12.05.2015 Views

Jurnali #7.indd

Jurnali #7.indd

Jurnali #7.indd

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

vaxtang beriZe<br />

niko firosmanaSvili<br />

nawili meore<br />

I. niko firosmanis yvelaze meti suraTi – 149 – inaxeba saqa-<br />

rTvelos xelovnebis saxelmwifo muzeumSi , 1 TbilisSi. aq Tavmoy-<br />

rilia TiTqmis yvela umniSvnelovanesi nawarmoebi. sxva muzeumebSi<br />

(moskovSi – tretiakovis galereaSi, aRmosavleTis xalxTa xelo-<br />

vnebis saxelmwifo muzeumSi, peterburgSi – rusuli xelovnebis<br />

muzeumSi, mirzaanSi _ niko firosmanaSvilis muzeumSi), kerZo<br />

koleqciebSi (TbilisSi, moskovSi, sankt-peterburgsa da parizSi)<br />

– TiTo an ramdenime namuSevaria. kedlis mxatvroba, rogorc ukve<br />

aRvniSneT, daRupulia. ganadgurebulia, agreTve, abrebis umeteso-<br />

bac. rac gadarCa, umciresi nawilia firosmanis mier Seqmnilisa.<br />

magram Zieba dResac grZeldeba 2 .<br />

mxatvris nawarmoebTa atribucia maincdamainc rTuli ar aris,<br />

Tumca am sakiTxze sagangebod aravis umuSavia da SemdegSi, calkeul<br />

namuSevarTan dakavSirebiT, SesaZlebelia, wamoiWras kidec zogi<br />

• monografiis pirveli nawili <strong>Jurnali</strong>s wina nomerSi daibeWda.<br />

<br />

1987–88 wlebSi, rodesac es naSromi iwereboda, muzeumSi firosmanis 149 sura-<br />

Ti iyo aRricxuli. 1999–2001 wlebSi sareestro komisiam ori ferweruli tilo<br />

„aleqsandre zaqarias Ze manuCaraSvili“ da „mogzauri“ firosmanis wres miakuTvna.<br />

1930 wels dimitri SevardnaZem muzeumisaTvis SeiZina fragmenti suraTidan<br />

“nadiroba indoeTSi“ („monadire~, 33X22 sm). 1937 wels muzeum „metexis“ fonds<br />

gadaeca suraTi, romelsac es fragmenti ekuTvnoda. dRes xelovnebis muzeumSi<br />

fragmenti daubrunda ZiriTad suraTs da mimdinareobs restavracia. dReisaTvis<br />

muzeumSi aRricxulia firosmanaSvilis 146 namuSevari (g.m.).<br />

k. zdaneviCis katalogSi CamoTvlilia ormocamde dakarguli da daRupuli nawarmoebi<br />

– isini, romelTa naxva da aRnusxva man mainc moaswro, firosmanTan nacnobobis<br />

pirvel xanebSi. amave katalogidan Cans, rom 1926 wels ramdenime aTeuli<br />

nawarmoebi jer kidev samikitnoebsa da Rvinis sardafebSi iyo, daaxloebiT 70 ki –<br />

kerZo sakuTrebad rCeboda. e. kuznecovis 1984 wels gamocemul wignSi (leningradi,<br />

„avrora“) dakargulTa siaSi 57 dasaxelebaa.


niko firosmanaSvili<br />

19<br />

sakiTxi. suraTebis umetesoba xelmowerilia. 3 bevri sxva mniSvn-<br />

elovani suraTis avtori rom firosmania, dadasturebulia maTi<br />

Sesrulebis TviTmxilvelTa an SemkveTTa mier. dasasrul, gadamwyveti<br />

mniSvneloba aqvs mxatvrulsa da teqnikur maCveneblebs, Si-<br />

naarszec rom araferi vTqvaT. CvenTvis cnobil suraTTagan sul<br />

ramdenimea „amovardnili“, sxvebi eWvs ar iwveven.<br />

ufro rTulia daTariRebis sakiTxi. TviT mxatvris mier daTari-<br />

Rebuli suraTi cotaa. maTi umetesoba ratomRac 1906 wels miekuT-<br />

vneba (ucnauria, rom amaTgan ori namuSevari erTi da imave dRiT, 8<br />

ivnisiT TariRdeba). 4 zogi suraTis Sesaxeb sityvieri cnoba arsebobs,<br />

firosmanis nacnobebisagan miRebuli, magram, ori-sami gamonak-<br />

lisis garda, saeWvoa, rom es cnobebi zusti da utyuari iyos.<br />

kirile zdaneviCis mier Sedgenil katalogSi, romelic jer<br />

1926 wels krebulSi daibeWda, Semdeg ki mis sakuTar wignSi, suraTebis<br />

nawili 1895–1903 wlebiT TariRdeba, sxvebi ki, 1904 wli-<br />

dan moyolebuli, wlebis mixedviT aris ganawilebuli. magram es<br />

katalogebi gansxvavdeba erTmaneTisagan, wignis mixedviT ar Cans,<br />

rom avtors daTariRebisaTvis raime dokumenturi monacemebi hqon-<br />

da: suraTebi man sakuTari dakvirvebebisa da mosazrebebis mixedviT<br />

daalaga. zdaneviCs warmodgenili aqvs agreTve firosmanis Semoq-<br />

medebis saerTo periodizaciac (sam periods gamohyofs: 1895–1903,<br />

1903–1915, 1915–1918 wlebi) 20 . misi dakvirvebaTa nawili ueWvelad<br />

gasaTvaliswinebelia, rogorc marTebuli; magram Semdgomi gaR-<br />

rmavebuli kvleva-Ziebis gareSe mainc Znelia, uyoymanod daeTanxmo<br />

amgvar periodizacias; miT ufro moiTxovs dakvirvebul Semowmebas<br />

nawarmoebTa daTariReba. me mgonia, maTi zogadi dajgufeba mar-<br />

Tlac SesaZlebelia, magram saeWvoa, rom wlebis mixedviT zusti<br />

ganlagebisaTvis SevZloT sando sabuTebis moZieba. asea Tu ise, es<br />

momavlis saqmea.<br />

zogi suraTis dasaxelebac pirobiTad unda miviCnioT. marTalia,<br />

bevr maTgans werilobiTi ganmarteba axlavs: „uwindeli saqa-<br />

rTvelos qorwili“, „aqtrisa margarita“, „Savi zRva“, „uSvilo<br />

milioneri da Svilebiani Raribi“, „yaCaRma cxeni moipara“, „SeTe<br />

gzas uCvenebs Tavad bariatinskis Samilis dasaWerad“, „viris<br />

firosmani Tavis suraTebs xels awerda xan qarTulad, xan rusulad, Tanac sul<br />

sxvadasxvanairad: an saxelsa da gvars aRniSnavda, an erT inicials da gvars, an<br />

marto inicialebs, xSirad ki asoebiT Ж.Н.П., rac rusulad niSnavda “fermweri<br />

niko firosmani”. qarTulsa da rusul xelmoweraSi zogjer amoklebda gvars:<br />

“firosmanaS.”.<br />

<br />

es namuSevrebia „aleqsandre garanovis portreti“ da „qeifi mearRne daTiko<br />

zemelTan“ (g.m.).


20 vaxtang beriZe<br />

xidi“, „yaCaRebi saZarcvelad midian“. zogi ganmarteba qarTulia,<br />

bevria rusulic (rusuli warwerebi didad daSorebulia swori<br />

orTografiidan). ganmarteba axlavs zog portretsac (jgufureb-<br />

sac – aq gvarebi yovel gamosaxul pirTan aris miwerili; 5 magram<br />

suraTebis umetesoba ufro gvian, mxatvrisadmi miZRvnil liter-<br />

aturaSi moinaTla. zogi amaTgani konkretulia, „aRwerilobiTi“<br />

(„qali ludis kaTxiT“, „qali zambaxiT da qolgiT“, „meTevze“,<br />

„qeifi vazis talaverSi“ da sxv.), zogi – „ganmazogadebeli“ („kax-<br />

eTis eposi“ – „swavluli“ saxelwodeba, romelic, cxadia, TviT<br />

firosmanis Serqmeuli ar SeiZleba iyos; „mdidari kintos Svili“,<br />

„orTaWalis turfa“ da sxv.).<br />

rogoria misi suraTebis Tematika? pirveli, rac Tvals xvde-<br />

ba, rodesac maT ecnobi, da rac mTel mis Semoqmedebas Tavisebur<br />

Seferilobas aniWebs – es aris didi raodenoba suraTebisa, rom-<br />

lebic qeifis scenebs, moqeifeTa „kampaniebs“ asaxavs; Tematurad<br />

SeiZleba maT davukavSiroT naturmortebi da abrebi, romlebic<br />

erTgvarad dasuraTebul informaciebs warmoadgenen. mas Semdeg,<br />

rac gavecaniT firosmanis cxovrebas, im wres, romelSic igi imyofeboda,<br />

mis SemkveTT, aseTi suraTebis xvedriTi wona ver gagvak-<br />

virvebs. firosmanis suraTebi sruldeboda samikitnoebis, Rvinis<br />

sardafebis, samxiarulo dawesebulebaTa dasamSveneblad.<br />

magram es „qeifebi“ moicavs Temebis sakmaod vrcel wres da<br />

zogjer ukavSirdeba sxva Temebsac: „qeifi“ xan „wminda“ saxiT aris<br />

warmodgenili – gaSlili sufra, mis garSemo msxdomni, pirobiTi,<br />

abstraqtuli foni; umetesad ki aseTi scena gaSlilia peizaJis<br />

fonze – aq an mTebi, mdinareebi da xeebia, an venaxi; peizaJi aq, Tavi-<br />

si mniSvnelobiT, TiTqmis utoldeba sakuTriv „qeifs“; magram aris<br />

ufro didi kompoziciebic, romlebSic „qeifi“ mxolod erT-erTi<br />

scenaa. interierSi moqceuli „qeifi“ mas ar dauxatavs.<br />

vin „qeifobs“ firosmanis suraTebSi? ramdenime SemTxvevaSi Tavadebi<br />

arian. maTi cnoba advilia tansacmliT, ieriT, romlis gad-<br />

<br />

rogorc cnobilia, firosmanis suraTebi xSirad aRWurvilia ara informaciis<br />

Semcveli warwerebiT, aramed Taviseburi „lozungebiT“ da „mowodebebiT“, romlebic<br />

am wignSic aris moxsenebuli gzadagza: „madloba RmerTsa rom deveswariT<br />

aRdgoma dResa qriste aRdga WeSmaritad gaumarjos Zmobas amxanagobas“; „...<br />

keTili cxovreba yvela gamravlos“; „Zmebo, davlioT Rvino, movigonoT koxta<br />

nino“; „gaumarjos purmarilian kacsa“ da bevri sxva. aqvs erTi sruliad gamor-<br />

Ceuli warwerac: taxtze wamowolil qals win gawvdil xelSi uWiravs gragnili,<br />

romelzedac ikiTxeba: „aba mnaxeT ra dReSi var kiden da gaumarjos keTil xalxs“.<br />

am warweris gasagebad saWiro iqneboda gvcodnoda suraTis daxatvis garemoeba da<br />

gamosaxuli axalgazrda qalis vinaoba.


niko firosmanaSvili<br />

21<br />

mocemac firosmans sul martivad SeeZlo, magram umetesad es TviT<br />

suraTebis SemkveTni – mikitnebi, meduqneebi, kintoebi da yara-<br />

CoRelebi arian, agreTve, maTi muStrebi imave socialuri fenidan.<br />

yoveli maTganisTvis sufrasTan drostareba, tradiciuli wesrigis<br />

dacviT, tradiciuli kerZebiTa da sasmeliT, cekviT, simRe-<br />

riT, arRnis, zurnisa da dudukis gulisamaCuyebeli akompanimentiT<br />

– „sulieri“ cxovrebis umTavresi forma iyo; maTTvis igi xe-<br />

lovnebis, esTetikis donemde maRldeboda da, amasTan, maTs sakuTar<br />

xelobasTan, yoveldRiur saqmianobasTanac iyo dakavSirebuli. maT<br />

surdaT daxatuliyvnen swored am dros, roca yvelaze srulad da<br />

damaxasiaTeblad vlindeboda maTi adamianuri arsi da sicocxliT<br />

tkboba. arsebiTad, es jgufuri portretebia da maTi daniSnuleba<br />

ramdenadme mogvagonebs daniSnulebas holandiuri korporaciuli<br />

portretebisa, romlebic, agreTve, erTi xelobis adamianebs gamox-<br />

ataven romelsame sazogadoebriv dawesebulebaSi gamosafenad. <br />

zog duqanSi firosmanis xelovneba muStrebs SesasvlelSive<br />

xvdeboda, iq, sadac abra ekida, Sig Sesuli kaci ki mTlianad misi<br />

suraTebiT iyo garSemortymuli. zog duqanSi TxuTmetze meti su-<br />

raTi hqondaT nikosi. abra marto teqsts ki ar Seicavda, aramed<br />

gamosaxulebasac: igi erTbaSad qmnida ganwyobilebas da muStrebi<br />

am samyaroSi Sehyavda (abra „Винный погреб. Распивочно и на вынос”:<br />

daxatulia uremi da zed uzarmazari tiki, romelic sididiT<br />

xarebs sWarbobs; urmebs mihyveba Coxiani mxedari, fafaxiT, xan-<br />

jliT, xelSi ki yanwiT; abra „Чай, пиво и лимонад, сельтерская. Раз.<br />

креп. напитков”:<br />

duqnis msaxuri, romelsac Caidnebi uWiravs; ludis<br />

kasri da ludiT savse kaTxebi; limonaTisa da selteris wylis bo-<br />

Tlebi; foni – limonis msxmoiare xeebi).<br />

sufrasTan msxdomi muStrebi kedlebze imaves xedavdnen, riT-<br />

ac TviTon iyvnen dakavebulni, xedavdnen sakuTar Tavs an TavianT<br />

msgavsT. suraTebis moqmedi pirebi TiTqos monawileoben saerTo<br />

<br />

mikitan WiWinaZis naambobi: niko „dilidanve Camoivlida Rvinis duqnebs, Tu vis<br />

hqonda dasaxati. mec Tu gunebaze viyavi, vetyodi: – aba, damixate mcxeTa, tye,<br />

aragvi, mindori, venaxi. Tu kampaniaSi viyaviT, kampanias davaxatvinebdiT: es goWi,<br />

es qaTami, mwvanili, es frTiani oraguli, xili, Rvino; mearRne Tavisi „xalTabandebiT“.<br />

– dardi nu gaqvs genacvale, yvelaferi Sig iqneba, oRond erTi maneTi<br />

momeci, saRebavebi viyido“. meduqne limonas mogoneba: „mTeli bazris sayvareli<br />

iyo. dahxatavda suraTs da duqan-duqan Camoatarebda... suraTSi fuls ar gvarTmevda,<br />

purmarilSi aqviTebda... xan TiTon Cven vexatvinebodiT. erTxel mec damxata<br />

Cemi amfsonebiT. kvira dRe iyo. quCaSi mimavali nikala SemovabruneT, sufras sanovage...<br />

mivumate. sami dawinwkluli xelada win davidgiT, gars mwvanili SemovuyareT.<br />

duqanSi bneloda, amitom niko karebTan idga da karis sinaTleze gvxatavda.<br />

iklikanturi suraTi gamovida“ 21 .


