Jurnali #7.indd
Jurnali #7.indd
Jurnali #7.indd
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
vaxtang beriZe<br />
niko firosmanaSvili<br />
nawili meore<br />
I. niko firosmanis yvelaze meti suraTi – 149 – inaxeba saqa-<br />
rTvelos xelovnebis saxelmwifo muzeumSi , 1 TbilisSi. aq Tavmoy-<br />
rilia TiTqmis yvela umniSvnelovanesi nawarmoebi. sxva muzeumebSi<br />
(moskovSi – tretiakovis galereaSi, aRmosavleTis xalxTa xelo-<br />
vnebis saxelmwifo muzeumSi, peterburgSi – rusuli xelovnebis<br />
muzeumSi, mirzaanSi _ niko firosmanaSvilis muzeumSi), kerZo<br />
koleqciebSi (TbilisSi, moskovSi, sankt-peterburgsa da parizSi)<br />
– TiTo an ramdenime namuSevaria. kedlis mxatvroba, rogorc ukve<br />
aRvniSneT, daRupulia. ganadgurebulia, agreTve, abrebis umeteso-<br />
bac. rac gadarCa, umciresi nawilia firosmanis mier Seqmnilisa.<br />
magram Zieba dResac grZeldeba 2 .<br />
mxatvris nawarmoebTa atribucia maincdamainc rTuli ar aris,<br />
Tumca am sakiTxze sagangebod aravis umuSavia da SemdegSi, calkeul<br />
namuSevarTan dakavSirebiT, SesaZlebelia, wamoiWras kidec zogi<br />
• monografiis pirveli nawili <strong>Jurnali</strong>s wina nomerSi daibeWda.<br />
<br />
1987–88 wlebSi, rodesac es naSromi iwereboda, muzeumSi firosmanis 149 sura-<br />
Ti iyo aRricxuli. 1999–2001 wlebSi sareestro komisiam ori ferweruli tilo<br />
„aleqsandre zaqarias Ze manuCaraSvili“ da „mogzauri“ firosmanis wres miakuTvna.<br />
1930 wels dimitri SevardnaZem muzeumisaTvis SeiZina fragmenti suraTidan<br />
“nadiroba indoeTSi“ („monadire~, 33X22 sm). 1937 wels muzeum „metexis“ fonds<br />
gadaeca suraTi, romelsac es fragmenti ekuTvnoda. dRes xelovnebis muzeumSi<br />
fragmenti daubrunda ZiriTad suraTs da mimdinareobs restavracia. dReisaTvis<br />
muzeumSi aRricxulia firosmanaSvilis 146 namuSevari (g.m.).<br />
k. zdaneviCis katalogSi CamoTvlilia ormocamde dakarguli da daRupuli nawarmoebi<br />
– isini, romelTa naxva da aRnusxva man mainc moaswro, firosmanTan nacnobobis<br />
pirvel xanebSi. amave katalogidan Cans, rom 1926 wels ramdenime aTeuli<br />
nawarmoebi jer kidev samikitnoebsa da Rvinis sardafebSi iyo, daaxloebiT 70 ki –<br />
kerZo sakuTrebad rCeboda. e. kuznecovis 1984 wels gamocemul wignSi (leningradi,<br />
„avrora“) dakargulTa siaSi 57 dasaxelebaa.
niko firosmanaSvili<br />
19<br />
sakiTxi. suraTebis umetesoba xelmowerilia. 3 bevri sxva mniSvn-<br />
elovani suraTis avtori rom firosmania, dadasturebulia maTi<br />
Sesrulebis TviTmxilvelTa an SemkveTTa mier. dasasrul, gadamwyveti<br />
mniSvneloba aqvs mxatvrulsa da teqnikur maCveneblebs, Si-<br />
naarszec rom araferi vTqvaT. CvenTvis cnobil suraTTagan sul<br />
ramdenimea „amovardnili“, sxvebi eWvs ar iwveven.<br />
ufro rTulia daTariRebis sakiTxi. TviT mxatvris mier daTari-<br />
Rebuli suraTi cotaa. maTi umetesoba ratomRac 1906 wels miekuT-<br />
vneba (ucnauria, rom amaTgan ori namuSevari erTi da imave dRiT, 8<br />
ivnisiT TariRdeba). 4 zogi suraTis Sesaxeb sityvieri cnoba arsebobs,<br />
firosmanis nacnobebisagan miRebuli, magram, ori-sami gamonak-<br />
lisis garda, saeWvoa, rom es cnobebi zusti da utyuari iyos.<br />
kirile zdaneviCis mier Sedgenil katalogSi, romelic jer<br />
1926 wels krebulSi daibeWda, Semdeg ki mis sakuTar wignSi, suraTebis<br />
nawili 1895–1903 wlebiT TariRdeba, sxvebi ki, 1904 wli-<br />
dan moyolebuli, wlebis mixedviT aris ganawilebuli. magram es<br />
katalogebi gansxvavdeba erTmaneTisagan, wignis mixedviT ar Cans,<br />
rom avtors daTariRebisaTvis raime dokumenturi monacemebi hqon-<br />
da: suraTebi man sakuTari dakvirvebebisa da mosazrebebis mixedviT<br />
daalaga. zdaneviCs warmodgenili aqvs agreTve firosmanis Semoq-<br />
medebis saerTo periodizaciac (sam periods gamohyofs: 1895–1903,<br />
1903–1915, 1915–1918 wlebi) 20 . misi dakvirvebaTa nawili ueWvelad<br />
gasaTvaliswinebelia, rogorc marTebuli; magram Semdgomi gaR-<br />
rmavebuli kvleva-Ziebis gareSe mainc Znelia, uyoymanod daeTanxmo<br />
amgvar periodizacias; miT ufro moiTxovs dakvirvebul Semowmebas<br />
nawarmoebTa daTariReba. me mgonia, maTi zogadi dajgufeba mar-<br />
Tlac SesaZlebelia, magram saeWvoa, rom wlebis mixedviT zusti<br />
ganlagebisaTvis SevZloT sando sabuTebis moZieba. asea Tu ise, es<br />
momavlis saqmea.<br />
zogi suraTis dasaxelebac pirobiTad unda miviCnioT. marTalia,<br />
bevr maTgans werilobiTi ganmarteba axlavs: „uwindeli saqa-<br />
rTvelos qorwili“, „aqtrisa margarita“, „Savi zRva“, „uSvilo<br />
milioneri da Svilebiani Raribi“, „yaCaRma cxeni moipara“, „SeTe<br />
gzas uCvenebs Tavad bariatinskis Samilis dasaWerad“, „viris<br />
firosmani Tavis suraTebs xels awerda xan qarTulad, xan rusulad, Tanac sul<br />
sxvadasxvanairad: an saxelsa da gvars aRniSnavda, an erT inicials da gvars, an<br />
marto inicialebs, xSirad ki asoebiT Ж.Н.П., rac rusulad niSnavda “fermweri<br />
niko firosmani”. qarTulsa da rusul xelmoweraSi zogjer amoklebda gvars:<br />
“firosmanaS.”.<br />
<br />
es namuSevrebia „aleqsandre garanovis portreti“ da „qeifi mearRne daTiko<br />
zemelTan“ (g.m.).
20 vaxtang beriZe<br />
xidi“, „yaCaRebi saZarcvelad midian“. zogi ganmarteba qarTulia,<br />
bevria rusulic (rusuli warwerebi didad daSorebulia swori<br />
orTografiidan). ganmarteba axlavs zog portretsac (jgufureb-<br />
sac – aq gvarebi yovel gamosaxul pirTan aris miwerili; 5 magram<br />
suraTebis umetesoba ufro gvian, mxatvrisadmi miZRvnil liter-<br />
aturaSi moinaTla. zogi amaTgani konkretulia, „aRwerilobiTi“<br />
(„qali ludis kaTxiT“, „qali zambaxiT da qolgiT“, „meTevze“,<br />
„qeifi vazis talaverSi“ da sxv.), zogi – „ganmazogadebeli“ („kax-<br />
eTis eposi“ – „swavluli“ saxelwodeba, romelic, cxadia, TviT<br />
firosmanis Serqmeuli ar SeiZleba iyos; „mdidari kintos Svili“,<br />
„orTaWalis turfa“ da sxv.).<br />
rogoria misi suraTebis Tematika? pirveli, rac Tvals xvde-<br />
ba, rodesac maT ecnobi, da rac mTel mis Semoqmedebas Tavisebur<br />
Seferilobas aniWebs – es aris didi raodenoba suraTebisa, rom-<br />
lebic qeifis scenebs, moqeifeTa „kampaniebs“ asaxavs; Tematurad<br />
SeiZleba maT davukavSiroT naturmortebi da abrebi, romlebic<br />
erTgvarad dasuraTebul informaciebs warmoadgenen. mas Semdeg,<br />
rac gavecaniT firosmanis cxovrebas, im wres, romelSic igi imyofeboda,<br />
mis SemkveTT, aseTi suraTebis xvedriTi wona ver gagvak-<br />
virvebs. firosmanis suraTebi sruldeboda samikitnoebis, Rvinis<br />
sardafebis, samxiarulo dawesebulebaTa dasamSveneblad.<br />
magram es „qeifebi“ moicavs Temebis sakmaod vrcel wres da<br />
zogjer ukavSirdeba sxva Temebsac: „qeifi“ xan „wminda“ saxiT aris<br />
warmodgenili – gaSlili sufra, mis garSemo msxdomni, pirobiTi,<br />
abstraqtuli foni; umetesad ki aseTi scena gaSlilia peizaJis<br />
fonze – aq an mTebi, mdinareebi da xeebia, an venaxi; peizaJi aq, Tavi-<br />
si mniSvnelobiT, TiTqmis utoldeba sakuTriv „qeifs“; magram aris<br />
ufro didi kompoziciebic, romlebSic „qeifi“ mxolod erT-erTi<br />
scenaa. interierSi moqceuli „qeifi“ mas ar dauxatavs.<br />
vin „qeifobs“ firosmanis suraTebSi? ramdenime SemTxvevaSi Tavadebi<br />
arian. maTi cnoba advilia tansacmliT, ieriT, romlis gad-<br />
<br />
rogorc cnobilia, firosmanis suraTebi xSirad aRWurvilia ara informaciis<br />
Semcveli warwerebiT, aramed Taviseburi „lozungebiT“ da „mowodebebiT“, romlebic<br />
am wignSic aris moxsenebuli gzadagza: „madloba RmerTsa rom deveswariT<br />
aRdgoma dResa qriste aRdga WeSmaritad gaumarjos Zmobas amxanagobas“; „...<br />
keTili cxovreba yvela gamravlos“; „Zmebo, davlioT Rvino, movigonoT koxta<br />
nino“; „gaumarjos purmarilian kacsa“ da bevri sxva. aqvs erTi sruliad gamor-<br />
Ceuli warwerac: taxtze wamowolil qals win gawvdil xelSi uWiravs gragnili,<br />
romelzedac ikiTxeba: „aba mnaxeT ra dReSi var kiden da gaumarjos keTil xalxs“.<br />
am warweris gasagebad saWiro iqneboda gvcodnoda suraTis daxatvis garemoeba da<br />
gamosaxuli axalgazrda qalis vinaoba.
niko firosmanaSvili<br />
21<br />
mocemac firosmans sul martivad SeeZlo, magram umetesad es TviT<br />
suraTebis SemkveTni – mikitnebi, meduqneebi, kintoebi da yara-<br />
CoRelebi arian, agreTve, maTi muStrebi imave socialuri fenidan.<br />
yoveli maTganisTvis sufrasTan drostareba, tradiciuli wesrigis<br />
dacviT, tradiciuli kerZebiTa da sasmeliT, cekviT, simRe-<br />
riT, arRnis, zurnisa da dudukis gulisamaCuyebeli akompanimentiT<br />
– „sulieri“ cxovrebis umTavresi forma iyo; maTTvis igi xe-<br />
lovnebis, esTetikis donemde maRldeboda da, amasTan, maTs sakuTar<br />
xelobasTan, yoveldRiur saqmianobasTanac iyo dakavSirebuli. maT<br />
surdaT daxatuliyvnen swored am dros, roca yvelaze srulad da<br />
damaxasiaTeblad vlindeboda maTi adamianuri arsi da sicocxliT<br />
tkboba. arsebiTad, es jgufuri portretebia da maTi daniSnuleba<br />
ramdenadme mogvagonebs daniSnulebas holandiuri korporaciuli<br />
portretebisa, romlebic, agreTve, erTi xelobis adamianebs gamox-<br />
ataven romelsame sazogadoebriv dawesebulebaSi gamosafenad. <br />
zog duqanSi firosmanis xelovneba muStrebs SesasvlelSive<br />
xvdeboda, iq, sadac abra ekida, Sig Sesuli kaci ki mTlianad misi<br />
suraTebiT iyo garSemortymuli. zog duqanSi TxuTmetze meti su-<br />
raTi hqondaT nikosi. abra marto teqsts ki ar Seicavda, aramed<br />
gamosaxulebasac: igi erTbaSad qmnida ganwyobilebas da muStrebi<br />
am samyaroSi Sehyavda (abra „Винный погреб. Распивочно и на вынос”:<br />
daxatulia uremi da zed uzarmazari tiki, romelic sididiT<br />
xarebs sWarbobs; urmebs mihyveba Coxiani mxedari, fafaxiT, xan-<br />
jliT, xelSi ki yanwiT; abra „Чай, пиво и лимонад, сельтерская. Раз.<br />
креп. напитков”:<br />
duqnis msaxuri, romelsac Caidnebi uWiravs; ludis<br />
kasri da ludiT savse kaTxebi; limonaTisa da selteris wylis bo-<br />
Tlebi; foni – limonis msxmoiare xeebi).<br />
sufrasTan msxdomi muStrebi kedlebze imaves xedavdnen, riT-<br />
ac TviTon iyvnen dakavebulni, xedavdnen sakuTar Tavs an TavianT<br />
msgavsT. suraTebis moqmedi pirebi TiTqos monawileoben saerTo<br />
<br />
mikitan WiWinaZis naambobi: niko „dilidanve Camoivlida Rvinis duqnebs, Tu vis<br />
hqonda dasaxati. mec Tu gunebaze viyavi, vetyodi: – aba, damixate mcxeTa, tye,<br />
aragvi, mindori, venaxi. Tu kampaniaSi viyaviT, kampanias davaxatvinebdiT: es goWi,<br />
es qaTami, mwvanili, es frTiani oraguli, xili, Rvino; mearRne Tavisi „xalTabandebiT“.<br />
– dardi nu gaqvs genacvale, yvelaferi Sig iqneba, oRond erTi maneTi<br />
momeci, saRebavebi viyido“. meduqne limonas mogoneba: „mTeli bazris sayvareli<br />
iyo. dahxatavda suraTs da duqan-duqan Camoatarebda... suraTSi fuls ar gvarTmevda,<br />
purmarilSi aqviTebda... xan TiTon Cven vexatvinebodiT. erTxel mec damxata<br />
Cemi amfsonebiT. kvira dRe iyo. quCaSi mimavali nikala SemovabruneT, sufras sanovage...<br />
mivumate. sami dawinwkluli xelada win davidgiT, gars mwvanili SemovuyareT.<br />
duqanSi bneloda, amitom niko karebTan idga da karis sinaTleze gvxatavda.<br />
iklikanturi suraTi gamovida“ 21 .
