12.05.2015 Views

Jurnali #6.indd

Jurnali #6.indd

Jurnali #6.indd

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

`miwa xar da miwadca miiqce~<br />

mamuka cuxiSvili<br />

saqarTvelos istoriis codna rom TiToeuli Cvenganis upirvelesi<br />

movaleobaa, es kamaTs ar unda iwvevdes, metadre, es exeba saqa-<br />

rTvelos samociqulo marTlmadidebeli eklesiis wiaRSi moRvawe<br />

da damkvidrebul sasuliero da saero sazogadoebas.<br />

winamdebare werilis mizani aris erTi umniSvnelovnesi sakiTxis<br />

Seswavla da am sakiTxis irgvliv arsebuli burusiT moculi istoriis<br />

ganxilva. saqme exeba zarzmis (monastris) taZarSi, sakurTxevlis<br />

gverdiT, erT patara keliaSi dasvenebuli micvalebulis, neS-<br />

tis Tu `mumiis~ amoucnob da dausabuTebel warmomavlobas, misadmi<br />

sasuliero pirebisa da mrevlis araadekvatur damokidebulebasa da<br />

gaumarTlebel saqciels.<br />

am werilSi gamoqveynebuli masalebi da dokumentebi aris<br />

safuZveli da naTeli gamovlineba imisa, rom sakiTxi moiTxovs<br />

dauyovnebliv Seswavlasa da problemis gadawyvetas.<br />

<br />

didi qarTveli geografi, kartografi, istorikosi vaxuSti ba-<br />

toniSvili samcxis aRwerisas brZanebs: `(abanos) Ãevs zeiT, wniss,<br />

s erTvis mtkuars wnisis Ãevi, gamomdinare fersaTis mTisa. es mo-<br />

dis pirvel Crdilo-dasavleTidam aRmosavleT-samÃreTs Sua, merme<br />

Crdilodam samÃriT. am Ãevzed ars, wniss zeiT, monasteri maRals<br />

kldesa zeda, keTilSeni, gumbaTiani da aw uqmi. am Ãevis saTaves, mTasa<br />

Sina, ars Wvintis dasavleTad j u a r i s c i x e, magari da did-<br />

Seni. Wvintas ars monasteri keTili, SuenierSeni da aw uqmi. wniss<br />

ars mtkuarzed Ãidi kargi. am Ãids zeiT momdovrdebis mtkuari da<br />

modrkebis samÃridam aRmosavleTad~. 1<br />

1<br />

batoniSvili vaxuSti, `aRwera samefosa saqarTvelosa~ / qarTlis cxovreba, T.<br />

IV, Tb., 1973. gv. 663.


