Studiegids Industriële Wetenschappen Deel2 3 ABA-EM - KHLim

Katholieke Hogeschool Limburg
Industriële Wetenschappen en Technologie
Faculteit Industrieel Ingenieur
Studiegids
Industriële Wetenschappen
Deel2
Vakfiches met o.m.
inhouden en doelstellingen
3 ABA-EM
3 e jaar
Academische Bachelor
Industriële Wetenschappen
Elektromechanica
focus Elektromechanica
Academiejaar 2011-2012
FI²

Identificatie opleiding
Naam opleiding Academische Bachelor in de Industriële Wetenschappen
in Elektromechanica
Graad opleiding Bachelor
Kwalificatie opleiding Academisch
Aantal studiepunten 180
Diploma’s die toegang verlenen
tot opleiding
Voltijds of anders opgebouwd
onderwijs
Contact- en/of
afstandsonderwijs
Diploma secundair onderwijs
Voltijds opgebouwd, maar kan deeltijds opgenomen
worden
Contactonderwijs
Overzicht afstudeerrichtingen • Academische Bachelor in de Industriële
Wetenschappen in Elektromechanica, focus
Elektromechanica;
• Academische Bachelor in de Industriële
Wetenschappen in Elektromechanica, focus
Automatisering en Energie.
Mogelijke vervolgopleidingen • Master in de Industriële Wetenschappen in
Elektromechanica;
• Master in de Industriële Wetenschappen in Energie,
afstudeerrichting Automatisering;
• Master in de Industriële Wetenschappen in Energie,
afstudeerrichting Elektrotechniek.

Stp. O.O.
KHLim IWT-FI² VakkenTabellen 2011-2012
3e jaar Academische Bachelor in de Industriële Wetenschappen in Elektromechanica, focus Elektromechanica
3ABA-EM
Code Vak
Docent
O.O. Naam O.O./ Vak Ex Stp T O L Ex Stp T O L
BEDRA Bedrijfsbeleid A 4 40
Wijsbegeerte/Ethiek BEDR1 LeSy P 2 1,5 c 2 20
Welzijn op het werk BEDR2 HaKo S 2 1,25 e 2 20
DIGB Digitale Elektronica B 4 40
Digitale Elektronica 1 DIG1 MeNe M 3 2 e 3 30
Digitale Elektronica 1B Lab DIG1BL SmDi 1 1,5 c 1 10
ELAAN Elek. Aandrijvingen + lab 3 ELAAN VdsGe S 3 1,5 c 3 30 30
GeEr L 1
ELIN Elek. Installaties + lab 4 ELIN VdsGe S 4 2,25 c 4 40 40
GeEr L 1,25
GA_A Geïntegr.Automatisering A 4 40
Pneumatica + lab GA1 HoJo L/S 1 1,5 e 1 10
PLC GA2 ClEr M 1 0,75 c 3 30
LeGe P 2 1,75
MSYS Meetsystemen 3 MSYS BaJo S 3 1,5 c 3 30 30
GaEe 0,75
ONT4 Elektrisch ontwerpen 4 3 ONT4 ClEr M 3 1 c 3 30 30
MeRa P 0,75
REG1 Regeltechniek 1 3 REG1 BaJo M 3 1,5 c 3 30 30
GaEe 1
TMAT3 Toeg.Materiaalk. 3 + lab 3 TMAT3 VaBe M 3 1 1 c 3 30 30
TTHE_A Toeg.Thermodynamica A 6 60
Toeg.Thermodynamica 1 TTHE1 KeJu S 2 0,75 0,5 e 2 20
Toeg.Thermodynamica 2 TTHE2 RoFr M 4 2,25 1 c 4 40
VERM1 Vermogenelektronica 1 3 VERM1 GeJa M 3 1,25 c 3 30 30
WoDa 0,75
VG+ST Vormgeving + Sterketeleer 4 40
Vormgeving - EM U+T4 ThJo M 2 1,5 c 2 20
Sterkteleer 5 STER5 HeKr M 2 1,5 c 2 20
MTECHD Mech. Technologie D 4 40
CNC - EM U+T5L BijJo P 2 2 c 2 20
Mech.Meettechniek + lab MEET BijJo P 2 2 c 2 20
M_ONTA Mechanisch ontwerpen A 9 90
Methodisch ontwerpen ONT1 HoJo S* 1 1 c 1 10
Mechanisch ontwerpen ONT2 HoJo 1 1 P/M 2 1,75 c 4 40
BijJo 1 0,5
Cad/Pro-Engineer ONT3 BijJo P 2 2 c 2 20
Techn. communicatie - Duits COMM4 VbIv 1 1 S 1 0,5 c 2 20
M_OND Machine Onderdelen 3 M_OND HeKr P/M 3 1 1 e 3 30 30
Totaal 60 24 13,25 0 12,5 10,25 2,5 9,5 60 600 600
Aantal Opleid.Ond./Examens
15 8 7
Contacturen/Sem
25,75 22,25
ECTS-punten/Sem
31 29
Gemidd. contacturen/Jaar
24,0
T: Theorie ; O: Oefeningen ; L : Lab --- Ex: P: permanente evaluatie ; L: lab-examen ; S: schriftelijk examen ; M: mondeling examen
Contract: e: examencontract is mogelijk; c: geen examencontract mogelijk (creditcontract noodzakelijk)
O.O.: Opleidingsonderdeel
Semester 5
Semester 6
Contract
Stp. Vak
Punt./Vak
Punt./O.O.

BEDR1_1112_LeSy
Vakbenaming
Vakcode
Ethiek
BEDR1
Titularis Sylvain Leysen (LeSy)
Docenten Sylvain Leysen (LeSy)
Jaar 3ABA-ELO, 3ABA-EM, 3ABA-AE, 3ABA-CE, 3ABA-BIO
ECTS-punten 2
Doelstellingen - Een eigen mensvisie uitbouwen, argumenteren en verdedigen. AC3/AWC1
- De ethische vragen in verband met het eigen vakgebied kunnen stellen.
AC3/AWC1/AWC2/AWC3
- Aan de hand van een ethische casus uit het eigen vakterrein kunnen aantonen en
verdedigen dat de eigen mensvisie en de ethische vraagstelling geïntegreerd zijn om
zo het kritische denken te stimuleren.AWC1/AWC3/AC10
Inhoudsopgave Mensvisies
1. De existentieel-fenomenologische mensopvatting.
2. Levinas: een meervoudig persoonsbegrip
3. De omschrijving van onszelf (Bart Pattyn)
4. Het mensbeeld in de nieuwe natuurkunde (Willy Wielemans)
Onderwijsvorm -Zelfstudie
-Groepsgesprekken
-Werkcolleges
-Opdrachten
Toegepaste ethiek
I. Toegepaste ethiek
1. Inleiding
2. Waarom moraal?
3. Normen, waarden, deugden.
4. Morele vraagstukken.
II. Enkele begrippen uit de toegepaste ethiek
1. Rechtvaardigheid
2. Vrijheid
3. Verantwoordelijkheid
4. Macht
Toepassingen
Studiemateriaal Cursus: Antropologie en ethiek S. Leysen
Aanvullende leermiddelen Ethische sites op www.
Filosofische en ethische tijdschriften in de mediatheek van KHLim en UH
Examenvorm
1 ste examenkans Permanente evaluatie
Één paper per doelstelling
2 de examenkans Mondeling examen

BEDR1_1112_LeSy
Vakbenaming
Vakcode
Ethiek
BEDR1
Algemene Visie De ingenieurscompetentie is een geïntegreerd geheel van kennis, vaardigheden en attitudes
die een sterke persoonlijkheid in staat stelt in een bedrijf en in de wereld op een professionele
wijze als ingenieur te functioneren. Om die sterke persoonlijkheid te vormen heeft de
ingenieur een stevig persoonlijk waardepatroon nodig op basis waarvan hij/zij ethisch kan
reflecteren en handelen.
Relatie met onderzoek In het vak ethiek wordt uitdrukkelijk de vraag naar de ethische aspecten van onderzoek
gesteld. De student raadpleegt daarvoor primaire bronnen.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Na een korte theoretische inleiding in de antropologie (Wie ben ik?) en de ethiek (Wat moet ik
doen om goed te doen?) waarbij voluit verwezen wordt naar de bouwstenen die werden
aangebracht in de cursus filosofie van het eerste jaar, krijgt de student een opdracht. De
student moet een casus uitwerken, aan zijn medestudenten voorleggen en in een
teamvormend gesprek naar de best mogelijke oplossing streven. De studenten worden hierbij
voortdurend aangespoord te reflecteren over wat ze zeggen. (socratische methode).
Op basis van in deze oefening verworven kennis, vaardigheden en attitudes schrijft de student
drie papers. (1. Wie ben ik? 2. Hoe zie ik mezelf als ingenieur 3. Ethische casus: Wat doe ik?)
Instroom:Omdat ethiek een mensvisie veronderstelt,wordt gebruik gemaakt van de in het
eerste jaar ontwikkelde mensvisie in de cursus wijsbegeerte.
Uitstroom: Het ethische denken en handelen van de toekomstige ingenieur vormen.
Relatie met het werkveld Omdat er wordt gewerkt met ethische casussen die de studenten zelf aanbrengen vanuit hun
ervaringen met het bedrijfsleven is de relatie met het werkveld duidelijk aanwezig.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Het formuleren en onderbouwen van een standpunt inzake een ethisch probleem maakt deel
uit van de toetsing via de paper. Het zelfstandig ethisch reflecteren (zien, oordelen) en
handelen is de competentie waarover elke ingenieur moet beschikken.
De docent treedt in dit proces eerder als coach en supporter op en zet voortdurend aan tot
reflectie. In de permanente evaluatie wordt eerder het groeiproces van de student in
ogenschouw genomen. Omdat de student binnen het geschetste kader zijn casus vrij mag
kiezen wordt de inhoud van de gesprekken mee door de student gestuurd en wordt de
zelfstandigheid en het kritische denken gestimuleerd.

BEDR2_1112_HaKo
Vakbenaming
Vakcode
Welzijn op het werk
BEDR2
Titularis Koen Haagdorens (HaKo)
Docenten Koen Haagdorens (HaKo)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE, 3ABA-ELO
ECTS-punten 2
Doelstellingen Algemene begrippen van welzijn op het werk kunnen bespreken zoals gevaar, risico,
preventiehierarchie, arbeidsongeval, beroepsziekte, werkvergunning, … AC1/AC2/BC7
De structuur van de reglementering aangaande welzijn op het werk toelichten en kunnen
opzoeken voor specifieke onderwerpen AWC4
Belangrijke risico’s en typische risicoreductiemaatregelen van diverse risicovelden
(brand, explosies, chemische risico’s, elektrische risico’s, mechanische risico’s,
stralingsrisico’s, werken op hoogte, …) herkennen en verklaren AWC4
Een risico-analyse uitvoeren op een situatie, toestel of toestand en de gevolgde
methodiek en de resultaten hiervan schriftelijk weergeven
AWC15/AWC3/AWC12/BC1/BC2/BC4//BC7
Inhoudsopgave Veiligheidsfilosofie
Risico-analyse
Praktische uitwerking van een risico-analyse
Arbeidsongevallen en beroepsziekten
Reglementering
Werkvergunningen
Gevaarlijke stoffen + veiligheidssignalering
Branden en explosies
Machines en gereedschappen
Elektriciteit
Straling
Ergonomie
Hijsen, tillen en dragen
Struikelen, uitglijden en vallen
Werken op hoogte
Werken in besloten ruimten
Geluid
Persoonlijke beschermingsmiddelen
Onderwijsvorm Hoorcollege + Groepswerk (project)
Studiemateriaal Cursus “Welzijn op het werk” door Koen Haagdorens
Aanvullende leermiddelen Zie Toledo
Examenvorm
1 ste examenkans Schriftelijk examen voor 50 % van de punten
Groepswerk risico-analyse voor 50 % van de punten
2 de examenkans Schriftelijk examen voor 50 % van de punten
Individueel werk risico-analyse voor 50 % van de punten
OPMERKING: het groeps- of individuele werk “risico-analyse” kan pas gestart worden
nadat de docent het onderwerp heeft goedgekeurd. Op vastgelegde tijdstippen moet de
groepsindeling, het onderwerp en het werkje worden ingeleverd.

BEDR2_1112_HaKo
Vakbenaming
Vakcode
Welzijn op het werk
BEDR2
Algemene Visie Het vak welzijn op het werk gebruikt als rode draad de wet welzijn op het werk van 1996. Deze wet ziet
het begrip “welzijn op het werk” als een complementair geheel van 8 domeinen nl. arbeidsveiligheid,
bescherming van de gezondheid, psychosociale belasting, ergonomie, arbeidshygiëne, verfraaiing van
de arbeidsplaatsen, mobbing en leefmilieu.
Deze cursus geeft de studenten een opstap naar het bedrijfsleven waarin het welzijn op het werk een
belangrijk deel van uit maakt. Hij/zij zal immers bij het realiseren van diverse industriële projecten,
rekening moeten houden met de vereisten van een economische, veilige en milieubewuste uitbating.
Relatie met onderzoek In het vak ‘welzijn op het werk’ moeten de studenten actief onderzoeksgegevens verzamelen van een
situatie, toestel of toestand om er een risico-analyse op uit te voeren. Dit onderzoeksproject wordt in
groepjes van 4 studenten gemaakt en moet resulteren in een onderzoeksverslag, waarin op een
wetenschappelijk onderbouwde wijze risicoreductiemaatregelen worden gezocht.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Welzijn op het werk is gesitueerd in het domein van de bedrijfsbeheervakken. Het vak heeft de
bedoeling de student in contact te brengen met het steeds groter belang van welzijn op het werk.
Er is geen specifieke voorkennis van de studenten vereist.
Het vak welzijn op het werk staat in relatie met andere vakken uit de ingenieursopleiding, waaronder:
• Wijsbegeerte: in het vak welzijn op het werk worden humanitaire, morele en sociale redenen
besproken om een welzijnbeleid uit te bouwen en toe te passen.
• Recht: in het vak welzijn op het werk wordt ruime aandacht besteed aan juridische aspecten
van welzijn op het werk waaronder aansprakelijkheden en verantwoordelijkheden van
werkgevers en werknemers, arbeidsongevallenreglementering, beroepsziekten, …
• Psychologie: in het vak welzijn op het werk wordt ingegaan op motivatie tot preventie, stress
op het werk, ergonomie en coaching van werknemers om blijvende aandacht te hebben voor
welzijn op het werk.
• Management accounting: in het vak welzijn op het werk wordt ruime aandacht besteed aan
de kostprijs voor preventie: dit komt o.a. tot uiting bij de risico-analyse waar diverse risicoreductiemaatregelen
t.o.v. elkaar moeten afgewogen worden rekening houdend met o.a. de
economische impact van de maatregelen (kostprijs aankopen beschermingsmiddelen, invloed
op productietijden,…). Verder wordt aandacht besteed aan de economische impact van
arbeidsongevallen en beroepsziekten.
• Industrial engineering: in het vak welzijn op het werk komen aspecten van informatieinwinning
en arbeidsanalyse aan bod voor de preventie van arbeidsongevallen.
• Technische vakken (o.a. mechanische en elektrische vakken, chemie, …) : in het vak welzijn
op het werk komen diverse aspecten van veilig ontwerpen en veilig werken aan installaties
aan bod, o.a. de preventiehiërarchie, het uitwerken van een risico-analyse, de
machinerichtlijn, de arbeidsmiddelenrichtlijn, collectieve en persoonlijke
beschermingsmiddelen, chemische risico’s, het AREI, …
Relatie met het werkveld Het vak welzijn op het werk staat in relatie met het werkveld omdat het o.a. te verwachten is dat een
ingenieur als toekomstig lid van de hiërarchische lijn mede verantwoordelijk is voor het welzijn op het
werk. Hij of zij zal moeten meewerken bij een arbeidsongevallenonderzoek, deel uitmaken van een
risico-analyse team, medewerkers motiveren om veilig en gezond te werken, actief meedenken bij het
opmaken van een globaal preventieplan in de onderneming, …
Bij het ontwerpen van nieuwe toestellen of installaties moet de ingenieur rekening houden met de
geldende normen en richtlijnen betreffende welzijn op het werk.
Tijdens onderhandelingen over collectieve arbeidsovereenkomsten neemt welzijn op het werk een
steeds belangrijkere plaats in omdat bekommernis omtrent welzijn op alle niveaus bijdraagt tot een
betere onderlinge verstandhouding binnen de onderneming.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Het groepswerk heeft tot doel de studenten in een multidisciplinair team te leren overleggen en aan de
hand van een aantal deadlines op tijd een deel van het werk in te leveren. Tussenin kan overleg
gepleegd worden met de vakdocent om tot een goed eindresultaat te komen. AC5/AWC15/AWC12/
BC1/BC2/ BC7