22 vaxtang beriZe<br />
molxenaSi samikitnoSi myof muStrebTan erTad. 7 suraTebis dan-<br />
iSnulebaa interieric daamSvenos da Tvalic gaaxaros, magram,<br />
agreTve, kontaqti daamyaros imasTan, rac samikitnoSi xdeba. SemTx-<br />
veviTi ar aris aseTi warwerebi: „gaumarjos kampanias bego. keTili<br />
cxovreba RmerTma yvelas gaumravlos“; „gaumarjos pur marilian<br />
kacsa“; anda saaRdgomo batknebis suraTebze ganmeorebuli teqsti:<br />
„madloba RmerTs ro daveswariT aRdgomasa qriste aRdga WeSmar-<br />
itaT“. aseve aZlierebs suraTebisa da portretebis zemoqmedebas<br />
ganmartebiTi teqstebi – suraTebis dasaxeleba (ufro swored –<br />
Sinaarsis ganmarteba), daxatulTa gvarebi (warwerebi panoze `nadiroba<br />
Savi zRvis sanapiroze~ suraTis calkeul nawilTa ganmarte-<br />
basac gvaZlevs, romlebic sxvadasxva siuJets gamoxataven).<br />
qeifebis Temas SegviZlia davukavSiroT firosmanis natur-<br />
mortebic, radganac aqac gamosaxulia saWmel-sasmeli da maTac<br />
pirdapiri kavSiri aqvT duqnebis interierebTan, romelTa dasamS-<br />
venebladac iyvnen gankuTvnilni. magram, rogorc ukve aRvniSneT,<br />
firosmanis suraTebi, romlebic samikitnoebs amkobda, TematikiT<br />
didad scildeboda sakuTriv qeifis scenebs. gansakuTrebul inter-<br />
ess iwvevs swored is didi kompoziciebi, romlebSic qeifis scenebi<br />
Semadgenel nawilebadaa CarTuli. es suraTebi mowmobs, rom mxatvars<br />
surda gamosuliyo erTi da imave, yoveldRe ganmeorebuli Te-<br />
mis viwro CarCoebidan da mSobliuri qveynis bunebasac ziareboda<br />
da xalxis cxovrebasac, misTvis ase Zvirfassa da axlobels. Tumca<br />
igi SezRuduli iyo, raki mxolod TavisTvis misawvdomsa da nacnobs<br />
xatavda, magram amiT mainc cdilobda ganezogadebina, panoramulad<br />
moecva mTeli Tavisi qveyana, misi mravalferovani cxovrebiT.<br />
erT-erT aseT suraTze „viris xidi“ igi qeifis variantebs gviCvenebs,<br />
magram esec Taviseburi ganzogadebaa, TiTqos Rreobis apologiaa: qe-<br />
ifoben Ria cis qveS, qeifoben talaverSi, qeifoben navebSic! „kaxeTis<br />
eposSi“ (meore saxelia „alaznis veli“) da „bolnisis wminda giorgis<br />
dReobaSi“, romlebic erTi scenaris ori variaciaa, moqeifeTa fig-<br />
urebi mxolod CarTulia sxva scenebis rigSi, Tumca mainc TvalsaCino<br />
adgili uWiravT. orive es suraTi, romlebic firosmanis yvelaze did<br />
namuSevarTa ricxvs miekuTvneba, Zalian wagrZelebulia: pirvelis<br />
zomaa 91 x 539 sm., meorisa – 78 x 263 sm. es imiT aris gamowveuli, rom<br />
mxatvars miznad hqonda, sinqronulad moeTxro sxvadasxva ambis Sesaxeb<br />
(ra Tqma unda, maTi zomebi winaswarve iyo Sefardebuli im oTax-<br />
ebTan, romlebSic isini unda moeTavsebinaT).<br />
<br />
ix. amis Sesaxeb saintereso dakvirvebebi e. kuznecovis wignSi.
niko firosmanaSvili<br />
23<br />
SeiZleba iTqvas, rom aq firosmani Tavs ar izRudavs da laRad<br />
„mimoixilavs“ xalxuri cxovrebis sxvadasxvagvar gamovlinebas.<br />
Txroba mwvane gorakebisa da kldeebis fonzea gaSlili. ra ar aris<br />
aq: patara mdinare da xidi, wylis wisqvili, cxvris fara; soflis<br />
patara eklesiasTan – saeklesio dReobaze Camosuli mlocvelebi<br />
da Ramis saTevi karvebi; sxvebi eklesiisken miemarTebian moCardax-<br />
uli urmebiT, viRaca etliTac Camosula... „kaxeTis eposSi“ sami<br />
moqeife Tavadi wina planzea, marcxena kuTxeSi. „bolnisis dReoba-<br />
Si“ ramdenime, ufro „momcro“, wveulebaa; aravin ar aris gamoto-<br />
vebuli – arc wiTelxelsaxociani mocekvave, arc memusikeebi, arc<br />
did qvabTan mdgomi mzareuli, arc mewisqvile, arc wisqvilisken<br />
mimavali glexebi, arc maTi saxedrebi, zurgze gadakiduli xur-<br />
jinebiT... da orive suraTSi erTi kuTxe daTmobili aqvs yaCaRebis<br />
mier kacis gaZarcvis scenebs... „straJnikebi“ saSvelad mirbian,<br />
xolo SuaSi wina planze mdgomi kaci („bolnisis dReobaSi“) maT<br />
mianiSnebs, sad xdeba Zarcva, rac firosmanisTvis naklebad damaxa-<br />
siaTebeli TxrobiTi detalia.<br />
amgvarad, mxatvris amocanaa, warmogvidginos cxovrebis sx-<br />
vadasxva mxare – Sromac, zrunvac yoveldRiuri arsebobisTvis<br />
(mwyemsi, wisqvili), tradiciuli xalxuri dResaswaulic, romelic<br />
ukve maSin scildeboda sarwmunoebrivi grZnobebis gamoxat-<br />
vis farglebs, mxiarulebac, faTerakebic, romelTaganac arcerTi<br />
adamiani araa dazRveuli, naCvenebia qveynis panorama (horizontze<br />
Cans sofeli, ufro axlo aRmarTulia raRac Zveli nageboba, cixis<br />
Tu koSkis msgavsi). yvelaferi gadmocemulia bunebrivad da or-<br />
ganulad, yvelaferi – erTianadac da wvrilmanebic _ gvizidavs<br />
utyuarobiT, ara marto epizodebis siuJetebisa, aramed yofiTi<br />
detalebisa, realiebisa, brtyelsaxuraviani _ `baniani~ saxlebis<br />
arqiteqturisa. mnaxvelebi xom mxatvars WeSmaritebidan umcires<br />
gadaxvevasac ar apatiebdnen, yovelive es maTTvisac xom iseve nac-<br />
nobi da axlobeli iyo, rogorc mxatvrisTvis.<br />
„rTvelSi“, romelic, eWvgareSea, erTi yvelaze RirsSesaniSnavTagania<br />
mis nawarmoebTa Soris, mxatvari TiTqmis mTlianad gamo-<br />
dis qeifis Temidan (moqeifeni aqac arian, magram sadRac siRrmeSi<br />
arian `gandevnilni~ da suraTis rigiT detalad gadaqceulni).<br />
es rTvelia – misi mSobliuri kaxeTis cxovrebaSi mniSvnelovani<br />
movlena. magram es suraTic Tavisi TemiT uSualod ukavSirdeba<br />
samikitnos, Rvinis sardafs, romlisTvisac iyo Sesrulebuli.<br />
firosmans iseTi suraTebic aqvs, romlebic maT siuJeturad
24 vaxtang beriZe<br />
sruliadac ar ukavSirdeba. aseTia, magaliTad, „nadiroba Savi zR-<br />
vis napiras“, sadac araferi ar Seefereba sinamdviles, yvelaferi<br />
gulubryvilobamde TviTneburi da fantastikuria. es SeiZleba aix-<br />
snas an SemkveTis (Rvinis vaWris siTaTiSvilis, rac es sagangebod<br />
aris aRniSnuli warweraSi), an TviT mxatvris axirebiT: suraTSi<br />
naCvenebia uRrani tye, romlis fonze gamarTulia irmebze nadiro-<br />
ba; klde da zed amayad wamomarTuli jixvi; kidev tye da mis SigniT,<br />
rogorc warwera gangvimartavs, daTvze nadiroba. Zneli gasagebia,<br />
vis da ratom moepriana daekavSirebina Sav zRvasTan irmebi, jixvi,<br />
daTvebi, romlebic iq ar gvxvdeba; magram suraTi, rogorc Cans,<br />
mnaxvelTa interess aRZravda Tavisi uCveulobiT, yoveldRiuri<br />
prozaulobisagan daSorebiT, Taviseburi romantikulobiT. xolo<br />
firosmanisTvis romantika rom ucxo ar iyo, amas naTlad mowmobs<br />
misi Ramis peizaJebi, „yaCaRebi“ da mravalricxovani gamosaxuleba<br />
cxovelebisa, romlebic firosmans gansakuTrebiT uyvarda. maS, riT<br />
SeiZleba avxsnaT mSvenieri „arsenalis gora RamiT“, an suraTebi:<br />
„yaCaRma cxeni moipara“, „yaCaRebi saZarcvavad midian“, an iseTi,<br />
sruliad moulodneli ram, rogoric aris „daTvi mTvarian RameSi“,<br />
sadac mTvaris Suqis efeqti gansacvifrebladaa gadmocemuli...<br />
Tu ar CavTvliT sxvadasxva suraTSi „CarTul“ cxenebsa da<br />
xarebs, firosmanis SemorCenil suraTTagan 50-ze meti, e.i. TiTqmis<br />
meoTxedi, cxovelebisadmia miZRvnili.<br />
mas ver CavTvliT animalistad Cveulebrivi gagebiT. firosmani<br />
ubralod ki ar xatavda cxovelTa samyaros warmomadgenlebs, ro-<br />
gorc paulus poteri an roza boneri xatavdnen TavianT Zroxebsa<br />
da xarebs, romlebsac sxva pretenzia, garda imisa, rom xarebi da<br />
Zroxebi yovelivnen, ar hqondaT. firosmanisTvis yoveli cxoveli<br />
raRac idumali mniSvnelobis mqonea, isini masTan gaadamianureb-<br />
ulni arian, rogorc igav-arakebSi; zogjer maT simboluri azric<br />
eniWebaT, rogorc adamianis ama Tu im Tvisebis, ama Tu im sawyisis<br />
(keTilis, borotis) ganmasaxierebelT. miyvars cxovelebis xatva,<br />
isini Cemi gulis megobrebi ariano, uTqvams mas lado gudiaSvilisT-<br />
vis. da marTlac, sityvierad Zneli gadmosacemia is ganwyobileba<br />
poeturobisa, „sulierobisa“, guliTadi siTbosi, romelic eqmneba<br />
adamians, roca uyurebs firosmanisTvis gansakuTrebiT sayvarel<br />
irmebsa da Svlebs (qarTul folklorSic xom isini gansakuTreb-<br />
uli simpaTiiT sargebloben!); rogor TanaugrZnobs igi ganwirul<br />
saaRdgomo batknebs, rogor aris gadmocemuli dedobrivi mzrunv-<br />
eloba goWebis TanxlebiT mimavali uzarmazari TeTri deda Roris
niko firosmanaSvili<br />
25<br />
„gamometyvelebasa“ da mTel figuraSi, aseve TeTr daTvsa da daT-<br />
vis belebSi. 8 ra gorozi ieri aqvT lomebs! ra Tqma unda, Savi taxi<br />
mxatvrisTvis ganasaxierebs ukeTur rasme (feriTac, „xasiaTiTac“),<br />
iseve rogorc arwivi, romelic kurdRels fatravs – es mxolod<br />
„bunebis suraTi“ ki ar aris, aramed bevrad mets niSnavs. damaxasi-<br />
aTebelia STabeWdileba, romelic misma „Jirafma“ moaxdina pirvel<br />
kritikosebze: „Tu marTalia vainingeri, – werda erTi maTgani (gari<br />
golandi) 1916 wels, – rom yoveli cxoveli Tavis TavSi atarebs<br />
samyaros romelsame metafizikur gansazRvras, maSin firosmanaS-<br />
vilis JirafSi aseT gansazRvras ueWvelad aRmovaCenT: Jirafis<br />
Tvalebi gadmocemulia iseTi metyveli ZaliT, rom gaviwydeba, rom<br />
es mxolod cxovelia da Tqven gipyrobT lamis mistikuri SiSi“. 22<br />
meore avtori, a. petrakovski (isev 1916 weli) aRniSnavda, pirvelad<br />
rom davinaxe „Jirafi“, „erTbaSad Semipyro ucnaurma SeSfoTebam,<br />
Tu gnebavT – Zrwolamac... es raRac magiaa, jadoqroba...“ 23<br />
avtorebi sagangebod gamohyofdnen agreTve „Svels“, romel-<br />
mac erT maTgans Tixis nakeToba moagona. samarTliani dakvirvebaa<br />
– „Sveli“ marTlac exmianeba qarTul xalxur keramikas (kerZod,<br />
kaxurs), figurebiani sasmisebiT, romlebic xSirad Svelsac gamox-<br />
atavs. magram firosmanis suraTSi igi ara marto gacocxlebulia,<br />
aramed daZabulic, TiTqos erTianad TrTis raRac saSiSroebis<br />
molodinSi. esec Taviseburi jadoqrobaa.<br />
damaxasiaTebelia cxovelTa SerCevac: umetesad es „keTilSo-<br />
bili“ cxovelebia, magram arian, agreTve, „mSromelebic“ – Zroxa,<br />
aqlemi, saxedari; daxatuli hyavs melac, romelic misTvis, ueWve-<br />
lia, adamianur mankierebaTa simbolos warmoadgenda. 9<br />
nikos muStrebi, etyoba, cxovelebisadmi nikos siyvaruls Tu<br />
ara, interess mainc iziarebdnen: suraTebis Zveli siebi, Sedgenili<br />
maSin, rodesac mis suraTebs samikitnoebsa da sardafebSi eZebdnen,<br />
mowmobs, rom cxovelebian suraTebs yvelgan didi adgili eWira.<br />
amgvarad, am suraTebis _ qeifebi, naturmortebi, panoramebi da<br />
<br />
sakvirvelia firosmanis, an misi muStrebis, sagangebo daintereseba TeTri daTvebiT,<br />
romlebic TbilisSi, ra Tqma unda, aravis enaxa. firosmans aqvs sxva variantebic<br />
– erT-erTSi daTvi gamosaxulia TiTqmis subtropikul peizaJSi, sadac<br />
simindic aris, xexilic da xSiri mcenareulobac. aqvs erTi ucnauri suraTic:<br />
„tunguseTis mdinare emuti` TeTr daTvze nadirobis sceniT.<br />
<br />
l. gudiaSvili gadmogvcems firosmanis sityvebs: `... cxovrebaSi yvelafers<br />
ori mxare aqvs: keTili da boroti mxare. ai, TeTri Zroxa aris sinazis, simSvidis,<br />
siyvarulis simbolo... Savi xari _ Cxubobs, Rrialebs _ omia. arwivi didia da<br />
daundobeli, patara, sustsa da ubadruk kurdRels ZiZgnis. arwivi es mefis arwivia,<br />
kurdReli ki ... es me da Tqven varT.” 24
26 vaxtang beriZe<br />
scenebi peizaJis fonze, cxovelebi _ moxilvisas aRmoCndeba, rom<br />
firosmans, romelmac 45 weli gaatara TbilisSi, Seusisxlxorcda es<br />
garemo da sul Tbiliselebs xatavda. mas arc erTxel ar dauxatavs<br />
Tbilisi, misi quCebi, misi xedebi („funikuliori“ ar iTvleba – aq<br />
mTaa daxatuli, da ara qalaqi). mas hqonda moTxovnileba exata cocx-<br />
ali buneba. saqarTvelo – misi samSoblo – firosmanisTvis qalaqi ki<br />
ar aris, aramed mTebi, tyeebi da mdinareebi, sofeli, romelTanac mas<br />
akavSirebda bavSvobis mogonebebi. 10<br />
mas aqvs su raTi „kalooba qarTl-<br />
Si“, suraTebi, romlebzec glexebi arian asaxulni da isini, romlebic<br />
mis saukeTeso namuSevrebs unda miekuTvnos. 11<br />
unda movixsenioT firosmanis nawarmoebTa kidev ori jgufi:<br />
pirvels Seadgens portretebi da sxvadasxva tipis gamosaxulebani,<br />
isev im wridan adamianebisa, romelTac TviT niko da misi SemkveT-<br />
ni xvdebodnen cxovrebis gzaze. gadarCenil suraTTa raodenobiT<br />
nikos nawarmoebTa Soris am jgufs pirveli adgili uWiravs; meore<br />
jgufi „istoriul Janrs“ miekuTvneba: aq gamosaxulni arian isto-<br />
riuli pirebi da warsulis scenebi.<br />
firosmanis portretebi da „tipebi“ kvlav Cven Tvalwin gaSli-<br />
li Tbilisuri bohemis, „dabali fenebis“, magram, agreTve, wvrili<br />
burJuaziis warmomadgenelTa mTeli galereaa. qalebi gasarTobi<br />
dawesebulebebidan: „aqtrisa margaritas“ garda, „qali maraoTi“<br />
da friad vulgaruli „qali ludis kaTxiT“; ori „orTaWaleli<br />
turfa“; Semdeg – muSebi: „muSa soso“, ori sxva muSa – erTs tiki<br />
aqvs zurgze mokidebuli, meores – kasri; 12<br />
TeTrxalaTiani „mza-<br />
reuli“, „dalaqi“ (ar Semonaxula), „bavSviani ZiZa“, „mearRne“,<br />
„mebaduri“ (varianti „mebaduri kldeSi“ tretiakovis galereaSia<br />
daculi), „SeSis gamyidveli“.<br />
ai, friad popularuli „meezovec“ – moRuSuli, gaburZgnuli,<br />
Sav Tvalebs rom abrialebs da mrisxaned rom gviyurebs, aSkarad Tavi<br />
moaqvs, rogorc xelisuflebis warmomadgenels (joxic kverTxiviT<br />
<br />
baTumis xedi sruliad pirobiTia, Tundac, qalaqi Cans mxolod Sors, borcvebze,<br />
romlebic sinamdvileSi arc arsebobs. mTavari yuradReba eTmoba pirvel planze<br />
gamosaxul matarebels, zRvas, karWapebsa da gemebs, romelTa anZebze droSebi frialebs.<br />
es “kosmopolituri” peizaJi firosmanis erTaderTi suraTia, romelic Tavisi<br />
motiviT anri rusos mogvagonebs (ix. misi `senluis kunZulis xedi”).<br />
<br />
`biWi da Zroxa”, `bavSvebiani dedakaci wyalze midis”, ”glexi da misi vaJi”,<br />
`glexis qali vaJiT”, `SeZlebuli glexi”, `puris cxoba”, `dReobaze mimavali<br />
glexebi”, `mwyemsi cxvris fariT”, `mamali, dedali da wiwilebi”, `glexis gogo<br />
batiT da WukebiT” da sxv.<br />
<br />
`orTaWaleli turfebic” da es ori muSac - Sewyvilebuli, TiTqmis simetriuli<br />
suraTebia.