22 vaxtang beriZe<br />

molxenaSi samikitnoSi myof muStrebTan erTad. 7 suraTebis dan-<br />

iSnulebaa interieric daamSvenos da Tvalic gaaxaros, magram,<br />

agreTve, kontaqti daamyaros imasTan, rac samikitnoSi xdeba. SemTx-<br />

veviTi ar aris aseTi warwerebi: „gaumarjos kampanias bego. keTili<br />

cxovreba RmerTma yvelas gaumravlos“; „gaumarjos pur marilian<br />

kacsa“; anda saaRdgomo batknebis suraTebze ganmeorebuli teqsti:<br />

„madloba RmerTs ro daveswariT aRdgomasa qriste aRdga WeSmar-<br />

itaT“. aseve aZlierebs suraTebisa da portretebis zemoqmedebas<br />

ganmartebiTi teqstebi – suraTebis dasaxeleba (ufro swored –<br />

Sinaarsis ganmarteba), daxatulTa gvarebi (warwerebi panoze `nadiroba<br />

Savi zRvis sanapiroze~ suraTis calkeul nawilTa ganmarte-<br />

basac gvaZlevs, romlebic sxvadasxva siuJets gamoxataven).<br />

qeifebis Temas SegviZlia davukavSiroT firosmanis natur-<br />

mortebic, radganac aqac gamosaxulia saWmel-sasmeli da maTac<br />

pirdapiri kavSiri aqvT duqnebis interierebTan, romelTa dasamS-<br />

venebladac iyvnen gankuTvnilni. magram, rogorc ukve aRvniSneT,<br />

firosmanis suraTebi, romlebic samikitnoebs amkobda, TematikiT<br />

didad scildeboda sakuTriv qeifis scenebs. gansakuTrebul inter-<br />

ess iwvevs swored is didi kompoziciebi, romlebSic qeifis scenebi<br />

Semadgenel nawilebadaa CarTuli. es suraTebi mowmobs, rom mxatvars<br />

surda gamosuliyo erTi da imave, yoveldRe ganmeorebuli Te-<br />

mis viwro CarCoebidan da mSobliuri qveynis bunebasac ziareboda<br />

da xalxis cxovrebasac, misTvis ase Zvirfassa da axlobels. Tumca<br />

igi SezRuduli iyo, raki mxolod TavisTvis misawvdomsa da nacnobs<br />

xatavda, magram amiT mainc cdilobda ganezogadebina, panoramulad<br />

moecva mTeli Tavisi qveyana, misi mravalferovani cxovrebiT.<br />

erT-erT aseT suraTze „viris xidi“ igi qeifis variantebs gviCvenebs,<br />

magram esec Taviseburi ganzogadebaa, TiTqos Rreobis apologiaa: qe-<br />

ifoben Ria cis qveS, qeifoben talaverSi, qeifoben navebSic! „kaxeTis<br />

eposSi“ (meore saxelia „alaznis veli“) da „bolnisis wminda giorgis<br />

dReobaSi“, romlebic erTi scenaris ori variaciaa, moqeifeTa fig-<br />

urebi mxolod CarTulia sxva scenebis rigSi, Tumca mainc TvalsaCino<br />

adgili uWiravT. orive es suraTi, romlebic firosmanis yvelaze did<br />

namuSevarTa ricxvs miekuTvneba, Zalian wagrZelebulia: pirvelis<br />

zomaa 91 x 539 sm., meorisa – 78 x 263 sm. es imiT aris gamowveuli, rom<br />

mxatvars miznad hqonda, sinqronulad moeTxro sxvadasxva ambis Sesaxeb<br />

(ra Tqma unda, maTi zomebi winaswarve iyo Sefardebuli im oTax-<br />

ebTan, romlebSic isini unda moeTavsebinaT).<br />

<br />

ix. amis Sesaxeb saintereso dakvirvebebi e. kuznecovis wignSi.


niko firosmanaSvili<br />

23<br />

SeiZleba iTqvas, rom aq firosmani Tavs ar izRudavs da laRad<br />

„mimoixilavs“ xalxuri cxovrebis sxvadasxvagvar gamovlinebas.<br />

Txroba mwvane gorakebisa da kldeebis fonzea gaSlili. ra ar aris<br />

aq: patara mdinare da xidi, wylis wisqvili, cxvris fara; soflis<br />

patara eklesiasTan – saeklesio dReobaze Camosuli mlocvelebi<br />

da Ramis saTevi karvebi; sxvebi eklesiisken miemarTebian moCardax-<br />

uli urmebiT, viRaca etliTac Camosula... „kaxeTis eposSi“ sami<br />

moqeife Tavadi wina planzea, marcxena kuTxeSi. „bolnisis dReoba-<br />

Si“ ramdenime, ufro „momcro“, wveulebaa; aravin ar aris gamoto-<br />

vebuli – arc wiTelxelsaxociani mocekvave, arc memusikeebi, arc<br />

did qvabTan mdgomi mzareuli, arc mewisqvile, arc wisqvilisken<br />

mimavali glexebi, arc maTi saxedrebi, zurgze gadakiduli xur-<br />

jinebiT... da orive suraTSi erTi kuTxe daTmobili aqvs yaCaRebis<br />

mier kacis gaZarcvis scenebs... „straJnikebi“ saSvelad mirbian,<br />

xolo SuaSi wina planze mdgomi kaci („bolnisis dReobaSi“) maT<br />

mianiSnebs, sad xdeba Zarcva, rac firosmanisTvis naklebad damaxa-<br />

siaTebeli TxrobiTi detalia.<br />

amgvarad, mxatvris amocanaa, warmogvidginos cxovrebis sx-<br />

vadasxva mxare – Sromac, zrunvac yoveldRiuri arsebobisTvis<br />

(mwyemsi, wisqvili), tradiciuli xalxuri dResaswaulic, romelic<br />

ukve maSin scildeboda sarwmunoebrivi grZnobebis gamoxat-<br />

vis farglebs, mxiarulebac, faTerakebic, romelTaganac arcerTi<br />

adamiani araa dazRveuli, naCvenebia qveynis panorama (horizontze<br />

Cans sofeli, ufro axlo aRmarTulia raRac Zveli nageboba, cixis<br />

Tu koSkis msgavsi). yvelaferi gadmocemulia bunebrivad da or-<br />

ganulad, yvelaferi – erTianadac da wvrilmanebic _ gvizidavs<br />

utyuarobiT, ara marto epizodebis siuJetebisa, aramed yofiTi<br />

detalebisa, realiebisa, brtyelsaxuraviani _ `baniani~ saxlebis<br />

arqiteqturisa. mnaxvelebi xom mxatvars WeSmaritebidan umcires<br />

gadaxvevasac ar apatiebdnen, yovelive es maTTvisac xom iseve nac-<br />

nobi da axlobeli iyo, rogorc mxatvrisTvis.<br />

„rTvelSi“, romelic, eWvgareSea, erTi yvelaze RirsSesaniSnavTagania<br />

mis nawarmoebTa Soris, mxatvari TiTqmis mTlianad gamo-<br />

dis qeifis Temidan (moqeifeni aqac arian, magram sadRac siRrmeSi<br />

arian `gandevnilni~ da suraTis rigiT detalad gadaqceulni).<br />

es rTvelia – misi mSobliuri kaxeTis cxovrebaSi mniSvnelovani<br />

movlena. magram es suraTic Tavisi TemiT uSualod ukavSirdeba<br />

samikitnos, Rvinis sardafs, romlisTvisac iyo Sesrulebuli.<br />

firosmans iseTi suraTebic aqvs, romlebic maT siuJeturad


24 vaxtang beriZe<br />

sruliadac ar ukavSirdeba. aseTia, magaliTad, „nadiroba Savi zR-<br />

vis napiras“, sadac araferi ar Seefereba sinamdviles, yvelaferi<br />

gulubryvilobamde TviTneburi da fantastikuria. es SeiZleba aix-<br />

snas an SemkveTis (Rvinis vaWris siTaTiSvilis, rac es sagangebod<br />

aris aRniSnuli warweraSi), an TviT mxatvris axirebiT: suraTSi<br />

naCvenebia uRrani tye, romlis fonze gamarTulia irmebze nadiro-<br />

ba; klde da zed amayad wamomarTuli jixvi; kidev tye da mis SigniT,<br />

rogorc warwera gangvimartavs, daTvze nadiroba. Zneli gasagebia,<br />

vis da ratom moepriana daekavSirebina Sav zRvasTan irmebi, jixvi,<br />

daTvebi, romlebic iq ar gvxvdeba; magram suraTi, rogorc Cans,<br />

mnaxvelTa interess aRZravda Tavisi uCveulobiT, yoveldRiuri<br />

prozaulobisagan daSorebiT, Taviseburi romantikulobiT. xolo<br />

firosmanisTvis romantika rom ucxo ar iyo, amas naTlad mowmobs<br />

misi Ramis peizaJebi, „yaCaRebi“ da mravalricxovani gamosaxuleba<br />

cxovelebisa, romlebic firosmans gansakuTrebiT uyvarda. maS, riT<br />

SeiZleba avxsnaT mSvenieri „arsenalis gora RamiT“, an suraTebi:<br />

„yaCaRma cxeni moipara“, „yaCaRebi saZarcvavad midian“, an iseTi,<br />

sruliad moulodneli ram, rogoric aris „daTvi mTvarian RameSi“,<br />

sadac mTvaris Suqis efeqti gansacvifrebladaa gadmocemuli...<br />

Tu ar CavTvliT sxvadasxva suraTSi „CarTul“ cxenebsa da<br />

xarebs, firosmanis SemorCenil suraTTagan 50-ze meti, e.i. TiTqmis<br />

meoTxedi, cxovelebisadmia miZRvnili.<br />

mas ver CavTvliT animalistad Cveulebrivi gagebiT. firosmani<br />

ubralod ki ar xatavda cxovelTa samyaros warmomadgenlebs, ro-<br />

gorc paulus poteri an roza boneri xatavdnen TavianT Zroxebsa<br />

da xarebs, romlebsac sxva pretenzia, garda imisa, rom xarebi da<br />

Zroxebi yovelivnen, ar hqondaT. firosmanisTvis yoveli cxoveli<br />

raRac idumali mniSvnelobis mqonea, isini masTan gaadamianureb-<br />

ulni arian, rogorc igav-arakebSi; zogjer maT simboluri azric<br />

eniWebaT, rogorc adamianis ama Tu im Tvisebis, ama Tu im sawyisis<br />

(keTilis, borotis) ganmasaxierebelT. miyvars cxovelebis xatva,<br />

isini Cemi gulis megobrebi ariano, uTqvams mas lado gudiaSvilisT-<br />

vis. da marTlac, sityvierad Zneli gadmosacemia is ganwyobileba<br />

poeturobisa, „sulierobisa“, guliTadi siTbosi, romelic eqmneba<br />

adamians, roca uyurebs firosmanisTvis gansakuTrebiT sayvarel<br />

irmebsa da Svlebs (qarTul folklorSic xom isini gansakuTreb-<br />

uli simpaTiiT sargebloben!); rogor TanaugrZnobs igi ganwirul<br />

saaRdgomo batknebs, rogor aris gadmocemuli dedobrivi mzrunv-<br />

eloba goWebis TanxlebiT mimavali uzarmazari TeTri deda Roris


niko firosmanaSvili<br />

25<br />

„gamometyvelebasa“ da mTel figuraSi, aseve TeTr daTvsa da daT-<br />

vis belebSi. 8 ra gorozi ieri aqvT lomebs! ra Tqma unda, Savi taxi<br />

mxatvrisTvis ganasaxierebs ukeTur rasme (feriTac, „xasiaTiTac“),<br />

iseve rogorc arwivi, romelic kurdRels fatravs – es mxolod<br />

„bunebis suraTi“ ki ar aris, aramed bevrad mets niSnavs. damaxasi-<br />

aTebelia STabeWdileba, romelic misma „Jirafma“ moaxdina pirvel<br />

kritikosebze: „Tu marTalia vainingeri, – werda erTi maTgani (gari<br />

golandi) 1916 wels, – rom yoveli cxoveli Tavis TavSi atarebs<br />

samyaros romelsame metafizikur gansazRvras, maSin firosmanaS-<br />

vilis JirafSi aseT gansazRvras ueWvelad aRmovaCenT: Jirafis<br />

Tvalebi gadmocemulia iseTi metyveli ZaliT, rom gaviwydeba, rom<br />

es mxolod cxovelia da Tqven gipyrobT lamis mistikuri SiSi“. 22<br />

meore avtori, a. petrakovski (isev 1916 weli) aRniSnavda, pirvelad<br />

rom davinaxe „Jirafi“, „erTbaSad Semipyro ucnaurma SeSfoTebam,<br />

Tu gnebavT – Zrwolamac... es raRac magiaa, jadoqroba...“ 23<br />

avtorebi sagangebod gamohyofdnen agreTve „Svels“, romel-<br />

mac erT maTgans Tixis nakeToba moagona. samarTliani dakvirvebaa<br />

– „Sveli“ marTlac exmianeba qarTul xalxur keramikas (kerZod,<br />

kaxurs), figurebiani sasmisebiT, romlebic xSirad Svelsac gamox-<br />

atavs. magram firosmanis suraTSi igi ara marto gacocxlebulia,<br />

aramed daZabulic, TiTqos erTianad TrTis raRac saSiSroebis<br />

molodinSi. esec Taviseburi jadoqrobaa.<br />

damaxasiaTebelia cxovelTa SerCevac: umetesad es „keTilSo-<br />

bili“ cxovelebia, magram arian, agreTve, „mSromelebic“ – Zroxa,<br />

aqlemi, saxedari; daxatuli hyavs melac, romelic misTvis, ueWve-<br />

lia, adamianur mankierebaTa simbolos warmoadgenda. 9<br />

nikos muStrebi, etyoba, cxovelebisadmi nikos siyvaruls Tu<br />

ara, interess mainc iziarebdnen: suraTebis Zveli siebi, Sedgenili<br />

maSin, rodesac mis suraTebs samikitnoebsa da sardafebSi eZebdnen,<br />

mowmobs, rom cxovelebian suraTebs yvelgan didi adgili eWira.<br />

amgvarad, am suraTebis _ qeifebi, naturmortebi, panoramebi da<br />

<br />

sakvirvelia firosmanis, an misi muStrebis, sagangebo daintereseba TeTri daTvebiT,<br />

romlebic TbilisSi, ra Tqma unda, aravis enaxa. firosmans aqvs sxva variantebic<br />