178 mamuka cuxiSvili<br />

garda am monaTxrobisa, Tu istoriuli amonaridisa, sofel wnisis<br />

Sesaxeb qarTul saistorio literaturaSi keTilsaimedo ve-<br />

raferi vnaxeT.<br />

aRniSvnis Rirsia is garemoeba, rom sofel wnisSi, jer kidev vax-<br />

uStis dros, 1730-40-ian wlebSi mdgara `monasteri maRals kldesa<br />

zeda, keTilSeni, gumbaTiani da aw uqmi~, romlisTvisac Semdgom<br />

wlebSi yuradReba aravis aRar dauTmia.<br />

imisaTvis, rom dagvedgina zogierTi faqti zarzmis monasterSi<br />

(dasvenebuli) mumificirebuli neStis Sesaxeb, gadavwyviteT, vwveo-<br />

diT Tavad zarzmas da iq gagverkvia realoba (zarzmis monasterze<br />

cota qvemoT mogaxsenebT).<br />

ezoSi erTi sasuliero piri Semomegeba, romelsac ramdenime<br />

wuTSi veRarsad mivageni. Sevedi taZarSi, moviloce da erT saero<br />

pirs vTxove, davekavSirebine vinmesTan, visac kurTxevis mocema See-<br />

Zlo, raTa Sevsuliyavi im `oTaxSi~ Tu `keliaSi~, sadac wnisSi aR-<br />

moCenili mumificirebuli neStis naxva iqneboda SesaZlebeli.<br />

samwuxarod, sasuliero pirTagan aravin gamovida da neStis<br />

sanaxavad axalgazrda mamakaci SemiZRva (sinaTle ar iyo). movimar-<br />

jve fotoaparati. wels zemoT fotos gadaRebis nebarTva ar momca,<br />

Tumca saxeze dafarna da wels zemoT Zvirfasi qsovili hqonda gada-<br />

farebuli, xolo muxlebs qvemoT SiSveli iyo da fotoc gadaviRe...<br />

taZridan gamovedi da axalcixisaken gaveSure.ukve 16 saaTisTvis<br />

vewvie axalcixis cixes, e, w. rabaTs, sadac amJamad mdebareobs ivane<br />

javaxiSvilis saxelobis samcxe-javaxeTis istoriuli muzeumis ad-<br />

ministracia. karTan Semomegeba batoni jumber Coxeli, romelic<br />

SemiZRva administraciul menejerTan, qalbaton ciuri lafaCTan.<br />

mivesalme, movikiTxe da Cemi gulisnadebi gavande. metad sandomiani<br />

da sasiamovno mosaubre aRmoCnda qalbatoni ciuri, romel-<br />

mac momiTxro (teqsts gTavazobT ucvlelad): `1941 wels, rodesac<br />

borjom-axalcixis rkinigzis monakveTis mSenebloba mimdinareob-<br />

da, sofel wnisTan saWiro gamxdara kldis Camongreva, sadac mdgara<br />

patara taZari. kldis ngrevisas muSebs SeuniSnavT akldama, sadac<br />

dasvenebuli yofila micvalebuli.<br />

adgilze misulan pasuxismgebeli muSakebi, romlebsac unaxavT<br />

micvalebuli. rogorc gadmocemiT viciT, neSti, miuxedavad xandazmu-<br />

lobisa, axalgardacvalebuls hgavda, magram rogorc ki mze da haeri<br />

moxvedria, maSinve Caferflila. gulze ekeTa Zvirfasi TvlebiT Semku-<br />

li oqros jvari, xolo tanze emosa aseve Zvirfasi Salis Sesamoseli.<br />

oqros jvari, adgilobrivi uSiSroebis ufross TbilisSi wau-


`miwa xar da miwadca miiqce~<br />

179<br />

Ria(?!), xolo neSti Semdgomi gamokvlevis mizniT gadausvenebiaT<br />

TbilisSi, romelsac gamokvleva Cautara vinme eqimma firfalaSvil-<br />

ma. imave TveebSi neSti gadmoasvenes axalcixis muzeumSi, sadac igi<br />

iyo 1989 wlamde (TvalebSi cremli Caudga qalbaton ciuris _ m.c.).<br />

1989 wels muzeumSi mobrZanda zarzmis monastris winamZRvari mama<br />

giorgi 2 (gvars ver ixsenebs), romelmac gadaWriT moiTxova neStis ga-<br />

dasveneba TavisTan, zarzmis monasterSi. Cven winaaRmdegoba gavuwieT.<br />

_ ratom SeewinaaRmdegeT? _ vkiTxe me.<br />

_ imitom, rom, jer erTi, micvalebuli unda dakrZaluliyo, rac<br />

1989 wlamde ver moxerxda, 3 da meorec, Tu maincdamainc Senaxvas ga da-<br />

wyvetdnen, aqve wm. marines saxelobis axalcixis sakaTedro taZarSi an<br />

kidev safaris monasterSi unda gadaesvenebinaT. zarzmaSi ra undoda?<br />

imave wlis Semodgomaze, rodesac muzeums stumrobdnen damTva-<br />

liereblebi da eqsponatebs vacnobdiT, Senobas moadga avtomanqana,<br />

iqedan gadmovida mama giorgi, romelsac axlda ramdenime adamiani da<br />

warmogvidgina imdroindeli umaRlesi sabWos Tavmjdomaris o. Cerqe-<br />

zias, religiis saqmeTa rwmunebulis xelmowerili Tanxmobani gvamis<br />

gadacemis Sesaxeb. Zalian gamiWirda, gavnerviuldi da vitire kidec,<br />

magram ra azri hqonda? TiTqmis naxevarsaukunovani istoria am neS-<br />

tisa dasrulda da man axali navTsayudeli hpova zarzmis monastris<br />

savaneSi. im dRis mere is aRar minaxavs~ (isev aucremlda Tvalebi)~.<br />

madlobis meti ra meTqmoda. davemSvidobe muzeumis TanamSrom-<br />

lebs da gezi Tbilisisaken aviRe. Tan vfiqrobdi: ra daaSava am kacma<br />

iseTi, rom mis nests miwa ar aRirses-meTqi.<br />

1972 wels saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis Jurnal<br />

`moambeSi~ akademikos konstantine erisTavis wardginebiT gamoqveynda<br />

pavle firfilaSvilis werili `mumificirebuli adamia-<br />

nis sxeulis SeswavlisaTvis~. gTavazobT teqsts ucvlelad: `1940<br />

wels borjom-axalcixis rkinigzis mSeneblobis dros sofel wni-<br />

sTan, `pataragoris~ maxloblad, dangreuli eklesiis maxloblad<br />

mdebare dangreuli eklesiis kldispira kedlebis aRebis dros ga-<br />

moCenila nawili kldisa, romelic (50-50 sm) qviTkiriT yofila<br />

gamoSenebuli. rkinigzis mSeneblebi dainteresebulan aRniSnuliT<br />

da gamoungreviaT igi, SigniT aRmouCeniaT gamoqvabuli, romelSic<br />

esvena adamianis mumificirebuli sxeuli. `mumiisaTvis~ gaukeTebiaT<br />

`sarkofagi~ da axalcixis i. javaxiSvilis saxelobis mxareTmcod-<br />

2<br />

es is mama giorgi xabeiSvilia, romelic, rogorc gadmocemiT viciT, garkveul<br />

dapirispirebaSi iyo saqarTvelos sapatriarqosTan.<br />

3<br />

qalbatoni ciuri lafaCi absoluturad marTebulad SeniSnavs, rom neSti unda<br />

dakrZaluliyo da dRemde am poziciaze rCeba, aseve _ marTebulad!