COMM4_1112_VbIv
Vakbenaming
Vakcode
Titularis
Ivy Verbeeck (VbIv)
Docent
Ivy Verbeeck (VbIv)
Jaar/ASR 3ABA-EM, 3ABA-AE
ECTS-punten 2
Doelstellingen en
competenties
Technische Communicatie Duits
COMM4
Ontwerpmethodologie is een manier van abstraherend denken in termen van mechanische
functies die met werkwoorden worden aangeduid. Op basis van voor- en nadelen van
uitvoeringsmogelijkheden wordt creatief naar een ideale oplossing gezocht. Op de weg naar
een beslissing moet de student-ontwerper toegang hebben tot concrete informatie in het
Duits over beschikbare apparatuur en componenten.
Daartoe moet de student Duitse technische teksten kunnen lezen op basis van te verwerven
en verworven kennis van en inzicht in de morfologisch-syntactische opbouw van de Duitse
taal. AC1/WC1
Hij moet in staat zijn tot correcte interpretatie van dergelijke teksten. AC2
De correctheid van zijn interpretatie moet hij kunnen ondersteunen aan de hand van te
verwerven en verworven lexicologische en structureel-grammatische kennis van en inzicht in
de Duitse taal. AC1/WC1
Hij moet in staat zijn zijn competenties m.b.t. de Duitse taal verder zelfstandig en individueel
uit te breiden en in nieuwe situaties, o.a. bij het zelfstandig lezen van Duitse (technische)
teksten, relevant toe te passen. AC6/AC7
Inhoudsopgave De syllabus biedt inhoudelijk als uitgangspunt een set Duitstalige beschrijvingen van authentieke
voorbeelden van pneumatische automatiseringsoplossingen ontleend aan het werk van Stefan Hesse
uitgegeven door Festo AG & Co.
Alle beschreven installaties zijn grafisch geïllustreerd, wat de tekstinterpretatie vergemakkelijkt. De
teksten geven een duidelijk beeld van een technische tekst van professioneel niveau.
Naast en tevens in samenhang met de beschrijvingen wordt de Duitse taal in haar systematiek belicht:
grammaticale items en structuurelementen, lexicologische en syntactische gegevens worden
toegelicht en dienen als uitgangspunt om kennis van en inzicht in de Duitse taal te verwerven.
Onderwijsvorm De installatiebeschrijvingen worden systematisch doorgenomen: een eerste lezing aan de hand van de
illustratie laat een algemene oriëntatie toe. Bijkomende toelichting van de Duitse taalsystematiek
draagt bij tot verheldering van de tekstinhoud en beoogt een gestage opbouw van taalkundig inzicht.
Als voorbereiding op een leszitting moet de student een aantal teksten doornemen en zich gericht op
lexicale en/of grammaticale entiteiten concentreren.
In de zitting wordt Duitse woordenschat opgebouwd en worden specifiek taalkundige en grammaticale
structuren toegelicht.
De student moet de aangeboden toelichting als kenniselement integreren en tevens kunnen
aanwenden in het taalverwervingsproces.
Studiemateriaal Syllabus ‘Deutsch für Maschinendesigner’ en lexica
Aanvullende leermiddelen Visueel en auditief studiemateriaal van het web via ‘science-tv’
Examenvorm
1 ste examenkans Schriftelijk
2 de examenkans Schriftelijk

COMM4_1112_VbIv
Vakbenaming
Vakcode
Technische Communicatie Duits
COMM 4
Algemene visie Voor het vak ‘Technische Communicatie Duits’ is geopteerd, omdat het Duits in het werkveld
van het mechanische ontwerpen een zeer belangrijke brontaal is. Toonaangevende bedrijven
zoals Siemens en Festo in het Duitse taalgebied ontwikkelen producten en apparatuur
waarvan de documentatie vooreerst in het Duits verschijnt.
Kennismaking en samenwerking met Duitse bedrijven behoort bovendien voor afstuderenden
tot de reële mogelijkheden. Daartoe strekt elementaire kennis van en inzicht in het Duits tot
aanbeveling.
Relatie met onderzoek Voor het vak ‘Technische Communicatie Duits’ moeten de studenten o.a. Duitstalige teksten
uit vaktijdschriften lezen, bespreken en zodoende relevante info begrijpen.
Vanuit die optiek voorziet het vak ‘Technische Communicatie Duits’ studieactiviteiten die
gericht zijn op:
- het snel en doelmatig gebruik van informatiebronnen;
- een initiatie in het systeemdenken, waarbij wordt geleerd om via analyse en synthese
probleemoplossend te denken.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom - relatie met
andere vakken
Zie ‘Relatie met onderzoek’.
Instromers hebben een basiskennis van wetenschappen en worden opgeleid in het praktisch
toepassen van moderne technologieën.
In dit kader sluit het vak ‘Technische Communicatie Duits’ inhoudelijk aan bij een kernvak van
de opleiding, namelijk het mechanisch ontwerpen, en focust men pneumatische toepassingen,
uiteraard in de doeltaal Duits gedocumenteerd en gepubliceerd.
Ervaring leert dat slechts een kleine minderheid van de betreffende studenten in hun
secundaire opleiding Duits als leervak hebben gekregen of gekozen. Het instapniveau moet
dus laagdrempelig zijn en de leercontext zo activerend en realistisch mogelijk.
Relatie met het werkveld Contacten met het werkveld verlopen via het vak mechanisch ontwerpen.
In lessituaties worden aanvullend aan de reeds vermelde technische inhoud enkele
basisfuncties geïntroduceerd voor sociaal verkeer in het Duits, o.a. m.b.t. het leggen (en
onderhouden) van contacten, het voeren van een telefoongesprek.
Aanvullende informatie
betreffende competenties
en evaluatie van de
competenties
De student wordt geëvalueerd in het kader van het vak ‘Technische Communicatie Duits’.
Zijn kennis van technische begrippen in het Duits en zijn inzicht in taalspecifieke
morfosyntactische structuren van het Duits wordt geëvalueerd op basis van concreet
behandelde teksten, tekstdelen, toegelichte grammaticale en lexicale gegevens.

DIG1_1112_MeNe
Vakbenaming
Vakcode
Digitale elektronica 1
DIG1
Titularis Nele Mentens (MeNe)
Docenten Dirk Smets (SmDi)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE
ECTS-punten 3
Doelstellingen De student moet:
o het gedrag van logische schakelingen kunnen verklaren AC1/AC2.
o de basisschema’s van de bouwblokken waaruit grotere systemen zijn
opgebouwd (tellers, decoders, multiplexers, ...) kunnen tekenen en aanpassen
aan specifieke noden AWC1.
o zelf een logische schakeling kunnen ontwerpen die een bepaalde functie
realiseert en die bovendien deze functie realiseert met de vereiste snelheid
AWC1/BC2/BC4.
o in staat zijn een logische schakeling te vereenvoudigen tot zijn meest
eenvoudige vorm AWC1/BC4.
Inhoudsopgave o Basis
o Evolutie in de elektronica van analoog naar digitaal
o Werking van de digitale basispoorten
o Logische algebra en vereenvoudigen van Booleaanse uitdrukkingen
o Sequentiële schakelingen
o Latch en flipflops
o Tellers en delers
o Buffer- en schuifregisters
o Toestandsmachines
o Combinatorische schakelingen
o Decoders, encoders, code-convertors
o Multiplexers en demultiplexers
o Rekenschakelingen, comparators en foutdetectieschakelingen
o Multivibratoren
o Schmitt-trigger, monostabiele en astabiele multivibrator, timer
Onderwijsvorm Hoorcollege met geïntegreerde oefeningen
Studiemateriaal Slides via cursusdienst en (met meest recente aanvullingen) beschikbaar op Toledo
Extra informatie (teksten, presentaties, …) beschikbaar op Toledo
Aanvullende leermiddelen Diverse handboeken en tijdschriften beschikbaar in mediatheek
Aanbevolen: “Programmeerbare logica van 0 en 1 tot FPGA”, Vincent Himpe
Examenvorm
1 ste examenkans mondeling met schriftelijke voorbereiding (gesloten boek)
2 de examenkans mondeling met schriftelijke voorbereiding (gesloten boek)

DIG1_1112_MeNe
Vakbenaming
Vakcode
Digitale elektronica 1
DIG1
Algemene Visie Het doel van dit vak is een basisinzicht te geven in de werking van eenvoudige digitale
basisblokken die voorkomen in nagenoeg eender welk digitaal systeem.
De basiskennis hiervan hoort dus thuis bij de polyvalente technische achtergrond die de
student in staat zal stellen om als master in de industriële wetenschappen efficiënt te
communiceren met de verschillende geledingen waarmee hij contact heeft in zijn beroep
Hedendaagse digitale systemen zijn zeer complexe en zeer hiërarchische systemen. Het
ontwerp hiervan gebeurt vaak op zeer hoog niveau. Indien dit echter gebeurt zonder aandacht
te schenken aan en een goed begrip van de basisbouwblokken die hieronder de fundamenten
vormen, zal men bv. nooit een goed begrip hebben van het verband tussen complexiteit en
snelheid van een schakeling en hoe het ene voor het andere kan ingeruild worden.
Een goed begrip van deze basisbouwblokken is noodzakelijk om een inzicht te verwerven
over de interne werking van de digitale systemen. Eens dit inzicht verworven is, kan er
nagedacht worden over hoe dergelijke systemen te ontwerpen en/of hun prestaties te
verbeteren. Deze cursus biedt dan ook de basisvorming en -kennis om als ingenieur te
functioneren in het vakgebied van de digitale elektronica en is derhalve ook vereist om de
toegang te verzekeren tot de masteropleiding elektronica.
Relatie met Onderzoek In dit vak wordt verwezen naar toepassingen die aan bod komen in het wetenschappelijk
onderzoek dat o.m. aan onze hogeschool doorgaat (bv. cryptografie, …).
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
De student ingenieur elektromechanica maakt kennis met digitale technieken die niet alleen
de basis zijn van de digitale elektronica, maar ook terugkomen in PLC-sturingen, pneumatica,
hydraulica, robotica enz.
Voor de student ingenieur elektronica vormt deze cursus de brug tussen de cursus ‘analoge
componenten’ waarin de transistors bestudeerd worden en de cursus ‘ontwerpstrategieën van
digitale systemen’, waarin hij de kans krijgt zelf complexe systemen te ontwerpen op basis
van bestaande digitale basisbouwblokken en hardware.
De behandelde bouwblokken komen uiteraard ook voor in cursussen als computersystemen,
datacommunicatie, digitale regelrechniek, DSP enz.
Deze cursus maakt gebruik van een aantal concepten van de vakken ELT1 (basiselektriciteit)
en ANEL1 (analoge elektronica).
Hierbuiten zijn er voor de beginnende student vanuit dit vak geen specifieke vereisten.
Relatie met het werkveld De kennis van de basisbouwblokken van de digitale elektronica is een vanzelfsprekendheid
voor elke ingenieur in het werkveld. Ze vormt de basis van een manier van denken die
dagdagelijks gebruikt wordt door een ingenieur die digitale systemen gebruikt en/of ontwerpt.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Zie onder doelstellingen

DIG1BL_1112_MeNe
Vakbenaming
Vakcode
Digitale elektronica 1
DIG1BL
Titularis Nele Mentens (MeNe)
Docenten Dirk Smets (SmDi)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE
ECTS-punten 1
Doelstellingen De student moet:
o eenvoudige digitale schakelingen met SSI-IC’s (TTL/HC) kunnen opbouwen en
uittesten op een digitale trainer; BC2, AC2
o sequentiële en combinatorische deelschakelingen met opgegeven specificaties
schematisch kunnen ontwerpen en praktisch kunnen opbouwen en uittesten;
BC2, AC1
o door logisch te redeneren optredende fouten kunnen lokaliseren en corrigeren
AC1, AWC4
Inhoudsopgave Labopgaven die aansluiten bij de in de theorie behandelde bouwblokken
- met SSI - IC’s op experimenteerbord :
- schakelingen met basispoorten NOT-AND-OR en afgeleide poorten NAND-NOR-
EXOR
- latch en flipflop
- tellers
- schuifregisters
- decoders/code-convertor
- mux en demux
Onderwijsvorm 6 lab-zittingen
Studiemateriaal Lab-opgaven via cursusdienst
Aanvullende leermiddelen Lab materiaal (componenten, experimenteerbord, kabels) wordt ter beschikking gesteld
Examenvorm
1 ste examenkans Permanente evaluatie + praktisch examen tijdens laatste lab-zitting (waarbij labnota’s
mogen gebruikt worden)
2 de examenkans Praktisch examen na het theorie-examen (waarbij labnota’s mogen gebruikt worden)

DIG1BL_1112_MeNe
Vakbenaming
Vakcode
Algemene Visie Zie DIG1
Digitale elektronica 1
DIG1BL
Relatie met Onderzoek De student
- leert theoretische begrippen herkennen in praktijksituaties ;
- leert een mogelijke oplossing (idee, logisch model) voor een gesteld probleem om te
zetten naar een praktische implementatie ;
- haalt hiervoor informatie uit het werkveld (gebruik van internet,…) ;
- leert observeren, resultaten interpreteren en oorzaken van fouten/afwijkingen opsporen ;
- leert individueel werken en waar nodig samenwerken in groep.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Zie DIG1
Zie DIG1
Relatie met het werkveld Zie DIG1
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Zie onder doelstellingen

ELAAN_1112_VdsGe
Vakbenaming
Vakcode
Elektrische Aandrijvingen + lab
ELAAN
Titularis Geert Vandensande (VdsGe)
Docenten Geert Vandensande (VdsGe), Erik Geuens (GeEr)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE, 3ABA-ELO
ECTS-punten 3
Doelstellingen
De student(e)
1. kent de werking van asynchrone motoren en stappenmotoren WC1 en kan het gedrag
van deze motoren onder verschillende werkingsomstandigheden beschrijven AC1.
2. kent de verschillende soorten frequentieregelaars WC1 en kan de juiste sturing kiezen
op basis van de toepassing en de systeemvereisten. AC1/AC2
3. kan eenvoudige aandrijvingen dimensioneren AWC1
4. kan een aandrijfsysteem (FR motor) in dienst nemen en kan de juiste parameters van
de FR verklaren i.f.v. de gewenste toepassing. AWC4/ BC2/BC3/BC4
Inhoudsopgave THEORIE
1. De Asynchrone motor:
Aanloop / remming / toerentalregeling / beveiliging / rendementsmeting
belastingstoestanden / warmteontwikkeling / gebruik info catalogen
2. Stappenmotoren:
Werkingsprincipe / stuurcircuits / statische koppelkarakteristiek / koppelsnelheidskarakteristiek
/ werking bij hoge snelheid / open-loop control.
3. Frequentieregelaars
met spanningstussenkring, met stroomtussenkring, scalaire en vectorgestuurde:
opbouw, werking, karakteristieken en afregeling.
4. Berekening eenvoudige aandrijvingen
Onderwijsvorm Hoorcollege, labozittingen.
LABO: verschillende soorten aandrijfsystemen in meetopstellingen kunnen testen.
Studiemateriaal Theorie- en labocursus
Boek: “Stepping Motors: a guide to theory and practice”: Paul Acarnley
Boek: “Aandrijftechniek in de praktijk” :SEW
Boek: “Electrical Drives and Control Techniques”: Gerd Terörde
Aanvullende leermiddelen Toledo
Examenvorm
1 ste examenkans Schriftelijk examen over theorie en labo: Het examen omvat theorievragen, oefeningen en
vragen over het labo. De theorievragen peilen zowel naar kennis als inzicht en
veronderstellen geen letterlijke reproductie van de cursus. Voor de oefeningen kan de
student gebruik maken van een beknopt formularium en een rekenmachine. De beoordeling
van de oefeningen houdt zowel rekening met het resultaat als met de aanpak van het
probleem. De vragen i.v.m. het labo peilen naar praktische kennis en inzicht opgedaan
tijdens de labozittingen.
2 de examenkans Schriftelijk examen over theorie en labo: Het examen omvat theorievragen, oefeningen en
vragen over het labo. Idem naar evaluatie en beoordeling.