niko firosmanaSvili<br />
27<br />
upyria xelT). fsiqologiuri gaxsnis (aRmoCenis) mxriv, es erTi<br />
yvelaze gamomsaxvelTagania firosmanis „tipebs“ Soris.<br />
Semdeg, araCveulebrivad damaxasiaTebeli jgufi: gaberili,<br />
mrgval pirisaxiani biWi, romelsac ufrosi kintos tipuri `forma“<br />
acvia, doinjSemoyrili dgas da cdilobs gaibRinZos. am su-<br />
raTs „mdidari kintos Svils“ uwodeben (misi kostumi Semkulia, _<br />
esaa mTavari _ vercxlis qamari artyia da Zewkviani saaTic aqvs);<br />
„gogo wiTeli sahaero buStiT“ – esec mrgvali, Casuqebuli, myvirala<br />
feris samosSi gamowyobili, ra Tqma unda, is wvrili bur-<br />
Juaziidan gamosuli gamdidrebuli ojaxis Svilia, romelsac surs<br />
simdidriT ibrwyinos da aCvenos, rom gogona `sazogadoebidanaa~.<br />
misi cnoba, Tumca ukve wamozrdilisa, magram imave samosiT, Sei-<br />
Zleba firosmanis jgufur portretze `ojaxuri qeifi~. es suraTi<br />
erTaderTia, romelzec yvela moqmedi piri evropuladaa Semosili<br />
da svams ara yanwiT, aramed WiqiT. gogonaca da `mdidari kintos<br />
Svilic~, romelnic ufrosebiviT arian gamowyobilni da amdenad<br />
liliputebs mogvagoneben, komikur STabeWdilebas toveben. miuxe-<br />
davad imisa, surda Tu ara es TviTon firosmans, romelsac saerTod<br />
ar hqonda midrekileba satirisa da mxilebisaken, am SemTxvevaSi<br />
man, socialuri daxasiaTebis simwvavis TvalsazrisiT Seubralebeli<br />
saxeebi Seqmna. magram damnaSave amaSi maxvili Tvali da firos-<br />
manis, rogorc mxatvris, simarTlea. 13<br />
Semdeg: ramdenime portreti saxeliTa da gvariT cnobili<br />
pirebisa (yvela isini mikitnebi da meduqneebi arian, met-naklebad<br />
SeZlebulni). magram es portretebi fotosuraTebidanaa gadaxat-<br />
uli, an maTi mibaZviT Seqmnili (garanovis da sxvaTa portretebi).<br />
amave wres „burJuaziuli“ (ufro sworad – „wvrilburJuaziuli“)<br />
portretebisas da tipebisas SeiZleba mivakuTvnoT ramden-<br />
ime varianti (xuTi mainc) „qarTveli qalisa TariT an dairiT“,<br />
romelTac erovnuli samosi acviaT; agreTve, „virze mjdomi eqimi“<br />
da kidev ramdenime sxva; albaT, pirveli msoflio omis droindelia<br />
„daWrili meomari“ da „mowyalebis da“. rac Seexeba ilia zdan-<br />
eviCis portrets – es, ra Tqma unda, gamonaklisia. arc manamde da<br />
arc Semdeg inteligenciis warmomadgenlebi mas ar dauxatavs.<br />
gancalkevebiT dgas Zalian cnobili nawarmoebi „uSvilo mil-<br />
ioneri da Sviliani Raribi qali“ (warwera: “Милионерь бездетный;<br />
Бедная с детами”), romelic mxolod pirobiT SegviZlia davuka-<br />
<br />
SesaZlebelia imave suraTidan aris gadmosuli `qali qolgiTa da zambaxiT” -<br />
respeqtabeluri qalbatoni, romelsac uzarmazaro moduri qudi xuravs. yovel<br />
SemTxvevaSi, esec `saojaxo kampaniis” wres ekuTvnis.
28 vaxtang beriZe<br />
vSiroT ganxiluli suraTebis rigs. igi mis sxva namuSevarTagan<br />
socialuri dapirispirebis `pirdapiri~ asaxviT gansxvavdeba (ax-<br />
laxan aRvniSneT, rom firosmani arasodes ar amxelda, brals ar<br />
sdebda; poetma konstantine simonovma samarTlianad aRniSna, rom<br />
„miuxedavad jojoxeTurad Zneli cxovrebisa, is ar gasastikebu-<br />
la da Tavisi bunebiTi sikeTe ar daukargavs“), magram aq aSkarad<br />
igrZnoba sxvagvari dapirispirebac – wminda adamianuri, fsiqolo-<br />
giuri; TiTqos dasmulia kiTxva: maT Soris mainc romelia ufro<br />
bednieri.<br />
dasasrul, „istoriuli“ Tema, romelsac mivakuTvnebT liter-<br />
aturul siuJetebsac (ilustraciebs, mweralTa portretebs); misi<br />
arseboba savsebiT kanonzomieria. gavixsenoT, ra adgili uWiravs (da<br />
eWira maSinac) mwerlobas Cveni xalxis cxovrebaSi, rogori popularobiTa<br />
da siyvaruliT sargebloben mwerlebi (XIX saukunis poet-<br />
ebis bevri nawarmoebi, rusTavelsa da guramiSvilze rom aRaraferi<br />
vTqvaT, zepirad icodnen glexebmac da xelosnebmac), da rogori<br />
damokidebuleba aqvT qarTvelebs TavianTi samSoblos warsulTan<br />
da rogori SaravandiT arian mosilni erovnuli istoriis gmirebi.<br />
firosmani maT Soris yvelaze popularulebs irCevs – Tamar mefes,<br />
giorgi saakaZes, „patara kaxs“ – e.i. swored imaT, vis saxelebTanac<br />
aris dakavSirebuli saqarTvelos warsuli dideba, an erovnuli da-<br />
moukideblobisaTvis brZola. maTTanaa gaTanabrebuli rusTaveli,<br />
romelmac Tavisi poema Tamars uZRvna. firosmanma amis Sesaxeb icoda<br />
da misTvis, iseve rogorc xalxisTvis, es ori saxeli ganuyofeli<br />
iyo. mwerlobisa da istoriis moyvaruli mxatvari orives Tayvans<br />
scemda (amas adasturebdnen misi axloblebi da isini, visac masTan<br />
saubari hqonia) da xSirad ubrundeboda maTs gamosaxvas. meduqneebisTvis<br />
ki istoriis gmirebisa da samSoblos warsulis gmiruli am-<br />
bebis amsaxveli suraTebis qona pativisa da prestiJis sakiTxi iyo.<br />
yvelaze ufro cnobilia firosmanis mier daxatuli ori scena vale-<br />
rian gunias piesidan „da-Zma“, agreTve, mravalfiguriani kompozicia<br />
„giorgi saakaZe mtrebisagan ixsnis saqarTvelos“. sxva sakiTxia, ro-<br />
goria am „istoriuli“ portretebisa da kompoziciebis mxatvruli<br />
done, SeiZleba Tu ara maTi dayeneba mxatvris sxva nawarmoebTa gver-<br />
diT. pasuxi uaryofiTi iqneba – es suraTebi bevrad ufro sustia.<br />
„da–Zmis“ melodramatuli scenebi fotosuraTebis mixedviT aris<br />
Sesrulebuli, firosmanma mxolod tansacmeli da saxeebi Secvala;<br />
„saakaZesac“ fotografia udevs safuZvlad – es aris scena daviT<br />
erisTavis „samSoblodan“ (romelic dawerilia viqtorien sardus
niko firosmanaSvili<br />
29<br />
„flandriis“ qargaze), iqidan aris aRebuli kompoziciis birTvi –<br />
ficis dadeba droSis winaSe; nasesxebia calkeuli figurebic; es kia,<br />
rom firosmanma daumata sxva figurebi, peizaJi da jari. 14 erekle II<br />
gadaxatulia gavrcelebuli portretidan (cxadia, ara originali-<br />
dan, aramed agreTve fotografiidan). rusTavelisa da Tamar mefis<br />
xatvisas firosmani, ra Tqma unda, angariSs uwevda cnobil ikonografiul<br />
prototipebs. es yvelaferi aSkarad boWavda mas. igi xat-<br />
avda cocxali nimuSebis, sakuTar cxovrebiseul STabeWdilebaTa<br />
gareSe; amitomaa, rom mis istoriul personaJebs „xasiaTi“, Sinagani<br />
cxovreba ar gaaCniaT, e.i. ar gaaCniaT swored is, rac firosmanis<br />
gmirebs axasiaTebs. am suraTebSi koloritic nakleb sainteresoa,<br />
zogjer mas gemovnebac ki Ralatobs. roca calke daxata giorgi<br />
saakaZe, romlis erTaderT Zvel portrets is, aSkarad, ar icnobda,<br />
firosmani ufro Tavisuflad grZnobda Tavs; man moisurva meti damajerebloba<br />
mieniWebina portretisaTvis da saakaZes iseve Caacva, rogorc<br />
saqarTvelos zRvispira provinciis, guriis mkvidrni icvamd-<br />
nen, Tumca, rogorc cnobilia, antisparsuli, ganmaTavisuflebeli<br />
brZolebis gmirs guriasTan saerTo araferi hqonda.<br />
bevrad ufro cocxalia „uaxlesi istoriisadmi“ miZRvnili su-<br />
raTebi, anu im periodisadmi, romelic firosmanis dros jer kidev<br />
axsovdaT: es aris ori scena, dakavSirebuli ruseTis mier daRestnis<br />
aRebasTan („SeTe gzas uCvenebs Tavad bariatinskis Samilis dasaWerad“.<br />
„Samili da misi mcveli“), gansakuTrebiT ki „glexTa gaTavi-<br />
sufleba“ – erT-erTi saukeTeso firosmanis nawarmoebTagan. 15<br />
es aris, ZiriTadad, is, rac firosmanis Tematikaze SeiZleba iTq-<br />
vas, Tumca, Cven, ra Tqma unda, yvela nawarmoebi ar mogvixsenebia<br />
<br />
`samSoblo” pirvelad daidga 1881 wels, `da-Zma” 1892 wlis ianvarSi da mas Semdeg<br />
qarTuli Teatris repertuarSi rCeboda reviluciis wlebamde.<br />
<br />
Tavis erT-erT gviandel did suraTs, Cven mier zemoT ukve gakvriT moxseniebuls,<br />
firosmanma uwoda `uwindeli saqarTvelos qorwili” - es is suraTia,<br />
romelic qarTvel mxatvarTa sazogadoebas miuZRvna (mas zogjer SecdomiT uwodeben<br />
`qorwils kaxeTSi”. namdvili saxelwodeba zed suraTzevea aRniSnuli); magram<br />
mas istoriul Janrs ver mivakuTvnebT: nefe-dedoflis Sexvedris rituali - maTi<br />
msvleloba mayrionis TanxlebiT, Tofidan srola da sxva - firosmanis drosac<br />
arsebobda; es aris cocxali suraTi qarTuli soflis cxovrebidan.<br />
arsebobs cnoba, rom firosmans Seusrelebia `vefxistyaosnis” ilustraciebi<br />
- TiTqos es kedlis mxatvroba iyo, magram ar Semonaxula. rogoric ar unda yofiliyo<br />
misi Rirseba, Tu is marTlac arsebobda, es sagangebod aRsaniSnavi RirsSesaniSnavi<br />
faqtia. rogorc cnobilia, poemis gamocemis pirveli ilustraciebi,<br />
Sesrulebuli qarTveli mxatvrebis mier, Cveni saukunis 30-ian wlebs miekuTvneba.<br />
manamde arsebobda mxolod ungreli ziCis ilustraciebi (XIX saukunis 80-iani<br />
wlebisa), ufro adre ki XVII saukunis xelnawerTa miniaturebi.