180 mamuka cuxiSvili<br />

neobis muzeumSi gadautaniaT (cnoba mogvawoda vaso lomsaZem).<br />

muzemis direqtoris s. orjonikiZis gadmocemiT, Tavis droze `mu-<br />

mia~ unaxavs g. nioraZes, romelsac igi XVI-XVII ss. dauTariRebia.<br />

ra monacemebs eyrdnoboda mkvlevari daTariRebisas, samwuxarod,<br />

amis Sesaxeb cnobebi ar Semonaxula. `mumia~ dRemde Seuswavlelia.<br />

Cven davinteresdiT am sayuradRebo eqsponatiT da 1970 wlis iv-<br />

lissa da noemberSi CavatareT misi rentgenologiuri gamokvleva,<br />

axalcixis saavadmyofos rentgenologiur ganyofilebaSi. amasTan,<br />

Semdgomi laboratoriuli Seswavlis mizniT Tan wamoviReT Tavsa-<br />

burisa da sxeulis sxvadasxva midamodan aRebuli samosis nawilebi,<br />

xolo paTomorfologiuri gamokvlevisaTvis _ kanis, kanqveSa qso-<br />

vilebisa da aqilevsis myesis nawili.<br />

Cveni TxovniT, Tbilisis saxelmwifo universitetis radio-<br />

naxSirbadiT (C 14 )absoluturi asakis gansazRvris laboratoriam<br />

aRniSnuli mumiis asaki (tanisamosis nawilebis mixedviT) gansaz-<br />

Rvra da daaTariRa 990±90 90 wliT.<br />

`mumias~, yabalaxis msgavsad, Tavze axuravs da yelze Semoxveuli<br />

aqvs maRalxarisxovani wvrilbewva bambisagan damzadebuli momwvano-yavisferi<br />

qsovili. tanze imave qsovilis `kaba~ da perangi. per-<br />

angis gulispirs Semovlebuli aqvs naturaluri abreSumis zonari,<br />

xolo kaba Suaze uxeSadaa gakerili. perangi da kaba Calisferia.<br />

tansacmlis qsovili Cveni TxovniT laboratoriulad Seswavlil<br />

iqna Tbilisis saxelmwifo universitetis ekonomikis fakultetis<br />

saqonelmcodneobis kaTedris laboratoriis mier (xelmZRvaneli k.<br />

megreliZe). laboratoriis daskvniT, qsovili fizikurad kargadaa<br />

Senaxuli. mikroskopuli SeswavliT dadginda, rom nimuSis yvela<br />

qsovili oTxkuTxedi xlarTiTaa moqsovili, Tavze da yelze Semox-<br />

veuli qsovili daCiTulia, xolo sxeulis safari samosi SeuRebavia.<br />

`mumia~ mamakacisaa, igi 40-45 wlis asakSi gardaicvala. `mumia~<br />

gulxeldakrefilia. sxeulis safari kani gasqelebulia, elasti-<br />

kuroba TiTqmis dakarguli aqvs da irgvliv mWidrod ekvris mTel<br />

sxeuls. igi alag-alag daCvretilia (albaT Wiis mier _ p. f.).<br />

saTesle parki da aso mkveTrad SeWmuxnuli da dapataravebulia.<br />

asos CuCa mTelia.<br />

`mumiis~ simaRle 172 sm-ia. marjvena qveda kiduri marcxenasTan<br />

SedarebiT, mTel sigrZeze `atrofiulia~. maT garSemowerilobebs<br />

Soris sxvaoba 1-3 sm-ia.<br />

saxis qalas rentgenogramaze aRmoCnda, rom marjvena zeda ybaze<br />

premolarebis areSi alveolaruli morCi atrofiulia. qveda ybaze


`miwa xar da miwadca miiqce~<br />

181<br />

marjvniv ar arsebobs IV-V premolari. marcxniv sibrZnis kbili mT-<br />

lanad ar aris amoWrili, iqve qveda ybis kuTxis areSi aRiniSneba<br />

sklerozuli arSiiT Semofargluli mrgvali formis Crdili, rac<br />

gvafiqrebinebs kistaze. rentgenogramaze: menjis marjvena naxevari de-<br />

formirebulia. amasTan aRiniSneba tabuxis fosos fuZisa da boqvenis<br />

Zvlis aswvrivi totis Zveli motexilobis kvali. imave mxares, daxu-<br />

ruli xvreli dapataravebulia. aseve, marjvena terfi maRalTaRovania<br />

(eqskavaturi), xolo marcxena varusul deformacias ganicdis.<br />

amgvarad, `mumiis~ SeswavliT irkveva, rom gardacvalebamde bevrad<br />

adre, mas qveda ybaze hqonia kista, xolo menjze marjvniv, bo-<br />

qvenisa da sajdomi Zvlis ganuviTarebloba. cvlilebani: kiduris<br />