ELAAN_1112_VdsGe
Vakbenaming
Vakcode
Elektrische Aandrijvingen + lab
ELAAN
Algemene Visie 65% van elektrische energie gebruikt in de industrie, is nodig voor elektrische aandrijvingen.
Het gebruik ervan in de tertiaire en residentiele sector wordt hier niet eens meegeteld. De
belangrijkheid van deze systemen staat buiten discussie. In deze cursus worden
voornamelijk aandrijvingen met asynchrone motoren en stappenmotoren bestudeerd samen
met hun bijhorende sturing. Welke aandrijving is het meest geschikt gezien de toepassing
en hoe moet men de aandrijving dimensioneren en afzekeren. Er wordt vooral aandacht
besteed aan de dynamische processen. Kan de aandrijving snel genoeg versnellen en
remmen. Kan zij de belastingstoestanden thermisch aan (belastingstypen!) Heeft ze
voldoende houdkoppel, … Er wordt hierbij uitvoerig gebruik gemaakt van catalogen van
constructeurs van machines en drives. Verschillende toepassingen worden meer in het
detail bestudeerd.
Relatie onderzoek Voor het vak “ELAAN” moeten de studenten primaire bronnen lezen en bespreken.
Onderzoeksinformatie wordt beschikbaar gesteld via Toledo. Deze informatie ondersteunt
kennis en inzicht en bereid de studenten voor op een houding van “leven lang leren”.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Na het doorlopen van de cursus “”elektrische machines” (ELT4), volgt hier de dimensionering
van eenvoudige elektrische aandrijfsystemen. Er wordt hier gesteund op de kennis van
kinematica en dynamica (MECH1,2) om de krachten die inwerken op een systeem terug te
rekenen naar de motoras. Het bestuderen van gespecialiseerde elektronische aandrijvingen
horen thuis in de Masteropleiding in het vak ET&VA. Hier worden de aandrijvingen als standalone
toepassing bestudeerd en de elektronische aandrijving wordt behandeld als primair
regelsysteem. Met deze kennis moet het mogelijk zijn in het vak “mechanisch ontwerpen”
(ONT2) de keuze van een eventuele elektrische aandrijving beter te verantwoorden en in het
vak “geïntegreerde automatisering” (GAB) drives via communicatienetwerken vlot te
parametreren.
Het doorlopen van de modules ELT4 en MECH1,2 als voorbereiding op deze cursus is
aangewezen.
Relatie met het werkveld Beroepservaring van de docent i.v.m. elektronische aansturing van motoren wordt mee
verwerkt in de cursus. Naar de toekomst wordt deze ervaring nog verder uitgebreid via
contacten met de industrie. Deze contacten verlopen zowel rechtstreeks als onrechtstreeks
via andere docenten van de associatie KU-Leuven. Op deze manier hopen we de cursus
continue aan te vullen met realistische voorbeelden uit de praktijk.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Naast de evidente basiskennis rond het vak elektrische aandrijvingen voor motoren
zelf, (AC1, AC2, WC1) vertegenwoordigt elektrische aandrijving eveneens een
ingenieursvak dat zich uitstekend leent om het ingenieursdenken en
probleemoplossend vermogen van de student te ontwikkelen: Een elektrische
aandrijving omvat vaak naast een afwegen tussen de verschillende gestelde eisen
ook een afwegen in de keuze van de meest geschikte, kost effectieve en toekomst
gerichte overbrenging, sturing en motorkeuze (AWC1, AWC2). Via een aantal
verplichte labo’s kunnen de studenten zelfstandig en op eigen tempo de materie
diepgaander verwerken.

ELIN_1112_VdsGe
Vakbenaming
Vakcode
Elektrische Installaties + lab
ELIN
Titularis Geert Vandensande (VdsGe)
Docenten Geert Vandensande (VdsGe), Erik Geuens (GeEr)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE, SCH-EM, SCH-AUT, SCH-EL
ECTS-punten 4
Doelstellingen
AC1/AC2/AC4/BC2/BC3
De student(e)
1. kent de opbouw en werking van elektrische generatoren, driefasige transformatoren
WC1 en kan hiervan de equivalente schema‟s opstellen en hierop berekeningen
uitvoeren AC1
2. kent de werking van de verschillende bronnen van elektrische energie en de opbouw
van ons Belgische transmissie en distributie netwerk en kan aan de hand van
berekeningen bepaalde keuzes verantwoorden WC1/AC1 en alternatieven bedenken
AWC3.
3. kan de componenten van een elektrische installatie selecteren en dimensioneren zodat
de installatie voldoet aan de gestelde werkingsvoorwaarden en de wetgeving i.v.m.
elektrische veiligheid. AWC4/ BC2/BC3/BC7
4. kan machines testen in meetopstellingen, equivalente schema's opstellen,
karakteristieken opmeten en interpreteren AC3/AWC1/BC2/BC3
Inhoudsopgave DEEL1: Installaties
1. Dimensionering fabrieksinstallatie
2. Driefasige transfo‟s / inschakelstroom / stootkortsluitstroom
3. Elektrische generatoren / noodaggregaten
DEEL 2 : Productie en distributie (situatie + toekomstperspectieven)
1. Productie van energie:
a. Klassieke thermische centrales / nucleaire centrale / gascentrale / STEGcentrale
/ gecombineerde centrales
b. Duurzame energietechniek:
Windenergie / Zonne-energie / Waterkracht / Brandstofcellen
2. Distributie van energie: Opbouw van het elektriciteitsnet / Smart Grids
3. Werking van de vrije elektriciteitsmarkt.
Labo: testen en opmeten van transformatoren, synchrone generatoren en berekenen van
elektrische installaties.
Onderwijsvorm hoorcollege, labozittingen, zelfstudie, bedrijfsbezoeken
Studiemateriaal Theorie- en labocursus + een aantal recente publicaties i.v.m bovenstaande items.
LS-gids Merlin Gerin / software CANECO BT
Boek: “Elektrische energie Deel 1”: Ronnie Belmans, Geert deconinck en Johan Driesen
Boek: “Productie, transport en distributie van elektriciteit”: Daniël Van Dommelen
Aanvullende leermiddelen Toledo
Examenvorm
1 ste examenkans Schriftelijk examen: het examen omvat theorievragen en oefeningen. De examenvragen
peilen zowel naar kennis als inzicht en veronderstellen geen letterlijke reproductie van de
cursus. Tijdens het examen kan de student gebruik maken van een rekenmachine.
Labo-examen wordt afgenomen tijdens de laatste labozitting.
2 de examenkans Schriftelijk examen over theorie en labo: Het examen omvat theorievragen, oefeningen en
vragen over het labo. Idem naar evaluatie en beoordeling.

ELIN_1112_VdsGe
Vakbenaming
Vakcode
Elektrische Installaties + lab
ELIN
Algemene Visie In deze cursus wordt aangeleerd hoe men een industriële elektrische installatie
dimensioneert. Eerst wordt de werking behandeld van alle onderdelen vertrekkende vanaf de
transformator, condensatorenbatterij en noodvoeding tot aan de eindverbruikers.
Vervolgens ligt de aandacht voornamelijk op de correcte dimensionering van de
verschillende onderdelen en de gepaste keuze van de beveiligingsapparatuur. Veiligheid
voor personen en installatie, bedrijfszekerheid en wetgeving komen hier uitgebreid aan bod.
Deze cursus probeert verder uit te leggen waar de benodigde elektrische energie vandaan
komt, in welke installaties ze geproduceerd wordt en hoe ze van deze zogenaamde
centrales tot aan de dispersiecabines gedistribueerd wordt.
De eindigheid van de fossiele brandstoffen , de milieuproblematiek en de liberalisering van
de elektriciteitsmarkt hebben het elektriciteitslandschap de laatste jaren grondig veranderd.
Dit vraagt naar een kritische beschouwing over de huidige situatie en een bevraging naar de
verschillende alternatieven voor de toekomst.
Relatie met onderzoek Het vak ELIN stelt resultaten van onderzoek zonder expliciet te verwijzen naar de
onderzoeker en de onderzoekmethodes ter beschikking. Er worden onderzoeksgerelateerde
opdrachten uitgevoerd. (uitvoeren + rapportering laboproeven / dimensionering reële
elektrische installatie conform vereiste wetgeving).
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Na het aanbrengen van een initiële technologische kennis van elektrische installaties (ELT3),
volgt hier de dimensionering van een industriële elektrische installatie. Deze cursus diept o.a.
de theoretische achtergronden uit van kabelberekeningsprogramma‟s, die gebruikt worden in
het vak „‟elektrisch ontwerpen” ONT4 in 3ABA-EM en 3ABA-AUT/ENE.
Dit vak is het laatste in de reeks algemene elektrotechnische vakken. De basiskennis van
elektrische verbruikers en installaties werd aangebracht. Alleen het opwekken en distribueren
van deze elektrische energie om deze verbruikers en installaties te voeden ontbrak nog.
Het doorlopen van de modules ELT3 en ELT4 als voorbereiding op deze cursus is
aangewezen.
Relatie met het werkveld Via eindwerken, bedrijfsstages en opleidingen kan de school terugvallen op concrete
ervaring uit het werkveld. Het is belangrijk om deze concrete voorbeelden i.v.m de
dimensionering van een LS-installatie mee te verwerken in de opleiding.
De wetgeving vereist momenteel dat ieder systeem dat elektrisch gevoed moet worden, bij
oplevering voorzien is van een berekening i.v.m vereiste draadsecties en beveiligingen.
Het veilig stellen van de elektrische energielevering is meer dan ooit van cruciaal belang in
onze maatschappij. Voor deze uitdaging zal men blijvend beroep doen op goed opgeleide
ingenieurs die voorbereid zijn op de grote uitdagingen van de veranderende energiemarkt.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Naast de uitbreiding van de basiskennis (AC1, AC2, WC1) beoogt de opleiding ook het
verwerven van inzicht en het vermogen om bestaande installaties te verbeteren en om nieuwe
installaties te dimensioneren conform de wetgeving over veiligheid (ACW1, AWC2).
De opleiding verwacht ook een kritische houding naar de evoluties op het vlak van de
veranderende energievoorziening (AWC3).
Via een aantal verplichte labo‟s kunnen de studenten zelfstandig en op eigen tempo de materie
diepgaander verwerken (BC2, BC3).

GA1_1112_HoJo
Vakbenaming
Vakcode
Pneumatica + lab
GA1
Titularis Jos Holsteen (HoJo)
Docenten Jos Holsteen (HoJo)
Optie 3ABA-EM, 3ABA-AE
Studiepunten 1
Doelstellingen Het aanleren van een strategie om pneumatische of elektro-pneumatische
besturingen te ontwerpen.
De cursus is multidisciplinair opgebouwd. D.w.z. dat uitgaande van de
schakelalgebra, de besturing in "hardware" kan gerealiseerd worden. Er wordt gewerkt
rond 2 ontwerpstrategieën nl. klassieke schakelformules en GRAFCET.
- Nieuwe besturingsopgaven van combinatorische schakelingen zowel
pneumatisch als elektro-pneumatisch oplossen en opbouwen. AC1/AWC4
- Nieuwe besturingsopgaven d.m.v. de schakelformulemethode zowel logisch,
pneumatisch als elektro-pneumatisch oplossen en opbouwen. AC1/AWC4
- Nieuwe besturingsopgaven d.m.v. het Grafcet-functiediagram in pneumatische
stappenschakeling oplossen. AC1/AWC4
- Aan de hand van een automatiseringsvraagstuk : AC1/AWC4
- een WSS-diagramma opstellen
- volgens de klassieke methode de bijhorende schakelformules opstellen
- volgens de GRAFCET-methode de schakelformules kunnen opstellen
- het logicaschema kunnen uittekenen
- de praktische schakeling uittekenen in de 3
technologieën zijnde :
a. zuiver pneumatische schakeling
b. elektro-pneumatische schakeling
c. stappenschakeling
- de schakeling opbouwen volgens de bovenstaande 3 technologieën.
- De verschillende componenten die in de bovenstaande technologieën gebruikt
worden herkennen, de werking ervan uitleggen en de componenten
gebruiken + aansluiten in een schakeling. AC1/AC2
- Beoordelen welke specifieke technologie te verkiezen is bij
een bepaald automatiseringsvraagstuk en de keuze van alternatieven kunnen
verantwoorden. AC3
Inhoudsopgave - Inleiding in de besturingstechniek
- Componenten
- Symbolen en tekenregels
- Combinatorische schakelingen
- Tijdsfuncties
- Geheugenfuncties
- Volgordebesturingen met schakelformules
- Volgordebesturingen met GRAPHCET
Onderwijsvorm Hoorcollege en labo’s
Studiemateriaal Cursus “Besturingstechnieken”
Aanvullende leermiddelen Didactisch materiaal in het labo
Examenvorm
1 ste examenkans Schriftelijk examen + praktische proef.
2 de examenkans Schriftelijk examen + praktische proef.

GA1_1112_HoJo
Vakbenaming
Vakcode
Pneumatica + lab
GA1
Algemene Visie Het is belangrijk dat een ingenieur elektromechanica weet hoe de besturing van een
geautomatiseerd proces werkt.
Met deze cursus wordt de inleiding van de besturingstechnieken aangeleerd om zo het
denkpatroon aan te leren van de automatisering van productiemachines.
Deze cursus geeft kennis rond pneumatica en is ook een soort inleiding naar het redeneren
om PLC-programma’s te schrijven.
De student verwerft voldoende inzicht, vaardigheden en competenties om een
besturingsopgave op te lossen volgens de verschillende methodes en hoort bij het
algemene gedeelte van de bachelor opleiding.
Relatie met onderzoek
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Als ingenieur wordt je vaak betrokken bij het ontwerpproces.
Het besturen van een machine is daar ook een onderdeel van.
Je kan onmogelijk een goed mechanisch ontwerp maken als niet op de hoogte bent van de
verschillende besturingstechnieken.
Dit vak belicht één van de mogelijke besturingstechnieken nl pneumatisch.
Het vak legt de basis voor het denken in het vak PLC.
Voor dit vak is geen voorafgaande kennis noodzakelijk.
Relatie met het werkveld Vandaag worden nog zeer veel problemen pneumatisch opgelost.
De relatie met het werkveld word gelegd door zo realistisch mogelijk opgaven te stellen.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Het is bedoeling dat de studenten groeien naar het kunnen opstellen van de juiste
schakelformules voor de pneumatische besturing van een systeem.
De student moet in staat zijn de aangeleerde principes toe te passen, te tekenen en op te
bouwen.

GA2_1112_ClEr
Vakbenaming
Vakcode
PLC
GA2
Titularis Eric Claesen (ClEr)
Docenten Eric Claesen (ClEr), Geert Leen (LeGe)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE, 3ABA-ELO
ECTS-punten 3
Doelstellingen 1. De studenten moeten besturingseenheden kunnen ontwerpen waarbij ze gebruik maken van sensoren,
contactors, hulprelais', timers, tellers, actuators en PLC/PC.AC2/AWC1/BC3
2. De studenten moeten het functionele onderscheid kunnen herkennen en gebruiken voor het ontwerpen
van geautomatiseerde processturingen met behulp van in voorgaand punt beschreven autonome
besturingseenheden.AWC11/BC3
3. De studenten moeten de functionele werking kunnen definiëren en beschrijven van volgende veiligheids
circuits: sturing in/sturing uit, noodstopcircuits, zonebeveiligingen, beveiligingen voor overbelasting,
beveiliging van personen, beveiliging voor kortsluiting. .AC2/AWC11/BC7
4. De studenten moeten de opbouw en karakteristieken van programmeerbare automaten (PLC's) kun
beschrijven en opsommen, rekening houdend met de norm IEC 1131.AC2/AWC1/BC4
5. De studenten moeten de elektrische aansluitingen kunnen tekenen voor elektrische automaten (voeding,
inputs, outputs, aardingsystemen).AC2/AWC1/BC2
6. De studenten moeten de verschillende communicatiemogelijkheden van locale netwerken kunnen
uitleggen, zoals Profibus en Industrial Ethernet.AC2/BC2/BC6
7. De studenten moeten de programmeerbare sturingen en procescomputers kunnen programmeren met
behulp van logigram, grafcet, ladderdiagramma, aanwijzingslijst. Daarbij moeten zij de relaties kunnen
aangeven tussen deze verschillende programmeermethoden. Zij moeten deze programmeermethoden
ook kunnen gebruiken in functie van het soort automatiseringsopgaven.AWC11/BC4
Inhoudsopgave 1. Rechtstreekse sturingen
. Automaten opgebouwd rond timers/tellers/relais
. Sensorbesturingen
. Integratiemethodes voor autonome stuureenheden in een installatie
. Bewakingseenheden
2. Programmeerbare sturingen (PLC, ProcesComputer based)
. Opbouw en karakteristieken van de programmeerbare sturingen
. De gebruikte sensoren
. De gebruikte actuatoren
. De communicatiemogelijkheden (ISO, Ether, ... netwerken)
. Structuur van de verschillende programmeertalen
. Installatiemethode van automatische installaties
. Integratie van automatische installaties in een bestaande.
- hardwareontwerp (elektrische schema's, installatieschema's)
- softwareontwerp
. Optimalisatie en foutzoekmethodes van installaties in bedrijf
. Verwerking van analoge signalen door een programmeerbare
sturing
. Installatietechniek in ontploffingsgevaarlijke zones (EXI/EXD)
Onderwijsvorm Hoorcollege en labozittingen
Studiemateriaal Eigen cursus PLC-sturingen en labo met gesimuleerde industriële processen (LUCAS-NULLE)
Aanvullende leermiddelen
Examenvorm
1 ste examenkans Hoorcollege : Mondeling examen met schriftelijke voorbereiding.
Practicum : Permanente evaluatie tijdens de zittingen.
2 de examenkans Hoorcollege : Mondeling examen met schriftelijke voorbereiding.
Practicum : Oefening uitwerken, ingeven op PC en testen met PLC simulatie.