30 vaxtang beriZe<br />
– danarCenebic dasaxelebul jgufebs miekuTvneba. SeiZleba davu-<br />
matoT, rom verc erTi misi Tanamedrove qarTveli mxatvari ver<br />
Seedreba firosmans Tematikis mravalferovnebiT.<br />
da mainc, suraTisa da daxasiaTebis sisrulisTvis unda aRvniSnoT<br />
ara marto is, rasac firosmani xatavda, aramed isic, ris dax-<br />
atvis survilic arasodes gasCenia, Tumca es Temebi misTvis Zalian<br />
kargad iyo cnobili da lamis yoveldRe xedavda. gana sakvirveli ar<br />
aris, rom firosmani interess iCenda TeTr daTvze nadirobisadmi,<br />
xatavda egzotikur Jirafsa da lomebs, romlebic arasodes enaxa da<br />
sruliad gulgrili darCa Zveli Tbilisis cxovrebis iseTi kolo-<br />
rituli, swored specifikurad Tbilisuri dResaswaulebisadmi da<br />
karnavalebisadmi, rogoric iyo berikaoba, yeenoba, muStikrivi, yo-<br />
Cebis Widili? (gavixsenoT sxva Tbiliseli mxatvrebi – SamSinovi,<br />
xojabegovi). esec misi mxatvruli interesebis simyaresa da mkacri<br />
TviTSemozRudvis unarze mowmobs: efeqturma, aSkarad „momgebianma“<br />
Temebma igi ver moxibles. es ukavSirdeba misi, rogorc mxat-<br />
vris, zog sxva Tvisebasac, romelTac qvemoT SevexebiT (axlaxan<br />
xom isic aRvniSneT, rom mas arc qalaqis – TviT Tbilisisac ki!<br />
– xatva ar ainteresebda). arasodes dauxatavs Tbilisuri bazari,<br />
romelic ucxoTa TvalSi qalaqis lamis yvelaze didi RirsSesaniSnaoba<br />
iyo, da imave dros, xatavda soflis taZarTa dResaswau-<br />
lebs _ dReobebs; arasodes dauxatavs qalaquri Sromis procesi,<br />
da imave dros xatavda rTvelsa da kaloobas, albaT imitom, rom<br />
iq, ara mxolod Sroma, aramed dResaswauli, romantikulobac iyo.<br />
II. firosmanis suraTisTvis erTi Sexedvac sakmarisia, rom mixvde<br />
– avtors profesiuli akademiuri ganaTleba ar gaaCnia, TviTnaswavlia.<br />
figurebi garindebulia, mouqneli, anatomiurad aras-<br />
wori; xelebi TiTqos xisaa, figurebisa da sagnebis masStaburi<br />
Tanafardoba sivrceSi TviTneburia da ar eqvemdebareba „wesebs“,<br />
perspeqtivis kanonebic xSirad irRveva.<br />
es yvelaferi marTlac asea, magram dakvirvebisas aRmovaCenT,<br />
rom mxatvris es „dauxelovnebloba“, „primitiuloba“ mis nawarmoebTa<br />
mxatvruli wyobis organulad aucilebel Tvisebad gadaiqceva,<br />
rom es Tvisebebi araTu arafers arRvevs firosmanis stil-<br />
istikaSi, aramed erTaderTi SesaZlebeli niSnebia.<br />
niko xatavda qeifs, lxins, saeklesio dReobebs. mis suraTebSi adami-<br />
anebi „dros atareben“, cekvaven, sadRegrZeloebs warmoTqvamen, mRerian<br />
kidec. da mainc, Znelia daveTanxmoT kritikos tugenxolds, TiTqos
niko firosmanaSvili<br />
31<br />
firosmans, romelmac „icoda lxinis fasi“, „kintoebis xalisiani, ar-<br />
tistuli buneba hqonda~ 25 . firosmani gamxiarulebul adamianebs ki<br />
xatavda, magram TviTon sruliadac ar iyo „mxiaruli“ mxa tvari. rac<br />
mis SemoqmedebaSi saerTod ar gvxvdeba _ es aris xma u riani da zizil-<br />
pipilebiani xalisiani kinto. piriqiT, pirvelive ST abeWdilebiT, is<br />
TavdaWerili, dinji, introspeqciuli, Sinaganad mni Svnelovani mxat-<br />
varia. marTalia igive tugenxoldi, roca ambobs, rom firosmani Tavis<br />
gmirebs zeimurobisa da seriozulobis gancdiT xatavda.<br />
TviTnaswavl mxatvarTa umetesobas itacebs gamosaxulis gad-<br />
mocema „naturalurad“, yvela wvrilmanis aRnusxviT, isini xedaven<br />
kerZos da ar ZaluZT mTelis danaxva. maTgan gansxvavebiT firosmans<br />
ar itacebs TxrobiTi detalebi, Tu es aucilebeli ar aris suraTis<br />
Sinaarsis gasagebad, an daxatulis dasaxasiaTeblad. is yovelTvis<br />
poulobda gamosaxul obieqtSi arsebiTs, ZiriTads, hqonda unari<br />
ganzogadebisa; win wamoswevda yvelaze metad damaxasiaTebels da<br />
ugulebelyofda yvelafers, rac zedmetad miaCnda Tavisi qmnilebis<br />
Canafiqris amosaxsnelad; mas SeeZlo formulamde SeekumSa suraTi.<br />
isev igive unari TviTSezRudvisa – erTi yvelaze sakvirvel Tvise-<br />
baTagani am kacisa, romelsac ara marto specialuri ganaTleba ar<br />
miuRia, aramed mxatvruli kulturis sferos gareSec iyo aRzrdili.<br />
igi yvelafers warmogvidgens dauwvrilmaneblad, lakoniurad,<br />
ubralod (ara gaubraloebulad!), koncentrirebulad. ar unda gagvikvirdes,<br />
rom mis SemoqmedebasTan gacnobisas bevrs agondeba didi ital-<br />
ieli joto; aRniSnavdnen: ufro adre rom dabadebuliyo, „freskisti<br />
iqnebodao“ 26 . yvela eTanxmeboda erTmaneTs imaSi, da savsebiT samar-<br />
Tlianadac, rom misi namuSevrebi monumenturobiT gamoirCeva, rom am<br />
mxriv man damoukideblad miaRwia imas, riskenac miiswrafoda, zogjer<br />
amaodac, XX saukunis dasawyisis bevri mxatvari. amasTan dakavSirebiT<br />
e. kuznecovi sworad, samarTlianad SeniSnavs, rom firosmanis „dro<br />
usasruloa da didebulia am usasrulobaSi... mis „qeifebs“ ara aqvT<br />
arc dasawyisi da arc dasasruli, isini maradiulni arian; misi gmirebi<br />
amovardnilni arian drois realuri msvlelobidan. isini ki ar cxov-<br />
roben, ki ar moqmedeben, aramed arseboben, usasruloni da ucvlelni...<br />
„eposebSi“ garegnuli dinamika neitralizebulia mTelis uZravi usas-<br />
rulobiT. yovelive, rac xdeba – ukve iyo da araerTxel, usasrulod<br />
meordeba. es moCvenebiTi moZraobaa, moZraoba wriulad“ 27 . swored ami-<br />
tom, rodesac firosmanis suraTebs vuyurebT, ara marto panoramebs,<br />
romlebic sxvadasxva siuJets pirobiTad aerTianebs, aramed imaTac,<br />
romlebic sruliad Cveulebrivi adamianebis Cveulebriv, „rigiT“
32 vaxtang beriZe<br />
qeifs gvixatavs, – ar gveqmneba STabeWdileba, rom Cvens winaSe Jan-<br />
ruli scenaa, erTi warmaval epizodTagani moqmed pirTa cxovrebisa:<br />
es TiTqos ganzogadebuli mxatvruli saxea am Temisa. firosmans cota<br />
aqvs TxrobiTi suraTi, romelTa Sinaarsi mxolod imiT iyos Semofar-<br />
gluli, rac am wuTs xdeba – es namuSevrebi erTgvarad „amovardnilic“<br />
aris misi Semoqmedebis saerTo suraTidan. 16<br />
Tanamedrove mxatvarTa umetesobisagan gansxvavebiT, firosmani<br />
Tavis suraTebs bazrisTvis (gasayidad) ar qmnida. man TiTqmis yovelTvis<br />
icoda, sad iqneboda moTavsebuli misi suraTi, rogori iqne-<br />
boda pirobebi maTi TvaliT aRsaqmelad (imas, rom isini garkveuli<br />
adgilisTvis iyvnen gankuTvnilni, mowmobs Sewyvilebuli suraTebi,<br />
magaliTad, „orTaWalis turfebi“ da sxv.). zemoT aRvniSneT, rom es<br />
suraTebi gansazRvruli anturaJis ansamblSi iyo CarTuli, viTarca<br />
duqanSi mimdinare moqmedebis aqtiuri „Tanamonawileni“. magram interierTan<br />
kavSiri ara marto suraTis Sinaarsis wyalobiT myardebo-<br />
da, aramed maTi formalur-esTetikuri niSnebis mixedviTac, swored<br />
maTi monumenturobis gamo, rac Seesatyviseboda maTs daniSnulebas–<br />
SeemkoT sazogadoebrivi xasiaTis mqone saTavsi. „SeiZleba eWvi ar<br />
Segveparos, – me kvlav vimowmeb e.kuznecovis savsebiT samarTlian dakvirvebas,<br />
– rom naxevrad Cabnelebul, dabalWerian, sagrZnoblad Ca-<br />
ketil (umetesad sardafi) sadgomebSi, navTis lampebis, an sanTlebis<br />
mkrTal, mocimcime Suqze, romelic speqtris wiTel kidesTan Zlier<br />
iyo Sereuli, firosmanaSvilis suraTebi sul sxvagvarad aRiqmeboda<br />
(da bevrad ufro „maxvilad“), vidre Tanamedrove muzeumebis Cveul da<br />
TiTqos ufro xelisSemwyob pirobebSi. es niSandoblivia, imitom, rom<br />
mxolod dazgur suraTs esaWiroeba „idealuri“ pirobebi, monumen-<br />
turs swored is, romelTaTvisac konkretulad Seiqmna igi“ 28 .<br />
rogor agebs Tavis suraTebs firosmani?<br />
uwinares yovlisa, mas aqvs suraTebi yovelgvari sivrcis gareSe,<br />
sadac moqmedi pirni sasuraTo sibrtyesTan arian miWeWyil-<br />
ni, rogorc bareliefze, ukan ki, iqve, CamoSvebulia „farda“ – es<br />
xan xeluxlebeli Savi muSambaa, xan msubuqad Seferadebuli foni;<br />
zogjer suraTis qvemo nawilSi, CarCosTan, odnav miniSnebulia mo-<br />
<br />
aseTia, magaliTad, naklebad cnobili xelmowerili suraTi saqarTvelos xelovnebis<br />
saxelmwifo muzeumSi - `xilis duqanSi”, sadac dawvrilebiT aris naCvenebi<br />
Taroebze dalagebuli sxvadasxvanairi xili - TviT gaWrili sazamTroc ki, am<br />
fonze ki naCvenebia, rogor awvdis daxlidari xiliT savse parks duqanSi Sesul<br />
qalbatons. mas axlavan patara biWi, erTi patara da erTi monadire ZaRli; aseTia,<br />
agreTve, suraTi, romelic gvixatavs sanitaruli inspeqtoris misvlas duqanSi. mas<br />
aweria: `axali bazarniki qali”.
niko firosmanaSvili<br />
33<br />
„giorgi gandegili“. muSamba, zeTi, 115X86 sm. sxm.
34 vaxtang beriZe
niko firosmanaSvili<br />
35<br />
„qeifi vazis talaverSi“. muSamba, zeTi, 139X112 sm. sxm.<br />
gv. 34 (zemoT). „viris xidi“. muSamba, zeTi, 93×117 sm. sxm;<br />
(qvemoT). „ojaxuri arifana (pikniki)“. muSamba, zeTi,<br />
71.5×104 sm. sxm;
36 vaxtang beriZe<br />
„naturmorti Saqris TaviT“. Tunuqi, zeTi, 55X62sm.mirzaani,<br />
firosmanis muzeumi.<br />
„naturmorti“ (gaumarjos purmarilian kacsa). Tunuqi, zeTi,<br />
36X73 sm. sxm.
niko firosmanaSvili<br />
37<br />
„naturmorti“ (didi naturmorti). muSamba, zeTi, 102X135 sm. sxm.<br />
„deda Rori goWebiT“. muyao, zeTi, 80X100 sm. sxm.
38 vaxtang beriZe<br />
„Sveli peizaJis fonze“. muyao, zeTi, 98X71 sm. sxm.
niko firosmanaSvili<br />
39<br />
„daTvi mTvarian RameSi“. muSamba, zeTi, 100X80 sm. sxm.
40 vaxtang beriZe<br />
„Jirafi“. muyao, zeTi, 138X112 sm. sxm.
niko firosmanaSvili<br />
41<br />
„mjdomare yviTeli lomi“. muyao, zeTi, 99X80 sm. sxm.
42 vaxtang beriZe<br />
„kaloze“. muyao, zeTi, 72X100 sm. sxm.<br />
„mamali da krux-wiwila“. muyao, zeTi, 66.5X77 sm. sxm.
niko firosmanaSvili<br />
43<br />
„wyalze mimavali bavSvebiani qali“. muSamba, zeTi, 111X92 sm. sxm.<br />
„Sveli nukriT wyalze“. muyao, zeTi, 74.5X97 sm. sxm.
44 vaxtang beriZe
niko firosmanaSvili<br />
45<br />
„meTevze (wiTel perangSi)“. muSamba, zeTi, 111X90 sm. sxm.<br />
gv. 44 „meezove“. muSamba, zeTi, 105X46 sm. sxm.
46 vaxtang beriZe<br />
„giorgi saakaZe ixsnis saqarTvelos mtrebisagan“. muSamba, zeTi,<br />
120X180 sm. sxm.<br />
„aqimi virze“. muyao, zeTi, 80X100 sm.
niko firosmanaSvili<br />
47<br />
„Tbilisis funikuliori“. muSamba, zeTi, 112X90 sm. sxm.<br />
„kaxeTis matarebeli“. muyao, zeTi, 70X140 sm. sxm.