atrofia, terfebisa TaRovani da varusuli deformacia migvaniSnebs<br />

gadatanil avadmyofobaze _ poliomielitze. Tumca tabuxis fo-<br />

sos fuZisa da boqvenis Zvlis aswvriv totze arsebuli monacemebi<br />

imasac gvafiqrebinebs, rom SesaZlebelia saqme gvaqvs am Zvlebis<br />

Zvel motexilobasTan. yovelive zemoaRniSnulis safuZvelze unda<br />

vivaraudoT, rom, miuxedavad Zvlebis Sexorcebisa, pirovneba koWli<br />

yofila. rogorc cnobilia, mwvave poliomieliti pirvelad aRwera<br />

andervudom 1789 wels, magram am daavadebis siZvelis kvali salibis<br />

da ridas mixedviT, dadgenilia Zv. w. XV-IV ss. masalebis mixedviT.<br />

rac Seexeba mumiis Cacmulobis sakiTxs, misma laboratoriulma Seswavlam<br />

cxadyo, rom micvalebuli tansacmlianad dausaflavebiaT. Tu mxedv-<br />

elobaSi miviRebT dasaflavebis adgilmdeba r eobas (eklesiis siaxl ov es)<br />

safiqrebelia isic, rom `mumia~ iyo sasuliero pi ri. amgvari varaudis<br />

sasar geblod miuTiTebs qarTul werlobiT wyaroebSi daculi zogier-


182 mamuka cuxiSvili<br />

Ti avtoris cn obac. ase, mag-<br />

aliTad, va x uStis mixedviT,<br />

sabawmi dis monastris zeviT<br />

_ cx invalis mimarTulebiT<br />

ud abnoSi arsebul kldeSi<br />

ga mokveTil erT-erT qvab Si<br />

`Zes mowese mkudari, dR emde<br />

dauSleli, kubosa Si na kld-<br />

isasa, anaforiTa~ da sxva.<br />

marjvniv wvivis ukana<br />

ze dapiridan pistomorfo-<br />

l ogiuri Seswavlis mizniT<br />

aR ebuli masala makroskopulad<br />

Semdegi monaceme-<br />

biT xasiaTdeba: kani ruxi<br />

nacrisferia,<br />

elastiku-<br />

roba dakarguli aqvs. mis<br />

qveS mdebare qsovilebi<br />

(fascia, aponevrozi da<br />

sxva, romelTa garCeva makroskopulad ver xerxdeba) Rrubliseburi<br />

SenebiT xasiaTdebian. aqilevsis myesis nawili cvilis feria. marTalia,<br />

igi mkvrivia, magram advilad iyofa calkeul boWkoebad, rom-<br />

lebsac elastikuroba SenarCunebuli aqvT.<br />

mikroskopul preparatSi kanis verc erTi Sre ver vnaxeT. mx-<br />

olod sam preparatSi (gadideba X200) aRmoCnda SerCenili Tmis<br />

bolqvismagvari konturebi da Tmis Reros mcire nawili. prepar-<br />

atSi viwro zolis saxiT Cans paralelurad ganlagebuli boWkoebi,<br />

romlebSic aRiniSneba difuzurad gabneuli yavisferi momrgvalo<br />

formis sxvadasxva odenobis beltebi _miwis saxiT.<br />

amgvarad, `mumiis~ Seswavlis Sedegad dadginda, rom igi X s.<br />

mcxovrebi sasuliero piria da daavadebuli yofila qveda ybis kis-<br />

tiT. amasTan, gadautania poliomieliti, marjvena tabuxis fosos<br />

fuZisa da boqvenis Zvlis aswvrivi totis motexiloba, ris gamoc<br />

dakoWlebula. aRniSnuli piri romeliRac xangrZlivad mimdinare<br />

mZime infeqciuri avadmyofobiT an SimSiliT gardacvlila. rogorc<br />

Cans, misi dasustebuli sxeulis mumificirebas SesaZloa erTgvarad<br />

xeli Seuwyo gamoqvabulSi arsebulma garemo pirobebma (niadagqveSa<br />

kalciumis Semcvelma wyalma, mudmivma temperaturam da sxva), Tumca<br />

gamoricxuli rodia gvamis dabalzameba.


`miwa xar da miwadca miiqce~<br />

183<br />

sakiTxi sainteresoa rogorc paleopaTologiis, ise medicinis<br />

istoriis TvalsazrisiT. amitom saWiroa `mumiis~ sxeulis qimiuri<br />

d baqteriologiuri Seswavlac.<br />

saqarTvelos ssr janmrTelobis dacvis saministros travma-<br />

tologiisa da orTopediis instituti (Semovida 10. 09. 1971)~. 4<br />

aqve unda aRvniSnoT is, rom <strong>Jurnali</strong>dan moxmobili werilis sru-<br />