GA2_1112_ClEr
Vakbenaming
Vakcode
PLC
GA2
Algemene Visie Het vakgebied “Geïntegreerde Automatisering” heeft tot doel om de kennis, nodig voor het ontwerpen,
onderhouden en beheren van automatisch gestuurde processen te verwerven, verdiepen en verbreden.
De automatiseringstechnieken duiken op alle mogelijke gebieden in onze maatschappij op. Ondanks
het feit dat automatiseringstechnologie een typisch ingenieursvak is, zijn de toepassingen en kennisgebieden
waarin deze technologie gebruikt wordt, vak-overschrijdend, zelfs discipline-overschrijdend.
Toepassingen vinden we terug in mechanische, elektronische , chemische, pneumatische, hydraulische
en thermische systemen.) Voor het realiseren van een automatische sturing maken we gebruik van
verschillende vakoverschrijdende disciplines: elektrische- ,hydraulische- en pneumatische aandrijvingen,
mechanische constructies, robots, handlingtechnologie, informatica-technologie, netwerktechnologie
specifiek voor automatiseringstoepassingen, supervisiesystemen, sensortechnologie, regeltechnologie,
computervisie met diepgaande beeldanalyse. Het vak GA2, beoogt dat de student in deze disciplines
basis inzicht, vaardigheid en competentie verwerft. Daardoor kan hij mensgericht en taakgericht
geautomatiseerde systemen realiseren en hierover overleggen, rapporteren en nieuwe inzichten
verwerven om alzo zichzelf continue te reflecteren. Het realiseren van automatische systemen begint bij
het correct definieren van het automatiseringsontwerp. In het ontwerpstadium moeten we ook rekening
houden met de betrouwbaarheid, onderhoudbaarheid en beschikbaarheid van automatische installaties.
Nieuwe technieken en standaardisaties laten ons toe om de doorlooptijd van nieuwe projecten drastisch
in te korten, zonder daarbij de sociale en economische aspecten van deze technologie uit het oog te
verliezen.
Dit vak beoogt ook het ingenieursdenken en probleemoplossend vermogen van de student te
ontwikkelen. Een automatiseringsontwerp vereist het afwegen tussen de verschillende gestelde eisen
maar ook het afwegen van de meest geschikte ontwerptechniek
Relatie met onderzoek Het vak Geïntegreerde Automatisering GA2 bespreekt resultaten van onderzoek binnen het vakdomein
van automatische sturingen. Voor het vak GA2 moeten studenten primaire bronnen zoals
vaktijdschriften, handleidingen en wettelijke normen raadplegen.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Dit vak integreert een aantal vakken van de opleiding. De belangrijkste zijn elektrotechniek,
vermogenelektronica/drives, industriële informatica; analoge elektronica (gebruik en mogelijkheden van
sensoren); industriële communicatietechnologie: ontwerpen van elektrotechnische installaties.
In het vak GA2 wordt de student met basiskennis voorbereid op het specialisatievak van de
Geïntegreerde Automatisering GA3. Als instroomvereisten zijn de vakken basiselektronica, basis
elektrotechniek, basis informatica technologie en basis communicatietechnologie te vermelden
Relatie met het werkveld Voor de werkveld gaan we van volgende elementen nader de basiskennis beschouwen op theoretische
grondslag, maar ook in labo-toepassingen van echte industriële installaties:
PLC- en PC (Proces Computer)-gebaseerde sturingen;
Automatiseringsnetwerken met Gedistribueerde Intelligentie en –Hardware;
Sensortechnologie;
HMI (Human Machine Interface);
Netwerktechnologie.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
De cursus bestaat uit volgende delen : Het eerste deel behandeld de algemene principes van
geïntegreerde automatisering en zijn toepassingsmogelijkheden. Het tweede deel behandeld de
hardware van automatische sturingen. Het derde deel houd zich bezig met de industriele informatica en
de norm IEC1131 die hierover handelt. Het vierde deel ten slotte handelt over alle mogelijke
communicatiemogelijkheden die gebruikt worden in een automatische besturing met gedistribueerde
hardware en gedistribueerde intelligentie. Met name de norm PROFIBUS en PROFINET komen hierin
aan bod. Studenten moeten in staat zijn over deze materie adequate antwoorden te formuleren op
gerichte vragen. In het labo worden de studenten geconfronteerd met industriële
automatiseringsapparatuur. Hiermee gaan zij projectmatig reële automatiseringsopgaven oplossen en
laten functioneren.

MEET_1112_BijJo
Vakbenaming
Vakcode
Titularis
Docenten
Jaar
ECTS-punten
Mechanische Meettechniek
MEET
John Bijnens (BijJo)
John Bijnens (BijJo)
3ABA-EM
2
Doelstellingen De student kan de begrippen en grootheden die een maat, een vorm of een oppervlakteruwheid van
een werkstuk aangeven, verklaren en controleren. AC1/AC2
Voor die controle is vereist dat de student de verschillende meetopstellingen en meettoestellen voor
de bepaling van de maat, de vorm of de ruwheid die aanwezig zijn in het labo begrijpt en kan
bedienen (eventueel m.b.v. de gebruiksaanwijzing ervan).AC2
De student raadpleegt de nodige tabellen en grafieken bij het oplossen van een meetprobleem en
past ze toe. AC2
De student analyseert een meetprobleem. AC1/AC10
De student verwerkt de uitgevoerde metingen in een verslag, interpreteert de resultaten en trekt h
besluiten: voldoet een werkstuk of een meetmiddel aan de gestelde eisen en verklaar waarom (niet).
AC1/AC3
Voor één van de laboproeven kan de student verantwoordelijkheid opnemen en andere
studenten begeleiden bij de uitvoering, het verwerken van de resultaten en de verslaggeving
erover. BC3/AC3
Inhoudsopgave Deel 1: Theoretische achtergrond
Deel 2: Laboteksten
Grondslagen van de geometrische meettechniek.
Inleiding tot het meten.
Het meten van hoeken.
Herkennen en keuren van schroefdraad.
Meetmiddelen controleren.
Meten in 1 en in 2 dimensies.
Meten van plaats- en vormtoleranties.
Oppervlakteruwheid.
Geometrische controleproeven op een draaibank.
Controle van tandwielen.
Het meten met een 3D-meetmachine
Onderwijsvorm
Studiemateriaal
Aanvullende leermiddelen
Labozittingen
Cursus “Mechanische meettechniek”: laboteksten met theoretische achtergrond, handleidingen
van de verschillende meettoestellen.
Tabellenbuch Metall (EUROPA LEHRMITTEL: ISBN 3-8085-1671-2), eventueel internet en
werken (boeken, CD-roms….) uit het labo of in de mediatheek
Examenvorm
1 ste examenkans Permanente evaluatie: Peer- en co-assessment op basis van praktisch teamwork (uitvoering
van de proeven, attitude, inzet, resultaten en verslagen die na iedere labozitting ingeleverd
worden).
2 de examenkans Schriftelijk examen aan de hand van laboverslagen.

MEET_1112_BijJo
Vakbenaming
Vakcode
Mechanische Meettechniek
MEET
Algemene Visie Mechanische meettechniek is een onmisbare schakel in het productieproces van machines en
apparaten. Het is immers noodzakelijk dat de verschillende onderdelen bij de montage op de
juiste manier in elkaar passen.
De ontwerper zal daarom veel aandacht besteden aan de keuze van vormen, maten,
toleranties en oppervlaktegesteldheid van de verschillende onderdelen. Na het vervaardigen
van de verschillende werkstukken is het noodzakelijk de vormen, de maten, de toleranties en
de oppervlaktegesteldheid ervan te keuren om te controleren of voldaan aan de eisen van de
ontwerper. Het resultaat van de keuring heeft alleen waarde als de gebruikte meetmiddelen
geijkt zijn.
Dit is de enige manier om een perfecte werking van een apparaat of een machine te
garanderen: METEN IS WETEN!
De nadruk ligt op toepassen van theoretische kennis en aanleren van technische
handelingen. Dit vergt inzicht en inzet van de student.
Relatie met onderzoek De studenten verwerven de vaardigheid om zelfstandig te werken en over de resultaten
duidelijk en overzichtelijk te rapporteren welke basisvoorwaarden zijn om onderzoek op te
zetten en uit te voeren.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Meettechniek situeert zich in het vakgebied mechanica en sluit rechtstreeks aan bij de vakken
GONT, U+T en ontwerpen.
Kennis van de begrippen maat, maattolerantie, plaats- en vormtoleranties en
oppervlakteruwheid wordt aangereikt in het vak GONT. De opgedane kennis van optica
(cursus Fysica) ziet men toegepast in verschillende optische toestellen. Voor de verwerking
van meetresultaten bij enkele proeven is kennis vereist van wiskunde (o.a. goniometrie) en
excel. Verslagen moeten gemaakt worden met een tekstverwerker.
Relatie met het werkveld Uit contact met oud-studenten blijkt dat de opgedane kennis rechtstreeks aangewend kan
worden in het werkveld: om werkstukken te meten en om meetmiddelen te controleren. Meten
wordt immers toegepast in productiebedrijven, zowel in de productie als in het meetlabo waar
producten en meetmiddelen gecontroleerd worden.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
De eerste labozitting wordt besteed aan een algemene inleiding, een rondleiding in het labo
en een overzicht van de verschillende laboproeven. Elke proef handelt over een meetkundig
probleem: hoeken meten, oppervlakteruwheid…. Vanaf de 2 de labozitting werken de
studenten in groepjes van 2 (per uitzondering alleen of met 3). Gedurende de 2 de , de 3 de en
de 4 de labozitting krijgt elk groepje de opdracht zich te specialiseren in één van de
laboproeven, de beschikbare labotekst aan te vullen of aan te passen, te leren werken met de
verschillende meettoestellen, aanvullende informatie op te zoeken en een uitgebreid verslag
met meetresultaten hierover te schrijven. De ‘specialisten’ worden de opdrachtgevers en
laten de studenten in een roulement de verschillende proeven afwerken, evalueren de
uitvoerders tijdens de labowerkzaamheden en beoordelen een schriftelijke neerslag hiervan in
de vorm van een laboverslag. Een verslag wordt afgegeven bij aanvang van de volgende
labozitting. De uitvoerders evalueren op hun beurt de opdrachtgevers.

MSYS_1112_BaJo
Vakbenaming
Vakcode
Meetsystemen
MSYS
Titularis Johan Baeten (BaJo)
Docenten Johan Baeten (BaJo), Eelco Galestien (GaEe)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE, 3ABA-ELO, SCH-AUT, SCH-ELO
ECTS-punten 3
Doelstellingen - Een overzicht geven van de verschillende onderdelen en eigenschappen van een meetsysteem,
alsook de verschillende soorten meetsystemen met een opdeling naar meetgrootheid, meetprincipe of
informatiestructuur WC1
- Uitgaande van de fysische opbouw en aan de hand van de basiswetten uit de mechanica, elektriciteit
of elektronica, het werkingsprincipe alsook de aansturing van de verschillende sensoren (resistief,
capacitief, inductief, opto-elektrisch, piëzo-elektrisch of ultrasoon) verklaren en afleiden. AC1 / AC2 /
WC1
- Een vergelijking of gefundeerde keuze maken tussen de verschillende soorten sensoren voor het
meten van een gegeven grootheid (positie, snelheid, versnelling, debiet, kracht, druk, niveau,
temperatuur) gegeven de werkomstandigheden of economische factoren. AC2 / AWC1
- De nodige interfaceschakelingen uitwerken om de gemeten grootheid om te vormen tot een meer
geschikte meetwaarde voor datacommunicatie, -verwerking en visualisatie.
AC1 / BC2
- Op basis van de beschrijving van de sensor en het fysisch werkingprincipe de sensor correct
aansluiten en het meetresultaat interpreteren. AC2 / AWC1 / AWC2
Inhoudsopgave Therorie
- Algemene principes (met focus op systeemeigenschappen): Opbouw, karakteristieken,
ladingseffecten, signaal en ruis
- Sensoren (met focus op werkingsprincipes): Binair, Resistief, capacitief, inductief, opto-elektrisch,
piëzo-elektrisch, ultrasoon
- Meetgrootheden (met focus op fysische meetgrootheid): Positie, debiet, (verschil-) druk, niveau,
temperatuur
- Gegevensverwerking en –voorstelling: Interfacing, oscilloscoop, multimeter.
Lab
- Incrementele en absolute digitale optische (hoek-) encoder.
- Krachtmeting via rekstrookjesbrug.
- Synchro- en resolverhoekmeting, demodulatie en synchrocontrolekring.
- Capacitieve versnellingsopnemer en ultrasone afstandsmeting.
Onderwijsvorm Hoorcollege + Lab
Studiemateriaal Eigen cursus ‘Meetsystemen’ inclusief lab
Aanvullende leermiddelen Toledo
Examenvorm
1 ste examenkans Schriftelijk examen + permanente evaluatie: Het examen bestaat uit een 17-tal korte vragen, hetzij
meerkeuze of invulvragen, hetzij tekeningen om aan te vullen, hetzij open vragen. De score wordt
voor 1/3 gecorrigeerd met een factor die volgt uit de permanente evaluatie tijdens het lab op
basis van aanwezigheid, voorbereiding en inzet.
2 de examenkans Schriftelijk examen: idem als in 1ste examenkans: Opgelet: de score-aanpassing voor
permanente evaluatie blijft behouden.

MSYS_1112_BaJo
Vakbenaming
Vakcode
Meetsystemen
MSYS
Algemene Visie Het vak meetsystemen is in eerste instantie een beschrijvend ingenieursvak. Naast de
beschrijving van de werking van de meest voorkomende sensoren met voordelen en
beperkingen, essentieel voor een correcte (toepassingsafhankelijke) keuze van een sensor,
legt meetsystemen de nadruk op meetprincipes en verbanden met fysische werkingsprincipes
waardoor de aangeboden kennis, sensor- en vooral fabrikantonafhankelijk is. Dit bevordert de
link naar kennis uit andere vakken en moet de materie een zekere weerstand geven tegen
‘erosie’ door veranderingen t.g.v. toekomstige ontwikkelingen. Het vierde en laatste deel vat
kort signaalverwerkings- en weergavetechnieken weer. Dit laatste deel behoort niet tot de
kerninhoud van het vak daar het meestal gaat om stukken leerstof die reeds in andere vakken
afzonderlijk aan bod komen. Het biedt de student wel een overzicht aan met verbanden naar
andere vakken.
Samengevat vormt het vak meetsystemen een overzichtwerk dat de student in staat stelt op
basis van functionaliteit en werkingsprincipe een snelle en juiste initiële keuze te maken in de
zoektocht naar de perfecte sensor voor de beoogde toepassing.
Het lab biedt ondersteuning voor de theorie met name door de student toe te laten het
basiswerkingsprincipe van vier veel voorkomende meetsystemen in de praktijk te ervaren.
Daar de labzittingen vaak eerder starten dan de theorie, moet de student de bijhorende
theoretische achtergrond in eerste instantie zelfstandig verwerken in de voorbereiding van de
proeven.
Relatie met onderzoek Het vak Meetsystemen stelt resultaten van onderzoek voor, bvb in de vorm van nieuwe
ontwikkelingen binnen de sensortechnologie, zonder expliciet te verwijzen naar de
onderzoeker of het onderzoek zelf.
Gezien de student(e) de labproeven zelfstandig moet uitvoeren en verwerken, zal hij/zij hierbij
de basisprincipes aanleren om onderzoeksgegevens te verzamelen, te analyseren en te
verwerken, ook al bevatten de labproeven geen vernieuwende materie.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Op zich is meetsystemen een finaal vak. De aangeboden kennis kan meteen gebruikt worden
bij ontwerp van om het even welk systeem met sensoren. Niettemin zijn er raakpunten naar
andere vakken zoals regeltechniek (sensoren, digitale sturing, terugkoppeling), mechanica
(CNC, trillingen), elektronica (filters, modulatie, signaalverwerking, gelijkrichters, versterkers),
ontwerpen …
Meetsystemen bouwt verder op basisvakken zoals fysica (magnetisme, geluid, stroming, licht,
golven, piëzo-elektriciteit, laser), elektriciteit (R, C, L, transformator, Wheatstone-meetbrug,
wervelstromen), elektronica (Hall-effect, opto-elektrische eigenschappen, diode, versterker),
sterkteleer (rek, buiging, druk), systeemtheorie (transfertfunctie, frequentie-eigenschappen,
Bode-diagram)
Relatie met het werkveld Zoals eerder vermeld voorziet meetsystemen de ingenieur van een brede basiskennis over
meetprincipes en mogelijke sensoren hetzij voor de keuze van een meetsysteem in een
industrieel proces, hetzij bij een nieuw ontwerp.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
De evaluatie toetst naar de parate basiskennis (WC1, AC2, BC5), naar beredeneerd inzicht in
werkingsprincipes en oplossingen (AC1, BC2) en naar gefundeerde vergelijkende keuzes
binnen gegeven condities (AWC1, BC2). In de evaluatie wordt diepere kennis en kunde
verwacht over de in het lab gebruikte sensoren en meettechnieken.

