AM DE JONG

DE BALDADIGE 

VERTELSELS 

BYEENGEGAERT IN DE ABDYEN 

VAN TOURAYSNE 

ENDE ONDEUGENDER WYSE IN HET LICHT GEGEVEN 

DOOR DEN SINJEUR 

HONORÉ DE BALZAC 

TOT VERMAECK DER PANTAGRUÉLISTEN 

ENDE GEENE ANDEREN 

VERLOCHT MET JÖQ PRINTEN VAN 

GUSTAVE DORÉ 

22 HANTCECOLEURDE CIERLETTERS ENDE VICNETTEN 

MITSGAEÜERS EEN IN KOPER GEGRAEVEERT PORTRET VAN 

DEN AUTEUR DOOR DEN PLAETSNYDER HUB. LEVIGNE 

OVERGESET IN DE DIETSCE SPRAECKE 

DOOR DEN SINJEUR 

A. M. DE JONG 

NIEUWELYCKX GEPRINT DOOR AELDERICK STRENGHOLT 

AEN DE LEYTSCE GRACHT TE AMSTELREDAMME 

ANNO DOMINI MCMXLl

EEN BEDEEST VOORTJEN 

VOORAF 

it inleydende woort en is niet gericht tot 

den goetwillige.n ende begrypenden leser. 

Maer daer syn er oock «ulcke, dewelcke 

de waerelt niet en kennen ofte die hun 

geerne eenen blintdoeck voor binden, 

aldewyl sy de -waerheyt liever niet sien en willen. Ende anderen, 

dewelcke te geleert syn om sich te connen genoegen met minder 

als de wetenscap hun heeft by gebrocht. 

Tot de eersten richt de Sinjeur De Balzac eenigte wyse woorden in 

syne Prolooge. Wel hun so sy hem verstaen. Indien niet, so meugen 

s y dit boeck scielyck ter syde leggen, want sy en sullen, den lach 

niet en kennende, nemmer behooren tot de costelycke Pantagruélisten, 

voor dewelcken het uytsluytelyck gescreven wiert, doch ons

allen verwysen naer de syde der boeken, waenende selve onnoosele 

scaepkens te syn. In welcke droefgeestige overtuyging wy hen 

gaerne voort laeten doen. 

Den geleerden, sonder twyfel allen groote lanteerns in hunne scientie, 

meuge ick nochthants iet anders scggen. Sy sullen magscien moort 

ende brant cryten over de spraecke, dewelcke ick my verstout hebbe 

te gebruyeken. Dese en is niet suyver antiecq naer vorm ende geest, 

de'spellinge mag in hunne scarpe oogen op menigerley plaetse grillig 

scynen ende corrupt. 

Ick bidde hun het naevolgende te bedencken, ende my goetjonstelyck 

te absolveeren. 

De Sinjeur De Balzac heeft syne vertellingen gescreven in eene 

spraecke, dewelcke de suggestie weckt van dese syns goeden meesters 

Francoys Rabelays. Uyt vreese echter door de lesers van syn eygen 

tyt niet en te worden verstaen, vercoos hy eenen seeckeren 

bastaertvorm, dewelcke verstaenbaer bleef ende nochthants eenen 

indruck opriep van antiquiteyt. Het selfde hebbe ick my vermeten. 

Ick hebbe gestreeft naer eenen scyn van out-Dietsce spraecke, 

dewelcke niet te veel moeylyekheden opleveren en soude voor den 

hedendaegscen leser. Om alles te seggen voege ick hieraen toe, dat 

ick dit mede deet, omdat veel van wat in dit oolycke ende wyse boeck 

te lesen staet, in onse al te nuchtere nieuwerwetsce taele ietwat te 

rauw ofte gepeeckelt mochte aendoen. Het element van kinderlyckheyt 

in de oude vormen verscoont alderhant baldaedicheden, 

dewelcke anders de ooren mochten beleedigen. 

Ende hiermede ruyme ick de plaetse voor den Sinjeur De Balzac, 

dewelcke, een goet soon der Kercke synde, wel geweten mag hebben, 

hoe het voegt de waerachtige morael te dienen, sonder te vervallen 

tot de onnoosele comedie der scynheylicheyt, waerdoor de wysen 

geensins bedrogen en worden, doch dewelcke Gode grootelyckx 

ergernisse geeft . . . 

Amen! 

A. M. DE JONG.

DIE PROLOOGE 

I tevooren ligt hier een boeck, locht te 

verteeren, vol geneuchten van hoogen 

smaeck, voornaementlyck voor de seer 

uytnemende smeerbuycken ende costelycke 

cannekyckers tot dewelcken onse 

eerweerdige lantgenoot syne wyse woorden richtte, de onverwelckaere 

roem van Touraysne, Francoys Rabelays. Niet dat de auteur 

— 9 —

de verwaetenheyt soude hehben iet anders te willen wesen als een 

goet Tourangeyn ; hy begeert alleenlyck in vreuchde de fynproeverye 

te onderhouden der beroemde insaeten van dit lieffelyck ende welig 

lant, vruchtbaer in het teelen van illustere narren, draegers ende planters 

van geweyen als geen ander, ende hetwelck Vrancryck grootelyckx 

syn aendeel gesconcken heeft aen befaemde mannen met wylen 

Courier, pyckanter gedachtenis, Verville, scryver van den Moyen 

de parvenir, ende anderen welgekent, maer van dewelcken wy den 

Sinjeur Descartes moeten uytsonderen, nademael hy een melancho- 

Iieck genie was ende meer holle peynserye verweckt heeft als wyn 

ende gulsicheyt t'saemen ; een man van denwelcken alle fynbackers 

ende coockenmeesters van Tours eerien heylsaemen afscrick hebben, 

dien sy nimmer erkennen en sullen, van wien sy niet en willen 

hooren spreecken ; ende wanneer iemant synen naem vernoempt, 

vraegen sy : ,,Waer woont dese sinjeur ?" 

Sodus, dit boeck is het product der lachende luymen van goede 

oude monnicken, dewelcke menig spoor hebben naegelaeten in onse 

contrye, gelyck in La Grenaddière lez Sainct-Cyr, in het vleck 

Sacché lez Azaye-le-Ridel, in Marmoustiers, Véretz, Ia Roche-Corbon 

ende in seeckere typotheecken van sappige vertelsels, dewelcke 

bedaegde canunnicken syn ende hoofsce vrouwen, den goeden tyt 

gekent hebbende, toen de jockerny er nog niet op en keeck als er 

by geval een peert ofte ettelycke vroolycke volentjes uyt uwe syde 

rolden by elcken scaeterlach, gelyck heden ten daege seeckere jonge 

vrouwen doen, dewelcke haer met deftiglyck onbewogen gesichten 

souden willen verlustigen, iet dat aen ons luchthertig Vrancryck 

even so goet voegt als een olycan op het hooft eener coninginne. 

En daer de lach een voorrecht is, uytsluytelyck den mensc toebedeelt 

ende ergenoegsaemoorsaecke tot traenen ligt in de publiecke privilegiën 

onser daegen sonder hieraen door boecken noch iet toe te voegen, 

so hebbe ick het uytermaeten vaederlantslievent geoordeelt een 

lootje lusticheyt in het licht te geven in dese tyt, waerin de verveling 

druylt gelyck een motregen, dewelcke ons clam maeckt ende in 't 

leste doorweeckt, ende ick wil onse oude gewente volgen, dewelcke 

uyt de raye publique een vermaeck sciep voor sovelen meugelyck. 

Doch, lacy, daer syn er weynigen overgebleven van dese oude Pantagruélisten, 

dewelcke God ende den Coninck hun bedryf lieten 

uyt oeffenen sonder meer dan nootsaeckelyck hunnen vinger daerin 

te roeren, hun tevreden gevent met erby te lachen, ende sy minderen 

nog by den dag, sodat ick harde bang ben dese hoog achtbaere brockstucken 

uyt oude getydenboecken verhoont te sien, uytgebraeckt, 

voor scurftig gescolden, geblaemeert ende gesconden, daeromme

ick gewis niet en soude lachen, aengesien ick te veel eerbiet bewaere 

ende toedraeg aen dese snippers onser Gallische outheyt. 

Bedenckt oock, o beseten criticasters, besnoffelaers van woorden, 

harpyen, gy die de bedoelingen ende de invallen van eeniegelyck bederft, 

dat wy alleen lachen connen so lange wy kinderen syn ; naermate 

de reys vordert, verdort de lach ende vermindert gelyck de 

oly in de lamp. Dit bedret, dat men om te connen lachen onsculdig 

moet syn ende reyn van herte ; in gebreecke daervan gy uwe lippen 

van eenen treckt, uwe caecken doet maelen ende uwe braeuwen 

fronst gelyck lieden, dewelcke ondeugden ende onsuyverheden te 

verbergen hebben. 

Aensiet dus dit werek als eene groep ofte een beelt aen hetwelck 

de constenaer seeckere deelen niet en can onttrecken, ende soude 

een sot syn van twee-en-twintig caraet, so hy er oock maer vygeblaetjens 

op aenbrocht, aldewyl sulcke wereken, so min als dit boeck, 

gemaeckt en syn voor cloosterscolen. 

Desniettemin hebbe ick er tot myne groote pyne moeten toe overgaen 

uyt de manuscripten de oude woorden te scrappen, dewelcke souden 

de ooren versceurt, de oogen verblint, de wangen gepurpelt ende 

de lippen doen springen hebben van de oncroockbaere maechden 

met eene cnoopsluyting in den rock ende de ongenaeckelycke 

preutsheyt met dry minnaers tegelyck ; want men moet oock iets 

doen ten baete van de feylen synder daegen, ende de omscryving 

is wel so opwindent als het woort! Inderdaet, wy syn out geworden 

ende vinden langwylige bagatellen profytelycker als de fluxe 

snaeckeryen onser jonge daegen, aengesien wy er toen langer van 

genieten costen. 

Spaert my derhalven in uwe quaetspreeckerye ende leest dit boeck 

liever over nacht als des daegs ; ende en geeft het gewisselyck niet 

in handen aen maechden, so deselve noch bestaen : het boeck mocht 

eens in den brant vliegen. Ick ontslae u nu van myne aenwesentheyt. 

Maer ick en vreese niets voor dit boeck, overmits het is geteelt uyt 

eene hooge ende lieffelycke plaetse, dewelcke alles wat er uyt voort 

quam groote eere verseeckert heeft, gelyck wel bewesen mag heeten 

door de Conincklycke orden van het Gulden Vlies, den Heyligen 

Geest, den Cousebant, het Bat ende so vele hoog achtbaere saecken, 

dewelcke er aen ontleent wierden ende in den lommer daervan ick 

my voege. 

Dus, verlustigt u, myne duerbaeren, ende leest alles blyden hertens, 

tot vermaeck uws lyjs ende ten projyte uwer lendenen, maer de grouw- 

saeme lepra sal u aenvreten so gy my verloochent nae my gelesen te 

hebben. Dit syn de woorden van onsen goeden meester Rabelays, 

12

voor denwelcken wy allen de cruyn moeten ontblooten als teecken 

van reverencie ende hulde, synde hy de vorst van alle wysheyt ende 

comediën.

DIE 

ALDERSCOONSTE 

IMPERIA 

en tyde dat de aertsbusscop van Bordeaux 

naer het roemruchte concilie van Constanza 

reysde, voerde hij in syn gevolg een 

djentig paeterke mede, jonc van jaeren 

ende geboortig uyt dat welig lant van 

Touraysne, by alle cannekyckers ende rockenslaegers welbekent. 

Gesegt capelaentje hadde in den omganc buytenmatig innemende 

nianierkens ende druckte hem alderbecorelykst uyt; maer de 

kwaêtongen van de contrye feselden dan oock, dat het aenminnig 

— IJ —

paepje de soon was van de lustige Vrouwe Soldée ende den 

heer gouverneur selfs. 

De aertsbusscop van Tours hadde hem genereuselyck overgedaen 

aen synen amptgenoot, als deselve syne stat aendede ende hem 

een besoeck brocht ; want het is lange geweten, dat aertsbusscoppen 

malcanderen met sulcke cleene gescencken verplichten, wetende 

uyt ervaering hoe onplaysierig de theologische jeuckinge eenen 

prelaet plaegen can. 

So quam dat jeuchdig paeterke dan tegenswoordig te syn op het 

concilie ende vont huysvestinge in de woning van synen aertsbusscop, 

dewelcke een man was van treffelijcken levenswandel ende 

fameuse geleertheyt. 

Philippe de Mala, want so luydde de naem van het priesterke, 

hadde heyliglyck besloten hem eerbaer te bedraegen ende synen 

goetjonstigen bescermer vvaerdiglyck te dienen. Maer syn rappe geest 

merckte drae op, hoe vele lieden op dit mystigoriecke concilie een 

losbandig leven voerden ende nochtants in niet geringer aensien 

en stonden, nochte oock minder gouden dubloenen ofte privilegiën 

en oogstten als desulcken, dewelcke 

hun oncroockelyck ende ingetogen 

bedroegen ; veeleer het jegendeel. 

Dan, nadat hy t'eener nacht swaerelyck 

met syne deucht geworstelt 

hadde, syfelde de duyvel hem in oor 

ende harsenen, dat hy poogen most 

syn part te verwarven in dat vette 

der aerde, aldewyl eeniegelyck 

grabbelde ende graeyde uyt de scotelen der Heylige Kercke 

sonder dat deselven merckelyck lediger en wierden, hetgene een 

wonder genoempt moet worden, waeruyt onweêrleggelyck de 

machtige jegenswoordicheit Gods blyckt. Laes, onse jeuchdige 

priester en weerstont den duyvel niet: ter ontlastinge meuge ick 

aen voeren, dat het rycke bloet van Touraysne in syne aederen

petiljeerde. Terstont nam hy hem vooren te gaen banketteeren, 

hem met verslindenden appetiet te werpen op de geurige stoveryen 

ende alle andere tongestreelingen der Duytsce coockene, ende dat 

alles, mocht het syn, sonder betaelen, overmits hy so naeckent 

was als een kerckrat. 

Volgent het exempel van syn beclagweerdigen aertsbusscop, dewelcke 

door onmachticheit geparst, al sints lange niet meer en 

sondigde, ende deswegen voor een heylig man door ginc, hadde hy 

tot dan toe cuyschelyck geleeft. Dit mieck, dat hy maer al te dickwyl 

besprongen wiert van aldervreeselyckste 

aenvechtingen dersinnen, 

dewelcke naer sich sleepten buyen 

van droefgeestige rouwmoedicheyt. 

Want het wiemelde daer van 

scoone courtisaenen, weelderig 

uytgedosct ende heet van bloet, 

maer ysig kout jegens arme 

'uysensy' waeren in Constanza neêrgedwerrelt om de geesten 

van de eerweerdige concilie-vaeders naer crachten te verlochten* 

Philippe vrat hem op van raesige woede, omdat hy er geenerley 

voorstelling van en hadde, hoe het aen boort te leggen om so eerie 

galante damoiselle te enteren, sulck een verheven wesen, hetwelck 

cardinaelen, busscoppen; afgesanten, prinsen, hertogen ende marcgraeven 

aenblafte algelyck of dese machtige heeren behoort hadden 

tot het clootjensvolck sonder een myt in den mers. 

Des avents, wanneer hy syne verplichte gebeden hat afgecnabbert, 

vermeyde hy hem in oeffeningen om fraeye aenspraecken te preu- 

VeIen ende hem het soete brevier der minne eygen te maecken. Hy 

deet sichself de vreemtsoortigste vraegen om noyt ofte nemmer 

n ">et den mont vol tanden en moeten te staen . , . Ende wanneer 

hy den volgenden morgen, nae syne misse gelesen te hebben, eene 

dier gebenedyde princessen op de straet gemoette, oogverblendent 

opgepronckt, achterover lenent in haeren draegstoel, omstuwt door 

vvelgewaepende pages ende overmoedig font blickent, bleef hy 

haer staen aengaepen met open backhuys, gelyck een hont, dewelcke 

naer vliegen snapt, ende verslont het lustige figuerke, dat het bloet 

gelyck vloeyent vier door syn lyf deet rennen, met de oogen. 

De geheymscryver van Monseigneur, een edelman uyt het Périgordische, 

dede hem uyteen, dat de concilie-vaders, procureurs ende 

auditeuren middels costelycke giften de jonste verwierven van de 

scoonsten deser verwende poesen, dewelcke. leefden onder de 

bescer 

minge van de hooge heeren, in de stat aenwesent. Ende sy 

— ij —

en honoreerden dese jonste niet met reliquieckens ofte benedicties, 

maer met veel gouts ende edele steenen. Alsdan begost onse arme 

sloeber uyt Touraysne alle de goutstuckskens, dewelcke de goethertige 

aertsbusscop hem voor clerckenwerck gaf, in syn beddesack 

weg te steecken ; hy verhoopte er op eenen gesegenden dag genoeg 

by malcanderen te hebben om een cleen jonstje te connen verwerven 

van de courtisaene eens cardinaels, ende liet de sorge voor de rest 

in goet vertrouwen over aen Ons Heer. Gelyck een waer kersten 

betaemt. 

Onse Tourangeyn sag er van syn gescoren cruyn tot syne voetsolen 

seerscaemelyck uyt ende hat van eenen man al so veel als eene geyt 

met eene nachtmutse op van eene jonckvrouwe. Maer syn ondraegelyck 

begeeren sweepte hem voort, ende in de aevent-uren slenderde 

hy door de onveylige straeten van Constanza sonder hem entwat 

om syn leven te commeren ; op gevaer van door rabauwsce soldeniers 

over den hoop gestoocken te worden, spiedde hy de cardinaelen af, 

als dese Qaer hunne lief kens togen. 

Dan aenscouwdè hy hoe de waskeersen ontstoocken wierden, 

vensteren ende deurraempjens begosten te bleusen in goudigen scyn. 

Dan beluysterde hy hoe de gewyde ende andere Heeren hun vermaeckten, 

lustig" droncken, van alles het beste naemen, amoureus 

het geheyme Halleluja songen ende de musicanten, dewelcke voor 

hen speelden, sesthalven ende daelders toe worpen. 

De coockene deet miraeckels ; men seyde, dat daer Missen gecelebreert 

wierden van goede, vette ende overdaedige scotelen, Metten 

van sappige hammekens, Vespers van leckerbeetjens ende een Lof 

van suyckerdepry . . . Ende wanneer de laetste canne wyns binnen 

geglibbert was en hoorde men dese braeve vaederen niet meer. 

Hunne pages scudden de teerlingen op de trappen, ende hunne 

wachtende muyldieren scopten naer malcander op de straet. Alles 

was gelyck het wesen most. Ende hoe soude het oock anders gecost 

hebben, daer so veel vroom geloof ende godvruchticheyt byeene 

waeren ? . . . Siethier dan hoe de snul Joannes Hus in het vier van 

den mutsaert te branden quam ! . . . Waeromme ? . . . Omdat hy 

syne reuckelose hant uytstack naer den scotel sonder deswegen 

genoot te syn. Ende daerenboven : waerom most hy vóór iemant 

aers den hugenoot uythangen ? 

Om nu terug te comen op onsen aerdigen cleenen Philippe de Mala 

— dese verwierf dickmael een ongenaedig pack ros ende menigen 

treffelycken stamp tegens een onnoemelyck lichaemsdeel. Maer de 

duyvel bewerckte, dat hy niet en versaegde, door hem voor te 

spiegelen, hoe hy vroeg ofte laet doch wel eens voor cardinael soude 

— 18 —

mogen spelen by de eene ofte andere hunner scoone damoisellen. 

Syn felle begeerte mieck hem ritsiger ende stouter als een hartebock 

in den paertyt. So daenig, dat hy op eenen goeden aevent het moyste 

huys van Constanza binnen slibberde, in welcks voorhof hy dickwyl 

officieren, sciltcnaepen, cnechten ende pages op hunne Heeren 

hadde sien wachten, dewelcke hertogen, coningen, cardinaelen ende 

aertsbusscoppen waeren. 

,,Ay my", seyde hy by hem selven, „die daer woont, moet wel 

seer scoone ende willig syn !" 

De barsce hallebaerdier liet hem ongecroockt passeeren, meenende, 

dat hy een dienaer was van den Beyerscen Keurvorst, dewelcke juyst 

was henengegaen, ende dat hy nog eene bootscap brocht van desen 

doorluchten heer. 

Philippe de Mala repte hem de trappen op, haestig gelyck een winthont, 

door de mannelycke minsieckte geplaegt. Een bedwelmende 

geur van reuckwateren geleydde hem recht toe recht aen naer eene 

kemenaede, daer de meesteresse des huyses sich door haere jofferen 

van haere glansende hulselen liet ontdoen. 

Verlamt van leden bleef hy staen, gelyck een dief, dewelcke den 

scout ende syne rackers in de grypvingeren geloopen is. 

De dame pronckte daer sonder overcleet ofte hoofttooy. De cameriersters 

ende jofferen haestten sich haer de scoentjes ende verdere 

cleederen uyt te trecken ende drae stont dat smaeckelycke lyf daer 

gants moedernaeckt, so franc ende vry, dat het jonge paeterke, haer 

met valckenoogen af tastent, eenen sucht slaeckte : 

..Ooooh !" 

Eenen overmachtigen sucht, dewelcke al de grootheit synder minne« 

pynen verriet. 

,,En wat comstu hier doen, manneke-dreutel ?" vraegde de dame 

hem. 

,,U myne siele brengen," antwoordde hy, ende at haer, swinst hy 

sprack, met syne oogen op. 

,,Com daer morgen maer mee te rugge !" hernam sy om haer van 

hem af te maecken. 

Waerop Philippe, met een carmosyn root hooft, vol beleeftheyt 

wedervoer: ,,Ick en verhope daeraen niet te gebreecken." 

Sy borst uyt in een orgelent gescaeter. 

Onse Philippe bleef duyselent ende styf gelyck een pop staen daer 

hy stont, maer inwendig voelde hy hem seer behaeglyck, ende hielt 

syne oogen straf op haar gebrant. Syne blieken cupidonneerden 

over de bewonderensweertste aenminnicheden der liefde, gelyck : 

scoone haeren, swierig gespreyt over een ruggeske van blanck ivoor, 

— 19 —

heerlycke stuckskens vel sichtbaer laetent, glansent ende silverig 

tusscen de dansende crollen. Op haer voorhooft droeg sy een edel 

gevatten carbonckelsteen, maer dese verflonckerde minder viers 

als haere swerte oogen, dewelcke nat scemerden door de traenen 

van haer dul gescaeter. In overmoedichéyt des herten scopte sy 

haer pantoffel naer het gaepent volen by de deure, een pantoffelken, 

verguit ende geciert gelyck een reliqie-scryn ; sy crinckelde haer 

van lachen ende liet een bloot voetje sportelen, smalder als de 

snebbe van een swaen. 

Sy was desen aevent wel gesint. Anders soude sy het tonsuermanneke 

ten vensteren hebben doen uyt werpen ende niet meer gedachten 

aen hem verspilt en hebben als aen haeren eersten busscop. 

,,Wat scoon oogskens hy heeft, Mevrouwe !" sprack eene der 

camerjofferen. 

..Vanwaer mag hy doch gecomen syn?" vraegde eene andere. 

„Dat arm lammeke !" creet de daeme. ,,Syne moeder loopt gewis 

al naer hem te soecken ! Wy mosten hem op den goeden weg te 

rugge leyden !" 

Maer dese soon van Touraysne en raeckte geensins van syn stuck. 

Hy hief de armen hemelwaerts gelyck een heylige in verrucking, 

onderwyl hy sceeloogde naer het bedde van goutbrockaet, hetwelck 

lag te wachten op het begeerlycke lichaem dier mingraege vrouwe. 

Dese sceeve bliek, vol sappige toespelingen ende amoureuse ondeugentheyt, 

dede al met eens de verbeeldinge der daeme wacker 

springen, ende halveling lachent, halveling al lipleckent naer dat 

smaekelyck broekje, herhaelde sy met bevangen stemme : 

Morgen !" 

Daerop gaf sy hem oorlof met een gebaer, daeraen selfs Paus Joannes 

gehoorsaemt soude hebben, te eerder daer dese arme scelm was 

gelyck een slack sonder huysje, want het concilie quam hem juyst 

f e ontpausen. 

..Wacharme, Mevrouwe", segde eene der dienstmaegden op eenen 

toon vol beclag, ,,sietdaer wederom eene gelofte van suyverheyt 

weg gesoncken in den put der minne !" 

Ende de quinckslaegen vielen dichte als Maertsce haegelsteenen. 

Philippe ginc henen, ende algelyck een blint kiecken botste hy 

"iet syn hooft tegens al wat uytstack. Hy was gants van sinnen door 

het corststondig aenscouwen van dese seltsaeme creatuere, lieffe- 

'ycker ende lockender als eene sirene, varsc aen het waeter ontstegen. 

Hy printte hem de bestiën boven de poorte ter deege in het geheugen 

«nde quam weeromme by synen goethertigen aertsbusscop niet 

duysent helledriftekens in syn bloet ende tienduysent listige drog- 

— 21 —

edenen in syne verhitte harsenen. Hy clavetterde naer syn caemerke, 

daer hy heel den aevent syne dubloenen telde ende hertelde, doch hy 

en quam nemmer verder als tot viere. Maer daer niemant meer en 

vermag te geven als hy heeft, so seyde hy by hemselven, dat de scoone 

daeme haer seeckerlyck soude laeten vermurven, mitsdien hy haer 

alles aenboot wat hy ter waerelt besat. 

„Wat hebdy doch, Philippe, myn vrient ?" vraegde de goede 

aertsbusscop, verontrust door het redeloos rontwaeren van den 

clerck ende syne benepen suchten. 

„Lacy, Monseigneur," teemde het arm paeterke. „Moet men hem 

niet en verbaesen, dat so een locht ende soet vrouwke so daenig 

swaer op iemants herte drucken can ?" 

De aertsbusscop legde syn brevier, hetwelck hy las voor anderen, 

de goetsack, neer. Angstig vraegde hy : 

„Wie is die vrouwe?" 

„Ach Jeseken soet, gy suit my seecker deerlyck den mantel scrobben, 

myn goede meester ende bescarmer, want die ick sag, was ten alderminste 

de daeme van eenen cardinael . . . Des heb ick heete traenen 

vergoten, want ick begreep, dat my meer dan een luysige daelder 

gebrack, selfs al soude uwe goetjonsticheyt my verordineeren, haer 

op het pat der deucht te rugge te leyden ..." 

De aertsbusscop fronselde de craeyenpoot boven synen neuswortel 

ende en sprac geen woort. 

So sat daer onse nedere priester in syn vel te bibberen nae deserwyse 

by synen superieur ter biecht gegaen te syn. 

Ten onverwachte vraegde de heylige man hem dan : 

,,Is sy in trouwe so diere?" 

„Oh, Monseigneur", suchtte Philippe, „sy heeft tallyckc myters 

geplondert ende vele busscopsstaeven cael gepluckt!" 

„Luyster, myn lieve soon, indien du aen haer versaeckst, sal ick 

dy dertig gouden dubloenen scencken uyt het tresoorken der 

armen . . ." 

„Ach, Monseigneur, daer soude ick te vele by verlieren !" creet 

de cnaep, stout geworden door de voorstellinge van den daenigen 

hap, denwelcken hy hem gedroomt hadde te nemen. 

„Oh, Philippe, myn kint !" suchtte de goede Bordelees. „Wilstu 

dy dan overleveren aen den duyvel ende Gode mishaegen, gelyck al 

onse cardinaelen plegen?" 

Overweldigt door syne droefenis begost de meester vieriglyck te 

bidden tot Sinte Gatianus, den patroon aller coquebynen ofte onnooselaers, 

opdat dese hem synen dienaer behouden mochte. Hy 

beval denselve neder te cnielen ende hiet hem Sinte Philippus om

ystant aen te roepen. Dese vermaledyde cleene priester nochthants 

smeeckté synen scutspatroon heymelyck, te willen verhelpen, dat 

by faelen soude in syne onderneming, so syne daeme hem morgen 

rhocht willen ontvaen op genaede ofte ongenaede. Ende onse goede, 

aertsbusscop, den vierigen yver siende van synen clerck, riep .hem 

met blyden sin toe : 

j.Scep maer moet, vrientje, de hemel sal dyn gebet verhooren !." 

Terwyl dan Monseigneur den naevolgenden dag op het concilie 

aldergeweldlgst toorende tegens het scaemteloos dryveii van deapostelen 

der Kerstenheyt, verdeet Philippe de Mala syne met 

so swaeren arbeyt verdiende dubloenen aen reucksalfkens, 

baderye, afwryvingen ende meer sulcke verdoemelycke waerelts- 

... 'Hvw", -A 

beden. Dan pronckte hy hem op gelyck een lockvogelken. Hy 

slenderde door de stat op soeck naer het huys, daer de coninginne 

van syn hert verbleef. Als hy het gevonden hat ende eenen voorby-ganger 

vraegde, wie daer woonde, loech dese hem uyt, seggende : 

..Waer mag die luyssack vandaenen gecroopen syn, dat hy niet eens 

e n heeft hooren verluyden van die alderscoonste Imperia?" 

Alsdan wiert Philippe bevangen van eenen vervaerlycken angst, 

dat hy syne duerbaere dubloenen om niet versmeten hadde, want 

aen desen naem verstont hy in welcke grouwelycke gevaeren hy 

hem willens ende wetens te begeven quam. 

Imperia was spilsieck ende wispeltuer als geen ander scepsel ter 

— 23 —

waerelt. Sy golt oock voor de lieffelyckste scoonheyt ende voor 

de daeme, die het best de cnepen verstont om cardinaelen te stricken 

ende de rauvvste yservreters ende volcksbedruckers tot haere willige 

onderdaenen te maecken. Sy mocht stoffen op eenen uytgelesen 

stoet dappere capiteyns, sciltcnaepen ende heeren, dewelcke haer 

in alles ten dienste stonden met blinde gehoorsaemheyt. Sy had 

maer een woort uyt haer soete montjc te laeten vallen om eeniegelyck 

dien sy niet en mochte, in ongelegentheden te brengen. Het leven 

van een man costte haer niet meer als een vriendelyck grimlachje ; 

dickmael vraegde een seecker Heer van Baudricourt, capiteyn van 

den Franscen coninck, haer onderdaenig ofte het haer beliefde 

heden iemant in stucken gecapt te sien . . . enkelt by wyse van 

drollige plaegerye ten aensien van de geestelycken, dewelcke verbleeckten 

onder, syne boertige woorden. 

De hoogste heeren onder de kerckvorsten uytgenomen, met dewelcke 

Vrouwe Imperia hoofse ende fyn van manieren omginc, 

hielt sy verder alleman voor den sot met haere gladde ende spitse 

tonge ende haere amoureuse behendicheden, met dewelcke sy de 

eersaemsten ende koutbloedigsten door de cnieën deet sincken. 

Diesvolgens wiert sy verwent ende eerbiedigt gelyck eene waerachtige 

daeme ofte princesse ende vernoemde men haer : Mevrouwe. 

Over hetwelck de goede Keyser Sigismundt het naevolgende opmerekte 

jegens eene authentiecke ende deuchtsaeme daeme, dewelcke 

haer daerover becloech : 

,,De eersaeme daemes onderhouden de suere wysheyt der heylige 

deuchden . . . Mevrouwe Imperia nochthants de so seer soete 

dwaelingen der godinne Venus !" 

Christene woorden, aen dewelcke de daemes seer ten onrechte 

aenstoot naemen. 

Philippe, herdenckent het smaeckelyck hapje, dat hy hem gisteren 

met syne oogen gegunt hadde, wiert hardelycke bang, dat het 

daerby wel soude moeten blyven. Ende voelde hem deswegen 

ontroostelyck, 

Sonder eten ofte drincken doolde hy door de straeten, wachtent op 

het beloofde uer. Ofscoon gesegt moet worden, dat hy er djentig 

ende swierig genoeg uytsag om andere te connen becoren, dewelcke 

minder moeyelyck te berennen vielen als die scoone Imperia., 

Als nu den aevent gecomen was, glipte de aerdige cleene Tourangeyn, 

hoog opgerecht in syne fierheyt, ryck bewaepent met begeerten ende 

fel voortgesweept door syne — eylacy, dewelcke hem welhaest 

verstickten, een ael gelyck het verblyf binnen van de waerhaftige 

coninginne des concilies ; want voor haer gesag boogen alle overheden, 

— 24 —

wetenschappen ende hooge deuchden van de Kerstenheyt het hooft. 

De majordomus en herkende hem niet ende woude hem ter deure 

uytstampen, als de camerjoffer van boven riep : 

„Hoho ! Messire Imbert, soetjens wat! . . . Dat is immers het 

kleutermanneke van onse Mevrouwe !" 

Ende onse braeve Philippe, roosenroot gelyck een houwelycksnacht, 

beclom de trap, deuselig van geluk ende welbehaegen. De camerierster 

nam hem byder bant ende brocht hem naer de saele, waer 

Mevrouwe al aenwesent was, vol in tuyg gelyck eene oorlogscogge, 

gereet om slag te leveren. 

Die alderscoonste Imperia sat by eenen vorstelyck gedeckten disc, 

flonckerent van goude ende ryckelyck voorsien van al wat dienstig 

is voor eene machtige slemperye : caraffen wyns, dorstweckende 

drinckschaelen, fluyten hypocras, cruycken edelen wyn van Cyprus, 

silveren scotelen met alderhant suyckerwerck, gerooste pauwen, 

prickelende sauskens ende cleene, welgesouten hammekes, hetwelck 

alles de oogen van het amoureuse priesterken verruckt soude 

hebben, ware hy niet afgrondelyck versoncken geweest in de aenscouwing 

van Mevrouwe Imperia's lieffelyckheden. 

Sy sag, dat de oogen van haer paeterke blint bleven voor alles, 

behalven voor haer alleene. Ende scoon sy gewent was aen de -aenbiddinge 

vol eloquentie van de mannen der Kercke, gewaerde sy 

hierdoor eene groote ontroeringe, want gants den nacht hat sy aen 

het arm lammeken gedocht ende gants den dag hat hy door haer 

herte gehuppelt. 

De vensteren waeren versloten. Mevrouwe sat daer met een gemoet, 

van de beste voornemens vervult, ende aengedaen als moste sy 

eenen keyserlycken prince eere bewysen. Ende hieruyt besloot 

de geluckige quant, tot in den sevensten hemel opgesweeft door den 

aenblick van Imperia's sacrosante scoonheyt, dat keyser nochte 

burchgraef, ja selfs geen cardinael, die doende was tot paus vercoren 

te worden, desen aevent op soude connen tegens hem, neder priesterke, 

dat in synen buydel niet mede en droeg als den duyvel ende 

de minne. 

Hy rechtte hem op tot de houding van een grootmachtig heer, 

quam naederby ende begroetede haer met eene hoofscheyt, dewelcke 

hem gants niet qualyck af en ginc. Dan huldigde de daeme hem met 

eenen vierigen bliek ende seyde : 

,,Com ende set dy dichte nevens my, dat ick sien conne of du swins 

gisteren verandert best." 

,,0 ja ick, vele seere !" antwoordde hy yverig. 

,,Waerinne dan?" vraegde sy. 

— 26 —

,,Gisteren," fleemde de sluwaert, „gisteren hadde ick u lief, Mevrouwe. 

Maer vandaege hebben wy malcanderen lief. Ende van eenen 

naeckenden scooyer ben ick rycker geworden als een coninck." 

„O herteke, herteke !" loech sy vroolyck. ,,Ja, du best verandert, 

want van een jonc paeterke sydy een ouden duyvel geworden !" 

Ende dichte nevenseen gingen sy voor een groot vier sitten, hetwelck 

hunne dronckenheyt door heel hun lyf begost te jaegen. Sy wouden 

immer beginnen te aventmaelen, verslonden malcanderen met de 

°°gen, maer en raeckten de spysen niet aen. En terwyl sy daer so 

diepelyck weggesoncken saeten in welbehaegen ende soet solaes, 

scrickten sy al met eens op door een seer onplaysant clameur aen de 

poorte, algelyck ofter screeuwende gevochten wiert. 

De camerjoffer quam haestelyck binnen ende riep : 

„Mevrouwe! daer melt hem iemant anders!" 

>)Wat?" vraegde sy met een vergramt gelaet, gelyck een tyran, in 

toorn ontstoocken, omdat hy in de rede gevallen wiert. 

>>De busscop van Chur verlangt toelaetinge !" 

— 27 —

,,De duyvel meuge hem aen syn spit braeden !" grimlachte sy met 

een verliefden lonck naer Philippe. 

„Mevrouwe, hy heeft licht sien pieren door de gordynen ende maeckt 

een jamerlyck laweyt !'' 

,,Seg hem, dat ick met de roode koortse ligge ; dan en suldy niet 

liegen, want ick ben cranck van dit aenminnig paeterke, hetwelck 

gelyck vier door myn bloet rent." 

Maer juyst als sy haere woorden beëyndigt hadde, devootelyck 

Philippes hant neep ende Philippe duydelycken voelde, dat hy begost 

te coocken in syn vel, quam daer de dicke busscop van Chur binnen 

gewackelt, haestelyck ende in drift ontraest. 

Syn dienaeren volgden hem op den voet ende droegen een forel op, 

volgens de canoniecke wetten in de boter gesmoort, varsc uyt den 

Rhyn getrocken ende leggende op eenen gouden scotel ; verders 

geback op glinsterende scaelen ende tallycke leckerbeetjens als 

liqueuren ende confitueren, precieuselyck bereyt door de heylige 

handen van de nonnekens synder abdyen. 

,,Hoho, dartel dierke !" baste hy met syne grove stemme. ,,Denkstu, 

dat ick geen tyt genoeg hebben en sal my met den duyvel te vermaecken, 

overmits du hem my al te voren als gesel opdienst ?" 

„Dyn balg sal op een quaeden dag een vette buyt blycken voor een 

goet swaert !" antwoordde sy, fronselde de brauwen, ende haere 

oogskens, die eerst so aerdig ende scoon gelonckt hadden, wierden 

boosaerdig om er bang van te syn. 

„Ende dit coorcnaepjen is magscien gecomen om het offer te helpen 

celebreeren ?" vraegde de busscop onvervaert, syne groote ende 

wynverwige tronie te Philippe-waert wendent. 

„Monseigneur, ick quam hier om Mevrouwe de biecht af te nemen." 

„Weihoe, vrientje, en kenstu de regels niet ? Op dese uere van den 

dag daemes de biecht afnemen is een privilegie, dat den busscoppen 

voorbehouden bleef! Gelief also rap de pieck te scueren, gae graesen 

met andere kaele monnicken ende laet dyn muysengesichte hier 

noyt weer sien op poene van excommunicatie ! . . . Exit ! . . ." 

„Daer en comt niets van inne !" riep woedent Imperia, scoonder 

nog in haer toorn als in haere liefde, aldewyl toorn ende liefde hier 

t'saemen werkcten. „Du blyfst hier. Du best hier thuys !" 

Dan begreep hy hoe seere sy hem minde. 

Daerop vraegde sy den busscop : 

„En staet daer niet gescreven in dyn brevier ende in die Heylige 

Evangeliën, dat alle die mensceiycke creatueren in het dal van 

Josaphat gelyck sullen syn voor Codes aengesichte ?" 

„Dat heeft de duyvel uytgedocht ende in den Bybel gefoefelt . » . 

— 28 —

maer het staet gescreven", antwoordde de eselachtige dicke busscop 

van Chur, dewelcke haest hadde hem aen taefel te begeven, 

p „Welaen, weest dan heden gelyck voor myn aengesichte, want ick 

hen uwe godinne op aerde," beval Imperia. ,,En so gy weygert, 

sal ick er op eenen goeden dag voorsorgen, dat daer ietwent te veel 

drucks ontstaet tusscen uwe scouders en uwe kinne, sachtekens aen, 

ffiaer immer vaster . . . dat sweere ick by de almacht van myn 

tonsuerke, hetwelck tenminste so veel weert is als dat van den paus !" 

Ende overmits sy den forel noch de scotelen ende scaelen met leckernyen 

versmaedelyck en vont, voegde sy er behendelyck aen toe : 

i.So set u doch ende drinckt!" 

Maer de arglistige truante, dewelcke niet voor de eerste mael sulcke 

treecken dreef, gaf haer boelken een cnipoogjen om hem te berieden, 

dat hy hem om den vetbuyck geene sorgen maecken en 

soude : de wyn wiert hem drae van de voeten veegen. 

De camerjoffer holp den swaeren busscop aen taefel, settende hem 

in eenen mollig gepolsterden setel, terwyl Philippe van louter raesery 

geen woort cost uyt en brengen, daer hy alle -syne scoonè verwachtinghen 

in roocke sag opgaen. Des verwenscte hy den busscop naer 

noch meer duyvels als er monnicken op de waerelt syn. 

Daer saeten sy. Tegens het midden van den maeltyt hat de jeuchdige 

priester nog geen cruymel deur syn kele connen wurgen ; emmer 

dichter scoof hy naer Imperia toe sonder een woort en te seggen, 

maer hy sprack de goede taele, dewelcke door de daemes oock 

verstaen wort sonder punten, comma's, accenten, letters, figueren, 

nochte caracters, noten ofte printen. 

— 29 —

De vette busscop, dewelcke overdaet geensins en verachtede ende 

ten allen tyde vol sorg was voor het kerckelyck ondercleet, daerin 

syne moeder saeliger hem by syne geboorte genaeyt hat, liet hem 

uytvoerig door Mevrouwes bevallig hantje van den hypocras bedienen. 

Hy was syn eersten hick al voorby, als op straet een hevig 

peerdengetrappel verneembaer wiert. 

Het groote getal peerden ende het ho-ho-geroep der pages deden 

vermoeden, dat er iemant van hoogen staet in aentocht was, bronstig 

ende wel. 

Metterdaet quam daer de cardinael van Ragusa binnen, denwelcken 

Imperia's dienaeren den toeganc niet en hadden durven verweygeren. 

By dit droeve aenscouwen wierden de courtisane en haer vrientje 

so bescaemt ende ongel uckig, als hadden sy leprosen geweest; want 

sy wisten, dat sy beter conden den duyvel versoecken als probeeren 

desen cardinael te ontwycken. Al waere het maer, omdat niemant 

en wist wie dat er paus soude worden : de drie pretendenten hadden 

van hunne rechten geabdicqueert ten profyte van het Christendom. 

De cardinael was een listige Italiaen met eenen baert in folio, een 

scer doortrapt sophist ende de siel van de Kerckvergaedering. Met 

syn geslepen geest deursag hy van het eerste oogenblick af aen, wat 

hier stont te gebeuren. Ende hy behoefde maer een cleen gedachtetje 

door syn welgeöliet breyn te doen wentelen om al met eens te 

weten, hoe hy het aen boort most leggen ten eynde syn ingewant 

het heyl te verseeckeren, waervoor hy gecomen was. Hy wiert 

gedreven van eene waere monnickenvraetsucht, ende om syn 

wille te crygen soude hy wel twee onnoosele paepen omver 

gesteecken ende syn splinter van het waerachtige heylige cruys 

hebben verquanselt. 

Hetgeene sondig soude geweest hebben. 

,,Houdaer, vrientlief!" riep hy tegens Philippe ende wenckte hem 

tot sich. 

De arme Tourangeyn was meer doot als levent, meende niet anders 

als dat de duyvel in het spel was> stont op ende seyde tot den geduchten 

cardinael : 

„Wat beveelt Monseigneur?*' 

Monseigneur nam hem by den arm, trock hem mee naer de trap, 

keeck hem straf in de poppekes synder oogen ende ginc sonder 

genaede-voort: 

„Du best, gants pocken, een seer djentig paepje, en het ware my 

leet dyn meester te vertellen, wat cnepen syn dienaer erop naehout : 

dese voldoening soude my magscien in myne oude daegen godvruchtig 

berouwkens besorgen. Des stelle ick dy voor dese keuse : 

— 10 —

trouwen met eene abdy voor dyn gantse leven, óf desen avent met 

Mevrouwe Imperia . . . ende morgen met de galge !'' 

Philippe keeck hem aen, hulpeloos gelyck eene vise op het drooge, 

ende vraegde dan : 

i.Ende wanneer uw vier geblusct is, Monseigneur,mag ick dan te rugge 

conien ?" 

De cardinael hat alle moeyte om hem quaet te blyven gebaeren, 

maer hy sprack strengelyck : 

»,Wat sal het wesen : de myter ofte de galge?" 

,,Och," suchtede het priesterken ondeugent, ,,so een aerdig vet 

abdyke . . . " 

Als hy dese woorden vernam, ginc de cardinael naer de sael weeronime, 

deet hem syn scryfgerey geven ende cratste op een stuck 

pargament eene oorconde van overdracht voor den Franscen 

afgesant. 

..Monseigneur," segde alsdan de man uyt het goede lant van Touraysne, 

onderwyl den naem spellent van syne abdy, ,,de busscop van 

Chur en sal so rap niet henengaen als ick. Want hy besit meer abdyen 

als de soldaeten croegen vinden in dese heylige stat ende oock verder 

leeft hy in de vreuchden des Heeren. Dies achte ick het myn sculdigen 

plicht u een treffelycken raet te geven. Gy weet hoe grammoedig 

ende hartneckig dese verwaeten monnickscappe is, voor 

dewelcke Parys so bloedig heeft moeten lyden. Maer segt hem soetekens, 

dat gy juyst uwen goeden ouden vrient, den aertsbusscop van 

Bordeaux wegens eene gevreesde cranckheyt in syne laetste oogenblicken 

hebt bygestaen . . . Dan suit gy hem sien verswinden gelyck 

e en keersenvlammeke voor eenen grooten wintstoot ..." 

..Hahahaha!" loech de cardinael. ,,By Sinte Pieter, du verdienst 

beter als eene- abdye alleene ! Hier, vrientje, geve ick dy hondert 

gouden dubloenen voor dyne reyse naer de abdy van Turpenay, 

dewelcke ick gisteren by het spel gewon ende dy sonder eenige voorw 

aerde ten gescenke geve." 

Als sy dese woorden vernam ende Philippe de Mala sag heengaen 

sonder het kittelige cnipoogje vol van de essentie der minne, op 

hetwelcke sy gehoopt hadde, deursag de leeuwaerdige Imperia, 

snuyvent gelyck een bruynvisc, al met eens de lafheyt van haer 

priesterke. Sy was nog niet genoeg christinne om het haer minneken te 

vergeven, dat hy haer gevaerlycke naebyheyt liever ontliep als voor 

s yne bevlieginge te sterven. 

Ende so stont dan de doot van Philippe gescreven in den adderenbliek, 

dewelcke sy hem toe worp om hem haere verachting ken-, 

kaer te maecken. Dit verquickte den cardinael weder, want de. 

— 31 —

geyle ende gierige Italiaen las er uyt, dat hy drae weder de bescicking 

hebben soude over syne abdy. 

De Tourangeyn, dewelcke hem van het onweder niet en liet verscricken, 

ginc stillekens henen, swygent ende met hangende ooren, 

gelyck een natte hont, dewelcke uyt de kerck gestampt wort. 

Mevrouwe slaeckte eenen diepen sucht. So sy geconnen hadde, sy 

soude het gantse menscelycke geslacht deerlycken geteystert hebben, 

want het vier, dat haere ingewanden verscroeyde, was haer naer de 

harsenen gevlogen ende het sceen haer toe als stont de lucht ront 

haer henen in lichterlaeye vlammen. En daer was oorsaecke toe, 

want dit was de eerste mael, dat e^n priester uyt haere vingeren 

snapte. 

Des grimlachte de cardinael in syn baert, want hy overwoog, dat 

hieruyt voor hem alleenlyck meer playsier ende wellusten conden 

voortcomen. Was hy niet een geslepen compaen ? Maer daervoor 

droeg hy dan oock een purpelen hoet ! 

,,Welaen, myn weerde amptsbroeder,' 1 sprack hy tot den busscop, 

,,ik pryse mysélfs geluckig u tot gesel te hebben ende ick ben onmaetefycken 

verheugt, dat ick desen cleenen quidam, dewelcke 

Mevrouwe onweerdig was, heb in de vlucht doen slaan. En dit 

temeer, myn alderscoonste ende verlockende ree, omdat gy magscien 

voortydelyck hat connen ontslaepen so hy u al te nae gecomen 

waere , , , Ende sulckx door toedoen van een gemeen paeterke . . . 

fy!" 

,,Hoe meent ge ? l ' 

,,Wel, hy is doch de scryver van den aertsbusscop van Bordeaux 2 

So luyster: die goede Heer is heden morgen becropen van de 

swerte sieckte . . ." 

De mont van den busscop sackte open, so wyt, als hadde hy eenen 

gantsen caes willen inswelgen. 

,»Hoe weet gy dit?" vraegde hy. 

,,Och," seyde de cardinael, ende vatte daerby met een hertelyck 

gebaer de hant van den goeden Duytscer, ,,ick hebbe hem juystekens 

getroost ende hem de laetste Heylige Sacramenten toegedient. 

Op desen eygen oogenblick seylt die braeve man met eenen goeden 

wint in den rug den hemel tegemoet." 

De busscop van Chur bewees, hoe locht dicke menscen syn connen ; 

want omvangrycke pensen plegen door Godes goetheyt gevult te 

syn met elastiecke inwendige buysen, opgeblaesen gelyck ballonnen. 

Des sprong gesegde busscop met eene vaert achteruyt, sweetent 

van aenspanninge ende bereits hoestent ende cuchent gelyck een 

runt, dat vederen in syn hoy gevonden heeft. Dan wiert hy al met 

— J2 —

eens seer bleeck ende torckelde de trappen af, selfs sonder van 

Mevrouwe oorlof te nemen. 

Als de poorte achter den busscop dicht viel ende dese door de 

straetenwackelde,begost Mijn Heere van Ragusa te lachen ende voelde 

hem geport tot hanttastelyckheden. 

,,Nu, scoon dierke, en ben ick niet weerdig om paus te syn, ende 

wat nog meer heet: dyn soetelief voor desen nacht?" 

Als hy nu Imperia so naedenckelyck naer hem sag kycken, quam hy 

dichter op haer toe ende dochte haer teederlyck in syne armen te 

vangen om haer te coesterenopdewysedercardinaelen,dewelckebeter 

connen minnecoosen als alle anderen, beter selfs nog als soldaeten, 

aldewyl sy noyt iet anders te doen en hebben ende aldus de voornaempste 

elementen van hunnen geest onbedorven bewaeren. 

,,Bylo !" segde sy, achter uyt wyckent, ,,gy wilt my gewis doot 

hebben, uytsinnige metropolitaen ! . . . Gy denkct alleenlyck aen 

uw eygen playsier, vileynige fiel !. . . Ende myn welsyn en bediet u niet 

een beet, hè ? . . . Mocht uw playsierke myn doot worden, so suit 

gy my seeckerlyck hey lig doen verclaeren, nietwaer ? . . . Ende sulck 

een sotscap wil by my slaepen ! . . . Laet my uw rugge sien ende soeckt 

haestelyck een ander quartier, monnick sonder harsenen !" 

,,Ende wee u so gy my aenroert!" vervolgde sy, siende dat hy haer 

nader comen wilde, „want dan sal ick u myn dolck te slicken 

geven." 

Ende sy trock een alderliefst cleen stylet uyt haere tassce, hetwelck 

sy by gelegentheyt treffelyck wist te hanteeren. 

,,Maer myn paradyske, myn scatteke !" riep de ander al lachent. 

..Begrypstu dan myne liste niet . . . Ick most dien ouden dickkop 

van Chur doch het velt doen ruymen !" 

,,Jaejae ! dat is gekent! . . . So gy my mint, toone het dan," hernam 

sv - >,Myn wille is, dat gy verdwynt. So gy die sieckte hebt, laet myn 

doot u kout gelyck ys. Ick kenne u wel genoeg om te weten met 

welcke munt gy een oogenblick van genot betaelen wilt, selfs in de 

uere van uw sterven. Gy soudet sonder gewetensknaeging de aerde 

'aeten verdrincken. Maer ick minne alleen myselfs, myne tresooren 

ende myn gesontheyt. Luystert: so uw ingewant niet bevrosen en 

's onder de vingeren van de swarte plaeg, meugt gy my morgen 

comen besoecken. Vandaege hebbe ick den doot aen u gesien, myn 

braeve cardinael," besloot sy grimlachent. 

..imperia!" cloech de cardinael, aen haere voeten nedercnielent, 

»,myn soete, heylige Imperia, erbarm dy, spot niet met my!" 

..O neen ick," segde sy, „ick en spotte nemmer met heylige ende 

gewyde saecken !" 

— 33 —

,,Oh, du, cattyvig vel ! Ick saldy in den ban doen ! . . . Morgen !" 

„Danckgod ! ten leste valstu uyt dyn cardinaelsrolle !" 

„Imperia, du, vervloeckt satansjonc . . . ach, ick meene: myn 

alderliefste poeseke, myn herteke ..." 

„Du verlierst alle weerdicheyt uyt het ooge ! ... So en cniele doch 

niet! . . . Fy !" 

„Wilstu van entwat gedispenseert worden in articulo mortis? ... 

Wilstu al myn vermogen hebben, ofte beter nog : een splinter van 

het waere heylige cruys ? . . . Wilstu dat ?" 

Sy loech hem vroolyck uyt: 

„Desen aevent souden alle die ryckdommen van hemel ende aerde 

myn hert niet coopen en connen . . . Wat meenstu : soude ick niet 

de minste syn alder sondaressen ende onweerdig het lichaem van 

Ons Heer te ontvaen, so ick niet oock myne grillen en hadde ?" 

„Ick steecke den brant in dyn huys ! . . . Vervloeckte heckse ! . . . 

Du hebst my beheckst ! ... Du comst op den brantstaepel ! . . . 

Hoor doch naer my, myn engeltje van hemelrycke, myn liefste 

tresoorken . . . ick beloove dy de alderbeste plaetse in het paradys . . . 

Wat? . . . Neen ? . . . Ter doot! . . . Ter doot met de heckse !" 

„Niet so nae ofte ick doorsteecke u, Monseigneur !" 

De cardinael schuymbaerdde van mannelycke raeserye. 

„Ghy raeckt gants van sinnen !" segde sy.,„Gaet nu henen ... dit 

vermoeyt u te seere !" 

„Ick sal paus syn ! . . . Dan suldy my dese treecken suer betaelen !" 

„Dat en sal u niet beletten my doch gehoorsaemheyt te betoogen." 

„Wat moete ick dan desen aevent doen om dy te behaegen ?" 

„Henengaen ..." 

Ende locht gelyck een pellenvogelke wipte sy haere kemenaede 

binnen, sloeg den grendel voor de deure ende liet den cardinael 

loeyen. Ende so was dese wel genootsaeckt de plaetse te ruymen. 

Als nu die scoone Imperia alleene by dat vier sat, sonder haer priesterke, 

trock sy alle haere gouden ketenen stuck ende seyde : 

„By de dubbele driepuntige horenen des duyvels, so dat manneke 

my den cardinael dese scande heeft laeten aendoen ende my er aen 

bloot gestelt morgen vergiftigt te worden, sonder dat ick naer 

hartelust met hem myn wille can dryven ... so sal ik niet en sterven 

sonder hem onder myne oogen levent te hebben doen villen !" 

„Ach," so suchtede sy, en dese mael vergoot sy waerachtige traenen, 

„wat moet ick, arme sloor, een rampsaelig leven voeren ! . . . Ende 

het cleene beetje gelucks, hetwelck ick af en toe op snap, parst my 

tot een honts bedryf ende het cost my daerenboven oock nog het 

heyl mynder arme siele !" 

— 34 —

Als sy nu, weenende gelyck een bulckent calf, haere clacht eyndigde, 

ontwaerde sy in haer Venetiaenscen spiegel hoe achter haer liet 

bleusende gelaet opdoock van den cleenen priester, dewelcke hem 

bendig verborgen gehouden hat. 

,,Oh !" borst sy uyt. ,,Du best de voleindigste monnick, het liefste 

monnickske, monnicklyn, monnickyntje, hetwelck oyt in de heylige 

ende amoureuse stat van Constanza gemonnickt heeft! . . . O ! o ! 

com doch scielyck hier, myn lief ruyterke, myn duerbaere soon, 

myn tamboerke, myn paradyske vol vreuchden . . . ick wil dyne 

oogen drincken, dy op smickelen, dy dooden van liefde ! . . . O myn 

bloeyent, myn groeyent, myn sempiterneel godje ! . . . Sy maer 

stille . . . van een neder priesterke sal ick een coninck, een keyser, 

een paus van dy maecken en du suist geluckiger syn als dese alle by 

malcanderen . . . Siet, voort aen canstu alles te vier en te swaerde 

verwoesten ! . . . Ick hoore dy toe en dat sal ick toonen, want du 

suist drae cardinael syn, al most ick oock om dyne mutse te purpelen, 

alle dat bloet uyt myn herte geven ! . . ." 

Ende in overmaet van geluck so vulde sy met bevende handen eenen 

gouden drinckscaeL, door den busscop van Chur medegebrocht, 

met fonckelenden Grieckscen wyn, ende boot desen haeren vrient 

aen, hem bedienende op haere cnieën, sy, wier pantoffel door machtige 

vorsten hooger vereert wiert als dese van den paus . . . 

Maer hy sag haer swygende aen, met oogen so gulsig van liefde, 

dat sy, gants trillent in haer welbehaegen, tot hem seyde : 

,,Och, houdy nu maer stille, herteke . . . Aen taefel! . . ." 