li teqsti 40 wlis Semdeg (1972-2012) pirvelad qveyndeba oficialur<br />

beWdur samecniero krebulSi da misi xelmeored dabeWdvis mizania:<br />

1. sakiTxiT dainteresebul sazogadoebas kidev erTxel SevaxsenoT<br />

wnisSi aRmoCenili `mumiis~, e. w. istoriul-mecnieruli mni-<br />

Svneloba.<br />

2. am werilis kvaldakval etapobrivad ganvixiloT realoba da<br />

gamovitanoT logikuri daskvnebi, raTa sacnauri gaxdes rasTan an<br />

visTan gvaqvs saqme.<br />

<br />

mokled aRvwerT jer wnisis midamoebs da Semdeg zarzmis isto-<br />

riul taZars.<br />

wnisi aris sofeli axalcixis raionSi, romelic Sedis kldis<br />

Temis SemadgenlobaSi. mdebareobs axalcixis qvabulSi, mdinare mt-<br />

kvris marcxena napirze, zRvis donidan 935 metrze. 5 jer kidev ga-<br />

suli saukunis 70-80-ian wlebSi aq Semonaxuli iyo Sua saukuneebis<br />

cixe da XIII saukunis darbazuli eklesia.<br />

taZari, romelic kldeze idga, sadac mSeneblebma miagnes ak-<br />

ldamas, arsad ar aris moxseniebuli, Tumca, varaudiT SegviZlia<br />

vTqvaT, rom es is darbazuli eklesiaa, romelic wnisis aRwerisas<br />

Semoaqvs enciklopediis mTavar samecniero kolegias XI tomSi.<br />

vaxuSti brZanebs: `axalcixis wylis samÃreTiT, vidre mtkurad-<br />

mde, da eruSeTisa, da arsianis mTamde, wrwums zeiT, jayis wyalzed,<br />

ars y u e l i s c i x e, mravaljer Semusvrili da aw oÃeri. yuelis<br />

zeiT mTaSi ars zarzmas monasteri gumbaTiani, keTilSeni, Sueniers<br />

adgils da aw uqmi~. 6<br />

`zarzmaSi ramdenime Zveli nagebobaa: didi taZari da masze aR-<br />

mosavleTiT miSenebuli samlocvelo, samreklo da mis CrdiloeTis<br />

kedels mibjenili samlocvelo; aseTive mcire, erTnaviani samlocvelo<br />

taZris Crdilo-dasavleTis kuTxesTan, ori mcire eklesiis nan-<br />

4<br />

`saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis moambe~, Tbilisi, 1972 w. aprili, tomi<br />

66, #1, gv. 249-251.<br />

5<br />

qse, t. 11, Tb., 1987, gv. 341.<br />

6<br />

vaxuSti, aRweraÁ samefosa saqarTveloÁs~ / qarTlis cxovreba, t. IV, Tb., 1973,<br />

gv. 665.