– erT-erTSi daTvi gamosaxulia TiTqmis subtropikul peizaJSi, sadac<br />

simindic aris, xexilic da xSiri mcenareulobac. aqvs erTi ucnauri suraTic:<br />

„tunguseTis mdinare emuti` TeTr daTvze nadirobis sceniT.<br />

<br />

l. gudiaSvili gadmogvcems firosmanis sityvebs: `... cxovrebaSi yvelafers<br />

ori mxare aqvs: keTili da boroti mxare. ai, TeTri Zroxa aris sinazis, simSvidis,<br />

siyvarulis simbolo... Savi xari _ Cxubobs, Rrialebs _ omia. arwivi didia da<br />

daundobeli, patara, sustsa da ubadruk kurdRels ZiZgnis. arwivi es mefis arwivia,<br />

kurdReli ki ... es me da Tqven varT.” 24


26 vaxtang beriZe<br />

scenebi peizaJis fonze, cxovelebi _ moxilvisas aRmoCndeba, rom<br />

firosmans, romelmac 45 weli gaatara TbilisSi, Seusisxlxorcda es<br />

garemo da sul Tbiliselebs xatavda. mas arc erTxel ar dauxatavs<br />

Tbilisi, misi quCebi, misi xedebi („funikuliori“ ar iTvleba – aq<br />

mTaa daxatuli, da ara qalaqi). mas hqonda moTxovnileba exata cocx-<br />

ali buneba. saqarTvelo – misi samSoblo – firosmanisTvis qalaqi ki<br />

ar aris, aramed mTebi, tyeebi da mdinareebi, sofeli, romelTanac mas<br />

akavSirebda bavSvobis mogonebebi. 10<br />

mas aqvs su raTi „kalooba qarTl-<br />

Si“, suraTebi, romlebzec glexebi arian asaxulni da isini, romlebic<br />

mis saukeTeso namuSevrebs unda miekuTvnos. 11<br />

unda movixsenioT firosmanis nawarmoebTa kidev ori jgufi:<br />

pirvels Seadgens portretebi da sxvadasxva tipis gamosaxulebani,<br />

isev im wridan adamianebisa, romelTac TviT niko da misi SemkveT-<br />

ni xvdebodnen cxovrebis gzaze. gadarCenil suraTTa raodenobiT<br />

nikos nawarmoebTa Soris am jgufs pirveli adgili uWiravs; meore<br />

jgufi „istoriul Janrs“ miekuTvneba: aq gamosaxulni arian isto-<br />

riuli pirebi da warsulis scenebi.<br />

firosmanis portretebi da „tipebi“ kvlav Cven Tvalwin gaSli-<br />

li Tbilisuri bohemis, „dabali fenebis“, magram, agreTve, wvrili<br />

burJuaziis warmomadgenelTa mTeli galereaa. qalebi gasarTobi<br />

dawesebulebebidan: „aqtrisa margaritas“ garda, „qali maraoTi“<br />

da friad vulgaruli „qali ludis kaTxiT“; ori „orTaWaleli<br />

turfa“; Semdeg – muSebi: „muSa soso“, ori sxva muSa – erTs tiki<br />

aqvs zurgze mokidebuli, meores – kasri; 12<br />

TeTrxalaTiani „mza-<br />

reuli“, „dalaqi“ (ar Semonaxula), „bavSviani ZiZa“, „mearRne“,<br />

„mebaduri“ (varianti „mebaduri kldeSi“ tretiakovis galereaSia<br />

daculi), „SeSis gamyidveli“.<br />

ai, friad popularuli „meezovec“ – moRuSuli, gaburZgnuli,<br />

Sav Tvalebs rom abrialebs da mrisxaned rom gviyurebs, aSkarad Tavi<br />

moaqvs, rogorc xelisuflebis warmomadgenels (joxic kverTxiviT<br />

<br />

baTumis xedi sruliad pirobiTia, Tundac, qalaqi Cans mxolod Sors, borcvebze,<br />

romlebic sinamdvileSi arc arsebobs. mTavari yuradReba eTmoba pirvel planze<br />

gamosaxul matarebels, zRvas, karWapebsa da gemebs, romelTa anZebze droSebi frialebs.<br />

es “kosmopolituri” peizaJi firosmanis erTaderTi suraTia, romelic Tavisi<br />

motiviT anri rusos mogvagonebs (ix. misi `senluis kunZulis xedi”).<br />

<br />

`biWi da Zroxa”, `bavSvebiani dedakaci wyalze midis”, ”glexi da misi vaJi”,<br />

`glexis qali vaJiT”, `SeZlebuli glexi”, `puris cxoba”, `dReobaze mimavali<br />

glexebi”, `mwyemsi cxvris fariT”, `mamali, dedali da wiwilebi”, `glexis gogo<br />

batiT da WukebiT” da sxv.<br />

<br />

`orTaWaleli turfebic” da es ori muSac - Sewyvilebuli, TiTqmis simetriuli<br />

suraTebia.


niko firosmanaSvili<br />

27<br />

upyria xelT). fsiqologiuri gaxsnis (aRmoCenis) mxriv, es erTi<br />

yvelaze gamomsaxvelTagania firosmanis „tipebs“ Soris.<br />

Semdeg, araCveulebrivad damaxasiaTebeli jgufi: gaberili,<br />

mrgval pirisaxiani biWi, romelsac ufrosi kintos tipuri `forma“<br />

acvia, doinjSemoyrili dgas da cdilobs gaibRinZos. am su-<br />

raTs „mdidari kintos Svils“ uwodeben (misi kostumi Semkulia, _<br />

esaa mTavari _ vercxlis qamari artyia da Zewkviani saaTic aqvs);<br />

„gogo wiTeli sahaero buStiT“ – esec mrgvali, Casuqebuli, myvirala<br />

feris samosSi gamowyobili, ra Tqma unda, is wvrili bur-<br />

Juaziidan gamosuli gamdidrebuli ojaxis Svilia, romelsac surs<br />

simdidriT ibrwyinos da aCvenos, rom gogona `sazogadoebidanaa~.<br />

misi cnoba, Tumca ukve wamozrdilisa, magram imave samosiT, Sei-<br />

Zleba firosmanis jgufur portretze `ojaxuri qeifi~. es suraTi<br />

erTaderTia, romelzec yvela moqmedi piri evropuladaa Semosili<br />

da svams ara yanwiT, aramed WiqiT. gogonaca da `mdidari kintos<br />

Svilic~, romelnic ufrosebiviT arian gamowyobilni da amdenad<br />

liliputebs mogvagoneben, komikur STabeWdilebas toveben. miuxe-<br />

davad imisa, surda Tu ara es TviTon firosmans, romelsac saerTod<br />

ar hqonda midrekileba satirisa da mxilebisaken, am SemTxvevaSi<br />

man, socialuri daxasiaTebis simwvavis TvalsazrisiT Seubralebeli<br />

saxeebi Seqmna. magram damnaSave amaSi maxvili Tvali da firos-<br />

manis, rogorc mxatvris, simarTlea. 13<br />

Semdeg: ramdenime portreti saxeliTa da gvariT cnobili<br />

pirebisa (yvela isini mikitnebi da meduqneebi arian, met-naklebad<br />

SeZlebulni). magram es portretebi fotosuraTebidanaa gadaxat-<br />

uli, an maTi mibaZviT Seqmnili (garanovis da sxvaTa portretebi).<br />

amave wres „burJuaziuli“ (ufro sworad – „wvrilburJuaziuli“)<br />

portretebisas da tipebisas SeiZleba mivakuTvnoT ramden-<br />

ime varianti (xuTi mainc) „qarTveli qalisa TariT an dairiT“,<br />

romelTac erovnuli samosi acviaT; agreTve, „virze mjdomi eqimi“<br />

da kidev ramdenime sxva; albaT, pirveli msoflio omis droindelia<br />

„daWrili meomari“ da „mowyalebis da“. rac Seexeba ilia zdan-<br />

eviCis portrets – es, ra Tqma unda, gamonaklisia. arc manamde da<br />

arc Semdeg inteligenciis warmomadgenlebi mas ar dauxatavs.<br />

gancalkevebiT dgas Zalian cnobili nawarmoebi „uSvilo mil-<br />

ioneri da Sviliani Raribi qali“ (warwera: “Милионерь бездетный;<br />

Бедная с детами”), romelic mxolod pirobiT SegviZlia davuka-<br />

<br />

SesaZlebelia imave suraTidan aris gadmosuli `qali qolgiTa da zambaxiT” -<br />

respeqtabeluri qalbatoni, romelsac uzarmazaro moduri qudi xuravs. yovel<br />

SemTxvevaSi, esec `saojaxo kampaniis” wres ekuTvnis.


28 vaxtang beriZe<br />

vSiroT ganxiluli suraTebis rigs. igi mis sxva namuSevarTagan<br />

socialuri dapirispirebis `pirdapiri~ asaxviT gansxvavdeba (ax-<br />

laxan aRvniSneT, rom firosmani arasodes ar amxelda, brals ar<br />

sdebda; poetma konstantine simonovma samarTlianad aRniSna, rom<br />

„miuxedavad jojoxeTurad Zneli cxovrebisa, is ar gasastikebu-<br />

la da Tavisi bunebiTi sikeTe ar daukargavs“), magram aq aSkarad<br />

igrZnoba sxvagvari dapirispirebac – wminda adamianuri, fsiqolo-<br />

giuri; TiTqos dasmulia kiTxva: maT Soris mainc romelia ufro<br />

bednieri.<br />

dasasrul, „istoriuli“ Tema, romelsac mivakuTvnebT liter-<br />

aturul siuJetebsac (ilustraciebs, mweralTa portretebs); misi<br />

arseboba savsebiT kanonzomieria. gavixsenoT, ra adgili uWiravs (da<br />

eWira maSinac) mwerlobas Cveni xalxis cxovrebaSi, rogori popularobiTa<br />

da siyvaruliT sargebloben mwerlebi (XIX saukunis poet-<br />

ebis bevri nawarmoebi, rusTavelsa da guramiSvilze rom aRaraferi<br />

vTqvaT, zepirad icodnen glexebmac da xelosnebmac), da rogori<br />

damokidebuleba aqvT qarTvelebs TavianTi samSoblos warsulTan<br />

da rogori SaravandiT arian mosilni erovnuli istoriis gmirebi.<br />

firosmani maT Soris yvelaze popularulebs irCevs – Tamar mefes,<br />

giorgi saakaZes, „patara kaxs“ – e.i. swored imaT, vis saxelebTanac<br />

aris dakavSirebuli saqarTvelos warsuli dideba, an erovnuli da-<br />

moukideblobisaTvis brZola. maTTanaa gaTanabrebuli rusTaveli,<br />

romelmac Tavisi poema Tamars uZRvna. firosmanma amis Sesaxeb icoda<br />

da misTvis, iseve rogorc xalxisTvis, es ori saxeli ganuyofeli<br />

iyo. mwerlobisa da istoriis moyvaruli mxatvari orives Tayvans<br />

scemda (amas adasturebdnen misi axloblebi da isini, visac masTan<br />

saubari hqonia) da xSirad ubrundeboda maTs gamosaxvas. meduqneebisTvis<br />

ki istoriis gmirebisa da samSoblos warsulis gmiruli am-<br />

bebis amsaxveli suraTebis qona pativisa da prestiJis sakiTxi iyo.<br />

yvelaze ufro cnobilia firosmanis mier daxatuli ori scena vale-<br />

rian gunias piesidan „da-Zma“, agreTve, mravalfiguriani kompozicia<br />

„giorgi saakaZe mtrebisagan ixsnis saqarTvelos“. sxva sakiTxia, ro-<br />

goria am „istoriuli“ portretebisa da kompoziciebis mxatvruli<br />

done, SeiZleba Tu ara maTi dayeneba mxatvris sxva nawarmoebTa gver-<br />

diT. pasuxi uaryofiTi iqneba – es suraTebi bevrad ufro sustia.<br />

„da–Zmis“ melodramatuli scenebi fotosuraTebis mixedviT aris<br />

Sesrulebuli, firosmanma mxolod tansacmeli da saxeebi Secvala;<br />

„saakaZesac“ fotografia udevs safuZvlad – es aris scena daviT<br />

erisTavis „samSoblodan“ (romelic dawerilia viqtorien sardus


niko firosmanaSvili<br />

29<br />

„flandriis“ qargaze), iqidan aris aRebuli kompoziciis birTvi –<br />

ficis dadeba droSis winaSe; nasesxebia calkeuli figurebic; es kia,<br />

rom firosmanma daumata sxva figurebi, peizaJi da jari. 14 erekle II<br />

gadaxatulia gavrcelebuli portretidan (cxadia, ara originali-<br />

dan, aramed agreTve fotografiidan). rusTavelisa da Tamar mefis<br />

xatvisas firosmani, ra Tqma unda, angariSs uwevda cnobil ikonografiul<br />

prototipebs. es yvelaferi aSkarad boWavda mas. igi xat-<br />

avda cocxali nimuSebis, sakuTar cxovrebiseul STabeWdilebaTa<br />

gareSe; amitomaa, rom mis istoriul personaJebs „xasiaTi“, Sinagani<br />

cxovreba ar gaaCniaT, e.i. ar gaaCniaT swored is, rac firosmanis<br />

gmirebs axasiaTebs. am suraTebSi koloritic nakleb sainteresoa,<br />

zogjer mas gemovnebac ki Ralatobs. roca calke daxata giorgi<br />

saakaZe, romlis erTaderT Zvel portrets is, aSkarad, ar icnobda,<br />

firosmani ufro Tavisuflad grZnobda Tavs; man moisurva meti damajerebloba<br />

mieniWebina portretisaTvis da saakaZes iseve Caacva, rogorc<br />

saqarTvelos zRvispira provinciis, guriis mkvidrni icvamd-<br />

nen, Tumca, rogorc cnobilia, antisparsuli, ganmaTavisuflebeli<br />

brZolebis gmirs guriasTan saerTo araferi hqonda.<br />

bevrad ufro cocxalia „uaxlesi istoriisadmi“ miZRvnili su-<br />

raTebi, anu im periodisadmi, romelic firosmanis dros jer kidev<br />

axsovdaT: es aris ori scena, dakavSirebuli ruseTis mier daRestnis<br />

aRebasTan („SeTe gzas uCvenebs Tavad bariatinskis Samilis dasaWerad“.<br />

„Samili da misi mcveli“), gansakuTrebiT ki „glexTa gaTavi-<br />

sufleba“ – erT-erTi saukeTeso firosmanis nawarmoebTagan. 15<br />

es aris, ZiriTadad, is, rac firosmanis Tematikaze SeiZleba iTq-<br />

vas, Tumca, Cven, ra Tqma unda, yvela nawarmoebi ar mogvixsenebia<br />

<br />

`samSoblo” pirvelad daidga 1881 wels, `da-Zma” 1892 wlis ianvarSi da mas Semdeg<br />

qarTuli Teatris repertuarSi rCeboda reviluciis wlebamde.<br />

<br />

Tavis erT-erT gviandel did suraTs, Cven mier zemoT ukve gakvriT moxseniebuls,<br />

firosmanma uwoda `uwindeli saqarTvelos qorwili” - es is suraTia,<br />

romelic qarTvel mxatvarTa sazogadoebas miuZRvna (mas zogjer SecdomiT uwodeben<br />

`qorwils kaxeTSi”. namdvili saxelwodeba zed suraTzevea aRniSnuli); magram<br />

mas istoriul Janrs ver mivakuTvnebT: nefe-dedoflis Sexvedris rituali - maTi<br />

msvleloba mayrionis TanxlebiT, Tofidan srola da sxva - firosmanis drosac<br />

arsebobda; es aris cocxali suraTi qarTuli soflis cxovrebidan.<br />

arsebobs cnoba, rom firosmans Seusrelebia `vefxistyaosnis” ilustraciebi<br />

- TiTqos es kedlis mxatvroba iyo, magram ar Semonaxula. rogoric ar unda yofiliyo<br />

misi Rirseba, Tu is marTlac arsebobda, es sagangebod aRsaniSnavi RirsSesaniSnavi<br />

faqtia. rogorc cnobilia, poemis gamocemis pirveli ilustraciebi,<br />

Sesrulebuli qarTveli mxatvrebis mier, Cveni saukunis 30-ian wlebs miekuTvneba.<br />

manamde arsebobda mxolod ungreli ziCis ilustraciebi (XIX saukunis 80-iani<br />

wlebisa), ufro adre ki XVII saukunis xelnawerTa miniaturebi.