— 3S —

DE 

DAEGELIJCKXE 

SONDE 

HET EERSTE CAPITTEL 

HOE HEER BRUYN TEN HOUWELYCK QUAM 

essire Bruyn, deselfde die het casteel van 

la Roche-Corbon-lez-Vouvray aan de Loire 

voltooide, was in syne jonge jaeren een 

rauwe quant. Als hy nog heel cleen was, 

socht hy de maechdekens al op het lyf te 

nicken, waer hy se maer vont, sette het huys op synen cop, doch 

de duyvel voer gants ende al in syn bloet, als hy synen vaeder, 

den baroen van la Roche-Corbon, naer het pierenlant bevordert 

hadde. Dan en hinderde niemant hem meer alle daegen luyde festynen 

aen te rechten ende hy smeet hem metterdaet hals over hooft te- 

~ 37 —

midden van alderhant woeste vermaecken. Ende uyt hoofde hiervan, 

dat hy sonder verpoosen syne daelders deet niesen, syne hoosen 

deet cuchen, syne wynvaten het bloet aftapte, kevies vol fraey gecapte 

donsellekes hielt, goet gelt naer quaet gelt smeet, het ene 

gat met het andere stoppende, wiert hy drae uytgestooten door de 

eersaeme lieden ende hat voor vrienden nog maer de wiltste rabauwen 

van de contrye ende alderhant geltscietersvolck. Maer de 

woeckeraers wierden steeckelig gelyck carstanjedoppen sodrae hy 

hun niet meer in pant te bieden en hat als syne heerlyckheit van la 

Roche-Corbon, aengesien de Rupes Corbonis een leengoet was van 

den coninck, onsen Heer. 

Alsdan voelde Bruyn hem hertelycken geluymt lincks ende rechts 

stampen ront te deelen, eeniegelyck de ribbecas te cneusen ende 

twist te soecken om elcke vodderye. Dit siende, overruygde syn 

gebuer, de abt van Marmoustiers, een man seer vrygevig met woorden, 

hem ervan, dat dit alles byeene bewees hoe uytnement hy was 

aengelegt om een groot Heer te worden ende dat hy in goede wegen 

wandelde ; maer dat, so hy ter eere Gods de Mahomedaenen, dewelcke 

het Heylig Lant besoedelden, een weynig murv ginc slaen, 

dit noch veel scoonder soude syn ; want dat hy alsdan sonder manekeeren 

te rugge soude comen, ryck aen goederen ende sieleheyl, 

ofte in Touraysne ofte in het Paradys, daeruyt alle baroenen eertyts 

moeten syn voortgesproten. 

Gesegde Bruyn, het claere vernuft bewonderent van desen prelaet, 

ruymde het lant, wel gerust ende gewapent door het clooster ende 

geseegent door den abt, tot oplochtinge van syne gebueren ende 

vrienden. 

Swinstdan pionderde hy menige stede in Asië ende Africa, capte 

de ongeloovigen in stucken sonder bi noch ba te seggen, sneet 

Sarasynen, Griecken, Engelsmans ende anderen den hals af, hem er 

weynig om commerent ofte het by geval vrienden syn-mochten ende 

- 38 —

waer sy van daenen quaemen, want een synder verdiensten was, 

dat hy geene nieuwsgiericheyt en kende, ende daerom en woude 

hy se nemmer ondervraegen als nae se gekeelt te hebben. 

Met dit bedryf, so uytermaeten welgevallig aen God, den Coninck 

ende hem self, bequam Bruyn den roep een vroom Kersten te syn, 

een getrouw ridder, ende hy vermaeckte hem costelyck in de landen 

van oversee, want hy smeet liever een daelder naer eene deerne als 

een sesthalf naer een bedelaer, al gemoette hy meer scoone armen 

als voleyndigde puteynen ; doch, een goet Tourangeyn synde, mieck 

hy pylen van alle hout. 

Als hy ten lesten den buyck vol hadde van Turcken, reliquieën 

ende andere geneuchten van het Heylig Lant, keerde Bruyn, tot 

groote verbaestheyt der Vouvriljonnen, van den cruystocht weerom, 

creunent onder syne daelders ende edelgesteenten ; gants anders 

— 40 —

als sommigen, dewelcke rycke heengetogen waeren ende weerkeerden, 

swaer van lepra, maer lócht van buydel. 

Op de thuysvaert van Tunis verhief onse Heer, Coninck Philippus, 

hem tot graef ende mieck hem dan senescalc in ons lant ende in.dat 

van Poictou. Van dan aen wiert hy grootelyckx bemint ende op goede 

gronden vereert, want boven ende 

behalven alle syne treffelycke 

hoedanicheden, creeg hy oock 

noch den inval de kerck van de 

Carmes-Deschaulx te bouwen in 

de parochie van Esgrignolles, by 

wyse van versoeninge met den 

hemel van wege de cleene onregelmaeticheytkens 

synder jonckheyt. So wiert hy dan oock voornaemelyck 

gesuyckert in de goede gratie van God ende dese der Kercke. 

Ende van een quaden reeckel ende een man van hachelyck avontuer 

wiert hy een vroom ende wys Heer, ende pleegde noch maer ontucht 

op besceyden scael, swins hy syne haeren begost te verliesen. Selden 

geraeckte hy nog in toorn, behalven wanneer God in syne aenwesent- 

heyt gelastert wiert, hetgene hy nemmer en gedoogde, omdat hy 

Hem in syne sotte jaeren genoeg gelastert hadde voor alle anderen 

mede. Hy en twistte niet meer, gesien dat de luyden hem, daer hy 

senescalc was, overal den voorrang gaven sonder morren ofte sceel- 

°ogen. Hy sag oock in waerheyt alle syne begeerten vervult; en dat 

— 41 —

soude selfs den bastaert van den duyvel calm ende rustich maecken 

van de harsenen tot de hielen. 

Hy besat immers een casteel, gelyck hy overdeckt met lickteeckens, 

ende cierlyck als een Spaensc wambuys, gelegen op eene helling, 

vanwaer het hem spiegelde in de Loire ; de saelen waeren belegt 

met vorstelycke tapyten, men sag er menichvoude meubelen ende 

snuysteryen, pronck ende Sarrasynsce vremtheden, daerover die 

van Tours haer verbaesden, selfs de 

aertsbusscop ende de clercken van 

Sainct-Martin, aen dewelcke hy sonder 

costen in reeckening te brengen een 

vaendel sconck met frenjen van het 

fijnste gout. Al rontomme dit casteel 

laegen syne scoone domeynen gespreyt, 

meulens, weyden, ackers, 

wouden, met opbrengsten van alderley 

slag, sodat hy eene der machtigste 

baenderheeren van de provincie was 

ende wel cost duysent man in het 

velt brengen voor den coninck, onsen Heer. 

Als op syne oude daegen syn drossaert, die seer naerstig was in 

het gebruyck van de galge, by geval eenen armen huysman voor hem 

brocht, dewelcke verdacht wiert van het eene ofte andere scelmstuck, 

mocht hy grimlachent seggen : 

— 42 —

,,Laet dese maer loopen, Brédif, hy meuge tellen voor een van hen, 

dewelcke ick daergints sonder bedencken om hals ende leven gebracht, 

dan wel meer ofte min bescadigt hebbe." 

Dickmael oock liet hy se aen een boomtack ofte syne galgen opcnoopen 

; maer dat was alleene, omdat gerechticheyt gescieden 

most ende opdat dese goede gewente op syn grontgebiet niet en soude 

te loore gaen. So was de bevolcking in syn machtsbereyck dan oock 

braef ende gehoorsaem gelyck jongelyckx geconfeste nonnekes ; en 

sy leefde veylig, want hy bescermde haer jegens rabauwen ende 

straetroovers, dewelcke hy nemmer en spaerde, wetende uyt eygen 

practycken hoe groot ongeryf dese aesvogels aenrechten. 

Wyders was hy seer vroom ende genoot alles met volle teugen, de 

kerckediensten sowel als den goeden wyn. Processen brocht hy 

naer Turckxe sede tot een eynde, seggende duysent scalcsheden 

tot degenen, die se verloren hadden ende lustig met hen banketteerende 

om se te troosten. De gehangenen deet hy in gewyde aerde 

begraeven gelyck lieden aen God behoorent, want hy achtte se 

genoeg gestraft, aldewyl sy verhindert wierden verder te leven. 

Ten slotte perste hy de Joden alleen uyt, wanneer de tyt daertoe 

gecomen was ende sy opswollen van renten ende gouts ; hy liet se 

hunne ryckdommen vergaeren gelyck de byen honig, seggent dat sy 

syne treffelyckste belastinggaerders waeren. Ende hy pionderde 

hen nemmer als ten voordeele ende het gebruyck van de heeren 

der Kercke, den coninck, de provincie of wel te synen eygen 

profyte. 

Dese grootmoedige hant van bestieren dede hem de genegenheyt 

ende hooge achtinge verwerven van alleman, groot ende cleen. 

— 43 —

Wanneer hy in hem selven lachende van synen rechterstoel huyswaerts 

keerde, seyde de abt van Marmoustiers, even out als hy, 

tot hem : 

,,Haha ! Messire, de galge sal voorseècker een rycken buyt becomen, 

dat gy so oolycken lacht!" 

Ende als hy van la Roche-Corbon te péerde naer Tours toog en 

door de voorstad Saint-Symphorien reet, segden de jonge deerntjes : 

,,Er wort recht gedaen vandaege, daer gaet manneke Bruyn!" 

Ende sonder vreese saegen sy hem voorby ryden op de groote witte 

hackenye, dewelcke hy uyt Levanten hadde medegebrocht. 

Op de brugge hieven de cleene cnaepen het hooft van hun marbelspel 

op ende riepen hem toe : 

„Dag, Heer Senescalc !" 

Ende geckcnt antwoordde hy : 

„Vermaeckt u maer blyde, kinderkens, totdat uw rugge de sweep 

te proeven crygt!" 

„Welbedanckt, Heer Senescalc !" 

So was onder hem het lant dermaeten tevreden ende van quaet 

volck gesuyvert, dat er in het jaer van de groote overstroominge 

der Loire 's winters slechts twee-en-twintig boosdoeners gehangen 

wierden, ongereeckent een Joot, dewelcke in de gemeente Chasteau- 

Neuf levendig verbrant wiert, omdat hy eene hostie gestolen had, 

ofte gecocht, naer men seyde, want hy was ryck. 

Op eenen dag in het volgende jaer, tegen Sint-Jan-van-het-hoy, 

ofwel Sint-Jan-met-de-seyse, gelyck men by ons te lande segt, quam 

een troep Egyptenaers, Sigeunders ofte ander swervent gespuys, 

stolen in Sainct-Martin heylige saecken, ende lieten, om het waere 

geloof te beleedigen ende bespotten, op de plaetse van de Heylige 

Jonckvrouw een scandaleus aenminnig deerntjen achter in den 

leeftyt van eenen bedaegden hont, ende hetselve moedernaeckt, 

eene comediante ende van Moorscen bloede, gelyck sy allen. 

De rechters van den coninck, sowel als dese van de Kercke wesen 

als vonnis, dat de Moorsce boeten most voor gants de lasterlycke 

ondaet; men soude haer levent coocken ende verbranden op de 

plaetse van Sainct-Martin, by de fonteyne, daer de groenmerckt 

gehouden wort. 

Maer de vroome Bruyn betoogde dringent ende duydelyck, dweers 

tegens alle anderen in, dat het wyser soude syn ende Gode aengenaem, 

dese Africaensce siele te winnen voor de waere religie ; 

ende so de boose geest, dewelcke in dit vrouwenlyf verblyf genomen 

hadde, den coppigaert speelde, soude de mutsaert hem noch altyt 

tot pulver connen verbranden, gelyck by het vonnis voorsien was. 

— 44 —

ene de aertsbusscop vernuftig gedacht noemde, seer canonieck 

ende geheel volgens de kerstene charitas ende het Evangelie. 

De edele vrouwen van de stat ende andere personagiën van gesag 

mopperden luyderkeels, dat men haer beroofde van een stichtelyck 

scouspel, want de Moorinne sat in de gevangenis om haer leven te 

cryten, blaetent gelyck eene gecnevelde geyt, ende seeckerlyck 

soude sy haer aen God wyden om lange als een raef te connen leven, 

so het van haeren wille afhinc. 

Waerop de senescalc wedervoer, dat indien de vremdelinge haer 

heyliglyck bekeeren wilde tot den kerstenen godsdienst, er een 

ander, veel playsanter scouspel soude comen, hetwelck hy op hem 

nam vorstelyck te doen syn, want hy wilde als peetvader by den 

doop staen, ende eene maecht soude gevaederse worden om Gode 

noch meerder te behaegen, aengesien hy self voor een coquebyn 

doorginc. 

In ons Tourangeynsce lant noemt men aldus de maegdelycke jongemannen, 

dewelcke niet gehuwt en syn ende noyt by eene vrouw 

gelegen en hebben, om se te ondereceyden van de getroude ende 

— 4i —

weduwmannen ; maer de dartele vrouwkens kennen se oock wel 

sonder dien titel, want sy syn vermaeckelycker ende stoeyen stouter 

als desulcken, die in het houwelyck onder het stof gerocht syn. 

De Moorsce en bedocht haer geen oogenblick tusscen de tackebossen 

van den brantstaepel ende het waeter des doopsels. Sy gaf 

er de voorkeur aen eene levende kerstinne te syn liever als eene 

behendig geroosterde payiene ; ende so most sy, om niet eene corte 

poose te branden, haer herte levenslanc vlammende houden ; want 

tot grooter seeckerheyt haerer bekeeringe wiert sy geplaetst in het 

nonnenclooster van le Chardonneret, daer sy haere geloften van 

heylicheyt dede. 

Voorseyde ceremonie wiert gecelebreert ten paleyse van den aertsbusscop, 

daer men voor dese mael een dansfeest vierde ende ter 

eere van den Verlosser der menscheyt gesprongen ende gedraeyt 

wiert door de Heeren ende Vrouwen van Touraysne, een lant daer 

meer gedanst, gefeest, geschranst, de kele gespoelt, gebanketteert 

ende gegeckt is als in gants de overige waerelt t'saemen. 

De goede oude senescalc hadde.als gevaederse vercoren de dochter 

des Heeren van Azay-le-Ridel, welcke Heer ter cruystocht gevaeren 

was, en voor Ascre, eene stat seer verre gelegen, in de handen van 

eenen Sarasyn gevallen was, dewelcke eenen hoogen Iosprys vroeg, 

omdat gesegde baroen hem voorquam een machtig heer te syn. 

De Vrouwe van Azay hadde haere besittingen verpant aen geltscieters 

ende uytsuygers om de somme byeene te crabbelen, ende sat sonder 

een rooden duyt haeren Heer af te wachten in een arm huysken der 

stat, met geen tapytjen om haer op neder te setten ; maer sy was 

fier als de coninginne van Saba ende onverscrocken gelyck een 

winthont, dewelcke de pionder van synen meester verdedigt. 

Desen grooten commer kennende, quarn de senescalc op de fyngevoelige 

gedachte de Jonckvroüwe van Azay te bidden de gevaederse 

te willen syn van gesegde Egyptenaerse, alleenlyck om so 

het recht te verwerven de Vrouwe van Azay ter hulpe te comen. 

En als eerste brocht hy eenen swaeren gouden keten mede, een gedachtenis 

aen de bestorming van Cyprus, dewelcke hy syne aenvallige 

cleene petemoey om den hals docht te hangen ; maer hy 

hinc er oock syne domeynen ende syne witte haeren aen, syne gouden 

besanten ende syne peerden, cortom hy hinc haer alles aen wat hy 

besat van de stonde af, dat hy Blanche d'Azay eene pavane hat sien 

dansen tusscen de edele vrouwen van Tours. Ofscoon de Moorsce, 

haer voor de laatste mael uytbundiglyck weerent, alle de toescouwers 

verbaest hat met haere wendingen, passen, wervelingen, teengetrippel 

ende crachttoeren, vercondigden allen, dat Blanche het 

— 46 — '

IV 11 I III i |IN N

van haer won door haer maechdelyck ende aenvallig bewegen. 

Bruyn nu, dit djentig damoiselleke bewonderent, welcker voetjens 

den vloer scenen te vreesen ende dewelcke haer met haere seventien 

jaeren vermaeckte gelyck een sprinckhaentje, besig syne liekens te 

oeffenen, wiert bevlogen van eene oudemannenbegeerte, eene 

hartverlammende begeerte, geweldig van cracht door de swackheyt 

des ouderdoms, ende hem verhittende van syne hielen tot syne 

neckhaeren, want syn hooft was so dicke met sneeuw bedwerrelt, 

dat de liefde daer geene plaetse meer vinden en cost. Al met eens ' 

bemerckte de snul, dat hem in synen burcht eene vrouwe gebrack ; 

ende als hy dat hadde door gesien, wiert hy seer bedroeft. Want 

wat was eygentJyck een casteel sonder casteleynse ? . . . lets gelyck 

een clepel sonder syne clocke. Cort geseyt : een vrouw was het eenige, 

wat hem noch te wenscen overbleef; hy wilde haer oock sonder 

respyt hebben, want so de Vrouwe van Azay hem lange deet marren, 

hadde hy noch juyst den tyt van dese in de andere waerelt over te 

stappen. Ende geduerende de vermaecken van het doopfeest en 

docht hy niet op syne swaere verwondingen ende noch minder op 

de tachtig jaeren, dewelcke hy goet ende wel achter den rugge hat 

ende die de haeren van syn scedeldack geveegt hadden ; hy bevont 

syne oogen claer genoeg om de jeuchdige gevaederse gulsig af te 

tasten ende dese volgde den raet der Vrouwe van Azay, bedwelmende 

hem ryckelyck met bliek ende gebaer, meenent dat daer geen quaets 

by syn en cost met sulck eenen bedaegden peetvaer. Sodat Blanche, 

argeloos ende onnoosel als sy was — in jegenstelling met andere 

Tourangeynsce meyskens, dewelcke wacker syn gelyck een voorjaersuchtent 

— den goeden man toestont eerst haere hant te cussen 

ende laeter een pleckjen in haeren hals, wel een weynig laeg, meende 

de aertsbusscop, dewelcke hun een weeck naerdien in het houwelyck 

verbont. Ende het was een scoon bruyloftsfestyn ende een noch 

scoonder bruytjen ! . . . 

Gesegde Blanche was slanck ende frisc als geene ; ende wat meer is : 

sy was eene maecht so maechdelyck als oyt eene maecht maechdelyck 

geweest mag syn ; so seere maechdelyck, dat sy niet en wist wat 

minne is, nochte hoe men deselve bedryft; dus daenig maecht, 

dat sy er haer over verbaesde, wat sommige luye paeren so lange in 

bedde mochten soecken ; so onredelycke maecht om te meenen, 

dat de kinderkens uyt de boerencool quamen. 

Haere moeder hadde haer aldus opgebrocht in alle onnooselheyt, in 

sulcker voege, dat sy om so te seggen niet en wist hoe sy een lepel 

pap naer haeren mont most brengen. Des was sy dan oock opgegroeyt 

tot een blommig ende ganse ongesconden maechdeke, speelse ende 

— 48 —

argeloos, een engel, die maer een paer wiecken behoefde oni pylrecht^het 

paradys binnen te vliegen. 

Ende als sy de scaemele woning van haere moeder verliet om te 

trouwen in de kerck van Sint Gatianus, quamen de lantlieden van 

heynde ende verre hun verlustigen in het aenscouwen van het 

jeuchdig bruytje ende de tapyten, dewelcke in de straete van de 

Scellerie gespreyt laegen ; ende eeniegelyck seyde, dat hy noyt soeter 

voetjens den gront van Touraysne en hat sien betrippelen, noyt 

scoonder groen-blauwe oogen den hemel in gekeecken en hadden, 

noyt luysterrycker feest geviert en was met alle de straeten vol 

cleeden ende blommen. 

De deernkes uyt de stat, die van Sainct-Martin ende dese van 

Chasteau-Neuf werden allen verbeten van jaloesye op de lange, 

geluwe vlechten, daeraen Blanche gelyck ieder cost waernemen 

een graefscap hat opgevisct ; maar noch begeeriger oogen haeckten 

sich vast aen het habyt van goutbrocaet, de vremde juweelen van 

oversee, de claere diamanten ende de swaere ketenen, daer de soete 

hantjes mee speelden ende dewelcke haer voor goet aen den gesegden 

senescalc vastbonden. 

De oude yservreter voelde hem so verjonct aen haere syde, dat het 

welbehaegen uyt alle syne rimpels ende ployen, blieken ende gebaeren 

naer buy ten straelde. Ofschoon hy omtrent so rechte was 

als een sickel, screet hy naest Blanche voort, dat men gesegt soude 

hebben : een lantscnecht op parade, die ter inspectie stapt; ende 

hy druckte de hant op synen gordel, gelyck een man, dewelcke 

denckt te versticken in een playsier, dat hem benaut. 

Als sy de clocken hoorden beyeren, den stoet sagen trecken, alle de 

pronck ende prael van dese bruyloft, begost in de deerntjes van 

Tours het verlangen te crieuwelen, dat de Egyptenaersters talryck 

mochten worden als de druyven by den wynoogst, dat het senescalcken 

mochte gaen regenen ende er pannenvol sigeunderdoopen 

comen souden ; maer dit was de eenige, dewelcke oyt in Touraysne 

plaets vontj aengesien dit oort so verre verwydert ligt van Egypte 

ende het lant der sigeunders. 

De Vrouwe van Azay ontvinc nae de plechticheyt eene achtbaere 

somme gelts, daer sy gebruyek van mieck om sonder talmen naer 

Ascre te vertrecken, haeren gesegden gemael te gemoet, ende 

verselt door den luytenant ende de soldaeten van den Graef de la 

Roche-Corbon, dewelcke haer van al het noodige voorsag. Sy reysde 

heen op den dag van de bruyloft, nae haer dochterken te hebben 

overgegeven in de handen van den senescalc, hem aenbevelent behoetsaem 

met haer om te gaen ; laeter is sy weeromme gecomen 

— 49 —

met den Heer van Azay, dewelcke melaetsc was, ende sy versorgde 

hem eygener hant op gevaer af oock door de sieckte te worden 

aengevreten, hetgene grootelyckx bewondert wiert. 

Toen het bruyloftsfeest ten eynde was — het duerde dry daegen, 

tot groote voldoening van de goede borgers — voerde messire Bruyn 

syne cleene bruyt met veel pracht ende pronck naer synen burcht. 

Ende volgens de gewenten by het houwelyck bedde hy haer plechtig 

in syne legerstede, dewelcke gesegent was door den abt van Marmoustiers 

; dan quam hy self by haer liggen in de groote hoogheerlycke 

saele van la Roche-Corbon, die geheel behangen was met 

groen brocaet ende hetselve geciert met figuerkens van goutdraet. 

Als de oude Bruyn, deerlyck met reuckwaeteren besprenckelt, vel 

aen vel lag met syne aenminnige vrouw, custe hy eerst haer voorhooft 

en dan een haerer wei-geronde ende melckwitte borstjens, op deselfde 

pleck daer sy hem hadde gehengt de spelt van den keten vast 

te haecken. De oude quylbaert hat hem vele seere overscat, toen 

hy meende oock het verdere te connen volbrengen ; derhalven liet 

hy suchtent de minne syn, ondancks de gepeeckelde bruyloftsliekens, 

rauwe boerten ende grollen, dewelcke beneden de ronde deden in 

de saele, daer het bal wyder gevoert wiert. Hy versterckte hem met 

een teug van den dranck der echtelieden, dewelcke volgens het 

oude gebruyck gesegent was ende naest het bedde in een gouden 

beecker neergeset; gesegde specerye verhitte echter wel syn maeg, 

maer de verdorde twyg der minne, daerop in syne goede daegen so 

menig donsig veugeltje syn heyl gevonden had, en scoot er geensins 

van in bloey. 

Blanche en ontsejtte haer niet over het verraet van haeren echtvrient, 

want sy was maechdelyck van siel, ende van het houwelyck en kende 

sy niet meer als datgene, hetwelck sichtbaer is aen de oogen van 

jonge meydjens, gelyck cleederen, feesten, peerden, den staet van 

daeme ende meesteresse, graevinne worden, festynen geven ende 

bevelen ; kint als sy was, speelde sy vroolyck met de gouden quasten 

der beddecoorden ende de frenjen der spreye, ende verheugde haer 

hertelyck in de weeldericheyt van de lyckwaede daer haer blommeke 

in most begraeven worden. 

De senescalc wiert hem wel een weynich spaede bewust van syne 

scult, maer vertrouwde op de toecomst, dewelcke hem nochthants 

iederen dag verder soude weg cnaegen. Hy docht erover naer, 

hoe hy nu syne vrouwe mochte in verrucking brengen ende meende 

wel de daet door het woort te connen vervangen. Des onderhielt 

hy syne gemaelinne op alderley wys, beloofde haer de sleutels van 

syne dressooren, solders ende kisten, de opperste heerscappye 

— S' —

over syne huysen ende landeryen, sonder eenig toesicht syndersyts, 

oftewel, gelyck eene oude spreeckwyse van Touraysne segt: hy 

hinc den sleutel van de brootcast om haeren hals. Sy gevoelde haer 

gelyck een jong strytros, dat wel in syn haever sit, vont haer goeden 

gemael so hoofse als eenig Heer ter waerelt, ende haer oprechtent 

keeck sy met noch meer genoegen naer dit costelyck bedde van groen 

brocaet, daer sy voort aen alle nachten onbesorgt in soude mogen 

te slaepen gaen. 

De deurtrapte sinjeur meende vol scrick haer bereyt te sien om 

over te gaen tot stoeyerye ; hy had weynig ervaering met maechden, 

maer wist door menigerley ondervinding hoe machtig vrouwen haer 

tusscen de laeckens weeren connen, want hy had immer verkeert 

met echtbreecksters ende puteynen ; hy wiert nu becropen van 

grooten angst voor de scalcsce hantgreepen, de huppelende cusjens 

ende meer lustig cleen spel der liefde, daer tegenover hy eertyts 

nemmer gefaelt en hadde ; heden echter soude het hem cout bevonden 

hebben gelyck de uytvaert van een paus. Dies ruckte hy 

achterwaerts tot tegen den rant van het bedde uyt vreese voor syn 

heyl ende seyde tot syne al te smaeckelycke vrouwe : 

,,So dan, liefken, nu syt gy senescalcse geworden ende seer wel 

gesenescalct, wat?" 

„O neen!" wedervoer sy. 

,,Hoe so neen ?" vraegde hy in groote vervaertheyL „Syt gy geene 

Mevrouwe ?" 

„Neen ick," hielt sy vol, „dat en sal ick niet syn, eer fck een 

kint hebbe." 

„Hebt gy de weyden gesien, toen wy hierhenen quamen?" vroeg 

de geslepen compaen. 

„Jawel," segde sy. 

„Welnu, deselve behooren u toe ..." 

„O ! o !" riep sy al lachende, „wat sal ick my vermaecken met er de 

pellenvogelkens naer te loopen !" , 

„Dat is wys gesproocken," seyde de Heer. „Ende de wouden?" 

„O daer en durve ick alleene niet in gaen en gy suit my moeten 

het geleyde geven. Maer," vervolgde sy, „scenck my oock eens wat 

in van dese liqueure, door de dienstvrouw, dewelcke corven vol 

kinderen heeft, so sorgsaem voor ons gebrouwen !" 

„Ende waerom dat,lieveke?... Uw lyf soude er vol viers van scieten!" 

„Maer dat wille ick oock!" segde sy, op hare tantjes bytent van 

spyticheyt. „Want ick verhope u ten spoedigste een kint te scenken 

ende ick verstae seer wel, dat dese dranck daertoe dienstig is!" 

,,Ey ! ey ! meyske," seyde de senescalc, hieraen bemerekent hoe 

— J2 —

seere Blanche nog maecht was van het hooft tot de voeten, ,,aldereerst 

is hiertoe de gratie Gods noodig. Maer bovendien moeten de vrouwen 

in haeren hoytyt syn." 

„Ende wanneer sal ick in mynen hoytyt syn ?" vraegde sy grimlachent. 

„Wanneer de natuere dat verkiest," antwoordde hy, soeckent 

geestig te syn. 

„En wat moet daertoe gescien ?" 

„O, eene cleene caballistiecke ende alchemiecke operatie, dewelcke 

echter vol gevaers is." 

„Ach," sprack sy naedenckelyck, „daeromme stortte myne moeder 

traenen over gesegde metamorphose ! Maer Berthe de Preuilly, 

dewelcke so vele geerne tot vrouwe gemaeckt soude worden, heeft 

my voorgehouden, dat niets gemackelycker en is !" 

„Dat hangt van den leeftyt af," onderwees haer de oude sinjeur. 

„Maer hebt gy in de stallen wel dat scoone witte telle-peert gesien, 

daer alleman in Touraysne over roemt?" 

„O ja ick ! Het is seer lief ende mack !" 

„Welnu, dat scencke ick u, ende gy suit het bestygen so vaeck het 

u maer invalt." 

„O, wat syt gy toch grootmoedig! Die my dat gesegt hebben en 

logenden niet!'' 

„Hier in huys, myn herteken," segde hy, „is alles van u, de keldermeester, 

de capelaen, de scatwaerder, de sciltcnaap, de coockenmeester, 

de scout ende selfs de Heere van Montsoreau, de jonge 

dienaer, die Gauttier hiet en mynen banier draegt, mèt syne mannen 

van waepenen, capiteyns, ruyters ende peerden . . . alles is van u 

ende sal alle uwe bevelen met groote geswintheyt gehoorsaemen op 

straffe van te moeten kycken door een hennepen vensterke !'' 

„Maer segt eens," onderbrack sy hem, ,,can dese alchemiecke 

operatie niet aenstonts gescien?" 

„O neen !" riep de senescalc ontstelt. „Want daertoe moeten wy 

beyden eerst in volmaeckten staet van genaede jegens God verkeeren ; 

anders souden wy een slecht kint becomen, geheel aengevreten door 

de sonden, hetgene door de canoniecke wetten der Kercke verboden 

wort. Dat is de oorsaecke, daeromme er so vele onverbeterlycke 

deugnieten door de waerelt ront stappen. Hunne ouders en hebben 

niet braef ende verduldig gewacht tot dat hunne sielen geheyligt 

waeren ende hebben hunne kinderen also eenen slechten aert mede 

gegeven : de scoone ende deuchtrycken comen van onbevleckte 

ouders . . . Daeromme laten wy, godvreesende Heeren, ons bedde 

segenen, gelyck de abt van Marmoustiers dit gedaen heeft. . . Hebt 

gy de geboden der Kercke niet een weynig overtreden?" 

— Si —

„O neen ick!" wedersprack sy levendig. „Vóór de mis hebbe ick 

de absolutie ontvaen voor alle myne feylen ende swinstdien en hebbe 

ick niet de cleenste sonde bedreven !" 

„Gy syt wel volmaeckt !" riep de sluwe Heer uyt, „ende ick ben 

verruckt u tot vrouwe te hebben ; maer ick, siet gy, ick hebbe gevloeckt 

gelyck een ketter !'' 

„Oooh ! . . . ende waerom ?" 

„Omdat het feest geen end en woudé nemen. Omdat lek u niet 

hebben en cost voor my alleene ende u mede nemen naer hier ende 

u cussen !" 

Daerop nam hy seer hoofse haere hantjes ende smickelde aen deselve 

met vele cuskens, liefcoosde ende tortelde haer oppervlackiglyck, 

hetgene haer vroolyck ende tevreden mieck. Dan, overmits sy 

vermoeyt was van het dansen ende alle de plechticheden, ginc sy 

liggen, seggent tot den senescalc : 

„Ick sal er morgen voor waecken, dat gy niet en sondigt !" 

Ende sy liet haeren grysbaert syn, dewelcke van sinnen raeckte 

wegens haere ivoren scoonheyt, raesig verlieft op haere delicate 

natuer ende even verlegen met de vraeg hoe hy haer in haere onnooselheyt 

mochte bestendigen als hy geweest soude hebben, hadde 

hy moeten uytleggen waeromme de ossen hun eten twee mael 

eau wen. 

Hoewel hy niets goets en voorsag, wiert hy dermaeten ontroert 

door het aenscouwen van Blanches volmaecktheden geduerende 

haere onsculdige ende lieffelycke sluymering, dat hy besloot dit 

aenminnig cieynoot der liefde wel te verwaeren ende te bescutten . . . 

Met traenen in de oogen custe hy haere scoone, goutverwige locken, 

haere oogleden als roseblaetjes, haeren frisscen rooden mont, seer 

vluchtig nochthants uyt vreese, dat sy ontwaecken mochte ! . . . 

Dat was de gantse oogst van syn houwelycksnacht, swyehbaere genietingen, 

dewelcke hem het herte scroeyden sonder Blanche te 

bewegen. En so betreurde hy de sneeuw van synen ontblaederden 

ouderdom, de poovere sire . . . ende verstont, dat God er vermaeck 

in sciep hem noten te craecken te geven nu hy geene tanden meer 

en hat . . . 

— S4 —

HET TWEEDE CAPITTEL 

HOE DE SENESCALC ORELOOGDE 

TEGENS DE 

MAEGDELYCKHEYT SYNDER GEMAELINNE 

eduerende den eersten tyt van syn houwelyck 

parste de senescalc hem met al syne 

vermogens tot het versinnen van ysbaerlycke 

viesevaesen om syne vrouwe in 

vreden te houden, wier prysweerde 

onscult hy deerlycken misbruyckte.. 

Eerst vont hy in syne rechterlycke besicheden eene goede ontsculdiging 

om haer by tyden alleene te Iaeten ; anderwerf leydde hy 

haer af door Jandelycke vermaecken, haer mede nement naer den 

druyvenoogst in syne wyngaerden van Vouvray, ende poogde haer 

— SS —

ten slotte in slaep te lollen met duysent en éen sottepraetjens. 

Nu eens seyde hy, dat groote heeren hun anders moeten bedraegen 

als cleene luyden ; dat graevenkinderen slechts geplant mogen worden 

by seeckere hemelsce constellaties, door geleerde sterrewichelaers 

te bepaelen. Een ander mael, dat men er sich van most onthouden 

kinderen te verwecken op Son- ende feestdaegen, aengesien dit een 

geval van slaefelycken arbeyt bediedt; want hy was een man, dewelcke 

sonder tusscenverblyf in het vegevier rechte het paradys 

wilde binnen gaen ! , . . Hy maeckte haer diets, dat kinderen, 

daervan de eerste steen gelegt wiert op Sinte-Clara's-dag, blint 

souden syn, op Sint-Genou besocht met podagra, op Sint-Aignan 

cletscoppen bequamen, op Sinte-Rochus de pest; voornaementlyck 

so de ouders by geval niet en verkeerden in staet van genaeden. 

Anderwerf, dat kinderen, in Februari geboren, coutcleumen 

waeren ; in Maert quamen onverdraechlycke pochhansen, die van 

April deuchden van haer nochte pluym — de welgescaepen jongens 

wierden in den Meye gebaert. In éen woort, hy verlangde, dat de 

syne volmaeckt soude syn, gelyck een gouthaentje soude uytsien ; 

ende daertoe mosten sy afwachten tot alle gunstige omstandicheden 

t'saemen aenwesent waeren. 

Weer een ander mael onthulde hy Blanche, dat den echtgenoot het 

recht was voorbehouden by syne gemaelinne een kint te verwecken 

volgens syn alleenige ende souvereynen wille ; en dat, so sy eene 

deuchtsaeme vrouwe soude heeten, sy haer most onderwerpen aen 

den godgevalligen wil van haeren gemael; ten slotte, dat het beter 

waere te wachten op de thuyscomste der Vrouwe van Azay, opdat 

dese haer in het craembet mochte bystaen. 

Uyt dit alles besloot Blanche, dat de senescalc hem door haer aendringen 

ontstemt voelde, ende dat hy magscien recht hadde, aldewyl 

hy so out was ende ryck in ervaeringe ; des gaf sy haer onder, ende 

docht noch alleene in haer selven aen dat so vierig begeerde kint; 

hetgene bediet, dat sy er dag ende nacht over broeyde, gelyck 

vrouwen plegen so sy haer iets in het hooft geset hebben ; sonder te 

beseffen, dat sy haer bedroeg gelyck ritsige deernen doen, vol begeerte, 

hartneckig jaegent achter de leckernye. 

Op eenen avent quam Bruyn over kinderen te spreecken, een 

onderwerp, dat hy plach te ontvlieden gelyck de cat cout waeter; 

maer hy becloech hem over eenen deugniet, denwelcken hy dien 

uchtent voor swaere vergrypen hat moeten veroordeelen, seggende, 

dat dese voorseecker geteelt was door lieden, met dootsonden 

overdeckt. 

,,Laes," sprack Blanche, ,,so gy er my een geven wildet, al mocht 

— S6 —

gy de absolutie niet ontvaen en hebben, ick soude hem verbeteren 

in sulcker voege, dat gy over hem voldaen soudt syn." 

Alsdan begreep de graef, dat syne vrouwe verbeten wiert van eene 

scroeyende verbeelding, ende dat de tyt gecomen was om slag te 

leveren tegens haere maechdelyckheyt ten eynde hem van deselve 

meester te maecken, haer te deursteecken, te verpulveren, onder 

het saedel te dwingen, ofwel : deselve tot swygen te brengen ende 

uyt te dooven. 

„Hoe soudt gy nu moeder connen worden, liefken," so begost hy, 

„gy verstaet noch niet eenmael uwen staet van hooge vrouwe ; gy 

syt er niet in bequaemt u hier in huys als meesteresse te laeten 

gelden." 

„Oho !" riep sy. „Moete ick de hooge vrouwe vertoonen om eene 

voleynde graevinne te syn ende eenen cleenen graef in mynen scoot 

te meugen draegen ? . . , Dan sal ick haer vertoonen ... en van 

degen !" 

Also vine Blanche, om naecroost te gewinnen aen, op de lange 

jacht achter de harten ende vossen te draeven, sprong over slooten, 

joeg haer hackenye over c'uylen ende bulten, deur wouden ende 

velden ; sy leerde er behaegen in sceppen haere valcken te ont- 

— SI —

cappen en se te sien opwiecken ; sy droeg se bevalliglyck op haere 

aenminnige vuyst ende was emmer onder wege. Gelyck de senescalc 

begeert hadde. 

Maer door het geswinde ryden leerde Blanche den honger kennen 

van nonnen ende prelaeten ; hetgene bediet, dat sy, willende een 

kint gewinnen, haere crachten scerpte, haeren honger niet aen 

banden en legde, wanneer sy, terugkeerent, haere tantjes roerde. 

Ende door het ontcyferen van de legenden, op de wegen gescreven, 

het ontcoppelen in den doot van het juyst begonnen minnespel der 

vrye vogels ende dieren des velts, hadde er in haer een mysterie 

plaets van natuerlycke alchemie, door hetwelck haere verwe verhoogt 

wiert ende haeren lust om haeren wille te hebben daenig 

aengewackert; wat haeren oorlogssuchtigen aert weynig tot vreden 

deet neygen ende haer verlangen vele seere kittelde : het loech ende 

smeeckte ende sportelde levendiger dan oyt. 

De senescalc hadde verhoopt de oproerige maechdelyckheyt synder 

gemaelinne te ontwaepenen door haer af te matten in de open locht; 

maer syne list keerde sich tegens hem, want de ongeweten minne, 

dewelcke door Blanches aderen vagebondeerde, scoot uyt dese 

aenspanningen nog vieriger tot leven, crytent om tweegevechten 

ende tornooyen gelyck een vars tot ridder geslaegen page. 

De braeve Heer sag nu in, dat hy op doolwegen ginc, ende hoe op 

een gloeyent rooster geen pleckje te vinden en is om sich behaechlyck 

neder te laeten. Ende so en wist hy niet meer met welcke middelen 

hy eene so geduchte cracht soude connen temmen ; want te .nieer hy 

haer afmatte, te wilder sy begost te steygeren. In desen campstryt 

most een slachtoffer vallen, er most eene blessuere worden toegebracht, 

eene diabolische blessuere, maer dewelcke hy met Gods 

hulp woude sien uytgestelt tot nae syn versceyden. 

De arme senescalc hadde al halswerck syne dame op de jacht by te 

houden sonder uyt den saedel gesmackt te worden. Hy sweette van 

de aenspanning onder syn harnas en cuchelde welhaest syn leven uyt, 

waer de dartelende senescalcse haer leven tot grooter viericheyt 

opjoeg ende haer in overmoet vermaeckte. 

Dickmael verlangde sy in scemertyt naer een dansje. Ende onse 

arme suckelaer, styf gebaeckert in syn staetig gewaet, voelde hem 

in stucken breecken door de wilde vaert, daerin hy meegesleurt 

wiert, tsy om haer de hant te reycken als sy ront wervelde naer 

Moorsce wys, tsy om de brandende toortse te houden als het haer 

inviel den fackeldans uyt te voeren ; ende sonder te swichten voor 

de steecken in syn heup, syn geswollen gevrichten ende alle syne 

rhumatiecke smerten, most hy grimlachen ende haer aerdicheden 

— c8 —

ende galante complimenten seggen by haere dolle sprongen, de sotte 

tronies ende comiecke potsen, dewelcke sy hem tot eygen vermaeck 

voormieck ; want hy liefde haer so uytsinnig, dat, indien sy' gesegt 

hadde eenen oriflant te begeeren, hy haestelyck uytgetogen soude syn 

om er eenen te vinden. 

Maer op eenen dag most hy hem wel bekennen, dat syne lendenen 

in te wracken staet verkeerden om te connen worstelen met de 

ongestuyme natuer synder vrouwe ; ende het hooft buygent voor 

gesegden Ridder Maechdelyckheyt besloot hy alles maer op syn 

beloop te laten, een weynig vertrouwent op Blanches cuysce vroomheyt 

ende jonckvrouwelycke scroomvallicheyt; maer toch sliep hy 

immer met éen oog open, want hy en was er niet seecker van oft 

God de maechdelyckheyt magscien toch niet gescaepen en hadde 

om te worden gerooft, gelyck hy patrysen sciep om aen het spit 

geregen ende geroostert te worden. 

Op eenen natten uchtent, als het sulck weder was gelyck de slacken 

geerne hebben om hunne glibberende sporen te scuyven, een weder, 

hetwelck stemt tot weemoedicheyt ende droomerye, bleef Blanche 

thuys, geseten in haeren stoel ende somber peynsende, omdat niets 

de substantifiecke essentie so coocken en doet, ende geen recept, 

constmiddel ofte filter dringender, doordringender, ultra-doordringender 

ende vieriger te plaegen en vermag als de subtiele warmte, 

dewelcke broeyen gaet tusscen het dons van een cussen ende hetselve 

eender maecht, gedurende seeckeren tyt daerop sittende. So wiert 

dan oock de graevinne, sonder haer er reeckenschap van te geven, 

deerlyck gequelt door haere maechdelyckheyt, dewelcke, haer de 

— S9 —

harsenen deurfrommelfriemelende, in alle haere veselen cnaegde 

ende cnabberde. 

Alsdan vermeende de goedigaert, oprecht ontrust over haer lydent 

uytsicht, haere gedachten te verjaegen, dewelcke hunnen oorspronc 

naemen in overmaetig houwelycksce minne. 

„Waeromme so sorgelyck, soeteke ?" vraegde hy. 

„Uyt scaemte ..." 

„Wie mag u dan gecrenckt hebben?" 

„Ick en ben geene goede vrouwe, want ick en hebbe geen kint, 

ende gy en hebt geene naesaeten. Is men vrouwe genoemt sonder 

croost ? . . . O neen ! . . . Kyckt maer : alle myne gebuerdaemes 

hebben er, ende ick ben getrouwt om er te becomen,gelyck gy om 

se my te geven. De baroenen van Touraysne syn allen ryck voorsien 

van kinderen, hunne vrouwen baeren se hun by teelen vol. Gy 

alleene en hebt er geen ! . . . Sy sullen om ons lachen, dat segge ick 

u . . . Wat moet er van uw naem worden, van uwe leengoederen 

ende heerlyckheden ? Voor een vrouw is een kint het natuerlyck 

geselscap ; het is onse hoogste vreuchde het te baeckeren, te troetelen, 

te sussen, te wiegen, op te nemen, te slaepen te leggen, aen 

ende uyt te cleeden ende te voeden ; ick voele wel, dat ick, so ick 

maer de helft van een hadde, ick het soude cussen, wassen ende 

plassen, het in- ende uytpacken, het heel den dag soude doen 

springen ende scaeteren, gelyck de andere hooge vrouwen doen ... " 

„Waere het niet, dat vrouwen sterven in het baeren, en dat gy 

noch te smal ende te dichte versloten syt, gy soudet al moeder 

wesen," antwoordde de senescalc, duyselent onder desen sontvloet 

van woorden. „Maer en wilt gy er niet een cant ende claer coopen ?... 

Dat sal u moeyten ende smerten spaeren." 

„In trouwe, neen ick !" segde sy, „ick begeere de moeyten ende 

de smerten ! . . . Sonder dat en soude hy niet van ons syn. Ick weet 

wel, dat hy uyt my sal moeten voort comen, aldewyl sy in de kerck 

seggen, dat Jesuke de vrucht is van het lichaem der Maecht." 

„Laeten w.y Gode dan bidden, dat het so syn meuge !" riep de senescalc 

uyt, „ende roepen wy den bystant in der Heylighe Jonckvrouwe 

van Esgrignolles. Seer vele daemes hebben ontvangen nae daer eene 

novene gedaen te hebben ; wy mosten er oock eene houden." 

Denselfden dag maeckte Blanche haer op weg naer Onse Lieve 

Vrouwe van Esgrignolles, uytgedost gelyck eene coninginne, rydent 

op haer teUe-peert; sy droeg een overcleet van groen fluweel, 

geboort met gouden passementen, opengesneden op de plaetse der 

borstjens, met scarlaecken mouwen, cleene leerskens, eene hooge 

huyve met juweelen geciert ende eenen gouden gordel, dewelcke 

— 60 —

haer middel, smal gelyck een riet, scoone deet uytcomen. Sy woude 

haeren gantsen rycken pionder aen Mevrouwe de Maecht scencken 

ende beloofde haer dese voor den dag van haeren eersten kerckganc, 

nae de bevalling. 

Myn Heere van Montsoreau draefde voor haer uyt, de oogen so 

blinckent als dese van een vinck, drong de lieden van den weg ende 

waeckte met syne ruyters voor de veylicheyt van het hooge geselscap. 

Dichte onder Marmoustiers was de senescalc in slaep gesackt door 

de warmte, want het was Oogstmaent, ende wackelde op syn 

strytros gelyck een diadeem op het hooft eener coe ; ende als een 

boerendeerne, dewelcke op haere hucken by eenen boom sat ende 

waeter dronck uyt haere hant, so eene dartele ende lieftallige daeme 

by sulck eenen afgerackerden quylbaert sag, vroeg sy aen een haeveloos 

wyf, hetwelck aeren leesde van den acker en naer armoe en 

ellende mufte, of dese princesse den Doot ginc versuypen ? 

,,Neen ick !" seyde de oude. ,,Dat is onse Vrouwe van la Roche- 

Corbon, de senescalcse van Poictou ende Touraysne, op beêweg 

voor een kint." 

,,Ayay !" geckte de jonge deerne, lachent gelyck eene gaeye. 

Toen wees sy naer den cloecken jonckman aen het hooft van den 

stoet, ende seyde : 

,,Laet sy toch dat haentjen in haer bedde haelen, dan mag sy waskeersen 

ende geloften spaeren !" 

,,Hoho, moy Aechjen," hernam de oude rabauwse, ,,ick verbaese 

my, dat sy naer Onse Lieve Vrouwe van Esgrignolles gaet, want de 

paeters daer syn leelyck als de droes. Sy mochte liever een ameryke 

marren in den lommer van Maremoustiers, dan soude sy drae haere 

becomste hebben, want de goede vaeders daer syn rappe gesellen !" 

„Voer voor de monnicken ?" craeyde eene boerinne, dewelcke 

juyst quam te ontwaecken. „Swycht toch stille ! De Sire van Montsoreau 

is vierig ende willig genoeg om het herte van dese daeme open 

te stormen, te meer omdat er toch al een sceure in sit!" 

Ende sy begosten allen luyderkeels te lachen. 

Myn Heere van Montsoreau docht er op af te stuyven om de tacken 

van een linde met haer te vercieren by wyse van straf voor haere 

onvertogen woorden, maer Blanche riep scielyck : 

„O, messire, en hanct se noch niet ! Sy en hebben alles noch niet 

geseyt, ende op de thuysreyse connen wy altyt noch sien !" 

Sy bleusde, ende onse Heer van Montsoreau scoot syne vierige blieken 

tot in het diepste bronneputjen van haer herte als om haer van de 

mystiecke begrippen der liefde te deurblixemen ; maer haer verstant 

was al reede aen het borrelen ende coocken gegaen door de praet 

— 62 —

dér boerinnen, dewelcke vruchten begost te draegen in haer bewustsyn. 

Gesegde maechdelyckheyt hat veel van tonder ende daer en 

was niet meer dan een woort noodig om haer in den vlam te doen 

vliegen. 

Dies sag Blanche al met eens opmerckelycke natuurcundige verscillen 

tusscen de hoedaenicheden van haeren ouden echtvrient 

ende dese voleynde cloeckheyt van Gauttier, een edelman, dewelcke" 

hem door syne dry-en-twintig jaeren gants niet bedruckt en voelde, 

rechte gelyck een jonge silver-berck in het saedel sat, wacker als de 

eerste clepelslag der metten, terwyl daer aen haere syde de senescalc 

dommelent voort quackelde ; Gauttier toonde hem stout ende 

crygsuchtig daer waer syn meester claeglyck faelde. Hy was geweven 

van dese getaende stoffe, daermede dartele vrouwkens haer des 

nachts gaerne het hooft tooyen, liever als met eene oude slaepmutse, 

omdat sy de vlooyen niet meer en vreesen ; sommige lieden keuren 

dat af, maer men moet niemant en laecken, want eeniegelyck meuge 

slaepen gelyck het hem best aenstaet. 

Aldus docht oock de senescalcse er over ende wel so diep ende deuchdelyck, 

dat sy, op de brug van Tours aengecomen, Gauttier liefgewonnen 

hadde uyt duysteren drang ende vol sportelent ongedult, 

algelyck eene maecht pleegt te beminnen, dewelcke niet en vermpet 

wat liefde heeten mag. 

So wiert sy dan eene volcomene vrouwe, hetgene bediet, dat sy 

haers naesten goet begeerde, te weten het beste wat een man besit. 

Sy viel cranck van minne, stortende by den eerste sprong tot den 

bodem aller ellenden, aengesien alles viers is tusscen het eerste 

soete bewegen der siele ende de laetste begeerte. Ende sy en wist 

niet, gelyck sy naedien leerde, dat door de oogen eene subtiele 

essentie can binnen vloeyen, dewelcke hevige ontsteeckingen verweckt 

in alle de aederen des lichaems, de plooyen van het herte, de 

senuwen der spieren, de wortelen der haeren, de uytwasemingen der 

substantie, de cronckels der harsenen, de openingen der huyt, de 

slingerpaetjens der ingewanden, de buysen van de vveecke deelen 

des buyckx ende andere edele orgaenen, dewelcke by haer al met eens 

sich uytsetteden, verhit, gekittelt, gecrabbelt, vergiftigt, opgeresen 

ende dartel, algelyck oft sy van duysent naelden inneilyck deurpHckt 

wjert. Het was een maechdelyck begeeren, voorspoedig ontwickelt 

ende hetwelck haere oogen dermaeten verduysterde, dat sy haeren 

ouden gemael gants niet meer sien en cost, maer so veel te beter 

den bloeyenden Gauttier, in wien de natuere machtig gespreyt lag 

gelyck de glorieuse onderkin van eenen canunnick. 

Als nu de braeve Bruyn binnen Tours aenquam, ontwaeckte hy deur 

— 63 —

het gttoep der menigte, ende met grooten prael reet hy voor syn 

gevolg naer de kerck van Onse Lieve Vrouwe van Esgrignolles, 

outlyts genoemt La Greigneur, hetgene soveel bediet als : die de 

grootste verdiensten heeft. * 

Blanche begaf haer naer de capelle, daer men kinderen afsmeeckt 

van God ende de Heylige Jonckvrouw ; sy trat er alleene binnen, 

gelyck de gewente was, ten aenscouwe echter van den senescalc, 

syne dienaeren ende de nieuwsgierigen, dewelcke achter het tralieheek 

bleven. 

Als de graevinne den priester sag comen, dewelcke sorgde voor 

de kindermissen ende de geloften in ontvangst nam, vraegde sy hem 

oft er vele onvruchtbaere vrouwen waeren. Ende de braeve geestelycke 

wedervoer, dat hy hem niet en mochte beclaegen, want dat 

de kinderkens eene goede incomste voor de kerck scaften. 

,,Doch siet gy vaeck," hernam Blanche, „jonge vrouwen cqmen 

met al sulcke stockoude echtgenooten als myn Heer is?" 

„Selden," seyde hy. 

„Maer hebben dese naesaeten gecregen ?" 

„Immer," antwoordde de pater grimlachent.- 

„Ende de anderen, die minder oude mannen hebben?" 

„Soms . . ." 

„Haha !" riep sy uyt. „Er is dus meer seeckerheyt met iemant als 

de senescalc ?" 

„Sonder twyfel !" betuygde de priester. 

„Waerom ?" vraegde sy. 

„Mevrouwe," wedervoer de pater ernstig, „vóór dese leeftyt 

bemoeit alleen God hem ermede ; daernae syn het andere mannen . ." 

In dese daegen hadden de lieden der Kercke waerlyck alle wysheyt 

ingedroncken ! 

Blanche deed haere gelofte, dewelcke seer aensienlyck was, want 

haere cleedye was ten minste omtrent twee duysent gouden ducaeten 

waert. 

„Gy syt harde welgesint," segde de senescalc tot haer, als sy nae haer 

terugkeer het telle-peert dede huppelen, springen ende steygeren. 

„O ja ick !" riep sy. „Ick en twyfele er nu niet meer aen, of ick 

sal een kint hebben, ende aldewyl een andere man daeraen moet 

mede te pas comen, gelyck de priester seyde, sal ick daer Gauttier 

voor nemen . . ." 

De senescalc woude den monnick op slag den hals gaen omvringen ; 

maer hy bedocht, dat dit eene geweltdaet was, dewelcke hem dier 

te staen cost comen ; ende besloot syne wraecke fynder uyt te spinnen 

met de hulp van den aertsbusscop. 

— 64 —

Daernae, noch vóór sy de daecken van la Roche-Corbon in het ooge 

cregen, hat hy den sire de Montsoreau geheeten liever een belommert 

pleckjen in syn eygen lant te gaen soecken, hetgene dese, 

kennende de seden syns meesters, scielyck dede. 

De senescalc nam nu in de plaetse van gesegden Gauttier den soone 

des Heeren van Jallanges, wiens besittingen een achterleen waren 

van la Roche-Corbon. Dit was een jonge cnaep, genaemt René, 

naederende syn veertiende jaer, ende hy mieck hem page in 

afwachting tot hy out genoeg soude syn voor sciltcnaep ; het bevel 

over syne mannen van waepenen gaf hy aen eenen ouden invalide, 

met denwelcken hy deur Palestina ende andere oorden geswalckt 

hadde. 

So waende de duffe compaen hem dan veylig voor de getackte 

hoofttooy der horendraegers, ende meende oock verder synder 

vrouwe rebelsce maechdelyckheyt, dewelcke haer streuvelde gelyck 

een in syne coorden verstrickte muylesel, te connen bedwingen, 

breydelen ende temmen.

HET DARDE CAPITTEL 

WAT MAER EENE DAEGELYCKXE SONDE 

GENOEMT IS 

Sondags nae de comst van René op 

het slot van la Roche-Corbon ginc Blanche 

op de jacht sonder haeren grysbaert ; én 

als sy naeby Carneaux deur haere bosscen 

draefde, wiert sy eenen monnick gewaer, 

dewelcke doende was eene deern te stooten ende te purren, veel 

wreeder als haer betaemelyck voorquam ; sy gaf haer peert de sporen 

ende riep tot haer gevolg: 

„Ter vaert er op af! . . Verhindert hem haer te dooden !" 

Maer als de senescalcse dichte by hen was, wendde sy scieiyck haer 

peert, ende het aenscouwen van desen monnick ende desselfs noesten 

arbeyt ontnam haer den lust verder te jaegen. Naedenckelyck quam 

sy thuys. Alsdan ginc de duystere lantaern van haer begrip al met 

eens open ende wierp een feilen scyn, duysent wondere saecken 

— 67 —

claere verlichtent, gelyck scilderyen uyt de kercken ende elders, 

heldendichten ende romances van menestreelen ofte het fladderent 

gespeel der veugelkens. Ende onverhoets borst de soete heymelyckheyt 

der liefde voor haer open, gelyck het gescreven staet in alle 

de spraecken der aerde, selfs in dese der carpers. Moet het oock 

niet sinneloos heeten, sulcke weetenscap te willen versloten houden 

voor de oogen eener maecht ? 

Vroegtydig ginc Blanche te bedde ende segde aenstonts tot den 

senescalc : 

„Bruyn, gy hebt my om den tuyn geleyt, ende gy suit u nu weeren 

moeten gelyck de monnick van Carneaux hem weerde by dese deerne.'' 