184 mamuka cuxiSvili<br />

grevi didi eklesiis samxerTiT~ 7<br />

zarzmis monasters safuZveli Cauyara adrindeli feodaluri<br />

xanis cnobilma sasuliero moRvawem serapion zarzmelma, romlis<br />

moRvaweobis Sesaxeb CvenTvis cnobilia basili zarzmelis Txzule-<br />

bidan `serapion zarzmelis cxovreba~.<br />

am Sromidan kargad Cans, rom serapioni warmoSobiT iyo klarji.<br />

miqel parexelis mowafe. igi Tavis ZmasTan erTad maSin wamovida `qveynad<br />

samcxisad~, roca miqels gamoecxada `vinme, viTarca mRdel-Sue-<br />

nierad Semosili~ da auwya, Seni mowafeebi unda wavidnen da daaarson<br />

monasteri iq, sadac maT RmerTi aniSnebso. serapionma da misma Zmam<br />

Tan waiRes feriscvalebis xati da didi Zebnis Semdeg, sxvadasxva sas-<br />

waulisa da Cvenebis mixedviT, naxes samonastro adgili.<br />

iqaurma mTavarma giorgi CorCanelma, romlis sasaxleebi zanavi-<br />

sa da CorCanis maxloblad idga, didi daxmareba gauwia serapions.<br />

aseve, basili ganmartavs, Tu ratom ewoda am adgils zarzma: `rameTu<br />

ewoda zarzma, romeli zariTa da SiSiTa miuTxrobelTa Sepy-<br />

robil iyvnes~. 8<br />

cnobilia isic, rom zarzmis uZveles, serapionis droindel taZrebs<br />

Cvenamde ar mouRweviaT, xolo Semdgomi wlebis zarzmis uZve-<br />

lesi samkaulia samlocvelos Sesasvlelis Tavze arsebuli jvari da<br />

warwera, romelic mogviTxrobs daviT kurapalatis droindel ambavs<br />

_ qarTvelTa laSqrobas ajanyebul barda skliarosis winaaRmdeg, bi-<br />

zantiis mefeTa dasaxmareblad (978-1002): `me, ivane Zeman sulaisman,<br />

aRvaSene wmidaÁ eguteri~ (samlocvelo), wers laSqrobis monawile,<br />

`mas Jamsa, odes saberZneTs gadga skliarosi, daviT kurapalati adiden<br />

RmerTman, uSuela wmidaTa mefeTa da Cuen yovelni wargvavlina~...<br />

bevri rom ar gagvigrZeldes, zarzmis monasteri Tavisi dide-<br />

bulebiT aocebs nebismier mnaxvels. mravalferovani CuqurTmebi,<br />

freskebi gansakuTrebul iers aniWeben dRemde uvneblad moRweul<br />

taZars. aTabagebi, CorCanelebi, mTavrebi, sasuliero da saero pirebi<br />

amSveneben taZris mxatvrobas, rac imas niSnavs, rom zarzma odiT-<br />

ganve iyo `Semkrebeli mravaliTa da wmidaTa~.<br />

iyo dro (XVI s.), rodesac sxva mraval savanesTan erTad zarzma-<br />

Sic Sewyda sicocxle, dacarielda da aoxrda taZari. iq davanebul-<br />

ma siwmindeebma TavSesafari hpova SemoqmedSi (guria), sadac gadarCa<br />

da kvlav daubrunda istoriul adgils.<br />

XIX saukunis miwuruls abasTumanSi samkurnalod dasaxleb-<br />

7<br />

v. beriZe, samcxis xuroTmoZRvruli Zeglebi, `nakaduli~, Tb., 1970. gv. 60.<br />

8<br />

basili zarzmeli, `serapion zarzmelis cxovreba~, gamoc. r. TavaZis mier, Tb.,<br />

1975, gv. 36.


`miwa xar da miwadca miiqce~<br />

185<br />

ulma ruseTis taxtis memkvidrem, giorgim zarzmis taZris SekeTeba<br />

gadawyvita, magram naadrevma sikvdilma SeuSala xeli. 1900-iani<br />

wlebis dasawyisSi ufliswulis survili realobad aqcia xuroT-<br />

moZRvarma skininma da mxatvarma slavcevma.<br />

dRes ki taZari funqcionirebs, iqvea mamaTa monasteri da wnisSi<br />

aRmoCenili daukrZalavi `mumia~.<br />

<br />

Zvel aRTqmaSi vkiTxulobT: `ofliTa pirisa SenisaTa sWamde<br />

pursa Sensa vidre miqcevadmde Senda miwad, romlisgan moRebul<br />

iqmen, rameTu miwa xar da miwadca miiqce~ (dab. 3,19). imaves am-<br />

bobs eklesiaste: `miiqceodes mtveri miwad, rogorc iyo da suli<br />

daubrundebodes RmerTs, romelmac STabera~ (ekl. 12,7); anu adami-<br />

ani unda dasaflavdes gardacvalebis Semdeg. Tviseba mokvdaobisa<br />

adamianma SeiZina saRmrTo cnebis darRveviT, ris Semdegac igi Rmer-<br />

Tma samoTxidan gaaZeva da zemoTnaxsenebi sityvebiT mimarTa. petres<br />

kiTxvaze _ `micvalebulis sulisTvis sargeblobis momtania Tu ara<br />

sxeulis taZarSi dakrZalva? _ wm. grigol dioRolosi pasuxobs:<br />

`taZarSi dakrZalva im micvalebulebisTvis aris sasargeblo, rom-<br />

lebic didi codvebiT damZimebuli ar arian. maTi axloblebi am<br />

wmida adgilebSi (taZrebSi) ikribebian da gardacvlilTa safla-<br />

vebis xilvisas ixseneben maT, maTTvis RmerTs evedrebian. piriqiT,<br />

Tuki taZarSi iseT adamians dakrZalaven, romelsac suli momakv-<br />

dinebeli codvebiT aqvs damZimebuli, mas araTu codvebi Seendoba,<br />

aramed umetesad daisjeba~. 9<br />

wnisSi aRmoCenili da zarzmis wmida taZarSi dabrZanebuli `mumiis~<br />

Sesaxeb akademikosma konstantine erisTavma mogvawoda is masala,<br />

rac misi samedicino-socialuri (anatomia, qsovilebis Ses-<br />

wavla...) warsulisaTvis iyo damaxasaTebeli, magram ratom an ra<br />

mizeziT hpova `mumiam~ gansasveneblad sarkofagi zarzmis monaster-<br />

Si, CvenTvis ucnobia.<br />

1983-1992 wlebSi axalcixisa da samcxe-javaxeTis eparqias ganagebda<br />

mitropoliti anania jafariZe, Tumca CvenTvis aseve ucno-<br />

bia, maRalyovladusamRvdeloesi anania am sakiTxis irgvliv iyo<br />

Tu ara Cayenebuli saqmis kursSi. faqti jiutia, zarzmis monastris<br />

maSindeli winamZRvris, arqim. giorgis iniciativiT wnisSi aRmoCenilma<br />

`mumiam~ miwis zemoT gansasvenebeli hpova zarzmis istori-<br />

uli taZris savaneSi.<br />

9<br />

wm. grigol dioRolosi, `sikvdilis Sesaxeb~ (naw. III), Tb., 1998, gv. 46.