30 vaxtang beriZe<br />

– danarCenebic dasaxelebul jgufebs miekuTvneba. SeiZleba davu-<br />

matoT, rom verc erTi misi Tanamedrove qarTveli mxatvari ver<br />

Seedreba firosmans Tematikis mravalferovnebiT.<br />

da mainc, suraTisa da daxasiaTebis sisrulisTvis unda aRvniSnoT<br />

ara marto is, rasac firosmani xatavda, aramed isic, ris dax-<br />

atvis survilic arasodes gasCenia, Tumca es Temebi misTvis Zalian<br />

kargad iyo cnobili da lamis yoveldRe xedavda. gana sakvirveli ar<br />

aris, rom firosmani interess iCenda TeTr daTvze nadirobisadmi,<br />

xatavda egzotikur Jirafsa da lomebs, romlebic arasodes enaxa da<br />

sruliad gulgrili darCa Zveli Tbilisis cxovrebis iseTi kolo-<br />

rituli, swored specifikurad Tbilisuri dResaswaulebisadmi da<br />

karnavalebisadmi, rogoric iyo berikaoba, yeenoba, muStikrivi, yo-<br />

Cebis Widili? (gavixsenoT sxva Tbiliseli mxatvrebi – SamSinovi,<br />

xojabegovi). esec misi mxatvruli interesebis simyaresa da mkacri<br />

TviTSemozRudvis unarze mowmobs: efeqturma, aSkarad „momgebianma“<br />

Temebma igi ver moxibles. es ukavSirdeba misi, rogorc mxat-<br />

vris, zog sxva Tvisebasac, romelTac qvemoT SevexebiT (axlaxan<br />

xom isic aRvniSneT, rom mas arc qalaqis – TviT Tbilisisac ki!<br />

– xatva ar ainteresebda). arasodes dauxatavs Tbilisuri bazari,<br />

romelic ucxoTa TvalSi qalaqis lamis yvelaze didi RirsSesaniSnaoba<br />

iyo, da imave dros, xatavda soflis taZarTa dResaswau-<br />

lebs _ dReobebs; arasodes dauxatavs qalaquri Sromis procesi,<br />

da imave dros xatavda rTvelsa da kaloobas, albaT imitom, rom<br />

iq, ara mxolod Sroma, aramed dResaswauli, romantikulobac iyo.<br />

II. firosmanis suraTisTvis erTi Sexedvac sakmarisia, rom mixvde<br />

– avtors profesiuli akademiuri ganaTleba ar gaaCnia, TviTnaswavlia.<br />

figurebi garindebulia, mouqneli, anatomiurad aras-<br />

wori; xelebi TiTqos xisaa, figurebisa da sagnebis masStaburi<br />

Tanafardoba sivrceSi TviTneburia da ar eqvemdebareba „wesebs“,<br />

perspeqtivis kanonebic xSirad irRveva.<br />

es yvelaferi marTlac asea, magram dakvirvebisas aRmovaCenT,<br />

rom mxatvris es „dauxelovnebloba“, „primitiuloba“ mis nawarmoebTa<br />

mxatvruli wyobis organulad aucilebel Tvisebad gadaiqceva,<br />

rom es Tvisebebi araTu arafers arRvevs firosmanis stil-<br />

istikaSi, aramed erTaderTi SesaZlebeli niSnebia.<br />

niko xatavda qeifs, lxins, saeklesio dReobebs. mis suraTebSi adami-<br />

anebi „dros atareben“, cekvaven, sadRegrZeloebs warmoTqvamen, mRerian<br />

kidec. da mainc, Znelia daveTanxmoT kritikos tugenxolds, TiTqos


niko firosmanaSvili<br />

31<br />

firosmans, romelmac „icoda lxinis fasi“, „kintoebis xalisiani, ar-<br />

tistuli buneba hqonda~ 25 . firosmani gamxiarulebul adamianebs ki<br />

xatavda, magram TviTon sruliadac ar iyo „mxiaruli“ mxa tvari. rac<br />

mis SemoqmedebaSi saerTod ar gvxvdeba _ es aris xma u riani da zizil-<br />

pipilebiani xalisiani kinto. piriqiT, pirvelive ST abeWdilebiT, is<br />

TavdaWerili, dinji, introspeqciuli, Sinaganad mni Svnelovani mxat-<br />

varia. marTalia igive tugenxoldi, roca ambobs, rom firosmani Tavis<br />

gmirebs zeimurobisa da seriozulobis gancdiT xatavda.<br />

TviTnaswavl mxatvarTa umetesobas itacebs gamosaxulis gad-<br />

mocema „naturalurad“, yvela wvrilmanis aRnusxviT, isini xedaven<br />

kerZos da ar ZaluZT mTelis danaxva. maTgan gansxvavebiT firosmans<br />

ar itacebs TxrobiTi detalebi, Tu es aucilebeli ar aris suraTis<br />

Sinaarsis gasagebad, an daxatulis dasaxasiaTeblad. is yovelTvis<br />

poulobda gamosaxul obieqtSi arsebiTs, ZiriTads, hqonda unari<br />

ganzogadebisa; win wamoswevda yvelaze metad damaxasiaTebels da<br />

ugulebelyofda yvelafers, rac zedmetad miaCnda Tavisi qmnilebis<br />

Canafiqris amosaxsnelad; mas SeeZlo formulamde SeekumSa suraTi.<br />

isev igive unari TviTSezRudvisa – erTi yvelaze sakvirvel Tvise-<br />

baTagani am kacisa, romelsac ara marto specialuri ganaTleba ar<br />

miuRia, aramed mxatvruli kulturis sferos gareSec iyo aRzrdili.<br />

igi yvelafers warmogvidgens dauwvrilmaneblad, lakoniurad,<br />

ubralod (ara gaubraloebulad!), koncentrirebulad. ar unda gagvikvirdes,<br />

rom mis SemoqmedebasTan gacnobisas bevrs agondeba didi ital-<br />

ieli joto; aRniSnavdnen: ufro adre rom dabadebuliyo, „freskisti<br />

iqnebodao“ 26 . yvela eTanxmeboda erTmaneTs imaSi, da savsebiT samar-<br />

Tlianadac, rom misi namuSevrebi monumenturobiT gamoirCeva, rom am<br />

mxriv man damoukideblad miaRwia imas, riskenac miiswrafoda, zogjer<br />

amaodac, XX saukunis dasawyisis bevri mxatvari. amasTan dakavSirebiT<br />

e. kuznecovi sworad, samarTlianad SeniSnavs, rom firosmanis „dro<br />

usasruloa da didebulia am usasrulobaSi... mis „qeifebs“ ara aqvT<br />

arc dasawyisi da arc dasasruli, isini maradiulni arian; misi gmirebi<br />

amovardnilni arian drois realuri msvlelobidan. isini ki ar cxov-<br />

roben, ki ar moqmedeben, aramed arseboben, usasruloni da ucvlelni...<br />

„eposebSi“ garegnuli dinamika neitralizebulia mTelis uZravi usas-<br />

rulobiT. yovelive, rac xdeba – ukve iyo da araerTxel, usasrulod<br />

meordeba. es moCvenebiTi moZraobaa, moZraoba wriulad“ 27 . swored ami-<br />

tom, rodesac firosmanis suraTebs vuyurebT, ara marto panoramebs,<br />

romlebic sxvadasxva siuJets pirobiTad aerTianebs, aramed imaTac,<br />

romlebic sruliad Cveulebrivi adamianebis Cveulebriv, „rigiT“


32 vaxtang beriZe<br />

qeifs gvixatavs, – ar gveqmneba STabeWdileba, rom Cvens winaSe Jan-<br />

ruli scenaa, erTi warmaval epizodTagani moqmed pirTa cxovrebisa:<br />

es TiTqos ganzogadebuli mxatvruli saxea am Temisa. firosmans cota<br />

aqvs TxrobiTi suraTi, romelTa Sinaarsi mxolod imiT iyos Semofar-<br />

gluli, rac am wuTs xdeba – es namuSevrebi erTgvarad „amovardnilic“<br />

aris misi Semoqmedebis saerTo suraTidan. 16<br />

Tanamedrove mxatvarTa umetesobisagan gansxvavebiT, firosmani<br />

Tavis suraTebs bazrisTvis (gasayidad) ar qmnida. man TiTqmis yovelTvis<br />

icoda, sad iqneboda moTavsebuli misi suraTi, rogori iqne-<br />

boda pirobebi maTi TvaliT aRsaqmelad (imas, rom isini garkveuli<br />

adgilisTvis iyvnen gankuTvnilni, mowmobs Sewyvilebuli suraTebi,<br />

magaliTad, „orTaWalis turfebi“ da sxv.). zemoT aRvniSneT, rom es<br />

suraTebi gansazRvruli anturaJis ansamblSi iyo CarTuli, viTarca<br />

duqanSi mimdinare moqmedebis aqtiuri „Tanamonawileni“. magram interierTan<br />

kavSiri ara marto suraTis Sinaarsis wyalobiT myardebo-<br />

da, aramed maTi formalur-esTetikuri niSnebis mixedviTac, swored<br />

maTi monumenturobis gamo, rac Seesatyviseboda maTs daniSnulebas–<br />

SeemkoT sazogadoebrivi xasiaTis mqone saTavsi. „SeiZleba eWvi ar<br />

Segveparos, – me kvlav vimowmeb e.kuznecovis savsebiT samarTlian dakvirvebas,<br />

– rom naxevrad Cabnelebul, dabalWerian, sagrZnoblad Ca-<br />

ketil (umetesad sardafi) sadgomebSi, navTis lampebis, an sanTlebis<br />

mkrTal, mocimcime Suqze, romelic speqtris wiTel kidesTan Zlier<br />

iyo Sereuli, firosmanaSvilis suraTebi sul sxvagvarad aRiqmeboda<br />

(da bevrad ufro „maxvilad“), vidre Tanamedrove muzeumebis Cveul da<br />

TiTqos ufro xelisSemwyob pirobebSi. es niSandoblivia, imitom, rom<br />

mxolod dazgur suraTs esaWiroeba „idealuri“ pirobebi, monumen-<br />

turs swored is, romelTaTvisac konkretulad Seiqmna igi“ 28 .<br />

rogor agebs Tavis suraTebs firosmani?<br />

uwinares yovlisa, mas aqvs suraTebi yovelgvari sivrcis gareSe,<br />

sadac moqmedi pirni sasuraTo sibrtyesTan arian miWeWyil-<br />

ni, rogorc bareliefze, ukan ki, iqve, CamoSvebulia „farda“ – es<br />

xan xeluxlebeli Savi muSambaa, xan msubuqad Seferadebuli foni;<br />

zogjer suraTis qvemo nawilSi, CarCosTan, odnav miniSnebulia mo-<br />

<br />

aseTia, magaliTad, naklebad cnobili xelmowerili suraTi saqarTvelos xelovnebis<br />

saxelmwifo muzeumSi - `xilis duqanSi”, sadac dawvrilebiT aris naCvenebi<br />

Taroebze dalagebuli sxvadasxvanairi xili - TviT gaWrili sazamTroc ki, am<br />

fonze ki naCvenebia, rogor awvdis daxlidari xiliT savse parks duqanSi Sesul<br />

qalbatons. mas axlavan patara biWi, erTi patara da erTi monadire ZaRli; aseTia,<br />

agreTve, suraTi, romelic gvixatavs sanitaruli inspeqtoris misvlas duqanSi. mas<br />

aweria: `axali bazarniki qali”.


niko firosmanaSvili<br />

33<br />

„giorgi gandegili“. muSamba, zeTi, 115X86 sm. sxm.


34 vaxtang beriZe


niko firosmanaSvili<br />

35<br />

„qeifi vazis talaverSi“. muSamba, zeTi, 139X112 sm. sxm.<br />

gv. 34 (zemoT). „viris xidi“. muSamba, zeTi, 93×117 sm. sxm;<br />

(qvemoT). „ojaxuri arifana (pikniki)“. muSamba, zeTi,<br />

71.5×104 sm. sxm;


36 vaxtang beriZe<br />

„naturmorti Saqris TaviT“. Tunuqi, zeTi, 55X62sm.mirzaani,<br />

firosmanis muzeumi.<br />

„naturmorti“ (gaumarjos purmarilian kacsa). Tunuqi, zeTi,<br />

36X73 sm. sxm.


niko firosmanaSvili<br />

37<br />

„naturmorti“ (didi naturmorti). muSamba, zeTi, 102X135 sm. sxm.<br />

„deda Rori goWebiT“. muyao, zeTi, 80X100 sm. sxm.


38 vaxtang beriZe<br />

„Sveli peizaJis fonze“. muyao, zeTi, 98X71 sm. sxm.


niko firosmanaSvili<br />

39<br />

„daTvi mTvarian RameSi“. muSamba, zeTi, 100X80 sm. sxm.


40 vaxtang beriZe<br />

„Jirafi“. muyao, zeTi, 138X112 sm. sxm.


niko firosmanaSvili<br />

41<br />

„mjdomare yviTeli lomi“. muyao, zeTi, 99X80 sm. sxm.


42 vaxtang beriZe<br />

„kaloze“. muyao, zeTi, 72X100 sm. sxm.<br />

„mamali da krux-wiwila“. muyao, zeTi, 66.5X77 sm. sxm.


niko firosmanaSvili<br />

43<br />

„wyalze mimavali bavSvebiani qali“. muSamba, zeTi, 111X92 sm. sxm.<br />

„Sveli nukriT wyalze“. muyao, zeTi, 74.5X97 sm. sxm.


44 vaxtang beriZe


niko firosmanaSvili<br />

45<br />

„meTevze (wiTel perangSi)“. muSamba, zeTi, 111X90 sm. sxm.<br />

gv. 44 „meezove“. muSamba, zeTi, 105X46 sm. sxm.


46 vaxtang beriZe<br />

„giorgi saakaZe ixsnis saqarTvelos mtrebisagan“. muSamba, zeTi,<br />

120X180 sm. sxm.<br />

„aqimi virze“. muyao, zeTi, 80X100 sm.


niko firosmanaSvili<br />

47<br />

„Tbilisis funikuliori“. muSamba, zeTi, 112X90 sm. sxm.<br />

„kaxeTis matarebeli“. muyao, zeTi, 70X140 sm. sxm.