M_OND_1112_HeKr
Vakbenaming
Vakcode
Titularis Kris Henrioulle (HeKr)
Docenten Kris Henrioulle (HeKr)
Jaar/ASR 3ABA-EM, SCH-EM
ECTS-punten 3
MachineOnderdelen – Berekenen van machineonderdelen
M_OND
Doelstellingen De student
1. kan de basisformules uit de sterkteleer toepassen op machineonderdelen. (AC1, AC2,
AC3)
2. heeft inzicht in de overdracht van krachten in verbindingselementen (WC1)
3. kan de courante verbindingselementen dimensioneren. (AC1 / WC1)
Inhoudsopgave 1. Lijmverbindingen
2. Lasverbindingen
3. Bouten
4. Assen
5. Verbindingen tussen as en naaf
6. Lagers
Onderwijsvorm Hoorcollege, oefeningen en een opgave die zelfstandig wordt uitgewerkt.
Studiemateriaal Handboek Roloff/Matek Machineonderdelen (R/M) Theorieboek 4e druk Academic Service
Aanvullende leermiddelen Elektronisch leerplatform met aanvullende informatie
Examenvorm
1 ste examenkans Beoordeling van projectverslag met ontwerpberekening
2 de examenkans Beoordeling van projectverslag met ontwerpberekening

M_OND_1112_HeKr
Vakbenaming
Vakcode
MachineOnderdelen – Berekenen van machineonderdelen
M_OND
Algemene Visie Dit opleidingsonderdeel focust op de juiste keuze en de berekening van machineonderdelen,
en is daarmee complementair met andere opleidingsonderdelen die gerelateerd zijn aan
mechanisch ontwerp. De ingenieur elektromechanica moet vertrouwd zijn met de standaard
machineonderdelen en elementaire controleberekeningen kunnen uitvoeren.
Relatie met onderzoek Een aanzienlijk deel van de kennis ontwikkeld in dit opleidingsonderdeel wordt toegepast in
het onderzoekstraject dat de studenten doorlopen in het opleidingsonderdeel Mechanisch
ontwerpen 2. Daarmee passen de studenten de opgedane kennis toe op een realistisch
machineontwerp.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Dit opleidingsonderdeel verloopt in samenwerking met het opleidingsonderdeel Mechanisch
ontwerpen 2.
Ook in de masterproef doet de student beroep op de kennis van dit opleidingsonderdeel.
Basiskennis van Sterkteleer1 en Sterkteleer2 en Sterkteleer5 is noodzakelijk evenals
materiaalkunde.
Relatie met het werkveld De student past de kennis toe in samenwerking met het opleidingsonderdeel mechanisch
ontwerpen2 waarin een ontwerpopdracht uit de industrie wordt uitgevoerd.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Als evaluatie voor dit opleidingsonderdeel maakt de student een opdracht waarin hij/zij een
aantal machineonderdelen berekent uit het ontwerp dat de student maakt in het
opleidingsonderdeel Mechanisch ontwerpen 2. De evaluatie bestaat uit de evaluatie van een
projectverslag over deze berekeningen en een mondelinge bespreking van dit projectverslag.

ONT1_1112_HoJo
Vakbenaming
Vakcode
Methodisch Ontwerpen
ONT1
Titularis Jos Holsteen (HoJo)
Docenten Jos Holsteen (HoJo)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE , SCH-EM
ECTS-punten 1
Doelstellingen Als inleiding op een ontwerp uit de industrie wordt deze cursus gegeven met de bedoeling
de aanpak en de uitvoering van een ontwerp te structureren en te systematiseren.
De student wordt een ontwerpfilosofie bijgebracht. AWC11/BC2/BC6
De student moet zich bewust worden dat een ontwerpopdracht een
gestructureerde en methodische aanpak vereist. AWC4
Deze cursus reikt de studenten een methode aan om de ontwerpopdracht waarvoor ze
staan op een gestructureerde manier aan te pakken.
'Methodisch ontwerpen' biedt (toekomstige) ontwerpers en constructeurs een methodische
ontwerpaanpak die in de beroepspraktijk goed toepasbaar is. De methode is ontwikkeld
door wijlen professor H.H. van den Kroonenberg en diens naam is er nog altijd mee
verbonden.
Vaak krijgt de constructieve uitwerking van een ontwerp alle aandacht. Methodisch
ontwerpen richt de aandacht juist op het proces dat daaraan voorafgaat: de behoefte
inventariseren, een probleemstelling formuleren, alternatieve oplossingen bedenken en
bekijken, een concept maken. Vervolgens wordt het definitieve ontwerp uitgewerkt.AWC11
'Methodisch ontwerpen' biedt de helpende hand bij het genereren van ideeën en het
gebruik van keuzetechnieken. Bovendien stimuleert het om kostenbewust te ontwerpen.
AWC12
Inhoudsopgave 1. Argumenten voor een ontwerpmethode
2. Wat is ontwerpen?
3. De technische inrichting in het ontwerpproces
4. Een voorbeeld van methodisch ontwerpen
5. Het ontwerpproces
6. Oplossen van technische ontwerpproblemen
7. Intuïtieve en discursieve methoden
8. Keuzetechnieken
9. Een nadere bezinning op het ontwerpproces
10. Overzicht van aanvullende ontwerpmethoden
11. Cases
12. Oefeningen
13. Waarde-Analyse (Capita Selecta)
14. Kostenbewust ontwerpen van mechanische onderdelen (Capita Selecta)
Onderwijsvorm Hoorcollege
Studiemateriaal Boek”:Methodisch Ontwerpen volgens H.H.van den Kroonenberg” F.J. Siers
Aanvullende leermiddelen
Examenvorm
1 ste examenkans Schriftelijk examen
2 de examenkans Schriftelijk examen

ONT1_1112_HoJo
Vakbenaming
Vakcode
Methodisch Ontwerpen
ONT1
Algemene Visie Tientallen jaren lang was men de mening toegedaan, dat men alleen door jarenlange ervaring
in het ontwerpen het zo hoognodige “Fingerspitsengefühl” kon bereiken. Heden ten dage zijn
er echter methodes bekend waardoor de ontwerpactiviteit in kleine goed overzienbare
Arbeidstappen wordt opgedeeld. De kennis van zulk een methode maakt het mogelijk dat
iedere ontwerper (in zijn vakgebied) , ook zonder jarenlange ervaring door een systematische
arbeidsafloop in staat is, in zeer korte tijd, de optimale oplossing van een technisch probleem
te vinden.
De Ontwerpactiviteit wordt sterk gerationaliseerd door het inzetten van
Ontwerpcatalogi,Oplossingsverzamelingen,Databanken,Computers CAD enz. Deze
rationalisering is naast een goede werkmethode ook van zeer groot belang.
Relatie met onderzoek Het vak methodisch ontwerpen leert de student een methodiek aan om op een
onderzoeksgerichte manier een project aan te pakken, gegevens te verzamelen, te
analyseren en te verwerken.
Na deze hoorcolleges moeten de studenten dan ook zelf op zoek gaan naar een opdracht uit
de industrie. Hierbij is het de bedoeling dat ze het probleem formuleren en oplossen (resultaat
= technisch werktuigbouwkundig dossier) met de aangeleerde methode.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Dit vak situeert zich tussen bijna alle andere vakken van de opleiding. Uiteraard zal dit vak
samen met ONT2 een synthese vormen van vele vakken in het voortraject
ONT1:Meth. Ontw. Gen instroomeisen. Vanzelfsprekend een grote band met Mech.
Ontwerpen(ONT2/3) en indirect ook met Elec. Ontwerpen (ONT4)
Relatie met het werkveld Een voorstel(of voorstellen) tot ontwerp dienen gezocht te worden in de industrie tijdens de
eerste 4 weken van het academiejaar. Hiervoor beschikken ze over een begeleidingsformulier
dat ze aan de eventuele opdrachtgevers moeten voorleggen. Dit voorstel(len) dient
voorgelegd te worden aan de docent, die dit beoordeelt op de criteria zoals vastgelegd in het
begeleidingsformulier en op basis daarvan de opdracht al of niet vrijgeeft.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en evaluatie van de
Competenties
De studenten moeten in staat zijn in de eigenlijke ontwerpopdracht de principes van het
Methodisch Ontwerpen toe te passen. De praktische toets wordt dus eigenlijk afgenomen
onder ONT2(Mech.Ontw.). Voor de theorie van het Methodisch Ontwerpen wordt er na het
aflopen van de cursus een toets georganiseerd, waar de studenten getoetst worden of ze de
principes van het MO beheersen om ze in ONT2 te kunnen toepassen

ONT2_1112_HoJo
Vakbenaming
Vakcode
Mechanisch Ontwerpen 2
ONT2
Titularis Jos Holsteen (HoJo)
Docenten Jos Holsteen (HoJo), Jos Theunissen (ThJo), Maarten De Munck (DmuMa)
Jaar 3ABA-EM, SCH-EM
Studiepunten 4
Doelstellingen Conceptuele analyse van een zelfgeïnitieerde opdracht uit de industrie op basis van een
reële behoefte.
Presentatie en motivatie van het gekozen concept.
Uitwerken van werktuigbouwkundige tekeningen en stuklijsten.
Maken van de nodige berekeningen en de geschikte materiaalkeuze.
Om deze opdracht tot een goed einde te brengen kan de student beschikken
over een uitgebreid documentatiecentrum, een ontwerpmap, boekwerken en
internet.
De student levert op het einde van het academiejaar over dit ontwerp een verslag
in, dat een set van tekeningen, de nodige berekeningen (vermogen- en sterkte),
documentatiegegevens, normgegevens en het verslag van de Methodische
aanpak omvat.
In dit vak maakt de student een synthese van de reeds opgedane kennis.
AC2 / AWC4 / (AWC2) / AC6 / AC11 / AWC10 / BC1 / BC2 / BC4 / BC5 / BC6
Inhoudsopgave Als voorbereiding op de opdracht krijgen de studenten van SCH-EM nog een korte
oefening waarin de tekenregels, nodig voor deze opdracht, nog eens verduidelijkt worden.
Een zelf te zoeken ontwerpopdracht uit de industrie onderzoeken en uitvoeren.
Deze opdracht kan zowat alle facetten van de productieautomatisering omvatten, zoals manipulatie
en transport van producten, pons- en buigmatrijzen, boor- en freesinrichtingen enz.
Ondersteuning Pro/E.
Mediatheekinstructie: Efficiënt opzoeken, bronnen raadplegen en refereren, …
Onderwijsvorm Geleide oefenzittingen
Mediatheekinstructie (1sessie van 2u)
Studiemateriaal Cursus Methodisch Ontwerpen
Low-Cost Automation : cursus ter inzage
Materiaalkeuze : cursus ter inzage
Berekening van aandrijvingen : cursus ter inzage
Lagerconstructies : cursus ter inzage
Aanvullende leermiddelen
Examenvorm
1 ste examenkans Mondelinge verdediging van het ontwerp
2 de examenkans Mondelinge verdediging van een aangepaste opdracht

ONT2_1112_HoJo
Vakbenaming
Vakcode
Mechanisch Ontwerpen 2
ONT2
Algemene Visie Nadat de studenten in 1 ABA en in 2 ABA is aangeleerd hoe ze een volledig
werktuigbouwkundig dossier moeten afwerken is het nu de bedoeling dat ze die kennis in de
praktijk gaan toepassen.
De studenten krijgen een methodische aanpak aangeleerd om een machine te kunnen
automatiseren en moeten in het werkveld op zoek gaan naar een reële behoefte/opdracht.
Onder begeleiding van de leerkracht en met de kennis van alle aanverwante vakken moeten
ze komen tot een volledig afgewerkt mechanisch werktuigbouwkundig dossier.
De student verwerft voldoende inzicht, vaardigheden en competenties om met de nodige
informatie uit aanverwante vakgebieden een mechanisch werktuigbouwkundig dossier
productierijp af te werken.
Relatie met onderzoek In het vak mechanisch ontwerpen voeren de studenten zelf een onderzoeksproject uit.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Als ingenieur wordt je vaak betrokken bij het ontwerpproces.
De mensen uit deze richting moeten in staat zijn een mechanisch probleem te automatiseren
en een volledig mechanisch werktuigbouwkundig dossier op te stellen.
Dit vak baseert zich op de vakken GONT1, GONT21 en GONT21A.
Algemene kennis uit aanverwante vakgebieden is noodzakelijk.
Relatie met het werkveld In dit vak ontstaat de relatie met het werkveld doordat de opdracht uit het werkveld komt.
Op die manier leren de studenten op een technisch verantwoorde manier communiceren met
specialisten in het werkveld en ze leren opgaan met strikte ‘deadlines’.
Doordat de opdracht uit het werkveld komt blijft de inhoud ook steeds ‘up to date’.
Het resultaat van zo’n dossier zijn afgewerkte tekeningen en stuklijsten die door aan- en
verkoopsdiensten kunnen worden gebruikt.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Het is bedoeling dat de mensen uit deze richting een structurele oplossing kunnen bieden
voor een mechanisch probleem. De studenten worden gedurende het ganse jaar begeleid in
het uitwerken van de oplossing Voor hun project.
Het is belangrijk dat de ideeën voor de oplossingen van alle deelfuncties van henzelf komen.
Op die manier worden ze verplicht om na te gaan wat er op de markt allemaal te verkrijgen
is.
Op het einde van de tweede semester wordt de opgedane kennis getoetst via een
mondelinge toelichting hun dossier.

ONT3_1112_BijJo
Vakbenaming
Vakcode
CAD / Pro-Engineer
ONT3
Titularis John Bijnens (BijJo)
Docenten John Bijnens (BijJo)
Jaar 3ABA-EM, SCH-EM
ECTS-punten 2
Doelstellingen Een verantwoorde keuze maken van een CAD/CAM-systeem voor een bedrijf door :
• het verschil te weten tussen Computer Aided Drafting en Computer Aided Design
• het verschil te weten tussen een draadmodel, een oppervlaktemodel en een volumemodel
en hun respectievelijke toepassingen
• het begrip Concurrent Engineering te kennen en te kunnen toepassen
• Kennis hebben van de kosten/baten-analyse van een CAD/CAM-systeem :
• de kostprijs van de benodigde software kennen en inzicht hebben hoe deze kostprijs is
opgebouwd
• het begrip onderhoudscontract kennen met de eraan verbonden voor- en nadelen
• het verschil kennen tussen de verschilende soorten licenties : node-locked licenses, floating
licenses, site-licenses
• Kunnen uitleggen waarom een CAD/CAM-systeem nooit zomaar bovenop een bestaande
bedrijfsstructuur mag geïmplementeerd worden, maar dat de bedrijfsstructuur
(bedrijfsgedachtengang) zonodig moet aangepast worden aan de filosofie van het CAD/CAMsysteem.
• De opbouw van een modern 3D-CAD/CAM-pakket kennen door het tekenen van mechanische
werkstukken volgens de Concurrent Engineering en Design Intent filosofie (AWC1, AWC2, AC7,
AWC4, BC2, BC4)
Inhoudsopgave Traditionele CAD/CAM versus systemen gebaseerd op Concurrent Engineering
Opbouw van een part d.m.v. Features en parameterisatie met het accent op het flexibel
kunnen aanpassen van vormelementen en afmetingen van het model.
Opbouw van een samenstelling (assembly) d.m.v. het samenstellen van individuele reeds
bestaande parts, creëren van nieuwe parts in een assembly, het gebruik van mechanismes
(voor speciale constructies en bewegingssimulaties) met het accent op het flexibel kunnen
aanpassen van deze assembly.
Creëren van een afgewerkte productietekening (zgn. drawings) met de verschillende
aanzichten, doorsneden, bematingen, vorm- en plaatstoleranties.
Creëren van plaatstalen producten (sheetmetal).
Creëren van eigen bibliotheken en functies (family tables, UDF).
Inleiding tot het gebruik van eindige elementen vanuit Pro/E (Pro/Mechanica).Uitvoeren van
basissterkteberekeningen m.b.v. Pro/Mechanica met als doel een automatische
ontwerpoptimalisatie in ProE te bekomen.
Abstractie kunnen maken van de geziene stof door toepassing op andere CAD-systemen.
Onderwijsvorm Lab
Studiemateriaal Website met theorie en uitgewerkte oefeningen
Aanvullende leermiddelen Multimedia materiaal (Toledo + Website)
Examenvorm
1 ste examenkans Schriftelijk examen voor 50% van de punten
Projectwerk voor 50% van de punten
2 de examenkans Schriftelijk examen voor 50% van de punten
Tekenen van een mechanisch werkstuk voor 50% van de punten