186 mamuka cuxiSvili<br />

akademikos konstantine erisTavs, romelic iyo Tbilisis rkinigzis<br />

saavadmyofos ufrosi (1938-41), Tbilisis samedicino in-<br />

stitutis direqtori (1941-50), sisxlis gadasxmis institutis<br />

direqtori (1948-50), eqsperimentuli da klinikuri qirurgiis institutis<br />

direqtori (1950-1974), mecnierebaTa akademiis biolo-<br />

giisa da medicinis ganyofilebis xelmZRvaneli (1951-55), jandacvis<br />

saministros mTavari samecniero sabWos Tavmjdomare (1957-72) da<br />

romlis saxels ukavSirdeba saqarTveloSi gulis, sisxlZarRvebis,<br />

filtvebisa da Tavis tvinis pirveli operaciebis Catareba, romelic<br />

iyo XX saukunis II naxevris erT-erTi uZlieresi eqimi-klinicisti,<br />

ara mgonia, xelSewyoba ar hqonoda laboratoriuli da in-<br />

strumenturi kvlevebisa, raTa gadaWriT daedgina `wniseli mumiis~<br />

warmoSobisa da mdgomareobis, aseve sasuliero xarisxSi yofnis<br />

umniSvnelovanesi detalebi; maSin, rodesac sasuliero pirs unda<br />

hqonoda Catanebuli xelis jvari, dafarna, Semosili unda yofili-<br />

yo samRvdelo samosiT da a. S. risi kvalic arsad Cans!<br />

is, rom `mumia~ mamakacisaa, rom iyo daavadebuli an ecva Zvirfa-<br />

si `maRalxarisxovani wvrilbewva bambisagan damzadebuli momwvano<br />

yavisferi qsovili~ da dakrZaluli iyo eklesiis taZris siaxloves<br />

Tu galavanSi, srulebiT ar niSnavs imas, rom is iyo sasuliero piri<br />

da miT umetes wmindani.<br />

CvenTvis cnobilia wmindanTa gandidebis safuZvlebi da Sesabamisad<br />

maTi kanonizacia eklesiuri cnobierebiT yovelTvis moazrebu-<br />

li iyo, rogorc faqti eklesiaSi RmrTis siwmindis gamovlinebisa,<br />

romelic aq madliTSemosil moRvaweTa saSualebiT moqmedebs. amitom<br />

adamianTa wmindanebad Seracxva-gandidebas hqonda Tavisi um-<br />

Tavresi winapiroba, romelic yvela droSi (da dResac) ucvalebeli<br />

da gansazRvrulia. moRvawis kanonizacias an taZarSi dakrZalvis<br />

uflebas Semdegi niSnebi ganapirobebs:<br />

`1. eklesiis rwmena Sesaracxi moRvawis, rogorc RmrTis saTno-<br />

myofeli adamianis, amqveynad movlenili RmrTis Zis msaxurisa da wmida<br />

saxarebis mqadageblis siwmindeze (aseTi rwmenis safuZvelze gandiddnen<br />

Zveli aRTqmis mamebi, mamaTmTavrebi, winaswarmetyvelni, mociqulni).<br />

2. qristesTvis mowameobrivi sikvdili an tanjva qristes sarwmu-<br />

noebisaTvis (eklesiaSi amgvarad gandiddnen mowameni da aRmsarebelni).<br />

3. saswaulTqmedebani, romlebic aResrulebodnen wmindanTa<br />

locvis meSveobiT an maTi wmida nawilebis mier (Rirsni, mdumareni,<br />

mesveteni, mowameni, salosni da sxv.).<br />

4. umaRlesi saeklesio pirebi (svimeon Tesalonikelis mowmobiT,


`miwa xar da miwadca miiqce~<br />

187<br />

konstantinepolSi, mociqulTa did taZarSi Zveli droidan moyole-<br />

bulni, wmindanTa nawilebis msgavsad, saRmrTo RmrTismsaxurebis<br />

madlisaTvis mRvdelmTavarnic sakurTxevelSi ikrZalebodnen).<br />

5. eklesiisa da marTlmorwmune eris winaSe didi damsaxureba<br />

(mefeni, mTavarni, mociqulTa sworni, dedofalni).<br />

6. keTilzneobiTi, wmida da marTali cxovreba, romelic yov-<br />

elTvis ar iyo damowmebuli saswaulTqmedebebiT.<br />

7. patriarq neqtaris mowmobiT, XVII saukuneSi sami ram miiC-<br />

neoda moRvaweTa WeSmariti siwmindis mizezad:<br />

a) Seuorgulebeli marTlmadidebloba, b) yvela saTnoebis aRsruleba,<br />

rasac mosdevda sarwmunoebis gamo borotis mxridan wi-<br />

naaRmdegoba, wmindanis sisxlis daTxevamdec ki, da g) RmrTis mier<br />

zebunebrivi niSnebisa da saswaulebis gamovlineba.<br />

8. araiSviaTad, moRvawis wmindanobis damadasturebeli iyo xa-<br />

lxis Tayvaniscema, zogjer sicocxleSive gamovlenili. moRvawis<br />

sikvdilis Semdgom misi Tayvanismcemeli qristianebi adgendnen<br />

msaxurebas, tropar-kondaks, qmnidnen xats, aRwerdnen mis cxovrebas,<br />

moRvawis saflavze agebdnen samRvdelo ekvders. aseT Tayvanis-<br />

cemas safuZvlad edo erTgvari zebunebrivi Sewevna gansvenebuli<br />

moRvawis mxridan, Tumca saswaulTa Canawerebis ararsebobis SemTx-<br />