48 vaxtang beriZe<br />
„sviri“. muSamba,zeTi, 63X97 sm. sxm.<br />
„wm. giorgis dReoba bolnisSi“. muyao, zeTi, 72X263 sm. sxm.<br />
„paraklisi soflad“. muyao, zeTi, 72X140 sm. sxm.
niko firosmanaSvili<br />
49<br />
qmedebis adgili – iataki, mcenareebi; ufro metic, xandaxan mTe-<br />
li fonic mcenareebiTaa dawerili; magram iqmneba STabeWdileba,<br />
rom mxatvars arc ucdia Seeqmna siRrmis efeqti, TiTqos balaxi,<br />
lerwi, venaxi fardaze iyos daxatuli, msgavsad fotoatelies<br />
fonebisa; aseTia calke gamosaxul figuraTa umetesoba („meezove“,<br />
„mzareuli“, „qali maraoTi“, „qali zambaxiTa da qolgiT“, „or-<br />
TaWalis turfebi“, „aqtrisa margarita“, „glexis qali vaJiT“,<br />
„SeZlebuli glexi“, „virze mjdomi eqimi“, „virze mjdomi biWi“),<br />
saxelganTqmuli jgufi „uSvilo milioneri da bavSvebiani Raribi<br />
qali“, cxovelTa suraTebis umetesoba (yvelaze damaxasiaTebeli<br />
nimuSia „Savi taxi“, romelic TiTqos uhaero sivrceSia naCvenebi),<br />
naturmortebi (magaliTad, „didi naturmorti“).<br />
arsebiTad aseve savsebiT brtyelia upeizaJo „qeifebic“. aq mTe-<br />
li sivrce ganizomeba magidis siRrmiT da wvrili zoliT magidis<br />
win („xuTi Tavadis qeifi“, „malaknebis qeifi“, qeifi „vazis talaverSi“,<br />
„daTiko zemelTan“); Tanac, sibrtye fiqsirebulia magidis<br />
ucvlelad frontaluri mdebareobiT; figurebi TiTqos bare-<br />
liefur frizs Seadgenen.<br />
bunebis fonze gaSlili suraTebi orgvaria: zogierTSi mkaf-<br />
iod aris gamoyofili wina plani, sadac SedarebiT didi masStabiT<br />
aris warmodgenili sakuTriv Tema, suraTis ZiriTadi birTvi (umravles<br />
SemTxvevaSi, es gaSlili sufra da masTan msxdomi moqeifeni<br />
arian); sxva yvelaferi – peizaJi damatebiTi scenebiTa da fig-<br />
urebiT – TiTqos „axlavs“ am birTvs; aseTi suraTebia „krwanisi“,<br />
„qeifi rTvelSi“, „sami Tavadis qeifi mindvrad“, „begos kampania“<br />
da sxv. sxvebSi ar aris aseTi gamoyofili dominanti, suraTis Si-<br />
naarsi TiTqos gafantulia Tanabari mniSvnelobis mqone jgufebad,<br />
yovelTvis konkretuli amocanis Sesabamisad: „wm.giorgis dReoba<br />
bolnisSi“, „viris xidi“, „rTveli“, „nadiroba Savi zRvis napiras“;<br />
„kaxeTis eposi“ TiTqos Sualeduria maT Soris.<br />
ama Tu im suraTis kompoziciuri agebis calkeul niSanTa miuxe-<br />
davad, yvelaSi TiTqos ori sawyisis Sejaxeba igrZnoba; sagnebis<br />
gadmocemisas – sibrtyiTobisa da moculobiTobisa, sivrcis gadmocemisas<br />
– kvlav sibrtyiTobisa da siRrmisa; xolo TviT sivr-<br />
cis agebisas – Tanaarseboba, Tu SeiZleba iTqvas, „sisworisa“ da<br />
„usworobisa“. TvalsaCino magaliTad Tavdapirvelad gamogvadgeba<br />
„baTumi“, sadac matarebeli pirvel planze naCvenebia rakursiT,<br />
igi diagonalurad moemarTeba siRrmidan „Cvenken“, sxva yvelaferi<br />
ki – qalaqis saxlebis saxuravebi, zRva Tavisi karWapebiTa da nave-
50 vaxtang beriZe<br />
biT – Tavisi horizontalebiT, sibrtyes „ganamtkicebs“.<br />
ra Tqma unda, firosmanma mSvenivrad icis, rom Soreuli sagnebi<br />
sididiT ufro patarebi Cans, vidre axlomdebareni – Cveulebriv,<br />
is maT asec xatavs; igi savsebiT flobs amoburculi zedapiris gad-<br />
mocemis saidumlobas – ix. didi da mcire doqebi bevr suraTSi,<br />
sadac moculoba iluziurad aris naCvenebi Suq–Crdilis grada-<br />
ciiT, ix.agreTve adamianTa zogi figura da cxovelebi, romlebic<br />
moculobiTad arian modelirebulni; mas SeuZlia da uyvars kidec<br />
Cveneba horizontze an borcvebze mdebare soflebis, siRrmeSi Sema-<br />
vali mdinarisa da gzisa, da am gzaze mimavali figurebisac; xSirad<br />
mimarTavs rakurss moCardaxuli urmis an cxovelebis gadmocemisas<br />
(„iremi Tavisi bRartiT“, orive cxeni suraTSi „yaCaRma cx-<br />
eni moipara“); sworad xatavs rakursiT terfs, rasac ver axerxebs<br />
TviTnaswavlTa umetesoba da rac ucxoa xalxuri xelovnebisTvis<br />
(„meezove“, garanovis portreti, „mzareuli“); dasasrul – amas<br />
qvemoT davubrundebiT – Soreuli planebis gadmosacemad arsebiT<br />
rols feradovani da ferweruli gadawyveta TamaSobs, Tumca mis<br />
suraTebSi ar igrZnoba haeris garemo, sfumato.<br />
amitom gaubraloeba iqneba, Tu daviwyebT mtkicebas, TiTqos firos-<br />
manis peizaJebiani suraTebi mxolod sibrtyiTia da meti araferi. am<br />
suraTebSi imdeni sivrce da siRrmea, ramdenic mxatvars esaWiroeba<br />
yovel calkeul SemTxvevaSi siuJetis gasaSlelad, garemos xasiaTis<br />
gadmosacemad, kompoziciis asawyobad da, SeiZleba iTqvas, Sesaferi-<br />
si ganwyobilebis Sesaqmnelad. amis mSvenieri magaliTebia: „glexTa<br />
gaTavisufleba“, 17 misi erTi saukeTeso suraTTagani, Sors mimavali<br />
gziT, ramdenime wyebad ganlagebuli sofluri saxlebiT; „sami Ta-<br />
vadis qeifi“, safexurebad siRrmeSi Semavali terasebiT; „uwindeli<br />
saqarTvelos qorwili“, didi „panoramebi“, naklebad cnobili „lxini<br />
qarTlSi“, perspeqtivaSi naCvenebi soflis saxlebiT da uamravi xalx-<br />
iT (am masas firosmani warmogvidgens erTian blokad, rogorc amas<br />
Sua saukuneebis freskebSi vxvdebiT: pirvel rigebSi mTliani figure-<br />
bia TaviT fexamde, ukan mxolod Tavebis konturebis ganmeoreba).<br />
da mainc, firosmanis xedva (ara marto xsenebul usivrco suraTebSi,<br />
aramed peizaJebian kompoziciebSic), ra Tqma unda, „sibrtyiTia“.<br />
ara mxolod uklebliv yvela magida, romelTac moqei-<br />
feni usxedan, aramed yvela sxva „sayrdeni“ elementic, romelTa<br />
SemweobiTac igeba rTuli kompoziciebi, naCvenebia frontalurad<br />
an sruli profiliT, isini swored sibrtyis fiqsacias axdenen:<br />
<br />
am suraTs xSirad sxva saxeliTac ixsenieben: „didmarxva saqarTveloSi”.
niko firosmanaSvili<br />
51<br />
Senobebi (firosmani, Cveulebriv, aCvenebs or fasads, anu isini<br />
kuTxeSi dganan, magram orive fasadis karnizebi horizontaluria),<br />
aseTia xidebi, navebi, karWapebi, mTavari ki is aris, rom TviT mo-<br />
qmedeba warmoebs an erT – wina – sibrtyeze an, Tu suraTSi bevri<br />
jgufia, paralelur sibrtyeebSi; aseve moZraoben, mcire gamonaklisebis<br />
garda, cxovelebic; moqmedi pirebi yovelTvis ar iyene-<br />
ben perspeqtiul kulisebs (zemoT rom movixsenieT), mag., siRrmeSi<br />
Semaval gzebs – Tu vinme maT gaswvriv mainc moZraobs, xSirad isini<br />
carielia, zogjer ki maT hkveTen figurebi, romlebic sasuraTo si-<br />
brtyis paralelurad arian mobrunebulni (motrialebulni). 18<br />
damaxasiaTebelia, rom amoburculi, e.i. moculobiTi, modeli-<br />
rebuli formebic da „brtyeli“ gadmocemac ara marto sxvadasxva<br />
suraTSi, aramed erTsa da imaveSic gvxvdeba, isini Tanaarseboben.<br />
ai, magaliTad, „qali, romelsac ludis kaTxa uWiravs“: misi sakmaod<br />
farTo, moculobiT gadmocemuli biusti sruliad brtyel ka-<br />
bas uerTdeba; wyalTan misuli Sveli brtyelia, TiTqos muyaosgan<br />
gamoWrili, „goWebiani deda Rori“ ki friad moculobiTia; xuTi<br />
moqeife Tavadi da „begos kampaniis“ monawileni gabrtyelebulni<br />
arian (zogi figura – erTiani Savi laqaa), sami moqeife Tavadis<br />
sxeulebi ki TvalsaCinod modelirebulia; xolo wyalze mimavali<br />
glexis qali, Tumca misTvis gankuTvnili sivrce mcire siRrmis-<br />
aa, modelirebulia ara zogadad, erTiani blokis saxiT, rogorc<br />
nikos sxva figurebis umetesoba, aramed faqizi gradaciebiT; aseve<br />
„gamoZerwilia“ zogi xec (ix., magaliTad, „daTvi mTvarian Rames“).<br />
gansakuTrebiT niSandoblivia firosmanis suraTebSi sxvadasx-<br />
va „usworoba“, ase vTqvaT, „darRvevebi“. niko icnobs sivrcisa<br />
da sagnebis gadmocemis ZiriTad wesebs da yovel nabijze „fexqveS<br />
Telavs“ maT. perspeqtivis kanonebi man, ra Tqma unda, ar icoda. ar<br />
icoda, rom arsebobs „Tavmoyris wertili“ horizontze; amitom magidebis<br />
paralelepipedebi – misi suraTebis erTi mTavari atribut-<br />
Tagani, xan ukuperspeqtivaSia<br />
naCvenebi, xan aqsonometriulad, da<br />
yovel sagansa da nagebobas sakuTari perspeqtiva aqvs. magram rogorRa<br />
avxsnaT sagnebisa da figurebis masStabTa sruliad „Tavisuf-<br />
ali“ urTierTSefardeba? „kaxeTis eposSi“ zogi Soreuli, borcvze<br />
mdgomi figura ufro didia, vidre axlo mdgomebi, xolo moqeife<br />
Tavadebis gverdiT mdgari msaxuri maTze ufro mcire masStabiT<br />
aris naCvenebi; an gavixsenoT abra „Распивочно и на вынос~ – tiki<br />
<br />
ra Tqma unda, sibrtyis fiqsirebas warwerebic uwyobs xels, gansakuTrebiT<br />
iseTebi, rogoricaa `begos kampania~ - samstriqoniani, TiTqos sagangebod, demonstraciulad,<br />
lozungiviT `gamofenili~ TvalsaCino adgilas.
52 vaxtang beriZe<br />
ara marto xarebze, aramed saxlebzec bevrad didia; „rTvelSi“ ki<br />
mtevnebi adamiansac aRemateba; „svirSic“ gansxvavebuli masStabis<br />
adamianebi moqmedeben – mTavari personaJebi, e.i. portretulad<br />
gamosaxuli SemkveTni, ufro didebi arian, vidre imave planSi gan-<br />
Tavsebuli „damxmare“ pirebi.<br />
es rom SemTxveviTi ar aris, ueWvelia. amas adasturebs Tundac<br />
zemoT damowmebuli moTxroba erTi SemkveTisa, romelic nikosgan<br />
tikisa da xarebis zomis Secvlas moiTxovda. mxatvari ara marto ar<br />
daeTanxma, aramed protestis niSnad samuSao miatova. es ki mowmobs,<br />
rom suraTSi daxatuli ama Tu im figuris sidide misTvis „sulerTi“<br />
ki ar iyo, aramed garkveul Canafiqrs ukavSirdeboda da winaswar iyo<br />
mofiqrebuli. magram es am moTxrobis gareSec naTelia. amaze metyve-<br />
lebs TviT suraTebi. TiTqmis yovelTvis amgvari „darRveva“ ama Tu<br />
im sagnis azrobriv mniSvnelobas, ama Tu im sagnis, figuris funqcias<br />
ukavSirdeba. aseve iyo Sua saukuneebis reliefebsa da xalxuri Semoqmedebis<br />
nimuSebSi, kerZod, saqarTveloSic: gamoyofili da xazgasmulia<br />
is, rac yovel mocemul suraTSi yvelaze metad mniSvnelova-<br />
nia misi azrisa da Sinaarsis gasaxsnelad: tiki Rvinis sardafis<br />
abraze, mtevnebi „rTvelSi“; xolo Tavadebisa da msaxuris Sefarde-<br />
baSi, arsebiTad, igive principi vlindeba, romelic jer kidev Zveli<br />
aRmosavleTis xelovnebaSi moqmedebda; mbrZanebelni erTi masStabiT<br />
ixatebodnen, sxvebi – sxva masStabiT, Tumca firosmanTan es gaTiSva<br />
arc iseTi mZafria, rogorc iq.<br />
rogor agebs firosmani kompozicias?<br />
e. kuznecovi, firosmanis „sofluri“ suraTebisa da „eposebis“<br />
ganxilvisas, gamoTqvams azrs maTi „gaTiSulobis“ Sesaxeb: „yovel<br />
maTgans aRviqvamT, rogorc uzarmazari suraTis monakveTs... moq-<br />
medeba maTSi sruliad Tavisuflad vrceldeba, igi ki ar mTavrdeba,<br />
aramed wydeba. TiTqos mxatvars muSamba aRar eyo... da iZulebuli<br />
gaxda Seewyvita muSaoba; xolo SesaZlebloba rom hqonoda, si-<br />
cocxlis grZelze ugrZesi xazi gagrZeldeboda“ 29 . es azri savsebiT<br />
samarTliania firosmanis epikuri suraTebis mimarT.<br />
magram es srulebiTac ar niSnavs, rom isini cxovrebidan Sem-<br />
TxveviT amoglejili fragmentebis STabeWdilebas stoveben, rom<br />
maT arc dasawyisi gaaCniaT da arc bolo; piriqiT, yvela suraTi<br />
kompoziciurad dasrulebulia. am mxrivac firosmans iSviaTi intuicia<br />
hqonda. alRo mas yovelTvis karnaxobda, rogor aego mra-<br />
valmonakveTiani suraTi, rogor ganeTavsebina maxvilebi, rogor<br />
gaewonasworebina sxvadasxva nawili da mTavari: rogor gamoesaxa,
niko firosmanaSvili<br />
53<br />
kompoziciis saSualebiT, nawarmoebis umTavresi azri.<br />
ai, Tundac „rTveli“ (misi sigrZe TiTqmis 3,5 metria): erTi<br />
SexedviT SeiZleba mogveCvenos, rom suraTi metismetad gadatvir-<br />
Tulia; pirveli, rac Tvals xvdeba – uzarmazari mtevnebis daxvave-<br />
baa, isini avseben, xeTqaven kadrs da TiTqos misi CarCodan iRvrebian.<br />
– es marTlac vazis samefoa, yurZnis dReoba, da kompoziciac xazs<br />
suraTis swored am ZiriTad azrs usvams; sxva yvela da yvelaferi<br />
– sxvadasxva adgilas mofusfuse adamianebi, datvirTuli uremi,<br />
e.i. yvela moqmedi piri da maTi moqmedeba TiTqos vazidan, venaxidan,<br />
mtevnebidan momdinareobs, yovelive maT emorCileba. dakvirvebisas<br />
imasac aRmovaCenT, rom suraTs garkveuli ConCxic aqvs, romelic<br />
odnavac ar arRvevs moqmedebis srul Tavisuflebasa da bunebriobas.<br />
SemTxveviT xom ar mouTavsebia mxatvars qvemoT, suraTis centrSi,<br />
ori didi gogra, romlebic erTbaSad ipyroben yuradRebas, marcxena<br />
kuTxeSi ki tikis muqi, CarCos mier gadakveTili silueti; es sagnebi,<br />
xesTan, xarebTan da uremTan, qvevrebis mwkrivsa da sawnaxelSi mdgom<br />
mamakacebTan erTad, qmnian mTeli kompoziciis myar CarCos; arc is<br />
aris SemTxveviTi, rom xididan, romelic zustad Sua RerZzea mo-<br />
Tavsebuli, simetriulad miemarTeba erT mxares mdinare, meore mx-<br />
ares ki – biliki; arc is, rom venaxisa da xeebis mTeli daburuli<br />
mwvane masivi gayofilia sam „blokad“, maT Soris ki „sulmosaTqme-<br />
lad“ datovebulia cezurebi, rom daxvaveba qaosuri ar gaxdes.<br />