48 vaxtang beriZe<br />

„sviri“. muSamba,zeTi, 63X97 sm. sxm.<br />

„wm. giorgis dReoba bolnisSi“. muyao, zeTi, 72X263 sm. sxm.<br />

„paraklisi soflad“. muyao, zeTi, 72X140 sm. sxm.


niko firosmanaSvili<br />

49<br />

qmedebis adgili – iataki, mcenareebi; ufro metic, xandaxan mTe-<br />

li fonic mcenareebiTaa dawerili; magram iqmneba STabeWdileba,<br />

rom mxatvars arc ucdia Seeqmna siRrmis efeqti, TiTqos balaxi,<br />

lerwi, venaxi fardaze iyos daxatuli, msgavsad fotoatelies<br />

fonebisa; aseTia calke gamosaxul figuraTa umetesoba („meezove“,<br />

„mzareuli“, „qali maraoTi“, „qali zambaxiTa da qolgiT“, „or-<br />

TaWalis turfebi“, „aqtrisa margarita“, „glexis qali vaJiT“,<br />

„SeZlebuli glexi“, „virze mjdomi eqimi“, „virze mjdomi biWi“),<br />

saxelganTqmuli jgufi „uSvilo milioneri da bavSvebiani Raribi<br />

qali“, cxovelTa suraTebis umetesoba (yvelaze damaxasiaTebeli<br />

nimuSia „Savi taxi“, romelic TiTqos uhaero sivrceSia naCvenebi),<br />

naturmortebi (magaliTad, „didi naturmorti“).<br />

arsebiTad aseve savsebiT brtyelia upeizaJo „qeifebic“. aq mTe-<br />

li sivrce ganizomeba magidis siRrmiT da wvrili zoliT magidis<br />

win („xuTi Tavadis qeifi“, „malaknebis qeifi“, qeifi „vazis talaverSi“,<br />

„daTiko zemelTan“); Tanac, sibrtye fiqsirebulia magidis<br />

ucvlelad frontaluri mdebareobiT; figurebi TiTqos bare-<br />

liefur frizs Seadgenen.<br />

bunebis fonze gaSlili suraTebi orgvaria: zogierTSi mkaf-<br />

iod aris gamoyofili wina plani, sadac SedarebiT didi masStabiT<br />

aris warmodgenili sakuTriv Tema, suraTis ZiriTadi birTvi (umravles<br />

SemTxvevaSi, es gaSlili sufra da masTan msxdomi moqeifeni<br />

arian); sxva yvelaferi – peizaJi damatebiTi scenebiTa da fig-<br />

urebiT – TiTqos „axlavs“ am birTvs; aseTi suraTebia „krwanisi“,<br />

„qeifi rTvelSi“, „sami Tavadis qeifi mindvrad“, „begos kampania“<br />

da sxv. sxvebSi ar aris aseTi gamoyofili dominanti, suraTis Si-<br />

naarsi TiTqos gafantulia Tanabari mniSvnelobis mqone jgufebad,<br />

yovelTvis konkretuli amocanis Sesabamisad: „wm.giorgis dReoba<br />

bolnisSi“, „viris xidi“, „rTveli“, „nadiroba Savi zRvis napiras“;<br />

„kaxeTis eposi“ TiTqos Sualeduria maT Soris.<br />

ama Tu im suraTis kompoziciuri agebis calkeul niSanTa miuxe-<br />

davad, yvelaSi TiTqos ori sawyisis Sejaxeba igrZnoba; sagnebis<br />

gadmocemisas – sibrtyiTobisa da moculobiTobisa, sivrcis gadmocemisas<br />

– kvlav sibrtyiTobisa da siRrmisa; xolo TviT sivr-<br />

cis agebisas – Tanaarseboba, Tu SeiZleba iTqvas, „sisworisa“ da<br />

„usworobisa“. TvalsaCino magaliTad Tavdapirvelad gamogvadgeba<br />

„baTumi“, sadac matarebeli pirvel planze naCvenebia rakursiT,<br />

igi diagonalurad moemarTeba siRrmidan „Cvenken“, sxva yvelaferi<br />

ki – qalaqis saxlebis saxuravebi, zRva Tavisi karWapebiTa da nave-


50 vaxtang beriZe<br />

biT – Tavisi horizontalebiT, sibrtyes „ganamtkicebs“.<br />

ra Tqma unda, firosmanma mSvenivrad icis, rom Soreuli sagnebi<br />

sididiT ufro patarebi Cans, vidre axlomdebareni – Cveulebriv,<br />

is maT asec xatavs; igi savsebiT flobs amoburculi zedapiris gad-<br />

mocemis saidumlobas – ix. didi da mcire doqebi bevr suraTSi,<br />

sadac moculoba iluziurad aris naCvenebi Suq–Crdilis grada-<br />

ciiT, ix.agreTve adamianTa zogi figura da cxovelebi, romlebic<br />

moculobiTad arian modelirebulni; mas SeuZlia da uyvars kidec<br />

Cveneba horizontze an borcvebze mdebare soflebis, siRrmeSi Sema-<br />

vali mdinarisa da gzisa, da am gzaze mimavali figurebisac; xSirad<br />

mimarTavs rakurss moCardaxuli urmis an cxovelebis gadmocemisas<br />

(„iremi Tavisi bRartiT“, orive cxeni suraTSi „yaCaRma cx-<br />

eni moipara“); sworad xatavs rakursiT terfs, rasac ver axerxebs<br />

TviTnaswavlTa umetesoba da rac ucxoa xalxuri xelovnebisTvis<br />

(„meezove“, garanovis portreti, „mzareuli“); dasasrul – amas<br />

qvemoT davubrundebiT – Soreuli planebis gadmosacemad arsebiT<br />

rols feradovani da ferweruli gadawyveta TamaSobs, Tumca mis<br />

suraTebSi ar igrZnoba haeris garemo, sfumato.<br />

amitom gaubraloeba iqneba, Tu daviwyebT mtkicebas, TiTqos firos-<br />

manis peizaJebiani suraTebi mxolod sibrtyiTia da meti araferi. am<br />

suraTebSi imdeni sivrce da siRrmea, ramdenic mxatvars esaWiroeba<br />

yovel calkeul SemTxvevaSi siuJetis gasaSlelad, garemos xasiaTis<br />

gadmosacemad, kompoziciis asawyobad da, SeiZleba iTqvas, Sesaferi-<br />

si ganwyobilebis Sesaqmnelad. amis mSvenieri magaliTebia: „glexTa<br />

gaTavisufleba“, 17 misi erTi saukeTeso suraTTagani, Sors mimavali<br />

gziT, ramdenime wyebad ganlagebuli sofluri saxlebiT; „sami Ta-<br />

vadis qeifi“, safexurebad siRrmeSi Semavali terasebiT; „uwindeli<br />

saqarTvelos qorwili“, didi „panoramebi“, naklebad cnobili „lxini<br />

qarTlSi“, perspeqtivaSi naCvenebi soflis saxlebiT da uamravi xalx-<br />

iT (am masas firosmani warmogvidgens erTian blokad, rogorc amas<br />

Sua saukuneebis freskebSi vxvdebiT: pirvel rigebSi mTliani figure-<br />

bia TaviT fexamde, ukan mxolod Tavebis konturebis ganmeoreba).<br />

da mainc, firosmanis xedva (ara marto xsenebul usivrco suraTebSi,<br />

aramed peizaJebian kompoziciebSic), ra Tqma unda, „sibrtyiTia“.<br />

ara mxolod uklebliv yvela magida, romelTac moqei-<br />

feni usxedan, aramed yvela sxva „sayrdeni“ elementic, romelTa<br />

SemweobiTac igeba rTuli kompoziciebi, naCvenebia frontalurad<br />

an sruli profiliT, isini swored sibrtyis fiqsacias axdenen:<br />

<br />

am suraTs xSirad sxva saxeliTac ixsenieben: „didmarxva saqarTveloSi”.


niko firosmanaSvili<br />

51<br />

Senobebi (firosmani, Cveulebriv, aCvenebs or fasads, anu isini<br />

kuTxeSi dganan, magram orive fasadis karnizebi horizontaluria),<br />

aseTia xidebi, navebi, karWapebi, mTavari ki is aris, rom TviT mo-<br />

qmedeba warmoebs an erT – wina – sibrtyeze an, Tu suraTSi bevri<br />

jgufia, paralelur sibrtyeebSi; aseve moZraoben, mcire gamonaklisebis<br />

garda, cxovelebic; moqmedi pirebi yovelTvis ar iyene-<br />

ben perspeqtiul kulisebs (zemoT rom movixsenieT), mag., siRrmeSi<br />

Semaval gzebs – Tu vinme maT gaswvriv mainc moZraobs, xSirad isini<br />

carielia, zogjer ki maT hkveTen figurebi, romlebic sasuraTo si-<br />

brtyis paralelurad arian mobrunebulni (motrialebulni). 18<br />

damaxasiaTebelia, rom amoburculi, e.i. moculobiTi, modeli-<br />

rebuli formebic da „brtyeli“ gadmocemac ara marto sxvadasxva<br />

suraTSi, aramed erTsa da imaveSic gvxvdeba, isini Tanaarseboben.<br />

ai, magaliTad, „qali, romelsac ludis kaTxa uWiravs“: misi sakmaod<br />

farTo, moculobiT gadmocemuli biusti sruliad brtyel ka-<br />

bas uerTdeba; wyalTan misuli Sveli brtyelia, TiTqos muyaosgan<br />

gamoWrili, „goWebiani deda Rori“ ki friad moculobiTia; xuTi<br />

moqeife Tavadi da „begos kampaniis“ monawileni gabrtyelebulni<br />

arian (zogi figura – erTiani Savi laqaa), sami moqeife Tavadis<br />

sxeulebi ki TvalsaCinod modelirebulia; xolo wyalze mimavali<br />

glexis qali, Tumca misTvis gankuTvnili sivrce mcire siRrmis-<br />

aa, modelirebulia ara zogadad, erTiani blokis saxiT, rogorc<br />

nikos sxva figurebis umetesoba, aramed faqizi gradaciebiT; aseve<br />

„gamoZerwilia“ zogi xec (ix., magaliTad, „daTvi mTvarian Rames“).<br />

gansakuTrebiT niSandoblivia firosmanis suraTebSi sxvadasx-<br />

va „usworoba“, ase vTqvaT, „darRvevebi“. niko icnobs sivrcisa<br />

da sagnebis gadmocemis ZiriTad wesebs da yovel nabijze „fexqveS<br />

Telavs“ maT. perspeqtivis kanonebi man, ra Tqma unda, ar icoda. ar<br />

icoda, rom arsebobs „Tavmoyris wertili“ horizontze; amitom magidebis<br />

paralelepipedebi – misi suraTebis erTi mTavari atribut-<br />

Tagani, xan ukuperspeqtivaSia<br />

naCvenebi, xan aqsonometriulad, da<br />

yovel sagansa da nagebobas sakuTari perspeqtiva aqvs. magram rogorRa<br />

avxsnaT sagnebisa da figurebis masStabTa sruliad „Tavisuf-<br />

ali“ urTierTSefardeba? „kaxeTis eposSi“ zogi Soreuli, borcvze<br />

mdgomi figura ufro didia, vidre axlo mdgomebi, xolo moqeife<br />

Tavadebis gverdiT mdgari msaxuri maTze ufro mcire masStabiT<br />

aris naCvenebi; an gavixsenoT abra „Распивочно и на вынос~ – tiki<br />

<br />

ra Tqma unda, sibrtyis fiqsirebas warwerebic uwyobs xels, gansakuTrebiT<br />

iseTebi, rogoricaa `begos kampania~ - samstriqoniani, TiTqos sagangebod, demonstraciulad,<br />

lozungiviT `gamofenili~ TvalsaCino adgilas.


