadeba rwmenisadmi.<br />
amdenad, msoflio marTlmadidebeli eklesiis erT-erT funq-<br />
cias moRvaweTa wmindanebad kanonizacia Seadgens maTi cxovrebis,<br />
Rvawlisa da aRsasrulis gaTvaliswinebiT: `da maTTvis wmidavyof<br />
Tavsa Cemsa, raTa iginica iyvnen wmida WeSmaritebiT~ (in. 17,19),<br />
`ukueTu dasabami igi wmida ars, da Tbeca; da ukueTu Ziri igi wmida<br />
10<br />
`wmindanTa kanonizacia marTlmadidebel eklesiaSi~, moskovi, 1988 (ruseTis<br />
gaqristianebis 1000 wlisTavisadmi miZRvnili krebuli), gv. 93.
188 mamuka cuxiSvili<br />
ars, da rtonica misni~ (rom. 11,16), `wmida sindisiT RmrTis mimarT<br />
siyvarulisa~ (I pet. 3,21) da sxv.<br />
Cvens saeqsporto daskvnas davubrundeT, romelSic `mumiis~<br />
gauxrwnelobisa da `mumificirebis~ Sesaxeb aRniSnulia: `rogorc<br />
Cans, misi dasustebuli sxeulis mumificirebas SesaZloa erTgvarad<br />
xeli Seuwyo gamoqvabulSi arsebulma garemo pirobebma (niadagqveSa<br />
kalciumis Semcvelma wyalma, mudmivma temperaturam da sxv.), Tumca<br />
gamoricxuli rodia gvamis dabalzamebac~.<br />
amdenad, veranair kritikas ver uZlebs is, rom `mumia~ dRemde<br />
miwis zemoT ganisvenebs zarzmis taZarSi da mtkiceba imisa, rom es<br />
aris `wmindanis uxrwneli~ gvami. miTumetes maSin, rodesac arsebobs<br />
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da uneta-<br />
resis ilia II-is ganCineba `micvalebulis sulis mosaxsenieblad~,<br />
sadac weria: `7. micvalebuli unda daikrZalos gardacvalebidan<br />
3-5 dRis ganmavlobaSi. 18. qristianis saflavi ar unda iyos mdi-<br />
druli. micvalebulis sulisaTvis ukeTesia, Tu Tanxa gaWirvebulebs<br />
daurigdebaT~, 11 sadac garkveviT da xazgasmiT aris miTiTebuli, micva-<br />
lebulis sulis mosaxsenieblad ra rogor jobia. aseve viciT, rom<br />
`ar SeiZleba taZarSi micvalebulis erT dReze, metad gaCereba~. 12<br />
is, rom micvalebuli unda daikrZalos, amaze yvela normalu-<br />
rad da sarwmunoebrivad moazrovne adamiani vTanxmdebiT; is, rom<br />
`paleopaTologiuri, qimiuri da baqterologiuri Seswavlis~<br />
Tu eqspertizisaTvis micvalebuli Tu `mumia~ fiziologiis da<br />
anatomiis institutebSi, an eqspertizis erovnul biuroSi unda<br />
`mkvidrobdes~ Tu `binadrobdes~, amazec vTanxmdebiT, magram rCeba<br />
erTi mniSvnelovani pasuxgaucemeli kiTxva: ra daaSava X saukunis<br />
wniselma micvalebulma (`mumiam~), romelsac dRemde ar Rirsebia<br />
miwa? ratom varRvevT RmrTis mcnebebs da ratom vamkvidrebT re-<br />
alobaSi CvenTvis sasurvel absurdul kanonebs?<br />
daskvnis saxiT vityviT, movida dro zarzmis monastris taZarSi,<br />
`sarkofagSi~ dasvenebuli `mumia~ daikrZalos qristianulad da am<br />
gaurkvevlobas erTxel da samudamod daesvas wertili; miT umetes<br />
veravin da veranairi dokumenti, kvleva, eqspertiza, ver da ar aRe-<br />
mateba saRmrTo sityvebs: `miwa xar da miwadca miiqce~ (Sesq. 3,19).<br />
imeds vitovebT, am weriliT dainteresdeba saqarTvelos eklesiis<br />
wmida sinodi da gamoscems ganCinebas aRniSnuli sakiTxis sab-<br />
olood gadasaWrelad ise, rogorc amas eklesiis swavleba moiTxovs.<br />
11<br />
gazeTi `madli~#16(58), 1992.<br />
12<br />
Православный обряд погребения, Благовесть, 2004. gv. 161.