Emilio Pistilli, Il privilegio di papa Zaccaria del - Studi Cassinati
Emilio Pistilli, Il privilegio di papa Zaccaria del - Studi Cassinati
Emilio Pistilli, Il privilegio di papa Zaccaria del - Studi Cassinati
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
icorda il contenuto <strong>del</strong>la bolla, e cioè i doni offerti da <strong>Zaccaria</strong> 50 e l’esenzione<br />
<strong>del</strong> monastero cassinese: qui si parla esplicitamente <strong>di</strong> “privilegium” 51 ,<br />
concesso, evidentemente, me<strong>di</strong>ante un atto pubblico: l’ostiense ne parla<br />
come <strong>di</strong> un fatto ormai acquisito alla storia, che bisogno c’era dunque, <strong>di</strong> riferirsi<br />
alla fonte originaria, che pure avrà consultato? (È interessante rilevare<br />
come i1 testo <strong>del</strong>l’ostiense, nel caso specifico, concor<strong>di</strong> con quello <strong>del</strong> <strong>di</strong>ploma<br />
<strong>di</strong> <strong>Zaccaria</strong>).<br />
7° – Mancanza <strong>del</strong> nome <strong>del</strong>l’imperatore bizantino. Bartoli ni, seguendo<br />
troya fa rilevare che il nome degli imperatori bizantini non sempre si poneva<br />
nelle bolle pontificie; poi aggiunge che proprio nell’viii secolo tale uso<br />
fu abolito <strong>del</strong> tutto; infine elenca cinque lettere <strong>del</strong>lo stesso <strong>papa</strong> <strong>Zaccaria</strong> a<br />
vescovi, abati, magnati dei Franchi, tutte prive <strong>del</strong> nome <strong>del</strong>l’imperatore,<br />
senza che nessuna <strong>di</strong> esse sia stata ritenuta falsa 52 .<br />
8° - La menzione <strong>del</strong>la chiesa <strong>di</strong> S. Giovanni in Venere, che nel 748 non<br />
era stata ancora costruita. Qui Bartolini si affida al troya <strong>di</strong> cui riporta<br />
fe<strong>del</strong>mente il testo; troya a sua volta si rifà al laureto 53 : “perché non si era<br />
costruita [la chiesa <strong>di</strong> s. Giovanni in veneri]? perché, <strong>di</strong>ce il Gallonio, l’abate<br />
s. Bertario non l’annovera nell’inventario, che nel nono secolo fece <strong>di</strong> tutte<br />
le possessioni Cassinesi. risponde agevolmente il laureto, che quell’inventario<br />
finisce con le parole: “et alia plurima, quae hic scribere omisimus”. s.<br />
Giovanni in veneri, Chiesa posta in quel <strong>di</strong> Chieti, appartenne al numero<br />
<strong>del</strong>l’o messe da s. Bertario.” 54 . aggiunge Bartolini: “<strong>di</strong>fatti pietro <strong>di</strong>acono<br />
50<br />
Chron. Cas., i, 4: “in squenti tempore sanctissimus <strong>papa</strong> Zacharias qui Gregorio successerat,<br />
plurima huic a<strong>di</strong>utoria contulit, libros scilicet aliquot sanctae scripturae ecc.”<br />
51 Chron. Cas., ibidem: “<strong>di</strong>versa etiam ad ecclesiasticum ministerium ornamenta, nonnulla<br />
quoque et <strong>di</strong>versas utilitates monasterii pertinentia, illi apostolica liberalita te largitus est.<br />
ab hoc etiam sanctissimo <strong>papa</strong> prae<strong>di</strong>ctus abbas privilegium primus accepit, ut hoc<br />
monasterium cum omnibus sibi pertinentibus cellis ... ab omnium episcoporum <strong>di</strong>cione sit<br />
omnimo<strong>di</strong>s liberum; ita ut nullius juri subja ceat nisi solius romani pontificis”.<br />
52 d. Bartolini, op. cit., pag. 269: “... la lettera <strong>di</strong> <strong>Zaccaria</strong> ai vescovi, preti, <strong>di</strong>aconi, abbati<br />
e magnati <strong>del</strong>la Gallia e Franciche provincie che principia “referen te nobis”; l’altra<br />
decretale <strong>del</strong> medesimo a pippino, ai vescovi, abbati e magnati dei Franchi che comincia<br />
“Gau<strong>di</strong>o magno”; la terza <strong>del</strong>lo stesso pontefice a <strong>di</strong>versi ve scovi <strong>del</strong>le Gallie e <strong>del</strong>la<br />
Germania che principia “Gra tias ago”; la quarta <strong>di</strong> <strong>Zaccaria</strong> a Bonifacio che contiene il<br />
<strong>privilegio</strong> <strong>di</strong> Fulda eguale al Cassinese che comincia “Quoniam semper”; la quinta infine<br />
<strong>di</strong> questo <strong>papa</strong> a teodoro vescovo <strong>di</strong> pavia. che principia “pictacium”; le quali tutte sono<br />
mancanti <strong>del</strong> nome degl’imperatori Bisantini”.<br />
53 m. lauretus, De vera existentia Corporis S. Bene<strong>di</strong>cti in Casinensi Ecclesia, cit. pagg. 53-<br />
77.<br />
54<br />
C. troya, Co<strong>di</strong>ce <strong>di</strong>plomatico longobardo, cit., pagg. 315-316.<br />
– 29 –