vevaSic ki eklesias SeeZlo (iSviaTad) moRvawis wmindanad Seracxva<br />

xalxisagan didi Tayvaniscemis safuZvelze~.<br />

wmindanad kanonizaciis sakiTxisTvis zogadi mniSvneloba eni-<br />

Weboda wminda nawilebs. `marTlmadidebluri eklesiis swavlebis<br />

Tanaxmad, siwmindes warmoadgendnen RmrTisgan gandidebuli moRvawis<br />

rogorc mTeli uxrwneli sxeuli, ise misi calkeuli nawilebi. 10<br />

moRvaweTa wmindanad kanonizebisaTvis yvela droSi aucilebel<br />

da umTavres safuZvels warmoadgenda:<br />

a) Sesaracxad wardgenilis cxovrebisa da moRvaweobis Seswavla<br />

(es aucilebelia rogorc calkeuli, ise jgufuri Seracxvis dros).<br />

b) macxovnebeli Rvawli, gancxadeba RmrTis siwmindisa da Tav-<br />

dadeba rwmenisadmi.<br />

amdenad, msoflio marTlmadidebeli eklesiis erT-erT funq-<br />

cias moRvaweTa wmindanebad kanonizacia Seadgens maTi cxovrebis,<br />

Rvawlisa da aRsasrulis gaTvaliswinebiT: `da maTTvis wmidavyof<br />

Tavsa Cemsa, raTa iginica iyvnen wmida WeSmaritebiT~ (in. 17,19),<br />

`ukueTu dasabami igi wmida ars, da Tbeca; da ukueTu Ziri igi wmida<br />

10<br />

`wmindanTa kanonizacia marTlmadidebel eklesiaSi~, moskovi, 1988 (ruseTis<br />

gaqristianebis 1000 wlisTavisadmi miZRvnili krebuli), gv. 93.


188 mamuka cuxiSvili<br />

ars, da rtonica misni~ (rom. 11,16), `wmida sindisiT RmrTis mimarT<br />

siyvarulisa~ (I pet. 3,21) da sxv.<br />

Cvens saeqsporto daskvnas davubrundeT, romelSic `mumiis~<br />

gauxrwnelobisa da `mumificirebis~ Sesaxeb aRniSnulia: `rogorc<br />

Cans, misi dasustebuli sxeulis mumificirebas SesaZloa erTgvarad<br />

xeli Seuwyo gamoqvabulSi arsebulma garemo pirobebma (niadagqveSa<br />

kalciumis Semcvelma wyalma, mudmivma temperaturam da sxv.), Tumca<br />

gamoricxuli rodia gvamis dabalzamebac~.<br />

amdenad, veranair kritikas ver uZlebs is, rom `mumia~ dRemde<br />

miwis zemoT ganisvenebs zarzmis taZarSi da mtkiceba imisa, rom es<br />

aris `wmindanis uxrwneli~ gvami. miTumetes maSin, rodesac arsebobs<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da uneta-<br />

resis ilia II-is ganCineba `micvalebulis sulis mosaxsenieblad~,<br />

sadac weria: `7. micvalebuli unda daikrZalos gardacvalebidan<br />

3-5 dRis ganmavlobaSi. 18. qristianis saflavi ar unda iyos mdi-<br />

druli. micvalebulis sulisaTvis ukeTesia, Tu Tanxa gaWirvebulebs<br />

daurigdebaT~, 11 sadac garkveviT da xazgasmiT aris miTiTebuli, micva-<br />

lebulis sulis mosaxsenieblad ra rogor jobia. aseve viciT, rom<br />

`ar SeiZleba taZarSi micvalebulis erT dReze, metad gaCereba~. 12<br />

is, rom micvalebuli unda daikrZalos, amaze yvela normalu-<br />

rad da sarwmunoebrivad moazrovne adamiani vTanxmdebiT; is, rom<br />

`paleopaTologiuri, qimiuri da baqterologiuri Seswavlis~<br />

Tu eqspertizisaTvis micvalebuli Tu `mumia~ fiziologiis da<br />

anatomiis institutebSi, an eqspertizis erovnul biuroSi unda<br />

`mkvidrobdes~ Tu `binadrobdes~, amazec vTanxmdebiT, magram rCeba<br />

erTi mniSvnelovani pasuxgaucemeli kiTxva: ra daaSava X saukunis<br />

wniselma micvalebulma (`mumiam~), romelsac dRemde ar Rirsebia<br />

miwa? ratom varRvevT RmrTis mcnebebs da ratom vamkvidrebT re-<br />

alobaSi CvenTvis sasurvel absurdul kanonebs?<br />

daskvnis saxiT vityviT, movida dro zarzmis monastris taZarSi,<br />

`sarkofagSi~ dasvenebuli `mumia~ daikrZalos qristianulad da am<br />

gaurkvevlobas erTxel da samudamod daesvas wertili; miT umetes<br />

veravin da veranairi dokumenti, kvleva, eqspertiza, ver da ar aRe-<br />

mateba saRmrTo sityvebs: `miwa xar da miwadca miiqce~ (Sesq. 3,19).<br />

imeds vitovebT, am weriliT dainteresdeba saqarTvelos eklesiis<br />

wmida sinodi da gamoscems ganCinebas aRniSnuli sakiTxis sab-<br />

olood gadasaWrelad ise, rogorc amas eklesiis swavleba moiTxovs.<br />

11<br />

gazeTi `madli~#16(58), 1992.<br />

12<br />

Православный обряд погребения, Благовесть, 2004. gv. 161.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!