De oude Bruyn vermoedde welck aventuer sy beleeft hadde ende 

sag, dat het uur synder rampspoet gecomen was. 

Hy keeck Blanche aen met veel te veel viers in syne oogen afs dat 

er nog iets overig conde blyven voor laeger gelegen contryen> ende 

antwoordde soetjens : 

„Eylaes, myn sonneke, toen ick u tot vrouwe nam, wiert ick geport 

van meer liefde als cracht ende ick hebbe vertrouwt op uw meededoogen 

ende cuysce deugt. De rouwe van myn leven is, dat ick 

al myne macht alleene in myn herte verwaere. Dese smert sal myne 

daegen dermaeten vercorten, dat gy drae vry suit syn . . ,. Wacht 

tot ick de waerelt ruym. Dit is de eenige bede van hem, dewelcke uw 

Heer is ende u soude connen bevelen, maer die niet syn en wil als uw 

eerste minister ende dienaer. En besoedele de eere mynder gryse 

haeren niet! . . . Daer syn baroenen, dewelcke ter oorsaecke 

hiervan hunne gemaelin vermoorden . , ." 

„Laes ! gy soudt my dus dooden !" cloech sy. 

„Neen ick", hernam de oude man, „daertoe lieve ick u te seere, 

myn herteke . . . Siet, gy syt de blomme van mynen ouderdom, de 

vreugde mynder siele. Gy syt myn veel bemint dochterke. Uw 

aenscouwen sterckt myne oogen ; ende van u moete ick alles aenvaerden, 

droefenis gelyck playsieren . . . Ick geve u volle macht om 

alles te doen wat gy begeert, so gy den armen Bruyn maer niet al te 

deerlyck en mishandelt, want heeft hy u niet tot eene hooge vrouwe 

gemaeckt, ryck ende geëert ? . . En suit gy niet spoedich een scoon 

weeuwke syn? . . O, uw geluck sal my den doot versoeten ! . ." 

Ende de opgedroogde bron synder oogen vont noch een traen, die 

heet over syne roestverwige wangen liep ende neer viel op Blanches 

hant. Sy wiert verteedert by het aenscouwen der groote liefde van 

desen uytgemergelden ende afgesleten patroon, dewelcke geerne het 

graf in soude cruypen om haer te behaegen, ende al lachende segde sy : 

,,Ta ! ta ! ta ! . . en screeme nu maer niet ! Ick sal wel wachten ..." 

— 68 —

Daerop custe de senescalc haer de handen ende onthaelde haer op 

alderley cleen tortelspel, met bewogen stemme seggent : 

„Ach, so gy wist, Blanche, hoe ick u in uwen slaep met liefcoosingen 

besmickel . . . dan hier . . . dan daer ..." 

Ende dese dorre baviaen streelde haer met bey syne handen, 

dewelcke aen het cneeckelhuys ontstolen leecken. 

,,Maer siet gy", so voer hy voort, ,,ick en hadde niet den moet, dit 

poesele dierken wacker te purren, hetwelck soude myne eere versceurt 

hebben, aengesien alleen myn herte in vier ontbrant by dit 

soete gespeel ..." 

,,0 !" riep sy uyt, ,,gy moocht my sonder vreese oock wel streelen 

als ick myne oogen open hebbe, want het en doet my niet blieken 

ofte bleusen !" 

Op dese woorden greep de arme senescalc een cleenen ponjaert van 

de nachttaefel, gaf haer dese ende sprack vol raserye : 

•, Lief ken, doorsteeckt my . . . ofwel laet my toe te gelooven, een 

cleen weynigsken deur u bemint te worden !" 

„Goet! goet !" wedervoer sy, gants ontset, „ick sal sien u vele seere 

lief te hebben !" 

Siedaer dan hoe dit jeugdig maechdommeke desen grysbaert vermeesterde 

ende hem dienstbaer mieck ; ende in naem van het aenminnig 

Venus-hofken, dat braeck most liggen, dede Blanche met de 

natuerlycke plaechsucht aen vrouwen eygen, haeren ouden Bruyn 

draeven ende sweeten gelyck eenen muldersesel. 

„Myn goede Bruyn, ick wille dit . . . Bruyn, ick moete dat . . » 

Haest u wat, Bruyn! . ." 

Bruyn ! ende emmer : Bruyn ! . ..

Sy tortuerde hem de harsenen, in alles het uyterste vergent, dede 

hem het huys al op den cop stellen by het minste fronsen haerer 

brauwkens ; ende wanneer sy droefgeestelyck gestemt was, suchtte de 

verslegen senescalc op synen rechterstoel by iedere saeck : 

„Ophangen maer!" 

Elck ander soude in dese maechdommelycke tornoyen gelyck eene 

vliege vermorselt geworden syn ; maer Bruyn bleeck dermaeten 

yserachtig van gestel, dat hy er niet onder te crygen en was. 

Op eenen avent hadde Blanche het gantsc huys over den hoop gehaelt, 

menscen ende dieren ten doode afgemat; sy soude door haer hertversceurent 

humeur selfs God den Vaeder tot wanhoop gebrocht 

hebben, Dewelcke nochthants onuytputtelyck in gedult moet syn, 

aengesien Hy het menscdom niet uyt en rot, ende in bedde seyde sy 

tot den senescalc : 

,,Myn goede Bruyn, er mierelen hier van onder fantasiekens, dewelcke 

my byten ende steecken ; vandaer stygen sy naer myn herte, 

scroeyen myn harsenen tot vier ende stoocken my op tot slechticheden; 

te nachte sie ick in myne droomen den monnick van 

Carneaux ..." 

,,Myn herteke", antwoordde bedruckt de senescalc, „dat syn aenvechtingen 

ende temtaties des duyvels, tegens dewelcke priesters 

ende nonnekens haer wel weten te weeren. So gy dus uw heyl verseeckeren 

wilt, gae ter biechte by den weerdigen abt van Marmoustiers, 

onsen gebuer Hy sal u goeden raet slaen ende u wyselycken 

geleyden op den goeden weg." 

,,lck wille sonder verwyl morgen gaen", sprac sy. 

Ende metterdaet draefde sy reets by het uchtentbleusen naer het 

clooster van dese goede monnicken, dewelcke gants becoort wierden 

van eene so lieffelycke vrouwe by hun te sien ende dan oock des 

aevents menige sonde bedreven ; maer aldereerst brochten sy haer 

in groote yle tot hunnen eerbietweerdigen abt. 

Blanche vont gesegden prelaet in een besloten hofken by de rotsen, 

onder eenen frisscen boog van groen, ende voelde haer geslegen 

van eerbiet voor het wesen van den heyligen man, so weynig sy 

oock gewent was haer vele te commeren om gryse haeren. 

„God behoede u, Mevrouwe", segde hy. „Wat comt uwe jonckheyt 

soecken so dichte by den doot ?" 

„Uwen costbaeren raet", antwoordde sy, hem groetent met eene 

hoofsce buyging. „Ende wanneer het u rechte is een weerbarstig 

lam te geleyden, soude ick vele blyde syn met so wys eenen biechtvader 

" 

„Dochterken", wedervoer de monnick, met denwelcken de sluwe 

— 70 —

Bruyn dese scynheylige comedie ende syne daerin te spelen rolle 

lange hadde overeengecomen, ,,hadde ick niet de coude van hondert 

winters op dit ontcroonde hooft, ick en soude uwe sonden nict en 

durven aenhooren ; maer spreeckt, cn so gy het paradys binnen gaet, 

sal het deur myne scult syn." 

Alsdan scudde de senescalcse haeren sondencorf vol catvisc voor 

hem uyt ; ende als sy haer ontlast hadde van haere cleene stouticheden 

quam sy tot het post-scriptum van haere biecht. 

,,Ach, Vaeder", suchtedesy, ,,ick moete u bekennen, dat ick daegelyckx 

gequelt worde deur het verlangen naer een kint. Is dat slecht ?" 

,,Neen", segde de abt. 

„Maer", hernam sy, „het is mynen gemael deur de natuere ontsegt 

de poorte naer het heyl te connen open stormen, gelyck de oude 

wyven langs den weg seyden." 

„In dat geval", vercondigde de priester, „moet gy jn cuyscheyt 

leven ende u van alle diergelycke gedachten onthouden." 

„Maer ick hebbe door de Vrouwe van Jallanges hooren uytleggen, 

dat hierin geene sonde en scool, so men er geen genot nochte 

profyte van en hadde." 

— 71 —

„Genot heeft men emmer", sprack de abt. „Ende reeckent gy een 

kint tot geenen profyte ? Print dit dus goet in uw geheugen, dat het 

immer eene dootsonde is tegenover God ende eene misdaet tegenover 

de menscen sich een kint te verscaffen door het verkeer met eenen 

man, aen denwelcken men niet kerckelyck uytgehouwelyckt en is . . . 

Derhalven : sulck soort vrouwen, dewelcke handelen strydig met de 

heylige wetten van den houwelvcken staet, sullen grootelyckx getor- 

tuert worden in het hiernaemaels, synde sy overgegeven aen af* 

sichtelycke monsters met scarpe ende "sceurende clauwen ende door 

dewelcke sy in ondersceyden fornuysen aen de vlammen worden prys 

gegeven tot straffe daervoor, dat sy hier beneden hunne herten een 

weynig meer hebben doen heet poocken als wettig toegelaeten was." 

Daerop crauwde Blanche haer achter het oor; ende nae eene corte 

wyle te hebben naegedacht, vraegde sy den priester : 

„Ende hoe is de heylige Maecht Maria dan aen een kint gerocht ?" 

„O", antwoordde de abt, „dat is een mysterie !" 

„Ende wat is een mysterie ?" 

„Iets hetwelck niet en can worden uytgelegt ende dat men gelooven 

moet sonder eenig ondersoeck." 

„Wat peynst gy", vraegde Blanche, „soude er met my oock niet 

een mysterie connen gescien?" 

„Dit", seyde de abt, „is maer eenmael voorgecomen, ende alleene 

dewyl het Gods soone aenginc," 

„Laes, Vaeder, can het dan Gods wille syn, dat ick sterve ? . . Ofte 

dat ick, die wys ende gesont van hoofde was, een gecrenckt verstant 

soude becomen ? . . Want daer is groot gevaers toe ... In my 

Verwegen vremde dingen, verhitten hun aen malcander, ick en ben 

geen meesteres meer over myselven, ick en commere my om niets. 

Ende om tot eenen man te geraecken soude ick wel over mueren 

— 72 —

springen, scaemteloos achter lant dooien ende alles aen diggelen 

slaen, alleen om te ervaeren wat den monnick van Carneaux so 

yverig mieck . . . Ende geduerende dese raseryen, dewelcke my siel 

ende lichaem doorpriemelen en dencke ick aen God noch duyvel 

nochte echtgenoot. Ick stae te trappelvoeten, ick raese ront, ick 

soude de bosscages, het vaetwerck, de vogelrennen^ de bygebouwen, 

de gantse huyshoudinge ende alles tot pulver connen stampen, so 

vele geerne, dat ick het niet en soude connen uytspreecken. Maer 

ick en waege het niet u alle myne rampspoet te bekennen, want als 

ick u er over spreecke, loopt het waeter my om de tanden en het 

vermetele ding, dat God moge vermaledyen, jeuckt my ondraegelyck 

. . . Sodat de waensin naer my snapt, my meesleept ende myne 

deucht om hals brengt . . . Wat dunckt u ? . . Sal God, dewelcke 

my deze groote minne in het lyf plantte, my daeromme verdoemen ?" 

Op dese gesegden was het de priester, dewelcke hem achter het oor 

crauwde, seer verbaest over de jamerclachten, diepsinnige bescouwingen, 

tegenstrydicheden ende sluwaerdyen, dewelcke een maechdbmmeke 

can uytsweeten. 

,,Dochterken", sprack hy, „God heeft ons van het gedierte des 

velts ondersceyden ende ons een paradys te winnen gegeven ; daertoe 

heeft Hy ons met rede begaeft ende ons hiermede een roer gesconcken 

om ons te stueren tegens de tormenten onser hoovaerdige begeerten 

in. Ende er bestaet eene maniere om ons toestelleken over te laeden 

naer onsen geest, middels vasten, swaer labeur ende andere wyse 

regelen. Ende in plaets van te rollebollen ende te sportelen gelyck 

een losgebroocken mormeldier, moet gy bidden tot de Heylige 

Jonckvrouw, slaepen op een hart leger, naerstig uwe huyshoudinge 

betrachten ende allen ledichganc myden."- 

„Ach, Vaeder, wanneer ick in de kercke sit en sie ick priester nochte 

outer, alleen maer het Kintje Jesus, al hetwelck gesecht toestelleken 

opnieuw tot rebellie port . . . Doch om te besluyten, so myn verstant 

benevelt wort ende ick met verbysterde sinnen my verdoolt 

droome op de lymstocken der minne _ ,. „" 

„So dit het geval waere", seyde onvoorsichtigl'yck de abt, „sout 

gy syn gelyck Sinte Lidoria ; deselve lag eens op eenen dag in diepen 

slaep gesoncken, de beenen gespreyt, want het was seer heet weder, 

ende dus lochtjens gecleet, ende wiert becropen van eenen jongen 

scale vol slechticheyt, dewelcke haer seffens met kinde beswangerde ; 

ende daer gesegde heylige van dit ongeval volmaeckt onweetent bleef, 

stont sy uytermaeten vremt te kyeken, als sy baerde : sy hadde de 

swellinge van haeren scoot voor eene swaere cranckheyt gehouden 

ende deet nu voor het geval penitentie gelyck men doet voor eene 

— 73 —

daegelyckxe sonde, aengesien sy niets van de vileynige treeck gemerckt 

en hadde, gelyck oock de ontuchtige scelm verclaerde, als 

hy op het scavot stont om onthalst te worden : de heylige en hadde 

haer ganse niet verwogen ..." 

,,0, Vaeder !" riep sy uyt. ,,Gy moocht er gerust op gaen t dat oock 

ick my niet verwegen en soude !" 

Op dit gesegde vloot sy henen, frisc ende lieffelyck, al grimlachent 

ende overdenckent hoe sy tot eene daegelyckxe sonde soude connen 

geraecken. 

Weercoment van het Groote Clooster sag sy in den voorhof van 

haer casteel den cleenen Jallanges, dewelcke onder de leyding van 

den ouden rymeester wendde ende keerde op een scoon ros, buychsaem 

meedodeynent op alle bewegingen van het dier, afstygent ende 

wederom te peerde springent in voltes ende passen, aerdig om sien, 

het dybeen cierlyck geheven ende so scoone, so lenig, so wacker, 

dat het niet en soude connen worden bescreven ; cort, so djentig, 

dat het den lust gaende gemaeckt soude hebben van de coninginne 

Lucretia, dewelcke haer selfs moordde, aldewyl sy overlommert 

wiert tegens haeren wille. 

„Ach", seyde Blanche by haer selven, „ware dese page doch een 

paer jaeren ouder . . . hoe soude ick dichte by hem vaste in slaep 

vallen ! . ." 

Doch, ondancks de groote jonckheyt van desen aerdigen dienaer, 

sceeloogde sy geduerende het middag- ende aventmael seer dickwyl 

naer den swarten haerdos, het blancke vel ende de bevallicheyt van 

René, het meest naer syne oogen, daerin eene overdaet van deurscynende 

warmte stoofde ende een groot vier van levenshonger, 

ende dewelcke hy niet naer haer en durfde opslaen, het kint ! . . 

Als dan in de scemering de senescalcse peynsende op haeren stoel 

geseten bleef in den hoeck by den haert, vraegde de oude Bruyn naer 

haere gedachten. 

,,Ick bedencke", seyde sy, „dat gy wel vroechtydig de waepenen der 

liefde moet hebben ter hant genomen om nu so in allen deele 

geruïneert te syn !" 

„O", antwoordde hy, grimlachent gelyck so menige grysbaert, denwelcken 

men naer syne amoureuse heldenfeyten vraecht, „als ick 

tusscen dertien ende veertien jaeren out was, hebbe ick de camerierster 

van myne moeder swaer gemaeckt ..." 

Blanche en verlangde niet beter ; sy nam aen, dat René dus genoechsaem 

bewaepent most syn, daer sy harde blyde om was; sy 

stoeyde een weynig met den ouden man ende wentelde haer in 

haer playsier gelyck eene coecke in het meel. 

— 74 —

HET VIERDE CAPITTEL 

HOE ENDE DOOR WIEN HET GESEGDE KINT 

GEPLANT WIERT 

nse senescalcse en hat niet veel tyt noodig 

om te bedencken hoe sy mettervaert de 

liefde van den page opwecken conde, 

want drae hat sy eene natuerlycke hinder 

laech ontdeckt, daer oock de sterckste 

aen soude moeten ten offer vallen. Siethier hoe. 

Op de warmste ueren van den dag hielt, naer Sarasynsce sede, haer 

snul van een gemael siesta, eene gevvente, dewelcke hy strickt in 

eere bewaerde swins hy terug was uyt het Heylig Lant. Geduerende 

desen tyt spanceerde Blanche in den bongert ofte hielt haer besig 

met cleene werckjes als bordueren ofte haecken, gelyck vrouwen 

— 7S —

plegen ; vaeck oock bleef sy in de saele, socht de wasc uyt, scickte 

het taefellynwaet ofte liep naedenckelyck op ende af. 

Nu bestemde sy dit uer om de opvoeding van den page te voltooyen 

door hem uyt boecken te doen lesen ende syne gebeden opseggen. 

Den volgenden dag dus sonck de senescalc op het middaguer in 

slaep, beswyckende onder de sonne, dewelcke met haere ongenaedigste 

straelen de helling van la Roche-Corbon stooft, so hevig, 

dat iemant wel moet in sluymer duyselen, tenware men sich het 

ingewant doorvliemt voelt, binnenstebuyten getrocken, tot scelmsce 

dartelheyt opgestoockt door een maechdommelyck duyvelke. Blanche 

dan settede haer seer bevalliglyck in den grooten hoogheerlycken 

setel van haeren gemael, denwelcke sy geensins te hooge en vont, 

overmits sy haere reeckening getrocken hat op de wisselvalligeden 

der perspectief. Het ondeugende vrouwke vleyde haer daer behendig 

in neder gelyck een swaluw in syn neste ende boog het hooft met 

voordacht in haeren arm algelyck een slaepent kint ; maer onder dese 

toebereytselen hielt sy haere smulgraege oogen wyt open, dewelcke 

stillekens loechen by de gedachte aen den page, hem aen haere voeten 

settent op geen grooter afstant als eene oude vloo springen can, en 

verleckerde haer al op voorhant in de heymelycke cleene streelingen, 

deuchnieteryen, loose greepjens ende hygende verruckingen, aen 

dewelcke de cnaep hem soude te buyten gaen. Ende metterdaet scoof 

sy het fluweelen cussen, daerop hem het arme kint nedersetten most, 

welcks siel ende lichaem sy naer willekeur bespelen wilde, so nae 

aen sich, dat hy, waere hy oock een versteende heylige geweest, syne 

blieken wel most laeten weyden langs de plooyingen van het cleet 

ten eynde de scoonheyt ende perfectie te aenscouwen ende te aenbidden 

van het slancke beentje, nauw omsloten door de witte cous 

van de senescalcse. So most een swacken dienaer seeckerlyck gevangen 

worden in een val, waervoor oock de stoutste ridder gaerne besweecken 

soude syn. Als sy haer lichaem gekeert ende herkeert, 

geplaetst ende herplaetst hadde ende ten leste de houding gevonden, 

daerby gesegde val het scerpst was opgestelt, riep sy sachte : 

,,René! . . ." 

Sy wist hem in de wachtsaele ; de cnaep en talmde niet toe te snellen 

ende aenstonts versceen syn bruyn gelockt hooft tusscen de plooyen 

van den voorhanc. 

„Wat beveelt Mevrouwe?" vraegde de page. 

In grooten eerbiet hielt hy syne mutse ter hant, van carmosyn 

fluweel, dewelcke nochthants minder scoon bleusde als syne frissce 

wangen, daerin twee cuyltjens cupido speelden. 

,,Comt hier", seyde sy met bevangen stemme, want de cnaep ginc 

— 76 —

haer op het herte in sulcker voege» dat sy van welbehaegen hat 

connen creunen. 

Ende het is de waerheyt, dat geenderley juweelen so vierig en vlamden 

als de oogen van René, geen velyn blancker als syn vel, geene vrouw 

teederder van vorm en was. Dan, so naeby den lust, vont sy hem 

noch duysentmael lieffelycker; ende gelooft vry, dat het soete 

minneverlangen alderheerelyckst uyt straelde van al dese jonckheyt, 

de warme sonnescyn, de stilte ende van alles wat er wyders 

nog was. 

,,Leest my de litanye van de Heylige Jonckvrouw", segde sy tot hem 

ende reyckte hem een open geslaegen boeck van haeren bitstoel, 

„opdat ick verneme of gy wel onderwesen syt door uwe leermeesters." 

„En vint gy de Maecht niet seer lieffelyck ?" vraegde sy hem al 

grimlachent, als hy het fraey verluchte getydenboeck in de handen 

hielt, hetwelck straelde van asuer ende gout. 

„Sy is maer gescildert !" antwoordde hy bescroomt, met besceyden 

blick opkyckent naer syne so seer aenvallige meesteresse. 

„Leest maer. . . leest maer!" 

Alsdan begost René de soete ende séer mystiecke litanyen op te 

seggen ; maer weest er seecker van, dat het ora pro nobis van Blanche 

aenvinc al swack ende swacker te clincken, gelyck de galm van eenen 

horen, dewelcke in de verten der velden verswymt; ende als nu de 

page met verdubbelden yver hernam : 

„O, geheymsinnige roos ! . 

antwoordde de casteelvrouwe, dewelcke hem seer wel verstont, nog 

maer met eenen cleenen sucht. 

Waerdoor René begost te vermoeden, dat de snescalcse was ingesluymert. 

Derhalven overvloog hy haer met syne blieken, bescouwde 

haer nauwlettent ende en speurde alsnu geenderley drang meer andere 

beurtsangen aen te heffen als de beurtsang der minne. Syn welbehaegen 

deet syn herte hem croppen in de keel; ende, gelyck niet 

anders en cost, scroeyden dese twee maechdelyckheden omterbest. 

René feestte met syne oogen ende complotteerde in syne siele duysent 

plannen, dewelcke hem deden watertanden, om den mont aen dese 

scoone vrucht der liefde te setten. In desen toestant van verrucking 

liet hy het boeck op den gront vallen, waervan hy onthutst sat gelyck 

een monnick, die meent in baerensnoot te geraecken ; maer 

nu ervoer hy oock, dat Blanche wel waerlyck ende vaste sliep, want 

sy en roerde haer niet; want de sluwaerdinne soude de oogen niet en 

hebben opgeslegen, selfs al waere er grooter gevaer ontstaen ende 

noch gants ander ding gevallen als het getydenboeck. Want weet, 

— 77 —

dat er geene woester begeerte en is ter waerelt als de begeerte swaer 

van kinde te worden. 

So sat de page dan te staeren naer den voet van syne daeme, dewelcke 

aerdig gescoeyt was met een djentig leerske in de coleure haerer 

oogen. Sy hadde desen uytnoodigent op een banckje te rusten geset, 

want de setel van den senescalc was veel te hooge voor haer. Dit 

voetje was van ongemeen cleene leest, seer cierlyck van boog, 

omtrent twee vingers breet ende niet langer als een vrymoedig 

muscken met steert ende al ; smal van punt was dit waerlyck een 

over-smaeckelyck voetje, dat eenen cus verdiende gelyck een dief 

den strop ; een scelmsc voetje, een voetje so wulps, dat het eenen 

aertsengel ten val hadde gebrocht, een veelbeloovent voetje, een 

diabolieck guytig voetje, dat de lust deet opscieten er scielyck twee 

nieuwe, gants eendere te maecken om de scoone wercken Gods 

in dit aertse traenendal te bestendigen. 

De page wierd becropen van den aendrang dit uyttartende voetje te 

ontscoeyen. Te dien eynde vlogen syne blieken, ontvlamt in al het 

vier synder jonckheyt, haestich gelyck een clockenclepel, van gesegt 

smuls voetje naer het slaepende aenscyn synder daeme ende 

meesteresse, beluysterende haeren sluymer, haere aedemhaling 

drinckende ; ende weeromme keerent en wist hy niet, waer het 

soeter soude syn een cus te planten : op de frissce roode lippen der 

senescalcse ofte op dit welspreeckende voetje. 

Cortom, uyt eerbiet ofte uyt scuchterheyt ofte magscien uyt overgroote 

liefde vercoor hy den voet ende custe deselve gulsig, gelyck 

een maechdeke, dat niet en durft. Dan nam hy geswint syn boeck 

weer op, voelent hoe syn blos nog dieper begost te bleusen, ende 

gants ontstelt van syne wellusten, blaette hy gelyck een blinde: 

,,Janua coeli, deur des hemels !" 

Maer de cleene Blanche en ontwaeckte niet, haer er wel op betrouwent, 

dat de page van den voet naer de cnie soude opvaeren ende 

vandaer tot in den hemel. Groot was haere spyticheyt, als de litanyen 

sonder verdere scending afgebeden wierden ende René, die meende, 

dat hy voor éénen dag al te veel gelucks gesmaeckt hadde, ter saele 

uyt slibberde, hem voelende vederlocht ende so ryck door synen 

stouten cus als een dief, dewelcke den offerblock der armen gelicht 

heeft. 

Als nu de senescalcse alleene gebleven was, overwoog sy in haer 

diepste innerlyck, dat dese page wel seer traege te werek soude gaen 

so het hem behaegde het Magnificat te singen by de metten. Dies 

nam sy haer te voren den volgenden dag haeren voet noch ietwent 

hooger te plaetsen om dus doende een glimp in het licht te geven 

— 78 —

van het scoons, hetwelck men in Touraysne volmaeckt noemt, 

overmits het niet ontstelt en wort door aenraeckinge met de lucht 

ende altyt even varsc blyft. 

Weest er gerust op, dat de page, gestooft in syn verlangen ende gants 

van hette doorsindert by de voorstelling van wat gisteren gebeurt was, 

met jachtig ongedult het uer verbeyde, daerop hy soude lesen 

moeten uyt het getydenboeck der galanterye ; ende wiert geroepen ; 

vervolgens herbegost het opseggen der litanyen, ende Blanche en 

versuymde niet in te sluymeren. 

Dese mael aeyde René's hant het aenvallige beentje self ende vergat 

hem so verre om te ondersoecken of die gladde cnie ende het 

hoogere metterdaet van satyn waeren. By dit gesichte dierf dat arme 

kint, hem uyt grooten vreese weerent tegens synen aendrang, maer 

wat vluchtige eeredienstjes ende oppervlackige beroeringen waegen ; 

ende ofscoon hy de sachte stoffe, doch hoe soetjens, met een cusje 

bevlinderde, hielt hy hem verder ingetogen. Hetgene opmerckent 

door de sinnen der siele ende de begrippen des lijfs, de senescalcse, 

dewelcke haer ten uytersten aenspande om onbeweechlyck te blyven, 

parste tot den uytroep : 

,,Toe dan, René! . . Ick slaepe 1" 

Dit hoorent ende waenende het een boos verwyt te syn, sloeg de 

ontsette page in de vlucht, boecken, taeck ende alles laetent voor 

wat het was. 

Waerop de senescalcse nog dit gebet aen de litanyen toevoegde : 

„Heylige Moeder Maria, wat is het moeylyck aen een kint te geraecken 

!'' 

By het middagmael sweette de page over gants synen rugge, als 

hy synen Heer ende Vrouwe bedienen most; ende hoe seere was 

hy verrast, als hy van Blanche het verleydelyckste lonckje bequam, 

oyt deur eene vrouwe geworpen ; het was daerby seer vriendelyck 

ende van hooge cracht, aengesien het van een bedeesden cnaep een 

ondernement man mieck. 

Dies socht deselfde aevent nog, wanneer messire Bruyn langer als naer 

gewente in syne canselarye verbleef, de page Blanche op, vont haer 

slaepende ende dede haer eenen soeten droom beleven ! . . Hy 

bevrydde haer van hetgene haer so deerlyck geplaecht hat; ende so 

overvloedig diende hy haer het kinder-coren toe, dat sy aen het over* 

scot nog wel genoeg hadde voor twee andere. 

Sodat de dame den page by het hooft packte, hem vaste aen haer 

herte druckte ende uytriep : 

,,0, René, gy hebt my wacker gemaeckt!" 

Ende metterdaet, geen slaep en soude hiertegens bestant blyven ; 

— 79 —

waeruyt sy besloten, dat heyligen wel seer vaste moeten sluymeren ! 

Ende só daelde dan, sonder eenig bysonder mysterie, ende door eene 

eygenaerdicheyt, dewelcke tot heyl streckt der gehuwde mannen, 

de soete ende cierlycke hoofttooy der horendraegers op den scedel 

van desen goeden gemael sonder dat hy daer eenigte pyn af gevoelt 

en heeft. 

Nae dit scoone feest vierde de senescalcse daegelykx van ganser 

herten haer middachslaepje naer Fransce wyse, terwyl Bruyn het 

syne op Sarasynsce genoot. Door dese slaepjens wiert sy gewaer hoeveel 

soeter de welige jonckheyt van den page smaeckte als de doove 

coolen van oude senescalcken ; ende te nachte croop sy weg in haere 

laeckens, ver van haeren echtvrient, denwelcken sy ransig vont ende 

smerig gelyck den duyvel. Ende aldewyl sy daegelyckx sliep ende 

ontwaeckte, middachdutjens celebreerde ende litanyen deet lesen, 

voelde de senescalcse drae in haren lieftalligen scoot de vrucht 

swellen, daernaer sy so lange ende so hevig gesmacht hat ; ende 

sy beminde het maecksel meer als al het overige. 

Ende René cost seer wel lesen, niet alleen in de boecken, maer 

oock in de oogen van syne scoone meesteresse, voor dewelcke hy 

hem in een brandent wout gestort soude hebben, indien sulckx 

haeren wille hadde geweest. 

Toen sy seer vele goede ende uytgebreyde voorbereydingen volbrocht 

hadden, hondert ten minsten, begost de cleene senescalcse haer 

besorgt te maecken omtrent de siele ende de toecomst van haer 

boelken, den page. En op eenen regenachtigen uchtent, als sy gelyck 

twee van cop tot teen onsculdige kinderen het spelleken speelden 

van „welcke stoffe voelt gy hier ?", segde Blanche, dewelcke immer 

verloor, tot hem : 

,,Luyster eens, René . . . Weety wel, dat, waer ick maer daegelyckxe 

sonden bedreef, omdat ick sliep, du dootsonden gedaen hebst ?" 

- 80 —

,,Oh, Mevrouwe !" riep hy ,, Waer soude God met alle verdoemden 

moeten blyven, so dit sondigen heet?" 

Blanche borst in lachen uyt ende custe hem op het voorhooft. 

,,Swych stille, deugeniet, het gaet hier omme dat paradys ; en daer 

moeten wy getweeën binnen comen, so du emmer met my t'saemen 

syn wilst !" 

„Och ! en hebbe ick hier myn paradys niet ?' 

„Laet dat nu syn", seyde sy. „Du best een ongeloovige, een slechtaert, 

dewelcke niet en denckt aen datgene, wat ick lief hebbe, te 

weten aen dy. Du en weets niet, dat ick een kint draege en dat dit 

weldrae even so sichtbaer syn sal als myn neuse . . . Ende wat sal 

de abt dan seggen ende wat Monseigneur ? . Hy can dy vermorselen 

so hy quaet wort. Ick ben van oordeel, herteken, du soutst naer 

den abt van Marmoustiers gaen om hem dyne sonden te belyden ende 

hem te vraegen hoe du dy te bedraegen hebst jegens mynen senescalc." 

„Laes !" seyde de loose page, „so ick het geheym van onse vreugden 

opendecke, sal hy het interdict over onse minne uytspreecken." 

„O ja, dat sal hy", antwoordde sy. „Maer dyn heyl in de waerelt 

hiernaemaels is my een seer costelyck goet ..." 

„Wilt gy het dan metterdaet, myne aiderliefste ?" 

„Ja ick toch !" wedervoer sy, een weynich aerselent. 

„Dan sal ick gaen. Maer slaept nu noch eenmael, opdat ick oorlof 

van hem cqnne nemen ..." 

Ende het lieftallige coppel las syne afscheytslitanyen, alsof sy beyden 

vooruyt saegen, dat hunne minne in den eersten bloey most verwekken. 

Dan, den volgenden dag, meer om syne teer beminde Vrouwe als 

om hem selfs te redden, ende oock om haer gehoorsaemheyt te 

bewysen, begaf René de Jallanges hem op weg naer het Groote 

Clooster.

HET VIJFDE CAPITTEL 

HOE VOOR GESEGDE SONDEN DER MINNE 

SWAERE PENITENTIE GEDAEN WIERT ENDE 

GROOTE ROUW GEDRAEGEN 

eere myn God !" riep de abt uyt, als de 

page hem de lange reecke synder soete 

sonden hadde voor gepreuvelt. ,,Du best 

medesculdig aen een ontsachlyck bedrog 

ende du hebst dyn Heer verraeden . . . 

Weety wel, vuylaerdige page, dat du hiervoor ten eeuwigen daege 

suist branden, voor emmer ende emmer ? . . Ende weety wat het 

hiet den hemel van daerboven te verspelen voor een verganckelyck 

ende vluchtig moment hier beneden ? . . Rampsaelige ! ick sie dy 

voor alle eeuwicheden geslingert in den poel der helle, so du niet 

gereet best Code in dese waerelt al te betalen wat du Hem sculdig 

best voor so deerlyck eene crenckinge f" 

Ende onse goede abt, dewelcke van het hout was, daer menheyligenuyt 

snyt ende groot gesag hat in het lant van Touraysne, joeg daerop 

den jongen man de ontsettinge deur de leden middels een sontvloet van 

verwyten, kerstene preecken, opsommingen van de geboden der 

— 83 -7

Kercke ende duysent welspreeckende inblaesingen, meer als de 

duyvel er in seven vveecken soude connen uytbroeyen om eene 

maecht te verleyden, maer so dringent ende overtuygent, dat René, 

dewelcke nog in den scoonen yver der onscult leefde, hem gants 

aen den goeden abt onderworp. 

Dan hiet gesegde priester, willende een heylig ende deuchtryck 

man maecken van dit kint, hetwelck op den verkeerden weg was, 

hem aldereerst hem te gaen voor de voeten werpen van synen Heer 

ende desen syne misdraegingen te bekennen; vervolgens, so hy aen 

dese biecht levent mochte ontsnappen, aenstonts ter cruysvaert te 

tygen ende hem naer het Heylig Lant te begeven, alwaer hy vyftien 

jaeren welgetelt tegens de ongeloovigen soude orelogen , . . 

„Laes, eerweerde vader", segde hy seer verslaegen, ,,souden vyftien 

jaeren wel volstaen om my te suyveren van so vele genietingen ? 

... O, so gy eens wist! . . Er was voorseecker soetheyts genoeg 

voor duysent jaeren ! . ." 

,,God sal de hant over Syn herte strycken, comaen", bemoedigde 

hem de abt. ,,En sondigt niet meer ... So du dy sulkx voorneemst 

. . . ego te absolvo ..." 

Daerop keerde de arme René in groote bedruckinge naer het casteel 

van la Roche-Corbon te rugge ; ende de eerste, dewelcke hy daer 

gemoette, was de senescalc, die syne waepenen, stormcappen, maliëncolders 

ende de rest deet cuyscen. Hy sat buyten op eene breede 

.banck van wit marmor ende verlustigde hem in het aanscouwen van 

het geflicker synder scoone harnassen, dewelcke hem te binnen 

brochten alle de vreugden van het Heylig Lant, de duchtige slaegen, 

de vroolycke vrouwkens, et caetera. 

Als René aen syne voeten neder cnielde, was de goede Heer seer 

verbaest. 

„Wat sal dit bedieden ?" vraegde hy. 

„Heer", antwoordde René, „segt aen desen, dat sy henen gaen." 

Als nu de dienaeren voort waeren, biechtte de page syn misdryf, 

vertellende hoe hy syne Vrouwe in den slaep overlommert hat 

ende dat hy haer gewis, in naevolging van den man met de heylige 

Lidoria, van kinde bevrucht hat; ende op bevel van synen biechtvaeder 

quam hy hem nu onder geven aen de genaede ofte ongenaede 

van den gecrenckte. 

Dit gesegt hebbende, sloeg René de Jallanges syne scoone oogen, 

daeruyt alle leet was voort gecomen, ten gronde ende sweeg stille, 

neergecnielt sonder vreese, met hangende armen ende baeren hoofde, 

wachtent op syn verderf in onderworpenheyt aen Gods wil. 

De senescalc hat eene so was-witte gelaetsverwe, dat hy niet meer 

— 84 —

verbleecken en cost ; maer toch verbleeckte hy nu gelyck in de 

sonne gedroogt lynwaet, spraeckloos van toorn ; toen vont dese 

oude man, dewelcke geene vitale bestanddeelen genoeg in syn bloet 

en hadde om een kint te verwecken, in dit barnende oogenblick 

meer cracht dan van noode is om eenen man te vermorselen. Met 

syne haerige rechterhant packte hy synen swaeren oorlogscnots, hief 

desen boven het hooft, swaeyde hem ende mickte er so lochte mede 

als waere het een houten bal geweest, om hem te doen neder 

beucken op het bleecke voorhooft van René, dewelcke, wel wetent 

hoe groot syne scult was jegens synen meester, stille bleef ende 

synen hals naer voren rock, denckende, dat hy al syne scult voor 

syne geliefde boeten ginc in dese waerelt ende de andere. 

Maer dese so aenminnige jeugt ende alle de natuerlycke becoor- 

Iyckheyt van dese lieffelycke misdaet vonden genaede voor de 

vierscaer des herten by desen ouden man, hoe gestrenge Bruyn oock 

was ; hy worp synen strytcnots verre van hem, dewelcke neder 

swaeyde op eenen hont ende denselven te mortel sloeg. 

„Mogen duysent millioen vierige clauwen tot in eeuwicheyt alle 

veselen versceuren van het vleesc dergene, die den man gebaert 

heeft, dewelcke den eyck plantte, waeruyt de stoel gemaeckt wiert, 

waerinne du my gehorent hebst ! . . Ende het selfde voor degenen, 

dewelcke dy geteelt hebben, verwenscte ongeluckspage ! . . Vliet 

haestig naer de helle, waeraen du ontloopen best ! . . Verswint van 

voor myn aengesicht, uyt het casteel, uyt het lant ende blyft er geen 

polsslag langer als noodig is ofte ick sal dy een doot met cleen vier 

doen smaecken, dewelcke dy twintig maelen in een uer dyne vileynige 

ontucht sal doen vervloecken ! ..." 

Het begin aenhoorende van dese sermoen des senescalcs, dewelcke 

eene oprispinge van jeuchdicheyt in het ketteren beleefde, vluchtte 

de page heen, hem de rest scenckende, waeraen hy wel deet. 

Bruyn, vlamment van mannelycke raserye, quam met groote screden 

den hof in gestampt, alles op syn weg vertrappent, neerslaent ende 

verwensent; hy scopte selfs dry potten om, daerin eene synder 

dienaeren den draf voor de honden bereydde, ende wist so weynig 

wat hy deet, dat hy eene cam in stucken gehouwen soude hebben, 

meenende den craemer te dooden. 

Cort, hy vont daer syne ontmaechde vrouwe, dewelcke den weg 

naer het Clooster op tuerde, wachtent op haeren page, niet en bevroedent, 

dat sy hem nemmer meer sien en soude. 

„Aha ! myne dame ! by de driedubbele roode rieck van den duyvel, 

aensiet gy my voor een inswelger van praetjens voor den vaeck ofte 

een kint, overmits gy my wilt doen gelooven, dat gy eene so wyde 

— 8c —

casteelpoorte hebt, dat een page er cost binnen stormen sonder u 

uyt den slaep te wecken ? . . By den doot ! . . by het hooft! . . 

by het bloet! . ." 

,,Och", antwoordde sy, verstaende, dat alles uytgecomen was, 

,,ick hebbe het seer wel ende aengenaem verspeurt; maer aldewyl 

gy het my niet geleert en hat, waende ick te droomen !" 

De raesige woede van den senescalc smolt weg gelyck sneeuw voor 

de sonne ; want de geweldigste toorn Gods soude verswonden syn 

voor een grimlachje van Blanche. 

,,Duysent millioen dyvels sullen dat coeckoecksjong haelen ! . . . 

lek sweere dat ick ..." 

,,Tatata! . . en sweert liever niet !" seyde sy. ,,So het al het uwe 

niet syn en mag, het is het myne. Ende laetst op een aevent hebt gy 

gesegt, dat alles wat van my quam u duerbaer was ..." 

Ende daerop overstelpte sy hem met eene eyndeloose reecke drochredenen, 

fraeye woorden, dachten, verwyten, traenen ende andere 

vrouwenpaternosters ; aldereerst, dat syne goederen nu niet aen 

den coninck en souden vervallen, dat noyt een kint sculdelooser 

in den vorm gegoten en was, dat sus ende dat so, ende Blanche, een 

gelegen oogenbjick benuttent, vraegde al met eens : 

,,Waer is de page?" 

„Die is naer den duyvel !" 

„Wat? . . Hebt gy hem versmoort?" riep sy, ende, verbleeckent, 

wanckelde op haere voeten. 

Bruyn en wist niet wat hem aenquam, toen hy al het geluck synder 

oude daegen sag beswymen ; ende voor syn eygen heyl hadde hy 

haer willen den page voor de oogen stellen ; hy beval hem te rugge 

te haelen ; maer René vluchtte met groote geswintheyt, vreesent 

gedoot te sullen worden, ende vertrock naer de landen van oversee, 

ten eynde syne godvruchte gelofte te volbrengen. 

Toen Blanche van den hier te vooren genoemden abt vernomen hat, 

— 86 r~

welcke-penitentie haeren welbeminde was opgelegt, verviel sy tot 

swaere weemoedicheyt, seggende somtyts : 

„Waer mag de arme rampsaeligë syn, dewelcke om syne liefde te 

mywaert door sulcke groote perikelen moet gaen !'' 

Ende altyt vraegde sy het weder, gelyck een kint, dat syne moeder 

geen rust en laet aleer syne bede* verhoort is. Op dese clachten deet 

de oude senescalc, syne fouten voelende, alles, maer één ding 

uytgenomen, om Blanche geluckig te maecken ; maer niets en cost 

haer de soete geneuchten met den page vergoeden. 

Intusscen baerde sy op een dag het so vierig begeerde kint. 

Weest er seeclcer van, dat dit een waer festyn was voor den goeden 

horendraeger; want daer de gelyckenis met den vaeder duydelyck 

op het gelaet van dese aenminnige vrucht der liefde gestempelt 

stont, voelde Blanche haer vele vertroost ende herwon iets van de 

so seer deucht doende vroolyckheyt ende bloeyende onscult,' dewelcke 

de oude daegen van den senescalc sonnig miecken. Ende 

siende hoe de cleene ront trippelde, hoe hy ende de graevinne tegens 

malcanderen loechen, eyndigde hy met hem lief te gewinnen ende 

soude in grooten toorn ontsteecken syn jegens eeniegelyck, dewelcke 

niet en soude gelooft hebben, dat hy de vaeder was. 

Ende aldewyl het aventuer van Blanche met haeren page niet buyten 

het casteel bekent en wiert, was heel Touraysne overtuygt, dat 

Messire Bruyn nog genoeg stoffe over gehat hadde voor eenen soon, 

ende de suyvere naem van Blanche bleef ongesconden ; want door de 

quintessens der wysheyt, dewelcke sy puerde uyt de natuerlycke 

voorraet der vrouwelycke begrippen, verstont sy hoe seer nootsaeckelyck 

het was, de daegelyckxe sonde te verswygen, waermede 

haer kint besmet ginc. Des hielt sy haer ingetogen ende ongenaeckelyck 

ende bequam den roep eene oncreuckelycke persoon 

te syn. ' 

Ende te ouder hy wiert, te meere sy de goetheyt van den senescalc 

ervoer; hoewel sy hem noyt en vergunde haer elders als aen haere 

kinne te aeyen, aengesien sy haer innerlyck bescouwde als toebehoorent 

aen René, mieck Blanche haeren Bruyn het leven soet als 

belooning voor de blommen der grysheyt, dewelcke hy haer boot, 

grimlachte hem toe, onderhielt hem in vreuchden, hem sussent met 

de lieve manierkens ende sorgen, dewelcke de vrouwen aenwenden 

jegens de mannen, die sy bedriegen, ende dit alles so wel, dat de 

senescalc niet sterven en woude ; hy verscanste hem in syn dorre 

vleesc, ende te langer hy leefde, te meer smaeck hy er in creeg. 

Totdat hy op een avent de waerelt verliet sonder juyst te weten, 

waerhene dat hy ginc, want hy seyde tot Blanche : 

— 88 —

,,Hoho, liefken, ick en sie dy niet meer! . . Is het al nachte ?" 

Het was de doot van eenen rechtveerdige, ende hy had dien wel verdient 

als loon voor syne treffelycke wercken in het Heylig Lant. 

Blanche rouwde swaer ende oprechtelyck over syn doot, hem 

beweenent gelyck men een goeden vaeder betreurt. Sy bleef droefgeestig, 

ende weygerde het oor te Ieenen aen de musyck van een 

tweede houwelyck ; waervoor sy gepresen wiert door de weldenckende 

lieden, dewelcke niet en wisten, dat sy eenen echtgenoot 

in het herte droeg ende in hoope leefde ; maer meestentyts voelde 

sy haer weduwe in feyte ende weduwe van herte, want nemmer en 

ontvinc sy tydinge van haeren vrient, den cruysvaerder, ende onse 

arme graevinne geloofde hem doot ; soms, te nachte, sag sy hem 

vermickt ergens verre weg in het velt liggen ende ontwaeckte, het 

gelaet van traenen overstroomt. 

So leefde sy veertien jaeren in de herinnering 

aen eene corte stonde van gelucks. 

Eyndelyck, op eenen dag als sy eenigte 

Tourangeynsce dames op besoeck hadde, 

ende sy nae taefel saeten te praeten, 

quam daer haer soontje, die dertien en 

een half jaer out was ende meer op 

synen vaeder trock als een kint veroorlooft 

is, ende niets van Bruyn en 

hat als den naeme — quam dan haer soontje, dartel ende aen- 

_ 89 —

minnig gelyck syne moeder, uyt den hof binnen storten, verhit, 

sweetent, op synen weg alles omverre botsent volgens de maniere 

ende gewente aller kinderen, vloog op syne moeder toe, spronc haer 

aen den hals, onderbrack alle gespreek ende riep : 

„O, moeder, ick moete u iets vertellen ! . . Er was in den voorhof 

een pelgrim, dewelcke my seer vaste heeft aengegrepen !" 

,,Ha!" riep de casteleynse, haer wendent tot eenen haerer dienaeren, 

dewelcke tot taeck hat den cleenen graef overal te volgen ende 

over syn costelyck leven te waecken, ,,ick hadde 

u verboden myn soone oyt in handen van vremden 

te geven, al waere het de heyligste man ter 

waerelt ! . . Gy suit mynen dienst aenstonts veriaeten 

! . ." 

,,Laes, Mevrouwe !" antwoordde de oude sciltcnaep, 

seer bedruckt, „dese en woude hem 

seecker geen quaet, want hy weende seere, als 

hy hem custe." 

„Heeft hy geweent ?" seyde sy. ,,Ooh ! het 

was de vaeder !" ' 

Dit gesegt hebbende, boog sy het hooft tegen 

den rugge van den stoel, daerin sy sat ende 

dewelcke, weest des gewis, de setel was, waerop sy gesondigt hat„ 

Dese onbegrypelycke woorden vernement, waeren de dames so 

verbaest, dat sy eerst niet en bemerekten, hoe de arme senescalcse 

gestorven was ; sonder dat oyt geweten wiert ofte haer scielycke 

doot quam uyt smerte over het vertreck van haeren minnaer, dewelcke 

haer, getrouw aen syne gelofte, niet en wilde wedersien, 

ofte deur de groote blytscap om dese terugkeer ende de hoop het 

interdict opgeheven te sien,daermede de abt van Marmoustiers eertyts 

hunne liefde geslaegen hat. 

Ende dit voerde tot grooten rouwe ; want Mijn Heere van Jallanges 

verloor het verstant, toen hy syne dame sag ter aerde bestellen 

ende wiert monnick in Marmoustiers ; hetgene in dese daegen deur 

sommigen Maimoustiers geheeten wiert, wat seggen wilde majus 

Mcnasterium, het grootste clooster ; ende het was metterdaet het 

scoonste clooster van Vranckryck. 

90 —

HET 

LIEFKEN VAN DEN 

CONINCK 

n dese tyden woonde in eene der winckels 

by den Pont-aux-Changes een goutsmit, 

wiens dochter in gants Parys befaemt 

was om haere groote scoonheyt ende 

van eeniegelyck geroemt om haeren 

vriendelycken aert; diesvolgens wiert sy dan oock naerstig achter 

de rocken geseten op alle manieren aen verliefde mannen eygen; 

in sulcker voege, dat sommigen wel gaerne den vaeder de handen 

vol gelts gestoocken hadden om sodoende syne gesegde dochter 

als wettige beddegenoote te mogen t'huys voeren ; over hetwelck 

deselve so tevreden was in syn herte, dat het niet te seggen en is. 

Eene synder gebueren, advocaet by het parlament, dewelcke hem met 

syne radde drogredenen so vele besittingen vergaert hat als een 

hont vloyen, bequam den inval gesegden vaeder een groot ende fraey 

huys te beloven als bewys synder erkentelyckheyt voor syne toestemminge 

tot dit houwelyck, waerinne hy droomde hem lustig 

te vermeyen. Waerop de goutsmit sich niet lange en bedocht. 

— 91 —

Hy seyde hem syne dochter toe, sonder hem erom te commeren, dat 

dese getabbaerde pesewever veel van eenen aep hat ende nog maer 

ettelycke tanden, ende dese nog wackelent, in syne caecken borg; 

ende dit sonder selfs aen hem te snoffelen, hoewel hy stinckent was 

gelyck alle wetten-cnabberaers, die als kevers ront cruypen in de 

mestvaelten van het paleys, pargamenten, olim ende quaede procedures 

Als hy dan oock het mooye meysje aengewesen wiert, segde sy op 

het eerste gesicht: 

,,God bewaere ! . . ick en luste hem gesoden noch gebraeden!" 

,,Dat en is myne reeckening niet", segde de vaeder, dewelcke syne 

sinnen al op het huys geset hat. ,,Ick geve hem dy tot echtgenoot. 

Siet dat gy ulieder musycke wel t'saemen stemt. Daervoor heeft hy 

nu de sorge ende syne dienst is dy te behaegen." 

,,Ach, staet het so ?" sprack sy. „Dan sal ick, alvorens u te gehoorsaemen, 

hem in syne ooren feselen wat hem te vooren staet!" 

Ende als de vryer haer denselfden dag nae het aeventmael syne 

brandende vraegstucken begost uyteene te doen, haer verclaerende 

hoe verleckert hy op haer was ende haer goeden cier belovende voor 

heel de rest van haer leven, antwoordde sy hem in 't corte : 

,,Myn vaeder heeft u myn lichaem verquanselt; maer so gy het 

neemt, suit gy van my eene veyle deerne maecken, want ick geve 

my liever aen de voorbygangers als aen u ! . . Ick sweere u, juyst 

andersom als de damoisellen plegen, eene óntrouw, dewelcke niet 

als door den doot, den uwen ofte den mynen, eyndigen en sal !" 

Daerop begost sy luyde te screemen, gelyck alle nog niet beslegen 

jofferen doen ; want daernae en weenen sy nemmer meer door de 

oogen. 

De braeve advocaet nam dese vremde manieren voor treecken ende 

fratsen, daervan de meysjens haer bedienen ten eynde het vier hooger 

aen te blaesen ende de aenbiddinge dergenen, die naer haer werven 

om te setten in weduwgiften, het recht om over deselven reets by 

het leven te bescicken, ende andere privilegiën der getrouwde 

vrouwe ; dies sloeg de sluwaert haere woorden in den wint, ende 

loech om den uytval van het mooye meysje, tot haer seggent : 

„Wanneer de bruyloft ?" 

„Dan te morgen al !" riep sy. „Want te eerder dit achter den rugge 

is, te eerder sal ick vry syn minnaers aen te haelen ende het vroolycke 

leven te voeren van die minnen naer haere goesting!'' 

Daerop gaet de sotte advocaet heen, gevangen op syne passie gelyck 

een vinck op de lymstock van eenen cnaep, maeckt syne toebereytselen, 

hout bespreeckingen ten paleyse, draeft naer de kercke, 

— 92 —

coopt hem dispensatie van formaliteyt'en ende jaecht achter dese 

saecken met veel meer spoet als achter alle syne andere processen, 

niet en drooment als van het mooye meysje. 

Middelerwyl was de coninck, dewelcke so juyst van eene reyse te 

rugge gekeert quam ende aen syn hof van niet anders en hoorde 

spreecken als van de mooye goutsmitsdochter, dewelcke duysent 

daelders geweygert hadde van desen, den ander hat weg gegrauwt, 

haer aen niemant en woude onder geven ende alle de scoonste jonckmannen 

afwees, dewelcke Gode wel hun deel van het paradys wilden 

afstaen om maer één dag van dese lieffelycke feecks te connen bemint 

worden ; de coninck dan, versot op diergelyck wijt, was de stat 

ingeloopen, quam naer den Pont-aux-Changes ende trat by den goutsmit 

binnen om juweelen te coopen voor de daeme syns henten, maer 

item om te onderhandelen over het costelyckst cleynoot in den 

winckel aenwesent. 

De coninck en vont onder de gouden sieraeden niets naer synen 

smaeck, ofte hy en hat geenen smaeck in gouden sieraeden, sodat ten 

leste de meester fynsmit naer eene geheyme bergplaetse ginc om 

den monarch eenen grooten, seer helderen diamant te laeten sien. 

,,Lief kint", sprack de vorst tot het mooye meysje, swinst de vaeder 

den neus in syne bergplaetse hadde, ,,gy en syt niet gescaepen om 

juweelen te vercoopen, maer om se gesconken te crygen ; ende so 

gy my de keuse laet uyt alle de ringen hier aenwesent, dan weet ick 

er wel eene daer eeniegelyck naer lipleckt, dewelcke my seere 

behaecht, daervan ick steets onderdaen ende dienaer wenste te syn 

ende waervoor gants Vranckryck nemmer den prys en soude connen 

betaelen . . ." 

„Ach, sire," versuchte het mooye meysje, „morgen wort ick 

— 94 —

uytgehouwelyckt . . . Doch so gy my den dolck wilt borgen, dewelcke 

aen uwen gordel hangt, sal ick myne blomme verdedigen 

ende haer voor u verwaeren om te gehoorsaemen aen het Evangelie, 

daerin gescreven staet : Geeft den keyser wat des keysers is . " 

Scielyck gaf de coninck haer de cleene dagge ; ende dit crygshaftige 

antwoort mieck hem so vieriglyck op het meysje verlieft, dat de 

eetlust hem ervan verscoot. Hy nam oorlof met de intentie dit nieuwe 

liefken te huysvesten in een paleysken, dat hy besat in de rue de 

l'Hirundelle. 

Sietdaer dan onsen advocaet, driftig om hem in den teugel te werpen, 

dewelcke, tot groote spyticheyt synder medeminnaers, syne bruyt 

ter kercke leyt onder luyt gebeyer der doeken ende vroolycke 

musyck ; hy recht een festyn aen om alleman buyckloop te besorgen ; 

ende comt des aevents nae den dans in de earner van syn huys, daer 

het mooye meysje bereyts te bedde most liggen , neen, geen mooy 

meysje meer, doch een twistsiecke quelduyvel, een dulle satansdochter 

; dewelcke, sittent in een stoel, weygerde haer in het bedde 

van den advocaet te begeven, maer voor het vier bleef, warment 

haere woede ende haer gevalleken. 

De goede echtgenoot quam seer verbaest aen haere voeten nedercnielen, 

haer uytnoodigent tot den genoechlycken campstryt van 

de eerste botsing der waepenen ; maer sy en sprack geen woort ; 

ende toen hy trachtte haeren rock op te scuyven om althants iets 

te connen aenscouwen van het juweel, dat hy so diere betaelt hat, 

gaf sy hem eenen muylpeer, dat syne botten craeckten, ende bleef 

swygen. 

— 96 —

Dit spel en mishaegde onsen advocaet geensins, daer hy er het eynde 

van meende te voorsien, naementlyck datgene hetwelck gy wel weet; 

ende in goet vertrouwen sette hy het spiegelgevecht voort, duyselent 

onder de geduchte optaeters van de loose deern ; maer al cneedent, 

wringent, haer bestorment, ruckte hy nu eens eene mouwe los, reet 

dan weer haeren rock uyteen ende al met eens slipte syne hant 

scielyck naer het lieftallige doel van dese scermutseling, eene 

ondaet, daerover het mooye meysje, op de voeten springent, boos 

grommelde ; dan trock sy den ponjaert des conincks, ende riep uyt: 

„Wat wilt gy van my?" 

„Ick wille alles !" seyde hy. 