52 vaxtang beriZe<br />

ara marto xarebze, aramed saxlebzec bevrad didia; „rTvelSi“ ki<br />

mtevnebi adamiansac aRemateba; „svirSic“ gansxvavebuli masStabis<br />

adamianebi moqmedeben – mTavari personaJebi, e.i. portretulad<br />

gamosaxuli SemkveTni, ufro didebi arian, vidre imave planSi gan-<br />

Tavsebuli „damxmare“ pirebi.<br />

es rom SemTxveviTi ar aris, ueWvelia. amas adasturebs Tundac<br />

zemoT damowmebuli moTxroba erTi SemkveTisa, romelic nikosgan<br />

tikisa da xarebis zomis Secvlas moiTxovda. mxatvari ara marto ar<br />

daeTanxma, aramed protestis niSnad samuSao miatova. es ki mowmobs,<br />

rom suraTSi daxatuli ama Tu im figuris sidide misTvis „sulerTi“<br />

ki ar iyo, aramed garkveul Canafiqrs ukavSirdeboda da winaswar iyo<br />

mofiqrebuli. magram es am moTxrobis gareSec naTelia. amaze metyve-<br />

lebs TviT suraTebi. TiTqmis yovelTvis amgvari „darRveva“ ama Tu<br />

im sagnis azrobriv mniSvnelobas, ama Tu im sagnis, figuris funqcias<br />

ukavSirdeba. aseve iyo Sua saukuneebis reliefebsa da xalxuri Semoqmedebis<br />

nimuSebSi, kerZod, saqarTveloSic: gamoyofili da xazgasmulia<br />

is, rac yovel mocemul suraTSi yvelaze metad mniSvnelova-<br />

nia misi azrisa da Sinaarsis gasaxsnelad: tiki Rvinis sardafis<br />

abraze, mtevnebi „rTvelSi“; xolo Tavadebisa da msaxuris Sefarde-<br />

baSi, arsebiTad, igive principi vlindeba, romelic jer kidev Zveli<br />

aRmosavleTis xelovnebaSi moqmedebda; mbrZanebelni erTi masStabiT<br />

ixatebodnen, sxvebi – sxva masStabiT, Tumca firosmanTan es gaTiSva<br />

arc iseTi mZafria, rogorc iq.<br />

rogor agebs firosmani kompozicias?<br />

e. kuznecovi, firosmanis „sofluri“ suraTebisa da „eposebis“<br />

ganxilvisas, gamoTqvams azrs maTi „gaTiSulobis“ Sesaxeb: „yovel<br />

maTgans aRviqvamT, rogorc uzarmazari suraTis monakveTs... moq-<br />

medeba maTSi sruliad Tavisuflad vrceldeba, igi ki ar mTavrdeba,<br />

aramed wydeba. TiTqos mxatvars muSamba aRar eyo... da iZulebuli<br />

gaxda Seewyvita muSaoba; xolo SesaZlebloba rom hqonoda, si-<br />

cocxlis grZelze ugrZesi xazi gagrZeldeboda“ 29 . es azri savsebiT<br />

samarTliania firosmanis epikuri suraTebis mimarT.<br />

magram es srulebiTac ar niSnavs, rom isini cxovrebidan Sem-<br />

TxveviT amoglejili fragmentebis STabeWdilebas stoveben, rom<br />

maT arc dasawyisi gaaCniaT da arc bolo; piriqiT, yvela suraTi<br />

kompoziciurad dasrulebulia. am mxrivac firosmans iSviaTi intuicia<br />

hqonda. alRo mas yovelTvis karnaxobda, rogor aego mra-<br />

valmonakveTiani suraTi, rogor ganeTavsebina maxvilebi, rogor<br />

gaewonasworebina sxvadasxva nawili da mTavari: rogor gamoesaxa,


niko firosmanaSvili<br />

53<br />

kompoziciis saSualebiT, nawarmoebis umTavresi azri.<br />

ai, Tundac „rTveli“ (misi sigrZe TiTqmis 3,5 metria): erTi<br />

SexedviT SeiZleba mogveCvenos, rom suraTi metismetad gadatvir-<br />

Tulia; pirveli, rac Tvals xvdeba – uzarmazari mtevnebis daxvave-<br />

baa, isini avseben, xeTqaven kadrs da TiTqos misi CarCodan iRvrebian.<br />

– es marTlac vazis samefoa, yurZnis dReoba, da kompoziciac xazs<br />

suraTis swored am ZiriTad azrs usvams; sxva yvela da yvelaferi<br />

– sxvadasxva adgilas mofusfuse adamianebi, datvirTuli uremi,<br />

e.i. yvela moqmedi piri da maTi moqmedeba TiTqos vazidan, venaxidan,<br />

mtevnebidan momdinareobs, yovelive maT emorCileba. dakvirvebisas<br />

imasac aRmovaCenT, rom suraTs garkveuli ConCxic aqvs, romelic<br />

odnavac ar arRvevs moqmedebis srul Tavisuflebasa da bunebriobas.<br />

SemTxveviT xom ar mouTavsebia mxatvars qvemoT, suraTis centrSi,<br />

ori didi gogra, romlebic erTbaSad ipyroben yuradRebas, marcxena<br />

kuTxeSi ki tikis muqi, CarCos mier gadakveTili silueti; es sagnebi,<br />

xesTan, xarebTan da uremTan, qvevrebis mwkrivsa da sawnaxelSi mdgom<br />

mamakacebTan erTad, qmnian mTeli kompoziciis myar CarCos; arc is<br />

aris SemTxveviTi, rom xididan, romelic zustad Sua RerZzea mo-<br />

Tavsebuli, simetriulad miemarTeba erT mxares mdinare, meore mx-<br />

ares ki – biliki; arc is, rom venaxisa da xeebis mTeli daburuli<br />

mwvane masivi gayofilia sam „blokad“, maT Soris ki „sulmosaTqme-<br />

lad“ datovebulia cezurebi, rom daxvaveba qaosuri ar gaxdes.<br />

gavixsenoT, rogor „sazeimo“ garemocvas uqmnis mxatvari „svir-<br />

Si“ mTavar gmirebs, romelnic sufras usxedan suraTis centrSi. aq<br />

ara marto venaxia fonad, aramed ori mZlavri xis tanic, romle-<br />

bic kraven aqeT-iqidan kompozicias, magidis win ki ori simetriuli<br />

qvevri, romlebic aq sagangebod aris moTavsebuli, rogorc mTa-<br />

vari atributebi.<br />

ai, „uwindeli saqarTvelos qorwili“: mTis ferdi daqanebulia<br />

marcxnidan marjvniv, rac karnaxobs suraTis diagonalur ganviTare-<br />

bas; amis Sesabamisad, ori dapirispirebuli jgufi ganlagebulia or<br />

doneze: marcxena – maRla, marjvena –dabla, da rogor Seucdomlad,<br />

bunebrivad ewerebian maT Soris, am diagonalze, yalyze Semdgari cxeni<br />

da mxedari, romelic Tofs isvris – es absoluturad aucilebeli<br />

rgolia, romlis gareSec kompozicia nawilebad daiSleboda. amave<br />

dros, firosmani arc imas iviwyebs, rom marcxena Senobis didi masa<br />

gaawonasworos marjvniv moTavsebuli eklesiiTa da koSkiT borcvze.<br />

`viris xidi”. erTi cicqna figurebi, mcire jgufebi da sagnebi.<br />

suraTi ki mTliania; mas aqvs myari RerZi – Tavisufali are sura-


54 vaxtang beriZe<br />

Tis SuaSi, guburiTa da ciT (isini ar arian erTmaneTisgan gamoyo-<br />

filni), dublirebuli xiT. simetriulad „Camketni“ – duqani da<br />

talaveri, romelTa kideebi odnav aris CamoWrili CarCoTi. yvela<br />

calkeuli nawili rogorRac erTmaneTs ukavSirdeba rogorc Sveulad,<br />

ise horizontalurad: navi wina planze; verZi – xidi, zed mi-<br />

mavali viriT; figurebis mwkrivi: mocekvave – mearRne – ori laqia<br />

– meore mocekvave; duqani – gaSlili sufra mis win – meore navi<br />

– sami memusike – talaverSi moqeifeni; TeTri Rrublebis parale-<br />

luri zolebi – frTagaSlili Citebi. msgavsi kavSiri SegviZlia<br />

davadginoT Sveuladac. amgvarad, gamodis, rom suraTis yvela mravalricxovan<br />

komponents –adamianebs, Senobebs, cxovelebs, mcenareebs<br />

– zustad aqvs miCenili maTTvis gankuTvnili adgilebi. adgi-<br />

lidan veravis da verafers daZrav.<br />

„bolnisis dReobasa“ da „kaxeTis eposSi“, firosmanis yvelaze<br />

„panoramul“ suraTebSi, sadac „samyaros usasruloba“ yvelaze<br />

metad igrZnoba, aseTive dasrulebuloba da gawonasworeba SeimCneva.<br />

pirvel amaTganSi Tvals Tu gavadevnebT ZiriTadi masebis ga-<br />

nawilebas (Zarcvis scena – nangrevebi – cxvris fara – eklesia da<br />

momlocvelTa karvebi – sami saxli marjvniv – samkuTxa borcvi<br />

moqeifeebiT, uremi mlocvelebiT – xidamde da wisqvilamde) _ es<br />

yovelive erTi jaWvis rgolebia; “kaxeTis eposSi“ sakvirveli is<br />

aris, rom sami Tavadis jgufi, romelic TiTqos Tavisi mdebare-<br />

obiTac da masStabiTac mowyvetilia suraTis danarCen nawils,<br />

sinamdvileSi kompoziciis aucilebel nawils warmoadgens, uim-<br />

isod igi dairRveoda.<br />

imis mSvenieri magaliTi, Tu rogor emsaxureba kompoziciis<br />

ageba ideis mkafio ganxorcielebas – „arwivi da kurdRelia“. mta-<br />

cebeli frinveli, romelic firosmanisTvis zogadad Zaladobas<br />

ganasaxierebs, kidiT kidemde avsebs sasuraTo sibrtyes da Tavisi<br />

uzarmazari Savi frTebiT CarCos ebjineba – TiTqos es saSineli,<br />

uZleveli boroteba mTel dedamiwas, mTel qveyanas moicavs.<br />

aseve, gana maxvil kompoziciur alRos ar mowmobs saxelgan Tqmuli<br />

„Sveli“, sadac ori xis Sveuli tani cxovelis amayad Se marTuli Ta-<br />

vis ukan aris moTavsebuli? an jgufebis ganawileba da maTi Sefardeba<br />

peizaJTan „glexebis gaTavisuflebaSi“? an moparuli cxenis, mxedrisa<br />

da kldis xazebis SeTavseba suraTSi „yaCaRma cxeni moipara“.<br />

ra Tqma unda, firosmans aqvs sakmaod elementaruli kompo ziciebic,<br />

Tundac calkeuli figurebis umetesoba („uSvilo milio-<br />

neri“) da cxovelebis gamosaxulebebic (mravali qeifi neitralur


niko firosmanaSvili<br />

55<br />

fonze), magram es mainc ar cvlis daskvnas imis Taobaze, rom firosmani<br />

dauflebuli iyo kompoziciis saidumloebas, rom misi namu-<br />

Sevrebi am mxrivac gaazrebulia; 19 rom aRaraferi vTqvaT imis Taoba-<br />

ze, „elementaruloba“ TviT suraTebis SinaarsiT iyo nakarnaxevi.<br />

da mainc, es ar aris mTavari firosmanis SemoqmedebaSi. firos-<br />

manis Taviseburebas Seadgens ara marto, da ara imdenad, sivrcis<br />

Taviseburad ageba da moculobaTa gadmocema, ara, erTi mxriv, `Ta-<br />

visebureba~, da meore mxriv, figurebis erTgvari gaSeSebuloba –<br />

rac bevr TviTnaswavl mxatvars axasiaTebs, Tumca isini mis qmnile-<br />

baTa arsebiTi maxasiaTeblebia. aseTi niSnebi sxva TviTnaswavl<br />

mxatvrebTanac SegviZlia aRmovaCinoT. mis umTavres Taviseburebas<br />

Seadgenen: a) mis mier adamianis interpretacia; is ganwyobileba,<br />

romelsac igi Tavis suraTebSi qmnis; b) misi koloriti.<br />

sjobs isev „qeifebiT“ daviwyoT. am mxriv es suraTebi Zalian tipuria.<br />

ai, erTi ukeTesTagani am jgufis suraTTa Soris – „krwani-<br />

si“. fons qmnis Ramis ca da mTvare, mwvane mdelo, ufro sworad<br />

– ferdi, romelic tyiT mTavrdeba, mdinare, tba(?); suraTis birT-<br />

via TeTri sufriT dafaruli magida, romelic, Cveulebisamebr,<br />

frontalurad aris naCvenebi wina kidesTan. mTavari moqmedi pirebi<br />

rvani arian: erTi, marcxniv, fexze mdgomia, sxvebi sxedan; marjvniv,<br />

cota ukan, sami memusike dgas. sufrasTan msxdomi moqeifeni da me-<br />

musikeni, romelnic maTTvis ukraven da TiTqmis yovelTvis aseTive<br />

SefardebiT arian warmodgenilni, es ukve SemuSavebuli „mizansce-<br />

naa“, romelic bevr suraTSi meordeba. 20<br />

moqeifeni magidis iqiTa<br />

mxares arian moTavsebulni, piriT mayureblisken, rogorc Zvel<br />

„saidumlo serobebSi“. firosmani iSviaTad xatavs TiTo figuras<br />

magidis gverdebTanac. yoveli figura warmodgenilia gancalkevebiT,<br />

TiTqmis yovelTvis frontalurad; isini erTmaneTs ar fara-<br />

ven da ar hkveTen, rva+sami garindebuli vertikali, ganawilebuli<br />

mkacri ritmiT, romelsac kidev ufro mkafiod avlens tansacmlis<br />

Ria feris detalebi, gansakuTrebiT ki Savi, erT xazze Camwkrive-<br />

buli, boTlebis vertikalebi. figurebs erTmaneTTan urTierToba,<br />

kontaqti ara aqvT, yoveli maTgani damoukideblad mogvmarTavs<br />

<br />

niSandoblivi magaliTi: `sahaero buStiani gogo” (xelovnebis saxelmwifo<br />

muzeumSi) - erTaderTi figura `cariel” fonze. garkveuli TvalsazrisiT, aq<br />

kidev ufro metad sagrZnobia mxatvris utyuari kompoziciuri alRo: figuris<br />

`dayeneba” (misi adgili suraTis sibrtyeze), farTo qamris, farTofarflebiani<br />

wvetiani qudis, sahaero buStisa da peplis saWeri badis ganlageba, am elemetTa<br />

urTierTSefardeba - yvelaferi am alRos mowmobs.<br />

<br />

varianti: moqeife Tavadebi da maT gverdiT morCilad mdgomi msaxuri-glexi.


56 vaxtang beriZe<br />

pirdapir Cven, mayureblebs, TiTqos gulisxmoben, rom maT pirisp-<br />

ir, oTaxis realur sivrceSi, maTi partniorebi imyofebian.<br />

ai, es aris arsebiTi niSani firosmanis yvela „qeifisa“, rac maT<br />

Janruli scenis xasiaTs ukargavs da Tavisebur reprezentaciulobas<br />

aniWebs. sul sxva garemos, firosmanis gmirebis sul sxva xasiaTisa<br />

da sxva sulieri donis miuxedavad, isini „sazeimod“ warmogvidgebian,<br />

iseve rogorc Zveli freskebisa da mozaikebis istoriuli person-<br />

aJebi, dawyebuli adreqristianuli xanis bizantiuri portretuli<br />

jgufebiT da damTavrebuli XVI-XVII saukuneebis pawawina qarTuli<br />

eklesiebis feodalTa portretebiT. ra Tqma unda, isini uSualo na-<br />

Tesaobas swored am ukanasknelebTan amJRavneben.<br />

figurebi ara marto garindebuli da ieratikulia; isini indivi-<br />

duri daxasiaTebis, moZraobisa da Jestebis mxrivac naklebad arian<br />

diferencirebulni. erTsa da imave suraTSi firosmani ramdenime-<br />

jer imeorebs miyolebiT erTsa da imave Jests (idayvSi moxrili,<br />

zeaweuli xeli, romelsac RviniT savse yanwi uWiravs) – da amiTac<br />

mogvagonebs freskul portretebs, sadac mwkrivad mdgom qarTvel<br />

mefeebsa da feodalebs xelebi vedrebiT aqvT apyrobili. Jestis<br />

funqcia sul sxvaa, sruliad ar aris ise „amaRlebuli“, rogorc<br />

freskebSi, magram aseTi xazgasmuli erTgvaroba, elementTa gan-<br />

meoreba xels uwyobs iseTsave pirobiTobas da sazeimo ganwyobas,<br />

iseve, rogorc saxeebis seriozuli, daZabuli gamometyveleba –<br />

TiTqos yvelani ganmsWvalulni arian SegnebiT imis mniSvnelobisa,<br />

rac xdeba. mkafio magaliTia amisa „sami Tavadis qeifi“. 21<br />

mediduroba, mniSvnelovneba, monumenturoba axasiaTebs firos-<br />

manis bevr calke gamosaxul personaJsac – „meezoves“, „mzareuls“,<br />

„glexs Tavis vaJTan“ da TviT cxovelebsac ki. ukve vTqviT, zemo-<br />

qmedebis rogori Sinagani Zala aqvT „Jirafs“, „Svels“, lomebs,<br />

idumal „daTvs mTvarian Rames“.<br />

da kidev erTi zemoT ukve moxsenebuli Tviseba mxatvrisa, Tviseba,<br />

romelic imave mimarTulebiT moqmedebs – lakonizmi, zog SemTxveva-<br />

Si ukiduresic ki, sruli ugulebelyofa gasarTobi da gamamSvene-<br />

beli detalebisa; orTaWalis turfebi naCvenebi arian yovelgvari<br />

anturaJis gareSe, Sav fonze, TeTr zewarSi gaxveulni, xolo Citebi<br />

da yvavilebi maT fexebTan imitom aris damatebuli, rom mxatvari<br />

<br />

SesaZlebelia, am Tvisebebsac miewerebodes, rac zemoT aRvniSneT firosmanis<br />

Tematikis ganxilvisas - is, rom mas arasodes ar dauxatavs yeenoba, berikaoba,<br />

krivi - rogorc Cans, firosmanis dinji, gawonasworebuli xelovnebisaTvis ucxo<br />

iyo es Wrel-Wrulad aferadebuli, xmauriani scenebi.


niko firosmanaSvili<br />

57<br />

maT aniWebda (iseve rogorc zewris TeTr fers) garkveul simbolur<br />

mniSvnelobas. 22 TviT sahaero buStian gogo nas, mdidrulad Cacmuls,<br />

firosmani mxolod dasaxasiaTeblad sa Wiro atributebs umatebs,<br />

garSemo ki araferi ar aris; bevri cxoveli daxatulia asketurad<br />

mkacr fonze – zemo nawilSi pirobiTi feris caa, qvemoT – SiSveli<br />

miwa, romelzec erTi Reri balaxic ki ar izrdeba (Jirafi, zogierTi<br />

iremi da Sveli, da sxva, rom aRaraferi vTqvaT erTian TeTr fonze<br />

moTavsebuli Savi taxis Sesaxeb). igive SeiZleba iTqvas mraval sxva<br />

suraTze, ix., magaliTad, „virze mjdomi eqimi“, „virze mjdomi biWi“,<br />

„meezove“, „mzareuli“, „qali maraoTi“ da sxvebi – yvelgan mkacri,<br />

mkafio da metyveli siluetia.<br />

magram es niSnebi – sazeimo ieri, ieratizmi, detalebis mkacri<br />

gacxrilva – xels ar uSlis firosmans gaacocxlos Tavisi suraTebi<br />

damaxasiaTebeli (swored damaxasiaTebeli!) detalebiT, aq-<br />

centebiT – swored amis Sedegia sakvirveli Sexameba ganzogadebisa<br />

da cxovrebiseuli sinamdvilisa. 23<br />

am mxriv niSandoblivia „pano-<br />

ramebisa“ da sxvadasxva „qeifis“ ukana planebi cocxali scenebiT<br />

da figurebiT – Zalauneburad gagaxsendeba kvatroCentos mxatvar-<br />

Ta suraTebis ukana planebi, sadac, agreTve, sxvadasxva epizodia<br />

mimofantuli; magram imaTgan gansxvavebiT, arc erTi detali, azro-<br />

brivi TvalsazrisiT, aq SemTxveviTi ar aris, ar aris amovardnili<br />

siuJetidan; piriqiT, yvela mis gaxsnas emsaxureba, amavdroulad<br />

isini ar arRveven suraTis saerTo wyobas, mis ganwyobilebas . 24<br />

calkea mosaxsenebeli firosmanis naturmortebi. arsebiTad,<br />

naturmortebi Sedis, rogorc Semadgeneli nawilebi, yvela „qei-<br />

fSi“, raki yvela sufraze sanovagea dalagebuli; magram mas aqvs<br />

<br />

firosmanis sityvebi, Cawerili gudiaSvilis mier: `TeTri feri siyvarulis feria...<br />

roca orTaWalis daRupul turfebs vxatav, me maT Savi cxovrebis Sav fonze<br />

vxatav. magram maTac aqvT siyvaruli - es aris maT irgvliv moTavsebuli yvavilebi,<br />

maT mxrebTan Citebi, maT TeTr zewrebSi gaxveulebs vxatav. mebralebian, TeTri<br />

feriT codvebs vapatieb” 30 .<br />

<br />

firosmani iSviaTad aZlevda Tavs uflebas erTgvari `Tavisufali gadaxvevisas”;<br />

ix., magaliTad, `begos kampania”, sadac ieratizmi adgils uTmobs Janrulobas,<br />

gansakuTrebiT ki - `malaknebis qeifi”, erTgvari iumoriTac aRbeWdili:<br />

moqeifeni xelebs iqneven, xmamaRla mRerian, erTi ki - mTavari - iatakze gdia.<br />

<br />

cxovrebis mier STagonebul bevr motivs Soris firosmanis repertuarSi aris<br />

iseTebic, romlebic mas gansakuTrebiT uyvarda da romelTac xSirad imeorebda:<br />

moCardaxuli uremi, faetoni, romelic TiTqmis yovelTvis marcxnidan marjvniv<br />

miemarTeba da aucileblad profiliT aris naCvenebi; kompozicia, romelic erTi<br />

“qeifidan” meoreSi gadadis: magidis ZirSi, suraTis wina planze moTavsebuli tiki<br />

(aucileblad marcxniv) da doqi (SeiZleba iyos sxva, damatebiTi sagnebic, magram es<br />

ori “minimums” Seadgens), frinvelebis gundi farTod (horizontalurad) gaSlili<br />

frTebiT _ xan TeTri Citebia Sav fonze, xan Savi Citebi _ Ria feris fonze.