gavixsenoT, rogor „sazeimo“ garemocvas uqmnis mxatvari „svir-<br />
Si“ mTavar gmirebs, romelnic sufras usxedan suraTis centrSi. aq<br />
ara marto venaxia fonad, aramed ori mZlavri xis tanic, romle-<br />
bic kraven aqeT-iqidan kompozicias, magidis win ki ori simetriuli<br />
qvevri, romlebic aq sagangebod aris moTavsebuli, rogorc mTa-<br />
vari atributebi.<br />
ai, „uwindeli saqarTvelos qorwili“: mTis ferdi daqanebulia<br />
marcxnidan marjvniv, rac karnaxobs suraTis diagonalur ganviTare-<br />
bas; amis Sesabamisad, ori dapirispirebuli jgufi ganlagebulia or<br />
doneze: marcxena – maRla, marjvena –dabla, da rogor Seucdomlad,<br />
bunebrivad ewerebian maT Soris, am diagonalze, yalyze Semdgari cxeni<br />
da mxedari, romelic Tofs isvris – es absoluturad aucilebeli<br />
rgolia, romlis gareSec kompozicia nawilebad daiSleboda. amave<br />
dros, firosmani arc imas iviwyebs, rom marcxena Senobis didi masa<br />
gaawonasworos marjvniv moTavsebuli eklesiiTa da koSkiT borcvze.<br />
`viris xidi”. erTi cicqna figurebi, mcire jgufebi da sagnebi.<br />
suraTi ki mTliania; mas aqvs myari RerZi – Tavisufali are sura-
54 vaxtang beriZe<br />
Tis SuaSi, guburiTa da ciT (isini ar arian erTmaneTisgan gamoyo-<br />
filni), dublirebuli xiT. simetriulad „Camketni“ – duqani da<br />
talaveri, romelTa kideebi odnav aris CamoWrili CarCoTi. yvela<br />
calkeuli nawili rogorRac erTmaneTs ukavSirdeba rogorc Sveulad,<br />
ise horizontalurad: navi wina planze; verZi – xidi, zed mi-<br />
mavali viriT; figurebis mwkrivi: mocekvave – mearRne – ori laqia<br />
– meore mocekvave; duqani – gaSlili sufra mis win – meore navi<br />
– sami memusike – talaverSi moqeifeni; TeTri Rrublebis parale-<br />
luri zolebi – frTagaSlili Citebi. msgavsi kavSiri SegviZlia<br />
davadginoT Sveuladac. amgvarad, gamodis, rom suraTis yvela mravalricxovan<br />
komponents –adamianebs, Senobebs, cxovelebs, mcenareebs<br />
– zustad aqvs miCenili maTTvis gankuTvnili adgilebi. adgi-<br />
lidan veravis da verafers daZrav.<br />
„bolnisis dReobasa“ da „kaxeTis eposSi“, firosmanis yvelaze<br />
„panoramul“ suraTebSi, sadac „samyaros usasruloba“ yvelaze<br />
metad igrZnoba, aseTive dasrulebuloba da gawonasworeba SeimCneva.<br />
pirvel amaTganSi Tvals Tu gavadevnebT ZiriTadi masebis ga-<br />
nawilebas (Zarcvis scena – nangrevebi – cxvris fara – eklesia da<br />
momlocvelTa karvebi – sami saxli marjvniv – samkuTxa borcvi<br />
moqeifeebiT, uremi mlocvelebiT – xidamde da wisqvilamde) _ es<br />
yovelive erTi jaWvis rgolebia; “kaxeTis eposSi“ sakvirveli is<br />
aris, rom sami Tavadis jgufi, romelic TiTqos Tavisi mdebare-<br />
obiTac da masStabiTac mowyvetilia suraTis danarCen nawils,<br />
sinamdvileSi kompoziciis aucilebel nawils warmoadgens, uim-<br />
isod igi dairRveoda.<br />
imis mSvenieri magaliTi, Tu rogor emsaxureba kompoziciis<br />
ageba ideis mkafio ganxorcielebas – „arwivi da kurdRelia“. mta-<br />
cebeli frinveli, romelic firosmanisTvis zogadad Zaladobas<br />
ganasaxierebs, kidiT kidemde avsebs sasuraTo sibrtyes da Tavisi<br />
uzarmazari Savi frTebiT CarCos ebjineba – TiTqos es saSineli,<br />
uZleveli boroteba mTel dedamiwas, mTel qveyanas moicavs.<br />
aseve, gana maxvil kompoziciur alRos ar mowmobs saxelgan Tqmuli<br />
„Sveli“, sadac ori xis Sveuli tani cxovelis amayad Se marTuli Ta-<br />
vis ukan aris moTavsebuli? an jgufebis ganawileba da maTi Sefardeba<br />
peizaJTan „glexebis gaTavisuflebaSi“? an moparuli cxenis, mxedrisa<br />
da kldis xazebis SeTavseba suraTSi „yaCaRma cxeni moipara“.<br />
ra Tqma unda, firosmans aqvs sakmaod elementaruli kompo ziciebic,<br />
Tundac calkeuli figurebis umetesoba („uSvilo milio-<br />
neri“) da cxovelebis gamosaxulebebic (mravali qeifi neitralur
niko firosmanaSvili<br />
55<br />
fonze), magram es mainc ar cvlis daskvnas imis Taobaze, rom firosmani<br />
dauflebuli iyo kompoziciis saidumloebas, rom misi namu-<br />
Sevrebi am mxrivac gaazrebulia; 19 rom aRaraferi vTqvaT imis Taoba-<br />
ze, „elementaruloba“ TviT suraTebis SinaarsiT iyo nakarnaxevi.<br />
da mainc, es ar aris mTavari firosmanis SemoqmedebaSi. firos-<br />
manis Taviseburebas Seadgens ara marto, da ara imdenad, sivrcis<br />
Taviseburad ageba da moculobaTa gadmocema, ara, erTi mxriv, `Ta-<br />
visebureba~, da meore mxriv, figurebis erTgvari gaSeSebuloba –<br />
rac bevr TviTnaswavl mxatvars axasiaTebs, Tumca isini mis qmnile-<br />
baTa arsebiTi maxasiaTeblebia. aseTi niSnebi sxva TviTnaswavl<br />
mxatvrebTanac SegviZlia aRmovaCinoT. mis umTavres Taviseburebas<br />
Seadgenen: a) mis mier adamianis interpretacia; is ganwyobileba,<br />
romelsac igi Tavis suraTebSi qmnis; b) misi koloriti.<br />
sjobs isev „qeifebiT“ daviwyoT. am mxriv es suraTebi Zalian tipuria.<br />
ai, erTi ukeTesTagani am jgufis suraTTa Soris – „krwani-<br />
si“. fons qmnis Ramis ca da mTvare, mwvane mdelo, ufro sworad<br />
– ferdi, romelic tyiT mTavrdeba, mdinare, tba(?); suraTis birT-<br />
via TeTri sufriT dafaruli magida, romelic, Cveulebisamebr,<br />
frontalurad aris naCvenebi wina kidesTan. mTavari moqmedi pirebi<br />
rvani arian: erTi, marcxniv, fexze mdgomia, sxvebi sxedan; marjvniv,<br />
cota ukan, sami memusike dgas. sufrasTan msxdomi moqeifeni da me-<br />
musikeni, romelnic maTTvis ukraven da TiTqmis yovelTvis aseTive<br />
SefardebiT arian warmodgenilni, es ukve SemuSavebuli „mizansce-<br />
naa“, romelic bevr suraTSi meordeba. 20<br />
moqeifeni magidis iqiTa<br />
mxares arian moTavsebulni, piriT mayureblisken, rogorc Zvel<br />
„saidumlo serobebSi“. firosmani iSviaTad xatavs TiTo figuras<br />
magidis gverdebTanac. yoveli figura warmodgenilia gancalkevebiT,<br />
TiTqmis yovelTvis frontalurad; isini erTmaneTs ar fara-<br />
ven da ar hkveTen, rva+sami garindebuli vertikali, ganawilebuli<br />
mkacri ritmiT, romelsac kidev ufro mkafiod avlens tansacmlis<br />
Ria feris detalebi, gansakuTrebiT ki Savi, erT xazze Camwkrive-<br />
buli, boTlebis vertikalebi. figurebs erTmaneTTan urTierToba,<br />
kontaqti ara aqvT, yoveli maTgani damoukideblad mogvmarTavs<br />
<br />
niSandoblivi magaliTi: `sahaero buStiani gogo” (xelovnebis saxelmwifo<br />
muzeumSi) - erTaderTi figura `cariel” fonze. garkveuli TvalsazrisiT, aq<br />
kidev ufro metad sagrZnobia mxatvris utyuari kompoziciuri alRo: figuris<br />
`dayeneba” (misi adgili suraTis sibrtyeze), farTo qamris, farTofarflebiani<br />
wvetiani qudis, sahaero buStisa da peplis saWeri badis ganlageba, am elemetTa<br />
urTierTSefardeba - yvelaferi am alRos mowmobs.<br />
<br />
varianti: moqeife Tavadebi da maT gverdiT morCilad mdgomi msaxuri-glexi.
56 vaxtang beriZe<br />
pirdapir Cven, mayureblebs, TiTqos gulisxmoben, rom maT pirisp-<br />
ir, oTaxis realur sivrceSi, maTi partniorebi imyofebian.<br />
ai, es aris arsebiTi niSani firosmanis yvela „qeifisa“, rac maT<br />
Janruli scenis xasiaTs ukargavs da Tavisebur reprezentaciulobas<br />
aniWebs. sul sxva garemos, firosmanis gmirebis sul sxva xasiaTisa<br />
da sxva sulieri donis miuxedavad, isini „sazeimod“ warmogvidgebian,<br />
iseve rogorc Zveli freskebisa da mozaikebis istoriuli person-<br />
aJebi, dawyebuli adreqristianuli xanis bizantiuri portretuli<br />
jgufebiT da damTavrebuli XVI-XVII saukuneebis pawawina qarTuli<br />
eklesiebis feodalTa portretebiT. ra Tqma unda, isini uSualo na-<br />
Tesaobas swored am ukanasknelebTan amJRavneben.<br />
figurebi ara marto garindebuli da ieratikulia; isini indivi-<br />
duri daxasiaTebis, moZraobisa da Jestebis mxrivac naklebad arian<br />
diferencirebulni. erTsa da imave suraTSi firosmani ramdenime-<br />
jer imeorebs miyolebiT erTsa da imave Jests (idayvSi moxrili,<br />
zeaweuli xeli, romelsac RviniT savse yanwi uWiravs) – da amiTac<br />
mogvagonebs freskul portretebs, sadac mwkrivad mdgom qarTvel<br />
mefeebsa da feodalebs xelebi vedrebiT aqvT apyrobili. Jestis<br />
funqcia sul sxvaa, sruliad ar aris ise „amaRlebuli“, rogorc<br />
freskebSi, magram aseTi xazgasmuli erTgvaroba, elementTa gan-<br />
meoreba xels uwyobs iseTsave pirobiTobas da sazeimo ganwyobas,<br />
iseve, rogorc saxeebis seriozuli, daZabuli gamometyveleba –<br />
TiTqos yvelani ganmsWvalulni arian SegnebiT imis mniSvnelobisa,<br />
rac xdeba. mkafio magaliTia amisa „sami Tavadis qeifi“. 21<br />
mediduroba, mniSvnelovneba, monumenturoba axasiaTebs firos-<br />
manis bevr calke gamosaxul personaJsac – „meezoves“, „mzareuls“,<br />
„glexs Tavis vaJTan“ da TviT cxovelebsac ki. ukve vTqviT, zemo-<br />
qmedebis rogori Sinagani Zala aqvT „Jirafs“, „Svels“, lomebs,<br />
idumal „daTvs mTvarian Rames“.<br />
da kidev erTi zemoT ukve moxsenebuli Tviseba mxatvrisa, Tviseba,<br />
romelic imave mimarTulebiT moqmedebs – lakonizmi, zog SemTxveva-<br />
Si ukiduresic ki, sruli ugulebelyofa gasarTobi da gamamSvene-<br />
beli detalebisa; orTaWalis turfebi naCvenebi arian yovelgvari<br />
anturaJis gareSe, Sav fonze, TeTr zewarSi gaxveulni, xolo Citebi<br />
da yvavilebi maT fexebTan imitom aris damatebuli, rom mxatvari<br />
<br />
SesaZlebelia, am Tvisebebsac miewerebodes, rac zemoT aRvniSneT firosmanis<br />
Tematikis ganxilvisas - is, rom mas arasodes ar dauxatavs yeenoba, berikaoba,<br />
krivi - rogorc Cans, firosmanis dinji, gawonasworebuli xelovnebisaTvis ucxo<br />
iyo es Wrel-Wrulad aferadebuli, xmauriani scenebi.
niko firosmanaSvili<br />
57<br />
maT aniWebda (iseve rogorc zewris TeTr fers) garkveul simbolur<br />
mniSvnelobas. 22 TviT sahaero buStian gogo nas, mdidrulad Cacmuls,<br />
firosmani mxolod dasaxasiaTeblad sa Wiro atributebs umatebs,<br />
garSemo ki araferi ar aris; bevri cxoveli daxatulia asketurad<br />
mkacr fonze – zemo nawilSi pirobiTi feris caa, qvemoT – SiSveli<br />
miwa, romelzec erTi Reri balaxic ki ar izrdeba (Jirafi, zogierTi<br />
iremi da Sveli, da sxva, rom aRaraferi vTqvaT erTian TeTr fonze<br />
moTavsebuli Savi taxis Sesaxeb). igive SeiZleba iTqvas mraval sxva<br />
suraTze, ix., magaliTad, „virze mjdomi eqimi“, „virze mjdomi biWi“,<br />
„meezove“, „mzareuli“, „qali maraoTi“ da sxvebi – yvelgan mkacri,<br />
mkafio da metyveli siluetia.<br />
magram es niSnebi – sazeimo ieri, ieratizmi, detalebis mkacri<br />
gacxrilva – xels ar uSlis firosmans gaacocxlos Tavisi suraTebi<br />
damaxasiaTebeli (swored damaxasiaTebeli!) detalebiT, aq-<br />
centebiT – swored amis Sedegia sakvirveli Sexameba ganzogadebisa<br />
da cxovrebiseuli sinamdvilisa. 23<br />
am mxriv niSandoblivia „pano-<br />
ramebisa“ da sxvadasxva „qeifis“ ukana planebi cocxali scenebiT<br />
da figurebiT – Zalauneburad gagaxsendeba kvatroCentos mxatvar-<br />
Ta suraTebis ukana planebi, sadac, agreTve, sxvadasxva epizodia<br />
mimofantuli; magram imaTgan gansxvavebiT, arc erTi detali, azro-<br />
brivi TvalsazrisiT, aq SemTxveviTi ar aris, ar aris amovardnili<br />
siuJetidan; piriqiT, yvela mis gaxsnas emsaxureba, amavdroulad<br />
isini ar arRveven suraTis saerTo wyobas, mis ganwyobilebas . 24<br />
calkea mosaxsenebeli firosmanis naturmortebi. arsebiTad,<br />
naturmortebi Sedis, rogorc Semadgeneli nawilebi, yvela „qei-<br />
fSi“, raki yvela sufraze sanovagea dalagebuli; magram mas aqvs<br />
<br />
firosmanis sityvebi, Cawerili gudiaSvilis mier: `TeTri feri siyvarulis feria...<br />
roca orTaWalis daRupul turfebs vxatav, me maT Savi cxovrebis Sav fonze<br />
vxatav. magram maTac aqvT siyvaruli - es aris maT irgvliv moTavsebuli yvavilebi,<br />
maT mxrebTan Citebi, maT TeTr zewrebSi gaxveulebs vxatav. mebralebian, TeTri<br />
feriT codvebs vapatieb” 30 .<br />
<br />
firosmani iSviaTad aZlevda Tavs uflebas erTgvari `Tavisufali gadaxvevisas”;<br />
ix., magaliTad, `begos kampania”, sadac ieratizmi adgils uTmobs Janrulobas,<br />
gansakuTrebiT ki - `malaknebis qeifi”, erTgvari iumoriTac aRbeWdili:<br />
moqeifeni xelebs iqneven, xmamaRla mRerian, erTi ki - mTavari - iatakze gdia.<br />
<br />
cxovrebis mier STagonebul bevr motivs Soris firosmanis repertuarSi aris<br />
iseTebic, romlebic mas gansakuTrebiT uyvarda da romelTac xSirad imeorebda:<br />
moCardaxuli uremi, faetoni, romelic TiTqmis yovelTvis marcxnidan marjvniv<br />
miemarTeba da aucileblad profiliT aris naCvenebi; kompozicia, romelic erTi<br />
“qeifidan” meoreSi gadadis: magidis ZirSi, suraTis wina planze moTavsebuli tiki<br />
(aucileblad marcxniv) da doqi (SeiZleba iyos sxva, damatebiTi sagnebic, magram es<br />
ori “minimums” Seadgens), frinvelebis gundi farTod (horizontalurad) gaSlili<br />
frTebiT _ xan TeTri Citebia Sav fonze, xan Savi Citebi _ Ria feris fonze.