„O, ick soude eene vuyge puteyne wesen, so ick my aen u gaf tegens 

mynen wille. Indien gy gewaent hebt myne maechdelyckheyt ongewaepent 

te vinden, so syt gy jamerlyck abuys. Siethier de dagge des 

conincks, waermede ick u dooden sal, so gy aenstalten maeckt my 

te nae te comen !'' 

Als sy dit gesegt hadde, nam sy, steets het ooge gericht houdent op 

den procureur, een stuck cool, screef dae.rmede een streepe op den 

vloer, ende vervolgde : 

„Hier is de grens van het domeyn des conincks ... en waegt u er 

niet binnen . . . So gy dese overscryt en sal ick u niet missen !" 

De advocaet, dewelcke hem er niet aen verwacht en hadde, met 

eenen ponjaert de liefde te moeten bedryven, bleef gants verdutst 

staen; maer onderwyl de braeve echtgenoot luysterde naer het 

wreede vonnis, daer hy de oncosten reets van betaelt hat, sag hy 

door de sceuren heen so een smaeckelyck staeltjen van een welgeront 

dybeen, blanck ende glat, dan so glansent fluweelige voering, de 

gaeten in den rock stoppent, et caetera, dat de doot hem soet voor 

quam, so hy daer alleen een weynigje van mocht snoepen ; dus 

stortte hy hem in het domeyn des conincks, roepent: 

„De doot en sal my niet verscricken !" 

Ende stormde metterdaet so onstuymig op het jachtgebiet los, dat 

het mooye meysje seer quaelyck over het bedde quam te vallen ; 

maer sy en verloor haere sinnen niet ende verweerde haer, so verwoet 

sportelent, dat de wettenvlooyer niet dan dit cleene voordeel 

en won : een oogwenck de vacht van het wilt te connen beroeren ; 

daerboven wiert hy nog eenen feilen dolckstoot rycker, dewelcke hem 

een daenig stuck speck van den rugge deursneet sonderhem nochthants 

al te swaere te quetsen ; sodat het hem niet eens byster diere 

en quam een inval te hebben gedaen in de goederen des coninckx. 

Droncken door dit geringe voordeel, riep hy : 

„Ick en soude niet connen voortleven sonder dat overscoone lyf 

— 97 —

esteten te hebben ende alle dese leckernyen der minne ! . . Doot 

my dus maer ! . ." 

Ende stormde alweder op het conincklyck reservaet af. Het mooye 

meysje, dat haeren vorst in het hooft hadde, en wiert geensins 

verteedert door dese groote liefde, maer seyde cordaet: 

,,So gy dit met uwe vervolginge blyft bedringen, en sal ick niet u, 

doch my selven dooden ..." 

Ende haere oogen vonckten so dulsinnig, dat de arme snul er gants 

van ontstelde ; hy ginc sitten, betreurde syn rampspoet ende brocht 

den nacht, dewelcke so blyde pleegt te verloopen voor paeren, die 

malcanderen beminnen, door met het uytstooten van dachten, 

smeeckbeden, tusscenwerpsels ende beloften : hoe sy gedient soude 

wesen, alles soude mogen verquisten, baeden in het gout, van eene 

simpele joffer eene hooge vrouwe worden door den aencoop van 

heerlycke goederen ; ende ten lesten dat, so sy hem enckel toe stont 

eene lans te breecken ter eere der liefde, hy haer alles soude achterlaeten 

ende den doot sterven, dewelcke sy hem vercoos te gebieden. 

Maer sy, emmer nog onvermoeyt, seyde hem in den uchtent, dat 

sy hem vergunde te sterven, ende dat sulckx al het geluck soude syn, 

dat hy haer geven cost. 

,,Ick en hebbe u geene loeren gedraeyt", vervolgde sy. „Tegens 

myne gelofte geve ick my selfs alleen aen den coninck ende spaere 

u de voorbygangers, packdraegers ende carvoerders, met dewelcke 

ick u bedreychde." 

Ende als de dag gecomen was, tooyde sy haer met haer bruytscleet 

ende alle haeren opscick, wachtte geduldig tot de braeve echtgenoot, 

van denwelcken sy niet en had willen gecaresseert worden, het huys 

verliet om hem te moeyen met de saeck van eenen calant, ende liep 

daerop scielyck de stad in, den coninck soeckent. 

Maer sy en was noch op geen boochsceuts afstant gecomen ofte sy 

wiert aengesproocken deur eenen dienaer van gesegden Heere 

Coninck, denwelcken dese op wacht gesonden hat ende die ront 

het huys waerde. Hy sprack tot de jonc gehuwde, dewelcke noch 

vaste vergrendelt was : 

„Soeckt gy by aventuer den coninck?" 

,,Ja ick !" segde sy. 

,,Welnu, ick ben uw beste vrient", antwoordde de fynaert ende 

geslepen hovelinc, „ick bidde om uwe hulpe ende bescerming, 

gelyck ick u van stonde aen de myne beloove !" 

Daerop ontvouwde hy haer wat man de coninck was ; langs welcken 

cant men hem het beste cost aenvatten; dat hy den eenen dag 

raetelde gelyck een clapexter ende den volgenden geen stom woort 

— 99 —

én sprack, ende hoe dat was ende hoe dit ; dat sy costelyck soude 

worden gehuysvest ende uytgemonstert; maer dat sy den coninck 

hendig aen het lyntje most houden ; in 't cort: hy quetterde onder 

wege so treffelyck, dat hy eene volleerde puteyne van haer mieck eer 

sy haer intrede deet in het paleysken van l'Hirundelle, daer sedert 

Madame d'Estampes verbleven heeft. 

De beclagweerdige echtgenoot creet gelyck een opgejaecht hert, 

als hy syne vrouwe niet in hun verblyf sag weder keeren, ende 

verviel tot swaermoedicheyt. Syne confraters overstelpten hem met 

even veel spot ende hoon als Sint Jacob hulde ondervint in Compostella 

; maer het bedrogen manneke verbeet hem so deerlyck in 

syne smert ende droogde so sichtbaer uyt, dat de anderen hem ten 

lesten wouden moet inspreecken. Dese togaslepers toonden den 

bedroefden man uyt sucht tot spitsvondicheyt aen, dat hy t'eenemaele 

— i oo —

geene horens én droeg, aengesien syne vrouwe de ontmoetinge in 

waepenen verweygert hat, ende waere de horenplanter een ander 

geweest als de coninck, so souden sy aenstonts de ontbinding 

van gesegt houwelyck ter hant genomen hebben. 

Maer de echtgenoot was over synen rampspoet ontroostbaer om het 

te besterven ; door den noot geparst echter liet hy haer over aen den 

coninck, vertrouwent dat hy haer op eenen dag toch noch voor hem 

soude hebben, oordeelent, dat een enkele nachtwaecke met haer 

niet te diere betaelt en was met de eerloosheyt van gants een leven. 

Hiertoe moet men wel met groote cracht beminnen ende daer syn 

vrouwenjaegers genoeg, dewelcke voor so starck eene liefde souden 

afdeynsen. Maer hy, hy docht emmer aen haer, verwaerloosent syne 

pleydoyen, syne cliënten, syne loose afsettersconsten ende alles. 

Hy scuyfelde door het paleys gelyck een vreck op soeck naer verloren 

goet, sorgelyck, afwesig van gedachten ; in sulcker voege, dat 

hy op eenen dag de toga van eenen raetsheer bestroelde, meenent 

tegen de muer te staen, daer de advocaeten hunnen blaes plegen 

om te cappen. 

Ondertusscen wiert het hupse meysje t'aevent ende morgen gehelst 

ende bemint van den coninck, dewelcke hem van haer niet en cost 

versaedigen, want sy hadde seer sonderbaere ende aenvallige manierkes 

in de liefde, verstont het even so goet het vier te doen op 

vlammen als het te dooven. Van daege den coninck aenbassent, morgen 

hem flickefloyent, nemmer deselfste ende vol van meer als duysent 

fantasiekens ; voorts seer goethertig, haer snebbeke roerent als geene 

andere, goetlachs ende vruchtbaer in duchtige invallen ende brootdroncken 

treecken. 

Een seeckere Heere van Bridoré doodde sich selfs voor haer, uyt 

spyticheyt, omdat sy hem niet op genaede van liefde ontvangen en 

wilde, al boot hy haer syne heerlyckheyt 

van Bridoré inTouraysne als ruyl. 

Maer sulcke goede ende ouderwetsce 

Tourangeynen, dewelcke een domeyn 

gaven voor eenen lustigen lansstoot, 

en worden heden ten dage niet meer 

geteelt. Dese doot bedroefde het 

mooye meysje; ende aldewyl haer 

biechtvaeder haer dit ontydige afsterven 

swaerelyck aenreeckende, swoer sy by haerselven, dat sy voortaen, 

al was sy dan het boeltje van den coninck, de heerlyckheden maer 

soude aenvaerden, ende in diep geheym haer lustig spel dryven, om 

haere siele voor verdere scaede te behoeden. 

— I02 —

Dies begost sy van stonde aen het groote fortuyn te vergaeren, 

dat haer laeter so hoog aensien verseeckerde in de stad. Maer sy 

belette dan oock menig edel man ellendig om te comen, ende wist 

haerè luyt so te stemmen, vindent so listige ommewegen, dat de 

coninck nemmer en bevroedde, hoe seere sy hem behulpsaem was 

om syne onderdaenen geluckiger te maecken. Ende metterdaet, hy 

was so maeteloos op haer verleckert, dat sy hem wel hadde mogen doen 

gelooven de plancken van de soldering waeren dese van den vloer; 

ene haer gemackelycker gevallen soude hebben als aèn welck 

ander, omdat in haer nestje van l'Hirundelle gesegde coninck constant 

in liggende houding verbleef, so dat hy het ondersceyt tusscen de 

planckieren niet rechte meer uyteen en wist te houden ; emmer 

borstelent als woude hy beproeven ofte dese scoone stoffe oock 

verslyten cost; maer hy versleet alleene hem self, de duerbaere 

man, gesien, dat hy gesturven is aen de uytputtinge der liefde . . . 

Hoewel sy kieskeurig genoeg was haer alleene te geven aen de 

scoonste Heeren van het hof ende sulcke, die het hoogst in aensien 

stonden, ende haere gunsten seltsaem waren als miraekelen, semelden 

haere benytsters ende mededingsters, dat een simpele edelman voor 

tienduysent daelders mocht medeproeven van de geneuchten des 

coninckx ; hetgene so valse was als eenige valscheyt valse mag syn, 

gesien dat sy gesegden sire, als hy voornemens was van haer te 

sceyden ende haer dit voor hielt, seer fier antwoordde ; 

„Gelooven de gansen, dat de cuyekens hoy eten ? Ick verfoeye, ick 

vervloecke dertig duysent mael de plasdanckers, dewelcke u dese 

sotteeul in het hooft gepraet hebben ! Want ick en hebbe er noyt 

eenen gehat, die voor my minder uytgegeven heeft als dertig duysent 

daelders om syne plaetse op het rooster te becomen !" 

De coninck, quaet als hy was, loech toch in synen baert ende behielt 

haer nog eene volle maent om de quaetspreeckerye te doen ophouden. 

Ten leste meende de Jonckvrouwe de Pisseleu, dat sy daeme 

nochte minnaresse syn en cost so haere medeboele niet gants ende 

al geruïneert en was ; maer velen souden geerne dierwyse geruïneert 

wesen, want sy wiert uytgehouwelyckt aen eenen jongen Heere, 

dewelcke nog seer geluckig met haer leefde, want sy hadde liefde 

ende viers genoeg om er van te connen over doen aen sulcke, dewelcke 

sondigen door eene overmaet van coelheyt .... Ick herneme. 

Op eenen dag, dat het boeltje van den coninck door de stad bommelde 

om bantjes, strickskes, quickskes, craegjes ende ander 

orelogstuyg der minne te coopen, ende so scoone ende fleurig opgeslintert 

was, dat eeniegelyck ende vooral de jonge clereken, haer 

aanscouwende, waenden een bliek in den hemel te slaen, sietdaec 

— 103 —

haeren echtgenoot, dewelcke haer tegen quam. nae by la Croix 

du Trahoir . * , 

Sy, juyst haer aenminnig voetje büyten den draegstoel steeckent, 

trock haestig haer hooft naer binnen, gelyck als hadde sy eenen 

adder gesien . . . Sy was eene braeve vrouw, want ick kenne er wel, 

die met opgerechten hoofde voorby gegaen souden syn om den 

hunne te hoonen, sonder eenige consideratie voor syne conjugaele 

opperheerscappye. 

„Wat hebt gy toch ?" vraegde haer Myn Heere dè Lannoy, dewelcke 

haer uyt vereering vergeselde. 

„Niets", antwoordde sy fluisterent, „maer dese voorbyganger is 

myn wettige man. De arme crukckedanser is vele seere verandert! 

Hy geleeck op eenen aep, maer vandaege comt hy my voor het evehbeelt 

van Job te syn ..." 

De beclagweerdige advocaet bleef gants verbystert staen, voelent 

hoe syn herte brack by het aenscouwen van dit smalle voetje ende 

syne so seer beminde vrouwe. 

Dit siende seyde de-sire de Lannoy, een echte hof-spotveugel, tot hem: 

„Wel, meester, volgens welcke wet is het geboden eene daeme den 

weg te versperren, omdat men by geval met haer getrouwt is?" 

By dit gesegde borst sy in lachen uyt, ende onse braeve echtgenoot, 

in plaets van haer dapper doot te slaen, bequam de oogen vol traenen 

op het hooren van desen lach, dewelcke hem hooft, herte, siele ende 

alles deursneet, so quaelyck, dat hy bynae boven op eenen ouden 

borger gevallen was, die syn versleten gereetscap voelde beven by 

het aensien van het liefken des coninckx.- 

Het scouwspel van dese scoon ontloocken bloeme, dewelcke hy in 

den cnop gekent hat, maer die swinstdien was in den bloey gescoten, 

soete geuren verspreydent, mieck den advocaet crancker ende uytsinniger 

op haer verlieft als met woorden valt uyt te seggen. Ende 

iemant moet bedwelmt geweest syn van hartstocht voor eene veelbeminde, 

dewelcke weygerde hem toe te behooren, om de raserye 

van desen man geheel ende gants te connen verstaen ; ende dan nog 

mogen weynigen so gloeyent geroostert heeten als hy was. Hy swoer, 

dat leven, fortuyn, eer ende alles er by mochten te loore gaen, 

maer dat hy, waere het. slechts voor één keer, vleesc aen vleesc 

met haer soude liggen, ende hem so grootelyckx aen de liefde vergasten, 

dat hy er magscien syn ingewant ofte lendencracht by mochte 

inboeten. Hy brocht den nacht door, al kerment: 

„O jae ick ! . . O, ick sal haer hebben ! . . Wel verdoemt! . . Wel, 

God meuge my ! . . lek ben haer man! . . Wel duysent millioen 

duyvels ! . . ." 

— 104. —

Hy sloeg hem voor het hooft ende cost geene minuut stil en liggen. 

Er syn in de waerelt toevallicheden, daeraen cleyngeestige lieden 

geen geloof slaen en willen, omdat sulcke belevenissen bovennaetuerlyck 

scynen ; maer menscen van hooge verbeeldingscracht houden 

se voor waer, want niemant en soude se connen uytdencken ;• so 

overquam dan het naecomende den advocaet op den dag selven, 

volgende op desen nacht» waerin hy so deerlyck in het ledige óp syne 

liefde gecauwt hat. 

Eene synder calanten, een man van grooten hüyse, endë dewelcke toeganc 

tot den coninck hat, wanneer hy maer vercoos, quam des 

uchtends den verslegen echtgenoot verteilen, dat hy sonder verwyl 

eene groote somme gelts hebben most, iets als twaelef duyseni 

daelders. Waerop de wettensplyter antwoordde, dat men twaelef 

duysent daelders niet so dickmael op den hoeck van eene straet tegen 

en quam als datgene, wat men er wel tegen comt; ende dat daertoe, 

behalven onderpanden ende garanties voor den interest', oock nog 

noodig was eenen man te vinden, dewelcke twaelef duysent daelders 

by sich t'huys hat in alle rust ende vrede ; ende dat er van sulcke 

lieden maer weynigen te vinden syn in Parys, hoe groot die stat oock 

syn meuge; ende andere labbyen meer, dewelcke pluckveugels, 

deurgecoockt in advocaetenscelmeryen, u plegen voor te scotelen. 

„Monseigneur heeft voorseecker eenen gulsigen ende quelsiecken 

schuiteiser?" vraegde hy. 

,,Goet geraeden !" loech de edelman. „Want gesegde schulteiscer is 

het poeselheytje van het boeltje des coninckx ! . . Het blyve onder 

ons getweeën, maer dese nacht sal ick haer voor twintigduysent 

daelders ende myn lantgoet in Brie, sorgvuldig de maet nemen." 

Hierop verbleeckte de advocaet, en de hovel ine begreep, dat hy 

iets quaelyckx gesegt hat. Daer hy juyst uyt den orelog weerom 

quam en wist hy er niets van, dat het mooye meysje, door den coninck 

bemint, eenen wettigen man hat. 

,,Gy verbleeckt!" seyde hy. 

„Ick hebbe de coortse", antwoordde de chiquaenensack. 

,,Nu t'sa", vervolgde hy, „aen haer suit gy dus so veel geit ende goet 

geven ?" 

„Het en mag niet anders sijn." 

„Ende wie tuyscte met u daerover? . . Sy self?" 

i,0, neen !" segde de Heer. „Want voor dese onbeduydende reegelingskes 

ende voddige bagatellen heeft sy eene camerierster, voorseecker 

de behendigste joffer, dewelcke oyt bestont. Sy is fynder als 

mostaert, ende van dese den coninck ontfutselde nachten blyft gewis 

oock wel een luys of ettelyck aen haere vingertjes placken,"

,,Ick kenne eenen geltscieter", hernam de procureur, „dewelcke 

u soude connen helpen ; maer daer en sal niets van geworden, ende van 

gesegde twaelef duysent daelders en suit gy geenen rooden duyt sien, 

so de genoemde camerjoffer self niet hier en comt de prys haelen 

voor het poeselheytje, dat so groot een alchimist is ! . . want, by 

God, het verandert bloet in gout!" 

,,0, het soude eenen goeden toer syn, so gy haer eene quytsceldinge 

deet teeckenen !" riep de Heer al lachende. 

De camerjoffer quam sonder versuymen naer de byeencomste van de 

daelders des procureurs, dewelcke den edelman versocht hat haer 

tot hem te senden. Ende metterdaet stonden gesegde heeren daelders 

scoone in reecken, gelyck nonnekes, die ter versperen gaen, op eene 

taefel utgestaepelt, ende sy souden eenen esel, dewelcke levent gevilt 

wiert, hebben doen grynslachen, so fel 

ende blinckent stonden de braeve, de 

nobile, de jeuchdigc, de sappige pilaerkens 

te loncken. De goede advocaet 

echter en hadde dit doelwit geensins 

voor esels bestemt, ende de camerjoffer 

leekte haer dan oock daenig de lippen 

••4s«i.'>ende preuvelde duysent scietgebetjens 

tegens dese daelders ; hetgene siende, 

blies de advocaet haer dese gout-sweetende woorden in het oor : 

,,Dese syn voor u !" 

,,Haha !" segde sy, ,,so gul en heeft niemant my nog oyt betaelt!" 

,,Lief kint", sprack de braeve man, ,,gy suit se winnen sonder dat 

ick u met een vinger aenroere." 

Ende haer een weynig ter syde voerent, vervolgde hy : 

,,Uw calant en heeft u voorseecker niet geseyt hoe ick heete ? . . . 

Neen ? . . . Welnu, verneem dan, dat ick de echte gemael ben van de 

daeme, dewelcke door den coninck te synen profyte tot ontucht verleyt 

wiert, ende in welcker dienst gy staet . . . Neemt dese daelders 

voor haer mede ende comt dan weder. Ick sal u de uwe voor tellen 

op eene voorwaerde, dewelcke u seecker sal aenstaen ..." 

De eerst onthutste maecht vatte weer moet ende was seer benieuwt 

te vernemen, waermede sy twaelef duysent daelders verdienen cost 

sonder den pargamentcnaeger te beroeren; des quam sy geswint weder 

„Siethier, meysken", sprack de echtgenoot tot haer, „hier liggen 

twaelef duysent daelders ; ende met twaelef duysent daelders can 

iemant goederen coopen, mannen, vrouwen ende de consciëntie 

van ten minste dry paeters ; des neme ick aen, dat ick u voor dese 

twaelef duysent daelders hebben can met lichaem ende siel, met huyt 

— 106 —

ende haer ende al wat op ende aen u is. Ende ick sal u betrouwen 

gelyck advocaeten plegen : gelyck oversteeckent. Ick wil, dat gy 

onverwylt gaet naer den Heer, dewelcke meent heden nacht myne 

vrouw te kittelen, hem vertellent, dat de coninck by haer comt 

aeventmaelen ende dat hy sien moet voor dese nacht syne fantasie 

elders te stillen; ende wanneer dit gesciet is, sal ick de 

plaetse besetten van desen fraeyen joncker ende van den coninck." 

„Maer hoe dan ?" vraegde sy. 

„Myn kint", antwoordde hy, „ick hebbe u met al uwe vermogens 

ende consten over genomen ! . . Gy en suit dese twaelef duysent 

daelders geen twee maelen behoeven toe te lachen vóór gy het middel 

gevonden hebt om my myne vrouwe in handen te goochelen. Want 

met dese coppelaerye en sondigt gy geensins ! En is het geene vroome 

daet, sich er toe aen te spannen de vereeniging te bewercken van 

twee echtgenooten, dewelcke nog niet als de handen ineene 

gelegt hebben voor den priester?" 

„By myne sedicheyt, comt maer!" riep sy. „Nae het aeventmael 

sullen alle lichten gedooft worden, ende gy suit u vry aen myne 

Mevrouwe connen verlustigen, onder bedinc alles swygende te 

verrichten. By fortuyn creunt ende cryt sy by dese gelegentheden 

meer als sy spreeckt ende ondervraegt enckelt met gebaerèntael . . . 

want sy heeft een groot scaemtegevoel ende en slaet niet geerne 

vuyle praet uyt, gelyck de daemes van het hof plegen." 

„Oh!" suchte de advocaet, „hier! . . neemt de twaelef duysent 

daelders en ick bcloove u er nog twee mael so veel, indien ick ten 

leste door bedrog het goet verwerf, hetwelck my van rechts wege 

toebehoort!" . . . 

Daerop spraecken sy tytstip, toeganc, teeckens ende al het overige 

af; ende onse joffer ginc henen, wel vergeselt, op den rügge van 

eenen muylesel medenement dese scoone daelders, dewelcke door 

den processenhyena een voor een ontfutselt waren aen weduwen, 

weesen ende oock anderen, ende dewelcke alle gingen worden verswolgen 

door dat cleene oventje, daer alles weg in smilt, oock ons 

leven, hetwelck er eerst uyt voort quam. 

Ende siet daer dan onsen advocaet, die hem den baert scraept, 

perfumeert, syn fraeyste lynwaet aentygt, hem onthout van uyen 

om een frisscen adem te bewaeren, hem versterckt, op quickt ende 

alles aenhaelt wat een ongelickte beer uyt het paleys van justicie 

maer versinnen can om hem te gaen vermommen tot eenen waereltscen 

joncker. Hy oeffent hem in de swiericheden van eenenjeuchdigen 

loshooft, paradeert ront om hem elegante beweginckjes eygen te 

maecken ende beproeft syn afsichtelyck aenscyn te verduycken ; 

— 107 —

maer het was alles om niet;: de paragrapherivercrachter stonck uyt 

alle syne poriën naer buyten. 

Onse justicie-luys waende hem nochtants de scoonste vryer ter 

waerelt, al was hy oock nog grouwelycker als syne constmiddelen. 

In 't cort, hy cleedde hem luchtigjens, .hoewel de coude neep als 

het hennepen halssnoer ront de kele van de gehangenen, snapte naer 

buyten ende vloot haestelycken naer de gesegde rue de l'Hirundelle. 

Hy mocht daer een goet wyltje gedult oeffenen. Maer op het oogenblick 

als hy begost te gelooven, dat men den aep met hem sceerde 

ende het duyster al gevallen was, quam de camerjoffer hem de deure 

openen, ende onse braeve echtgenoot slibberde, versaeligt van de hope 

des geluckx, het paleysken des coninckx binnen. De camerierster sloot 

hem behoetsaem in een cleen, doncker caemerke, dat naest de 

alcove lag, daer gesegde daeme sliep ; ende deur de kieren cost hy 

haer in al haere scoonheyt aenscouwen, want sy toog by het haertvier 

haere cleederen uyt ende hulde haer in een amptsgewaet uyt gaesige 

stoffe, doorheen hetwelck niets voor hem verborgen en bleef. 

Waenent alleene te syn met haere camerjoffer, clapte sy er vroolyck 

op los, gelyck vrouwen gewent syn onder het vercleeden. 

,,En ben ick desen avent geen twintig duysent daelders weert ? , , t 

Ende kyckt hier . . , sal dit niet maer 

juyst aen den prys betaelt syn met 

een casteel in Brie?" 

Dit seggende hief sy speels twee 

voorposten hoog, vaste gelyck bastions 

ende dewelcke tegen bestormingen 

seer wel bestant waeren, want sy 

hadden vele onstuymige aenvallen 

doorstaen sonder te verslappen. 

„Myne scouders alleen syn al een 

coninckryck weert", segde sy, ,,Ick 

tarte den coninck se nae te maecken!.. 

Maer so waer als God, dese stiel begint 

my ter kele uyt te hangen . . Wie sonder verpoosen aen 

den arbeyt is en beleeft er geen playsier meer aen !'" 

Het camerjofferken monckelde, ende het mooye meysje seyde tot 

haer : 

„Geloofdy my niet ? . . Ick soudy wel eens in myne plaetse willen 

sien ! 

Nu loech de camerierster luyder, haer toefeselent i 

„Swygt stille, Mejonckvrouwe, hy is daer!" 

„Wie?"

»,Uw gemael l' 1 

..Welcke?" 

,,De echte !" 

,,Uest !" siste het mooye meysje * 

Ende haere maecht, willende sowel de jonste van haere meesteresse 

als oock de twaelef duysent daelders behoudent vertelde haer het 

aventuer. 

,,0, welck een clucht!" loech de advocaetfn, ,,hysoeckt speck in een 

hondecot . ., . ick sal hem met een wint-ey betaelen ! . . Ick sal hem 

syn eygen lever doen opvreten ! Ende so hy my maer met een vinger 

aenroert, wil ick alle myne prael verspelen ende even so leelyck 

worden als de spouwers van de Nostre-Dame ! . . Du sulst dy in myne 

plaetse tusscen de laeckens smockelen ende probeeren dyne twaelef 

duysent daelders wel te verdienen. Segt hem, dat hy syne oyevaersstelten 

vroegtydig van hier sleepe, opdat ick syne bedriegerye niet 

en bemercke, ende eene corte wyle vóór het daeget, sal ick my 

aen syne syde comen leggen." 

De arme echtvrient stont te bibberen ende syne tanden clapperden 

vervaerlyck ; des seyde de camerierster, tot hem te rugge keerent 

onder voorwentsel van een stuck lynwaet te soecken : 

,,Hout u maer goet warm in uw eygen vier ; want Mevrouwe bereyt 

haer van aevent voor op groot ceremonieel ende gy suit machtig 

bedient worden . . . Maer bedenckt wel: gy moet woeden sonder 

spreecken, want ick soude verloren syn !" 

Ten leste, als de braeve man welhaest tot op het marc van syn 

gebeente bevrosen was, wierden de lichten gedooft, de camerjoffer 

riep sachtkens in de alcove tot het boeltjen des coninckx, dat de Heer 

er was ; daerop croop sy te bedde ende het mooye meysje ginc heen, 

gelyck of sy de camerierster geweest hadde. 

De procureur verliet syne ysige scuylplaets ende foefelde hem 

behendig tusscen de laeckens, al vooruyt by hem selven seggent: 

,,Ah ! hoe costelyck is dit!" 

Ende metterdaet, de camerjoffer gaf hem voor meer als hondert 

duysent daelders ! Ende nu leerde het manneke seer uytvoerig het 

ondersceyt beseffen tusscen den overdaet eener conincklycke huyshoudinge 

ende de cleene uytgaeven van eene borgervrouwe. De camerierster, 

dewelcke loech om te sceuren, queet haer deuchdelyck van 

haere rolle, vergastent den scetencliever op alderaerdigste verliefde 

creetjens, cronckelingen, sprongetjens, crampscockjens, gelyck een 

carper op het drooge, oh-oh's uytstootent} dewelcke haer van andere 

woorden vry stelden. 

Ende so vele requesten diende sy iri, ende onse advocaet repliceerde 

— 109 —»

ende dupliceerde so wytloopig daerop, dat hy ten lesten in slaep 

sackte gelyck een ledigen buydel. Maer onse gloriefiecke minnaer, 

willende een tastbaer gedachtenis bewaeren aen desen so wel besteeden 

liefdenacht, trock by de laetste scermutseling, gebruyck 

maeckent van eenen cluchtigen sprong, syne daeme een busselken 

haer uyt — ick en wete niet vanwaer, want ick en was er niet by — 

ende clemde dit costelyck pant der barnende deuchden van het. 

mooye meysje vaste in syne hant. 

Tegen den uchtent dan, als de haen begost te craeyen, glipte het 

mooye meysje naest haeren echtgenoot ende gebaerde diepelyck 

te slaepen. Dan quam de camerierster lochtjens op het voorhooft 

van den gelucksaelige cloppen, hem in het oor feselent: 

,,'t Is tyt! . . Cleet u aen ende maeckt u van hier . . . de dag comt!"' 

De goede man, seer spy tig dese synen scat nu te moeten veriaeten, 

woude nog eenmael de bron synder verswonden hemelgeneuchten 

aenscouwen. 

,,0 ! o !" riep hy, de bewysstucken vergelyckent, ,,ick hebbe 

blonde ende dese hier syn swert!" 

,,Wat hebt gy gedaen !" creet de camerjoffer. „Mevrouwe sal 

bemercken, dat sy haer getal niet meer en heeft!" 

„Maer kyckt nu toch eens ! . , ." 

„Ach!" quam sy met verachtelycke stemme. „En weet gy, die 

immers alles weten most, niet een mael, dat alles wat van syne 

wortels gesceurt wort, afsterft ende van verwe versciet!" 

Daerop sy hem ter deure uytstiet, ende sy en haere meesteresse 

loechen, dat sy scier meenden te bersten. 

Dit alles wiert bekent; ende onse arme advocaet, Féron met naeme, 

stierf er aen uyt spyticheyt, siende dat hy de eenige was, dewelcke 

syne vrouwe niet en cost crygen ; terwyl sy, die hiernae de scoone 

Féronnière geheeten wiert, nae den coninck veriaeten te hebben, 

eenen jongen edelman trouwde, den graef van Buzancois . . . 

Ende op haere oude daegen vertelde sy nog geerne dese loose treecke, 

lachende, aengesien sy nemmer de reucke van haeren wettencluyver 

en hat connen uytstaen. 

Dit moge u leeren, dat wy ons niet meer als nootwendig verslingeren 

meugen aen vrouwen, dewelcke weygeren goetscicks onder ons juck 

deur te gaen .... 

— MO —


ERFGENAEM VAN DEN 

DUYVEL 

r was te dier daegen een goede oude canunnick 

der Nostre-Dame van Parys, dewelcke 

een voornaem eygen huys bewoonde dichte 

by Sinte-Pieter-met-de-ossen, op het 

Kerckpleyn. Dese canunnick was als simpel 

priesterke naer Parys gecomen, cael gelyck een slack sonder huysje. 

Maer aengesien hy een staetig man was, ruym van alles voorsien, 

ende so overdaedig van complexje, dat hy desgewenst het werck 

van versceydenen doen cost sonder hem al te seere te verpuynen, 

wydde hy hem met alle overgaeve aen de heylige taeck voornaeme 

daemes de biecht te hooren : aen de weemoedige gaf hy eene soete 

quytsceldinge van sonden ; aen de sieckelycke stont hy een lootjen 

van synen balsem af, ende allen bequamen sy van hem eene cleene 

snoeperye. Hy wiert so wyt ende syt bekent om syne swygbaerheyt, 

— ui —

synen goetgeefscen aert ende andere kerckelycke deuchden, dat hy 

biechtdochteren creeg van het hof. Ende om nu geene achterdocht 

ofte yversucht en te wecken by syne overheden, by de echtgenooten 

ende anderen ; cort gesegt ten eynde dese profytelycke ende aengenaeme 

practycken met heylicheyt toe te decken, vereerde de gemaelinne 

van den maerscalk Desquerdes hem een bot van Sint Victor, 

doordecrachtvan welck gesegt bot alle miraeckelen van den canunnick 

nog hooger volmaecktheyt wonnen. Ende de vraech-allen cregen 

ten antwoort: 

,,Hy heeft een bot, dat alles cureert . ." 

Hierop en waegde niemant meer iets tegen te werpen ; want het 

waere niet voegsaem de cracht van reliquieën in twyfel te trecken. 

Onder de bescerming van syne soutaene verwierf de goede priester 

de alderbeste faem : die van een man, geducht in het gebruyck der 

waepenen ; so leefde hy dan oock gelyck een coninck : munt slaende 

uyt synen wywaeterquast ende wywaeter transmuteerent in coste- 

lycken wyn. Bovendien quam hy voor in alle ei caetera's der testamenten, 

oftewel in de caudicillen. hetgene door sommigen abusievelyck 

CODICILLEN gescreven is, want het woort comt van cauda ; 

wat soveel gesegt is als de steert der legaeten. 

Ten slotte soude de goede swertrock aertsbusscop gemaeckt syn, 

so hy slechts een mael in jockerny gesegt hadde : 

„Ick mochte wel een myter draegen om het wat warmer aen myn 

hooft te hebben ..." 

Edoch van alle benificiën, dewelcke hem wierden geboden, aenvaerdde 

hy alleenlyck het simpele canonicaet, om hem de goede 

incomsten van syne biechtstoelpractyck te verwaeren. 

Maer op eenen dag bevont de strytbaere canunnick, dat syne lendenen

egosten te verslappen, want hy was in alle eere ende deucht achtende-sestig 

geworden, ende hat metterdaet synen biechtstoel duchtig 

versleten. Alsdan, hem alle syne goede wercken te binnen brengent, 

meende hy syne apostolische wercken wel een weynig te mogen inpercken, 

te meer daer hy hondert-duysent daelders ryck was, verdient 

in het sweet syns lichaems. Dies hoorde hy van dan aen nog 

slechts de biecht van seer hooggeboren vrouwen, edoch hetselve 

seer uytvoerig. Ende so placht men dan aen het hof te seggen, dat 

ondanks alle aenspanninge der beste jonge geestelycken noch niemant 

de siele van eene edelgeboren vrouwe so wel en cost reyn wasscen 

als de canunnick van Sinte-Pieter-met-de-ossen. 

Dan wiert ten leste de canunnick door de cracht der natuere een 

scoone negentigjaerige met een fraey besneeuwt hooft; met bevende 

handen, maer nog stoer gelyck een toren ; hy hat so veel gespouwt 

sonder te hoesten, dat hy nu hoesten most sonder te connen spouwen ; 

niet meer opstaent uyt synen stoel, hy, die hem uyt naestenliefde so 

yverig uyt synen setel te verheffen placht; maer stout drinckent, 

wreet etent, swygent gelyck het graf en vertoonent alle de uyterlycke 

kenteeckenen van eenen levenden canunnick der Nostre-Dame. 

Gesien de roerloosheyt van gesegden canunnick ; gesien de quaelycke 

praetjens omtrent syn bedenckelyck leven, dewelcke geduerende 

eenigen tyt al de ronde deden onder het creupelstraets volkje, dat 

altyt onwetent blyft ; gesien syn swygbaere afsondering, syn bloeyende 

gesontheyt, syn jeuchdigen ouderdom ende meerdere dingen, te veel 

om op te noemen, waren er lieden, dewelcke om wonder wat te 

lycken ende onsen heyligen godsdienst te scaeden, ront liepen, 

vertellent dat de echte canunnick allang overleden was, ende dat 

geduerende vyftig jaeren de duyvel in het lichaem van gesegden 

swertrock woonste gecosen hat. 

Metterdaet quam het syne vroegere biechtelingen te vooren, dat 

alleene de duyvel met syne witgloeyende hette de destillaties der 

goutmaekersconst hadde vermogen te bewercken, dewelcke sy haer 

herinnerden, al naer haere wensen, te hebben verworven van desen 

biechtvaeder, die immer den duyvel in het lyf hadde. Maer overmits 

dit duyvelcke aensienlyck door haer geroostert ende volslaegen in 

puyn gestooten was, ende voor geene coninginne van twintig jaeren 

het hooft noch en hadde opgerecht, vraegden de weldenckende 

lieden ende sy, dewelcke niet van gesont verstant ontbloot en waerenj 

hoe de vileynige quaetongen, die overal iet op te smaelen hebben 

ende luysen souden soecken op een cael hooft, durfden beweeren, 

dat de duyvel hem bleef vertoonen in de gedaente van eenen canunnick, 

naer de Nostre-Dame ginc op de ueren daerin canunnicken 

— nj —

sulckx plegen ende hem er aen waegde den geur van wieroock op 

te snuyven ende wywaeter te beroeren ; ende duysent andere doorslaende 

argumenten meer. 

Op dese kettersce redeneeringen antwoordden de eenen, dat de 

duyvel hem voorseecker woude bekeeren ; anderen dat hy aldus 

in de gedaente van eenen canunnick ront liep om den aep te sceeren 

met de drie neven ende erfgenooten van bovengesegden cloecken 

biechtvaeder ende hen te laeten wachten tot den dag van hun eygen 

versceyden op de vette naelaetenscap van desen oom, naer wien sy 

hun alle daegen heenspoedden om te kycken ofte het manneke syne 

oogen nog open hadde ; ende vonden hem metterdaet emmer met 

eenen helderen bliek, levendig ende uytdaegent gelyck het ooge 

van eenen basiliscus. Waerover sy hun seere verheuchden, want sy 

beminden hunnen oom teederlyck — met den mont. 

Ten aensien van dit onderwerp vertelde eene oude queene, dat de 

canunnick voorseecker de satan was ; omdat twee deser neven, de 

procureur ende de capiteyn, op eenen nacht hunnen oom t'huys leydent 

nae een aventmael by den boetpriester, sonder toorts ofte 

lanteern, hem door onoplettentheyt deden struyckelen over eenen 

grooten staepel steenen, byeene geworpen om het beelt van Sinte 

Christoffel op te rechten. Ten eersten was er dan vier gesprongen 

uyt den ouden man, als hy viel ; vervolgens hadden sy op de creten 

der duerbaere neven ende by het licht der flambouwen, dewelcke 

— "4 —

sy by haer waeren comen haelen, hem overeynt gevonden, rechte 

gelyck een keers ende vroolyck als een smerlyn ; seggent dat de 

costelycke wyn van den boetpriester hem de cracht gegeven hat 

desen scock te doorstaen ende dat syne botten alevel vry hard waeren 

ende swaerdere beproevingen waeren te boven gecomen. 

De braeve neven, hem al doot waenent, stonden seer verbaest, ende 

saegen wel, dat de tyt hunnen oom niet licht breecken en soude, 

gesien dat selfs de steenen daerin gefaelt hadden. Sy noemden hem 

dan oock niet ten onrechte hunnen goeden oom, want hy was van 

goede stoffe ! 

Seeckere praetvaers seyden, dat de canunnick so vele van dese 

steenen op synen weg gevonden hat, dat hy t'huys bleef om niet en 

steencranck te worden ; ende dat de vreese voor erger de oorsaecke 

was van syn cluysenaersleven. 

Wat er waer syn meuge van alle dese praetjens ende geruchten, de 

oude canunnick, duyvel ofte niet, bleef in syne woning, wilde niet 

sterven ende had dry erfgenaemen, met dewelcke hy leefde gelyck 

met syne jichtaenvallen, sceuten door de lendenen ende andere 

aengehooricheden des menscelycken levens. 

Eene van gesegde dry erfgenooten was de quaetste soldenier, oyt 

aen eenen vrouwenscoot ontsnapt, ende hy moet de stoffe synder 

moeder wel deerlycken hebben gesceurt, toen hy syn scael verbrack, 

gesien dat hy geboren wiert met tanden ende met haeren. So at 

hy dan oock in de twee tyden van het werckwoort, den jegenwoordigen 

ende den toecomenden tyt, er deernen op naer houdent 

wier pionder hy betaelde ; hy trock op synen oom voor wat betrof 

het uythoudingsvermogen, de cracht ende het treffelyck gebruyck 

van wat vaeck dienst moet doen. In groote veltslaegen legde hy hem 

er op toe houwen uyt te deelen sonder er self op te loopen, wat de 

eenige maniere is ende emmer blyven sal om orelogen tot een goet 

eynde te brengen ; maer hy en spaerde hem selven nemmer; ende 

daer hy metterdaet buyten syne onversaechtheyt geene andere 

— uc —

deucht en har, wiert hy capiteyn van 

eene compagnie swaere lanscnechten 

ende stont hoog in de jonst by den Hertog 

van Bourgondiën, dewelcke hem er weynig 

om commerde wat syne huerlingen 

elders uyt staecken. 

Dese neef van den duyvel heette capiteyn 

Cochegrue ; maer syne sculteyscers, de 

domcoppen, tsy borgers ofte anderen, 

wier beursen hy luysde, noemden hem 

den Keelafsnyder, aengesien hy even boosaerdig 

als listig ende starck was; doch syn 

rugge wiert bedorven deur de natuerlycke 

misvorming van eenen bult, maer het was 

beter niet te doen, alsof gy daerop woudet 

climmen om een beter uytsicht te 

vercrygen, want hy soude u sonder omslag 

in stucken gecapt hebben. De tweede 

had de rechten bestudeert, was door de 

voorspraeck van synen oom een gesocht procureur geworden ende 

pleytte ten paleyse, daer hy de saecken behartigde van de daemes, 

dewelcke syn oom de biecht hat afgenomen Dese wiert de Beursensnyder 

geheeten om hem te ondersceyden van synen broeder, den 

capiteyn. 

De Beursensnyder was maer een screpeljeusig manneke, sceen seer 

cout waeter te loosen, hat eene vaele gelaetsverwe ende een gesicht 

gelyck een fret. Desniettemin was hy wel omtrent een oortje meer 

waert als de capiteyn ende hat synen oom steets een pintje genegenheyt 

toegedraegen ; maer swins een paer jaeren was syn herte taemelyck 

afgecoelt ende syne danckbaerheyt was druppel voor druppel 

weg geloopen ; sodat hy van tyt tot tyt, wanneer het weder vochtig 

was, bedocht, dat hy wel gaerne syne voeten in de warme pantoffels 

van synen oom gestoocken soude hebben ende hem by voorbaet 

verheuchde in dese so vette erfenis. 

Hy ende syn broeder, de soldenier, vonden hun deel maer maegertjes, 

aengesien het in rechte, in feyte, in billyckheyt, in natuere ende in 

werckelyckheyt nootsaeckelyck was een darde part van het geheel 

aen eenen armen neef te doen toe vallen, de soon van eene andere 

suster des canunnicks, welcke erfgenaem, weynig bemint deur den 

goeden man, te lande bleef, waer hy, in de contryen van Nanterre, 

herder was. 

Dese sceeper, een gewoone boerenvlegel, quam naer de stad op 

— i 16 —

aendrang van syne neven, dewelcke hem onderbrochten in het huys 

van hunnen oom, verhopent dat hy, deels deur syne eselachticheden 

ende traeg begrip, deels deur syn gebreck aen geestvermogens, deels 

deur syne dorperlycke manieren dusdaenig van den canunnick 

verfoeyt ginc worden, dat deze hem uyt syn testament soude wegbesemen. 

Des woonde gesegde Chiquon, gelyck de herder heette, al omtrent 

een maent alleen by synen oom ; ende oordeelent dat het profytelycker 

ende vermaeckelycker was éénen priester te hoeden als een 

gantse cudde scaepen, mieck hy hem tot den trouwen hont van den 

canunnick, synen dienaer, den staf van synen ouderdom, tot hem 

seggent: „God bewaere u! "so hy een veest aftrock, „Godbehoedeu!" 

wanneer hy niesde, ende „God bescerme u!", als hy een boer loosde; 

hy ginc voor hem kycken oft het regende, waer de cat was, bleefswygen, 

luysteren ofte praeten, liet hem door den grysaert in het gesicht 

cuchelen sonder afkeer te toonen, ende bewonderde hem als den 

scoonsten canunnick, dewelcke op aerde ront liep ; dit alles van 

herten ende ruyterlyck weg, sonder er weet van te hebben, dat hy hem 

leekte gelyck eene teef, die haere jongen suyvert ; ende de oom, aen 

denwelcken niemant en behoefde te leeren aen welcke syde van het 

broot de cruym sat, joeg desen armen Chiquon onophoudelyck 

voort, liet hem tollen gelyck een dobbelsteen ; immer roepent om 

Chiquon ende seggent tot syne andere neven, dat dese Chiquon syn 

doot verhaesten soude, so stompsinnig was hy.. 

Dit hoorende spande Chiquon hem nog meer aen om synen oom 

te behaegen ende scerpte syn vernuft om hem rapper te dienen ; maer 

hy hat een achterdeel als waere het t'saemen gestelt uyt twee ontsachlycke 

pompoenen, was breet in de scouders ende grof van spieren, 

styf gelyck een hout; ende hat derhalven meer van Sinjeur Silenus 

als van eenen snelvoetigen Zephirus. Metterdaet, de arme herder, 

een simpel man, conde hem niet overbacken, ende so bleef hy grof 

ende dick, de erfenis afwachtent om te vermaegeren. 

Op eenen aevent keuvelde de Heer Canunnick over den duyvel ende 

over de worgende angsten, de folteringen, de quellingen, etc, 

dewelcke God in het vet hout voor de verdoemden ; ende onse 

goede Chiquon luysterde, settent by dese voorspiegelingen oogen 

op als ovendeuren, sonder er een woort van te willen gelooven. 

„Hoe nu?" segde de canunnick, „en sydy dan geen kersten?" 

„Voorseecker wel!" antwoordde Chiquon. 

,,Welnu, indien er een paradys is voor de goeden, moet er dan geen 

hel en wesen voor de boosen ?" 

,,Jaewel, Heer Canunnick ; maer de duyvel en heeft daer niets mee 

_ n8 —

van doen ! . . So gy hier in huys een deuchniet haddet, die alles op 

synen cop sette, sout gy hem niet buyten stampen ?" * 

„Seecker, Chiquon !" 

„Siet gy nu, Heeroom ! God soude toch wel een kiecken sonder cop 

syn, so Hy in Syne waerelt, dewelcke Hy so curieus gebouwt heeft, 

een miserabelen sloeber van een duyvel liet ront briesen, alleen maer 

om alles voor Hem te verpesten ! . . Waerachtig, ick en erkenne 

geenen duyvel so er een goede God bestaet . . . Vertrouwt daer 

maer gerust op ! . . Ick mochte dien duyvel geerne eens sien ! . . 

Haha ! ick en ben niet bevreest voor syne clauen !" 

„Ach, so ick dyn vertrouwen hadde, ick en soude my geene sorgen 

maecken om myne jonge jaeren, als ick wel tien mael op eenen dag 

de biecht hoorde ..." 

„Hoor nóch maer de biecht, Heer Canunnick! . . Ick verseeckere u, 

dat dit u daer boven costelycke verdiensten verwerft! . 

„Tatata ! . . Is dat werckelyck so?" 

,,Jae, Heer Canunnick !" 

„Du en vreest gants niet, Chiquon, om den duyvel te loochenen ?" 

„Hy en is by my niet een luys geacht, siedaer!" 

„Dese leer sal dy nog eens swaericheden brengen." 

„Gewis niet! God sal my wel bescermen tegens den duyvel, want ick 

geloove, dat Hy veel uytgecoockter is ende by lange so suf niet als 

de geleerden !" 

Daerop quamen de twee andere neven binnen ende verstonden aen 

de stem van hunnen oom, dat hy geen al te grooten afkeer en hebben 

cost van Chiquon ; sy vermoedden, dat syne dachten over deselven 

maer aepentreecken waeren om de genegenheyt te verduycken, 

dewelckehy hem toedroeg. Seer verbaest keecken sy malcanderen aen. 

Ende als sy daerop hunnen oom saegen monckelen, vroegen sy hem : 

„So gy uw testament most maecken, aen wien sout gy uw huys 

nae laeten ?" 

„Aen Chiquon !" 

„Ende de incomsten van de rue Saint-Denis?" 


„Ende uwe besitting in Ville-Parisis ?" 


„Dus", hernam de capiteyn met syne grove stemme, „dus alles sal 

aen Chiquon comen?" 

„Neen", antwoordde grimlachent de canunnick, „want al soude ick 

een testament maecken in noch so goeden vorm, myne erfenis sal toch 

aen den fynsten van u drieën comen. Ick bevinde my so dichte by de 

toecomst, dat ick uwe lotsbestemmingen helder voor my sie." 

— 119 —

Ende de loose canunnick wierp Chiquon eenen ondeugenden lonck 

toe, gelyck eene puteyne aen een vryertje, dat sy in haere clapcooy 

wil locken. De toovervlam van dit ooge lichtte den herder by, dewelcke 

van dit moment aen begrip, ooren ende alles open hat, ende 

het verstant opgeclaert gelyck dat van eene maecht op den uchtent 

nae de bruyloft. 

De procureur ende de capiteyn, dese gesegden opvattent als prophetieeën 

van het evangelie, naemen scielyck oorlof ende verlieten 

het huys, diepelyck peynsent over de raetselachtige woorden van 

den canunnick. 

„Wat peynsdy van Chiquon?" seyde de Beursensnyder tot den 

capiteyn. 

„Ick peynse . . . ick peynse !" quam al grommelent de soldenier, 

„dat ick peynse my in hinderlaech te leggen in de rue de Ierusalem 

om hem het hooft voor de voeten te doen rollen . . . Hy mag het 

daer opraepen so hy er op goesting in heeft." 

„Hoho !" seyde de procureur. ,,Du hebst eenen al te vermaerde 

hant, ende men soude seggen : „Dat heeft Cochegrue gedaen !" . . 

Ick overlegge, hem ten eten te vraegen, ende nae taefel souden wy 

dan connen spelen van ons in eenen sack te cnoopen om, gelyck by 

den coninck, te sien wie also aengedaen, het rapst can loopen. 

Daerna, wanneer wy hem in den sack genaeyt hebben, smyten wy hem 

in de Seine, hem vermaenent te swemmen." 

„Dit moet rypelyck overdocht worden", hernam de Keelafsnyder. 

,,0, het is rypelyck genoeg overdocht," vont de advocaet. „So onse 

lieve neef naer den duyvel is, mogen wy de erfenis t'saemen deelen". 

„Ick ben bereyt", seyde de houwdegen. „Maer het sal noodig syn 

dat wy t'saemen houden gelyck twee beenen van één selfde lichaem ; 

want so du fyn best gelyck syde, ick ben sterck gelyck yser, ende eene 

goede dagge is al so veel weert als een draetje . . . geloof dat maer, 

waerde broeder !" 

„Goet !" antwoordde dese, „dat is dus afgesproocken , . . Maer 

wat sal het nu syn : het draetje ofte het yser?" 

„Gantsbloet ! moeten wy by geval een coninck uyt den weg ruymen ? 

. . Een simpele lompert van een herder en is so vele woorden niet 

weert! . . Com aen ! twintig duysent francs op de erfenis voor 

dengene van ons, dewelcke hem den craeyenmarsc doet blaesen . . . 

Ick sal van ganscer herten tot hem seggen : „Raep dyn hooft op !" 

„En ick: „Swemt, myn vrient!" riep de advocaat uyt, lachent 

gelyck een sceur in een wambuys. 

Daerop gingen sy aeventmaelen, de capiteyn by syne sloerie, endede 

advocaet by de goutsmitSYrouwe, wier soetelief hy was. 

— 120 — -

Wie stont geslegen van verbaestheyt te kycken ? . . Chiquon ! . . 

De goede herder hoorde syn dootvonnis uytspreecken, hoewel syne 

beyde neven over het kerckpleyn wandelden en niet luyder tegen 

malcaer en feselden als menscen in de kerck doen, biddent tot God. 

Des peynsde Chiquon er moeysaem over ofte de woorden tot hem 

opgestegen quamen dan wel ofte syne ooren uyt spanceeren waeren 

gegaen. 

„Hebt gy dat gehoort, Heer Canunnick?" 

„Gewis", seyde dese. „Ick hoore het hout, dat leyt te sweeten in 

het vier." 

„Hoho !" antwoordde Chiquon. „So ick al niet aen den duyvel 

en geloove, ick vertrouwe op Sinte Michiel, myn scutspatroon, ende 

ick sneUe daerheen hy my roept ..." 

„Gae, myn kint", segde de canunnick, „ende hoet dy ervoor nat 

te worden ofte dyn hooft te doen afcappen ; want ick vermeene 

waeter te hooren reutelen, ende straetribauden syn niet steets de 

gevaerlyckste bandieten ..." 

Op dese woorden verbaesde Chiquon hem seere ; ende den canunnick 

aen siende vont hy, dat dese er seer vrool)ck uyt sag, syne oogen fel 

flickerent ende syne voeten seer lange en erom genaegelt ; maer daer 

hy orde most stellen op het overlyden, dat hem bedreygde, bedocht 

hy, dat hy emmer nog het genoegen cost hebben syn oom te bewonderen 

ende syne naegels te snyden, ende ginc scielyck de stat in, 

ylend gelyck eene verliefde vrouw achter haer vermaeck. 

Syne twee neven, sonder een splinterke vermoeden van de heldersiende 

eygenscappen, daer herders menichvoude mede geplaegt gaen, 

hadden dickmael in syne aenwesentheyt gesproocken over hunne 

heymelycke treecken, hem tellent voor niets als leege locht. 

So hat op eenen aevent de Beursensnyder, om den canunnick te verstrooyen, 

hem vertelt hoe haer in de liefde bedroeg de vrouwe van 

eenen goutsmit, wiens hooft hy op cierde met geciseleerde horenen, 

constig gebruniert, edel gebeelthouwt ende fraey met crollen opgewerekt 

gelyck de soutvaten van eene princelycke taefel. 

Hem te hooren was dese goede daeme een waere bronne van duchtige 

gesegden, cloeck in de ontmoetinge, in staet eene omhelsinge te 

voltooyen in den tyt, dewelcke haer man noodig had om de trap op 

te comen, sonder haer oyt ergens over te ontsetten, de broek 

montcost verslindent als slickte sy eene aertbesie in ; aen niets 

denckent als aen woelen, emmer snappent ende sportelent, vroolyck 

gelyck eene eerbaere vrouwe, dewelcke aen niets gebreck en lyt, 

haeren echtgenoot in goeden luym houdent, door hem verwent 

gelyck syne kele, ende geslepen gelyck een wesel; so daenig, dat sy 

— 121 —•

nu al vyf jaeren lanc haere huyshoudinge ende haeren liefdehandel 

dus behendig voerde, dat sy de faem genoot eene ongenaeckbaere 

borgeres te syn, het vertrouwen van haeren man besat, mitsgaeders 

de sleutelen der woning, de beurse ende alles. 

,,Ende wanneer bespeelt gylieden dan de soete fluyte ?" vroeg de 

canunnick. 

„Alle aevenden ! . . Ende dickmael blyf ick by haer slaepen." 

„Maer hoe dan ?" ondersocht de canunnick verwondert. 

„Siethier hoe: in eene belendende caemer staet een groote kist voor 

cleederen, daerin ick my versteecke. Wanneer haer braeve gemael 

weerom comt van synen halsvrient, den laeckenwever, daer hy 

iederen dag ten aevent eet, aldewyl hy menichmael de laeckenweversvrouwe 

eene goede jonste doet, went myne minnaeresse 

voor een weynigje cranck te syn, Iaet hem alleen te bedde gaen ende 

doet my haere cranckheyt balsemen in de caemer van de kist. 

Den volgenden uchtent, als de goutsmit in syne werckplaets is,slibber 

ick ter deure uyt, ende daer het huys een ingang heeft op de brugge 

ende eene andere in de straet, ben ick immer binnen gecomen langs 

de deur, daer de echtgenoot niet en was, onder voorgeven hem te 

moeten spreecken over syne processen, dewelcke ick alle in vreugde 

ende gesontheyt voort doe, sorgende dat sy nemmer ten eynde en 

comen. Hy is een rentegevent horenbeest, want de cleene voorscotten 

ende loyale costen van de processen comen hem even so 

diere als paerden op stal. Hy siet my vele geerne, gelyck ieder 

bedrogen echtgenoot den man beminnen most, dewelcke hem 

behulpsaem is by het omspitten, besproeyen, versorgen ende bewercken 

van Venus' natuerlycken hof; hy en verset geen voet 

sonder my." 

Dese practycken nu quamen den herder te binnen scieten, dewelcke 

voorgelicht wiert van eene helderheyt, ontsprongen aen syn gevaerlycken 

toestant, ende geraeden door de scranderheyt der sucht tot 

selfbehout, daervan ieder dier eene voldoende hoeveelheyt in hem 

draegt om tot het eynde synder hem toegemeten daegen uyttecomen. 