ONT3_1112_BijJo
Vakbenaming
Vakcode
CAD / Pro-Engineer
ONT3
Algemene Visie Er wordt een vorming verzekerd met de nodige wetenschappelijke en technische kennis (in dit
multidisciplinair gebied) om :-producten, machines en geautomatiseerde installaties te kunnen
ontwerpen (als projectingenieur)
Hij is een uitvoeringsingenieur gericht op de oplossing van concrete technische problemen, in
staat om zelfstandig basistaken uit te voeren maar ook in staat om complexe problemen aan
te vatten en ook op te lossen, in het begin onder leiding, maar ook zelfstandig na voldoende
ervaring of zelfstudie. (AWC1, BC2, BC4, BC7)
Binnen dit vak leert de student:
• kennis en vaardigheden van elektromechanische toepassingsdomeinen in de informatica
• het snel en doelmatig gebruiken van informatiebronnen
• initiatie in systeemdenken en leren om via analyse en synthese probleemoplossend te
denken
Relatie met onderzoek De nieuwste ontwikkelingen in de CAD/CAM-software worden aan de hand van publicaties
van de verschillende leveranciers besproken. Tevens wordt hierbij dieper ingegaan op de
algoritmes die in CAD/CAM-systemen gebruikt worden.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
De studenten moeten :
• een verantwoorde keuze kunnen maken van een CAD/CAM-systeem voor een bedrijf
• kennis hebben van de kosten/baten-analyse van een CAD/CAM-systeem
• kunnen uitleggen waarom een CAD/CAM-systeem nooit zomaar bovenop een bestaande
bedrijfsstructuur mag geïmplementeerd worden
• de opbouw van een modern 3D-CAD/CAM-pakket kennen door het tekenen van
mechanische stukken volgens de Concurrent Engineering en Design Intent filosofie
Dit alles in het kader van het opzetten van een zo efficiënt en economisch mogelijk
productieproces.
Wiskunde: parametervergelijkingen (cartesische, polaire, splines) en matrixbewerkingen
Tekenen: kennis van het technisch tekenen.
Ontwerpen: het CAD-gedeelte is volledig afgestemd op het vak ontwerpen.
Meettechniek: toepassing en implicaties van toleranties / passingen / ruwheden ..
Het is de bedoeling om tot een oefening te komen waarbij een stuk in Pro/E getekend wordt
met toekenning van toleranties, het stuk ook effectief gemaakt wordt op de CNC-machine, het
stuk opgemeten wordt m.b.v. de 3D-meetmachine van labo meettechniek, de meetresultaten
terug worden geïmporteerd in Pro/E en het oorspronkelijk CAD-model als softwarekaliber
gebruikt wordt om de werkelijke afmetingen van het gemaakte stuk te kunnen plaatsen binnen
het tolerantieveld van het ontworpen stuk.
Informatica: inzicht in object georiënteerd programmeren
Labo trillingen: In de oefeningen Pro/Mechanica komt het berekenen van eigenfrequenties
aan bod. Dit kan mede ondersteund worden door een controle van de berekeningsresultaten
aan de hand van een praktische proef in het labo Trillingen.
Materialenleer: Voor de oefeningen Pro/Mechanica wordt uitgegaan van een aanwezige
basiskennis van materialenleer (E-modulus, coëfficiënt van Poisson, vloeigrens, treksterkte,
thermisch gedrag van kunststoffen, ...)
Talen: er wordt uitgegaan van een goede basiskennis van het Engels en Duits
Relatie met het werkveld De inhoud van de cursus wordt steeds overlegd met een aantal bedrijven die gebruik maken
van Pro/E als 3D-CAD-pakket
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties

ONT4_1112_ClEr
Vakbenaming
Vakcode
Elektrisch Ontwerpen 4
ONT4
Titularis Eric Claesen (ClEr)
Docenten Eric Claesen (ClEr), Raf Meermans (MeRa)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE, SCH-EM, SCH-AUT, SCH-EL
ECTS-punten 3
Doelstellingen 1. De studenten moeten een interpretatie en analyse kunnen maken van een lastenboek.
AC2/AWC1/AWC11/AC6/AC11/BC1/BC2/BC4/BC6
2. De studenten moeten een elektrisch schema van een geautomatiseerde installatie kunnen lezen
en ontleden. AC1/AC2/BC2/BC4
3. De studenten moeten een nieuwe automatiseringsopgave projectmatig kunnen uitvoeren
vertrekkende van een voorontwerp.
AC2/AWC1/AWC11/AC11/AWC2/AC6/BC1/BC2/BC3/BC4/BC6/BC7
4. Zij moeten daarbij de verschillende stadia van een ontwerp kunnen onderscheiden, alsook de
volgorde respecteren. AC2/AWC11/AC1/AC11/AWC1/BC1/BC2/BC3/BC4/BC6
5. Zij moeten met behulp van berekeningen met de hand en met computer voor elk ontwerp de
geschikte elektrische componenten en bedrading kunnen kiezen.
AC2/AWC1/AWC2/BC2/BC3/BC4
6. In de berekeningen dient rekening gehouden te worden met de factoren beveiliging van personen,
beveiliging van machines, beveiliging van bekabeling, beveiliging van de bron.
AC2/AWC1/AWC11/AC1/BC1/BC2/BC3/BC4/BC6/BC7
7. Bij de keuze van de componenten moeten zij ook het economisch principe toepassen waardoor zij
een prijsofferte voor een geautomatiseerde elektrische installatie kunnen opstellen.
AC2/AWC1/AWC11/BC1/BC2/BC3/BC4/BC6
8. Zij moeten een bepaalde keuze kunnen beoordelen in functie van de industriële toepassingen van
de bestudeerde automatiseringsopgave, daarbij moeten zij kunnen gebruik maken van het
documentatiesysteem van het labo. AC2/AWC1/AWC11/AWC15/AC11/BC1/BC2/BC3/BC4/BC6
9. De studenten moeten werkdocumenten kunnen opstellen zoals kastenlayout en fieldlayout, die
kunnen gebruikt worden door montagepersoneel.AC2/AC6/BC1/BC2
Inhoudsopgave - Regels en normen aangaande het ontwerp van elektrische installaties voor
geautomatiseerde processen
- Documenten gebruikt door ontwerpers, monteurs, onderhoudspersoneel
- Symboliek in gebruik bij elektrische schema’s
- Dimensioneringsberekeningen voor kabels, automaten, beveiligingen
- Bedienpanelen , conventionele-, programmeerbare-, SCADA-
- Sensoren en aansluitmogelijkheden
- Actuatoren besturings- en aansluitmogelijkheden
- Veiligheidskringen, regelgeving en bedradingen
- Vermogensturingen met relais, PLC en remote I/O
- LAN-netwerken en hun integratie in automatische sturingen
- Voorbeeldschema van geautomatiseerde installatie
Onderwijsvorm Hoorcollege en lab met vakoverschrijdend project
Studiemateriaal Eigen cursus, documentatie aanwezig in het lab in boekvorm of onder elektronische vorm (CD, via
Internet, …)
Realisatie van een elektrisch ontwerp van een reëel industrieel proces.
Berekeningen aangaande veiligheidsvoorschriften, componentenkeuze aan de hand van
documentatie en voorbeelden aanwezig in het lab.
Aanvullende leermiddelen
Examenvorm
1 ste examenkans Mondeling examen met schriftelijke voorbereiding over het theoretisch gedeelte.
Schriftelijk : beoordeling van het ontwerp, gerealiseerd tijdens het
academiejaar.
Mondeling : verdediging van het gerealiseerde ontwerp.
2 de examenkans Idem (met beoordeling van verbeteringen op het ontwerp)

ONT4_1112_ClEr
Vakbenaming
Vakcode
Elektrisch Ontwerpen 4
ONT4
Algemene Visie Het ontwerpen van de elektrische besturing van geautomatiseerde installaties is een zeer complex
gegeven, waarin zeer vele deelaspecten van de “Project Engineering” verweven zijn. Voor het
technische gedeelte moet men zich vanaf het begin voor ogen houden dat de mogelijkheden die de
elektrische sturing aan een mechanische installatie geeft, bepalend zijn voor het succesvol inzetten van
deze installatie. De ontwerper moet er mee rekening houden dat met de nadien gerealiseerde
elektrische besturing, de installatie ook naderhand nog verschillende jaren up-to date moet kunnen
blijven. We spreken met name van het consolideren van de installed-base. Met name het
voedingsgedeelte, het beveiligingssysteem ,de actuatorsturing en de gekozen HMI (Human Machine
Interface) zijn de ruggegraat van het systeem. De procescomputers en PLC’s die in de eigenlijke sturing
gebruikt worden zijn meestal voldoende krachtig en uitbreidbaar, zodat ze meegroeien met de installatie,
ze zijn met name “evolution proof”. De financiele kost afwegen in functie van de mogelijkheden van de
elektrische sturing is als tegenpool van het “evolution proof” zijn even belangrijk en behoed de ontwerper
voor “over-kill” ontwerp. De huidige besturingsinstallaties zijn ook in tegenstelling met hun voorgangers
niet meer gecentraliseerd maar gedistribueerd. Dit zowel op het vlak van intelligentie(software) als op
het vlak van hardware en bedienmogelijkheden (lokaal, draadloos, intranet, internet). Ontwerpers
moeten van in de beginfase oplossingen naar voor schuiven die het mogelijk maken om installaties
zowel lokaal als remote te kunnen bedienen,consulteren en parametreren.
Door het projectmatig werken aan een ontwerp in een kleine groep van twee à drie studenten die
rapporteren aan de opdrachtgever leert men ook in team of als verantwoordelijke van een groep te
functioneren.
Relatie met Onderzoek Voor het vak ONT4 voeren de studenten een onderzoeksproject uit. Voor het vak ONT4 moeten
studenten primaire bronnen van onderzoek (vaktijdschriften, richtlijnen, wettelijke verordeningen)
raadplegen en gebruiken. Uit de resultaten van deze bronnen gaan de studenten zelf hun
onderzoeksproject aansturen/valideren.
Situering van het vak in het
curriculum
Instroom-Relatie met andere
vakken
Dit vak situeert zich tussen bijna alle andere vakken van de opleiding. Dit vak vormt het voortraject van
de vakken ONT5 en ONT6
ONT4 vereist basiskennis van elektrotechniek, veiligheidsproblematiek, kennis en toepassing van
elektrische energie distributiesystemen en indirect ook met Meth. Ontwerpen en Mech. Ontwerpen
Relatie met het werkveld De studenten worden geïntroduceerd in de problematiek van het elektrisch ontwerpen (elektrische
engineering). Daarna ontvangen de studenten een reële industriële ontwerpopdracht voor de
elektrische sturing van een geautomatiseerde installatie. Daarbij hebben ze ook de beschikking over upto-date
prijslijsten van deze componenten. Ze kunnen gebruik maken van typische in de industrie
gebruikte ontwerpsjablonen waarmee men het voorontwerp kan realiseren. Elk project wordt
gerealiseerd met een groepje van twee of drie studenten. Naast het voorontwerp zelf moeten de
studenten een offerte maken waarin de kost van het aantal geschatte werkuren voor de realisatie
inclusief het ontwerpen zelf en de kost van de gekozen materialen zijn opgenomen.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties en
Evaluatie van de
Competenties
Ze hebben de beschikking over een uitgebreid elektronisch en papieren documentatiesysteem voor het
opzoeken van componenten. Deze opdracht bevat ook de verslagen van de voorvergaderingen alsook
alle bij het lastenboek gevoegde extra gegevens. De docent vormt de terugkoppeling naar de
opdrachtgevers. Het te realiseren voorontwerp focust zich op de sensoren, actuatoren, automatische
sturing, HMI (Human Machine Interface) en veiligheid. Elke projectgroep verdedigt zijn ontwerp voor de
docent, die dit beoordeelt aan de hand van de volledigheid en juistheid van het ontwerp, rekening
houdend met het afgelegde traject van lastenboek tot voorontwerp. Dit voorontwerp moet voldoende
theoretisch en praktisch onderbouwd zijn om als basis te dienen voor het definitief ontwerp (ONT5)
Bij de realisatie van het ontwerp wordt rekening gehouden met :
- symbolen en normen gebruikt bij elektrisch tekenen
- soorten beveiligingen tegen overstromen en overspanningen
- selectieve beveiligingscircuits
- wisselstroom- en gelijkstroomregelaars
- automatisering met PLC’s en Procescomputers
visualisatie met bedieningspanelen en procesbeelden.

REG1_1112_BaJo
Vakbenaming
Vakcode
Regeltechniek 1
REG1
Titularis Johan Baeten (BaJo)
Docenten Johan Baeten (BaJo), Eelco Galestien (GaEe)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE, 3ABA-ELO
ECTS-punten 3
Doelstellingen De student(e) kan
- Voortbouwend op de kennis uit systeemtheorie, de karakteristieke eigenschappen van eerste,
tweede of hogere orde systemen en van systemen met dode tijd weergeven. AC1 / AC2 / WC1
- De transfertfunctie van alle klassieke continue regelaars (P, PI, PD, PID) weergeven, doel en nut
van de regelaar motiveren AC1 / AC2 / WC1, de invloed van de regelaar op de regelkring
uitrekenen om zo een gepaste regelaar te kiezen. AWC2 / BC2
- Eenvoudige problemen (case studies), i.v.m. stabiliteit, demping, responstijd of frequentiegedrag
van een systeem oplossen AC2 / AWC1 / AWC2 / BC4
- De werking van verschillende speciale regelstructuren en van een aan/uit regelaar toelichten. AC1
- Eenvoudige regelaars implementeren en afstellen, alsook basis systeemparameters identificeren
uit metingen. AC1 / AWC1 / WC1 / BC2
Inhoudsopgave 1. Analoge regeltechniek
- Terugkoppeling – Stabiliteit, Nauwkeurigheid en snelheid van een regelkring
- Wortellijnendiagram
- Continue regelaars: P, PI, PD, PID
- Toepassingen, voorbeelden en oefeningen
- Regelacties, systeemidentificatie en regelaarsinstelling
- Speciale regelstructuren
2. Lab regeltechniek
- Stap- en frequentieweergave van eerste en tweede orde systemen
- Regeling met P/ PI- regelaar
- Introductie MATLAB/Simulink + Oefeningen
- Volledige instelling van een PI-snelheidsregeling bij een DC-motor
Onderwijsvorm Hoorcollege, oefeningen tijdens hoorcollege en labzittingen
Studiemateriaal Eigen cursus ‘Automatisering Regeltechniek: deel I - Basis Regeltechniek’
‘Regeltechniek - Oefeningenbundel’ - ‘Labo Regeltechniek - Deel 1’
Aanvullende leermiddelen Webpagina’s, handleiding Matlab, Toledo
Examenvorm
1 ste examenkans Schriftelijk examen / Mondeling examen met schriftelijke voorbereiding:
Het examen bestaat uit twee delen. Het eerste deelt peilt in een schriftelijke proef binnen een
beperkt tijdbestek naar de parate kennis en redeneervermogen over de eigenschappen van een
regelkring en van regelaars aan de hand van een 11-tal korte vragen, hetzij meerkeuze, hetzij open
vragen, zonder gebruik te maken van het formularium of een rekenmachine. Het tweede deel
bestaat uit twee open oefeningen over het ontwerp van een regelkring waarbij formularium en
rekenmachine gebruikt mogen worden. De student verdedigt de schriftelijk voorbereidde
oplossingen mondeling bij de docent. De eindscore wordt voor 1/3 aangepast met een ‘permanente
evaluatie’-factor op basis van aanwezigheid en inzet in het lab.
2 de examenkans Schriftelijk examen / Mondeling examen met schriftelijke voorbereiding. Opgelet: de aanpassing van
de eindscore voor 1/3 met een ‘permanente evaluatie’-factor op basis van aanwezigheid en inzet in
het lab blijft behouden.

REG1_1112_BaJo
Vakbenaming
Vakcode
Regeltechniek 1
REG1
Algemene Visie Regeltechniek is een ingenieursvak met als voornaamste inhoud het ontwerp en de instelling van
regelaars en regelkringen. Elk (continu) proces dat automatisch dient te verlopen dwingt het invoeren
van een vorm van controle met behulp van een regelaar af. In eerste instantie zal dit een eenvoudige
klassieke (P-, PI-, PD- of PID-) regelaar of Aan/Uit regelaar zijn. Het doel van regeltechniek is de
ingenieur in wording in staat te stellen zelf regellussen en regelaars te ontwerpen, bestaande
regelkringen te verbeteren of op adequate wijze regelparameters aan te passen.
Relatie met onderzoek Het vak Regeltechniek 1 stelt resultaten van onderzoek voor met (gedeeltelijke) verwijzing naar de
onderzoeker. In het lab leren de studenten de basisprincipes om onderzoeksgegevens te
verzamelen en te verwerken. Zij trainen zichzelf in het uitvoeren van onderzoek, in de analyse en de
interpretatie van de gegevens en in het opstellen en valideren van modellen.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Regeltechniek bestaat uit een aantal opeenvolgende vakken. Analoge regeltechniek (REG1) start met
de beschrijving van de eigenschappen van de analoge regelkring qua stabiliteit, nauwkeurigheid,
snelheid en robuustheid met het Bode-diagram (AM en FM) en het wortellijnendiagram als belangrijkste
analyse-tools. Verder komen speciale regelstructuren en Niet-Lineaire regelaars (Aan/Uit) aan bod.
Regeltechniek hoort thuis in het vakdomein automatisering. Het vormt één van de twee voornaamste
peilers binnen automatisering. De andere peiler is stuurtechniek (PLC).
Regeltechniek kent raakpunten met meetsystemen (gebruik van sensoren), ontwerpen en informatica.
Aan de andere kant is regeltechnische basiskennis vereist in de vakken: robotica, hydraulica, vermogen
sturingen (frequentieregelaars, elektrische aandrijvingen) en vermogenversterkers, elektronica en
elektrische motoren.
De vereiste voorkennis om regeltechniek aan te vatten is systeemtheorie en complex rekenen, naast
een evidente basisbagage wiskunde (algebra, matrixrekenen).
Relatie met het werkveld Regeltechniek vormt in zijn finaliteit een onmisbare basiskennis bij elk mogelijk (continu)
automatiseringsproces of ingenieursontwerp in een breed gamma aan technische domeinen:
bijvoorbeeld in de procesindustrie (regelen van druk, temperatuur, niveau, debiet), bij het ontwerp of
afstellen van motoren (snelheid, positie, stroom, kracht), in de robotica (positie en ondermeer ook voor
toepassen van externe sensoren zoals visie, afstandsmeting of kracht). Ook bij het onderhoud van zulke
systemen is een zekere regeltechnische basiskennis onontbeerlijk.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Naast de evidente basiskennis rond het vak regeltechniek zelf, (AC1, AC2, WC1) vertegenwoordigt
regeltechniek eveneens een ingenieursvak dat zich uitstekend leent om het ingenieursdenken en
probleemoplossend vermogen van de student te ontwikkelen (AC1, AWC1). Een regeltechnisch ontwerp
omvat naast een afwegen tussen de verschillende gestelde eisen ook een afwegen in de keuze van de
meest geschikte ontwerptechniek (AWC1, AWC2).
De evaluatie toetst naar de parate theoretische basiskennis (WC1), naar beredeneerd inzicht (AC1) en
naar toepassingsgericht oplossend vermogen om te komen tot het juiste resultaat (BC2, BC4) volgens
een adequate werkwijze. (AWC1, AWC2)