58 vaxtang beriZe<br />
ramdenime damoukidebeli naturmorti – Tavis droze, ra Tqma unda,<br />
bevrad meti iqneboda. ukve aRvniSneT, rom maTi sagani, ugamonak-<br />
lisod, saWmel-sasmelia. „meniu“ namdvili qarTulia, Tbilisuri,<br />
kerZi yvelgan meordeba – moxarSuli dedali (zemoTken aSverili<br />
fexebiT), Tevzi, SoTi puri, mwvanili, xili, ufro iSviaTad – mwva-<br />
di Samfurze. aqvea, ra Tqma unda, garda boTlebis, doqebisa da<br />
Cveulebrivi WurWlisa, yanwebi da tikebi.<br />
pirveli, rac Tvals xvdeba, is aris, rom naturmortebSi – es,<br />
upirvelesad, exeba im naturmortebs, romlebic qeifis scenebSia<br />
– mkacri „wesrigi“ mefobs. araviTari siuxve flamanduri maneriT,<br />
araviTari daxvaveba, romelsac magida ver uZlebs; yoveli TefSi,<br />
iseve rogorc adamianTa figurebi, naCvenebia gancalkevebiT, ara-<br />
sodes ar „ajdeba“ erTmaneTs; WurWeli cotaa da xSirad erT an or<br />
rigad aris dalagebuli. aseTi mowesrigebuloba savsebiT Seesa-<br />
tyviseba „qeifebis“ saerTo xasiaTs.<br />
damoukidebel naturmortTagan ufro meti TaviseburebiT<br />
gamoirCevian pirobiT fonze gamosaxulni, magaliTad, „gaumarjos<br />
purmarilian kacsa“, Tunuqze Sesrulebuli patara naturmorti<br />
da, gansakuTrebiT, didi naturmorti (102X135 sm.). orive daculia<br />
saqarTvelos xelovnebis saxelmwifo muzeumSi.<br />
rogorc cnobilia, saukuneTa manZilze, mas Semdeg, rac natur-<br />
mortma moipova damoukidebeli Janris uflebebi, dRevandel<br />
dRemde, “mkvdar bunebas” – sayofacxovrebo nivTebs, servizs, yvavilebs,<br />
wignebs, saWmel-sasmels – gamosaxaven (dausruleblad mra-<br />
valferovani variantebis pirobebSi) konkretul garemoSi, realur<br />
sivrceSi: sagnebi devs magidaze an sxvagan sadme, saidanRac ganaTeb-<br />
ulni. araferi amis msgavsi ar aris firosmanTan – sivrce, adgili,<br />
situacia odnavac ar aris miniSnebuli. mxatvris mier SerCeuli<br />
sanovage pirobiTad aris ganlagebuli erTian Sav fonze, SedarebiTi<br />
masStabis daucvelad, magram garkveuli kompoziciuri wes-<br />
rigiT. isini realurni, msgavsni arian, advilad sacnobni, magram<br />
arseboben TavisTvis, TavisTavad, realobisagan damoukideblad,<br />
arseboben „saerTod“ da ara am wuTSi, isini TiTqos abstragireb-<br />
ulni arian da ganzogadebis Zalas iZenen.<br />
lakonizmi, simkacre, kvlav TviTSezRudva, swrafva ganzoga-<br />
debisa da ara daqucmacebisaken axasiaTebs firosmanis suraTebis<br />
ferebis gadawyvetasac. araviTari Selamazeba, araviTari mxiaruli<br />
siWrele, sagangebo dekoratiuloba da, miT ufro, ornamentuloba,<br />
rac TvalSi gvecema, magaliTad, iugoslaviel „xalxur mxat-
niko firosmanaSvili<br />
59<br />
vrebTan“. es gvidasturebs ara marto firosmanis Tavisebur pirad<br />
gemovnebas, romlis sxva gamovlinebebi CvenTvis ukve cnobilia,<br />
aramed mis erovnul Tvisebas. qarTul xelovnebas, monumentur-<br />
sac da xalxursac, axasiaTebs swored emociuri gamosaxvis didi<br />
zomiereba. es exeba, kerZod, koloritsac – rogorc kedlis mx-<br />
atvrobisa da miniaturebisa, ise xalxuri xelovnebis nimuSebsac,<br />
yovelTvis TavSekavebuls, mWaxe, myvirala SepirispirebaTa gareSe.<br />
arc keramikaSi, romelic XIX saukuneSic mzaddeboda saqarTvelos<br />
bevr sofelSi, arc glexebis tansacmelSi, arc saojaxo nivTebSi,<br />
arc qsovilebSi, romelTa warmoeba dResac cocxlobs, ostatebi<br />
ar Ralatoben am mravalsaukunovan tradicias, romelic erovnul<br />
gemovnebas gamoxatavs. firosmans arasodes ar hqonia cduneba,<br />
rom Seelamazebina suraTi, sagangebod „gaecocxlebina“ igi kaSkaSa<br />
ferebiT, Tu amas ar moiTxovda Sinaarsi (magaliTad, samose-<br />
lis specifikuri detalebi); magram maSinac igi garkveul mijnas<br />
ar scdeba. firosmanis bevri suraTi ramdenadme asketuradac da<br />
piquSadac ki SeiZleba mogveCvenos koloritis TvalsazrisiT.<br />
bevri ram dawerila firosmanis Savi feris Sesaxeb, romelic mar-<br />
Tlac arsebiT rols TamaSobs mis suraTebSi. es feri specifikuri<br />
warmoSobisaa: firosmanis suraTebis didi umetesoba Sesrulebulia<br />
zeTis saRebavebiT Sav muSambaze. swored es muSamba warmogvidgeba xeluxleblad,<br />
ara marto rogorc foni, aramed TviT gamosaxulebeb-<br />
Sic (yvelaze mkafio magaliTia „Savi taxi“). muSambis feri intensi-<br />
uria, „moWirebuli“. aramcirea TeTri feris mniSvnelobac. rodesac<br />
firosmanis peizaJebian suraTebs erT darbazSi xedav, iqmneba STabe-<br />
Wdileba, rom am ori feris garda, umTavresi datvirTva eniWeba ul-<br />
tramarins (cisTvis), inglisur wiTels (yavisferTan miaxloebuls)<br />
bevri sxvadasxva sagnisa da cxovelebisaTvis, moyviTalo-momwvano<br />
tonebi – bunebisaTvis; Cveulebriv es ferebi dabindulia, TiTqos<br />
maTSi SeRweuli Savi safuZveli axSobs maT, xolo zogjer, cota ar<br />
iyos, WuWyian elfersac aniWebs. firosmanis ca, sakmaod muqi, moSavo<br />
zemo nawilSi, aucileblad Riavdeba horizontTan, zogjer ruxi-<br />
moTeTro xdeba; yviTel-mwvane tonebsac (mdelo, mcenareebi) Tavisi<br />
gradaciebi aqvs – sakmaod Ria feridan yviTel-moSavomde. miwis re-<br />
liefis – terasebis, usworo zedapiris – gadmosacemad firosmani<br />
Cveulebriv Savisa da mwvanis Sepirispirebas mimarTavs.<br />
mas aqvs suraTebi, romelTa feradovani gama or-sam fers emyareba.<br />
es TiTqmis monoqromuli suraTebia. xSirad es Savi da TeTri fe-<br />
rebia da maTi SemakavSirebeli ruxia. aseTi suraTebia, magaliTad,
60 vaxtang beriZe<br />
„deda Rori da goWebi“, „mzareuli“, „meezove“ (aq mxolod mcire<br />
feradovani laqebia – ruxi molurjo Sarvali, ruxi-movardisfro<br />
saxe da wvivebi, yviTeli nakeriT (lentiT?) qudze), „arwivi da<br />
kurdReli“ (kurdRlis Ria mocisfro sxeuliT), „glexTa gaTavisufleba“:<br />
mTeli suraTi moSavo-rux tonebSia, magram mdidaria niuansebiT,<br />
SeumCneveli gadasvlebiT: ganaTebuli (TeTri) da daCrdi-<br />
luli (ruxi) kedlebis da Savi saxuravebis Sepirispireba qmnis<br />
Ramis (mTvaris) ganaTebis STabeWdilebas, xolo moruxo-TeTr caze<br />
TiTqos Casuli mzis sxivebis anarekli igrZnoba. 25<br />
da am asketur<br />
gamaSi „CawveTebulia“ qalisa da muxlmodrekili biWis samoselis<br />
mqrqali mowiTalo ferebi, glexebis grZeli samosis mdogvis feri<br />
(marcxniv ori glexia aseT samoselSi, marjvniv – erTi), xeze dakiduli<br />
„brinjaos“ ori zari – miiReba, delikaturobis Tvalsaz-<br />
risiT, gansacvifrebeli Sexameba ferebisa.<br />
am mxriv aranakleb lamazia da daxvewili „uwindeli saqarTvelos<br />
qorwili“, „SeSis gamyidveli“, „didi naturmorti“ – es nam-<br />
dvili Sedevrebia.<br />
aseve mkacria koloritis mxriv „mdidari kintos Svili“: Savi<br />
tansacmeli, muqi miwa (umbra), foni – zemoT muqi lurji, qvemoT<br />
ufro Ria, pirobiTi ruxi feris saxe, qamrisa da saaTis Zewkvis wvri-<br />
li mooqrosfro zolebi. saerTo STabeWdileba: Sav-lurji gama.<br />
gasaocrad lamazia sami moqeife Tavadis tansacmlis lurj-<br />
wiTel-vardisferi CanarTebis _ gulispirebis Sexameba suraTis<br />
saerTo Sav-TeTr-mwvane gamasTan.<br />
SesaniSnav „SvelSi“, romelic erTi yvelaze naTelTagania<br />
firosmanis suraTebs Soris, TeTrisa da Savis garda, mxolod sami<br />
feria gamoyenebuli; yavisferi (ufro zustad – inglisuri wiTe-<br />
li) – TviT SvelisTvis, ultramarini – cisa da mTebisTvis, muqi<br />
balaxisferi – miwisa da buCqebisTvis.<br />
aq ver CamovTvliT yvela nawarmoebs, romlebSic, feradovani<br />
palitris momWirned gamoyenebasTan erTad, mxatvari ferebis sim-<br />
didris STabeWdilebas aRwevs.<br />
ferebis mxriv yvelaze kaSkaSa suraTebSic ki, sadac mxatvari<br />
sufTa, „gaxsnil“ tonebs xmarobs, magaliTad, „sahaero buStiani<br />
gogo“ (wiTeli da yviTeli kadmiumi, ultramarini), mxatvari aR-<br />
<br />
firosmanis praqtikaSi es iSviaTi SemTxvevaa, rodesac suraTSi ganaTeba naCvenebia<br />
erTi garkveuli mxridan. Cveulebriv, sakuTar Crdils igi modelirebisTvis<br />
mimarTavs; vardnil Crdils ar akeTebs, mxolod adamianTa da cxovelTa fexebTan<br />
pirobiT aTavsebs Savi Crdilis msgavs laqas _ amiT igi mxolod aRniSnavs sayrdenis<br />
_ miwis, iatakis _ arsebobas.