Des liep Chiquon haestelyck naer de rue de la Calandre, daer de 

goutsmit doende most syn te aeventmaelen met syne vriendinne; ende 

nae geclopt te hebben aen den inganc, geantwoort op de ondervraeginge 

door het getraliede deurraempje, voorgevende een bootscapper 

van staetsgeheymen te syn, wiert toegelaeten binnen het huys. 

Dan, recht ende slecht op syn doel afgaende, deet hy den welgeluymden 

goutsmit van taefel op staen, ende nam hem mede naer 

een hoeck van de caemer; daer seyde hy tot hem : 

„So een uwer gebueren u een gewey op het voorhooft plantte, ende 

— 122 —

hy u aen handen ende voeten gebonden wiert overgelevert, en soudt 

gy hem niet in het waeter smyten ?" 

,,Van ganscer herten !" antwoordde de goutsmit, „maer so gy u met 

my soeckt'te vermaecken, sal ick u profytelyck afrossen !" 

„Tata!" hernam Chiquon. „Ick ben uw vrient; ende ick com u 

verwittigen, dat even so vele maelen als gy de laeckenweversvrouwe 

in den hemel hebt doen scouwen, uwe vrouwe even so vele maelen 

hetselfde gesciet is van wege den advocaet, den Beursensnyder, ende 

so gy naer uwe smitse terug wilt gaen, suit gy daer een heet vierke 

brandent vinden ! .... By uwe comst sal degene, dewelcke doende 

is hetgene dat gy wel weet, vrientscappelyck af te borstelen, om het 

in properen staet te behouden, hem versteecken in de groote cleerenkist. 

Dan doet gy, alsof ick dese kist van u gecocht hadde, ende segt, 

dat ick op de brugge stae met een carreken tot uwen dienst." 

Gesegde goutsmit packte mantel ende mutse, liet syne vriendin 

geworden sonder bi noch ba te seggen ende snelde naer syn nest, 

gelyck een rat, dewelcke vergif quam te slicken. 

Hy comt aen ende clopt; er wort opengedaen ende hy treet binnen ; 

climt geswint de trap op, vint de taefel gedeckt voor twee personen, 

hoort de kist dicht clappen, siet syne vrouw uyt de caemer der liefde 

comen ende segt dan tot haer : 

„Hebt ge voor twee gedeckt, liefken?" 

„Maer, herteken, wy syn toch met tweeën ?" 

„Neen", segde hy, „wy syn met drieën !" 

„Comt uw compaen mede ?" vroeg sy, het trapgat in kyckent met de 

blancke onscult op het gelaet. 

„Neen . . . ick spreecke van den compaen in de kist." 

„Welcke kist?" quam sy. „Syt gy wel goet by sinnen ? . . Waer 

siet gy hier eene kist ? . . Sluyt men compaenen in kisten ? . . Ben 

ick eene vrouw om er kisten vol compaenen op nae te houden ? . . 

Swins wanneer logeeren compaenen in kisten ? . . Keert gy dul 

huyswaerts, dat gy uwe compaenen ende uwe kisten dooreene haelt ? 

. . lek en wete u geen andere compaen als Kees, de laeckenwever, 

ende geene andere kist als die, daer onse cleederen in syn !" 

,,Oh !" segde de goutsmit, „lieve vrouwe, een slechtaerdige jonckman 

is my comen vertellen, dat gy u liet bestygen door onsen advocaet 

ende dat hy in uwe kiste stack ..." 

„Ick?" creet sy. „Ick en can die scetenclievers niet luchten oft 

sien ! . . sy doen alles averechts verkeert!" 

„Com, com, liefkén !" hernam de goutsmit. „Ick kenne u immers 

voor eene goede vrouw ende wil geen gescil met u hebben over 

eene gemeene kist. De raetgever is een kistenmaecker ende ick gae 

— 123 —

hem dese verdoemelycke kist vercoopen, dewelcke ick hier nemmer 

meer sien en wil ; ende voor dese sal hy my twee scoone cleene in 

ruyl geven, daerin selfs geen plaets genoeg en is voor een kint ; so 

sal de quaetspreeckery ende laster van de benyders uwer deucht uytdooven 

door gebreck aen voetsel ..." 

,,Daer doet gy my veel geneuchte mee", seyde sy. ,,Ick en hechte 

volstreckt niet aen myne kist, ende by fortuyn en is er niets in. 

Ons linnengoet is naer de wascvrouw. Morgen vroeg can dese ongeluckskist 

gemackelyck weg gehaelt worden. Wilt gy nu voor den 

aevent eten ?" 

,,Neen ick", sprack hy. ,,lck sal veel smaeckelyker eten sonder 

dese kist." 

,,Ick sie wel", segde sy, ,,dat de kist lichter uyt het huys als uyt 

uw hooft te crygen is !" 

„Hola ! . . Hééé ! . ." riep de goutsmit tot syne gesellen ende leerlingen. 

,,Comt my eens rap naer beneden !" 

In een oogwenck waeren dese lieden ter been ; ende hy, de meester, 

hun cortaf bevolen hebbent gesegde kist naer buy ten te brengen, 

wiert het liefdemeubel haestelyck naer de saele gesleurt, maer onder 

wege bevont de advocaat hem met de voeten omhoog, waeraen hy 

niet gewent en was, sodat hy een weynig stommelde. 

„Vooruyt maer", seyde de vrouw, „dat en is niets : de styl beweegt." 

,,Neen, liefken, het is de spie . . ." 

Ende sonder verdere opmerckingen hobbelde de kist glatjens de 

trap af. 

„Houdaer . . . voerman J" riep de goutsmit. 

Daer quam Chiquon, syne muylesels fluytent, ende de leerlingen 

bonckten de rechtsgeleerde kist op het carretje. 

„Ho! ho !" mopperde de advocaet. 

„Meester, de kist spreeckt!" riep een leerling. 

„In welcke taele ?" vroeg de goutsmit ende gaf hem een machtigen 

stamp onder twee lieffelyckheden, dewelcke geluckig niet van glas 

en waeren. De leerling quam te lande op een trede van de trap ende 

gaf scielyck syne studie in de kistentael op. 

De herder, vergeselt van den vergenoegden goutsmit, brocht het 

gantse geval naer den waetercant sonder aendacht voor de hooge 

welspreeckentheyt van het hout; ende hem beswaert hebbende met 

steenen, worp de goutsmit hem in de Seine. 

„Swemt, myn vrient !" riep de herder met eene stemme, dewelcke 

genoechsaem spottent clonck, juyst op het oogenblick, dat de kist 

nat wiert, een aardig eendenduyckje vertoonent. 

Alsdan vervolgde Chiquon syn weg langs de caey tot aen de rue du 

— 124 —

Port Sainct-Landry, dichte by het clooster van Nostre-Dame. 

Daer socht hy naer een woning, herkende de deur ende sloeg er 

rauwelings op los. 

„Maeckt open !" riep hy. ,,In naem des coninckx, maeckt open!" 

Sulckx hoorent spoedde een oude man, dewelcke niemant anders en 

was als de befaemde geltscieter Versoris, hem naer de deur. 

,,Wat beteeckent dit?" vraegde hy. 

,,Ick ben door den scout gesonden om u ervan te verwittigen, dat 

gy heden nacht goet de wacht moet houden", antwoordde Chiquon. 

,,Hy sal naer syn plicht syne rackers op de been brengen, want de 

bultenaer, dewelcke u bestolen heeft, is te rugge ; ende hout u 

scarp onder de waepens, want hy heeft het magscien in syn hooft u 

van de rest te comen verlossen." 

Hetwelck gesegt hebbent, maeckte hy hem uyt de voeten ende snelde 

naer de rue des Marmouzets, naer het huys, daer Capiteyn Cochegrue 

banketteerde met het Paescblommeke, het scoonste der Venusdierkens 

ende die het bequaemst was in alderhande amoureuse 

constgrepen, selfs naer het seggen van alle de meyskens van playsier. 

Haere bliek was vierig ende doordringent gelyck een doleksteeck ; 

haere gantse houding dermaeten prickelent voor het ooge, dat sy 

het paradys soude bronstig gemaeckt hebben ; ende stout gelyck eene 

vrouwe, dewelcke geene andere deucht meer en heeft als haere 

onbescaemtheyt. 

De arme Chiquon voelde hem seere in verlegenheyt, als hy in de 

wyck van Marmouzets aenquam : hy hat groote vreese het verblyf 

van het Paescblommeke niet en te sullen vinden ofte de tortelduyfkens 

al slaepende aen te treffen ; maer een goede engel hat de 

dingen byster gunstig voor hem gerangscickt, siethier hoe. 

In de rue des Marmouzets aencoment sag hy overal licht aen de 

vensteren, hoofden met nachtmutsen er buyten steeckent, ende 

sloeries, slonsen, eersaeme huysvrouwen, echtelieden, jonge meydjens, 

allen juyst opgestaen ende uytkyekent, algelyck oft men by 

toortslicht eenen dief hangen ginc. 

„Wat is hier te doen ?" vraegde de herder aen eenen borger, dewelcke 

in groote haest op synen dorpel versceen met eene pieck in de vuyst. 

„ O , 't en is niets", antwoordde de man. ,,Wy dochten dat d e 

Armignacs de stat quaemen overloopen ; maer 't is alleen de Keelafsnyder, 

die het Paescblommeke een afroefeling geeft!" 

Metterdaet galmden er aldoor creten : 

„Moort ! . . Te hulpe . . Hola ! . . Comt toch !" 

Dan hoorde men in het huys de slaegen regenen ende de Keelafsnyder, 

wiens grove stemme grommelde : 

— 125 —

,,Ick slae dy doot, vuyge puteyne ! . . Singdy, siet? . . Haha ! , . 

wildy daelders hebben? . . Hier syn se, vunse pluckveugel J" 

Ende het Paescblommeke, dat versuchtte : 

,,Oh ! . oh ! . . ick sterve ! . . Ter hulpe ! . . Oh . . . oh . . ." 

Dan daeverde een groote slag met gerammel van yser, ende het lochte 

lichaem van het mooye meysje viel met een doffen dreun terneder; 

er volgde een diepe stilte ; waernae de lichten gedooft wierden . . . 

Dienaeren, caemerjoffers, gebueren ende anderen gingen weer naer 

binnen ; ende onse herder, dewelcke juyst op tyt gecomen was, 

clom met hen de trappen op. Maer siende de hooge saele met de 

gebroocken flesscen, de versceurde behangsels ende het taefellaecken 

met de spysen over den vloer gesleept, bleef eeniegelyck verstyft 

ende stilswygent staen. 

De herder, onversaecht gelyck een man, dewelcke maer één ding 

in het hooft heeft, opende de deur van het scoone vertreck, daer het 

Paescblommeke sliep; ende vont haer duchtig toegetaeckelt, de 

haeren los, de boesem ontbloot, liggende op het bebloede tapyt ; 

naest haer de Keelafsnyder, gants beduest ende en lange so luytruchtig 

niet meer, niet en wetent hoe hy de rest van syn lofliet 

singen soude. 

„Toe ! toe ! . . myn soet Paescblommeke, en stel dy niet als waerdy 

doot! . . Com hier, dat ick dy weder op lappe! . . Ha, geslepen 

truwante, doot ofte levent, du best so aenminnig in al dyn bloet, dat 

ick dy moete omhelsen ! . . ." 

Sulckx gesegt hebbende, packte de sluwe soldenier haer op ende 

smeet haer over het bedde ; maer sy viel er beweegeloos neer, slap 

gelyck het lichaem van een gehangene. 

Dit siende meende onse compaen, dat hy beter dede synen bult uyt 

— 127 —

het spel te rugge te trecken ; doch alvorens hem uyt de biesen te 

maecken, seyde de fynaert noch : 

,,Arm Paescblommeke ! . . Hoe heb ick so een goet deerntje ende 

daer ick so op verslingert was, so deerlyck connen cneusen ! . . 

Maer gewis, ick hebbe haer gedoot, dat is claer . . . want by haer 

leven soude sy haer djentig tetteke niet so slordig en hebben laeten 

slingeren ! Waerachtig, het slobbert erby gelyck een versopen catte !" 

Hierop opende het Paescblommeke één oog ende boog lochtkens het 

hooft om langs haer vleesc neer te kycken, hetwelck blanck was ende 

vaste gewelft ; dan keerde sy tot het leven weerom met eenen 

craeckenden muylpeer, dewelcke sy op het backes van den capiteyn 

plackte. 

„Om quaet gesproocken te hebben van de dooden!" segde sy 

grimlachent. 

,,Ende waerom doodde hy u dan, nichte ?" vraegde de herder. 

,,Waerom?. . Morgen comen die van den gerechte hier alles in 

beslag nemen, ende hy, die even so veel geit heeft als deuchden, 

nam het my quaelyck, dat ick eenen cnappen heer aenhaelde, dewelcke 

my most redden uyt de vingers van de justicie ..." 

„Paescblommeke! ick slae dy alle dyne botten stuck!" 

,,Tata !" seyde Chiquon, dewelcke nu eerst van den Keelafsnyder 

herkent wiert, ,,en is het anders niet? . . Welnu, myn vrient . . . 

ick brenge u achtbaere sommen gelts." 

„Ende waer van daen ?" vraegde de capiteyn verbluft. 

„Comt hier, dat ick het u in het oor segge ... So een dertig duysent 

daelders of daer omtrent te nachte uyt spanceeren gingen in den lommer 

van eenen perelaer, soudt gy u niet en bucken om se byeene te 

gaeren uyt vreese, dat sy mochten cou vatten ?" 

„Chiquon, ick cappe dy in stucken so du my den geck aensteeckst; 

maer ick sal dy cussen waer du oock wilst, so du my in de jegenwoordicheyt 

brengst van de dertig duysent daelders, al most ick 

er dry borgers voor om hals brengen op den hoeck van eene caede !'' 

„Gy en behoeft er selfs geene mutse voor te verderven. Siethier 

wat het geval is : de dienstmaecht van eenen geltscieter, dewelcke 

dichte by onsen oom in de cité woont, is in alle eerbaerheyt myne 

vriendinne. Ende nu weete ick gants seecker, dat dese duerbaere 

man van uchtent naer buy ten de stad gegaen is, nae onder eenen 

pereboom in synen hof een scoone clutse gouts te hebben begraeven, 

meenent dat alleen de engeltjens hem sien costen. Maer het meyske, 

dat by geval grouwelycke tantpyne hat ende aen haer vensterke 

een lochtjen snapte, heeft den ouden lompensack afgeloert sonder 

het te willen ende het my voor de aerdicheyt vertelt. So gy sweeren 

— 128 —

wilt, my een goet aendeel te geven, sal ick u myne scouderen leenen 

om boven op den muer te climmen, ende van daer cunt gy op den 

perelaer stappen, dewelcke cort achter den muer staet . . . Welnu . . 

beweert gy nog, dat ick een dickcop ben . . . een dom gedierte ? . ." 

,,Neen ! neen !. . . . du best een trouwe cosyn, een braeve kaerel, 

ende so du oyt eenen viant uyt den weg geruymt wilst hebben, suist 

du my bereyt vinden selfs een mynder 

vrienden voor dy te onthalsen ! 

. . Ick en ben nu dyn neve niet 

meer, doch dyn broeder! . ." 

„Hola, myn scatteke !" bulderde 

de Keelafsnyder tot het Paescblommeke. 

„Set de taefels weer 

over eynt ; veeg dyn bloet af, het 

behoort my toe, ick sal het dy 

betaelen ende dy er van het myne 

voor in ruyl geven, hondert mael 

meer als ick dy af getapt hebbe ! 

Scept op van het beste, stelt 

onse verscrickte veugeltjes gerust, 

scudt dyne rocken rechte ende lacht, ick wille het ! Kyckt hoe het 

met de ragousten staet ende laeten wy ons aeventgebet hernemen 

waer wy het gelaeten hebben ; morgen sal ick dy stouter maecken 

als de coninginne . ,, . Siet hier mynen neve; denwelcken ick onthaelen 

wil, al most ick het gantse huys er voor uyt de vensteren 

smyten ; want morgen sullen wy orde stellen op alle saecken „ .,, 

Comaen, rap wat ! . . hier met de hammekens ! . 

Dan, ende dit in minder tyt als een pastoor noodig heeft om syn 

Dominus vobiscum te spreecken, verviel de gantse duyventil van 

huylen tot lachen, gelyck sy van lachen tot huylen vervallen was ; 

ende alleen in sulcke hoerencoten bemint men malcanderen aldus 

met wreede slagen ende messteecken ende woeden so daenige 

vroolycke stormen tusscen vier mueren, maer dese dingen en worden 

niet verstaen van daemes met hooge halsboorden . . . 

Gesegde capiteyn Cochegrue was uytgelaeten gelyck hondert scolieren 

by het uytloopen der classen ; ende deet synen lieven neve 

duchtig drincken, dewelcke alles op boerentrant inswolg ende den 

droncken man speelde, duysent sotte praetjens uytslaende, als : dat 

hy morgen gants Parys ginc coopen, hondert duysent daelders aen 

den coninck wilde borgen, hem selven in het gout soude mogen 

wentelen, ende seyde eyndelyck so vele dulheden, dat de capiteyn 

hem, bange voor bedenckelycke uytlaetingen ende hem voor swack- 

— 129 —

sinnig verslytent, mede nar buyten track, wel voornemens hem by 

de verdeeling den buyck open te stooten om eens te sien oft hy by geval 

een pons in syn maege droeg, overmits hy ten minsten een quart 

vat goeden wyn van Suresne binnen gecapt hat. 

Onder wege redetwistten sy over duysent theologische fynheden, 

dewelcke steets verwarder begosten te lycken ende quamen ten 

lesten op stille voeten onder den muer van den hof, daerin de daelders 

van den geltscieter laegen. 

Gesegde Cochegrue, hem een platform maeckent van Chiquons 

breede scouderen, sprong op den perelaer, gelyck een man, wel 

bequaemt in het bestormen van steden ; maer Versoris, die op hem 

loerde, hieuw hem fel over den neck ende herhaelde dit so dringent, 

dat in dry slaegen het hooft van den Keelafsnyder naer beneden viel, 

doch niet voordat hy de heldere stem van den herder hem hat 

hooren toeroepen : 

,,Raep dyn hooft op, myn vrient!'" 

Daerop achtte de welberaeden Chiquon, in wien de deucht haere 

belooninge vont, het wyser te rugge te keeren naer de woning van 

den goeden canunnick, wiens erfenis door de goetheyt Gods methodisch 

vereenvoudigt was. 

Des quam hy met groote stappen in de straet van Sinte-Pietermet-de-ossen, 

ende sliep weldrae gelyck een pas geboren kint, niet 

meer wetende, wat het woort volle neef bediet. 

Den volgenden uchtent dan stont hy naer de gewente der herders 

met de sonne op, ende liep naer de caemer van synen oom om hem 

ervan te vergewissen ofte dese witte fluymen spoog, oft hy cuchelde 

ende oft hy goet geslaepen hat ; maer de oude dienstmaecht segde 

hem, dat de canunnick, hoorende de metten luyden van Sinte 

Maurits, den eersten patroon van Nostre-Dame, uyt reverencie naer 

de cathedrael gegaen was, waer gants het capittel soude ontbyten met 

den busscop van Parys. 

Waerop dat Chiquon antwoordde : 

„Is de Heer Canunnick van sinnen, hem dus te gaen afcoelen, rheumatieck 

op te loopen, coude voeten te crygen ; wil hy soms crepeeren 

? Ick sal een groot vier gereet maecken om hem by syne 

thuyscomst te verwarmen ..." 

Ende de goede herder liep ter saele, daer de canunnick hem geerne 

op hielt; tot syne groote verbaestheyt sag hy hem daer in eenen stoel 

zitten. 

,,Nu tsa ! wat vertelt die sottinne van een Buyrette my toch ! 

Ick wiste u oock wel veel te wys om op dit uer in uwen coorstoel 

te cruypen ! . ." 

— 131 —»

De canunnick en sprak geen woort. 

De herder, gelyck alle bescouwelycke menscen een man van verborgen 

verstant, was er niet oncundigvan,datoudeliedensomswysecueren 

hebben, hun onderhoudent met de sentencies der occulte dingen 

ende in hun binnenste andere gesprecken voerent als vvaeromme het 

gaet ; sodat, uyt grooten eerbiet ende reverencie voor de geheymsinnige 

contemplacies van den canunnick, ginc hy op eenigen afstant 

sitten ende wachte op het eynde van dese mymeryen, sonder een 

woort te spreecken de lengte der cromme naegels van den grysaert 

bescouwent, dewelcke dreygden syne scoenen te doorboren. Dan, 

nauwlettent de voeten van synen oom monsterent, verbaesde hy 

hem te sien, hoe het vleesc der beenen so carmosynverwig was, dat 

het de cousen rootcoleurdeendedoorde maesenheengantsvierigsceen. 

,,Soude hy dan doot syn ?" dacht Chiquon. 

Op dit oogenblick ginc de deur van de saele open ende daer sag hy 

nog een mael den canunnick, dewelcke met blauw bevrosen neus 

van den dienst t'huys quam. 

,,Hé ! wat, oom !" riep Chiquon, ,,syt gy nu gants sot geworden ? . . 

Laet nae daer by de deure te staen, aengesien gy reets in uwen stoel 

by het vier sit ; twee canunnicken gelyck gy en connen er op de 

waerelt niet bestaen ! . ." 

,,Ach, Chiquon, er is een tyt geweest, dat ick wel geerne op twee 

plaetsen tegelyck geweest hadde ; maer dat en is den mensce niet 

vergunt : hy soude te geluckig syn . . Hebdy stof in dyne oogen ? . .. 

Ick ben alleene hier !" 

Waerop Chiquon, het hooft wendent naer den stoel, denselven ledig 

bevont, daerop seer verbaest, gelyck gy wel dencken moogt, er naer 

toe liep ende op de sitting een hoopje asc ontwaerde, dat een geur 

van solfer uvtwaesemde. 

,,Aha !" seyde hy. ,,Ick sie, dat de duyvel hem te mywaert gelyck een 

eerbaér man bedraegen heeft ; ick sal Gode voor hem bidden !" 

Hnde daerop vertelde hy onnoosellyck aen den canunnick hoe de 

duyvel, ofte magscien de goede God, hem geholpen hat hem op 

loyale wyse te ontdoen van syne twee boose neven ; hetgene de goede 

canunnick seere bewonderde ende wel begreep, want hy hat syn 

verstant nog goet by malcander ende hat menichvout dingen opgemerckt, 

dewelcke ten voordeele van den duyvel spraecken. So segde 

dese oude priester dan oock, dat men altoos even so veel goets in 

het quaede als quaets in het goede aentreft, ende ten leste, dat men 

wel een weynig achteloos mocht omspringen met het toecomstige 

leven ; hetgeen eene swaere ketterye was, daermede menig concilie 

heeft afgereeckent. 

— '33 —

Siethier dan hoe de Chiquons ryck wierden, ende in desen tyt, door 

het fortuyn van hunnen voorsaet, costen helpen de brug van Saint- 

Michel te bouwen, daer de duyvel scoone onder den engel pryckt, 

ter gedachtenisse aen dit aventuer, hetgene bescreven staet in de 

waerachtige historiën.

DE SNAECKERYEN 

VAN CONINCK 

LODEVYCK DEN ELFDEN 

oninck Lodewyck de Elfde was een gesellige 

compaen, dewelcke gaerne jockerny bedreef, 

ende behalven dat hy de belangen behertigde 

van synen conincklycken staet ende 

dese der religie, wist hy oock treffelyck te 

banketteeren ende jaegde even so vlytig op gemutste venusvinckjes 

als op everswynen ende hoog adelyck wilt. Des mogen we seggen, 

dat de incktpissers, dewelcke van hem eenen arglistigen sluwaert 

gemaeckt hebben, seer wel toonen hem niet en gekent te hebben, 

aengesien hy een trouw vrient was, goetlachs gelyck weynigen, wel 

voorsien van troef ende cunnende den caetsbal lustig mede rincketten. 

Hy was het, die goetgeluymt synde, seyde, dat er vier dingen syn, 

dewelcke het leven smaeckelyck ende profytelyck maecken : harde 

cauwen, sachte slicken, coel drincken ende warm cacken. Sommigen 

hebben hem aengewreven, dat hy te naerstig achter de lichtecooyen 

aen sat. Dit is cleyngeestige quaede praet, want syne liefjens, waervan 

— »3£ —

eene gewettigt wiert, stamden alle uyt hooge geslachten ende quaemen 

tot grooten staet. Maer hy en hielt niet van ydele pronck ende overdaet, 

legde de hant op deegelycke saecken, ende door dit alles en 

vonden de volcksopvreters nemmer hun profyt by hem ende 

hebben hem also allen verguyst. Maer de echte versaemelaers van 

de waerheyt weten, dat gesegde coninck een braef kaereltjg was in 

het gewone leven, selfs seer minsaem ; ende alvorens syne vrienden 

het hooft af te snyden ofte hen te doen straffen, waerin hy niet 

traeg en was, mosten sy hem swaerelyck hebben beswendelt; syne 

wraeck was immer rechtvaerdig. 

Ick hebbe alleen by onsen vrient Verville een geval gelesen, waerby 

dese weerdige souvereyn hem vergist hadde ; maer één mael en is 

geen gewente ende de scult lag nog meer by Tnstan, synen compaen 

ende provoost-geweldige, als by hem, den coninck, selven. 

Siethier het feyt, gelyck gesegde Verville het aenhaelt, ende nog 

verdèncke ick hem er van, de caes een weynig te dicke gesneden te 

hebben. Ick rapporteer het, omdat sommigen het uytnemende 

werck van mynen streeckgenoot niet en kennen. Ick becorte het 

ende en geve niet anders als de substantie ervan, synde het in onderdeden 

veel swieriger uytgewerckt, gelyck de geletterden wel weten. 

,, „Lodewyck XI hat de abdy van Turpenay (waervan in „Imperia" 

„gesproocken is) aen eenen edelman gesconcken, dewelcke, de 

„incomsten ervan genietent, hem Heere van Turpenay noemde. 

„Het gesciedde, dat de coninck in Plessis-les-Tours verbleef ende 

„de echte abt, dewelcke monnick was, hem quam vervoegen tot 

„den coninck ende desen syne requesten aenboot, hem bewysende, 

„dat canonieck ende kerckelyck de abdy hem toebehoorde, dat de 

„usurpeerende edelman hem onrecht toevoegde tegens alle rede 

„in ende dat hy ten slotte een beroep op Syne Majesteyt deet opdat 

„hem recht soude wedervaerén. 

„Dese monnick, hinderlyck ende lastig als alle kittebroers, quam 

„dickwyl tegen het eynde van 's coninckx maeltyt, dewelcke beu 

„wiert van het wywaeter des cloosters ende tot synen provoost 

„Tristan seyde : 

,, „Compaen, er is hier een seeckere Turpenay, dewelcke my 

„verdriet; maeckt dat hy uyt de waerelt verdwyne." 

„Tristan, dewelcke geen weet en hadde van monnicken ende 

„pyen, ginc tot den edelman, door gants het hof Myn Heere van 

„Turpenay vermoemt ; ende hem gevonden hebbent, wist hy hem 

„apart te voeren ; als hy hem daer hadde, deet hem verstaen, hoe de 

„coninck begeerde, dat hy storf. Hy wilde al smeeckende weerstant 

bieden ende al weerstant biedende smeecken, maer en vont geener-. 

— '37 ~

,,ley middel om aenhoort te worden. Hy wiert op fyngevoelige 

,,wyse so daenig tussen hooft ende scouderen gecnelt, dat hy er van 

,,om quam ; ende dry ueren laeter meldde de provoost den coninck, 

,,dat hy gedestilleert was. 

„Nu geschiedde het, dat vyf daegen naedien, hetgene de tyt is, 

„daerop de sielen wederkeeren, de monnick de saele binnen 

„scuyfelde, daer de coninck vertoefde, dewelcke, hem siende, seer 

„verbaest sat te kycken. Tristan was daer oock. De coninck riep 

„hem ende feselde in syn oor : 

„ „Gy en hebt niet gedaen hetgene ick u gesegt hebbe !" 

,, „Ick vraege om verscooning, sire, maer ick hebbe het gedaen." 

„ „Doch ick bedoelde desen monnick!" 

,, „Ick meende, dat de edelman bedoelt was." 

,, „Wat? . . Dus dat hebt gy gedaen?" 

,, „Jae ick, sire ..." 

„ „Aha . . . Nu, al goet !" 

„ Ende hem tot den monnick wendent: 

„ „Monnick, comt hier!" 

,, De monnick quam naederby. 

,, De coninck sprack tot hem : 

,, „Cnielt neder !" 

De arme monnick wiert seer benauwt. 

- 138-

,, Maer de coninck seyde : 

,, „Danckt nu God, dewelcke niet en gedoogt heeftj dat gy gedoot 

,,wiert, gelyck ick bevolen hadde. Degene, die uw goet genomen 

,,hat, liet het leven, God heeft u gerechticheyt gedaen ! Gaet henen, 

,,bit God voor my ende en comt uw clooster niet weder uyt !" " 

Dit bewyst de goetheyt van Lodewyck Elf Hy hadde desen monnick 

seer wel connen doen hangen, overmits hy de oorsaeck van het 

misverstant was, want wat gesegden edelman aengaet, dese was 

gestorven in den dienst des conincks. 

In den eersten tyt van syn verblyf te Plessis-les-Tours, hat gesegde 

Lodewyck, dewelcke syne drinckgelaegen ende smeerbuyckery, 

uyt reverencie voor synen majesteytelycken staet, niet gaerne en 

celebreerde in syn casteel (eene delicaete fyngevoelicheyt, dewelcke 

syne opvolgers gants niet meer en besaeten), hem verheft in eene 

daeme, Nicole Beaupertuys geheeten, dewelcke om de waerheyt 

te seggen, eene poorteresse der stat was, wier echtgenoot hy naer 

le Ponent sont, ende sette gesegde Nicole in een verblyf naeby 

le Chardonneret, ter plaetse daer de rue Quincangrogne is, aldewyl 

dit een veriaeten oort was, verre van de bebouwde com der gemeente. 

So stonden man ende vrouw tot synen dienst, ende hy bequam van 

dese Beaupertuys een dochterken, hetwelck als non gestorven is. 

Gesegde Nicole wist so principaelyck te redeneeren, dat haegen ende 

velden swichten mosten, was in profytelycke welicheyt gewassen, 

voorsien van twee vaste, scoone ende omvangrycke natuerlycke 

cussentjes, hart aenvoelent, blanck gelyck engelenvleugels; ende 

verder bekent als vruchtbaer in peripathetische manieren, dewelcke 

miecken, dat met haer de eerediensten der liefde noyt gelyckerwySe 

en verliepen, so naerstig hat sy alle uytcomsten der wetenscap bestudeert, 

alle methoden om de olyven van Poissy te rangscicken, 

benevens het prickelen der senuwen ende de heymelycke leerstellingen 

van het brevier der ingewyden ; al hetgene de coninck als 

descundig beoordeelaer op hoogen prys stelde. Sy was vroolyck 

gelyck eene vinck, sor-g altyt, loech ende en deet niemant verdriet, 

ene eygen is aen vrouwen van desen open ende francken aert, 

dewelcke immer maer door één ding ingenomen syn: hebt gy het 

geraeden ? 

Dickmael begaf de coninck hem in geselscap van vroolycke -vrienden 

naer gesegt huys ; ende om niet en gesien te worden deet hy sulckx 

te nachte, sonder gevolg. Maer dewyl hy achterdochtig was ende 

hinderlaegen vreesde, posteerde hy by Nicole alle de quaetaerdigste 

honden van syne meute t machtige bullebyters dewelcke eenen man 

versceurden sondef hem te verwittigen, ende dese conincklycke hon- 

— D9 —

den en kenden niemant als Nicole ende den Coninck. Wanneer syne 

Majesteyt verwacht wiert, liet Nicole se los in den hof; de deur van 

gesegt verblyf was daenig met yser beslegen, goet versloten, de coninck 

bewaerde er de sleutelen van ende gaf hem met syne vrienden in 

alle veylicheyt over aen geneuchten duysenderley, geen gevaer en 

duchtent, hem vermaeckent naer welbehaegen, guytentreecken bedryvent 

ende belangweckende tornoyen uytstrydent. 

Op dese nachten waeckte compaen Tristan buyten, ende wie het 

gewaegt hadde op het wandelbolwerck van Ie Chardonneret te 

spanceeren, soude eenigsins scielyck in staet gestelt syn de voorbygangers 

met syne voeten de benedictie te geven, so hy althants geen 

vrygeleyde en hat van den coninck, want dickmael liet Lodewyck Elf 

lochte vrouwkens aenrucken voor syne vrienden, ende andermael 

goede borgers om hem te vermaecken middels de vernuftige invallen 

van Nicole ofte de feestgenooten. 

Deze poorters van Tours quaemen daer voor de cleene playsierkens 

van den coninck, dewelcke hun terloops het stilswygen oplegde ; 

so en heeft men dan oock niet geweten van dese tytcortingen dan 

nae syn overlyden. Naer men segt wiert oock de clucht van ,,Cust 

myn aersgat" door desen sire uytgedocht. Alhoewel sy niet het 

onderwerp van dit verhael uyt en maeckt, vertelle ick haer over, 

omdat sy duydelyck de luymige ende cneuterige natuer van desen 

goeden vorst aentoont. 

Er waeren in Tours dry lieden, dewelcke als notabele vrecken bekent 

stonden. De eerste was de Hollander, meester Corneel, wiens 

aventuer ick elders vertelt hebbe, ende dewelcke bekent genoeg is. 

De tweede was de craemer Peccard ende vercocht galanterieën, 

verwige printen ende kerckcieraediën. De derde was Marchandeau 

genaemt ende een seer ryck wyngaerdenier. Dese twee Tourangeynen 

hebben eersaeme naecomelingen gehat, ondancks hunne grouwelycke 

scraepsucht. 

Op eenen aevent, dat de coninck hem by Vrouwe Beaupertuys bevont, 

goet gegeten hadde, beter gedroncken, alderhant drollicheden gesegt 

ende voor de vespers syne devotie gedaen in de huyscapel van 

Mevrouwe, seyde hy tot Olivier le Daim, synen compaen ende 

baertsceerder, tot cardinael La Balue ende den ouden Dunois, 

dewelcke nog policiediensten deet: 

,,Wy moeten ons de lever eens doen scudden, vrienden ! . . Ende 

ick houde het er voor, dat het eene vermaeckelycke comedie syn 

moet een gierigaert te sien gaepen by een sack gouts, sonder dat 

hy er aen raecken en can . . . Houdaer! . ." 

Dit hoorent quam eene synder cnechten aengeloopen. 

— 140 —

,,Gaet mynen scatwaerder soecken", seyde hy, ,,endc laet hem ses 

duysent ducaeten hier brengen, maer geswint. Daernae suit gy 

aldereerst mynen vrient meester Corneel in synen scabernack gaen 

packen, dan den craemer uyt de rue du Cygne ende vervolgens den 

ouden Marchandeau, ende se allen hierheen voeren in naem des 

coninckx." 

Dan herbegonnen sy te drincken ende sorgvuldig uyt te pluysen wat 

verkieselycker was, eene vrouwe, dewelcke geurde gelyck adellyck 

gevogelte ofte eene, die haer duchtig met seep af boende ; eene, 

dewelcke maeger is ofte eene, welig in het vleesc sittende; ende daer 

sy allen professoren in hunne scientie waeren, miecken sy uyt, 

dat dé beste dese was, dewelcke men vóór sich hadde gelyck eene 

scotel mosselen, lecker warm, ende dit juyst op het oogenblick, 

daerop God u eene goede gedachte sent om haer mede te deelen, 

De cardinael vroeg wat costelycker voor eene dame was : de eerste 

cus ofte de laetste. Waerop de Vrouwe Beaupertuys antwoordde, 

dat dit de laetste was, aengesien sy dan wist wat sy verloor, ende 

by de eerste nemmer en cost vermoeden wat sy woa. 

Op dese gesegden ende andere, dewelcke jamerlyck verloren gegaen 

syn, quaemen de ses duysent ducaeten binnen, die tegenswoordig 

wel dry hondert duysent francs souden weerd syn, so daenig is heden 

ten daege alles verscrompelt. De coninck beval, dat de goutstucken 

op eene taefel souden worden uyt' gescut ende feestelyck verlicht; 

des flickerden sy gelyck de oogen der taefelgenooten, dewelcke 

onwillens in vlam scoten, waeromme sy dan suer-soetjens loechen, 

Sy en behoefden niet lange te wachten op de dry gierigaerts, dewelcke 

de cnecht aenbrocht, bleeck ende bestorven, behalven Corneel, die 

de snaecksce invallen des coninckx lange kende. 

„Welaen, vrienden", sprack Lodewyck tot hen, „kyckt my dese 

ducaeten hier op taefel eens goet aen !" 

De dry poorters vraeten se met hunne blieken op ; ende de diamant 

van Vrouwe Beaupertuys verloor synen gloet by het vier hunner 

cleene, cnipperende oogen. 

,,Sy syn voor u", vervolgde hy. 

Hierop sceeloogden sy niet meer naer de goutstucken, doch naer 

malcanderen, ende de aenwesigen begrepen nu, dat oude aepen 

coddiger grimassen snyden connen als alle anderen, want hunne 

tronies wierden hoogelyck besiensweert gelyck dese van catten, 

nielck drinckende ofte van jonge deernen, door houwelycksdrift 

gekittelt. 

,,Siet", seyde de coninck, „het sal al voor diengene van u dryen 

syn, dewelcke, syn hant leggende aen het gout, dry mael tot de 

— 141 —

anderen segt: „Cust myn aersgat" ; maer so hy daerby niet onbewogen 

en blyft gelyck eene vliege, dewelcke syne buervrouw gerwelt 

heeft aengedaen, ende lacht terwyl hy dese snaeckery segt, sal hy tien 

ducaeten aen Mevrouwe betaelen. Desniettemin mag hy dry maelen 

herbeginnen." 

„Dat sal rap verdient syn", sprack Corneel, dewelcke in syne hoedaenicheyt 

van Hollander synen mont even vaeck gesloten ende grim 

hielt als Mevrouwe haer roosje open ende lachende. 

Derhalven sloeg hy dapper de hant aen de ducaeten om te voelen 

oft sy wel gemunt waeren, ende packte se vast met een strack aengesicht. 

Maer als hy de anderen aen keeck om beleeft tot hen te 

seggen : ,,Cust myn aersgat" . . . antwoordden dese twee, bang 

voor syne Hollantse onaendoenlyckheyt. 

,,Wy staen gants tot uwen dienst !•" 

Hetgene alle de aenwesenden deet lachen, oock Corneel selfs. 

Als de wyngaerdenier de ducaeten nemen woude, voelde hy eene 

dusdaenige jeuckinge in syn tantvleesc, dat syn out scuym-spaengesicht 

de lach in alle syne rimpels door straelen liet, so hevig, dat 

men gesegt soude hebben een scoorsteen, dewelcke roock sweet uyt 

alle voegen, ende geen woort cost uytbrengen. 

Dan was het de beurt van den craemer, een gedrongen ende luymig 

kaereltje met lippen, t'saemen gecnepen gelyck de kele van een 

gehangene. Hy packte een hantvol goutstucken, sag de anderen, selfs 

den coninck, vaste aen ende sprack op spottenden toon ; 

,, Cust myn aersgat!'' 

,,Is het bruyn aengebacken ?" vraegde de wyngaerdenier. 

,,Gy suit het genoegen hebben dat van naeby te ondersoecken"j 

antwoordde de ander doodelyck ernstig. 

Daerop wiert de coninck bang voor syne ducaetem. want gesegde 

Peccard herbegon sonder te lachen ; ende soude voor de derde mael 

de sacramenteele woorden spreecken, als Vrouwe Beaupertuys hem 

toestemment toe lonckte, hetgene hem syne selfbeheersinge dede 

verliesen ; syn mont spleet open ende hy loech, meckerent gelyck 

eene geyt, die naer den bock wil. 

,,Hoe hebt gy het aengelegt", vroeg hem Dunois, „om uw backes 

strack te houden tegenover ses duysent ducaeten ?° 

„O, Monseigneur, ick hebbe aldereerst gedocht op eene mynder 

processen, dat morgen berecht wort, ende daernae aen myne vrouwe, 

dewelcke eene ysbaerlyck langwylige toote is !" 

De begeerte dese eerweerdige somme te verdienen deet hen overnieuw 

beginnen, ende de coninck vermaeckte hem omtrent een uer 

met de cramptreckingen hunner smoelen, hunne angstige voorbe- 

— 14-2 — 

eydingen, houdingen, grimassen ende andere aepenpaternosters, 

door hen ten beste gegeven ; ende voor mannen, dewelcke niet 

geerne den sack om niet en lappen ende het naeygaeren toegeven, 

was het eene groote smert, dat sy een iegelyck hondert ducaeten 

aen Mevrouwe betaelen mosten. 

Als sy heengegaen waeren, seyde Nicole driest tot den coninck : 

,,Sire, mag ick het oock eens ondernemen ?" 

,,By gants pocken, neen !" riep Lodewyck Elf. ,,Ick cusse het uwe 

geerne voor veel minder geit!'" 

Want hy was een omsichtig man,, gelyck hy metterdaet wel immer 

getoont heeft. 

Op eenen aevent achtervolgde de dicke cardinael la Balue met 

galante woorden ende stoute hantgrepen 

Mevrouwe Beaupertuys een weynig warmer 

als^ de canoniecke wet uytdruckelyck toe 

staet; geluckig was sy eene geslepen truante 

aen dewelcke men niet en hoefde vertellen, 

waer Abraham de mostaert haelt. 

„Waerlyck, Heer Cardinael", segde sy, 

„datgene, daer de coninck versot op blyft 

en is nog niet so verre heen, dat het behoefte 

heeft aen de heylige oly!" 

Dan quam Olivier Ie Daim, denwelcken sy al even min woude verhooren 

; ende op wiens verliefde praetjens sy antwoordde, dat sy 

by gelegentheyt den coninck soude vraegen ofte het hem behaegde, 

dat sy haer den baert liet cappen. 

Ende aldewyl gesegde barbier haer niet en smeeckte syne ondernementheden 

geheym te houden, begost sy te vermoeden, dat dese 

vryposticheden valstricken van den coninck waeren, wiens achterdocht 

deur syne vrienden mochte syn gaende gemaeckt. Dies, haer 

niet en connende wreecken op den coninck, woude sy ten minsten 

haeren spot dry ven met gesegde heeren, se by den neus nemen ende 

den coninck vermaecken met de treecken, dewelcke sy hun ginc 

spelen. Nu was daerop eenen dag, dat sy allen quamen aeventmaelen, 

eene daeme by haer, dewelcke met den coninck spreecken wilde. 

Dese was iemant van hooge geboorte ende hat gratie te vraegen voor 

haeren gemael; ende ten gevolge van dit aventuer bequam sy deselve 

oock. 

Nicole Beaupertuys wist den coninck een oogenblick in een cabinetteken 

apart te voeren ende hiet hem daer hunne taefelgenooten 

geducht aen te moedigen ende se vol eten te pompen ; ende dat hy 

vroolyck most svn ende welgesint tot jockernye; maer dat hy nae 

— 143 —

den maeltyt om labbyen twist met hen soude soecken, hunne gesegden 

verkeert uytleggent ende hun deerlycken scrick op het lyf jaegent; 

ende dat sy hem dan soude vermaecken, hem toonent wat sy in 

hunnen cnapsack hadden. Ende dat hy vóór alles vrientscap soude 

toonen aen gesegde daeme ende het in goede trouwe so most voor 

comen als stont sy in de reucke van syne jonst, omdat sy haer so 

galant voor dese costelycke clucht geleent hadde. 

„Comt, Myne Heeren", seyde de coninck, weder binnen tredent, 

„wy willen aen taefel gaen . . . de jacht is lanc ende goet geweest." 

Ende de barbier, de cardinael, een dicke busscop, de capiteyn van 

de Scotsce lyfgarde ende een afgevaerdigde van het parlament, een 

rechtsgeleerde, dewelcke by den coninck hoog in jonste stont, 

volgden de beyde daemes naer de saele, daer men sich eerst de 

caecken spoelde. 

Ende daerop polsterden sy de vormen van hun ondercleet. Wat dat 

is ? . . Dat is sich de maeg vol proppen, de natuerlycke chemie 

beoeffenen, de scotelen besnoffelen, syne inwendige vliesen een 

feest bereyden, syn graf graeven door syne kiesen als spaede te ge-bruycken, 

spelen met het waepen van Cain, sausen begraeven . . . 

maer meer wysgeerig gesproocken is het poep vervaerdigen met 

syne tanden . . . Hebt gy het nu begrepen ? . . Hoe vele woorden 

er noodig syn om u eenig begrip in te stampen ! . . 

De coninck en faelde er geensins in syne gasten dit treffelycke aventmael 

te doen binnen spelen. Hy stopte se eerst vol jonge erwtjens, 

voederde se dan hutsepot van vleesc ende castanjers, loofde de 

pruymen, gaf toelichtingen by de visscen, seggent tot den een : 

„Waerom en eet gy niet?" 

Tot een ander : 

„Sullen wy op Mevrouwe drincken ?" 

Ende tot allen : 

„Myne heeren, laet ons dese soet-waeter-creeftkens opsmickelen ! . . 

Sullen wy die flesc terecht stellen ? . . Hebt gy al kennis gemaeckt 

met dese beulingen ? . . Ende met dese lamprey ... hè ... en segt 

dese u niets ? . . Siethier, by gants pocken, de leckerste barbeel uyt 

de Loire ! Comt, rygt my dese pastey aen den vorck ! . . Dit is wilt 

van myne jacht ende wie er niet en van gedient wilt syn, doet my 

een swaer affront aen !" 

Dan weder : 

„Drinckt lustig ! . . . de coninck en heeft er geen weet van ! . . 

Lacht dese confituerkens eens toe: Mevrouwe heeft se self bereyt ! . . 

Plondert dese druyventrossels . . . sy syn uyt mynen wyngaert . . . 

O, laeten wy dese mispels beorelogen ! . ." 

— 144 —

Ende se al helpent hunnen balg vol te slaen, loech de goede monarch 

met hen, ende men geckte ende beckte, sputterde ende snuttevde, 

ende maeckte lawey't als waere de coninck er niet by tegenswoordig 

geweest. Fridè so overdaedig veel victualiën wierden er gelaeden, 

so vele flesscen leeg geslobbert, so vele ragousten vermaelen, dat de 

tronies der discgenooten haer cardinaliseerden ende de wambuysen 

begosten te spannen om te barsten, gesien dat allen vol geworgt 

waeren als cervelaetworsten uyt Troyes, van den trechter tot het 

spongat hunner pensen. 

Te rugge gekeert tot de saele sweetten sy reets gelyck otters, bliesen 

gelyck nylpaerden ende begosten hunne stoute swelgerye te verwensten. 

Alsdan wiert de coninck swygbaer. Eeniegelyck sweeg 

te liever, waer sy al hunne crachten mosten aen spannen om de ingewanden 

alle dese in hunnen maeggeparste 

spysen te doen verdouwen, 

dewelcke door ende over malcanderen 

drongen ende seer starcke rommelden. 

De een seyde by sich selven : 

,,Ick hebbe verkeert gedaen door so 

veel van dese saus te lebberen." Een 

ander becnorde synesmulsucht, omdat 

hy so machtig geslockt hat van een scotel ael, toe bereyt met 

capertjessaus. 

Weer een ander dacht : 

,,Wee my . . . die beulingen soecken my in ongelegentheyt te 

brengen !'' 

De cardinael, dewelcke de dickste van hen allen was, brifescte door; 

den neus gelyck een verscrickt peert. Hy was de eerste, die hem 

geparst voelde vryen doortocht te geven aen eene eerbietweerdige 

oprisping, ende hadde nu wel geerne in l.aplant geweest, daer men 

malcanderen in desen styl begroet, want gesegde maegdampvormige 

tael hoorent, bekeeck de coninck fronselent den cardinael endesprack-:- 

,,Nu tsa ! . . Neemt gy my voor eenen simpelen clerc ?" 

Dit wiert met ontsteltenis aenhoort, want gewoonlyck betuigde de 

coninck hem seer ingenomen met eenen welgescaepen ende goet 

afgewerckten boer. 

Alsdan overlegden de overige taefelgenooten hoe sy op andere wyse 

de dampen, dewelcke reets machtig hommelden ende dommelden 

in hunne pancreatiecke destilleercolven, tot bedaeren costen 

brengen. Ende aenvanckelyck slaegden sy erin dese geduerende 

eenigen tyt meester te blyven in de plooyingen van hunne binnen-, 

vliesen. 

- '45-

Toen was het, dat Vrouwe Beaupertuys, siende dat sy geswollen 

waeren gelyck belastinggaerders, den goeden sire ter syde nam 

ende tot hem sprack : 

„Weet nu, dat ick door den craemer Peccard twee groote poppen 

heb doen vervaerdigen, geheel gelyck aen dese daeme ende myselven. 

So nu onse genooten, geparst door de opwindende cruyden, daer 

ick hunnen wintsack mee vol gelaeden hebbe, naer den voorsittersstoel 

gaen, daer wy eerst sullen gebaeren ons heen te begeven, 

vinden sy immer de plaetse beset . . . Sodus, vermaeckt u wel met 

hunne crinckelingen ! . ." 

Dit gesegt hebbende verdween Vrouwe Beaupertuys met de daeme 

om het spinnewiel te laten roncken volgens de gewente der goede 

vrouwen, van dewelcke ick u den oorspronc elders verclaeren sal. 

Nae geruymen tyt quam sy dan alleene terug, brengende de anderen 

in den waen, dat sy de daeme in de werckplaetse achter gelaeten 

hat. 

Daerop wenckte de coninck den cardinael, hiet hem op te staen 

ende onderhielt sich met hem over alderley ernstige saecken, hem 

vast houdent by den quast van synen coormantel. Op alles wat de 

coninck seyde, suchtede la Balue : „Voorseecker, Sire!" hopende 

van dese jonste verlost te worden ende heen te connen slippen, want 

de waeteren stegen emmer hooger ende hy dreygde den sleutel van 

syn achterdeurken te verliesen. 

Alle de discgenooten gerochten in eenen sodaenigen toestant, dat 

sy niet meer en wisten, hoe sy de beweging van de semelen in Hunne 

ingewanden onder bedwanc mosten houden, aen dewelcke de natuer 

meer nog als aen het waeter de eygenscap verleent heeft tot seeckere 

hoogten op te swellen. Gesegde substanties wierden sappiger, 

wrongen ende werckten gelyck insecten, die sich uyt hun cocon 

willen bevryden ; sy weerden sich woedent, quelsieck ende sonder 

eenigen eerbiet voor de majesteyt des coninckx ; want niets en is so 

slecht opgevoet nochte so onbescaemt als dese vermaledyde 

objecten, hinderlyck gelyck alle gevangenen, die het recht meenen 

te hebben in vryheyt gestelt te worden. So glibberden sy dan onophoudelyck 

ront gelyck paelingen, die uyt de fuyck willensnappen, ende 

een iegelyck most groote aenspanninge ende consten aenwenden 

om hem niet in de jegenwaordicheyt van den coninck te bevuylen. 

Lodewyck Elf sciep er groot vermaeck in hen met vraegen lastig 

te vallen ende meende scier te barsten van lachen by het scouwspel 

van de cramptreckingen op hunne tronies, in dewelcke hy weerspiegelt 

sag de bruyne grimassen hunner darmplooyen* 

De raetsheer van het gerechtshof seyde tot Olivier i 

— 146 —

,,Ick hebbe het gevoel oft ick met myn aersgat op eenen heeckel 

sitte ! Ick gaeve er geerne myn ampt voor, conde ick maer vyf 

minuten verwylen op het Bruyne Casteel ! . ." 

„O, niets en is te vergelycken met de gelucksaelicheyt van hem op 

syn gemack te connen ontlasten !" antwoordde de barbier. „Ende 

swins van daege en sal ick my noyt meer verbaesen over de eeuwige 

menigte vliegensceten !" 

De cardinael, wel meenent, dat de daeme in de reeckencaemer haere 

quitancie geregelt hadde, liet de quast van syne coorde in de handen 

des coninckx achter, maeckte eenen verscrickten sprong algelyck oft 

hadde hy vergeten syne gebeden te seggen ende snelde ter deure. 

„Wat hebt gy. Heer Cardinael ?" vraegde de coninck. 

„Gants muysen ! gy vraegt wat ick hebbe ? . . Het scynt waerlyck, 

dat by u alles wel seer groot is, Sire !" 

De cardinael verswont, allen in verbaesing settent om de rapheyt 

synder bewegingen. Glorieus screet hy naer het laege caemerke, de 

coorden van syne beurse een weynig vierent; maer als hy de deure 

van de gebenedyde cluys open trock, vont hy daer de daeme in volle besicheyt 

op den stoel, gelyck een paus, dewelcke gewyt staet te worden. 

Daerop, syne rype vrucht te rugge dwingent, daelde hy de trap af 

om sich in den hof te begeven. Maer op de onderste treden brocht 

het gebas der honden hem in groote vreese aen eene synder costelycke 

hemelbollen gebeten te sullen worden ; ende niet meer wetent 

hoe hy oyt bevryt soude raecken van syne alchemiecke producten, 

keerde hy in de saele weerom, bibberent over alle syne leden, gelyck 

iemant van de coude bevangen. 

De anderen, den cardinael siende weer comen, meenden, dat hy 

syne natuerlycke vergaerbacken geledigt ende syn apostolisch gedarmte 

van de overtollige stoffen bevryt hat, ende achtten hem 

seer te benyden. Dus sprong de barbier haestelyck op, als wilde hy 

de behangsels bewonderen ofte de solderbalcken tellen, ende was 

vóór ieder ander by de deure ; synen buyckriem bereyts ontgespent, 

neuriede hy een refereyntjen onderwyl hy ter retraite screet. 

Daer aengecomen was hy gelyck la Balue genootsaeckt verontsculdigingen 

te feselen tegen dese eeuwige cackster, terwyl hy het deurken 

even scielyck dicht clapte als hy het open gesleur't hat. Dan 

keerde hy weeromme met gants synen achterlast van t'saemen 

geclompte moleculen, dewelcke syne innerlycke slingerwegen 

beswaerden. 

So deden achtereenvolgens alle de discgenooten sonder sich te 

connen ontlasten van hunne overcomplete substanciën ; ende bevonden 

sich allen wederom in de presencie van Lodewyck Elf, even 

_ 147 —

so overcropt als tevoren ende malcanderen aensiende vol verstanthouding, 

malcander beter begrypent door middel van den neers als 

sy oyt gedaen hadden door middel van woorden ; want daer en is 

nemmer iets dubbelsinnigs in de transactiën der natuerlycke deelen, 

daer alles rationeel is ende glat te begrypen, aldewyl hier eene 

wetenscap setelt, dewelcke wy lee'ren by onse geboorte. 

,,Ick geloove' 1 , sprack de cardinael tot den barbier, ,,dat dese daeme 

sal haer gevoeg blyven doen tot morgen . . . Wat mag die Beaupertuys 

besielt hebben eene so cacksiecke vrouwe uyt te noodigen ! . 

,,Sietdaer een gants uer, dat sy arbeyt aen iets, wat ick in een oogwenck 

soude volbrengen ! . . Moge de coude coortste haer doen 

daeveren !" riep Olivier Ie Daim benauwt. 

Alle de hovelingen stonden, om hunne hinderlycke materiën gedult 

by te brengen, te trappelvoeten van de coliecken, als gesegde daeme 

ter saele binnen quam. Weest er seecker van, dat sy haer scoone ende 

vol gratie vonden ende souden haer met vreugde gecust hebben ter 

plaetse daer het hun so ondraegelyck jeuckte, ende nemmer hadden 

sy den dag begroet met so veel genoegen als sy dese daeme deden, 

bevryderesse hunner arme, deerlyck mishandelde buycken. 

La Balue stont op. 

De anderen gaeven uyt eerbiet, hoogachtinge ende reverencie voor de 

Kercke aen de geestelyckheyt den voorrang. Dan, gedujt oeffenent, 

voeren sy voort crampachtige smoelen te treckenv waerom de coninck 

heymelyck loech met Nicole, dewelcke hem behulpsaem was dese 

misleyden het ademhaelen te bemoeylycken. De braeve Scotsce 

capiteyn, dewelcke meer als eenig ander gesmult hadde van eene 

spyse, daerin de coockenmeester een alypodrigo van laxatieve 

hoedaenicheden gemengt hadde, bevuylde syne hoosen, meenent 

louter een vlot wintje te loosen. Bescaemt slibberde hy naer 

een hoeck, verhopent dat het ongeval welvoegelyck genoeg soude 

syn om in de tegenwoordicheyt des coninckx geen lucht af te verwen. 

Op dit oogenblick quam de cardinael te rugge, deernisweerdig 

ontstelt, omdat hy Vrouwe Beaupertuys op den busscopsstoel gevonden 

hadde. Maer als hy nu, onmenscelyck getourmenteert in de 

saele weder keerde, niet en wetende, dat sy daer was, slaeckte hy, 

haer naest synen meester siende, eenen diaboliecken sucht 1 

„Ooooh !" 

,,Wat mankeert u ?" vraegde de coninck, den priester aensiende met 

eenen bliek, dewelcke hem de stuypen op het jack joeg, 

,,Sire", sprack la Balue reuckeloos, ,,de saecken van het vagevier 

behooren tot myn amptsgebiet ende ick raoete u seggen, dat er 

tooverye gesciet in dit huys ! .'." 