58 vaxtang beriZe<br />

ramdenime damoukidebeli naturmorti – Tavis droze, ra Tqma unda,<br />

bevrad meti iqneboda. ukve aRvniSneT, rom maTi sagani, ugamonak-<br />

lisod, saWmel-sasmelia. „meniu“ namdvili qarTulia, Tbilisuri,<br />

kerZi yvelgan meordeba – moxarSuli dedali (zemoTken aSverili<br />

fexebiT), Tevzi, SoTi puri, mwvanili, xili, ufro iSviaTad – mwva-<br />

di Samfurze. aqvea, ra Tqma unda, garda boTlebis, doqebisa da<br />

Cveulebrivi WurWlisa, yanwebi da tikebi.<br />

pirveli, rac Tvals xvdeba, is aris, rom naturmortebSi – es,<br />

upirvelesad, exeba im naturmortebs, romlebic qeifis scenebSia<br />

– mkacri „wesrigi“ mefobs. araviTari siuxve flamanduri maneriT,<br />

araviTari daxvaveba, romelsac magida ver uZlebs; yoveli TefSi,<br />

iseve rogorc adamianTa figurebi, naCvenebia gancalkevebiT, ara-<br />

sodes ar „ajdeba“ erTmaneTs; WurWeli cotaa da xSirad erT an or<br />

rigad aris dalagebuli. aseTi mowesrigebuloba savsebiT Seesa-<br />

tyviseba „qeifebis“ saerTo xasiaTs.<br />

damoukidebel naturmortTagan ufro meti TaviseburebiT<br />

gamoirCevian pirobiT fonze gamosaxulni, magaliTad, „gaumarjos<br />

purmarilian kacsa“, Tunuqze Sesrulebuli patara naturmorti<br />

da, gansakuTrebiT, didi naturmorti (102X135 sm.). orive daculia<br />

saqarTvelos xelovnebis saxelmwifo muzeumSi.<br />

rogorc cnobilia, saukuneTa manZilze, mas Semdeg, rac natur-<br />

mortma moipova damoukidebeli Janris uflebebi, dRevandel<br />

dRemde, “mkvdar bunebas” – sayofacxovrebo nivTebs, servizs, yvavilebs,<br />

wignebs, saWmel-sasmels – gamosaxaven (dausruleblad mra-<br />

valferovani variantebis pirobebSi) konkretul garemoSi, realur<br />

sivrceSi: sagnebi devs magidaze an sxvagan sadme, saidanRac ganaTeb-<br />

ulni. araferi amis msgavsi ar aris firosmanTan – sivrce, adgili,<br />

situacia odnavac ar aris miniSnebuli. mxatvris mier SerCeuli<br />

sanovage pirobiTad aris ganlagebuli erTian Sav fonze, SedarebiTi<br />

masStabis daucvelad, magram garkveuli kompoziciuri wes-<br />

rigiT. isini realurni, msgavsni arian, advilad sacnobni, magram<br />

arseboben TavisTvis, TavisTavad, realobisagan damoukideblad,<br />

arseboben „saerTod“ da ara am wuTSi, isini TiTqos abstragireb-<br />

ulni arian da ganzogadebis Zalas iZenen.<br />

lakonizmi, simkacre, kvlav TviTSezRudva, swrafva ganzoga-<br />

debisa da ara daqucmacebisaken axasiaTebs firosmanis suraTebis<br />

ferebis gadawyvetasac. araviTari Selamazeba, araviTari mxiaruli<br />

siWrele, sagangebo dekoratiuloba da, miT ufro, ornamentuloba,<br />

rac TvalSi gvecema, magaliTad, iugoslaviel „xalxur mxat-


niko firosmanaSvili<br />

59<br />

vrebTan“. es gvidasturebs ara marto firosmanis Tavisebur pirad<br />

gemovnebas, romlis sxva gamovlinebebi CvenTvis ukve cnobilia,<br />

aramed mis erovnul Tvisebas. qarTul xelovnebas, monumentur-<br />

sac da xalxursac, axasiaTebs swored emociuri gamosaxvis didi<br />

zomiereba. es exeba, kerZod, koloritsac – rogorc kedlis mx-<br />

atvrobisa da miniaturebisa, ise xalxuri xelovnebis nimuSebsac,<br />

yovelTvis TavSekavebuls, mWaxe, myvirala SepirispirebaTa gareSe.<br />

arc keramikaSi, romelic XIX saukuneSic mzaddeboda saqarTvelos<br />

bevr sofelSi, arc glexebis tansacmelSi, arc saojaxo nivTebSi,<br />

arc qsovilebSi, romelTa warmoeba dResac cocxlobs, ostatebi<br />

ar Ralatoben am mravalsaukunovan tradicias, romelic erovnul<br />

gemovnebas gamoxatavs. firosmans arasodes ar hqonia cduneba,<br />

rom Seelamazebina suraTi, sagangebod „gaecocxlebina“ igi kaSkaSa<br />

ferebiT, Tu amas ar moiTxovda Sinaarsi (magaliTad, samose-<br />

lis specifikuri detalebi); magram maSinac igi garkveul mijnas<br />

ar scdeba. firosmanis bevri suraTi ramdenadme asketuradac da<br />

piquSadac ki SeiZleba mogveCvenos koloritis TvalsazrisiT.<br />

bevri ram dawerila firosmanis Savi feris Sesaxeb, romelic mar-<br />

Tlac arsebiT rols TamaSobs mis suraTebSi. es feri specifikuri<br />

warmoSobisaa: firosmanis suraTebis didi umetesoba Sesrulebulia<br />

zeTis saRebavebiT Sav muSambaze. swored es muSamba warmogvidgeba xeluxleblad,<br />

ara marto rogorc foni, aramed TviT gamosaxulebeb-<br />

Sic (yvelaze mkafio magaliTia „Savi taxi“). muSambis feri intensi-<br />

uria, „moWirebuli“. aramcirea TeTri feris mniSvnelobac. rodesac<br />

firosmanis peizaJebian suraTebs erT darbazSi xedav, iqmneba STabe-<br />

Wdileba, rom am ori feris garda, umTavresi datvirTva eniWeba ul-<br />

tramarins (cisTvis), inglisur wiTels (yavisferTan miaxloebuls)<br />

bevri sxvadasxva sagnisa da cxovelebisaTvis, moyviTalo-momwvano<br />

tonebi – bunebisaTvis; Cveulebriv es ferebi dabindulia, TiTqos<br />

maTSi SeRweuli Savi safuZveli axSobs maT, xolo zogjer, cota ar<br />

iyos, WuWyian elfersac aniWebs. firosmanis ca, sakmaod muqi, moSavo<br />

zemo nawilSi, aucileblad Riavdeba horizontTan, zogjer ruxi-<br />

moTeTro xdeba; yviTel-mwvane tonebsac (mdelo, mcenareebi) Tavisi<br />

gradaciebi aqvs – sakmaod Ria feridan yviTel-moSavomde. miwis re-<br />

liefis – terasebis, usworo zedapiris – gadmosacemad firosmani<br />

Cveulebriv Savisa da mwvanis Sepirispirebas mimarTavs.<br />

mas aqvs suraTebi, romelTa feradovani gama or-sam fers emyareba.<br />

es TiTqmis monoqromuli suraTebia. xSirad es Savi da TeTri fe-<br />

rebia da maTi SemakavSirebeli ruxia. aseTi suraTebia, magaliTad,


60 vaxtang beriZe<br />

„deda Rori da goWebi“, „mzareuli“, „meezove“ (aq mxolod mcire<br />

feradovani laqebia – ruxi molurjo Sarvali, ruxi-movardisfro<br />

saxe da wvivebi, yviTeli nakeriT (lentiT?) qudze), „arwivi da<br />

kurdReli“ (kurdRlis Ria mocisfro sxeuliT), „glexTa gaTavisufleba“:<br />

mTeli suraTi moSavo-rux tonebSia, magram mdidaria niuansebiT,<br />

SeumCneveli gadasvlebiT: ganaTebuli (TeTri) da daCrdi-<br />

luli (ruxi) kedlebis da Savi saxuravebis Sepirispireba qmnis<br />

Ramis (mTvaris) ganaTebis STabeWdilebas, xolo moruxo-TeTr caze<br />

TiTqos Casuli mzis sxivebis anarekli igrZnoba. 25<br />

da am asketur<br />

gamaSi „CawveTebulia“ qalisa da muxlmodrekili biWis samoselis<br />

mqrqali mowiTalo ferebi, glexebis grZeli samosis mdogvis feri<br />

(marcxniv ori glexia aseT samoselSi, marjvniv – erTi), xeze dakiduli<br />

„brinjaos“ ori zari – miiReba, delikaturobis Tvalsaz-<br />

risiT, gansacvifrebeli Sexameba ferebisa.<br />

am mxriv aranakleb lamazia da daxvewili „uwindeli saqarTvelos<br />

qorwili“, „SeSis gamyidveli“, „didi naturmorti“ – es nam-<br />

dvili Sedevrebia.<br />

aseve mkacria koloritis mxriv „mdidari kintos Svili“: Savi<br />

tansacmeli, muqi miwa (umbra), foni – zemoT muqi lurji, qvemoT<br />

ufro Ria, pirobiTi ruxi feris saxe, qamrisa da saaTis Zewkvis wvri-<br />

li mooqrosfro zolebi. saerTo STabeWdileba: Sav-lurji gama.<br />

gasaocrad lamazia sami moqeife Tavadis tansacmlis lurj-<br />

wiTel-vardisferi CanarTebis _ gulispirebis Sexameba suraTis<br />

saerTo Sav-TeTr-mwvane gamasTan.<br />

SesaniSnav „SvelSi“, romelic erTi yvelaze naTelTagania<br />

firosmanis suraTebs Soris, TeTrisa da Savis garda, mxolod sami<br />

feria gamoyenebuli; yavisferi (ufro zustad – inglisuri wiTe-<br />

li) – TviT SvelisTvis, ultramarini – cisa da mTebisTvis, muqi<br />

balaxisferi – miwisa da buCqebisTvis.<br />

aq ver CamovTvliT yvela nawarmoebs, romlebSic, feradovani<br />

palitris momWirned gamoyenebasTan erTad, mxatvari ferebis sim-<br />

didris STabeWdilebas aRwevs.<br />

ferebis mxriv yvelaze kaSkaSa suraTebSic ki, sadac mxatvari<br />

sufTa, „gaxsnil“ tonebs xmarobs, magaliTad, „sahaero buStiani<br />

gogo“ (wiTeli da yviTeli kadmiumi, ultramarini), mxatvari aR-<br />

<br />

firosmanis praqtikaSi es iSviaTi SemTxvevaa, rodesac suraTSi ganaTeba naCvenebia<br />

erTi garkveuli mxridan. Cveulebriv, sakuTar Crdils igi modelirebisTvis<br />

mimarTavs; vardnil Crdils ar akeTebs, mxolod adamianTa da cxovelTa fexebTan<br />

pirobiT aTavsebs Savi Crdilis msgavs laqas _ amiT igi mxolod aRniSnavs sayrdenis<br />

_ miwis, iatakis _ arsebobas.


niko firosmanaSvili<br />

61<br />

wevs kontrastuli tonebis harmoniul SeTanxmebas (ix. agreTve<br />

„qali ludis kaTxiT“ – qalis kabis kaSkaSa wiTeli feriT; „meba-<br />

duri“, romelsac daaxloebiT aseTive feris perangi acvia, da sxv.).<br />

gansakuTrebuli mimzidveli Zala aqvT firosmaniseul Ramis<br />

scenebs, mis, Tu SeiZleba ase vuwodoT, „noqtiurnebs“, romlebic<br />

gamoirCeva ara marto poeturi ganwyobilebis siRrmiT (erTgvari<br />

idumalebiTac), aramed iSviaTi feradovani daxvewilobiT da, es sa-<br />

gangebod unda aRiniSnos, namdvili ferweruli TavisuflebiT.<br />

ai, „arsenalis gora RamiT“. kaSkaSa TeTri mTvare, romelic<br />

anaTebs cis mkveTr ultramarins; TeTri Rrublebis mwkrivebi; mTis<br />

fonze wertilebad mimofantuli ganaTebuli sarkmlebi; didi ko-<br />

coni wina planze, romlis Suqzec Cndeba klde, SeSiT datvirTuli<br />

uremi da qoxi; ai, „yaCaRma cxeni moipara“ – Sav-TeTr-yavisferi da<br />

ruxi molurjo gama – kvlav mTvariani ca, imdenad damaxasiaTebeli,<br />

rom saqarTveloSi aseTi cnebac ki gaCnda – „firosmanis ca“: TeTri<br />

moelvare aTinaTebi Sav kldeze, Savis, TeTrisa da sepiis energiuli<br />

horizontaluri monasmebi miwaze qmnian mocimcime zedapiris STabe-<br />

Wdilebas; ai, sruliad sakvirveli „daTvi mTvarian Rames“, sadac<br />

mTvaris Suqis iluzia miRweulia dapirispirebiT: daTvis muqi sxe-<br />

uli da muqi xe upirispirdeba maTsave moelvare „Saravandebs“, Ria<br />

feris sarkmeli romantikuli nangrevis Sav kedels; xolo xis tani,<br />

savsebiT moculobiTi, dawerilia iSviaTi ferweruli brioTi.<br />

am ferwerulobas, faqturalobas xSirad vxvdebiT cxovelebis,<br />

ufro zustad, maTi bewvis gadmocemaSic („deda Rori goWebiT“,<br />

„Txa“, daTvi „rTvelSi“, “TeTri daTvebi”). monasmebi – amocanis<br />

Sesabamisad – xan Sveulia, xan daxrili, xan horizontaluri (ratomRac<br />

aseTi ar aris „Svelebisa“ da „irmebis“, maT Soris saxelganTqmuli<br />

„Svelis“ ferwera – isini yvelani raRaciT mogva-<br />

gonebs xis an keramikul nakeTobas). ferwerulobiT, niuansebiTa<br />

da SeumCneveli feradovani „gadasvlebiT“ – rac iSviaTad gvxvdeba<br />

firosmanTan – gansakuTrebuli adgili uWiravs „wyalze mimaval<br />

glexis qals“. es suraTi feradovnebis simdidriTac firosmanis<br />

umaRles miRwevebs unda mivakuTvnoT (tansacmlis vardisferi aTi-<br />

naTebi, Sexamebuli Sav-lurj-TeTr gamasTan!).<br />

mis suraTebSi feri xSirad aqtiur rols TamaSobs kompozici-<br />

is ritmuli organizaciisTvisac: SeiZleba davasaxeloT „sahaero<br />

buStiani gogo“ – erTi yvelaze sakvirvel suraTTagani swored am<br />

TvalsazrisiT: wiTeli fexsacmelebi – farTo wiTeli qamari – wi-<br />

Teli buSti; lurji kaba – lurji peplis saWeri – lurji foni;