STER5_1112_HeKr
Vakbenaming
Vakcode
Sterkteleer5
STER5
Titularis Kris Henrioulle (HeKr)
Docenten Kris Henrioulle (HeKr)
Jaar/ASR 3ABA-EM
ECTS-punten 2
Doelstellingen De student kan de knikstabiliteit van een eenvoudige staafconstructie controleren, een
vakwerk analyseren, complexe statische en hyperstatische constructies analyseren met
behulp van arbeidsstellingen en de beginselen van de plasticiteitsleer toepassen. (WC1)
De student kan de opgedane kennis toepassen in oefeningen ( AC1).
Inhoudsopgave 1. Knik van kolommen
2. Berekenen van vakwerken
3. Arbeidsstellingen
4. Inleiding tot de plasticiteitsleer
Onderwijsvorm Hoorcollege
Studiemateriaal Cursustekst - handboek Sterkteleer Hibbeler R.C. Tweede editie (2007)
Aanvullende leermiddelen Elektronisch leerplatform met aanvullende informatie
Examenvorm
1 ste examenkans Theorie en oefeningen mondeling examen met schriftelijke voorbereiding
2 de examenkans Theorie en oefeningen mondeling examen met schriftelijke voorbereiding

STER5_1112_HeKr
Vakbenaming
Vakcode
Sterkteleer5
STER5
Algemene Visie Dit opleidingsonderdeel reikt enkele gevorderde berekeningstechnieken aan om een
onderdeel op de meest economische wijze te construeren zodat het constructiemateriaal zo
optimaal mogelijk gebruikt wordt.
Relatie met onderzoek Er wordt verwezen naar de voorbeelden uitgevoerd in het kader van dienstverlening aan de
bedrijven en naar resultaten van onderzoek.
Speciale aandacht gaat naar het opstellen van een model voor een reëel probleem.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
De inhoud van dit opleidingsonderdeel is noodzakelijk voor het opleidingsonderdeel
sterkteleer6 in het verdere curriculum. In de bachelorproef en masterproef doet de student
beroep op de basiskennis van de sterkteleer.
Basiskennis van Sterkteleer1 en Sterkteleer2 is noodzakelijk
Relatie met het werkveld De ingenieur gebruikt de basiskennis uit de sterkteleer bij het ontwerp en beoordeling van
elke mechanische constructie. Zulke constructies komen in elke industriële sector voor.
Zonder gedetailleerde berekeningen te maken kan de ingenieur toch zwakke plekken in een
mechanische constructie aanwijzen.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
De student moet de opgedane basiskennis (WC1) toepassen in oefeningen en realistische
constructies. (AC1)

TMAT3_1112_VaBe
Vakbenaming
Vakcode
Titularis Bert Van Bael (VaBe)
Docenten Bert Van Bael (VaBe)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE
ECTS-punten 3
Toegepaste Materiaalkunde 3 + lab
TMAT3
Doelstellingen 1. De student moet materiaaleigenschappen kunnen terugvinden in databanken als
'Stahlschlüssel', Campus, CES. Hij/zij moet op een gestructureerde manier een strategie
kunnen opstellen om te komen tot een verantwoorde materiaalkeuze.
(AC1; AC2; AC3)
2. De student zal de belangrijkste methoden voor warmtebehandeling en oppervlakteveredeling
van staalsoorten kunnen verklaren op het gebied van werking, doel en
eigenschappen. Hij/zij zal voor een concrete staalsoort een warmtebehandeling kunnen
voorstellen en verantwoorden. (AC4; AC6; BC3; BC4; BC5)
3. De student zal de verschillende corrosietypen van elkaar kunnen onderscheiden en het
corrosiemechanisme ervan kunnen verklaren. Hij/zij zal de indeling en eigenschappen van
roestvaste staalsoorten kunnen toelichten. (AC4; BC4)
Inhoudsopgave 1. Efficiënte materiaalkeuze en materiaaldatabanken.
1.1 Materiaalgroepen en gestructureerde materiaalkeuze
1.2 Verband tussen materiaalkeuze - verwerkingstechniek - productvorm
2. Warmtebehandeling van staalsoorten
2.1 Indeling van staalsoorten
2.2 Warmtebehandelingen : principe, uitvoering en eigenschappen
2.2 Selectieve hardingsmethoden voor oppervlakteveredeling
3. Corrosie en roestvaste staalsoorten
3.1 Principe en corrosietypen
3.2 Indeling en gebruik van roestvast staal
Onderwijsvorm Lessen, labozittingen en bedrijfsbezoeken
Studiemateriaal Lespresentaties en ondersteunende teksten (verspreid in lessen, labo’s en via Toledo)
Aanvullende leermiddelen Handboeken mediatheek, o.a.
“Materiaalkunde voor technici”, M. Kooijman en M. Pallada, 2009
“Materiaalkunde” K.G. Budinski en M.K. Budinski, 2009
Databanken (o.a. Ashby-software: CES Edupack 2010) en leveranciersinfo.
Examenvorm:
1 ste examenkans Theorie: schriftelijk examen met mondelinge toelichting (20/30)
Labo: permanente evaluatie van medewerking en verslaggeving (10/30)
Alle labo’s moeten gevolgd worden. Bij gewettigde afwezigheden dient de student contact
op te nemen met de docent voor afspraken rond een vervangopdracht.
2 de examenkans
Theorie: schriftelijk examen met mondelinge toelichting (20/30)
De punten van permanente evaluatie (10/30) worden overgenomen van de 1 ste
examenkans.

TMAT3_1112_VaBe
Vakbenaming
Vakcode
Toegepaste Materiaalkunde 3 + lab
TMAT3
Algemene Visie Onze mechanische technologie werd groot en steunt nog zeer sterk op de mogelijkheden van
staalsoorten. Vooral van een bachelor of master in de electromechanica wordt verwacht dat hij/zij weet
hoe staalsoorten zich gedragen en hoe men de gewenste eigenschappen kan bekomen.
Een beperkt aantal lessen moeten de labozittingen structureren zodat studenten ervaren en begrijpen
hoe men eigenschappen van metalen (i.c. staalsoorten) kan sturen en optimaliseren. We bekijken dit
vanuit drie invalshoeken:
1. warmtebehandelingen van staalsoorten : invloed van het thermisch proces op de eigenschappen
2. oppervlakteveredeling : invloed van behandelingen op de oppervlakte- eigenschappen nagaan
3. concrete toepassingen : optimaliseren van materiaalkeuze i.f.v. corrosieve omgeving of matrijs
Deze cursus wil een brug bouwen tussen de wetenschappelijke basiskennis rond metaalstructuren en
de concrete toepassing van staalsoorten in de industriële electromechanische praktijk.
In deze cursus ligt de nadruk op de redeneervaardigheden (begrijpen), en het oplossen van concrete
problemen (toepassen van de kennis) : bepalen van de hardingsdiepte, opnemen van een polarisatiecurve,
gebruiken van de Stahlschlüssel,..
Ook het gebruik van domeinspecifieke informatiebronnen als CES-systeem (Cambridge-Engineering-
Selector), brochures van grondstofle-veranciers (Uddeholm, Böhler, ..) en vakboeken (Stahlschlüssel,
handboek, internet,..) nemen een belangrijke plaats in. Hier is uiteraard ook het initiëren in
systeemdenken en leren om via analyse en synthese probleemoplossend te denken van groot belang
Relatie met Onderzoek Het vak ‘Toegepaste Materiaalkunde 3’ is sterk gerelateerd met het fundamentele inzicht in het
materiaalgedrag van staalsoorten zoals dit in allerhande (warmte-)behandelingen toegepast wordt.
In de uitwerking van zowel theorie als labo-opdrachten, wordt intens gebruik gemaakt van
probleemstelling en materialen zoals die in onderzoeken met STC aan bod kwamen gedurende
meerdere afstudeeropdrachten. Studenten moeten onderzoeksgerelateerde opdrachten uitvoeren en op
een kritische manier evalueren.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Dit opleidingsonderdeel wordt duidelijk gezien als een derde stap in de materiaalkundige vorming van de
bachelor electromechanica. In het eerste bachelor-jaar werden alle materialen en hun eigenschappen
behandeld en in het Ashby-systeem gesitueerd. In het tweede bachelor-jaar werden de eigenschappen
van de materialen op een wetenschappelijk verantwoorde manier gerelateerd aan de inwendige
structuur van de materialen. In deze cursus beperken we ons tot één (belangrijke) materiaalsoort maar
richten ons vooral op de vertaling van de wetenschappelijke inzichten naar de industriële praktijk.
Dit opleidingsonderdeel heeft een sterke band met de inhoud van de vakken materialenleer in 1ABA en
2ABA. Inhoud van de chemie- en fysica-vakken komen aan bod vanuit het electro-chemisch gedrag van
corrosie (en galvaniseren) en vanuit het diffusiegedrag als basis van thermo-chemische processen als
nitreren, carboneren en inductieharden. Het gehele hardingsgebeuren is uiteraard ook verbonden met de
mechanische werkplaatstechnieken (U&T) en met de thermodynamica en energiebeheer.
Relatie met het werkveld STC (Surface Treatement Company) is de belangrijkste harderij in de regio en beschikt over heel wat
verschillende veredelingstechnieken voor staal en aluminium. De relatie met de industriële praktijk van
STC te St Truiden (Surface Treatment Company) staat centraal in deze cursus. Het volledige deel rond
oppervlakteverdedeling is gericht naar het bedrijfsbezoek bij STC en de materialen die in de
labozittingen gebruikt worden komen vanuit de praktijk bij STC. In het labo werken we met
kwaliteitskaarten van STC.
Maar ook de andere topics zijn gericht en werken met materiaal van Uddeholm, Böhler, Hasco of DME.
Voor de delen rond vacuümbehandelingen werken we samen met Balzers, Europlasma en IMO.
Voor de galvanotechnieken en RVS verwijzen we en gebruiken we materiaal van ALZ, SIKEL en LGTB.
De gerichtheid van deze cursus op de industriële praktijk wordt door de studenten en de industrie sterk
gewaardeerd en bekeken als een belangrijke meerwaarde in hun opleiding.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Een kritische terugkoppeling van de ingeleverde verslagen vormt een belangrijk leermoment en komt
terug in het examen. Hierin komen zowel de groepsprestatie als de nodige technische inzichten aan
bod. Het is een uitgelezen moment om de eigen resultaten in een praktijk-perspectief te plaatsen.
Evaluatie van het beoogde inzicht gebeurt o.a. aan de hand van de STC-kwaliteitsfiches.

TTHE1_1112_KeJu
Vakbenaming
Vakcode
Titularis Kenis Julien (KeJu)
Docenten Kenis Julien (KeJu)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE
ECTS-punten 2
Toegepaste Thermodynamica 1 (Pompen)
TTHE1
Doelstellingen Van de vele soorten pompen die gebruikt worden ,zijn de zuigerpompen en de
centrifugaalpompen de meest gebruikte.
- de student moet op basis van de aangeboden leerstof alle drukken en debieten van zowel
de zuigerpomp als de centrifugaalpomp kan bereken.
- specifiek voor de zuigerpomp berekent de student een windketel die de goede werking
van de pomp verzekerd.
- op basis van de verliezen die aan de zuigzijde optreden kan hij de maximale zuighoogte
voorspellen.
- in het indicateurdiagramma moet hij de verliezen kunnen lokaliseren en de rendementen
kunnen bepalen.
De werking van een centrifugaalpomp is totaal verschillend.
- gebruik makend van zijn kennis van de samengestelde beweging uit de klassieke
mechanica (1 bama ) kan hij alle vectoren van de snelheidsdriehoeken van deze pomp
samenstellen.
- vertrekkend van deze driehoeken kan hij de manometrische opvoerhoogte in relatie tot
het geleverd debiet bepalen.
- vergelijkend met karakteristieken aangeleverd door een fabrikant is hij in staat cavitatie
van een pomp te voorspellen.
De werking van deze beide pomptypen en hun prestaties worden praktisch doorgemeten
worden in het labo.
Met deze opgedane kennis kan de student later zelf installaties berekenen of storingen in
bedrijf opsporen. AC2/AWC1/AWC3
Inhoudsopgave 1. Zuigerpompen
2. centrifugaalpompen
3. andere soorten pompen
Onderwijsvorm Hoorcollege
Studiemateriaal Cursus: Pompen J.Kenis
Aanvullende leermiddelen 2 laboproefstanden
Examenvorm
1 ste examenkans Schriftelijk examen met formularium
2 de examenkans Schriftelijk examen met formularium

TTHE1_1112_KeJu
Vakbenaming
Vakcode
Toegepaste Thermodynamica 1 (Pompen)
TTHE1
Algemene Visie Pompen zijn alomtegenwoordig in de industrie en zijn vaak vitale machines in een productieproces.
Zowel in bedrijf als in de ontwerpfase is het van belang dat de ingenieur
de correcte werking van de pomp kan beoordelen.
Met de opgedane kennis in dit vak is hij later in zijn werkomgeving in staat door zelfstudie nieuwe
pomptypen te kwalificeren.
Dit vak laat de academische bachelor toe om later zijn opdracht zelfstandig en wetenschappelijk
onderbouwd uit te voeren indien hij de omvang van een technisch probleem dient in te schatten of te
voorspellen.
Relatie met onderzoek Gebruik van meetresultaten en primaire bronnen uit de industrie.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Dit vak slaat een brug tussen de vloeistofmechanica ( bachelor ) en de studie van de turbomachines in
het masterjaar.
Bovendien kan de opgedane kennis benut worden in multidisciplinaire vakken zoals het mechanisch
ontwerpen en de vloeistofhydraulica.
Naast de samengestelde beweging van de klassieke mechanica ( eerste jaar bachelor ) ,moet de
student vóór de aanvang van dit vak een gedegen kennis te hebben van de hydrostatica en de
vloeistofmechanica ( tweede jaar bachelor ).
Relatie met het werkveld Gebruik makend van technische fiches ter beschikking gesteld door de pompfabrikant Sihi ( of
eventueel andere fabrikanten ) kan de bachelor de goede werking van een pompinstallatie beoordelen.
Dit wordt hem aangeleerd in het labo.
Ook kan hij de opgedane kennis benutten in toekomstige ontwerpen of eindwerkopdrachten die lopen in
samenwerking met de bedrijven.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Vertrekkend van een leidingprofiel moet de bachelorstudent een beredeneerde keuze kunnen maken
van een pomp aan de hand van karakteristieken van de fabrikant.
Op het examen wordt hij meer beoordeeld op zijn praktische kennis in de vorm van oefeningen dan op
reproduceren van zijn theoretische kennis.

TTHE2_1112_Xthe
Vakbenaming
Vakcode
Titularis Xthe (Xthe)
Docenten Xthe (Xthe)
Jaar 3ABA-EM, 3ABA-AE
ECTS-punten 4
Toegepaste Thermodynamica 2 (Warmte/Motoren + lab)
TTHE2
Doelstellingen 1. Een verbrandingsmotor die werkt volgens een ideale cyclus kunnen berekenen,
Otto, Diesel, gemengd. AC2
2. De werking van een benzinemotor kunnen beschrijven, mengselvorming, injectie,
ontsteking, katalysator, kleptiming, computerondersteuning. AC2
3. De werking van een dieselmotor kunnen beschrijven, brandstofinspuiting,
dieselklop, verbrandingskamer, directe en indirecte injectie. AC2
4. De koppel toerental karakteristieken van benzine- en dieselmotoren kunnen
geven en verklaren. De invloed van de versnellingsbak op deze karakteristieken
kunnen beschrijven. AC2
5. Kunnen uitleggen hoe de Pinch technologie kan bijdragen tot een belangrijke
energiebesparing in een bedrijf. AWC4/BC3
6. Een ketel met roerwerk kunnen berekenen. AC2
7. De koellast van een koelcel kunnen bepalen. AC2
8. Voor een gegeven koelprobleem een geschikte verdamper, compressor, condensor
kunnen selecteren. AC2
9. De nodige regelapparatuur voor een koelinstallatie kunnen kiezen. AWC1
10. De afkoeltijd (invriestijd) van een product kunnen berekenen. AC2
11. De codes van de belangrijkste koelmiddelen kunnen geven en hun belangrijkste eigen
schappen opsommen. AC2
12. Een tweetrap koelsysteem kunnen berekenen.AC2
13. De werking van een absorptiekoelsysteem NH3/H2O kunnen
verklaren. AC2
Inhoudsopgave 1. Exergie als criterium voor bruikbaarheid van energie.
2. Thermodynamica van de verbrandingsmotor.
3. Technologie van de verbrandingsmotor.
4. Krachten, koppel, vermogen bij verbrandingsmotoren.
5. Energiebesparingtechnieken : Pinch technologie.
6. Berekening van een ketel met roerwerk.
7. Berekening koellast
8. Berekening koelcircuit.
9. Berekening van 2-trap systemen
10. Regelsystemen voor koelinstallaties
11. Absorptiekoelsystemen
Onderwijsvorm Hoorcollege, oefenzitting
Studiemateriaal Cursus Toegepaste Thermodynamica 2 bij de Cursusdienst en op Toledo
Aanvullende leermiddelen
Examenvorm
1 ste examenkans Theorie en practicum: mondeling examen met schriftelijke voorbereiding
2 de examenkans Theorie en practicum: mondeling examen met schriftelijke voorbereiding.