— 148 —

,,Welhoe, nietig paepjen !" grauwde de coninck. ,,Wildy den gans 

met my ryden ?" 

By dese woorden wisten de aenwesenden hunne hoosen niet meer van 

derselver inhout te ondersceyden ende bevuylden sich in aedembeclemmenden 

angst 

,,Welso?! , . verliest gy allen eerbiet jegens my uyt het ooge ?" 

bulderde de coninck, hetgene hen deet verbleecken. 

,,Houdaer, Tristan, myn vrient !" riep Lodewyck Elf, al met eens 

het venster open stootent, „comt eens boven !" 

De provoost-geweldige van het paleys en talmde niet met te verscynen, 

ende daer alle dese heeren lieden van geringe comaf waeren, 

omhooge gedreven door de jonste des coninckx, cost Lodewyck 

Elf hen in een colieckerig oogenblick allen naer syne willekeur vermorselen 

; sodat Tristan se, met uytsondering van den cardinael, 

dewelcke op syn geestelyck gewaet vertrouwde, verstyft van scrick 

ende bibberende vont. 

,,Geleyt dese heeren naer de vierscaer ... op het bolwerck, compaen 

Tristan : sy hebben sich bedroelt door te maeteloos gescranst te 

hebben !" 

,,En can ick geene goede duchten scryven ?" vraegde Nicole hem. 

,,De clucht is treffelyck, maer sy stinckt gelyck de duyvel !" antwoordde 

hy, bulckent van lachen. 

Dit coriincklyck woort deet de hovelingen verstaen, dat de monarch 

dese mael niet met hun hooft en hat willen spelen, waervoor sy den 

hemel segendem 

Dese vorst hielt vele seere van diergelycke peperige grollen, ende 

dit en is geene eygenscap van slechte menscen ; gelyck oock de 

discgenooten tot malcanderen seyden, als sy nu op hun gemack aen 

den cant van de wandeling gingen sitten, waerby Tristan, een goet 

Fransman synde, hun geselscap hielt ende se laeter naer huys geleyde. 

Sietdaer waerom swinst dien de borgers van Tours nemmer en versuymden 

hun gevoeg te comen doen op het bolwerck, aengesien de 

lieden van het hof sulckx oock gedaen hadden. 

Ick en can geen oorlof nemen van desen grooten coninck sonder te 

boeck gesteh te hebben de goede perte, dewelcke hy de joffer 

Godegrand speelde, eene oude vryster, seer spytig, omdat sy nog 

altyt geen decksel voor haer pannetje gevonden en hadde gedurende 

al de veertig jauren, dat sy meer ofte min geleeft hat, haer groen 

ende geel ergerent ih haer getaent vel van nog emmer ongesconden 

te syn gelyck een muyldier. 

(""segde vryster hat haer verblyf aen de andere syde van het huys, 

toebehoorende aen Vrouwe BeaupertuySj op de plaetse, daer de 

— 1*3 —

ue de Ierusalem is, sodat wanneer men sich over een balcon boog, 

dat in in den muer vooruyt stack, men seer gemackelyck sien cost 

wat sy dede ende seyde in de laege saele, daer sy woonde ; ende 

menig mael vermaeckte de coninck hem so om de oude joffer, 

dewelcke er geen vermoeden van en hat dusdaenig onder het 

ooge van gesegden Heere te leven. 

Nu liet op eenen seeckeren kermisdag de coninck eenen jongen 

poorter van Tours hangen, dewelcke eene edeldaeme vercracht 

hat, al een weynig overryp van jaeren, meenende een jong deerntje 

voor hem te hebben. Hier en was geen quaet by ende het soude alleen 

eene verdienste voor gesegde daeme beteekent hebben, dat sy voor 

eene maegt gehouden wiert ; maer siende, dat hy bedrogen was, 

hat hy haer oversmeten met sceltwoorden ; ende haer van moetwil 

verdenckent, hat hy hem verstout haer eenen fraey gedreven silveren 

beecker te ontstelen als rente voor de leening, dewelcke hy haer 

so juyst hat toegestaen. 

Bovengesegde jonckman was uytermaeten wel gebouwt ende so 

scoone, dat gants de stad hem wilde sien hangen, uyt jamer sowel als 

uyt nieuwsgiericheyt. Vertrouwt erop, dat er by de terechtstellinge 

meer mutsen als hoeden gesien wierden. Metterdaet bommelde de 

jonge borst seer fraey ; ende volgens de seden ende gewenten der 

gehangenen van dien tyt storf hy als een dienstveerdig man, met 

gevelde lans, waerover in de stad groot gerucht ginc. Vele daemes 

seyden te desen opsichte, dat het eene waere moort was een so scoon 

stootwaepen niet en verwaert te hebben. 

,,Wat sout gy ervan seggen, so wy dien mooyen gehangene eens 

in het bedde van joffer Godegrand legden?" vraegde Vrouwe 

Beaupertuys aen den coninck. 

— 151 —

,,Wy souden haer doen ontstellen", antwoordde Lodewyck Elf. 

,,Geensins, Sire! Weest er seecker van, dat sy eenen dooden man 

gaerne sal ontvangen, so vierig begeert sy eenen levenden. 

Gisteren hebbe ick haer grimassen sien maecken tegen eene jongemannenmutse, 

dewelcke sy over den cnop van eenen stoel gecapt 

hat ende gy soudt hertelyck gelachen hebben om haere woorden 

ende fratsen ..." 

Des, onderwyl de maecht van veertig jaeren naer de vespers was, 

liet de coninck den jongen man, die het laetste tafereel van de tragische 

clucht syns levens gespeelt hat, van de galge nemen, ende hem 

in een wit hemt gecleet hebbende, clommen twee synder lackeyen 

over den muer van het hofken der joffer Godegrand ende legden den 

gehangene in het bédde, cort by den muer . . . 

Dit gedaen synde gingen sy heen, ende de coninck bleef in de caemer 

met het balcon, tortelent met Vrouwe Beaupertuys, in afwachting 

van het uer, waerop de oude vryster te slaepen soude gaen. 

joffer Godegrand quam weldrae te rugge uyt de kerck van Sainct- 

Martin, daervan sy niet verre af en was, overmits de rue de Ierusalem 

langs de mueren van het clooster loopt. Sy gaet haer huys binnen, 

ontdoet sich van haer aelmoesentaske, mutse, paternoster ende 

andere craemeryen, dewelcke oude vrysters by haer draegen ; daerop 

raeckelt sy het vier op, blaest het aen, warmt haer, set haer in haeren 

stoel, streelt haere catte, omdat sy niet anders te streelen en heeft; 

dan gaet sy naer de provisiecast, eet al suchtende, sucht al etende, 

slickt in eensaemheyt, kyckent naer het behangsel ; ende nae gedronc-. 

ken te hebben, liet sy eenen ruchtigen veest, dewelcke de coninck 

hoorde. 

,,Ha ! . . so de gehangene nu eens tot haer seyde :,,God segene u !" " 

Op dit gesegde van Vrouwe Beaupertuys, borstten beyden uyt in 

eenen geluytloosen lach, 

Ende met groote opmercksaemheyt was de seer kerstene coninck 

er getuyge van hoe de oude vryster haer ontcleedde, sich selven 

bewonderent, hier ende daer een haerken uyt pluckent oft een puystje 

trabbent, hetwelck ondeugenderwyse eenen neusvleugel quam te 

ontcieren, dan haere kiesen uytpluysent ende duysent cleene dingen 

doende, dewelcke, helaes, alle daemes doen, maechden ofte niet, 

ende wel moge het haer becomen ; want sonder de lichte feylen der 

natuer mochten sy te hoovaerdig worden ende het soude ons onmogelyck 

syn van haer te genieten. 

Als sy haere aquatiecke ende musicaele rede gehouden hat, scoof 

de joffer haer tusscen de laeckens ende slaeckte eenen scoonen, 

grooten, uytgebreyden ende merckwaerdigen creet, by het sien van 

— IJ2

desen gehangene, het speuren van syne coelte ende den goeden 

reuck synder jonckheyt. Maer daer sy hem niet waerlyck doot en 

wist, quam sy te rugge, geloovent, dat hy den aep met haer sceerde 

door hem aen te stellen als overleden. 

,,Gae weg, vileynige potsenmaecker !" seyde sy ; doch gelooft maer, 

dat sy dese woorden sprack op nederigen ende minnelycken toon. 

Dan, siende, dat hy hem niet en verwoog, bekeeck sy hem van 

naederby ende verbaesde haer seere over dese scoone menscelycke 

natuere, den gehangene herkennent, op denwelcke de phantasie 

haer quam alderhant proefnemingen te doen, enckelt ende uytsluytelyck 

in het belang van gehangenen in het algemeen. 

,,Wat doet sy toch?" vraegde de Vrouwe Beaupertuys. 

,,Sy 'beproeft hem weder Tevent te maecken . . . Een werck van 

kerstene barmherticheyt ..." 

Ende de oude vryster wreef ende rolde den goeden jonckman, de 

Heylige Maecht van Egyptenlant aenroepent haer desen echtgenoot, 

dewelcke haer gants verlieft uyt den hemel quam vallen, te helpen 

opwecken, tot sy al met eens, den doode, dien sy so liefderyck 

warmde, goet aenkyckent, meende syne oogen lochtjens te sien 

bewegen ; legde dan haere hant op syn herte ende voelde het swackjens 

cloppen. Ten leste, door de warmte van het bedde, door de 

affectie ende de temperatuer der oude vrysters, dewelcke voorseecker 

de gloeyentste is van alle wintvlaegen door de Africaensce 

woestynen uytgehygt, smaeckte sy de vreugde het leven te sien weder 

keeren in desen welgescaepen ende robuesten vrouwenscender, 

dewelcke toevalligerwyse seer onvoldoende was opgehangen. 

,,Sietdaer, hoe myne beulen my dienen!" segde Lodewyck Elf al 

lachent. 

„O !" riep Vrouwe Beaupertuys," gy en moet hem niet weder doen 

hangen ! . . Hy is veel te scoone gescaepen !" 

,,Het vonnis en segt niet, dat hy twee maelen gehangen moet 

worden ! . . Maer hy sal de oude joffer trouwen !" 

De vryster ginc haestelyck eenen meester quacksalver haelen, 

een goet barbier, dewelcke in de abdy woonde ende quam drae met 

hem weerom. 

Aenstonts nam hy syn lancet om den jonckman aeder te laeten ende 

als het bloet niet te voorscyn en quam, segde hy : 

„Ach, het is te spaede ! , . De stilstant des bloets in de longen is 

reets ingetreden !" 

Maer al met eens begost het welige jonge bloet een weynig te vloeyen, 

quam dan in abundancie ende de hennep-hartverlamming, nog onvoldoende 

begonnen, wiert gestuyt in synen loop.

De jonckman bewoog hem, wiert levender ; daerop verviel hy door 

den wille der natuer in groote uytputtinge, diepe bewusteloosheyt, 

t'saementreckinge des vleesces ende verslapte over al syne leden. 

Alsdan vatte de oude vryster, dewelcke geheel oog was ende de 

groote ende opsienbaerende veranderingen waernam, sich aen de 

persoon van desen gehangene voltreckent, den barbier by de mouw ; 

ende op het deerlyck gesloncken waepentuyg wysent met eenen 

mistroostigen bliek, vraegde sy : 

,,Sal hy voort aen so syn ?" 

,,0 . . . voorseecker . . . seer dickwyl", antwoordde de waerheytlievende 

chirurgeyn. 

,,laes! . . . gehangen was hy veel beminnensweerdiger !" 

Op dit woort borst de coninck uyt in eenen luyden lach ; ende hem 

siende door het venster wierden de oude vryster ende de chirurgeyn 

seer bange, want dese lach quam hun te vooren een tweede dootvonnis 

voor hun armen gehangene te syn. 

Maer de coninck hielt woort ende huwde hen ; ende opdat gerechtigheyt 

gesciedde, gaf hy den echtgenoot den naem van Sinjeur de 

Mortsauf, hetgene seggen wil : de van den doot geredde, in de 

plaetse van desen, dewelcke hy op het scaevot verloren hadde. Daer 

de joffer Godegrand eene goede sackvol daelders besat, stichtten sy 

eene deegelycke Tourangeynsce familie ; dewelcke nog bestaet ende 

groote eere geniet ; aengesien de Sinjeur de Mortsauf Lodewyck Elf 

by menige gelegentheyt seer getrouwelyck diende. Alleen en ontmoette 

hy niet gaerne galgen ofte bejaerde vrouwen ; ende wilde 

nemmer meer amoureuse dagvaerdingen voor den nacht ontvangen. 

Dit leert ons de vrouwen goet te verifiëeren ende herkennen, ende 

ons niet te vergissen in het plaetselyck ondersceyt tusscen jonc ende 

out; want so wy al niet gehangen en worden voor onse abuysen in de 

liefde, er blyven toch emmer onbetaemelyck veel quaede cansen . . .

DIE COENE VROUWE 

VAN ARMIGNAC 

yksmaerscalc ende veltheer d'Armignac, 

geport door de sucht naer groot fortuyn, 

trouwde de graevinne Bonne, dewelcke 

haer tevoren al propertjes verlieft hadde 

in den cleenen Savoisy, soone des Caemerheeren 

van Coninck Caerel den Sesden. 

Dese oppermaerscalc was een rauw man van oreloge, weynig aentreckelyck 

van uyterlyck, verweert van vel ende dichte met ruyge haeren 

bemoost ; hy sprack uyt gewente harde woorden, hadde emmer 

iemant aen de galge te cnoopen, vocht hem sonder verpoosen in het 

sweet of droomde van crygslisten, dewelcke niets en hadden uyt 

— ICJ —

te staen met de tornoyen der minne. So ginc dan dese barsce soldaet, 

hem weynig commerent om het cruyden van de ragousten des houwelyckxen 

levens met syne vrouwe om op de manier van eenen man, 

dewelcke belangrycker saecken aen het hooft heeft ; maer sulckx 

boesemt den vrouwen eenen heylsaemen afscrick in, aengesien sy 

er gants niet op gebrant en syn, enkelt de dweersbalcken van het 

bedde tot getuygen te hebben van haere aenminnicheden ende 

scalcsce invallen. 

Aenstonts nae geoppermaerscafct te syn, beet de graevinne derhalve 

met noch graeger tanden in de liefde voor den gesegden Savoisy, 

waervan het herte haer over vloeyde, hetgene door desen compaen 

seer wel opgemerckt wiert. 

Waer sy beyden deselfde musyck wilden studeeren, hadden sy drae 

hunne luyten tegaere gestemt ende het teeckenscrift ontcyfert ; 

Coninginne Isabeau sag de peerden van Savoisy meer op den binnenhof 

van haeren neve d'Armignac trappelvoeten als in desen van het 

Hostel Sainct-Paul, daer de Caemerheer gehuysvest bleef, swins de 

slooping van syne woning, voltrocken op last der universiteyt, 

gelyck gy altegaeder weet. 

Dese cuysce ende wyse vorstinne, op voorhant al vreesent, dat Bonne 

quaelyck te pas soude comen, aldewyj gesegde oppermaerscalc de 

quaede gewente had syne cling even sorgeloos te swaeyen als een 

parochiepaep synen wywaeterquast ; gesegde coninginne dan, fyn 

als een verguit stylet, seyde op eenen dag, als sy met haere nichte 

uyt de vespers quam ende dese sich door Savoisy het wywaeter 

liet reycken : 

,,En siet gy geen bloet in dit waeter, liefken ?" 

,,Ende wat dan nog?" antwoordde Savoisy der Coninginne, ,,de 

liefde bemint het bloet, Mevrouwe ! . ." 

Hetgene gesegde coninginne so goet geantwoort vont, dat sy het op 

scrift stelde ; ende beleefde het laeter in de werkelyckheyt, als haer 

Heere Coninck een haerer minnaers om lyf ende leven brocht, denwelcken 

gy in dit verhael suit in hare jonste sien comen. 

Eerüegelyck weet door menige ervaering, dat in den lentetyt der 

— ij7 —

minne beyde geliefden immer groote vreese hebben het geheym 

hunner herten te verraeden ; ende sowel uyt alderwysste voorsich» 

ticheyt als oock om het vermaeck, dat al sulcke soete bedriegeryckens 

des minnehandels hun verscaffen, spelen sy omterbest wegcruypercke. 

Ende daerop blyckt al met eens één enkele dag voldoende om alle 

verleden sluwaerdyen crachteloos te maecken. De arme vrcuwe 

wort in haere wonne als in eenen strick gevangen ; ofte haer vrient 

ver raet syne aenwesentheyt dan wel syn afsceyt door eenig achtërgelaeten 

onderdeel van cleet, gordel ofte sporen, dewelcke door een 

nootlottig geval slingeren bleven ; ende dan comt de dolckstoot, die 

het bevallige weefsel, van hunne guldene geneuchten so swierig 

geboorduert, deursnyt. Doch wanneer de daegen vervult syn, moet 

men geen leelyck gesicht en trecken tegens den doot ; want, so er 

althants scoone manieren van sterven bestaen, het sweert des gemaels 

geeft eene cierlycke oplossing aen het minnespel. Aldus most oock 

de teedere liefde van de oppermaerscalcse haer eynde vinden. 

Op eenen uchtent, als de Heer van Armignac tyt in overvloet hat 

door den aftocht van den Hertog van Bourgondiën, dewelcke Lagny 

ontruymde, bequam hy den inval syne daeme eenen goeden morgen 

te wenscen, ende peynsde haer op eene seer soete maniere te wecken, 

opdat sy niet en soude ontstemt raecken ; doch sy, noch gewiegelt in 

de mollige sluymering der uchtentstonden, wedervoer op syne 

liefcoosinge slaeperig ende sonder de oogleden op te slaen : 

,,Laet my nu, Caerel !" 

,,Hey so!" grommelde de oppermaerscalc, den naem hoorent eens 

heyligen, denwelcken hy niet onder syne patroons en mochte 

reeckenen, „ick draege dus iet van Caerel op myn hooft! . ." 

Daerop, sonder syne vrouwe verder te beroeren, scoot hy ten bedde 

uyt ende spranc met vierig vlamment aengesichte ende getrocken 

sweert de trap op naer de verdieping, daer de camerierster der 

graevinne sliep, onderstel lent, dat dese dienaeresse de hant in het. 

spel mochte hebben. 

„Houdaer, verdoemde hoere !" screeuwde hy haer toe, om syne 

woede een weynig te ontlasten, „bit scielyck uwe vaederonsen, 

want ick sal u so cort maelen als semelen om het bedraegen van desen 

Caerel, dewelcke hier overhuys ligt!." 

— xc8 —

,,0, Monseigneur, wie heeft u dat verclapt ?" antwoordde de joffer. 

„Betrouwt u er op, dat ick u sonder genaede vermorsel, indien gy 

my niet alles nauwgeset opbiecht ende hoe dit alles in syn werck 

is gegaen ; ende so uwe tonge hem verwart, sd gy een seconde 

aerselt, naegel Lek u met myn dolek aen den muer vast!" 

„Naegelt my maer vast!" wedervoer het meysje. ,,Want gy en suit 

van my niets te weten comen." 

De veltheer, dewelcke dit treffelycke antwoort quaelyck opnam, 

stack haer sonder verdere snaps aen den muer vast, so ysbaerlyck 

hat de toorn hem verhit; daerop stampte hy te rugge naer de kemenaede 

synder vrouwe ende segde tot synen sciltcnaep, denwelcken 

hy op de trap tegen quam, claer wacker geworden door het moortgescrey 

der maecht: 

,,Gaet eens naer boven ; ick hebbe Bilette een weyriig harthandig 

gecasteyt!'' 

Alvorens hem aen Bonne» te vertoonen, ginc hy eerst synen soon 

haelen, dewelcke rosig sliep, gelyck kinderen plegen, ende sleurde 

hem seer onsachte naer haer mede. 

De moeder opende de oogen, ende dat, gelyck gy wel begrypen 

moogt, seer wyde, by het vernemen van het gecryt haers cleynen ; 

dan wiert sy gants ontset, siende hem in de handen van haeren gemael, 

wiens rechter geheel met bloet bemorst was, ende die gloeyende 

blieken sproeyde naer moeder ende kint. 

„Wat gaet u aen ?" vraegde sy. 

„Mevrouwe", antwoordde de cort aengebonden man, „is dit eene 

loot uyt myne lendenen ofte uyt dese van Savoisy, uwen vrient ?" 

By dese woorden wiert Bonne seer bleeck ende spranc naer haer 

kint gelyck een puyt, dewelcke hem te waeter werpt. 

„Oh, hy is wel deegelyck van ons !" creet sy. 

„Indien gy syn hooft niet voor uwe voeten wilt sien rollen, so biecht 

my alles op ende geeft antwoort sonder slin'cksheden. — Hebt gy 

my eenen luytenant toegevoegt?" 

,,Jae ick." 

„Wie is het?" 

„Het en is Savoisy niet ! . . ende ick en sal u nemmer den naeme 

seggen van eenen man, denwelcke ick niet en vermag te noemen!" 

Daerop rechtte de oppermaerscalc sich op, greep syne vrouw by den 

arm om haer het woort af te snyden door een houw met syn sweert, 

maer sy worp hem een conincklycken bliek toe ende riep uyt: 

„Welnu, doot my, maer hout uwe handen van my af!" 

„Neen ! Gy suit leven !" hernam de echtgenoot. „Want ick houde 

eene straffe voor ü bereyt, erger als de doot!" 

— 160 —

Ende, beducht voor de stricken, vallen, drogredenen ende constgrepen, 

waermede de vrouwen so vertrouwt syn in dese soort nootgevallen, 

daer van sy voor haer self ofte onder malcanderen dag ende 

nacht de varianten bestudeeren, verwyderde hy hem haestelycken 

op dit harde ende bittere woort. Hy begost op slag syne luyden te 

ondervraegen, toonende hun een vervaerelyck toornig aengesicht; 

ende so antwoorden sy hem allen gelyck sy doen sullen aen God 

den Vaeder op den laetsten dag des oordeels, wanneer eeniegelyck 

van ons syne reeckeninge sal moeten vereffenen. 

Geen hunner en wist iet van het swaere misdryf, hetwelck verborgen 

lag onder de diepten van dese barsce verhooren ende geslepen 

strickvraegen ; maer uyt alles, wat sy seyden, wiert door den oppermaerscalc 

de slotsom getrocken, dat geen mannelyck lit van 

syn huys den vinger in dese saus geroert hat, uytgenomen eene 

synder honden, dewelcke hy sonderling swygbaer bevont ende 

nochthants opdracht gegeven hat de tuynen te bewaecken ; 4 ende 

aldus, de hant aen desen slaende, verwurgde hy hem van raeserye. 

Dese feyten brochten hem langs den weg der peripathetische redeneerconst 

tot de overtuyging, dat de vice-oppermaerscalc in syn paleys 

drong door den achterhof, dewelcke als eenige toegang een 

poort jen hat, hetwelck uytquam aen den oever van de rivier. 

Voor degenen, die dit niet en mochten weten, is het nootsaeckelyck 

hier te seggen, dat het Hostel d'Armignac eene groote oppervlackte 

besloeg, dichte by de conincklycke verblyven van Sainct-Paul. 

Swinstdien wiert op dese plaets het Hostel der Longevilles gebouwt. 

Nu had te dier daegen het huys der Armignacs eene fraeye steenen 

— 162 —

poort aen de rue Sainct-Antoine, was aen alle syden swaer versterckt, 

ende de hooge mueren aen den waetercant tegenover het 

Coeyen-eilant, op de plaets daer nu de Port de la Grève is, waeren 

voorsien van torentjes. De teeckening van dit alles is langen tyt 

te sien geweest by den Heere Cardinael Duprat, canselier des 

conincks. 

De oppermaerscalc doorsnoffelde syn breyn ende op den bodem 

daervan coos hy de beste onder alle syne hinderlaegen ende stelde 

dese so behendig op voor alle denckbaere gevallen, dat de galante 

sculdige er wel in most loopen gelyck een haes in den strick. 

,,By gants doot !" segde hy, ,,myn horen-planter is gevangen ende 

ick heb al den tyt om te overpeynsen hoe ick dat nieuw gebroede 

uylcuycken sal toerichten !'' 

Siet hier het crygsplan, door desen dapperen, baerdigen veltheer, 

dewelcke so groote orelogen voerde tegen Hertog Jan sonder Vrees, 

bevolen om hem meester te maecken van synen geheymen vyant. 

Hy nam een groot aental van syne vertrouwtste ende behendigste 

boochscutters, posteerde deselven in de torentjes langs de kaede, 

ende gelastte hun sonder aensien des persoons te scieten op alle leden 

van syn huys, uytgenomen alleen de oppermaerscalcse, dewelcke 

aenstalten mochten maecken den hof te veriaeten, ten eynde den 

beminden edelman binnen te smuygelen. 

— 163 —

Hetselfde gesciedde aen de syde van de groote poort in de rue 

Sainct-Antoine. 

Allen onderhoorigen, tot selfs den capelaen, wiert aengesegt het 

huys niet en te veriaeten, ende sulckx op straffe des doots. 

Als hy daernae de bewaecking der twee flancken van het Hostel hat 

toevertrouwt aen de soldaeten van de compagnie synder lyfgarde, 

met bevel scarp de wacht te houden in de systraeten, most de onbekende 

minnaer, aen wien de oppermaerscalc syne horens verdanckte, 

warm ende wel gegrepen worden, so hy, geen onraet vermoedent 

aen quam op het gewone liefdesuer om scaemteloos synen 

standaert te planten in het middelpunt der wettige besittingen van 

gesegden Heer Graef. 

Het was een hinderlaeg, waerin de sluwste man gevangen most 

raecken, so hy niet even stantvastig door God bescermt wiert als 

de goede Sinte Pieter door onsen Verlosser, wanneer dese hem er 

voor bewaerde naer de diepten der waeteren te verhuysen op den 

dag, als sy het in hun hooft haelden te beproeven of de see even 

begaenbaer was als het wandelpat der coeyen. 

De oppermaerscalc, dewelcke die van Poissy eene harthandige les 

hat toe te dienen, most hem nae het middagmael in den saedel begeven, 

ende daer de arme graevin Bonne dit wist, hat sy den dag 

tevoren haeren jeugdigen dienaer reets doen uytdaegen tot den 

vermaeckelycken tweecamp, daerin sy emmer de sterckste 

bleeck. 

Terwyl de oppermaerscalc syn paleys omringde met eenen gordel 

van oogen ende doot, ende, niet wetende van waer hy soude comen 

gevallen, syne mannen opstelde by het uytvalspoortje om den minnaer 

by syn vertreck tot moes,te hacken, en hielt de oppermaescalcse haer 

geensins onledig met het aeneencnoopen van erwten ofte het speuren 

naer swerte coeyen in het haertvier. 

Aldereerst wist de vast genaegelde caemerjoffer haer te ontnaegelen, 

sleepte sich dan tot haere meesteresse ende bootscapte deselve, 

dat de Heer Horendraeger niemendal en wist; ende, alvorens den lesten 

aedem uyt te blaesen, stack sy haere geliefde vrouwe een hert onder 

den riem, haer de verseeckering gevende, dat sy sich op haere suster 

cost betrouwen, dewelcke als wascvrouw diende in het hostel ende 

uyt het hout gemaeckt was om sich in stuckjens te laeten cappen 

gelyck worstevleesc ten eynde Mevrouwe te behaegen ; dat sy de 

behendigste ende geslepenste truwante was van heel de wyck, ende 

van les Tournelles tot het Cruys van Trahoir onder het clootjensvolck 

de faem genoot, doortrapt te syn in het uytdenken van loose 

cnepen in hachelycke aengelegenheden van amoureuse perikelen. 

— 164 —

Sodus, oprecht treurende om het afsterven van haere goede caemerjoffer, 

ontboot de graevinne de wascvrouw, hiet haer het natte lynwaet 

in den steeck te laeten ende begost t'saemen met haer den 

cnapsack der listige bedencksels binnenste buyten te keeren, willende 

Savoisy redden, sy het ten coste van al haer toecomstig heyl. 

Aldereerst besnoffelden de twee vrouwkens de mogelyckheyt hem 

met de verdenkingen van den Heer des huyses bekent te maecken 

ende hem te bevelen sich uyt de biesen te houden. 

Ende sietdaer dan het braeve meysje, gelyck een packesel met wascgoet 

belaeden, ende willende het Hostel veriaeten. Maer voor de 

poort stoot sy op eenen man van waepenen, dewelcke hem doof 

hout voor alle overredingsconsten der wascvrouw. Alsdan besloot sy, 

door een bystere toewyding gedreven, den soldenier in syne swacke 

stee te tasten, ende brocht hem door alderhant aenhaelicheden dusdaenig 

in vier, dat hy pront syn wille met haer volvoerde, alhoewel 

hy gewaepent ende bepackt was om ten orelog te vaeren ; maer nae 

dit feestelyck onthael aendachtiggenoten te hebben, weygerde de botmuyl 

haer de straet op te laten gaen ; ende ofscoon sy haer vervolgens 

de moeyte getroostte sich noch een vrygeleyde te doen afstempelen 

door eenige der aenlockelyckste cnaepen, verhopende desen hoofscer 

gesint te bevinden, en dierf geene der boochscutters, mannen van 

waepenen ofte anderen haer oock maer het nauwste poortje van het 

paleys te ontsluyten. 

,,Gylieden syt vuyg ende ondankbaer als bantreeckels" segde sy tot 

hen, „om my niet en te willen betaelen met gelycke munt !" 

Geluckigerwys echter was sy door dese bedryven alles te weten 

gecomen, ende keerde in groote haest te rugge naer haere meesteresse, 

aen dewelcke sy de bedenckelycke bescickingen van den graef 

openbaerde. 

De twee vrouwen beraedden haer overnieuw, ende hadden niet meer 

tyt van noode als een ander voor twee hallelujas, om heel dit apparaet 

van oorlog, wachtposten, verdediging, bevelen, verdachte, heymelycke, 

uytgebreyde ende diaboliecke maetregelen te doorgronden, 

dewelcke sy met het sesde sintuyg der vrouwen onderkenden als een 

doodelyck gevaer voor den armen minnaer. 

Mevrouwe, drae beseffende, dat sy alleene het recht hat het huys 

te veriaeten, maeckte scielyck van dit privilegie gebruyck ; doch sy 

ginc nauwelycks een boochsceuts wyt, aengesien de oppermaerscalc 

aen vier haerer pages bevolen hat, ten allen tijde gereet te staen de 

graevinne te versellen, ende aen twee vaendrigs synder compagnie, 

haer geen seconde uyt het ooge te laeten. 

Des keerde die arme oppermaerscalcse weeromme in haere keme- 

— i6.f —

naede, even overvloedig traenen sproeyende als de gesaementlycke 

Magdalena's der kerckscilderyen. 

,,Laes !" sprack sy, „myn lief sal dus om hals ende leven gebrocht 

worden ende ick en sal hem nemmer meer aenscouwen! . . Hem, 

die so soet van tonge was ende so vol bevallicheyt by het waepenspel 

der minne . . Dit scoone hooft, hetwelck so vele maelen in mynen 

scoot gebet lag, sal tot brey geslegen worden . . . Waerom en can 

ick mynen gemael niet een ledig ende waerdeloos hooft voor werpen 

in de plaetse van dit hooft vol aenminnicheyt ende waerdy ? . . Een 

stinckent voor een welrieckent hooft, . . een gehaet hooft voor een 

bemint ? . ." 

„Oh, Mevrouwe!" riep het wascmeysje uyt, „als wy den soon van 

den koek, dewelcke dul op my verlieft is ende my beestig verveelt, 

eens in de cleederen van eenen nobelen joncker staecken ende hem, 

aldus aengedaen, door het achterpoortje naer buyten boegseerden ? .." 

Waerop de twee vrouwen malcander aensaegen met eenen demonischen 

moordenaersblick. 

„Sodrae dese vunse cnecht om seep gebrocht is", hernam sy, 

„sullen alle soldeniers rap gevlogen syn !" 

„Jae, maer en sal de graef den armen guyt niet herkennen ?" 

Ende de graevinne, sich op de borst slaende ende het hooft scuddende, 

riep uyt : 

„Neen ! neen ! lief kint, hier moet nobel bloet vergoten worden, 

sonder welck dan oock te ontsien ..." 

Dan docht sy eene wyle nae ; ende opspringent van vreugde omhelsde 

sy al met eens het wascmeysje, seggent: 

„Ick hebbe myn minneke geret door dyn raet ! . . So sal ick dy tot 

dynen doot voor dit leven danckbaer blyvenl" 

Hierop droogde de graevinne haere traenen, trock een argeloos 

deuchtsaem gelaet, nam aelmoesentascje alsmede getydenboeck, ende 

maeckte haer op naer de kereke van Sinte Paulus, welcks clocken 

sy hoorden luyden, aengesien dé laetste misse gelesen ginc worden. 

Want de oppermaerscalcse en versuymde dese scoone devocie nemmer, 

synde eene langslaepster, gelyck alle de daemes van het hof. Des 

noemde men dese kerekdienst de vergulde misse, aldewyl men er 

niet en ontmoette als opgeslinterde heeren, scoone pages, jeugdige 

edellieden ende fraey gecleede daemes, geurent naer bedwelmende 

reuckwaeteren ; cortom men sag er geen overcleet ofte het was met 

waepenen bestickt, nochte sporen, dewelcke niet van gout en waeren. 

Ende so vertrock dan graevinne Bonne, in het hostel het verbysterde 

wascmeysje achter laetent met de opdracht een oogsken in het seyl 

te houden ; dan quam sy met groote prael, omstuwt van haere pages, 

— 166 —

de twee vaendrigs ende mannen van waepenen in de parochiekerck. 

Het is dienstig hier te vermelden, dat onder de troep scoone ridders, 

dewelcke in de kerck ront de daemes paradeerden, er meer dan 

een was, wiens vreugde sy uytmaeckte ende dewelcke hem met 

gants syn herte aen haer gewyt hadde ; volgens de gewente der onbesonnen 

jaeren, .waerin wy er nog so vele bedden op ons verlangen 

alleen, met dit voornemen er ten 

minste ééne uyt het groote aental 

voor ons te veroveren. 

Onder dese op fyn wilt aesende 

roofvogels, dewelcke immer den 

beek gespert hielden, ende meer 

tusscen de bancken ende bitstoelen 

door spiedden als naer de priesters 

voor den outer, was er een, aen 

denwelcken de graevinne soms den 

aelmoes van een oogopslag sconck, 

omdat hy minder beuselachtigleeck 

als de anderen ende dieper in 

haere aenscouwinge versoncken. 

Dese stont onbeweegelyck immer 

aen deselfde pylaer geleunt ende 

en roerde hem niet, volmaeckt 

verloren in den aenblick van de 

daeme, dewelcke hy voor syne devocie 

uytvercoren hat. Syn bleeck 

gelaet was van eene stille weemoedicheyt overtogen. Syne physiognomic 

duyde op een vierig ende nobel herte, eene dersulcken, 

dewelcke hun voeden met laeyende passiën ende sonder dachten 

te gronde gaen aen de wanhoop van een liefde sonder toecomst. 

Van dese lieden syn er maer weynigen ; want meestens bemint men 

datgene, wat gy wel vermoet, meer als de onbekende geneuchten, 

dewelcke verborgen liggen ende bloeyen op de diepste gronden 

der siele. 

Dese gesegde edelman, hoewel syne cleederen van goeden snit, 

eenvoudig ende wel onderhouden waeren, ende selfs een seeckeren 

swier openbaerden in de afwereking, quam de oppermaerscalcse 

voor een arme ridder te syn, dolent achter de fortuyn ende van ver 

gecomen, sonder een myt in den mersc, met syn degen ende baret 

als eenig besit. Ende aldus, deels uyt deernis om syne verheymelyckte 

armoede, deels omdat sy haer teederlyck van hem bemint wist, een 

weynig oock omdat hy sulck een aengenaem voorcomen hat, 

— 168 —

scoone swerte ende lange haeren ende eene rysige gestalte, ende hy 

hem nederig bedroeg, aen alles onderworpen, wenste de oppermaerscalcse 

hem gaerne de gunst der vrouwen ende dese der fortuyn toe. 

Verder oni niet sonder aenbidders te geraecken ende oock gedreven 

door eene seeckere goetherticheyt, verwarmde sy hem al 

naer haere invallen met cleene privilegiën, halve blieken, dewelcke 

op hem af cronckelden gelyck vinnige slangeskens; overigens bleef 

sy onverscillig voor het geluck van dit jonge leven, synde eene 

princesse, gewent te spelen met costelycker saecken als eenen 

simpelen ridder. Metterdaet: speelde haer gemael, de oppermaerscalc, 

niet met het coninckryck ende alles daerin, gelyck gy sout 

doen met een sesthalf by het dobbelen ? 

Ten slotte hat de oppermaerscalcse niet langer dan dry daegen geleden 

by het uytgaen der vespers lachent tot de coninginne gesegt, 

terwyl sy met de oogen naer desen aenbidder wees : 

„Sietdaer een man van goede hoedaenicheden !" 

By fortuyn hat de graevinne ten opsichte van desen edelman goet 

geraeden. Hy was een ridder sonder banier, dewelcke den naem 

droeg van julien de Boys-Bourredon, hebbende op syne domeynen 

selfs niet genoeg bosc geërft om hem daer een tandenstoocker uyt te 

snyden ende hat geen waerdevoller besit als de natuerlycke ryekdommen, 

daermede wylen syne moeder hem by syne geboorte Jeer 

van pas hat toegerust. Hy besloot daervan profyt ende rente te 

trecken aen het hof, wel wetende hoe belust de daemes daer syn 

om van dese soort leckernyen te snoepen ende se hoog ende dier in 

waerde plegen te houden, so sy se maer steets geparst connen houden 

tusscen twee sonnen. Velen synder gelycken hebben aldus hun weg 

in de waerelt gesocht door het nauwe straetje der vrouwen ; maer 

hy, in plaets van syne liefde in wel gepaste rantsoenen ront deelen, 

gaf haer geheel en al uyt op het eygen oogenblick, als hy in de mis 

de triomphaele scoonheyt van graevin Bonne voor het eerst sag 

binnen scryden. Alsdan verviel hy in eene waerachtige liefde, dewelcke 

uytermaeten voordeelig bleeck voor syne platte beurs, want 

hy en cost niet meer eten nochte drincken. Dese minne is van de 

gevaerlyckste soort, want sy parst u tot liefde voor den honger, 

onderwyl gy hongert naer de liefde ; dubbele cranckheyt, daervan 

een enckele soude voldoende syn om een man by de pieren te doen 

belanden. 

Sietdaer dus, wie de jonckman was, aen denwelcken de beminnensweerde 

oppermaerscalcse gepeynst hat en tot wien sy haer haestelycken 

begaf om hem te overreden voor haer te sterven. 

Binnen tredent sag sy den armen ridder, dewelcke, getrouw aen 

— 169 —

syn nederigen lust, op haer wachtte, den rugge tegen een pylaer 

gesteunt; so wacht een coutcleum op de sonne by het criecken van 

eenen lente-uchtent. Dan wendde sy het gelaet af ende docht naer 

de coninginne te gaen om haeren bystant te vraegen in dese wanhopige 

aengelegenheyt, want sy voelde deernis met haeren aenbidder; 

doch eene der capiteyns seyde. tot haer met groot vertoon van eerbiedicheyt: 

„Mevrouwe, daer is bevel gegeven u te verhinderen met iemant 

te spreecken, al soude het de coninginne syn ofte uw biechtvaeder. 

Ende weest er seecker van, dat ons aller leven op het spel staet." 

„En is het dan", vraegde sy, „niet uw beroep te sterven?" 

„Maer oock : te gehoorsaemen", seyde de soldaet. 

Dus ginc de graevinne op haere gewone plaets sitten bidden ; ende 

als sy weder naer haeren aenbidder keeck, vont sy syn gelaet uytgemergelder 

ende holler als voren. 

„Ach", segde sy by haerselven, „ick en behoeve myn geweten niet 

so swaer belast te voelen om syn afsterven . . . Hy is al half doot . „'." 

Nae dese rechtveerdiging van haer voornemen worp sy gesegden 

edelman eene van dese gloeyende lonckjens toe, dewelcke enkelt 

geoorlooft syn aen princessen ende lichtecooyen ; ende de voorgewende 

liefde, daervan haere oogen spraecken, doorstraelde den 

aenbidder tegen den pylaer van eene soete p.yn. Wie en geeft hem 

niet gaerne over aen den heeten aenval van het leven, wanneer dit 

in sulcker voege van alle.syden het herte berent ende daer alles 

doet swellen ? . . . 

De oppermaerscalcse herkende met den lust, daer de vrouwen noyt 

genoeg van crygen en connen, de almacht van haeren flonckerenden 

bliek aen het antwoort, dat de ridder haer gaf sonder een woort te 

seggen. Ende metterdaet, het root, dat syne wangen overpurpelde, 

was welspreeckender als de fraeyste sinswendigen der Griecksce 

ende Latynsce redenaers ende wiert oock wel verstaen ! . . . By dit 

soete aenscouwen becroop der graevinne het verlangen te beproeven 

hoe ver de macht haerer oogen ginc, om er seecker van te syn, dat 

sy haer niet en vergaepte aen een ydel spel der natuer. Ende nae haeren 

dienaer meer als dertig maelen te hebben doorgewarmt, voelde sy 

haer versterekt in haere overtuyging, dat hy dapperiyek voor haer 

soude willen sterven. Dese gedachte ontroerde haer so machtig, 

dat sy tot dry maelen toe onder haere gebeden gekittelt wiert door 

de begeerte hem alle vreugden des mans tegelyck te verscaffen in 

ééne groote overstrooming van liefde, ten eynde er op eenen quaedeh 

dag niet en van besculdigt te worden, behalve het leven oock het 

geluck van desen edelman verspilt te hebben. 

— 171 —

Als de officiant hem kerckewaerts keerde om dese scoon vergulde 

kudde het „Gaet uws weegs !" toe te singen, ginc de oppermaerscalcse 

heen langs de pylaer, daer haer aenbidder stont, ende als 

sy langs hem screet, poogde sy hem met eenen wenck haerer oogen 

den lust by te brengen haer te volgen. Dan, om hem te verstercken 

in het verstaen ende significatief uytleggen van desen vluchtigen 

oproep, keek de geslepen daeme nog eens om, als sy hem reets voorby 

was om anderwerf syn geselscap te vorderen. 

Dan sag sy, hoe hy een weynig van syne plaets naer voren gecomen 

was ende haer noch niet en dierf volgen, dermaeten besceyden was 

hy. Doch nae dit laetste teecken mengde de edelman, seecker dat 

hyniet onbescaemt en soude worden gevonden, hem onder haer 

gevolg met cleyne ende geruyscloose stappen, gelyck een onnoosele 

cnaep, beducht in eene deser goede oorden verseylt te raecken, 

dewelcke men slechte noemt. Ende oft hy voor ofte achter, ter 

rechter dan wel ter slincker syde van haer liep, steets weer scoot de 

oppermaerscalcse eenen feilen bliek naer hem uyt om hem nog 

stantvastiger te maecken ende hem corter naer haer toe te trecken, 

gelyck een hengelaer doet, dewelcke soetjens syne lyn inhaelt om 

te voelen hoe swaer de catvisc is, die aengebeten heeft. 

Om cort te gaen, de graevinne queet haer so treffelyck van het werek 

der meysjes van playsier, wanneer sy besig syn te pogen het gesegende 

waeter op haere molens te crygen, dat gy gesegt soudet hebben : 

niets en gelyckt so seer op eene puteyne als eene vrouwe van hooge 

geboorte. 

Ende metterdaet, als sy onder de poorte van haer hostel aengecomen 

was, talmde de oppermaerscalcse om binnen te treden ; dan wende 

sy overnieuw het gelaet naer den armen ridder om hem uyt te noodigen, 

haer te volgen, hem een so diaboliecken lonck toewerpent, 

dat hy op de coninginne syns herten toesnelde, waenent, dat hy 

haer op hem hat hooren roepen. Aenstonts boot de graevinne hem 

haere hant ; ende beyden, uyt ondersceyden oorsaecken inwendig 

coockent ende bevent, bevonden sich in haere woning. 

Op dit onheylswaere oogenblick scaemde Mevrouwe d'Armignac 

haer, dewyl sy alle dese deernentreecken hat uytgehaelt om iemant 

in den doot te dryven, ende Savoisy hat verraeden om hem te 

seeckerder te connen redden ; maer dit vluchtige berouw was even 

creupel als de grootere ende quam evenseer te spaede. Siende, dat 

nu alles op het spel stont, leunde de oppermaerscalcse swaer op den 

arm van haeren dienaer ende sprack tot hem : 

„Cornt scielyck mede naer myne kemenaede, want ick hebbe met 

u te •spreecken." 

— «73 —

Ende hy, niet en vermoedent, dat het om syn leven ginc, en vont 

geene stem om haer te antwoorden, so daenig wiert hem de kele 

dicht genepen door de verwachting van een naeby geluck. 

Als het wascmeysje desen so ras opgeviscten edelman sag, segde sy : 

„Nu tsa ! . . daer moet men toch een daeme van het hof voor syn !" 

Dan groette sy den hovelinc met eene diepe neyging, daerin al de 

spottende reverencie lag uytgedruckt, dewelcke versculdigt is aen hen, 

die de groote heldhafticheyt hebben te gaen sterven voor so eene 

cleynicheyt. 

,,Picarde", segde de oppermaerscalcse, het wascmeysje by den rock 

naer haer toe treckent, ,,de moet gebreeckt my hem te seggen, 

welck loon ick bereyt hout om syne liefde ende syn scoon geloof in de 

goetjonsticheyt der vrouwen te betaelen ..." 

„Ach kom, Mevrouwe ! waerom hem dat te seggen? . . Sent hem 

versaeligt door het achterpoortjen weg! . . Er sterven so vele 

mannen in den oorlog voor nieticheden, soude dese niet voor iet 

lieffelycks en weten te sterven ? . . Ick sal wel andere voor u maecken, 

so u dat troosten can !" 

,,Welaen dan !" riep de graevinne. „Ick gae hem alles opbiechten ! . . 

Dat sal de boete syn voor myne sonde !" 

Meenent dat syne daeme met haere dienaeresse enckele cleyne voorbereytselen 

ende geheyme maetregelen trof on niet en gestoort te 

worden by het onderhout, dat sy hem belooft hat, hielt de 

onbekende minnaer hem op een afstant ende gebaerde hem oft hy naer 

de vliegen keeck. Intusscen docht hy, dat de graevinne wel ongemeen 

ondernement was ; maer (ende selfs een bultenaer soude hetselfde 

gedaen hebben) oock vont hy duysent redenen om haer te verontsculdigen, 

hem wel weerdig waenende eene dusdaenige minnewoede 

in te boesemen. 

Hy was noch in dese deuchtdoende overpeynsingen verdiept, als de 

oppermaerscalcse de deur naer haere kemenaede opensloot ende den 

ridder bat haer te volgen. 

Daer worp de machtige daeme alle de grootheyt van haeren hoogen 

staet van sich, ende smeet haer, eene simpele vrouw wordent, 

aen de voeten van desen edelman. 

„Laes, scoone jonckman"-; segde sy, „ick hebbe my grootelyckx 

ten uwaert misdraegen^ Luystert ! . . By uw vcrtreck uyt dit huys 

suit gy den doot vinden ... De liefde voor een ander, dewelcke 

my doorgloeyt, heeft my beguychelt; ende sonder dat gy hier syne 

plaetse cunt innemen, moet gy hem vervangen tegenover syne moorders 

. . „ Siethier gants het festyn, waertoe ick u hebbe gebeden." 

, }0", antwoordde Boys Bourredon, syne sombere wanhoop diep 

~ 174 —

in syn herte verduyckent, ,,ick wete u danck, Mevrouwe, dat gy 

over my bescickt hebt als over een goet, hetwelck u toebehoort . . , 

Jae, ick hebbe u so lief, dat ick er alle myne daegen van droomde, 

ü op de wyse der jonge maegdekens, iets te connen bieden, dat men 

maer eenmael can weg scencken . . . Sodus . . . neemt myn leven ! ." 

Ende de arme ridder, dit seggende, en keeck haer niet eenmael aen 

om al de jaeren in het haelen, dewelcke hy verhoopt hat haer gantse 

daegen lang te aenscouwen. 

Als sy dese cloecke ende verliefde woorden vernam, stont Bonne 

al met eens recht. 

,,Ach", sprack sy, ,,so Savoisy er niet en waere, hoe soude ick dy 

liefhebben !" 

,,Lacy, myn lot is onherroepelyck", antwoordde Boys-Bourredon. 

,,Myn horoscoop voorspelt, dat ick sterven sal door de minne voor 

eene groote daeme ! . . Myn God", vervolgde hy, de hant slaende 

aen het gevest van syn goet sweert, ,,ick sal myn leven duer vercoopen, 

maer ick sal tevreden sterven, bedenckent dat myn doot 

het geluck verseeckert van haer, die ick lief hebbe ! . . Ick sal beter 

leven in haere herinnering als in de werckelyckheyt." 

By het aenscouwen van het gebaer ende het straelende aengesicht 

van desen dapperen man, voelde de oppermaerscalcse haer in de 

kern van het herte gequetst. Maer drae wiert sy noch smertelycker 

bewogen, omdat hy sceen te willen heen gaen sonder oock maer 

de geringste jonste van haer te vraegen. 

„Comt hier, dat ick u waepene !" segde sy tot hem, haere armen 

uytbreydent om hem aen haer herte te clemmen. 

„O, Mevrouwe", antwoordde hy, ende een vluchtig floers van traenen 

verdonckerde een weynig het vier synder oogen, „wilt gy myn doot 

onmogelyck maecken door eene te groote waerde aen myn leven 

te geven ?" 

„Comt!" riep sy, overwonnen door dese laeyende liefde, „ick en 

wete niet, wat er van dit alles worden moet, maer comt! . . Daernae 

sullen wy allen aen het uytvalspoortje gaen sterven . . 

Deselfde vlam brandent in hun herte, gesweept door deselfde geesel, 

clemden sy de armen op de eenig waere manier om malcanders 

leest; ende in den alderverruckelycksten aenval van dese heetecoortse, 

dewelcke gy, naer ick voor u verhope, wel kent, vielen sy in diepe 

vergetelheyt omtrent de gevaeren voor Savoisy, de hunne, den 

oppermaerscalc, den doot, het leven ende alles . . . 

Ondertusscen waeren de poortwachters tot den veltheer geloopen 

om hem te verwittigen van de aencomste des minnaers, ende vertelden 

hem, hoe die raesige edelman geene reeckening en hat willen 

— i 7Ó —

houden met de blieken, dewelcke de graevinne hem tydens de mis 

ende onderwege had toegeworpen, met de bedoeling hem voor den 

ondergane te behoeden. . 

Sy ontmoetten hun meester, dewelcke in grooten haest op weg was 

naer het achterpoortje, want van hunne syde hadden de boochscutters 

van de kaede hem van verre aengeroepen, seggende: 

„Daer gaet de Heer van Savoisy binnen !" 

Ende metterdaet was Savoisy op het afgesproocken uer gecomen ; 

ende, gelyck de gewente van alle minnaers is, ginc hy alleene vervult 

van gedachten aen syne daeme, sodat hy.de loerveugels van den graef 

gants niet op en merekte ende hem door het poortje naer binnen 

foefelde. Dese tegenstrydicheyt in de berichtgeving omtrept de 

minnaers wiert borsaeck, dat de oppermaerscalc den woordenvloet 

stuytte van desen, dewelcke van de rue Sainct-Antoine quaemen, 

seggende met eene barsce selfverseeckertheyt, die sy hun. wel 

wachtten tegen te spreecken : 

„Ick wete al, dat het wilt gevangen is !" 

Daerop stortten sy sich allen onder groot gedruysc door gesegt 

poortje, screeuwent: 

„Slaet doot! . . Slaet doot! ... .° 

Ende mannen van waepenen, boochscutters, oppermaerscalc, capiteyns, 

alles stormde los op Caerel Savoisy, petekint des coninckx, 

denwelcken sy tot morsel hackten onder het venster der graevinne ; 

ende door een opmerekensweerdig geval stierf het gekerm van den 

armen jonckman, grouwelyck vermengt met het gebrul der soldeniers, 

uyt onder het hertgrondig suchten ende creunen der geliefden, 

dewelcke hun repten in grooten vreese. 

„Ooo!" riep de graevinne, verbleeckent van ontsetting, ^daer 

sterft Savoisy voor my!" 

„Maer ick sal voor u leven !" antwoordde Boys-Bourredon, „ende 

ick sal my nog geluckig prysen so ick myne salicheyt betaelen mag 

tot den prys van de syne !" 

„Cruyp in dese cleerenkist!" riep de graevinnet „Ick hoor den 

stap van den oppermaerscalc ..." 

Ende metterdaet quam Myn Heere d'Armignac weldrae binnen 

stampen met een hooft in syne hant, ende dit bloedent ende besmeurt 

op den scouw settent, sprac hy grammoedig : 

„Siethier, Mevrouwe, een tafereel, hetwelck u onderrichten mag 

omtrent de plichten van eene vrouwe tegenover haeren gemael." 

„Gy hebt een onsculdige gedoot", antwoordde de graevinne sonder 

blieken ofte bleusen. „Savoisy en was myn minnaer niet ..." 

Ende op dit gesegde keeck sy den oppermaerscalc fier aen, het ge- 

— '77 —

laet gemaskert met so veel vrouwelycke misleydingsconst ende 

stoutmoedicheyt, dat de echtgenoot verdutselt stont te staroogen, 

gelyck een jonge daeme, dewelcke achterlangs eene noot ontsnappen 

liet ten overstaen van een talryck geselscap, ende hy begost te vermoeden, 

dat hy een ongeluck hat aengerecht. 

,,Aen wien peynsdet gy dan desen morgen ?" vroeg hy. 

,,Ick droomde van den coninck", gaf sy ten antwoort. 

,,Ende waeromme my sulkcx dan niet en gesegt, liefken ?" 

,,Sout gy my gelooft hebben in de bestiaele woede, dewelcke u 

opstoockte ?" 

De oppermaerscalc crauwde hem achter het oor, ende hernam: 

„Maer hoe quam Savoisy dan aen den sleutel van ons tuynpoortje ?" 

„O", seyde sy cortaf, „ick en weet niet of gy genoeg hoogachtinge 

voor my hebt om te gelooven, wat ick u hierop te antwoorden heb." 

Ende de oppermaerscalcse keerde haer flux op haere hielen ront, 

gelyck een torenhaentje, door den wint gedraeyt, haer gebaerent als 

ginc sy haer moeyen om de sorgen voor de huyshoudinge. 

Weest verseeckert, dat de Heer van Armignac grootelyckx verlegen 

sat met het hooft van Savoisy ; ende dat Boys-Bourredon van syn cant 

niet de geringste lust voelde te cuchelen, hoorent hoe de graef in hem 

selven alderhant woorden vergrommelde. 

Eyndelyck sloeg de oppermaerscalc twee mael dreunent op de taefel 

ende riep : 

„lek gae die van Poissy op hun duyvel spelen !" 

Daerop verdween hy ; ende als de nacht was aengebroocken, sloop 

Boys-Bourredon in de een oft andere vermomming ter deure uyt. 

De arme Savoisy wiert droef beweent door syne daeme, dewelcke 

alles ende meer gedaen hat wat een vrouwe doen can om een 

vrient te verlossen ; ende laeter wiert hy beter dan betreurt : hy 

wiert gemist ; want als de oppermaerscalcse dit aventuer aen 

Coninginne Isabeau vertelt hadde, wiert deselve dusdaenig geroert 

door de treffelycke hoedaenicheden ende de koenheyt van Boys- 

Bourredon, dat sy desen edelman verleydde om den dienst van haere 

nichte te veriaeten ende in dese van haer self over te gaen. 

Boys-Bourredon was een man, dewelcke duydelyck door den Doot 

den daemes bevolen wiert. 

Metterdaet bedroeg hy hem in den hoogen staet, waertoe de coninginne 

hem verhief, so verwaeten tegenover alle anderen, dat hy 

op een dag selfs quaelyck sprack over Coninck Caerel, ende als dese 

arme vorst syne sinnen weer eens by malcanderen hat, verwittigden 

— 179 —

de afgunstige hovelingen den coninck omtrent synen deplorabelen 

staet van horenbeest. 

Alsdan wiert Boys-Bourredon ylings in eenen sack genaeyt, ende 

naeby het veer van Charenton in de Seine geworpen, gelyck algemeen 

bekent mag heeten. 

Het en is seecker niet nootsaeckelyck hier aen toe te voegen, dat, 

swinst den dag, daer de oppermaescalc so reuckeloos met het yser 

woedde, syne braeve vrouwe de twee dooden, dewelcke hy vervaerdigt 

had, seer wel wist te gebruycken, ende se hem so dickmael 

onder den neus wreef, dat sy hem so slap mieck als lammekespap 

ende hem verder den goeden weg der echtgenooten deet bewandelen. 

Hy hielt haer de gantse waerelt voor als eene cuysce ende eerbaere 

oppermaerscalcse, hetgene sy metterdaet was. 