62 vaxtang beriZe<br />

yviTeli qudi. uCveulod kaSkaSa feradovnebaa, uCveulod gabedu-<br />

li kontrastebi, da mainc sruli harmoniaa, „ZalTa ganawilebis“<br />

absoluturi sizuste. „virze mjdomi biWi“, TiTqmis monoqromuli<br />

suraTi: TeTri, ruxi tonebiT modelirebuli saxedari mkve-<br />

Trad gamoiyofa sruliad Sav fonze; mxatvari erTgvar „replikas“<br />

awvdis TeTr fers biWis qudiT, rac mTel suraTs kompoziciur<br />

mTlianobas da dasrulebulobas aniWebs. an kidev, gavixsenoT, ro-<br />

gori aqtiuria TeTri laqebis roli „bolnisis dReobaSi“ mTeli<br />

panoramis Sesakvrelad; an xuTi moqeife Tavadis samoselis wiTeli<br />

samkuTxedebi, Sexamebuli rux-Sav ferebTan. isini mkacr ritms qm-<br />

nian da, imave dros, ganwyobilebasac „amaRleben“.<br />

dasarul, isic unda iTqvas, rom firosmani wminda ferwerul<br />

xerxebs mimarTavs sivrcis efeqtis Sesaqmneladac: magaliTad, „rTvelSi“<br />

pirvel planze mtevnebi gamosaxulia mkafiod, „dawvrile-<br />

biT“, ukana planze isini gaTxupnul laqebad iqcevian. da efeqtic<br />

miRweulia – Cven winaSea xSiri mwvane masa suraTis siRrmeSi, Sors.<br />

firosmanis koloriti, garkveuli TvalsazrisiT, pirobiTia.<br />

pirobiTia, raki mxatvari realuri sagnebisa da cocxal arsebaTa<br />

gadmocemisas yovelTvis ar iyenebs maT namdvil ferebs. es exeba ada-<br />

mianTa saxeebs, romelTa feric xSirad daSorebulia saxis fers, es<br />

exeba peizaJis calkeul nawilsac; am mxriv ara mcire roli ekuT-<br />

vnis Sav neitralur „uhaero“ fons, romelic TavisTavad savsebiT<br />

pirobiTia. magram Tu firosmani pirobiT tons xmarobs (gavixsenoT<br />

sruliad TeTri saxeebi da fexebi „uSvilo milionerSi“), imitom<br />

ki ara, rom miznad raime dekoratiul Sexamebas isaxavs, Cven ukve<br />

vTqviT, rom aseTi dekoratiuloba misTvis ucxoa. mTavari is aris,<br />

rom, iSviaTi gamonaklisebiT, misi suraTebis kolorituli gama er-<br />

TianobiTa da mTlianobiT gamoirCeva.<br />

marTlac, SeiZleba iTqvas, rom firosmani fermweric iyo da da-<br />

xvewili koloristic, mkacri, Seumcdari gemovnebiT gamorCeuli.<br />

III. zemoT, rodesac vaxasiaTebdiT firosmanis suraTebs, maTi<br />

agebis Taviseburebas, Cven ramdenimejer movixmeT cnebebi: „us-<br />

woroba“, „darRveva“, „fexqveS gaTelva“. ra Tqma unda, es sityvebi<br />

firosmanis mimarT mxolod pirobiT SeiZleba vixmaroT, mxolod<br />

brWyalebSi, mxolod imisTvis, rom gaviadviloT zogi gansazRvra<br />

CvenTvisve, raki Cven sxvagvarad, sxva kategoriebiT azrovnebas<br />

varT miCveulni. firosmani arc arafers „arRvevs“ da arc „arafers<br />

Telavs“, iseve rogorc arafers ar arRveven Sua saukuneebis mx-


niko firosmanaSvili<br />

63<br />

atvrebi an xalxuri xelovnebis ostatebi, romelnic adamianebsa<br />

da sagnebs damaxinjebulad gadmogvcemen klasikur-renesansuli<br />

normebis TvalsazrisiT. ar „arRvevn“ da ar „Telaven“ im ubralo<br />

mizezis gamo, rom yvela es „wesi“ da „kanoni“ maTi „kanonebi“ ar<br />

iyo, isini, arsebiTad, ucxoni iyvnen maTi sakuTari esTetikisTvis,<br />

maTi gamomsaxvelobiTi enisTvis, maTi azrovnebisTvis. firosmanis<br />

suraTebi Tavisi arsiT arc SeiZleboda akademiurad „swori“ yo-<br />

filiyo, imitom ki ara, rom igi naturiT ki ar xatavda, aramed,<br />

umetesad, mexsierebiT; man icoda da akeTebda kidec yvelafers, rac<br />

Seesatyviseboda mis moTxovnilebebs, misi xelovnebis xasiaTs, rac<br />

saWiro iyo, rom firosmani firosmani yofiliyo da sxva aravin.<br />

ra Tqma unda, ar SeiZleba firosmanisa da Sua saukuneebis os-<br />

tatebis gaigiveba, Tundac imitom, rom is realisti iyo da misi<br />

xelovnebis Sinaarsi, misi, rogorc Semoqmedis, miswrafebebi mTlianad<br />

da savsebiT miwieri, materialuri samyarosadmi iyo mipy-<br />

robili. maram verc imas uarvyofT, rom bevri Tavisi TvisebiT igi<br />

ukavSirdeboda tradiciul erovnul xelovnebas da xalxur Semoqmedebas,<br />

Tumca es kavSiri, ra Tqma unda, gacnobierebuli ar yofila.<br />

is tradiciul xelovnebas misi Seswavlisa da masSi Cawvdo-<br />

mis safuZvelze ki ar agrZelebda, aramed am xelovnebis bunebrivi<br />

memkvidre iyo da roca Tavis suraTebs qmnida, Zveli ostatebis<br />

msgavsad, maTi esTetikuri kanonebis Tanaxmad azrovnebda.<br />

am kavSiris Sesaxeb zemoT gzadagza ukve gvqonda saubari. amasve<br />

mowmobs isic, rom firosmanis gmirebi ara marto statikurni da<br />

„droisgareSeni“ arian (aq ar SeiZleba isic ar gavixsenoT, rom<br />

firosmani arasodes gadmogvcems weliwadis droTa sxvaobas, sx-<br />

vadasxva aminds, anu imas, rac warmavalia, arc dilas da saRamos<br />

– e.i., ase vTqvaT, „gardamaval“ saaTebs, xatavs mxolod „stabi-<br />

lur“ dResa da Rames), aramed, agreTve, Tu SeiZleba ase iTqvas,<br />

„emociaze maRla mdgomnic“ (fsiqologiuri da socialuri daxa-<br />

siaTebisas, is adamianis sulier mdgomareobas gadmogvcems ara<br />

saxis gamometyvelebiT, aramed mxolod moqmedebiT da anturaJiT.<br />

ra Tqma unda, esec uwyobs xels maT „amaRlebas“ warmavalze, maT<br />

ganzogadebasa da monumentalizacias); amaze metyvelebs, agreTve,<br />

firosmanis xelovnebis erTgvari kanonikurobac, mis suraTebSi<br />

rigi Camoyalibebuli motivisa da sqemis arseboba, romlebic zemoT<br />

ukve movixseneT, dakanonebuli formulebis saxiT meordebi-<br />

an. maT Soris iseTi motivebic gvxvdeba, romlebic simboloebis<br />

rols Tu ar TamaSoben, garkveuli kategoriis pirebisa da siu-


64 vaxtang beriZe<br />

Jetebis mudmiv atributebad mainc iqcevian; amasve gveubneba erT<br />

kompoziciaSi sxvadasxva da sxvadasxva dros momxdari movlenebis<br />

gaerTianeba; Sua saukuneebis tradiciaTa Tavisebur gamoZaxilad<br />

SegviZlia miviCnioT suraTebis qargaSi garkveuli informaciis<br />

Semcveli warwerebis CarTvac (romlebic miwerili aqvT figurebs<br />

maTi vinaobis aRsaniSnavad, rogorc es Zvel freskebSi gvxvdeba), es<br />

warwerebi mayurebelTan aqtiur kontaqts qmnis.<br />

xalxur xelovnebasa da Sua saukuneebis gamosaxulebebTan, ker-<br />

Zod, qarTulTan mas isic anaTesavebs, rom misTvis sruliad ucxoa<br />

naturalizmi. is ar cdilobs yvelaferi gviambos, miT umetes ar<br />

cdilobs bunebis imitacias (es TviTnaswavlTa Tvisebaa, da ara<br />

xalxuri xelovnebisa), is yovelTvis gamoyofs yvelaze metad dam-<br />

axasiaTebels, zogjer Tmobs kidec sinamdvilis naturalistur<br />

mimsgavsebas im mizniT, rom umTavres ideas gausvas xazi; am mxriv<br />

Rrmad realisti firosmani pirobiTic aris.<br />

misi xelovnebis erovnuli Tvisebaa koloritis TavSekavebulo-<br />

ba, simkacrec ki da, amave dros, misi Sinagani simdidre.<br />

xalxuri Semoqmedebisagan mas ganasxvavebs (garda imisa, rom<br />

mZlavri individualoba gamoarCevs anonimur SemoqmedTa masisagan)<br />

gulgriloba dekoratiulobisadmi, ornamentisadmi. misi suraTebi ar<br />

aris dekoratiuli ara mxolod koloritis, aramed agebis mxrivac;<br />

Tumca mis suraTebSi sibrtyiToba sWarbobs, isini ar arian xaliCi-<br />

saebr agebulni, misi peizaJi vertikalurad ar aRimarTeba, rogorc<br />

misi Tanamedrove zogi mxatvris suraTebSi. misi qmnilebani im azriTaa<br />

dekoratiuli, ra azriTac freskebi da xatebi, romlebic TavianTi<br />

xasiaTiT Seeferebian nagebobebs, romelTaTvisac arian Seqmnilni.<br />

monumenturobis mxriv igi, garkveuli TvalsazrisiT, Zveli os-<br />

tatebis memkvidrea – qarTvelebisac, magram, amave dros, marTlac<br />

mogvagonebs jotos – Tavisi ubraloebiT, lakonizmiT da mizanswrafulobiT,<br />

yovelgvari „silamazis“, xelovnurobisa da gareg-<br />

nuli efeqtebis uqonlobiT.<br />

marTebulad iyo SeniSnuli (g. xoStarias mier) 31 , rom firosmani<br />

gamoCnda maSin, roca qarTuli xelovneba gardatexis safexurze idga:<br />

Sua saukuneebis metismetad gaWianurebuli tradiciebis gadalax-<br />

viT. igi – evropuli, renesansuli gagebiT – realisturi xelovnebis<br />

poziciebs ipyrobda. es misi ganviTarebis kanonzomieri safexuri iyo,<br />

magram isaxeboda saSiSroeba sakuTari saxis, Taviseburebis dakargvi-<br />

sa, XIX-XX saukuneTa kosmopolitur xelovnebaSi gaTqvefisa.<br />

firosmani, romelsac Rrmad hqonda gadgmuli fesvebi mSobli-


niko firosmanaSvili<br />

65<br />

uri miwisa da mravalsaukunovani mSobliuri xelovnebis niadagSi,<br />

TiTqos erovnul SemoqmedebiT potencias Segvaxsenebda. amaSi iyo<br />

misi mniSvneloba axali qarTuli xelovnebisaTvis.<br />

amboben, firosmanis samyaro SezRuduli iyoo. magram gana sxvagvarad<br />

SesaZlebeli iqneboda? gana arseboben mxatvrebi, romelT-<br />

ac ZaluZT yvelaferi moicvan? yvelaze niWierT Zalebi imisTvis<br />

yofnidaT, rom SeeqmnaT „TavianTi“ samyaro, ara yovelTvis Tana-<br />

bari obieqturi mniSvnelobiT, magram mainc „sakuTari“. firosmani<br />

maT ricxvs miekuTvneba.<br />

Cven ufleba gvaqvs vilaparakoT firosmanis samyaroze, rom-<br />

elsac vcnobT ara marto siuJetebiT, tipaJiTa da tansacmeliT<br />

(ra Tqma unda, am niSnebis mixedviTac), aramed, upirveles yovlisa,<br />

interpretaciiT, avtoris mkafiod gamovlenili damokidebulebiT<br />

gamosaxulisadmi, misi mxatvruli saSualebebiTa da xerxebiT.<br />

firosmanma sakuTari samyaro Seqmna. amitomaa, rom Tumca mZime,<br />

gaWirvebiT savse cxovreba hqonda, STamomavalTa TvalSi igi mainc<br />

darCa, rogorc gansaxiereba mxatvrisa, romelmac dasaxul mizans<br />

miaRwia.<br />

SeniSvnebi<br />

20. k. zdaneviCi. niko firosmaniSvili. Tb., 1963, gv. 27, 28, 31.<br />

21. g. leoniZe. cxovreba firosmanisa: „mnaTobi“, 1938, 6, gv. 183–184, 197.<br />

22. Г. Голланд. Грузинский примитивист: газ. “Кавказ”, 1916, 16. IV.<br />

23. А. Петраковский. Еще о Пиросмани: газ. “Кавказ”, 1916, 18. V.<br />

24. k. zdaneviCi, iqve, gv. 38.<br />

25. Я. Тугенхольд. Самородок Грузии: газ. “Заря Востока”, 1926, 12. ХI, №<br />

1299.<br />

26. iqve.<br />

27. Э. Кузнецов. Пиросмани. “Искусство”, 1975, с.151-153.<br />

28. Э. Кузнецов. Нико Пиросмани. “Аврора”, 1980, с.73.<br />

29. Э. Кузнецов. Пиросмани, 1975, gv. 152 (e. kuznecovis wigni firosmanis<br />

Sesaxeb „avroram“ dabeWda inglisuradac. es wignebi, romlebSic didi siyvaruliT<br />

aris gadmocemuli firosmanis cxovrebis ambavi, yvelaze seriozu-<br />

li naSromebia misi Semoqmedebis Sesaxeb wminda profesiuli analizis mxriv.<br />

„avroras“ gamocemas darTuli aqvs sruli anotirebuli da dasuraTebuli<br />

katalogi, Sedgenili q.bagratiSvilis mier).<br />

30. k. zdaneviCi. niko firosmaniSvili. Tb., 1963, gv. 38–39.<br />

31. Г. Хоштариа. Творчество Пиросманашвили и его место в новой<br />

грузинской живописи. Тбилиси, 1985 г. (автореферат).

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!