niko firosmanaSvili<br />
61<br />
wevs kontrastuli tonebis harmoniul SeTanxmebas (ix. agreTve<br />
„qali ludis kaTxiT“ – qalis kabis kaSkaSa wiTeli feriT; „meba-<br />
duri“, romelsac daaxloebiT aseTive feris perangi acvia, da sxv.).<br />
gansakuTrebuli mimzidveli Zala aqvT firosmaniseul Ramis<br />
scenebs, mis, Tu SeiZleba ase vuwodoT, „noqtiurnebs“, romlebic<br />
gamoirCeva ara marto poeturi ganwyobilebis siRrmiT (erTgvari<br />
idumalebiTac), aramed iSviaTi feradovani daxvewilobiT da, es sa-<br />
gangebod unda aRiniSnos, namdvili ferweruli TavisuflebiT.<br />
ai, „arsenalis gora RamiT“. kaSkaSa TeTri mTvare, romelic<br />
anaTebs cis mkveTr ultramarins; TeTri Rrublebis mwkrivebi; mTis<br />
fonze wertilebad mimofantuli ganaTebuli sarkmlebi; didi ko-<br />
coni wina planze, romlis Suqzec Cndeba klde, SeSiT datvirTuli<br />
uremi da qoxi; ai, „yaCaRma cxeni moipara“ – Sav-TeTr-yavisferi da<br />
ruxi molurjo gama – kvlav mTvariani ca, imdenad damaxasiaTebeli,<br />
rom saqarTveloSi aseTi cnebac ki gaCnda – „firosmanis ca“: TeTri<br />
moelvare aTinaTebi Sav kldeze, Savis, TeTrisa da sepiis energiuli<br />
horizontaluri monasmebi miwaze qmnian mocimcime zedapiris STabe-<br />
Wdilebas; ai, sruliad sakvirveli „daTvi mTvarian Rames“, sadac<br />
mTvaris Suqis iluzia miRweulia dapirispirebiT: daTvis muqi sxe-<br />
uli da muqi xe upirispirdeba maTsave moelvare „Saravandebs“, Ria<br />
feris sarkmeli romantikuli nangrevis Sav kedels; xolo xis tani,<br />
savsebiT moculobiTi, dawerilia iSviaTi ferweruli brioTi.<br />
am ferwerulobas, faqturalobas xSirad vxvdebiT cxovelebis,<br />
ufro zustad, maTi bewvis gadmocemaSic („deda Rori goWebiT“,<br />
„Txa“, daTvi „rTvelSi“, “TeTri daTvebi”). monasmebi – amocanis<br />
Sesabamisad – xan Sveulia, xan daxrili, xan horizontaluri (ratomRac<br />
aseTi ar aris „Svelebisa“ da „irmebis“, maT Soris saxelganTqmuli<br />
„Svelis“ ferwera – isini yvelani raRaciT mogva-<br />
gonebs xis an keramikul nakeTobas). ferwerulobiT, niuansebiTa<br />
da SeumCneveli feradovani „gadasvlebiT“ – rac iSviaTad gvxvdeba<br />
firosmanTan – gansakuTrebuli adgili uWiravs „wyalze mimaval<br />
glexis qals“. es suraTi feradovnebis simdidriTac firosmanis<br />
umaRles miRwevebs unda mivakuTvnoT (tansacmlis vardisferi aTi-<br />
naTebi, Sexamebuli Sav-lurj-TeTr gamasTan!).<br />
mis suraTebSi feri xSirad aqtiur rols TamaSobs kompozici-<br />
is ritmuli organizaciisTvisac: SeiZleba davasaxeloT „sahaero<br />
buStiani gogo“ – erTi yvelaze sakvirvel suraTTagani swored am<br />
TvalsazrisiT: wiTeli fexsacmelebi – farTo wiTeli qamari – wi-<br />
Teli buSti; lurji kaba – lurji peplis saWeri – lurji foni;
62 vaxtang beriZe<br />
yviTeli qudi. uCveulod kaSkaSa feradovnebaa, uCveulod gabedu-<br />
li kontrastebi, da mainc sruli harmoniaa, „ZalTa ganawilebis“<br />
absoluturi sizuste. „virze mjdomi biWi“, TiTqmis monoqromuli<br />
suraTi: TeTri, ruxi tonebiT modelirebuli saxedari mkve-<br />
Trad gamoiyofa sruliad Sav fonze; mxatvari erTgvar „replikas“<br />
awvdis TeTr fers biWis qudiT, rac mTel suraTs kompoziciur<br />
mTlianobas da dasrulebulobas aniWebs. an kidev, gavixsenoT, ro-<br />
gori aqtiuria TeTri laqebis roli „bolnisis dReobaSi“ mTeli<br />
panoramis Sesakvrelad; an xuTi moqeife Tavadis samoselis wiTeli<br />
samkuTxedebi, Sexamebuli rux-Sav ferebTan. isini mkacr ritms qm-<br />
nian da, imave dros, ganwyobilebasac „amaRleben“.<br />
dasarul, isic unda iTqvas, rom firosmani wminda ferwerul<br />
xerxebs mimarTavs sivrcis efeqtis Sesaqmneladac: magaliTad, „rTvelSi“<br />
pirvel planze mtevnebi gamosaxulia mkafiod, „dawvrile-<br />
biT“, ukana planze isini gaTxupnul laqebad iqcevian. da efeqtic<br />
miRweulia – Cven winaSea xSiri mwvane masa suraTis siRrmeSi, Sors.<br />
firosmanis koloriti, garkveuli TvalsazrisiT, pirobiTia.<br />
pirobiTia, raki mxatvari realuri sagnebisa da cocxal arsebaTa<br />
gadmocemisas yovelTvis ar iyenebs maT namdvil ferebs. es exeba ada-<br />
mianTa saxeebs, romelTa feric xSirad daSorebulia saxis fers, es<br />
exeba peizaJis calkeul nawilsac; am mxriv ara mcire roli ekuT-<br />
vnis Sav neitralur „uhaero“ fons, romelic TavisTavad savsebiT<br />
pirobiTia. magram Tu firosmani pirobiT tons xmarobs (gavixsenoT<br />
sruliad TeTri saxeebi da fexebi „uSvilo milionerSi“), imitom<br />
ki ara, rom miznad raime dekoratiul Sexamebas isaxavs, Cven ukve<br />
vTqviT, rom aseTi dekoratiuloba misTvis ucxoa. mTavari is aris,<br />
rom, iSviaTi gamonaklisebiT, misi suraTebis kolorituli gama er-<br />
TianobiTa da mTlianobiT gamoirCeva.<br />
marTlac, SeiZleba iTqvas, rom firosmani fermweric iyo da da-<br />
xvewili koloristic, mkacri, Seumcdari gemovnebiT gamorCeuli.<br />
III. zemoT, rodesac vaxasiaTebdiT firosmanis suraTebs, maTi<br />
agebis Taviseburebas, Cven ramdenimejer movixmeT cnebebi: „us-<br />
woroba“, „darRveva“, „fexqveS gaTelva“. ra Tqma unda, es sityvebi<br />
firosmanis mimarT mxolod pirobiT SeiZleba vixmaroT, mxolod<br />
brWyalebSi, mxolod imisTvis, rom gaviadviloT zogi gansazRvra<br />
CvenTvisve, raki Cven sxvagvarad, sxva kategoriebiT azrovnebas<br />
varT miCveulni. firosmani arc arafers „arRvevs“ da arc „arafers<br />
Telavs“, iseve rogorc arafers ar arRveven Sua saukuneebis mx-
niko firosmanaSvili<br />
63<br />
atvrebi an xalxuri xelovnebis ostatebi, romelnic adamianebsa<br />
da sagnebs damaxinjebulad gadmogvcemen klasikur-renesansuli<br />
normebis TvalsazrisiT. ar „arRvevn“ da ar „Telaven“ im ubralo<br />
mizezis gamo, rom yvela es „wesi“ da „kanoni“ maTi „kanonebi“ ar<br />
iyo, isini, arsebiTad, ucxoni iyvnen maTi sakuTari esTetikisTvis,<br />
maTi gamomsaxvelobiTi enisTvis, maTi azrovnebisTvis. firosmanis<br />
suraTebi Tavisi arsiT arc SeiZleboda akademiurad „swori“ yo-<br />
filiyo, imitom ki ara, rom igi naturiT ki ar xatavda, aramed,<br />
umetesad, mexsierebiT; man icoda da akeTebda kidec yvelafers, rac<br />
Seesatyviseboda mis moTxovnilebebs, misi xelovnebis xasiaTs, rac<br />
saWiro iyo, rom firosmani firosmani yofiliyo da sxva aravin.<br />
ra Tqma unda, ar SeiZleba firosmanisa da Sua saukuneebis os-<br />
tatebis gaigiveba, Tundac imitom, rom is realisti iyo da misi<br />
xelovnebis Sinaarsi, misi, rogorc Semoqmedis, miswrafebebi mTlianad<br />
da savsebiT miwieri, materialuri samyarosadmi iyo mipy-<br />
robili. maram verc imas uarvyofT, rom bevri Tavisi TvisebiT igi<br />
ukavSirdeboda tradiciul erovnul xelovnebas da xalxur Semoqmedebas,<br />
Tumca es kavSiri, ra Tqma unda, gacnobierebuli ar yofila.<br />
is tradiciul xelovnebas misi Seswavlisa da masSi Cawvdo-<br />
mis safuZvelze ki ar agrZelebda, aramed am xelovnebis bunebrivi<br />
memkvidre iyo da roca Tavis suraTebs qmnida, Zveli ostatebis<br />
msgavsad, maTi esTetikuri kanonebis Tanaxmad azrovnebda.<br />
am kavSiris Sesaxeb zemoT gzadagza ukve gvqonda saubari. amasve<br />
mowmobs isic, rom firosmanis gmirebi ara marto statikurni da<br />
„droisgareSeni“ arian (aq ar SeiZleba isic ar gavixsenoT, rom<br />
firosmani arasodes gadmogvcems weliwadis droTa sxvaobas, sx-<br />
vadasxva aminds, anu imas, rac warmavalia, arc dilas da saRamos<br />
– e.i., ase vTqvaT, „gardamaval“ saaTebs, xatavs mxolod „stabi-<br />
lur“ dResa da Rames), aramed, agreTve, Tu SeiZleba ase iTqvas,<br />
„emociaze maRla mdgomnic“ (fsiqologiuri da socialuri daxa-<br />
siaTebisas, is adamianis sulier mdgomareobas gadmogvcems ara<br />
saxis gamometyvelebiT, aramed mxolod moqmedebiT da anturaJiT.<br />
ra Tqma unda, esec uwyobs xels maT „amaRlebas“ warmavalze, maT<br />
ganzogadebasa da monumentalizacias); amaze metyvelebs, agreTve,<br />
firosmanis xelovnebis erTgvari kanonikurobac, mis suraTebSi<br />
rigi Camoyalibebuli motivisa da sqemis arseboba, romlebic zemoT<br />
ukve movixseneT, dakanonebuli formulebis saxiT meordebi-<br />
an. maT Soris iseTi motivebic gvxvdeba, romlebic simboloebis<br />
rols Tu ar TamaSoben, garkveuli kategoriis pirebisa da siu-
64 vaxtang beriZe<br />
Jetebis mudmiv atributebad mainc iqcevian; amasve gveubneba erT<br />
kompoziciaSi sxvadasxva da sxvadasxva dros momxdari movlenebis<br />
gaerTianeba; Sua saukuneebis tradiciaTa Tavisebur gamoZaxilad<br />
SegviZlia miviCnioT suraTebis qargaSi garkveuli informaciis<br />
Semcveli warwerebis CarTvac (romlebic miwerili aqvT figurebs<br />
maTi vinaobis aRsaniSnavad, rogorc es Zvel freskebSi gvxvdeba), es<br />
warwerebi mayurebelTan aqtiur kontaqts qmnis.<br />
xalxur xelovnebasa da Sua saukuneebis gamosaxulebebTan, ker-<br />
Zod, qarTulTan mas isic anaTesavebs, rom misTvis sruliad ucxoa<br />
naturalizmi. is ar cdilobs yvelaferi gviambos, miT umetes ar<br />
cdilobs bunebis imitacias (es TviTnaswavlTa Tvisebaa, da ara<br />
xalxuri xelovnebisa), is yovelTvis gamoyofs yvelaze metad dam-<br />
axasiaTebels, zogjer Tmobs kidec sinamdvilis naturalistur<br />
mimsgavsebas im mizniT, rom umTavres ideas gausvas xazi; am mxriv<br />
Rrmad realisti firosmani pirobiTic aris.<br />
misi xelovnebis erovnuli Tvisebaa koloritis TavSekavebulo-<br />
ba, simkacrec ki da, amave dros, misi Sinagani simdidre.<br />
xalxuri Semoqmedebisagan mas ganasxvavebs (garda imisa, rom<br />
mZlavri individualoba gamoarCevs anonimur SemoqmedTa masisagan)<br />
gulgriloba dekoratiulobisadmi, ornamentisadmi. misi suraTebi ar<br />
aris dekoratiuli ara mxolod koloritis, aramed agebis mxrivac;<br />
Tumca mis suraTebSi sibrtyiToba sWarbobs, isini ar arian xaliCi-<br />
saebr agebulni, misi peizaJi vertikalurad ar aRimarTeba, rogorc<br />
misi Tanamedrove zogi mxatvris suraTebSi. misi qmnilebani im azriTaa<br />
dekoratiuli, ra azriTac freskebi da xatebi, romlebic TavianTi<br />
xasiaTiT Seeferebian nagebobebs, romelTaTvisac arian Seqmnilni.<br />
monumenturobis mxriv igi, garkveuli TvalsazrisiT, Zveli os-<br />
tatebis memkvidrea – qarTvelebisac, magram, amave dros, marTlac<br />
mogvagonebs jotos – Tavisi ubraloebiT, lakonizmiT da mizanswrafulobiT,<br />
yovelgvari „silamazis“, xelovnurobisa da gareg-<br />
nuli efeqtebis uqonlobiT.<br />
marTebulad iyo SeniSnuli (g. xoStarias mier) 31 , rom firosmani<br />
gamoCnda maSin, roca qarTuli xelovneba gardatexis safexurze idga:<br />
Sua saukuneebis metismetad gaWianurebuli tradiciebis gadalax-<br />
viT. igi – evropuli, renesansuli gagebiT – realisturi xelovnebis<br />
poziciebs ipyrobda. es misi ganviTarebis kanonzomieri safexuri iyo,<br />
magram isaxeboda saSiSroeba sakuTari saxis, Taviseburebis dakargvi-<br />
sa, XIX-XX saukuneTa kosmopolitur xelovnebaSi gaTqvefisa.<br />
firosmani, romelsac Rrmad hqonda gadgmuli fesvebi mSobli-
niko firosmanaSvili<br />
65<br />
uri miwisa da mravalsaukunovani mSobliuri xelovnebis niadagSi,<br />
TiTqos erovnul SemoqmedebiT potencias Segvaxsenebda. amaSi iyo<br />
misi mniSvneloba axali qarTuli xelovnebisaTvis.<br />
amboben, firosmanis samyaro SezRuduli iyoo. magram gana sxvagvarad<br />
SesaZlebeli iqneboda? gana arseboben mxatvrebi, romelT-<br />
ac ZaluZT yvelaferi moicvan? yvelaze niWierT Zalebi imisTvis<br />
yofnidaT, rom SeeqmnaT „TavianTi“ samyaro, ara yovelTvis Tana-<br />
bari obieqturi mniSvnelobiT, magram mainc „sakuTari“. firosmani<br />
maT ricxvs miekuTvneba.<br />
Cven ufleba gvaqvs vilaparakoT firosmanis samyaroze, rom-<br />
elsac vcnobT ara marto siuJetebiT, tipaJiTa da tansacmeliT<br />
(ra Tqma unda, am niSnebis mixedviTac), aramed, upirveles yovlisa,<br />
interpretaciiT, avtoris mkafiod gamovlenili damokidebulebiT<br />
gamosaxulisadmi, misi mxatvruli saSualebebiTa da xerxebiT.<br />
firosmanma sakuTari samyaro Seqmna. amitomaa, rom Tumca mZime,<br />
gaWirvebiT savse cxovreba hqonda, STamomavalTa TvalSi igi mainc<br />
darCa, rogorc gansaxiereba mxatvrisa, romelmac dasaxul mizans<br />
miaRwia.<br />
SeniSvnebi<br />
20. k. zdaneviCi. niko firosmaniSvili. Tb., 1963, gv. 27, 28, 31.<br />
21. g. leoniZe. cxovreba firosmanisa: „mnaTobi“, 1938, 6, gv. 183–184, 197.<br />
22. Г. Голланд. Грузинский примитивист: газ. “Кавказ”, 1916, 16. IV.<br />
23. А. Петраковский. Еще о Пиросмани: газ. “Кавказ”, 1916, 18. V.<br />
24. k. zdaneviCi, iqve, gv. 38.<br />
25. Я. Тугенхольд. Самородок Грузии: газ. “Заря Востока”, 1926, 12. ХI, №<br />
1299.<br />
26. iqve.<br />
27. Э. Кузнецов. Пиросмани. “Искусство”, 1975, с.151-153.<br />
28. Э. Кузнецов. Нико Пиросмани. “Аврора”, 1980, с.73.<br />
29. Э. Кузнецов. Пиросмани, 1975, gv. 152 (e. kuznecovis wigni firosmanis<br />
Sesaxeb „avroram“ dabeWda inglisuradac. es wignebi, romlebSic didi siyvaruliT<br />
aris gadmocemuli firosmanis cxovrebis ambavi, yvelaze seriozu-<br />
li naSromebia misi Semoqmedebis Sesaxeb wminda profesiuli analizis mxriv.<br />
„avroras“ gamocemas darTuli aqvs sruli anotirebuli da dasuraTebuli<br />
katalogi, Sedgenili q.bagratiSvilis mier).<br />
30. k. zdaneviCi. niko firosmaniSvili. Tb., 1963, gv. 38–39.<br />
31. Г. Хоштариа. Творчество Пиросманашвили и его место в новой<br />
грузинской живописи. Тбилиси, 1985 г. (автореферат).