Aengesien dit boeck, volgens de stelregelen der groote antiecke 

scryvers enkele nuttige saecken verbinden moet aen den deuchtdoenden 

lach, dewelcke het verweckt, ende eenigte recepten van 

hoogen smaeck dient in het houden, wil ick u verclappen, dat de 

kern-inhout van dit verhael de volgende is : 

Dat de vrouwen in hachelycke gevallen nemmer het hooft en moeten 

verliesen, omdat de god der liefde haer noyt en verlaet, voornaementlyck, 

wanneer sy jonc, scoon ende van goeden huyse syn. 

Vervolgens, dat de aenbidders, so sy hun in amoureuse verwickelingen 

begeven, dit niet mogen doen gelyck blinde kieckens, doch 

met maeten ende wel ront spiedent om de clapcooy. ten eynde niet 

ten offer en te vallen aen seeckere hinderlaegen ende hun wel te verwaeren 

; want nae eene scoone vrouwe is de costelyckste saeck ter 

waerelt : een hupsce joncker . . .

DE MAECHT VAN 

TILHOUZE 

aroen van Valesne, hetwelck eene lieffelycke 

besitting is met een casteel, 

niet ver van het vleck Tilhouze gelegen, 

had eene dunbloedige vrouwe 

getrouwt, dewelcke om redenen van 

smaeck ofte tegensin, lust ofte onlust, sieckte ofte gesontheyt haeren 

echtvrient vasten deet van alle de soetheden ende snoeperyen, in 

elck houwelyckx-contract van natuere begrepen. 

Om rechtveerdig te syn moet vermeit worden, dat bovengesegde 

Heer een taemelyck slonsige ende vervuylde quant was, emmer op 

jacht naer groot wilt ende even weynig aentreckelyck als de smoock 

is in eene saele. Voorts was dese Nimrod goet getelt een sestigtal 

jaeren out, waervan hy overigens even weynig gewag en maeckte 

als de weduwe eens gehangenen van den strop. 

— 183 —

Maer de naetuer, dewelcke gebochelden, crompooten, blinden ende 

leelyckmanskinderen by corven vol hier beneden ront stroyt, ende 

haer om desen even weynig commert als om de pronckstucken, 

overmits sy haer evenmin bewust en is van wat sy maeckt als een 

kettingspanner in de tapytwevery, geeft aen allen gelycken honger 

mede ende gelycken gier naer de soep. Ende so vint dan oock elck 

dierke syn playsierke ; vandaer het spreeckwoort : daer en is so een 

leelyck panneke niet ofte het ontmoet syn deckseltje wel. 

So socht de Heer van Valesne dan overal naer aerdige pannekes sonder 

decksel ; ende dickmael jaegde hy, behalve op groot wilt, oock op 

het cleene dierke ; maer syne landeryen waeren caerig voorsien van 

dit edele wilt ende een maechdommeke bleeck seer selden te verstoren. 

Intusscen quam den Heer van Valesne nae lang snoffelen ende ront 

rossen ter oore, dat in Tilhouze de weduwe van eenen wever woonde, 

dewelcke een costelycken scat besat in de persoon van een dochterken, 

out sestien jaeren, wier rocken sy 

nemmer uyt het ooge en liet, ende 

. dewelcke sy selfs, uyt hooge moederlycke 

voorsienicheyt vergeselde 

wanneer sy waeter ginc loosen ; 

voorts deet sy haer in haer eygen 

bedde slaepen, bewaeckte haer, 

hiet haer vroeg op te staen, swoegde haer af met so veel arbeyt, dat sy 

t'saemen wel acht stuyvers per dag verdienden; ende hielt haer op 

feestdaegen vaste aen den leybant, haer met grooten noot veroorlovent 

een vroolyck woort te wisselen met de jonge quanten, doch 

dan mosten desen tegenover het maechdeken de handen nog in de 

sacken houden. 

De tyden waeren toenmaels so slecht, dat de weduwe ende haere 

— 184 —

dochter nauwelyckx genoeg verdienden om niet en van honger te 

sterven, ende daer sy by arme verwanten inwoonden, gebrack het 

haer des winters dickmael aen branthout ende des somers aen 

cleederen; sy waeren so veel huer sculdig, dat een serjant van justicie 

er van gescrocken soude syn, hetwelck nochthants lieden mogen 

heeten, die niet spoedig en ontstellen van andermans sculden. 

Cort om, so de dochter toenam in scoonheyt, de weduwe nam toe 

in miserie ende stack haer steets dieper in de sculden voor de maechdelyckheyt 

haerer dochter, gelyck een alchimist voor syne croesen, 

daerin alles, wat hy besit, opsmilt. 

Als syne ondérsoeckingen tot syne tevredenheyt verloopen waeren, 

quam gesegde Baroen van Valesne op eenen regenachtigen dag als by 

geval binnen vluchten in het hutje der beyde spinsters, ende liet, 

om hem te droogen, hout haelen uyt het naebuerige Plessis. Dan 

sette hy hem in afwachting op een scabel tusscfen de beyde arme 

vrouwkens. 

By de gryse scaeduwen ende de deemstering in de hut liet hy syne 

blieken weyden over het soete beekje der maecht van Tilhouze ; 

haere stevige root-ende-ronde armen ; haere voorpostjens, vast als 

waeren het bastionnekens om haer coel herte te verdedigen ; haer 

middel, ront gelyck een jonge eyek ; ende dit alles frisc ende scoone, 

helder ende blinckent gelyck een eerste ryp-dag ; groen ende teeder 

gelyck een jonge loot in April ; om cort te gaen : sy geleeck op alles 

wat ter waerelt lieffelyck is. Sy had oogen van een verlegen en 

scrander blauw ; ende een bliek nog scuchterder als dese der Moedermaecht, 

gesien dat sy so ver nog niet en was als Maria, hebbende 

geen kint gebaert. 

Hadde iemant haer gevraegt: 

,,Weet gy van wanten?" 

Sy soude geantwoort hebben; 

,, Wollen wanten ?" 

So onnoosel sceen sy ende weynig toeganckelyck voor de begrippen 

van het gevalleken. 

De wulpsce oude sinjeur sat dan oock op syn scabel te cronckelen, 

snoffelent naer het maechdeke, ende verreckte bynae den hals gelyck 

een aep dewelcke probeert nootjens op te snappen, Hetgene de 

moeder seer wel sag, maer en segde geen woort uyt vreese voor den 

Baroen, aen wien het gantse lant toebehoorde. 

Als de blocken in den haert laegen ende opvlamden, seyde de beluste 

jaeger tot de oude vrouw : 

,,Haha ! . . dat verwermt bynae éven so fel als de oogen van uw 

doebterken . . .." 

— «8c-

„Laes, Heer," antwoordde sy, „gy spreeckt daer van een vier, 

waerop wy niets coocken en connen ..." 

„Toch wel !" seyde hy. 

„Ende hoe dan ?" 

„Och, moederke, verhuert uw meysken aen myne vrouwe, dewelcke 

„O, Heer, ende wat sal ick dan boven dat coockenvief gaer stoven ?" 

„Wel", antwoordde de oude leckermuyl, „eene deegelycke meelspyse, 

want ick dencke u elck seysoen een half voer coren als lyfrente 

toe te wysen." 

„Ende waer sal ick dat coren in bewaeren ?" vraegde het outje. 

„In uwen provisiekelder!" riep de sjachelaer in maechdommekes. 

„Maer ick en hebbe geen provisiekelder, nochte kisten, nochte 

casten . . . niets !" 

„Welnu, ick sal u kisten ende casten ende coockengerey geven, een 

goet bedde met een hemel daerboven ende alles ..." 

„Jamer", sprack de braeve weduwvrouw, „de regen soude het 

bederven. Ick en hebbe geen huys!" 

„Siet gy vanhier", vraegde de Heer, „het huys, daerin myn arme 

jaegermeester Pillegrain gewoont heeft, wiens buyck opgereten 

wiert van ëen everswyn ?" 

„Jae ick", quam de oude. 

„Wel, daerin suit gy woonen tot het eynde uwer daegen." 

„Gantsbloet !" riep de moeder ende liet haer spinrocken op den 

vloer vallen, „meent gy dat, Heer ?" 

— 186 —

„Jae!" 

„Ende welcke huer suit gy myne dochter betaelen ?" 

„Alles wat sy in mynen dienst sal willen winnen", segde de Heer. 

„O, myn Heer, ryt gy den gans met ons ?" 

„Neent!" segde hy. 

„Jaet!" segde sy. 

„By Sinte Gatianus, Sint Eleutherius ende alle duysent millioen 

santen, dewelcke daerboven door malcanderen crioelen, ick sweere 

u, dat . . ." 

„Ach", hernam de braeve moeder, „so gy niet uyt jockerny en 

spreeckt, soude ick dese tackebossen geerne een weynigje voor den 

notaeris sien passeeren ..." 

„By het bloet Ons Heeren ende het donsigste dingetje uwer dochter, 

en ben ick dan geen edelman? . . Myn woort genoegt!" 

„O, dat en soude ick niet geerne ontkennen, Heer, maer so waer 

ick eene arme spinster ben, ick bedenck daer, dat ick myne dochter 

te seere bemin om haer henen te senden . . . Sy is nog te jonc, daertoe 

niet sterck genoeg, ende soude gewis in haer dienst gebroocken 

worden door het werck. Gisteren seyde mynheer pastoor nog in 

syn sermoen, dat wy tegenover God verantwoording sculdig syn 

voor onse kinderen . . ." 

„Ta ! ta ! ta !" riep de Heer, „doet den notaeris maer haelen !' 

Een oude houthacker snelde naer den inctpisser ; dewelcke quam ende 

volgens alle regelen der const een contract opstelde, daeronder de 

Baroen van Valesne dan syn cruys sette, want scryven en cost hy 

niet ; daernae, als alles in cannen ende cruycken was, segde hy : 

„Welnu, moederke, en syt gy nu niet meer verantwoordelyck tegenover 

God voor de maechdelyckheyt uwer dochter?" 

„Och, Heer, de pastoor seyde erby : tot de jaeren des ondersceyts . . 

ende myne dochter weet seer wel ondersceyt te maecken . . ." 

Daernae wende de oude sich tot haer ende sprack : 

„Marie Fiquet, het costelyckste wat du besitst is dyne eere ; ende 

overal waer du gaetst, sal eeniegelyck — ick en spreecke niet van 

Myn Heere hier ! — pogen dese van dy te coopen ; maer du hebst 

nu ondervonden, wat sy weert is ! . . En ontdoe dy er niet van als met 

goede redenen ende gelyck het behoort. Om dus dyne deucht tegenover 

God ende de menscen niet en te besoedelen, tensy uyt wettige 

motieven, moetst du er voor sorgen dyn houwelyckstoestelleke 

tevoren een weynig te doen vergulden; anders sal het dy quaelyck 

vergaen ..." 

„Ick hebbe u verstaen, moeder", segde de maecht. 

Ende daerop verliet sy de armelycke woning van haere verwanten 

— 187-

ende trock in het casteel van Valesne om er de Vrouwe te dienen, 

dewelcke haer seer djentig ende naer haeren smaeck vont. 

Als die van Valesne, Sacché, Villaines ende andere plaetsen vernaemen, 

welck een hooge prys er betaelt was voor het maechdeke 

van Tilhouze, ontdeckten de huyshoutcundige moeders al met eens, 

dat er niets so voordeelig en is als de deucht ; ende poogden alle 

haere dochterkens op te doen groeyen als maechden ende haer in 

desen staet te bewaeren ; doch dit bedryf bleeck even hachelyck 

als het teelen van sydewormen ; want maechdommekes syn gelyck 

mispels ende rypen seer voorspoedig in het stroo. Nochthants waeren 

er enkele meydekens, dewelcke in Touraysne als sodaenig bekent 

wierden ende in alle cloosters voor maechden door gingen, waervoor 

ick echter niet geerne en soude willen borg staen, overmits ick 

se niet geverifiëert en hebbe volgens de methode, door Verville 

aenbevolen, om de perfecte deucht der meysjens te onderkennen. 

Marie Fiquet volgde de wyse raetgevingen haerer moeder op ende 

en wilde nimmer luysteren naer de soete smeeckbeden, vergulde 

fleemeryen ende aepensmoesjes van haeren meester, sonder dat daer 

een weynig by getrouwt en wiert. 

So de oude sinjeur aenstalten maeckte tot seeckere scalcsce hantgreepen, 

toonde sy haer ontset gelyck de catte by het naeder springen 

van eenen hont, ende creet: 

,,Ick sal het aen Mevrouwe seggen !" 

In 't cort, nae ses maenden had de poovere sire noch niet tot den 

prys van één enkelen tackebos playsier van haer gehad. Op alle 

pogingen bleef Marie even stantvastig, weerde haer steets onbarm- 

— 188 —

hertiger, antwoordde de eene mael op de amoureuse voorstellen 

van haeren Heer : 

,,So gy het my ontfutselt hebt, suit gy het my oock te rugge geven ?" 

Een anderen keer: 

,,indien ick even veel gaetjes hat als een seef, daer en soude er noch 

niet één voor u by syn, so'n grouwelyck gedrommel vinde ick u !" 

De oude goetsack nam dese dorperlycke uytdruckingen op als claere 

bewysen haerer deucht ende en hielt niet op haer toe te loncken, 

hoogdraevende toespraecken te houden ende hondert duysent eeden 

te sweeren ; want door steets te kycken naer de malsce voorposten 

van haer herte, haere swellende dyen, dewelcke by seeckere bewegingen 

so hups in haeren rock geboetseert stonden, ende te sceeloogen 

naer nog andere lieffelyckheden, waerdoor de rust van een 

heylige omgewoelt soude syn, viel de arme afgesleten patroon 

op haer verleckert met den hartstocht der grysaerts, dewelcke 

aengroeyt met de verhoudingen van eene meetcundige reecks, juyst 

andersom als by jonge mannen ; want de ouden hebben lief met hunne 

swackheyt, dewelcke steets toeneemt, de jonge daerentegen met 

hunne cracht, die emmer afneemt. 

Ende om nu alle reden tot weygering aen dit van den duyvel bereden 

maechdeke te ontnemen, riep de Heer de hulpe in van synen ouden 

keldermeester, dewelcke een goet eynt in de seventig gerocht was, 

ende gaf hem te verstaen, dat hy trouwen most om syn taenig vel 

een weynig te verwermen ende dat Marie Fiquet het juyste oventje 

voor hem hadde. 

De versleten keldermeester, dewelcke dry hondert Tourangeynsce 

— 189 —

ponden rente vercregen hat door ondersceyden diensten, aen het 

huys bewesen, verlangde stillekens te leven sonder overnieuw syne 

voordeur te moeten open sluyten ; maer de goede Heer, nae hem 

versocht te hebben een weynig te trouwen voor syn genoegen, verseeckerde 

hem, dat hy geenderley overlast van syne vrouwe en soude 

ondervinden. Alsdan stemde de oude keldermeester uyt versculdigt 

dienstbetoon in dit houwelyck toe. 

Op den dag der verloving liet Marie Fiquet, dewelcke haere sinnen 

goet byeen hielt, doch geene grieven meer tegen haeren achtervolger 

cost geldig maecken, haer eenen vetten bruytscat octroyeeren ende 

een weduwgift daer boven voor het plucken van haer blommeke ; 

daerop octroyeerde sy van haer cant den afgetaeckelden haen het 

privilegie so vaeck hy cost by haer te comen slaepen ende versegde 

hem even so vele vroolycke lansgevechten als hy correls graen aen 

haere moeder gesconken hat; maer op synen leeftyt hat hy ruym 

genoeg aen die van één enkelen bussel. 

Als de bruyloft voorby was, en versuymde de Heer niet, sodrae syne 

vrouwe tusscen de laeckens lag, weg te slibberen naer de kemenaede, 

wel van vensteren, matten ende fraey behangsel voorsien, waer hy 

syn mals kieckentje hat onder gebrocht, mitsgaeders haere renten, 

tackebossen, huys, coren ende haeren keldermeester. 

Om het cort te maecken, weet dan, dat hy de maecht van Tilhouze 

bevont het scoonste meydje ter waerelt, lieffelyck als geene in het 

wackelende licht van het vier, dat onder de scouwe cnetterde, seer 

bewegelyck tusscen de laeckens, den stryt soeckent ende eenen aengenaemen 

geur van maechdelyckheyt uytwaesement; ende hadde de 

eerste oogenblicken gants geenen spyt over den buytensporigen prys 

van dit juweelken. 

Daerop, hem niet langer en connende bedwingen, ende willende 

haestig de eerste montjes van dit conincklycke broekje proeven, 

begost hy als gewesen grootmeester in de const, aen dit jeugdige 

formulierenboeckje te frommelen. Maer siet, door syne al te groote 

smulsucht, verloor dese gelucksaelige hem in beuselaryen, glipte 

uyt, cortom en sceen al met eens niets meer te verstaen van het onderhoudende 

bedryf der liefde. 

Hetgene bemerekent, seyde het onervaeren meyske, nae eene corte 

wyle wachten, tot haeren ouden onderdaen : 

„Monseigneur, so gy in de capel syt, gelyck ick meen te bespeuren, 

laet dan, als 't u behaegt, uw clockenspel wat rapper beyeren . . ." 

Dese vermaeninge, dewelcke, ick en weet niet hoe, bekent wiert, 

mieck Marie Fiquet beroemt, ende noch immer segt men in onse 

streeck: 

— 190 —

„Dat is eene maecht van. Tilhouzei" 

By wyse van spotterny tegenover een gehuwde oftewel om eene 

lellebel aen te duyden. 

Lellebel segt men by ons van een meysje gelyck ick u niet en 

toe wensc, dat gy er eene tusscen uwe laeckens suit vinden in uwen 

eersten houwelycksnacht, ten waere gy syt opgegroeyt in de wysbegeérte 

van de Stoa ende u derhalven over geen enkel ongeval sorgen 

en maeckt. 

Overigens syn er velen wel gedwongen tot stoïcynsce opvattingen 

in diergelycke baldaedige omstandicheden, dewelcke men nog maer 

al te vaeck tegen comt ; want de natuere wentelt haer wel, maer 

veranderen en doet sy niet ; ende emmer sullen er onervaeren maechdekens 

van Tilhouze syn, in Touraysne ende elders. 

Ende so gy my nu vraegt, waerin de morael van dit verhael bestaet 

ende sich openbaert, dan soude ick seer wel gerechtigt syn den daemes 

te antwoorden : 

Dat dese overmoedige vertellingen eerder gescreven 'werden om u 

de morael van den lust te leeren als wel om den lust van het moraeliseeren 

te vercondigen. 

Maer so het een oude ende in den stryt van Venus' weyeryen afgecraeckten 

vrouwenjaeger was, dewelcke my ondervroeg, soude ick, 

hem omsichtig ontsiende, gelyck men aen syne geluwe ofte gryse 

paruyck versculdigt is, seggen : 

Dat God den Baroen van Valesne heeft willen straffen, omdat hy 

gepoogt hat eene leckernye te coopen, dewelcke gescaepen wiert 

om te worden weg gesconcken . . . 

— 191 —


VAEPENBROEDER 

Is Coninck Hendrick, den tweeden van 

desen naem, ende die de scoone Diana 

so seere minde, in den aenvanc synder 

heerscappye was, bestont er nog eene 

ceremonie, waervan het gebruyck 

swinstdien sterck verminderde ende dewelcke nu gants ende al 

verdwenen is, gelyck so ongetelt vele andere goede saecken uyt 

den ouden tyt. 

Ick bedoel de scoone ende nobele gewente sich eenen waepenbroeder 

te kiesen, hetgene alle jonge ridders plachten. 

Nae malcander erkent te hebben voor twee getrouwe ende dappere 

mannen, wiert ieder van het achtbaere coppel voor het leven aen 

den ander verbonden ; beyden waeren van dan aen broeders ; de een 

most den ander in het velt verdedigen tegen de vyanden, dewelcke 

hem bedrongen, ende aen het hof tegen de vrienden, quaelyck 

— '93 —

van hem spreeckende. Indien by afwesentheyt van den een iemantdesen 

besculdigde van eenigerley ongetrouwheyt, onoirbaere handeling 

ofte verraederlycke bedoelingen, was de ander er onverwylt by den 

besculdiger toe te voegen : 

,,Dat liegt gy dweers deur uwe swerte siele heen !" . . Ende sonder 

aerselen betrat hy ylings het strytperck, so overtuygt waeren beyden 

van de eere des anderen. 

Onnoodig hieraen toe te voegen, dat de een den ander immer ter 

syde trat, in goede sowel als oock in verkeerde saecken, ende dat 

sy fortuyn ende ongeluck gelyckelyck deelden. 

Sy coesterden voor malcander een inniger broederscap als desulcken, 

dewelcke enkelt verbonden syn door de wisselvallicheden der natuer; 

aengesien sy hun verbroedert hadden door de banden van een 

seer bysonder, onweerstaenbaer ende wedersyts gevoel. 

So heeft dan oock de broederscap der waepenen scoone exempelen 

opgelevert, even helthaftig als dese van Griecken, Romeynen ofte 

anderen . . . Maer dat en is nu myn onderwerp niet. Het verhael 

deser voorbeelden wiert te boeck gestelt door de historiescryvers 

van ons lant ende eeniegelyck kent se. 

In desen tyt dan swoeren twee jonge edellieden uyt Touraysne, 

daervan de eene de jongste der Maillé's was ende de ander de Heer 

van Lavallière, malcander waepenbroederscap op den dag als sy 

hunne sporen wonnen. Sy quaemen uyt het huys van Myn Heere 

van Montmorency, aldaer sy waeren opgebracht in de waerdevolle 

beginselen van desen grooten aenvoerder, ende hadden seer wel 

getoont hoe aensteeckelyck de heldenmoet werckte in dit nobele 

— 194 —

geselscap, want in den slag by Ravennes verwierven'sy den lof van de 

outsten der ridderen. 

Het geviel in het formidaebele hantgemeen van desen swaeren dag, 

dat Maillé geret wiert door gesegden Lavallière, met wien hy 

tevoren eenig craeckeel gehat hadde ende sag nu, dat dese een edelman 

van nobel carakter was. Daer sy beyden enkele sceuren in hun 

wammes opgeloopen hadden, versegelden sy dese broederscap met 

hun bloet ende wierden t'saemen versorgt in één selfde bedde onder 

de tent van Myn Heere van Montmorency, hunnen meester. 

Ick moete u hier nu seggen, dat in tegenstelling tot de gewente in 

syne familie, waer immer scoone gesichten gesien wierden, de 

jongste der Maillé's geensins een aengenaem uyterlyck en hadde, 

doch meer een tronie uyt een duvelrye vertoonde ; voor het overige 

lenig gelyck een winthont, breet van scouders ende forse van gestalte 

gelyck Coninck Pepyn, dewelcke een notaebei steeckspeler was. 

Daer tegenover was de Sire van Chateau-Lavallière een hupsce 

cnaep, voor denwelcken de fyne canten, de swierige hoosen ende de 

opengewerekte scoenen uytgevonden scenen. Syne lange ascblonde 

haeren waeren sacht gelyck dese eener vrouwe, in 't corte, hy was 

een kint, daermede alle daemes geerne souden gespeelt hebben. 

Dies seyde op eenen dag de Dauphine, nichte van den paus, al lachende 

tot de coninginne van Navarre, want sy en hat gants geen afkeer 

van sulcke prickelige grappen : 

„Dese page comt my voor een pleyster te syn, bovenmaete gescickt 

om veelderley quaelen te genesen \ 

Hetgene den bevalligen cleynen Tourangeyn deet bleusen, want, 

nog slechts sestien jaeren out synde, nam hy desen galanten lof voor 

een blaem. 

Nae hun terugkeer uyt Italië vont de jonge Maillé een aengenaem 

houwelycksgareel, hem door syne moeder om den hals gehangen 

in de persoon van Mejonckvrouwe d'Annebault, dewelcke een aenvallig 

meysje was, voordeelig gebouwt, ende wel van alles voorsien, 

hebbende een fraey hostel in de rue Barbette, vol costelycke meubels 

ende Italiaensce scilderyen, ende noch rycke domeynen te beërven. 

Enkele daegen nae het overlyden van Coninck Frans, eene gebeurtenis, 

die den scrick joeg in het herte van alle welgestoffeerde hoosen, 

aldewyl gesegde monarch gestorven was aen de Napolitaensce sieckte 

ende nu voort aen niemant meer veylig en was, oock by de hoogste 

princessen, most Maillé het hof veriaeten om eenige seer gewichtige 

saecken te gaen regelen in het Piémonteesce. Weest er seecker van, 

dat het hem seere verdroot syne lieve vrouw, so jeugdig, so djentig 

ende roerig in bedde, te moeten achter laeten te midden der gevaeren, 

— i 95 

—

ömsluypïngen ende hinderlaegen van dese minsiecke omgeving, waer 

so vele welgemaecte jonckmannen lonckoogen, stout gelyck adelaers, 

fier van bliek ende even gulsig lipleckent naer vrouwen als hongerige 

mensen doen naer paeshammekens. 

Geport door groote quellinge van yversucht stont alles hem deerlyck 

tegen ; maer nae lang ende diep peynsen besloot hy syne vrouwe te 

vergrendelen gelyck u sal worden tiytgelegt. 

Hy versocht synen waepenbroeder by hem te wHlen comen tegen het 

aenbreecken van den uchtent op den dag van syn vertreck. Als hy 

dan het peert van Lavallière op den binnenhof hoorde trappelen, 

sprong hy scïelyck ten bedde uyt, ende liet er syne soete ende blancke 

wederhelft in achter, doeselent noch in de donsige, lochte sluymer, 

so hertgrondig gepresen door allen, dewelcke verlieft syn op de 

luyheyt. 

Lavallière quam op hem toe ende de twee cameraeden verscolen 

sich in eene vensternis ende begroetten malcander met een hertelycken 

hantdruck ; daerop sprack Lavallière tot Maillé : 

,,Ick soude nae dyn versoeck al desen nacht gecomen syn, maer ick 

was door myne daeme gedagvaert om een amoureus proces met haer 

uyt de waerelt.te helpen ; so en cost ick my daeraen niet onttrecken, 

doch ick hebbe haer tegen den. uchtentstont veriaeten. Wildy, dat 

ick dy vergesel le, ick hebbe haer van dyne afreyse verwittigt ende 

sy heeft my toegesegt sonder eenige liefdehandel te blyven, getrouw 

aen de conclusiën van het proces . . . Mocht sy my desniettemin 

bedriegen, een vrient geit meer als eene minnaeresse . . ." 

„Ach, beste broeder", antwoordde Maillé, diepelyck bewogen door 

dese woorden, ,,ick vraege dy een nog hooger teecken van dyne 

grootherticheyt . , . Wildy de sorge voor myne vrouwe op dy 

nemen, haer verdedigen tegens allen, haer leytsman syn, haer in 

toom houden ende de verantwoording op dy nemen voor de gladde 

ongereptheyt van myn voorhooft ? . . Du suist geduerende al den 

tyt van myne afwesentheyt hier in de groene saele wonen ende van 

myn gemaelinne de ridder syn ..." 

Lavallière fronselde de wenckbrauwen ende sprack t 

,,lck en duchte dy, nochte dyne vrouw, nochte my, maer wel de 

wintbuylders, dewelcke alles dapper door den mostaert sleepen, 

ende hiervan sullen misbruyek maecken om onse broederscap in de 

war te leuteren gelyck de cat een streng syde ..." 

,,En coester geenerley wantrouwen tegens my !" hernam Maillé, 

Lavallière aen syn hert druckende. ,,So het Gods goeden wille is, 

dat ick tot horendraeger bevordert worde, soude ick daerdoor minder 

pynlyck getroffen syn, indien dit te dynen profyte gesciede.. . „ 

— 196 —

Maer by myne siele, ick soude er door sterven van - verdriet, want 

ick hebbe myne lieve, frissce ende deugtsaeme vrouwe onseggelyck 

lief!" 

Op dese woorden keerde hy het hooft af om Lavallière niet en te 

doen sien hoe syn gemoet vol scoot, doch de swierjge hovel ine sag 

dese traenen seer wel, ende hem byder hant nement, sprack hy : 

„Broeder, ick sweere dy by myne trouwe als man, dat, alvorens 

iemant aen dyne vrouwe raecken sal, hy eerst myn dagge in het diepst 

van syn gedarmte gevoelt sal hebben-. . . Ende, tensy ick sterve, du 

suist haer te rugge vinden ongerept van lichaeme, soal niet van herte, 

want de waereït der gedachten blyft buyten het bereyck van eenen 

edelman." 

„Het staet dus daerboven gescreven", riep Maillé uyt, ,,dat ick 

eeuwig dyn dienstcnecht ende sculdenaer sal blyven !" 

Daerop vertrock de waepenbroeder om sich niet weeck en te doen 

maecken door de dachten, traenen ende andere sausen, dewelcke 

daemes by het afscheyt plegen te spendeeren ; Lavallière, hem tot 

de poorten der stad uyt geleyt hebbende, keerde naer het hostel 

te rug, wachte tot Marie d'Annebault uyt bedde quam, onderrichte 

haer van het vertreck haers goeden gemaels, stelde hem onder haere 

bevelen ende dit alles in so hoofscen manierè, dat oock de deugtsaemste 

vrouwe bevlogen mochte syn van het verlangen desen 

bevalligen ridder aen haer te binden. Doch alle dese fraey gewonden 

woorden waeren overbodig om de daeme op de hoogte te brengen, 

want sy hat de twee vrienden afgeluystert ende achte haer diepelyck 

gecrenckt door den twyfel van haeren echtgenoot. 

Helaes, weest er seecker van, dat God alleene volmaeckt is ! Aen 

alle de gedachten der menscen sal daer emmer een quaelycke cant 

syn ; ende het is voorseecker eene scoone, edoch onmogelycke 

levensconst^ alle dingen, selfs eenen stock, by het goede eynde aen 

te vatten. De oorsaecke van de groote moeylyekheyt om de daemes 

te behaegen is daerin gelegen, dat er aen haer iets is, vrouwelycker 

nog als sy selven ; ende indien wy haer niet sulcken grooten eerbiet 

versculdigt en waeren, soude ick hier een ander woort gebruyeken. 

Maer wy en meugen de phantasie van dit brootdroncken dingeske 

nemmer op en wecken. Want de volmaeckte heerscappy der vrouwen 

is dan in staet eenen man volcomen machteloos te maecken ende wy 

syn gedoemt ons onvoorwaerdelyck aen haer onder te geven ; ick 

geloove, dat hier de beste sin gelegen is, waerin de so hachelycke 

raetselen des houwelycks connen worden ontcnoopt. 

Marie d'Annebault dan toonde haer seer ingenomen met de beleefde 

manieren ende aenbiedingen van den hoofscen ridder; maer er 

— 197 —

pierde deur haeren glimlach een ondeugende geest ; ende om het 

maer rontuyt te seggen : de bedoeling om den jonckbloedigen 

bewaecker haerer cuyscheyt tusscen de eer en den lust te bedringen, 

so seere om syne minne te werven, hem so dichte in haere teedere 

sorgen te wickelen, hem dus met gloeyende blieken te beorelogen, 

dat hy ontrouw worden sou aen de vrientscap ten profyte van het 

minnespel. 

Alles werekte haer doel in de hant, aengesien Lavallière voortduerent 

in haere naebyheyt most syn door syn verblyf in het hostel. Ende 

daer niets ter waerelt eene vrouw van haer doel can af en brengen, 

legde de geslepen verleytster hem sonder verpoos valstricken om 

hem daerin te vangen. 

Menig mael deet sy hem by haer aen het haertvier sitten tot middernacht, 

refereynen voor hem singende ; gaf hem daerby haere blancke 

scouders te bewonderen, alsmede dc malsce versoeckingen, daer 

haer keurslyfken vol van was, ende overstelpte hem met versengende 

lonckjens ; dit alles sonder dat haer gelaet de gedachten verriet, 

dewelcke sy achter den elleboog hielt. 

Dickwyl oock spanceerde sy met hem in den hof van haer hostel 

ende leunde swaer op syn arm, druckte haer tegen hem op, suchte 

diep, hiet hem haeren scoenriem vast te binden, dewelcke sich op 

ieder gewensct oogenblick ontstrickte. 

Dan waeren het duysent lieve woordekens ende alderhant barlaffen, 

daer daemes haer so wel op verstaen ; cleene sorgen voor den gast, 

gelyck comen sien oft hy wel alle syne gemacken hadde ; oft het 

bedde goet gescut was, de saele proper gecuysct, de locht frisc 

genoeg, oft hy des nachts geen tocht en speurde, des daegs geen last 

en hadde van de sonne, hem versoeckende haer geene synder behoeften 

nochte de geringste synder verlangens en te verswygen, seggende : 

„Hebt gy de gewente des uchtends in bedde iets te nuttigen ? . . 

Hydromel, cruyderyen ofte melck ? . . Eet gy hier wel op de ueren, 

dat gy dit gewoon syt ? . . Ick wille my gants naer alle uwe wenscen 

scicken . . . spreeckt maer ! . . Gy en durft my niet te vraegen . . . 

com aen ! . ." 

Sy deet dese troetelaryckens vergeselt gaen van hondert poesencneepjens, 

gelyck by het binnen comen seggent : 

„Steure ick u ? . . Jaegt my dan maer weg ! . . Gy moet vry syn ! . . 

Ick gae al ! . ." 

Ende wiert immer gracieuselyck gebeden te blyven. 

Ende altoos versceen de sluwaerdinne lochtig gecleet, sodaenige 

staeltjes van haere scoonheyt ten toon draegent, dat een aertsvaeder 

ervan aen 't hinnicken geslaegen soude syn, al waere hy so tot bouw- 

— 198 —

vallicheyt versackt als de Heer Methusalem geweest mag syn op 

syn hondert ende sestigste jaer. 

De braeve cameraet, dewelcke fynder was als syde, liet de daeme 

alle haere speelckens bedryven, hem tevreden voelent te sien, hoe 

sy haer om hem moeyde, overmits dit immer so veel gewonnen was ; 

maer gelyck een getrouw broeder betaemt, brocht hy syne gastvrouwe 

aldoor haeren afwesenden man in gedachten. 

So vertelde Lavallière op eenen aevent nae eenen warmen dag, 

beducht voor de ondernemingslust der daeme : hoe onstüymig Maillé 

haer beminde ; dat sy eenen man van eer getrouwt hat, seere aen 

haer vercnocht ende onaengenaem kitteloorig waer het de suyverheyt 

van syn blasoen betrof. 

,,Waerom", sprack sy, ,,als hy in dat opsicht so kitteloorig is, heeft 

hy u dan naer hier gehaelt ?" 

,,En is dit", wedervoer hy, ,,geene proeve van hooge prudentie 

ende voorsorg ? Was het niet nootwendig u toe te betrouwen aen 

eenen verdediger van uwe deucht ? . . Nfiet wyl deselve dit noodig 

soude hebben, maer om u te vrywaeren tegen de booswilligen jf" 

,,Gy syt also myn bewaecker ?" vraegde sy. 

,,lck ben fier op dese eere !" riep Lavallière, 

,,Waerlyck V' segde sy, ,,hy heeft eene slechte keuse gedaen !" 

Dit gesegde ginc vergeselt van eene so wreedaerdig wulpsce lonck, 

dat de weerdige waepenbroeder by wyse van verwyt eene koele 

houding aennam ende de scoone daeme alleene liet ; dewelcke 

ontstemt wiert door dese swygende weygering om den hantscoen der 

liefdesuytdaeging op te nemen. 

Sy bleef in gedachten versoncken achter, snoffelende naer de waere 

oorsaeck van den hinderpael, daerop sy gestuyt was ; want het en 

can by geene enckele daeme opcömen, dat een goet edelman minachting 

soude connen coesteren voor het bagatelleken, dat sulck 

een hoogen prys heeft ende so grootelyckx in waerde wort gehouden ; 

des cronckelden ende vercronckelden haere gepeynsen sich so 

daenig, de eene hem aen de andere vast cnoopent, dat sy by stuckjens 

ende beetjens de gantse stoffe doordrong ende haer bevont diepelyck 

in de liefde verstrickt te liggen ; hetgene de daemes ervoor meuge 

waerscouwen nemmer en te spelen met de waepenen des mans, 

aengesien iemant, dewelcke omgaet met lym, daervan steets iet aen 

de vingeren hout eleven. 

So eyndigde Marie d'Annebault dan, daer sy had moeten beginnen : 

met te beseffen dat, om aen haere valstricken te ontcomen, hy 

verwickelt most leggen in dese van eene andere daeme ; ende vlytig 

soeckende ront haer, waer haer jonge gast een scryn naer syn be- 

— "99 —

haegen gevonden cost hebben, bedocht sy, dat de scoone Vrouwe 

de Limeuil, eene der dochteren van Coninginne Catherine, ende 

de daemes de Nevers, d'Estrée ende de Giac de verclaerde vriendinnen 

van Lavallière. waeren ; ende dat onder dese er ten minste 

èene most syn, dewelcke hy tot sot wordens toe beminde. 

Van stonde aen wiert sy nu raesig afgunstig op alle anderen, dewelcke 

haeren Heer Argus sochten te verleyden, wiens hooft sy niet en 

begeerde af te snyden, maer wel het met reuckwaeteren te besprenckelen, 

het te cussen, ende aen de rest wenscte sy geene scaede toe 

te brengen. 

Sonder bedinc was sy scoonder, jonger, smaeckelycker ende aenminniger 

als haere mededingsters ; so althans clonck het welluydende 

oordeel van haer eygen insicht. Aldus bewogen door alle de snaeren, 

gewetensprickels ende physiecke roeringen, dewelcke vrouwen tot 

handelen brengen, quam sy over nieuw in beweging om nochmaeb 

storm te loopen op het herte van den ridder ; want de daemes overrompelen 

het liefst datgene, wat het duchtigst versterckt is. 

So herbegon sy haer catjensspel, croelde vleyent dichte tegens 

hem op, crabbelde hem so liefjes aen, aeyde hem so soetjes, bepootelde 

hem so speels, dat sy op een avent, toen sy eene duystere 

verslaegenheyt toonde, hoewel sy in haer binnenste wel genoeg te 

moede was, haeren broeder-bewaerder so ver brocht haer te vraegen : 

„Wat scort u toch?" 

Daerop sy hem droomerig antwoordde ende door hem aenhoort 

wiert als het ruyscen der soetste musyck : 

Dat sy Maillé getrouwt hat tegens den drang van haer herte ende 

daerdoor diep rampsaelig was ; dat sy onwetent bleef van de soetheden 

der liefde ; dat haer gemael daervan niets en verstont ende dat 

haer leven derhalve vervult soude syn van traenen. Cortom sy wendde 

voor maechdelyck te syn van herte ende van alles, want sy bekende, 

dat sy van wat ick niet noemen en sal, niet dan onaengenaems ervaeren 

en hadde. Dan seyde sy nog, dat dese oeffeninge toch voorseecker 

ryck moste syn aen soeticheyt ende leckerny van alle soort, 

aldewyl alle daemes er achter aen jaechden, ervan snoepen wilden 

ende yversuchtig waeren op degenen, dewelcke haer ervan vercochten 

; want sommigen mosten er diere voor betaelen ; dat sy 

er so nieuwsgierig naer was, dat voor een enckele goede dag ofte 

nacht van liefde sy haer leven in ruyl wilde geven ende steets haeren 

vrient onderdaen soude blyven sonder murmureeren ; maer dat degene 

met denwelcken sy het so gaerne doen soude, haer niet en wilde 

verhooren ; ende dat niettemin het geheym van hunne soete festynen 

eeuwig bewaert cost blyven, gesien haers echtgenoots vertrouwen 

— 200 —

in hem ; ende ten lesten, dat sy sterven soude, indien hy haer noch 

langer van sich wees. 

Ende alle dese paraphraesen van de cleene lofsang, welcke alle 

vrouwen reets by haere'geboorte van buyten kennen, wierden hem 

voorgescotelt tusscen duysent pausekens vol suchten aen het herte 

ontsceurt, opgeluystert met crinckelingen des Iyfs, aenroepingen 

des hemels, naer de soldering geslaegen oogen, plotse bloskens, 

scuddende locken. In 't cort, alle cruyden van Sint Jan wierden in den 

hutsepot gemengt ! Ende overmits er op den bodem van dese woorden 

die aensteeckelycke begeerte gloeyde, dewelcke selfs het leelyckste 

meysje moy maeckt, viel de goede ridder aen de voeten der daeme, 

nam deselve in syne handen ende custe se al weenende. De waerheyt 

is, dat het hupsce vrouwke maer al te geluckig was se hem te laeten 

cussen ; ende sonder veel toe te sien wat hy ermede doen woude, 

liet sy hem den soom van haeren rock, wel wetende, dat deselve 

onderaen moet worden vast genomen om te connen worden opgelicht; 

maer het stont gescreven, dat sy desen avent niet sondigen en soude, 

want de scoone Lavallière seyde vol wanhoop tot haer : 

,,Oh, Mevrouwe, ick ben een rampsaelige ende onwaerdige!" 

,,Neen ! . . neen ! . . toe maer !" sprack sy. 

,,Laes, het geluck u toe te behooren, is my ontsegt! . . 

,,Hoeso ?" vraegde sy. 

,,Ick en waege niet u myn geval voor te leggen ..." 

,,Is het dan so afsichtelyck ?" 

,,Oh, ick soude u bescaemt maecken ..." 

„Legt het my voor, ick sal myn gelaet met myne handen bedecken 

!" 

Ende het loose vrouwke sette haer sodaenig, dat sy haeren welbeminde 

tusscen haere vingeren door goet cost waernemen. 

„Lacy !" cloeg hy, „op dien avent, als gy my dat so gracieuse woort 

gesegt hebt, was ick dermaeten verraederlyck ontvlamt, dat ick, 

myn geluck niet so nae by waenent ende u myn vier niet durvent 

bekennen, naer een publieck huys geloopen ben, daer de edellieden 

plegen te comen ; daer, ter liefde van u ende om de eere ongesconden 

te houden van mynen broeder, wiens waepenscilt ick my scaemde 

te bevlecken, ben ick dusdaenig beguychelt, dat ick in gevaer verkeer 

aen de Italiaensce sieckte ce sterven ..." 

„Myn God . . . hoe jamer !" 

Dan verviel sy tot groote droefgeesticheyt, innerlyck den edelman 

beclaegent ende noch raesiger op hem verlieft raeckent, nu hy eene 

dry mael verboden vrucht geworden was. 

,,En ware het niet om Maillé", segde sy hem op eenen avent, toen sy. 

— 2oi —

hem scoonder vont als oyt, ,,ick soude uwe quael willen erven ; dan 

droegen wy het selfde ongeluck." 

„Ick beminne u te seere", sprack de broeder, „om myn verstant 

niet en byeene te houden." 

Ende verliet haer om naer de scoone Limeuil te gaen. 

Maer, hem niet en connende onttrecken aen de vlammende blieken 

van de daeme, gloeyde daer geduerende de maeltyden ende het 

scemeruer in hem een vier, hetwelck hem machtig verhitte ; doch 

sy was nu gehouden te leven sonder den ridder anders als met de 

oogen te beroeren. 

Door dese omstandicheden was Marie d'Annebault in alle opsichten 

beveyligt tegens de aenbidders van het hof; want daer en bestaen 

geene so onovercomelycke scheytsmueren nochte geduchter bewaeckers 

als de liefde ; dese is gelyck de duyvel: wat hy in syne 

tengels hout, omringt hy met vlammen . . . 

Op eenen aevent hat Lavallière de daeme van synen vrient begeleyt 

naer een bal van Coningin Catherine, ende danste met de scoone 

Limeuil, daer hy versot op was ; want in dese tyden mochten de 

ridders hunne liefden by paeren bedryven ofte selfs by bussels. Ende 

so sceeloogden de daemes afgunstig naer de Vrouwe van Limeuil, 

dewelcke er op dit selfde oogenblick over peynsde ofte sy haer 

metterdaet heel ende gants aen den hupscen Lavallière geven soude ; 

want alvorens haer tot de quadrille te scicken, hat sy hem de soetste 

aller beloften toegefeselt voor den volgenden dag, geduerende de 

jachtparty. 

Coninginne Catherine, dewelcke uyt hooge politiecke overwegingen 

al dit wisselvallig geroekedekoe aenmoedigde ende het warm hielt 

gelyck de fynbacker syne ovens doet vlammen door se op te poocken, 

gesegde vorstinne dan deet haere oogen weyden over al de lieftallige 

paeren, in haere wyfjens-quadrille dooreen dwerrelent, ende seyde 

tot haeren gemael : 

,,Connen sy tegen u t'saemen spannen, onderwyl sy hier slag leveren ? 

. . Wat? . ." 

— 202 —

„Dat is so . . . maer dese van de religie dan ?" 

„Tut! Tut! . . . wy sullen se hier allen in vangen !" wedervoer sy al 

lachende. „Siet . . .daer is Lavallière, dewelcke men er van verdenckt 

tot de Hugenoten te behooren, ende die swymelt voor myne duerbaere 

Limeuil, dewelcke haer niet slecht en weert voor eene joffer 

van sestien jaeren . . . Hy sal haer drae in syne vingeren hebben ..." 

„O, Mevrouwe, dat en moogt gy niet gelooven", sprack Marie 

d'Annebault, „want hy is aengestoocken door de Napolitaensce 

sieckte, dewelcke u tot coninginne gemaeckt heeft." 

By dese onbetaelbaere onnooselheyt borsten Catherine, de scoone 

Diana ende de Coninck, dewelcke byeene stonden, in lachen uyt, 

ende het pickante voorval ginc van mont tot mont. Alsdan wiert het 

voor Lavallière eene groote bescaeming ende men overstelpte hem 

met eene reecke spotternyen, waeraen scier geen eynt en quam. 

De arme edelman, met den vinger nae gewesen, had geerne een ander 

in syne scoenen gesien ; want de Vrouwe van Limeuil, ylings door 

Lavallières mededingers al lachende onderricht van het gevaer, 

daerin sy verkeerde, gaf haeren dienaer een aenscyn van louter ys 

te sien, so groot waeren de scrick, de weersin ende de vreese voor 

dese quaelycke cranckheyt. 

So sag Lavallière hem dan al met eens overal gemeden gelyck een 

melaetsce. De coninck maeckte hem eene seer ongenaedige opmercking, 

ende de braeve ridder verliet het festyn, gevolgt door de 

arme Marie, dewelcke ontroostbaer was om haere domheyt. Sy had 

in elck opsicht hem te gronde gericht, dien sy beminde, syne eere 

besmeurt ende syn leven bedorven ; overmits de geneesheeren ende 

meester-quacksalvers als eene onomstootbaere waerheyt hadden 

vercondigt, dat de met liefdescranckheyt genapolitaniseerde lieden 

hunne beste hoedaenicheden mosten-verliesen, geene teeltcracht 

meer en hadden ende swert van beenderen wierden. 

Sodat geene enckele vrouw haer meer woude laeten trouwen door 

den mooysten joncker van het ryck, indien hy alleen maer in de 

reucke stont te behooren tot hen, dewelcke Meester Francoys 

Rabelays noemde syne seer duerbaere ontscorsten. 

Daer de goede ridder geen woort en sprack ende in droefgeesticheyt 

versoncken bleef, segde syne gesellin hem, als sy van het Hercules- 

Paleys, daer het feest gegeven wiert, huyswaerts keerden : 

„Myn lieven Heere, ick hebbe u groote scaede berockent . . ." 

„Ach, Mevrouwe", wedervoer Lavallière, „de myne is wel te 

herstellen, maer in welcken strick syt gy gevallen ? . . Moogt gy 

op de hoogte syn omtrent de gevaeren myner liefde ?" 

„O !" riep sy, „nu ben ick er dan wel heel seecker van u immer 

— 203 —

voor my te sullen behouden, aldewyl ick in ruyl voor dese scaëde 

•ende scande eeuwig uwe vriendinne, gastvrouwe ende daeme, meer 

nog : uwe dienaeresse blyven moet. So is het dan myn wille, my 

geheel en al aen u te wyden om de sporen van dese blaem uyt te 

wisscen, u te genesen door duysent sorgen ende nachtwaecken ;. 

•ende so de mannen der wetenscap bevinden, dat het quaet te hartneckig 

is ende het om uw leven gaet, gelyck met wylen den coninck, 

so eysce ick uw geselscap, ten eynde glorieryck onder te gaen door 

te sterven aen uw cranckheyt . . . Want waerlyck", vervolgde sy 

al weenende, ,,daer en syn geene tortueren wreet genoeg om het 

onrecht goet te maecken, hetwelck ick u hebbe toegevoegt." 

Dese woorden gingen vergeselt van dicke traenen ; haer seer deuchtsaem 

herte beswymde ende sy seeg buyten kennis tegen hem aen. 

Lavallière", seer verscrickt, sloeg een arm ront haer henen ende 

legde syne hant op haer herte, onder een borstje, welcks scoonheyt 

sonder weergae was ; ende onder de warmte van dese beminde hant 

quam de daeme weder by, voelende aenstonts sulcke gloeyende 

heerlyckheden, dat sy welhaest het bewustsyn over nieuw verloren 

hadde. 

,,Laes !" suchtte sy, „dese maegere ende oppervlackige liefcoosing 

sal van nu aen-de enige lust onser liefde syn. Ende noch is hy duysentwerf 

verheven boven de vreuchden, dewelcke Maillé my docht 

aen te doen . . . Laet uwe hant daer", seyde sy, „waerlyck, sy rust 

op myne siele ende verwermt haer ..." 

Op dese woorden bekende de ridder, seer benepen kyckent, aen 

syne daeme, hoe hy by dese beroering so scuymige geneuchten 

ondervont, dat de smerten synder cranckheyt vele seere vermeederden 

ende de doot hem verkieselyck voor quam boven dese tortuere. 

„Laet ons dan sterven !" segde sy. 

Maer de draegstoel was in den hof van het hostel aengecomen ; 

ende aengesien sy dus niet sterven en costen, gingen beyden ver van 

malcanderen ter ruste, deerlyck door de minne gequelt : Lavallière 

hebbende syne lieffelycke Limeuil verloren ende Marie d'Annebault 

hebbende onvergelyckelycke genietingen gewonnen. 

Door dit ongeval, hetwelck hy niet voorsien en hat, sag Lavallière 

hem alle liefde ende het houwelyck ontvallen ; hy en dierf hem 

nergents meer te vertoonen, ende begreep nu, hoe dier de waecke 

over de cuyscheyt eener vrouwe te staen can comen ; doch te meer 

eere ende deucht hy verspilde, te meer lust hy ontmoette by de 

notabele offers, aen syne broederscap gebrocht. Intusscen wiert in de 

laetste daegen synder waecke syne plicht hem wel seer swaer, 

doornig ende scier ondraeglyck. Siet hier waerom. 

— 204 —

De bekentenis haerer liefde, dewelcke sy gedeelt waende, de scaede 

ende scande, dewelcke sy haeren ridder had berockent, het ondergaen 

van een tot dan toe niet gekent genot, gaeven de scoone Marie eene 

gewisse stoutmoedicheyt, weliswaer sich beperkent tot eene platonische 

liefde, doch deselve lochtjens getempert door alderley 

cleene speelckens sonder gevaer. Dit waeren de diaboliecke lustjens 

van het vingerke-vryen, uytgevonden door de daemes van het hof 

nae den doot van Coninck Frans ; sy vreesden de besmetting, maer 

begeerden toch hunne minnaers toe te behooren ; Lavallière, wilde 

hy niet uyt syne rolle en vallen, en cost hem niet onttrecken aen de 

wreede geneuchten van den gescoolden tastsin. 

Alsdus ketende de droeve Marie haeren gast alle aevenden aen haere 

rocken, hielt syne handen vast, custe hem met haere oogen, vlyde 

streelent haere wang aen de syne, ende onder dit eersaeme t'saemensyn, 

daerin de ridder gevangen lag gelyck de duyvel in een wywaetervat, 

onderhielt sy hem over haere groote liefde, dewelcke sonder 

grensen en was, aengesien sy de oneyndige ruymten der onvervulde 

verlangens doordwaelde. So doende verspilde sy al het vier, hetwelck 

de daemes in haere substantiëele minne plegen- uyt te sproeyen, 

wanneer de nacht geene andere starren meer en heeft als die haerer 

oogen, in de mystiecke wendingen van haer hooftje, de uytstraelingen 

haerer siele ende de hemelsce verruckingen haers herten. — Dus 

begosten dese twee engelen gants van self ende met eene overstelpende 

vreugde t'saemen de litanyen aen te heffen, dewelcke de minnepaeren 

van desen tyt plachten op te dreunen ter eere van de liefde, 

beurtsangen, dewelcke-de abt van Thélesme woordelyck aen de vergetelheyt 

ontruckt heeft door se te beytelen op de muer.en synder 

abdy, volgens Meester Alcofribas gelegen in ons lant van Chinon, 

aldaer ick se gesien hebbe in het Latyn ende se hier vertael ten behoeve 

der kerstene sielen, 

,,Laes !" segde Marie d'Annebault, „du best myn cracht ende myn 

leven, myn geluck ende myn ryckdom ..." 

„Ende gy", wedervoer hy, „gy syt een paerel, een engel . . ." 

„Du, myn seraphyntje . . ." 

„Gy, al myne siele . . ." 

„Du, myn God . . ." 

„Gy, myne morgen ende aeventstar, myne eere. myne scoonheyt, 

myn heelal ..." 

„Du, myn groote, myn goddelycke meester . . ." 

„Gy, myn roem, myne trouwe, myne devocie ..." 

„Du, myn lieve, myn scoone, myn dappere, myn edele, myn duerbaere, 

myn ridder, myn verdediger, myn coninck, al myne liefde . .." 

— 20 5 —

,,Gy, myne fee, blomme mynder daegen, droom mynder nachten ..." 

„Du, gedachte alle mynder oogenblicken . . ." 

,,Gy, vreugde mynder oogen ..." 

,,Du, stemme mynder siele . . ." 

,,Gy, licht des daegs ! . ." 

,,Du, gloet mynder nachten !" 

,,Gy, meest beminde onder de vrouwen." 

,,Du, meest aenbedene onder de mannen." 

,,Gy, myn bloet, een ick beter als ick !" 

,,Du, myn herte, myn glansende heerlyckheyt." 

,,Gy, myn heylige, myn eenige vreucht . . ." 

,,Ick late dy de palm der liefde, want hoe groot de myne syn meuge, 

ick geloove, dat du my noch meer beminst, overmits gy de Heere 

syt . . ." 

„Neen, sy comt u toe, myne godinne, myne Maecht Maria . . ." 

_,,Neen, ick ben dyne dienaresse, dyne huysmaecht, een niets, dat 

du canst verpulveren ..." 

„Neen, neen ! . . ick ben uw slaef, uw getrouwe page, waerover 

gy moogt bescicken als over een aedemtocht, over wien gy moogt 

loopen als over een tapyt . . . Myn herte is uw troon ! . 

„Neen, myn vrient, want dyne stemme brengt my in ver» 

rucking." 

„Uw bliek verscroeyt my ..." 

„Ick en sie niet als door dy . . ." 

„Ick en voele niet als door u . . ." 

„O, so is het goet! . . leg dyne hant op myn herte, alleen maer dyne 

hant, ende du suist my sien verbleecken, wanneer myn bloet de 

warmte van het dyne heeft overgenomen . . ." 

Dan, by desen campstryt, vlamden hunne reets so vierige oogen 

heller op ende de goede ridder wiert een weynig medeplichtig aen 

het geluck, daerin Marie d'Annebault versonck, als sy dese hant op 

haer herte voelde. Want aldewyl by dese lochte beroering al haere 

crachten sich spanden, al haere verlangens omhooge sprongen, alle 

gedachten omtrent het centraele iets sich t'saemen vatten, mocht 

het haer overcomen, dat sy haer seer behaechlyck ende gants voelde 

weg swymen. Hunne oogen weenden heete traenen, sy legden de 

armen vaste om malcander henen, gelyck het vier hem om een huys 

legt ; maer daer bleef het by ! . . Metterdaet : Lavallière had belooft 

alleen het lichaem wel ende ongerept aen synen vrient over te geven, 

ende niet het herte . . . 

Als Maillé syn terugkeer melde, was het hoog tyt, aengesien geen 

enckele deucht bestant en is tegen sulcke roosteringen ; ende hoe 

— 206 —

minder de twee gelieven sich t'saemen costen uyt leven, hoe dieper 

geneuchten sy ontleenden aen hunne phantasie . . . 

Marie d'Annebault achter laetent, reysde de goede cameraet synen 

vrient tegemoet tot in het lant van Bondy om hem de wouden sonder 

ongeval te helpen passeeren ; ende dan sliepen de twee broeders 

volgens de antiecqe sede by eene in de stad Bondy. . 

Daer, ih bedde, vertelden sy malcanderen, de eene syne reysaeventueren, 

de ander de labbyen van het hof, galante historiën, 

et caeter.a. Maer de eerste vraeg van Maillé betrof Marie d'Annebault, 

dewelcke Lavallière beswoer ongerept te syn op de costbaere plaetse, 

daer de eere des echtgenoots berust, waerover de verliefde Maillé 

van herten tevreden was. 

De volgende dag sag hen alle dry hereenigt, tot grooten spyt van 

Marie, dewelcke volgens de hooge rechtswetenscap der vrouwen, 

haeren goeden man seer feestelyck onthaelde ; maer sy wees Lavallière 

met den vinger op haer herte, als om te seggen : 

„Dit hier is dyn goet ! . ." 