TTHE2_1112_Xthe
Vakbenaming
Vakcode
Warmte/Motoren + lab
TTHE2
Algemene Visie Een ingenieur moet niet alleen een degelijke basis kennis van de thermodynamica hebben, maar hij
moet deze ook kunnen toepassen in praktische situaties. In deze cursus worden enkele veel
voorkomende gebieden behandeld. De ingenieur krijgt op deze manier voorbeelden aangereikt
waarmee hij zelf in andere situaties creatieve oplossingen kan bedenken.
De verbrandingsmotoren vormen een dankbaar onderwerp omdat praktisch iedereen ermee
geconfronteerd wordt.
De Pinch technologie is een relatief eenvoudige techniek die het mogelijk maakt ingewikkelde systemen
van energietransport via warmtewisselaars te optimaliseren.
De veel toegepaste ketels met roerwerk bieden de gelegenheid om kennis te maken met niet-stationaire
processen.
De student verwerft voldoende inzicht en vaardigheid om de belangrijkste begrippen uit
wiskundige, fysica, mechanica, thermodynamica, fluïdomechanica en regeltechniek
zelfstandig aan te wenden in praktische toepassingen van de thermodynamica.
De studenten leren in de oefenzittingen hoe de theorie zelfstandig toe te passen op
verbrandingsmotoren, netwerken van warmtewisselaars.
Koeprocessen nemen in de industrie een aparte plaats in. Lange tijd zijn ze in de ingenieursopleiding
beschouwd als een toepassingsgebied van de thermodynamica waarin de regelsystemen maar een heel
beperkte rol speelden. Daarin is de laatste tijd behoorlijk verandering gekomen. De miniaturisering en
de micro-elektronica maakt het mogelijk om koelsystemen nauwkeurig in te stellen zodat het
energieverbruik kan verminderen.
De Toegepaste Thermodynamica staat in nauw verband met de:
− kennis van toegepaste mechanica, fysica, fluïdomechanica, de basis thermodynamica,
werktuigkunde en regeltechniek.
− kennis en toepassing van systemen voor energiebeheersing, omvorming, distributie en
aanwending van energie.
Relatie met Onderzoek Voor het vak TTHE2 moeten de studenten primaire bronnen (bijv. vaktijdschriften) lezen/bespreken
Het vak TTHE2 stelt resultaten van onderzoek voor, zonder expliciet te verwijzen naar de onderzoeker
of het onderzoek zelf.
In het vak TTHE2 moeten de studenten actief onderzoeksgegevens verzamelen.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
De Toegepaste Thermodynamica situeert zich binnen het gebied van de basis thermodynamica, de
mechanica, de fluïdomechanica. De student leert gebruik maken van de basiswetten om een praktisch
probleem uit veel voorkomende industriële processen op te lossen.
Een goede kennis van de theoretische thermodynamica, mechanica, fluïdomechanica, werktuigkunde en
regeltechniek zijn vereist om dit vak goed te kunnen volgen.
Relatie met het werkveld In eindwerken komt dit vak bijzonder veel aan bod. Heel veel bedrijven hebben problemen met
bijvoorbeeld warmtewisselaars, motoren, compressoren.
Bedrijven hebben ook problemen met koelen, vooral rond de hoge energierekening. Via eindwerken
gebeurt het regelmatig dat studenten een oplossing helpen zoeken voor een industrieel koelprobleem.
De studenten brengen elk jaar een geleid bezoek aan een grote koelinstallatie. Hierover moeten zij een
uitgebreid verslag maken.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
De evaluatie van de theoretische competentie gebeurt in een mondeling examen met schriftelijke
voorbereiding, gewichtsfactor 16/40.
De evaluatie van het zelfstandig kunnen oplossen van thermodynamische problemen gebeurt in een
schriftelijk examen, gewichtsfactor 18/40.
De evaluatie van het aanleren van praktische en sociale vaardigheden gebeurt permanent en aan de
hand van laboratoriumverslagen, gewichtsfactor 6/40.

U+T4_1112_ThJo
Vakbenaming
Vakcode
Vormgeving - EM
U+T4
Titularis Jos Theunissen (ThJo)
Docenten Jos Theunissen (ThJo)
Jaar 3ABA-EM
ECTS-punten 2
Doelstellingen Een definitie geven van begrippen als snijsnelheid, hoeken, spaanparameters, vermogen,
snijkracht, en moment voor draai-, frees- en slijpbewerkingen.AC2/AWC1
De formule van standtijd, snijsnelheid, voedingssnelheid, snijkracht in woorden uitleggen
AC2.
Snijgegevens voor draai-, frees- en slijpbewerkingen berekenen en grafisch construeren
d.w.v. draaidiagram, freesnomogram, slijpkaart AC2/AC10/AC12
In een figuur de onderdelen van snij- en dieptrekstempels aangeven AC2.
Berekeningen in verband met dimensioneren van stempels en snitindelingen verrichten
AC2.
Inhoudsopgave verspaningsleer
- grondige studie van de verspaningswetten
- opstellen van een draaidiagram
- leren werken met freesnomogram en slijpkaart
niet-verspanende technieken voor metalen
- spaanloze bewerkingstechnieken
- berekenen van stempels: snij- en dieptrekstempels
Onderwijsvorm Hoorcollege en geleide oefeningen
Studiemateriaal Cursus:”Verspaningsleer”
Aanvullende leermiddelen Video bewerkingstechnieken
Examenvorm
1 ste examenkans Mondeling examen met schriftelijke voorbereiding
2 de examenkans Mondeling examen met schriftelijke voorbereiding

U+T4_1112_ThJo
Vakbenaming
Vakcode
Vormgeving - EM
U+T4
Algemene Visie De verspanende vormgeving berust op de deelbaarheid van de materialen. Vanuit de
scheidende werking bestuderen we het gehele verspaningsproces. Snijkrachten en
snijvermogens bepalen de structuur en de opbouw van de machine en het gereedschap.
Hierin staat de slijtage van het gereedschap centraal.
Dit hele gebeuren wordt uitgewerkt voor de bewerkingen: draaien - frezen – slijpen.
De technologische ontwikkelingen in de niet-verspanende sector vereist een uitgebreidere
behandeling.
Veel dagdagelijks voorkomende onderdelen worden aangemaakt door omvormen van
uitgangsmateriaal en halffabrikaten.
De daarvoor nodige stempels worden berekend en de afmetingen gedimensioneerd.
Hij verwerft voldoende inzicht en vaardigheden om zelfstandig begrippen toe te passen op
technische problemen, zelfstandig nieuwe informatie te verwerven, te rapporteren en te
overleggen om aldus een productie werkplaats te kunnen beheren als productie-ingenieur.
Relatie met onderzoek Het vak U+T4 bespreekt de resultaten van onderzoek binnen het vakdomein met een
directe verwijzing naar de onderzoeksmethoden.
Situering van het vak in het
curriculum
Instroom-Relatie met andere
vakken
Om een beter inzicht te krijgen van de hedendaagse machines en gereedschappen, doe je
best aan beheerst verspaningsproces. Geen natte vinger problematiek, maar wel kiezen
van gepaste snijparameters.
Vermits er in veel technische dossiers onderdelen voorkomen die aangemaakt moeten
worden via de omvormtechniek, is een diepere kennis van deze technieken wenselijk.
Kennis van bewerkingstechnieken vormen de basis voor dit vak.
Relatie met het werkveld Vooraleer een onderdeel kan geproduceerd worden moet er eerst een tekening gemaakt
worden. Veel ingenieur hebben een “productie gerichte” functie in een bedrijf. Mogelijk als
hoofd van een tekenafdeling – productielijn – of als hoofd van de engineerafdeling.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties en
Evaluatie van de
Competenties
Definities en parate kennis worden getest.
Het redeneervermogen wordt geëvalueerd door vraagstukken, analoog als behandeld.

U+T5L_1112_BijJo
Vakbenaming
Vakcode
CNC-EM
U+T5L
Titularis John Bijnens (BijJo)
Docenten John Bijnens (BijJo)
Jaar 3ABA-EM
ECTS-punten 2
Doelstellingen • De begrippen NC – CNC – DNC kunnen uitleggen
• Het verschil tusssen een 2-, 2.5-, 3-, 4-assige bewerking kunnen uitleggen.
• De werking en de constructie van een numeriek bestuurde werktuigmachine kunnen
beschrijven.
• De verschillende compensaties (lengtecompensaties, diametercompensaties) kunnen
uitleggen en hier toepassingen van kunnen geven.
• Nulpuntverschuivingen kunnen opmeten.
• Verspaningsparameters (spindeltoerental en tafelvoeding) kunnen uitrekenen in functie van
het gereedschap en het te verspanen materiaal.
• Een NC-programma, op basis van ISO-codes en specifieke codes van de machine kunnen
opstellen en bespreken.
(AWC1, AWC2, AC7, AWC4, BC2, BC4)
Inhoudsopgave Wat is NC – CNC -DNC
Wat is een 2-assige, 2.5-assige, 3-assige, ... bewerking
Hoe meet een CNC
Nulpunten
Verspaningsparameters
Opbouw van een programma
Verschillende CNC-codes
Onderwijsvorm Lab
Studiemateriaal Eigen cursus ‘CNC’ + Handleiding S840-D sturing
Aanvullende leermiddelen Multimedia materiaal (Toledo + Website)
Examenvorm
1 ste examenkans Schriftelijk theoretisch examen voor 50% van de punten
Het schrijven van een CNC-programma voor het maken van een werkstuk voor 50% van de punten.
2 de examenkans Schriftelijk theoretisch examen voor 50% van de punten
Het schrijven van een CNC-programma voor het maken van een werkstuk voor 50% van de punten

U+T5L_1112_BijJo
Vakbenaming
Vakcode
CNC-EM
U+T5L
Algemene Visie Er wordt een vorming verzekerd met de nodige wetenschappelijke en technische kennis (in dit
multidisciplinair gebied) om :
• producten, machines en geautomatiseerde installaties te kunnen ontwerpen (als
projectingenieur)
Hij is een uitvoeringsingenieur gericht op de oplossing van concrete technische
problemen, in staat om zelfstandig basistaken uit te voeren, maar ook in staat om
complexe problemen aan te vatten en op te lossen, in het begin onder leiding, maar
ook zelfstandig na voldoende ervaring of zelfstudie.
(AWC1, BC2, BC4, BC7)
Binnen dit vak leert de student :
• kennis en vaardigheden van de elektromechanische toepassingsdomeinen in de
informatica
• het snel en doelmatig gebruik van informatiebronnen
• een initiatie in systeemdenken en leren om via analyse en synthese
probleemoplossend te denken
Relatie met onderzoek Tijdens de zittingen worden de nieuwste tendensen in de verspaningswereld besproken aan
de hand van artikels in vaktijdschriften en publicaties van leveranciers.
Tevens wordt er hierbij dieper ingegaan op de werking en de implementatie van algoritmes
in de sturing en hun mogelijke toepassingen
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
Dit vak is een synthese van verschillende vakken :
• wiskunde en informatica voor het opbouwen van een logische structuur en
algoritmen
• toepassen van de verspaningstheorie zoals deze in het vak U+T is gezien
CNC frezen/draaien is één van de productiemethodes om tot een efficiënt en economisch
verantwoorde productie te komen.
Wiskunde : kennis van poolcoördinaten, cartesische coördinaten, interpolatiemethodes
(veelterminterpolatie, splines)
Tekenen : voor het kunnen uitvoeren van alle oefeningen is een kennis van het technisch
tekenen noodzakelijk.
Meettechniek : toepassing en implicaties van :
- toleranties
- passingen
- plaats- en vormtoleranties
- ruwheden
Informatica : flow logica van een programma
Materialenleer : materiaaleigenschappen van kunststof, aluminium, staal
Talen : er wordt uitgegaan van een basiskennis van het Engels en Duits
Relatie met het werkveld De inhoud van de cursus wordt steeds overlegd met een aantal bedrijven die zelf CNCmachines
hebben
om de leerstof zo relevant mogelijk te houden met betrekking tot wat leeft in de bedrijfswereld.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
Evaluatie bestaat enerzijds uit een schriftelijk theoretisch examen voor 50% van de punten en
anderzijds uit het schrijven van een CNC-programma voor het maken van een werkstuk voor
50% van de punten

VERM1_1112_GeJa
Vakbenaming
Vakcode
Vermogenelektronica 1 + lab
VERM1
Titularis Jan Genoe (GeJa)
Docenten Jan Genoe (GeJa), NN(Xelo)
Jaar/ASR 3ABA-EM, 3ABA-AE, 3ABA-ELO,
ECTS-punten 3
Doelstellingen Theorie:
- de werking van de verschillende vermogenversterkers kunnen verklaren en de mogelijk
hierbij optredende problemen voorzien AC1/AWC1
- in staat zijn een beveiliging tegen kortsluiting en overbelasting toe te voegen aan een
bestaand schema BC2
- dimensionering van een bestaande vermogenversterker (vermogentransistor, beveiliging,
…) aanpassen aan veranderde noden (belasting, …) BC2
- een gestabiliseerde elektronische voeding kunnen ontwerpen die de nodige spanning en
stroom levert voor een bepaalde schakeling BC2/AWC1
Labo:
- berekeningen kunnen uitvoeren om een versterker of voeding te kunnen dimensioneren
AWC1
- de juiste keuze kunnen maken van de elektronische componenten en hun technische
gegevens kunnen interpreteren AC2
- een versterker of voeding op basis van discrete elementen kunnen opbouwen, zelfstandig
metingen verrichten en de werking verifiëren AWC4
Inhoudsopgave Theorie
Versterkers in het audio gebied
(aansturen van luidsprekers, kleine servomotoren, …)
o Inleiding vermogenversterkers
o Klasse A versterker
o Klasse B versterker, klasse G versterker
Gestabiliseerde voedingen
o Serie regelde voedingen
o Shunt regelende voedingen
o Schakende voedingen
Onderwijsvorm Hoorcollege en labozittingen
Labo
In het lab worden proeven uitgevoerd die de theorie ondersteunen. Deze handelen over:
o Gelijkspanningsvoedingen m.b.v. seriestabilisatie;
o De klasse B en AB eindversterker;
o Schakelende voedingen.
Studiemateriaal Cursus op www.khlim.be/~jgenoe
Labotekst
Aanvullende leermiddelen
Examenvorm
1 ste examenkans Mondeling met schriftelijke voorbereiding (gesloten boek)
Labo-examen al dan niet samen met theorie-examen
2 de examenkans Mondeling met schriftelijke voorbereiding (gesloten boek)

VERM1_1112_GeJa
Vakbenaming
Vakcode
Vermogenelektronica 1 + lab
VERM1
Algemene Visie In dit vak worden versterkers behandeld die een groot vermogen moeten kunnen leveren.
Omwille van de opwarming in de transistors, die verbonden is met het leveren van vermogen,
zullen deze versterkers dikwijls met discrete componenten worden uitgevoerd. Vragen zoals
rendement, opwarming, beveiliging tegen kortsluiting en overbelasting zijn voor elk van deze
versterkers belangrijk en worden in detail behandeld. Dezelfde thema's worden vervolgens
toegepast op gestabiliseerde voedingen.
De studenten wordt gevraagd om wiskundige berekeningen en redeneringen toe te passen
voor het oplossen van basisopdrachten in het vakgebied. Er wordt vorming verzekerd die aan
de basis ligt van het opbouwen en analyseren van verschillende industriële toepassingen.
Relatie met Onderzoek In dit vak wordt verwezen naar wetenschappelijke artikels die aan de grondslag liggen van de
behandelde leerstof.
Situering van het vak in
het curriculum
Instroom-Relatie met
andere vakken
De voorkennis van de leerlingen bij de start van dit vak is digitale en analoge basiselektronica.
Dit vak vormt het vervolg op de analoge basiselektronica.
De schakelingen in VERM1 worden geanalyseerd met behulp van de kennis die werd
opgedaan in het vak ANEL1.
Relatie met het werkveld Vermogenversterkers worden gebruikt in verschillende praktische toepassingsgebieden zoals
luidsprekers en servomotoren.
Aanvullende Informatie
betreffende competenties
en Evaluatie van de
Competenties
In de schakelingen die geanalyseerd worden, is het belangrijk dat de studenten inzicht
hebben in de stromen en spanningen op elke positie in de schakeling. Dit inzicht zal dan ook
deel uitmaken van de evaluatie.