Aen het aeventmael vertelde Lavallière onverhoets, dat hy ten orelog 

voer. Maillé was seer bedroeft om dit hachelycke besluyt ende wilde 

synen broeder volgen ; maer Lavallière wees dit vastberaeden van 

de hant. 

„Mevrouwe", seyde hy tot Marie d'Annebault, „ick beminne u 

meer als myn leven, maer niet meer als de eere !" 

Dit seggende, verbleeckte hy, ende Mevrouwe de Maillé verbleeckte, 

dit hoorende, want nemmer in de cleene spiegelgevechten der minne 

en hadde sy so veel waerachtige liefde beluystert als in dit woort. 

Maillé wilde synen vrient vergesellen tot Meaulx. Als hy nu weerom 

thuys quam, sprack hy met syne vrouwe over de onbekende redenen 

ende geheyme oorsaecken van dit vertreck, daerop Marie, dewelcke 

de droeffenissen van den armen Lavallière wel vermoeden cost, seyde : 

„Ick weet het . . . hy scaemt hem hier te seere, dewyl eeniegelyck 

er van onderricht is, dat hy de Napolitaensce cninckheyt heeft !" 

„Hy?" riep Maillé, styf van verbaestheyt. ,,Ick hebbe hem gesien 

dien aevent, als wy in Bondy t'saemen sliepen ende gisteren in 

Meaulx. Daer en is niets van waer! . , Hy is even suyver als uw 

ooge !" 

De daeme smilt weg in traenen, dese overgroote trouwe be wonderent, 

dese verheven toewyding aen syn woort ende de hooge 

smerten van desen innerlyck geketenden hertstocht. Maer aldewyl 

oock sy haere liefde opsloot in haer herte, storf sy, als Lavallière 

viel voor Metz, gelyck elders messire Bourdeilles de Brantosmes 

vertelt heeft in syne boecken-van-achterclap. 

— 207 —

DE PASTOOR 

VAN AZAY-LE-RIDEL 

femant en is er oncundig van, dat ïn dese 

tyden de priesters geene vrouwen meer 

en hadden, daermede sy in den houwelycken 

staet verbonden leefden ; maer 

sy voorsaegen hun noch wel van willige 

concubinen, so hupse als het lucken wilde ; hetgene hun swinstdien 

door de concilies verboden wiert, gelyck eeniegelyck weet; omdat 

het metterdaet niet aengenaem en was, dat de specifiecke intimiteyten 

der parochiaenen wierden over vertelt aen eene clappye, dewelcke er 

om loech ; buyten ende behalve de andere, diep verborgen leerstellingen, 

clericaele voorsienicheden ende speculation, dewelcke 

by dit geval van hooge kerckelycke politieck in overvloet aenwesent 

waeren. 

De priester van onse lantstreeck, dewelcke het laetst van al op theologale 

wyse eene vrouw in syne pastorye onderhielt ende haer deet 

smullen van syne scolastiecke liefde, was een seeckere pastoor van 

— 209 —

Azay-le-Ridel, een seer lieffelyck dorp, laeter Azay-Ie-Bruslé genoemt 

ende nu Azay-le-Rideau, ende welcks casteel eene der wonderen 

van Touraysne is. 

De tyden toch, daer in de vrouwen de reucke van priesters geensins 

en verfoeyden, en syn so lange nog niet voorby als sommigen wel 

dencken meugen ; want daer sat op den busscopsstoel van Parys nog 

een Monseigneur d'Orgemont, de soon van den voorafgaenden 

busscop, ende de groote twisten der Armignacs en waeren noch 

lange niet uyt gestreden. 

Om de waerheyt te seggen, heeft dese pastoor er wys aen gedaen, 

in dien tyt te leven, want hy was struysc gebouwt, vierig van gelaetsverwe, 

sat welig in syn vleesc, was groot, sterck, at ende dronck 

gelyck een herstellende siecke ; ende metterdaet was hy emmer 

genesende van eene, soete cranckheyt, dewelcke hem op gesette 

tyden quam overvallen ; sodus soude hy laeter syn eygen -beul 

geworden syn, hadde hy de canoniecke onthouding in acht genomen. 

Voeg hier nog by, dat hy een Tourangeyn was, id est: bruyn van vel, 

ende draegent in synen bliek genoeg viers ende waeters om alle 

huys-ovens, dewelcke ontstoocken ofte geblusct wilden syn, te 

ontsteecken ofte te blusscen. 

So en wiert er dan oock in Azay nemmer meer eenen dusdaenigen 

pastoor gesien . . . een baes van een pastoor, viercant, frisc, immer 

bereyt te segenen ende te hinnicken, meer gestelt op bruyloften 

ende doopfeesten als op begraeffenissen, een onversaegt grappenmaecker, 

vroom in de kerck ende man overal. Daer syn meer pastoors 

geweest, dewelcke goet gegeten ende gedroncken hebben ; 

andere, die deuchdelyck gesegent ende seeckere, die duchtig gehinnickt 

hebben ; doch met hun allen brachten sy met groote moeyte 

ende noot nog nauwelycks de waerden byeen van desen formidaebelen 

pastoor alleen ; ende in syn eentje heeft hy syne parochy vervult van 

segeningen, haer in vreugde gehouden, er de bedroefden getroost, 

ende dit alles so wel, dat niemant hem uyt syne pastorye en cost sien 

stappen oft hy hadde hem geerne opgefreten.so daenigwierthybemint. 

Hy was het, die het eerst in een sermoen gesegt heeft, dat de duyvel 

so swert niet en is als hy wordt afgescildert; ende een ander mael 

voor de Vrouwe van Candé de visscen in patrysen veranderde, 

seggent, dat de baersen uyt de Indre rivierpatrysen waeren ende daer 

tegenover de patrysen luchtbaersen. Nemmer en bedreef hy vunse 

pracktyeken onder den deckmantel der moraliteyt, ende dickmael 

segde hy gecksceerent, dat hy liever suyver in syne scoenen stont als 

in een testament, daer God wel van alles voorsien was ende niets 

van noode en hat. 

— 2io —

Naer de overtuyging van de armen ende van anderen, en gingen 

degenen, dewelcke wol quaemen soecken in syne pastorye, riemmer 

gescoren heen, want hy had steets de hant in de beurs ende wiert 

weeck gelyck was (hy, overigens so manhaftig!) by het gesicht van 

elcke ellende ofte gebreckicheyt ende spande hem ten uytersten aen 

om alle wonden te heelen . . . 

Aldus heeft men langen tyt veel goets vertelt over desen coninck 

der pastoors ! . . Hy was het, die de menscen so hertelyck deet 

scaeteren op de bruyloft van den Heer van Valesne, naeby Sacché. 

De moeder van gesegden Heer moeyde haer een weynig om de bereyding 

van het sappige gebraet ende andere treffelycke saecken, dewelcke 

so overvloedig aenwesent waeren, dat men er op syn minst 

nog een dorp mee hadde connen voeden ; maer om allés te seggen, 

het is waer, dat men naer dit houwelycksfeest stroomde uyt Montbazon, 

Tours, Chinon, Langeais ende van óveral, ende dit voor acht 

daegen. 

Als onse pastoor dan eens weerom keerde naer de saele, daer het 

geselscap sich vermaeckte, ontmoette 

hy een coockencnechtje, hetwelck 

Mevrouwe most gaen verwittigen, 

dat alle elementaire bestantdeelen 

ende vette rudimenten, sappen ende 

saucen gereet gemaeckt waeren voor 

een beuling van hooge deuchden, 

waervan sy selve de t'saemenstellinge, 

onderdompelingen ende geheyme 

hantgreepen bewaecken wilde, ten 

eynde er de familie van de bruyt op 

te vergasten. Onse pastoor geeft den sausvercnoeyer een tickje op 

de wang, hem seggende, dat hy te vuyl ende vet was om hem aen 

so hooge personagiën te vertoonen, ende dat hy hem self wel van dese 

bootscap soude quyten. 

Ende sietdaer nu den snaeckscen quant, dewelcke de vingers van 

syne slinckerhant tot een buysken rondt ende in dit poortjen versceydene 

maelen profytelyck den middelvinger van syne rechter hant 

op ende neere beweegt; sulckx doende, keeck hy de Vrouwe van 

Valesne scalcks aen ende segde tot haer: 

,,Comt! . . alles staet bereyt! . ." 

Sy, die niet en wisten, wat hiermede bedoelt wiert, borsten in 

lachen uyt, als sy Mevrouwe haestig saegen opstaen ende naer den 

pastoor toe comen ; want sy alleene begreep, dat hy op den beuling 

doelde ende niet op datgene, wat de anderen dochten. 

— 21 i —

Maer een groots verhael is dat van de wyse, waerop dese weerdige 

herder syne vrouw verloor, waernae de aertsbusscop-promotor hem 

geene opvolgster meer toe en stont ; maer daerom en gebrack het 

gesegden pastoor laeter geensins aen het benoodigde huyshoudelyck 

gerey. De gantse parochie stelde er een eere in hem het hunne te 

leenen ; dit te meer waer hy iemant was, die nemmer iets en bescaedigde 

ende daervoor sorgde alles suyveriyck om te spoelen eer 

hy het te rug gaf, de duerbaere man . . . 

Op een aevent dan quam de braeve pastoor aen het aeventmael met 

een gants bedroeft aenscyn, overmits hy een godvreesenden pachter 

begraeven hat, dewelcke op vreemtsoortige wyse was omgecomen, 

daer men in Azay nog dickmael over spreeckt. 

Siende dat hy met lange tanden at ende bitterheyt sceen te proeven 

in den smaeckelycken scotel pensen, dewelcke onder haere oogen 

costelyck gaer gesuddert waeren, vraegde syne besorgde vrouw hem : 

„Hebt gy magscien een geest ontmoet ? . . Vlogen swerte raeven 

over uwen cop, oft hebt gy den doode in syn graf sien bewegen, 

dat gy daer so sip sit te kycken ?'' 

„Och ! . . och . ." 

„Heeft iemant u quaelyck bejegent?" 

„Ach ! . . ach ! . ." 

„Maer segt dan toch iet !" 

„Och, liefken, ick ben nog gants ten ondersten boven door den doot 

van dien armen Cochegrue, ende daer en is twintig mylen in het 

ront geene deegelycke huysmoeder ofte betaemelycke horendraeger, 

dewelcke hier niet over en spreeckt ..." 

„Wat is er dan gebeurt ?" 

„Luyster . . . Die braeve Cochegrue quam weerom van de marckt, 

daer hy syn coren ende twee varekens vercocht hat. Hy reet op syne 

hupsce merrie, dewelcke van Azay af hengstig begost te worden 

sonder dat hy daer eenig verdacht van en hat ; ende de arme 

Cochegrue draefde maer vreetsaem voort, bereeckenent hoe groot 

syne winst was. Ende siet: by de bocht van den ouden weg langs de 

Vlackte van Charlemagne graest een pronckbeest van een hengst, 

dewelcke de Heer de la Carte daer in eenen wyngaert te weyden geset 

heeft om er treffelycke peerden mede te teelen, want gesegt dier is een 

fiere hartlooper, so welgemaeckt als oyt een fluxe capelaen geweest 

mag syn, groot ende starek, so seere, dat Myn Heere de Admirael 

er naer is comen kycken ende gesegt heeft, dat het een dier van 

hooge deugden is. 

„Dese diabolïecke hengst dan snoffelt de verliefde merrie, speelt 

den sluwaert, ende hinnickt noch en segt oock maer iet in de 

— 212 —

peerdentael ; maer als sy op den weg comt, springt hy over veertig 

reecken wynstocken, stormt er te viervoet op af met raetelende 

ysers, ketst de voncken uyt de steenen gelyck een minnaer, dewelcke 

te lange heeft moeten vasten, trompettert erby om oock den stoutste 

te doen in syne hoosen waeteren, maer so machtig, dat die van 

Champy het hebben gehoort ende van grooten angst bevangen 

wierden. 

„Cochegrue, begrypent in welck gevaer hy verkeert, went hem naer 

de vlackte, geeft de wulpsce merrie de sporen, vertrouwent op haer 

snelle beenen, ende metterdaet gehoorsaemt het braeve dier ende 

vliegt, vliegt gelyck een vogel ; maer op corten afstant raest de groote, 

ritsige hengst er achter aen, met syne hoeven de aerde rammeyent, 

als beuckten smeden op een aembeelt ; ende alle syne crachten 

gespannen, de maenen wapperent op den wint, antwoort hy op het 

clavieter clavetter van den vliegenden galop der merrie met syn 

angstaenjaegent cataploc cataploc ! . . Dan begint de arme boer, 

voelent hoe de doot hem op de hielen sit in de bronst van het dolsinnige 

beest, de merrie de sporen in de flancken te scoppen ende 

dese rent ende rent ende rent ; eyndelyck bereyckt Cochegrue, 

crytwit besturven ende meer doot als levent het erf synder boerdery ; 

ende de poort van den stal versloten vindent, screeuwt hy . 

„Te hulp ! . . te hulp ! . . Vrouwe !" 

„Dan went hy ter syde, galoppeert ront den peerdendrenck, hopende 

so den vermaledyden hengst te ontcomen, welcks minnegarnitueren 

in brant stonden, die in raeserye ontstoocken was ende emmer 

hitsiger wiert by dese beswaerlycke jacht op syne merrie. 

„Geene der synen en dierf, bang voor het gevaer, de stalpoorte 

openen, huyverent voor de grouwelycke omhelsing van den gehoefyserden 

minnaer. 

„Dan gaet vrouw Cochegrue er op af, maer juyst als de merrie in de 

deuropening is, bespringt die vervloeckte hengst haer nog, screeuwt 

haer een woesten groet toe, omprangt haer met de voorbeenen, 

— 213 —

cneust haer, overweldigt haer, doordringt haer ende onder dit 

bedryf comt de arme Cochegrue so deerlyck in de verdrucking, dat 

van hem niet en is te rug gevonden als eene vormeloose brey, gelyck 

eene vermorselde appeltaert. Het was jamerlyck hem daer levent 

te sien craecken, syn claeggescrey mengent onder de swaere suchten 

van den bronst der peerden ..." 

,,Oh ! . . . . die merrie !" creet de braeve sloor van den 

priester. 

,,Hoe nu ?" vraegde de pastoor verwondert. 

,,Wel, dat spreeckt toch ! . . Gylie en syt niet eens in staet om er 

oock maer eene pruym by te cneusen !" 

,,Wel duyvels !" grommelde de pastoor. ,,Gy maeckt my ten 

onrechte verwyten !" 

De gecrenckte echtgenoot slingerde haer woedent op het bedde ende 

beuckte so machtig met synen stamper op haer los, dat sy op slag 

berstte, totael in puyn gestuyckt ; dan storf sy sonder dat eenig 

chirurgyn ofte doctoor iet begrepen en heeft van de manier, waerop 

sy de eeuwige rust was in gegaen, sodaenig was haer gebeente gecraeckt 

ende de inwendige vliesen versceurt. Weet, dat het een 

stout man was, een baes van een pastoor, gelyck ick boven al seyde ! . . 

De eersaeme lieden van de contrye, voornaementlyck de vrouwen, 

waeren het hierover eens, dat hy geen ongelyck gehat en heeft, ende 

dat hy in syn recht was. 

Maer dese groote ende nobele pastoor was niet alleen daer fors in, 

ende tegenover dit ongeluck volbrocht hy eene daet so roemryck, 

dat geene dieven hem nog oyt en dierven vraegen oft hy by geval 

engeltjes in syn sackje hadde, oock al waeren se met meer als twintig 

geweest om hem te overweldigen. 

Op een aevent, hy hat alsdan syne duerbaere vrouwe nog, nae den 

maeltyt, als hy de gans, het broot ende den wyn alle eer hadde aengedaen 

ende in syn stoel te overwegen sat, waer hy de nieuwe scuer 

voor syne kerckelycke tienden soude bouwen, quam er eene bootscap 

van den Heere van Sacché, dewelcke stervende was ende hem 

met God wilde versoenen, Hem ontvangen ende alle ceremoniën 

ondergaen, dewelcke gy allen kent. 

„Het is een goet man ende een godvruchtig Heer ; ick gae er heen," 

segde hy. 

Daerop loopt hy naer de kerck, neemt de silveren doos, daerin het 

gewyde broot bewaert wort, clinckt self het bellecken om synen 

coster te laeten voort slaepen, ende stapt welgemoet Iochtvoetelings 

de wegen langs. 

By de Gué-droit, hetwelck eene beecke is, die door de weyden 

— 214 —

eutelt ende sich in de Indre stort, ontwaert onse goede pastoor 

eenen scavotspycker. 

Wat een scavotspycker is ? . . Dat is een clerc van Sint Nicolaes. 

Ende wat dit dan wel syn meuge ? . . Welnu, dat is er een, dewelcke 

claer siet by nachte, informatiën neemt door beursen te betasten 

ende om te keeren, ende tol heft op de groote wegen. Syt gy er? 

Dese scavotspycker wachte op de doos, dewelcke hy wist seer 

costelyck te syn. 

,,Aha !" seyde de pastoor, de cyborie op de steenen leuning van de 

brug settent, ,,blyf daer eens braef staen sonder u te verroeren, gy \ '~' 

Dan stapt hy op den 3ief toe, licht hem een beentje, ontruckt hem 

synen met yser gepunten stock, ende als de booswicht op springt 

om de worsteling met hem te beginnen, sleurt hy hem de darmen 

uyt den buyck door een wel aengebrachten stoot in de weecke 

déelen des ondarlyfs. 

Daernae neemt hy het geestelyck voetsel wederterhant, lachtendesegt; 

„Siet gy? . . So ick my betrouwt hadde aen uwe vóorsienicheyt, 

waeren vyy gekult geweest !" 

Doch dese lasterlycke woorden uytbraeckert op den grooten weg 

geleeck veel op éene poging om sprinckhaenen te beslaen ; aerigesien 

sy niet bestemt en waeren voor God, doch wel voor den aertsbusscop 

van Tours, dewelcke hem ongenaedig op syn- tabernaeckel gegeven 

hat, bedreygt met scorsing ende hem 'gedaegt voor het capittelj 

omdat hy van den cansel tot de vuyge luywammesen gesegt hat, 

dat goede oogsten geensins te dancken en syn aen de genaede Gods, 

doch aen hart labeur ende groote sorgen. Hetgene naer den mutsaert 

stonck. Ende hat metterdaet ongelyck, aldewyl de vruchten der 

aerde sowel het eene als oock het andere behoeven ; maer hy is in 

dese ketterye gestorven, want hy en wilde nemmer begrypen, dat 

oogsten verscynen connen sonder spaeden ende scoffels, wanneer 

God dat wil ; eene leerstelling, dewelcke de geleerden bewesen 

hebben waer te syn, aen voerende, dat eertyts het coren seer wel 

opgewassen is sonder de mensen. 

luk en wille geensins afsceyt nemen van dit scoone exempel eens 

pastoors alvorens hier nog eene der costelyckste trecken uyt syn 

leven in het licht gestelt te hebben, dewelcke bewysen sal met 

welck eenen vierigen yver hy de heyligen naevólgde in het uytdeelen 

hunner goederen ende mantels, dewelcke sy outtyts wegsconcken 

aen armen ende voorbygangers. 

Op" eenen dag quam hy weerom van Tours, aldaer hy syne overheden 

de versculdigde eere bewesen hat, ende deet op Azay aen, geseten op 

syn muyldier. Onderweg, in de naebyheyt van Ballan, haelde hy een 

— 2i S —

aenvallig meyske in, hetwelck te voet ginc, ende voelde hem gegrieft 

dese jonge vrouw te sien reysen gelyck de honden, te meer dewyi 

sy sichtbaer vermoeyt was ende haeren welgeronden achtersteven 

spytig voort "sleepte. 

Des riep hy haer soetjens aen, ende het aerdige meydje keerde 

haer omme. De goede priester, dewelcke het verstont de sysjens 

niet en te verscricken, voornaementlyck, wanneer sy mutsen 

droegen, versocht haer so vriendelyck achter hem op het muyldier 

te comen sitten ende dit so dringent, dat het meysje opsteeg, niet 

sonder eenige geconstelde beswaeren te opperen, gelyck sy allen 

plegen, wanneer men haer uytnoodigt iet te eten ofte te doen wat sy 

geerne willen. 

Als het scaepke by den herder gecropen sat, vervolgde het muyldier 

synen weg; ende het meyske glibberde van hier naer gints ende 

wackelde in sulcker voege, dat de pastoor haer, als sy Ballan door 

waeren, aenbeval haer aen hem vast te houden ; ende aenstonts sloeg 

het mooye meysje twee poeselige armen ront de borst van haeren 

ruyter, ofscoon sy seyde dit niet en te durven. 

„Wel, scut gy nu nog ? . . Sit gy goet ?" vraegde de pastoor, 

„O, ja, gewis . . . ick sitte best . . . Ende gy ?" 

,,Ick", sprack de priester, „ick sitte beter!" 

Ende metterdaet, hy voelde hem wel naer syn behaegen ende wiert 

drae in den rugge verwarmt door twee bollekens, dewelcke hem 

beroerden ende ten lesten sich in syne scouderblaeden leecken te 

willen versteecken, wat jamer geweest soude hebben, aengesien 

dit geene plaetse en is voor sulcke malsce ende blancke waer. 

Langsaem aen brocht de beweging van het muyldier de inwendige 

warmte der beyde braeve ruyters in deyning ende deet hun bloet 

rapper stroomen, gesien dat de scommelingen van het dier t'saemen 

vielen met hunne eygene ; ende so doende rieden het lieve meyske 

ende de pastoor ten lesten hunne geheyme gedachten. 

Dan, als ieder sich een weynig aengepast hat, de buer aen het buertje 

ende het buertje aen den buer, speurden sy eene verborgen rommeling, 

dewelcke sich oploste in noch dieper verborgen verlangens. 

„Hé" seyde de pastoor, hem omwendent naer syne gesellinne, 

„siet eens, welck een aerdig stuckske bosc, ende so lecker dicl.t 

gewassen !" 

„Het is te nae by den weg", wedervoer het meyske. „De deugnieten 

van jongens sullen er tacken uyt snyden ofte de koeyen vreten er de 

jonge loten af." 

„Ende gy en syt gants niet getrouwt?" vraegde de pastoor, den draf 

hernement. 

— 216 —

„Neen ick", segde sy. 

„In het minst niet?" 

„O, neen, waerlyck niet." 

„Dat is toch wel een weynigske scandaelig op uwe jaeren !" 

„Jae, dat wel, Myn Heer Pastoor, maer, siet gy, een meysje, dat 

eenmael een kint gehat heeft, is sulck een 

slecht dierage ..." 

Dan, uyt mededoogen met dese onwetentheyt, 

ende hem te binnen brengent, hoe de canons 

onder andere dingen bevelen, dat de herders 

hunne cudden moeten onderrichten ende hun de 

plichten ende lasten van dit leven behooren te 

wysen, meende de yverige pastoor wel syn officium 

te vervullen door dese het juck te leeren 

kennen, dat sy eenmael draegen most. 

Des bat hy haer omsichtig niet angstig en te worden ; ende vefseeckerde 

haer dat, so sy haer aen syne oprechtheyt wilde toebetrouwen, 

niemant oyt en soude vernemen van het voorproefjen des 

houwelyckx, hetwelck hy haer voorstelde sonder verwyl te nemen ; 

ende aengesien het meysken van Ballan af nergents anders aen gedocht 

en had, ende haere lust sorgvuldig onderhouden ende aengewackert 

was door de warme beroering van het rydier, antwoordde 

sy den pastoor op strengen toon : 

„Indien gy so praet, styg ick af!" 

Daerop ginc de verduldige pastoor voort met synen soeten aendrang 

tot sy in de wouden van Azay gecomen waeren ende het meydjen 

onvoorwaerdelyck wilde afstygen ; ende metterdaet sette de priester 

haer op den gront ; want hy most anders te peerde comen om dit 

twistgespreck tot een goet eynde te voeren. 

Dan holde het deuchtsaeme kint het dichtste van het wout binnen, 

om den pastoor te ontvluchten, luyderkeels roependen 

„O, slechtaert, gy en suit my toch niet vinden !" 

Als het muyldier op eene open plaetste quam, daer het gras malse 

ende welig stont, struyckelde het meysje over eenen halm voor 

haeren voet ende begost al vallende te bleusen. De pastoor repte hem 

op haer toe ; ende daer, naedat hy eerst voor de misse geluyt had, 

segde hy dese oock ; ende beyden naemen een ruym voorscot op de 

geneuchten van het paradys. 

De goede priester hat hem van herte voorgenomen haer deegelyck 

te onderrichten ende bevont syne cathechisante voorbeeldig volgsaem 

; even sacht van siele als van vel, een waer juweel. So voelde 

hy hem dan oock spytig de les so sterek becort te sien door haer so 

— 217 —

nae by Azay te moeten geven, aengesien het niet gemackelyck en was, 

haer aenstonts te herbeginnen, gelyck alle goede doctoren doen, 

dewelcke dikwerf hunne leerlingen deselfde dingen voorhouden. 

„Ach, lieveken !" riep de yverige man uyt, „waeromme hebdy toch 

so vele fierelefansen gemaeckt, dat wy het eerst dicht onder Azay 

eens geworden syn?" 

„Dat comt", segde sy, „omdat ick in Ballan woone !....'' 

Om het cort te maecken sal ick u seggen, dat, als ten lesten de uytnemende 

man in syne pastory storf, eene groote menigte mensen, 

kinderen ende andere, te hoope liepen, ontroostbaer, verslegen, 

verdrietig screyent, ende carment : 

„O ! . . wy hebben onsen vaeder verloren ! . ." 

Ende jonge deernen, weduwen, getrouwde vrouwen ende oock 

opgescoten meidekens keecken malcander aen ende betreurden in 

hem meer als eenen vrient, ende alle segden sy : 

„Dese was veel meer als een priester; hy was een man !" 

Van sulcke pastoors is het saeygoet verloren gerocht, ende het en 

sal niet weder aengemaeckt worden, ondanks alle seminaeriën. 

Selfs de armen, aen wie hy syne spaerduytfens vermaeckt hat, 

vonden, dat sy er noch by verloren» 

Ende een out, gebreckig manneke, daervoor hy sorg gedraegen 

hat, liep over het erf, bulckentj 

,,Ick en sal niet sterven ! , J 

Meenende te seggen : 

„Waerom en heeft de doot my niet gehaelt in syne plaetse T* 

Hetgene sommigen deet lachen, daeromme de geest van den goeden 

pastoor voorseecker niet boos geweest en hebben sal , , ,


TERECHT WIJZIN GE 

ortillon is een vleck in de buert vart 

Tours, ende daer woonde een wascmeyske, 

hetwelck een vrouwtje was 

begaeft met so veel scalcsce ondeugentheyt, 

dat sy wel dese van ses monnicken 

ofte dry vrouwen t'saemen gecramt moet hebben. So en 

gebrack het haer dan oock niet aen vryers, ende so tallycke draeyden 

dese om haer henen, dat wie het sag, meende een swerm 

byen te ontwaeren, tegen den aevent weer keerendé naer haeren 

corf. 

Een oude meester sydeverwer, dewelcke in de rue Montfumier 

woonde ende aldaer een overdaedig ryck ingericht huys besat, quam 

— 219 —

van synen wyngaert, la Grenaddière, gelegen tegens dc lieffelycke 

helling van Saint-Cyr ende reet te peerde langs Portillon om by de 

brug van Tours te comen. Op desen warmen aevent dan wiert hy 

in brant gesteecken door een uytsinnig verlangen, als hy de scoone 

wasscerin geseten sag op den dorpel van haer deurken. Ende daer 

hy al lange van het vroolycke meyske droomde, besloot hy haer tot 

syne vrouw te maecken, ende drae wiert sy van wascvrouw verwersvrouw, 

eene geseten poorteresse van Tours, ryck voorsien van 

canten, fraey lynwaet, hoopen meubels, ende was geluckig, niettegenstaende 

den verwer, want sy verstont haer er op hem suyverlyck 

om den tuyn te leyden. 

De braeve meester verwer hat als compaen een fabricant van mecaniecken 

voor de sydewevery, dewelcke een screpel manneke was, 

al syn leven een bult droeg ende vol arglisticheden stack. So segde 

hy oock op den houwelycksdag tot den sydeverwer : 

,,Du hebst er wel aen gedaen te trouwen, compaen, wy sullen eene 

lieve vrouw aen haer hebben ..." 

Gevolgt door duysent goet gepeeckelde grappen, gelyck men die 

gewent is over jong gehuwden uyt te strooyen. 

Metterdaet begost gesegde bultenaer de verwersvrouw flux het hof 

te maecken ; dese echter cost van natuere slecht gebouwde mannen 

niet uyt en staen ; sy loech om de crancke galanterie van den mecaniecker 

ende bespotte hem lustig om syne veeren, bouten ende 

ander gereetscap daer syn winckel van uyt puylde. 

De vierige minne van den gebochelde en liet hem nochthants door 

niets af scricken ende wiert der verwersvrouwe dermaeten lastig, 

dat sy besloot hem door duysent loose treecken daervan te genesen. 

Nae eyndeloose temtaties feselde sy op eenen avent haeren aenbidder 

toe, dat hy aen het sydeurken van haere woning comen most ende 

dat sy hem tegen middernacht alle poorten soude ontsluyten. 

Bedenckt, dat het een vinnige winternacht was ; de rue Montfumier 

loopt uyt op de Loire ende door dese spleete tusscen de huysen 

gieren selfs des somers winden, dewelcke steecken als met duysent 

naelden. 

De verblyde bochel, dichte in synen mantel gewickelt, en talmde 

niet te verscynen, stampte op ende weer om hem, wachtende op het 

afgesproocken uer, warm te houden. 

Tegens middernacht was hy halveling bevrosen, raesde inwendig 

gelyck twee-ende-dertig duyvels, in eenen ketel opgesloten, ende 

was juyst van sins aen syn geluck te versaecken, als een swack lichtscynsel 

door de spieeten der luycken pierde ende afdaelde naer het 

sydeurken 

— 220 —

,,Ha ! daer is sy !" segde hy. 

Ende de hoop verwarmde hem weder. Dan leende hy hem tegen de 

deur ende hoorde eene sachte stemme. 

„Syt gy daer?" vraegde de verwersvrouw. 

,,Jae ick !" 

Hoest eens, dat ick hoore ..." 

De bult bebost te cuchelen. 

„Gy en syt het niet!" 

Daerop de vryer luytkeels riep : 

„Wat? . . lek en ben het niet? . . En herkent gy myne stemme 

niet ? . . . Doet open !" 

,,Wie is daer?" vraegde de meester verwer, het venster open 

scuyvent. 

,,Laes ! . . gy hebt mynen man wacker gemaeckt, dewelcke onverwacht 

van aevent uyt Amboise is te rugge gecomen !" 

Hierop smeet de verwer, dewelcke in den dauwen scyn der maen 

eenen man aen syne deure sag staen, hem een canne waeters over het 

hooft, roepende : 

„Dieven ! . . Dieven ! . ." 

Sodat de bochel vlieden most, maer spranc seer cruckig over den 

kettinc, dewelcke aen het eynde van de straet gespannen stont 

ende viel in den stinckenden sinckput, toenmaels nog niet door de 

vroetscap vervangen door een getraliet riool, ende daerin de modder 

van de Loire versaemelt lag. De mecaniecker meende te sticken 

in dit glibberige bat, ende verwenscte de mooye Tascherette ; want 

de menscen van Tours noemden haer voor de aerdicheyt Tascherette, 

omdat haer man Taschereau hiet. 

Carandas — dat was de vervaerdiger van wercktuygen om te spinnen 

ende weven ende syde op rollen te winden — en was niet blint genoeg 

verlieft om aen de argeloosheyt van de verwersvrouw te gelooven, 

ende swoer haer een onversoenlycken haet. Doch enkele daegen 

laeter, als hy wat becomen was van syne onderdompelinge in den 

modderput, quam hy by synen compaen het aeventmael gebruycken. 

Ende alsdan sprack de verwerse hem so hertelyck toe, legde so veel 

honig in seeckerë woorden ende wickelde hem so warm in soete 

beloften, dat hy syne verdenckingen liet vaeren. Hy versocht eene 

nieuwe t'saemencomst ende de mooye Tascherette, met het aenscyn 

van eene vrouwe, dewelcke aen niets als sulcke dingen denckt, 

seyde tot hem : 

„Comt morgen aevent! . . Myn man sal dry daegen in Chenonceaulx 

blyven. De coninginne wil oude stoffen doen verwen ende sal met 

hem de coleuren overeene comen. So entwat duert lange ! . ." 

— 221 —

Carandas cleede hem in syn fraeyste pionder, en liet hem niet 

wachten, versceen op den beloofden tyt ende vont een uytgelesen 

aeventmael bereyt staen : lamprooy, wyn van Vouvray, heidér wit 

tafelgoet, want omtrent de tinte van de wasc behoefde niemant de 

vervversvrouw iet op den mouw te spelden ; ende alles so treffelyck 

versorgt, dat het een genot was de blanck gescuerde tinnen borden 

te besien, den cruydigen geur der spysen op te snuyven ende duysent 

andere playsante saecken, te veel om op te noemen, in de scickinge 

der caemer, Tascherette monter, goetlachs ende smaeckelyck om 

in te byten, gelyck een appel op eenen warmen dag. 

Dan, juyst als onse macaniecker, aen het coocken gebrocht door alle 

de gloeyende vooruytsichten, de eerste scermutselingen met de 

verwerse wilde aenvangen, clopte meester Taschereau met dreunende 

slaegen op de buytendeur. 

„Ach !" riep de lieve vrouw, „wat mag er gebeurt syn ? . . Cruypt 

scielyck in de linnencast! . . Want ick hebbe al harde woorden te 

slicken gecregen om uwentwille, ende so myn man u hier vont, hy 

soude u licht connen doot slaen, so wilt is hy in syne quaetheyt!" 

Ende flux duwt sy den bochel in de cast, neemt den sleutel er af 

ende gaet geswint haeren braeven echtgenoot tegemoet, daervan 

sy seer wel wist, dat hy voor het aeventmael thuys soude 

comen. 

Dan wiert de verwer hertelyck verwelcomt met cussen.op beyde 

oogen ende ooren, ende oock hy omhelsde syne lieve vrouw met 

vele vette smacksoenen, dewelcke clapten ende cloncken. Daerop 

setten de echtelieden hun aen taefel, aeten sich ront, stoeyden met 

malcanderen ende gingen eyndelyck te bedde ende onse mecaniecker 

hoorde dit alles aen, genootsaeckt overeynt te blyven staen 

ende niet en te hoesten nochte eenige beweging te maecken. Hy sat 

.becnelt tusscen het linnengoet gelyck een sardyntje in een doosken 

ende en bequam niet meer locht als een barbeel sonnescyn op den 

bodem van het waeter ; maer tot syne opbeuringe mocht hy luysteren 

naer de welluydende musyck der liefde, de suchten van den verwer, 

de creetjens ende vroolycke quinckslaegen van Tascherette. Ende 

als hy ten leste synen compaen ingeslaepen waende, poogde hy uyt 

de cast te comen. 

„Wie is daer?" riep de verwer. 

„Wat hebdy, scatteke ?" vraegde de vrouwe, haer neusken boven 

de deeckens steeckende. 

„Ick hoore crabbelen !" segde de man. 

„Wy crygen seecker morgen regen . . . dat is de catte !" antwoordde 

de vrouw. 

— 222 —

De snullige echtgenoot doock het hooft weder in de pluymen, nae 

een weynig gecnuffelt te syn door de verwerse : 

„Toe, toe, seuntje, gy staept veel te locht ... O, ick en soude er 

niet aen connen dencken u met een gewey te vercieren ! . . Comt, 

weest nu verstandig ! . . Haha, papaetje, uw slaepmutse hangt gants 

sceef... set hem flux recht, myn lecker curkestopke, want een 

man moet noch in syn slaep verleydelyck syn. . . So . . . ligdy goet ?" 

,,Jae ick !" 

,,Slaepstu?" vraegde sy, hem cussende. 

„Jae." 

In den ochtentstont quam de verwersvrouw den mecaniecker op 

sluypende voeten bevryden, ende hy sag bleeck gelyck een doode. 

,,Oooh . . locht ! . . locht ! . . locht ! . ." steende hy. 

Ende hy vloot henen, van syne liefde gants genesen, in syn herte 

evenveel haet mede nement als er rogge in eenen sack gaet. 

Gesegde bultenaer verliet Tours ende reysde naer de stede van Brugge, 

al waer eenigte cooplieden hem gevraegt hadden masjienen te comen 

stellen om corte waepenrocken te vervaerdigen. 

Geduerende syne lange afwesentheyt bleef dese Carandas, dewelcke 

Moorse bloet in syne aederen hat, overmits hy afstamde van eenen 

voormaeligen Saracyn, die voor doot achterbleef nae den grooten 

slag, gelevert tusscen de Mooren ende de Fransoysen in de gemeente 

van Ballan (daer in het vorige verhael de spraeck van was), op vvelcke 

plaetse de vlackte is, naer Charlemagne genoemt, ende daer niets 

en groeyen wil, omdat er verdoemden, ongeloovigen begraeven 

liggen ende selfs het gras de koeyen vergiftigt ; dese Carandas dan 

bleef in den vreemde opstaen ende slaepen gaen met de gedachte, hoe 

hy syne bedrogen verlangens cost wreecken, ende droomde er aldeur 

van ende en wilde niet minder als den doot van het wascmeysje van 

Portillon, ende dickmael segde tot hem selven : 

,,lck soude haer vleesc willen eten ! . . O, ick soude eene van haere 

mammekens connen braeden ende hetselve, oock sonder saus, 

op smickelen ! . 

Het was een purpelroode haet, scoon van verwe, een cardinael van 

een haet, de haet van een wesp ofte van eene oude vryster ; wel, 

het waeren alle bekende soorten van haet tot éénen haet t'saemen 

gesmolten, dewelcke coockte ende smoorde, broeyde ende hem 

verdickte tot een elixter van galle, slechte ende diaboliecke gevoelens, 

verhit in het vier van de vlammentste peckketelen der helle ; om 

cort te gaen, het was een pronckstuck van een haet. 

Op eenen goeden dag dan keerde dese Carandas in Touraysne weerom 

met eenen dicken buydel ducaeten, dewelcke hy meede brocht uyt 

— " 1 —

het lant van Vlaenderen, daer hy syne mecaniecke geheymen verquanselt 

hat. Hy cocht hem een fraey huys in de rue Montfumier, 

hetwelck nog te sien is ende de verbaestheyt gaende maeckt der 

voorbygangers, omdat op de steenen der mueren sulcke aerdige 

hooge reliefs aengebrocht syn. 

Carandas, de haeter, vont groote veranderingen by synen compaen, 

den verwer, want de goede man hat nu twee lieve kinderen, dewelcke 

door eene wonderlycke speling der natuer geen enkele gelyckenis 

en toonden met de moeder, nochte met den vaeder ; maer aldewyl 

kinderen toch ergents op moeten lycken, syn er steets vernuftelingen, 

dewelcke er de trecken van hunne voorvaederen in gaen te 

rugge soecken, indien de cleene vlyers scoone syn ! . . So bevont dan 

onse braeve verwer, dat syne twee jongens geleecken op eenen synder 

ooms, eertyts priester aen de Nostre-Dame van Esgrignolles ; maer 

volgens sommigte quaetongen waeren de twee cleutermannekes 

levende portretten van eenen levenden tonsuerdraeger, verbonden 

aen de kercke van Nostre-Dame-de-Rycke, eene befaemde parochy 

tusscen Tours ende Plessis. 

Sodus, aenvaert één dinc, ende grift hetselve wel in uwe harsenen ; 

ende so gy uyt dit boeck niet en suit hebben opgeduyckelt, mede 

gesnapt, begrepen ende verwerckt als dit eene beginsel van alle 

wysheyt, moogt gy u nog geluckig prysen : te weten, dat een mensc 

het nemmer en sal connen stellen sonder neus ; id est, dat de mens 

immer een snotterick sal blyven, hetgene weder seggen wil, dat 

hy mensc sal blyven, ende daerom alle taecomende eeuwen lane sal 

voort doen met lachen ende drincken, hem in syn hemt beter nochte 

slechter en sal bevinden, ende deselfde occupatiën sal hebben ; doch 

dese voorbereydende gedachten dienen slechts om u aen het verstant te 

peuteren, dat gesegde siel op twee beenen emmer gelooven sal, dat 

dese dingen waer syn, dewelcke syne hertstochten aengenaem 

kittelen, synen haet vlyen ende syne liefde dienen : ende sietdaer 

dan den oorspronc der logica ! . . . 

Sodat bovengesegde Carandas den eersten keer, als hy het kroost 

van synen compaen sag, den welgescaepen capelaen, de mooye 

verwersvrouw ende Taschereau, allen aen taefel sittende, ende 

wyders opmerckte hoe Tascherette de beste moot van den lamprooy 

met een heymelyck lonckje op het bort van haer priesterken scoof, 

de mecaniecker by hem self seyde : 

„Myn compaen draegt geduchte horens ! Syne vrouwe slaept met 

dit biechtvaederken, de kinderen syn spruyten van syn wywaeter, 

ende ick sal hun toonen, dat gebochelden iet meer hebben als andere 

stervelingen !" 

— 224 —

Ertrle dit was waer, gelyck het waer is, dat Tours met haere voeten 

siaet ende emmer staen sal in de Loire, gelyck een aenvallig meysje, 

hetwelck haer baedt ende met het waeter speelt, clits clats met haere 

hantjens op de golfjes slaende; want dese stad is lachlustiger, 

stoeyscer, verliefder, frisscer, bloeyender ende geuriger als alle 

andere steden ter waerelt, dewelcke niet eenmael weerdig syn heur 

de haeren te cammen ofte den gordel vast te haecken. 

Ende weet, dat als gy er henen gaet, gy in haer midden eene laen 

suit vinden, dewelcke eene heerlycke straet is, daer eeniegelyck 

spanceert, daer emmer wint ende scaeduw ende sonnescyn is, regen 

ende liefde . . . Haha ! . . lacht dan ende gaet er henen ! . . Het is 

eene straet, emmer nieuw, emmer conincklyck, emmer keyserlyck, 

eene vaederlantslustige straet, eene straet met twee wandelpaeden, 

naer beyde syden flinck open, goet aengelegt, eene straet so breet, 

dat niemant er ooyt „Pas op !" en heeft geroepen ! . . Eene straet, 

dewelcke niet en verslyt, eene straet, leydende naer de abdye van 

Grant-Mont ende naer eenen hollen weg, dewelcke cierlyck aensluyt 

op de brug ende aen het eynde daervan een fraey kermisvelt is ; 

eene wel geplaveyde straet, goet gebout, proper gescuert, blinckent 

gelyck een spiegel, ende volckryck ; stil op seeckere ueren, des 

nachts wel gecapt met haere aerdige blauwe daecken ; cortom eene 

straet, daerin ick geboren ben, de coninginne aller straeten, althants 

van dese tusscen hemel ende aerde ; eene straet met eene fonteyne, 

eene straet, daeraen niets en gebreeckt om gelooft te worden boven 

alle straeten ! . . Metterdaet, het is de waerachtige straet ! . . . de 

eenige straet van Tours ... So er nog andere syn, deselve syn doncker, 

cronckelig, nauw, vochtig ende comen alle eerbiedig dese nobele 

straet begroeten, dewelcke hun commandeert ! . . Wat ben ick begonnen 

?! . . Want die eenmael in dese straet isen wil er nemmer meer 

uyt, so vermaeckelyck is sy . . . Maer ick was myne geboortestraet 

dit kinderlyck eerbewys versculdigt, eenen bescryvenden lofsang, 

uyt het herte opgeborrelt; op de hoecken ervan ontbreecken alleenlyck 

de braeve figueren van mynen goeden meester Rabelays ende dese 

van den sinjeur Descartes, onbekent by de inboorlingen derstreeck. 

De bovengesegde Carandas derhalve wiert by syne wedercomst uyt 

Vlaenderenlant feestelyck ontvangen door synen compaen ende 

door alle desen, dewelcke hem gaerne saegen om syne grappen, 

grollen ende coddige uytvallen. De bultenaer sceen verlost van syne 

oude liefde, bedroeg hem hoffelyck jegens Tascherette ende den 

priester, omhelsde de kinderen ; ende als hy alleene was met de 

verwerse, herinnerde hy haer aen den nacht van de linnencast ende 

aen dese van den modderput, tot haer seggende : 

— 226 —

„Bekent het maer . . . Gy hebt wreedelyck den aep met my gescoren 

!" 

„Dat quam u toe !" wedervoer sy al lachende. „So gy u uyt groote 

liefde nog eenige tyt hat laeten ringelooren, bedriegen ende bespotten 

soudt gy my magscien oock een quaeden naem besorgt hebben gelyck 

aan alle de andere I 1 ' 

Daerop begost Carandas, van woede verbeten, te lachen. 

Dan, sceeloogent naer de cast, da^rfh hy bynae gestickt was, voelde 

hy synen haet nog heeter gro'eyen,, overmits de- mooye verwerse 

nog scoonder geworden was gelyck alle dese, dewelcke haer verjongen, 

sich dompelent in de bronnen der jeucht, dewelcke geene 

andere en syn als de waeteren der liefde,. 

Ten eynde hem te connen wreecken, bespiedde de mecaniecker 

de maniere., daerop syn compaen tot horendraeger verheven wiert ; 

want even veel woningen als er syn, even veel varianten syn er in 

dese materie ( ende hoewel alle liefden op malcander gelycken op 

deselfde wyse als alle mannen op malcander trecken, staet het voor 

de ondersceyders der waere dingen vast, dat, tot geluck der vrouwen, 

iedere liefde nochthants haer eygen aengesichte heeft; ende dat, so 

niets meer op eenen man gelyckt als een andere man, er doch niets 

en is, dat so seer van eenen man verscilt als een andere man. Sietdaer 

hetgene alles in de war wickelt ende de ontallycke phantasieën der 

vrouwen verclaeren can, dewelcke naer den besten onder de mannen 

soecken met duysent pynen ende duysent lusten, de eene al grooter 

als de andere ! . . . Maer hoe haer te laecken om haere proefnemingen, 

wispeltuericheden ende tegenstrydige bestrevingen ? . . De natuere 

sportelt sonder ophouden, keert ende draeyt, ende gy soudt willen, 

dat eene vrouw emmer onveranderlyck bleef? . . . Weet gy oft het 

ys wel waerlyck kout is ? . . Neen . . . Welnu, gy weet evenmin oft 

de waerdicheyt van horendraeger niet een geluckig toeval beteeckent, 

voortbrengent vernuftiger ende beter gevormde harsenen als alle 

andere ! . .. Soeckt derhalven beter dingen als wintbuylderyen onder 

den hemel l . . Dit sal seecker den philosophischen roep, dewelcke 

van dit concentrische boeck uyt gaet, stercker doen roncken !, . . 

Jaejae, voorseecker, de quacksalver, die roept : „Hier is de rattendoot!", 

is verder gevordert als dese, dewelcke de natuere haer 

geheym soude willen afkycken ; want sy is eene fiere puteyne, seer 

wispeltuer ende dewelcke haer slechts ontbloot so het haer past . » . 

Verstaet gy ? . . Daeromme behoort sy oock in alle de spraecken tot 

het vrouwelyck geslacht, als iets essentieel bewegelycks, vruchtbaers, 

ende vindingryck in slincksce cnepen. 

So ontdeckte Carandas dan drae, dat onder alle soorten houwelycks- 

— 227 —

edrog het ecclesiastiecke het sluwste ende discreetste is. Metterdaet, 

siethier hoe de verwerse haere verboden liefde bat ingebaeckert. 

Sy ginc emmer op den aevent vóór den Sondag naer haeren wyngaert 

van La Grenaddière lez Sainct-Cyr, laetende haeren argeloosen 

echtgenoot synen arbeyt voltooyen : reeckenent, de cas opmaeckent 

ende syne gesellen betaelent ; dan quam Taschereau haer daer den 

volgenden uchtent vervoegen, vont een smaeckelyck ontbyt gereet, 

syne vrouw in opgeweckten luym, ende brocht steets den priester 

met hem mede. 

In waerheyt voer dese verwenscte capelaen den aevent te voren in 

een scuytje de Loire af om de verwersvrouw wat te gaen verwarmen 

ende haere opgewonden verbeeldingen tot bedaeren te brengen, 

opdat sy des nachts sonder sondige droomen slaepen soude, een werck, 

daer jonge quanten hun treffelyck op verstaen. Vervolgens keerde 

de welgemaeckte verbeeldingentemmer des morgents in syne woning 

te rugge tegen het uer, daerop Taschereau hem quam af haelen om 

sich op de Grenaddière te verpoosen, ende onse horendraeger vont 

den priester steevast te bedde. 

Daer de scuytenvoerder swaer betaelt wiert en wist niemant iet 

van dese snoepreyskens, want de priester voer des aevents weg als 

het al doncker was ende des morgents weerom in alle vroegte . . . 

Als Carandas de reegeling ende gestaedige uyivoering van dese 

galante bescickingen deegelyck hat afgeloert, wachtte hy op 

eenen dag, als de geliefden wel uytgehongert by eene souden comen 

nae een gedwongen tyt van vasten. 

Sulck een byeencomst vont corte nadien plaets, ende onse spiedende 

bochel sag den scuytevoerder aen den oever, naeby het canael van 

Saincte-Anne, op den gesegden priester wachten, dewelcke blont 

ende jonc was, seer slanck ende aengenaem van vormen, gelyck de 

hoofsce ende bloode minnehelt, door messire Ariosto so seere 

geroemt. 

Dan ginc de mecaniecker den ouden verwer op soecken, dewelcke 

nog emmer uytsinnig verlieft was op syne vrouwe ende hem den 

eenigen waende, die syn vinger in haer aenvallig wywaetercommeke 

doopte. 

„Goeden aevent, compaen !" seyde Carandas tot Taschereau, ende 

Taschereau nam syne mutse af. 

Ende nu begost de bultenaer te feselen over de heymelycke minnefestynen, 

overstortte den verwer met eenen stroom van alderhant 

giftige woorden, ende hitste hem immer meer ende meer aen. 

Als hy hem ten leste gesint sag syne vrouw ende den priester te 

vermoorden, seyde Carandas tot hem : 

— 228 —

,,Weerde buerman, ick hebbe uyt Vlaenderen een vergiftigt rapier 

mede gebrocht, hetwelck eeniegelyck den doot verseeckert, so het 

hem oock maer een scram toe brengt ; so gy dus uwe sloerie van eene 

vrouw ende haeren boel maer even een prickjen geeft, sullen sy 

sterven." 

,,Haelen wy hetselve !" grommelde de verwer. 

Daerop ylden de beyde cooplieden in grooten haest naer de woning 

van den gebochelde, grepen het rapier ende snelden naer het buytenverblyf. 

,,Maer sullen wy hen te bedde vinden?" vraegde Taschereau. 

,,So noodig suit gy wachten", antwoordde de bult, ende loech 

inwendig om synen compaen. 

Doch de horendraeger en behoefde niet de droeve smert te lyden 

van te wachten op den lust der gelieven. 

De aenminnige verwerse ende haer welbeminde waeren naerstig 

doende in het lieffëlvcke kooytje, dat gy wel kent, dit aerdige veugelken 

te vangen,hetwelck daer immer weder uyt snapt; sy loechen ende 

hervatten hunne pogingen aldoor weder, ende loechen sonder 

verpoos. 

„Ach, lieveling", sprack Tascherette, ende omprangde hem als wilde 

sy hem in haeren maeg parsen, „ick minne dy so, dat ick dy soude 

connen op eten ! . . Neen ! . . nog beter, ick soude dy in myn vel 

willen opnemen, dat du my nimmer meer veriaeten en cost !" 

„Dat wil ick wel"; wedervoer het paepje, „maer ick en can er niet 

geheel ende gants in ; du suist dy tevreden moeten geven met my 

by cleyne stuckskens in dy op te nemen !" 

Ende op dit soete oogenblick stormde de echtgenoot binnen met 

getrocken ende gevelt rapier . . . 

De scoone verwersvrouw, dewelcke seer wel op het gelaet van 

haeren man lesen cost, sag dat het gedaen was met haer wel bemint 

priesterke. Doch al met eens spranc sy op den borger toe, half 

naeckt, de haeren swierent om het hooft, scoon in haere scaemte, 

scoonder nog in haere liefde, ende creet hem toe : 

„Laet af, ongeluckige ! . . Wilt gy den vaeder van uwe kinderen 

dooden ?" 

Hierop liet de braeve verwer, verblint door de vaederlycke majesteyt 

der horendraegers ende magscien oock door de vlammende blieken 

synder vrouwe, het rapier uyt syne handen vallen op den voet van 

den bultenaer, dewelcke achter hem aen geslopen quam j ende so 

doende doodde hy hem. 

Dit meuge ons leeren toch nemmer haetdraegent en te syn> 

— 229 —

DIE EPILOOGE 

o eyndigt hier dan het eerste tiental deser 

vertellingen, een maeger staeltjen van de 

wercken der baldaedige Muse, eertyts 

geboren in ons lant van Touraysne, ende 

dewelcke een goet deerntje is, dat de 

scoone spreucke van haeren vrient Verville uyt het hooft kent, door 

desen neer geschreven in LE MOYEN DE PARVENIR: 

Men behoeft slechts onbescaemt te syn om gunsten te verwarven. 

Laes, myn sotte liefken, gae weer te bedde, slaep, du best buyten 

aedem van dynen wilden loop, magscien sydy verder gegaen als het 

jegenwoordige ; sodus, cuysce dyne lieve bloote voetjens, hout dyne 

ooren versloten ende keer weder tot de liefde ; want so du nog 

andere poësieën bedroomst, doorweven van gescaeter, om er de 

boertige bedencksels mede te eieren, moogst du niet en achten op 

het holle laweyt ende de scimpwoorden van desen, dewelcke, het 

gesang vernement van eenen vroolycken gallischen vinck, seggen 

sullen : 

„O, welck een vileynige veupel is dit! ,»

Een kleine t o e l i c k t i n ^ ten ^ebruike van d e n lezer, 

betreffende schrijfwijze, uitspraak en en kele 

v e r o u d e r d e w o o r d e n . 

Overal waar ae of ue staat, (paer, uer), spreke men gewoon uit 

aa en uu, daar deze e uitsluitend diende om de lange klank aan 

te duiden. Sc wordt uitgesproken als sch (scaep) of als s (hoofsce); 

de s als s of z, naar de plaatsing in het woord vanzelf aangeeft ; 

ck als k; qu als kw (quael) ; de y leze men als ij. 

Aenspanning = inspanning, 

ameryke = ogenblik, 

boelken = minnaar, minnares, 

barnende = brandende, 

cattyvig = vals, gemeen, 

compaen = kameraad, 

costelyck = heerlijk, kostbaar. 

dagg e = dolk. 

djentig = aardig, bevallig, 

drollig = grappig, 

du = jij. 

dy - jou. 

dyn = jouw. 

feselen = fluisteren, 

foefelen = smokkelen. 

gevaeder(se) = peetvader 

(moeder) 

gewente - gewoonte, 

goesting = smaak, lust. 

goetjonstig = welwillend, 

hackenye = telganger, 

hem gebaeren = zich houden, 

hendig = handig, behendig, 

ietwent == ergens, ietwat. 

^\/oordenlijst. 

jonste = gunst. 

kersten = christen, christelijk. 

labbyen == kletspraatjes, kleinigheden. 

leproos = melaatse. 

lynwaet = linnengoed. 

magscien = misschien. 

metterdaet = inderdaad. 

minneken = minnaar, minnares. 

mutsaert = takkenbos, brandstapel, 

onnoosel = onschuldig, 

ontvaen = ontvangen, 

oorlof = afscheid, vaarwel, 

pellenvogelke = vlinder, 

pionder = plunje, uitrusting, 

poene = straf, 

puteyne = publieke vrouw, 

quaetong = kwaadspreker, 

oude queene = oud wijf. 

quidam = kwasterig heerschap, 

raesig = razend, 

reuckeloos = roekeloos.

sceeloogen = zijdelings kijken 

(jaloers), 

sceeper = herder, 

screemen = schreien, 

screpeljeusig = mager, min. 

senescalc = landvoogd, 

smerlyn = slechtvalk, 

snebbe = snavel, 

spaede = laat. 

stiel = beroep, 

stoffen = pochen. 

swygbaer = zwijgzaam, zwijgend. 

tellepeert = telganger. 

treecke = streek. 

treffelyck = degelijk, voortreffelijk. 

tresoor = schat. 

tuyscen = ruilen, onderhandelen. 

vileynig = gemeen, valsaardig. 

wacharme = helaas.

Dit boek werd uitgegeven door 

A. J. G. Strengholt's Uitgeversmaatschappij 

N.V. aan de Leidschegracht te 

Amsterdam in vijfhonderd genummerde 

en door den bewerker A. M. de Jong 

gesigneerde exemplaren. c$> De oorspronkelijke 

teekeningen zijn 

van Gustave Doré. De 

Maastrichtsche 

schilder-graveur 

Hub. Levigne 

ontwierp de 

sierletters en 

vignetten die 

later door 

Jaap Pronk 

met de hand 

werden gekleurd. 

Hij 

graveerde het portret 

van De Balzac in 

koper, waarvan de afdrukken 

door den plaatsnijder zelf zijn gesigneerd, 

ubert Levigne ontwierp ook den band 

Dit is het exemplaar 

No.

AM DE JONG

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?