Die Vrye Afrikaan - 17 Maart 2006 - FAK

die dekade na 1994?
JD: Met my “Myth of the South African
Nation”-opstel voer ek aan dat ons pluralisties moet
begin dink in die sin dat ons alle mense en alle
standpunte moet inbring. Ek was bang dat dit daar gaan
oor ’n magsbegrip op ’n sentrale punt waar die nasie in
’n politieke sin sy kop uitsteek. Ek was in die tyd net
voor 1994 oorsee en het die opstel “Beware of nationbuilding
discourse” geskryf. Ek onthou nog hoe ek dit
vanaf Amsterdam na Kaapstad (IDASA) gefaks het.
Mense het my gekritiseer en gesê, “maar wil jy nie ’n
nuwe fase in jou denke ingaan nie”? Ek kan nie, daar is
iets wat my weghou van die idee dat jy mense wat
eenders dink, en wat kultureel dieselfde dinge doen, as
uitgangspunt vir die politiek moet skep. Daarom het ek
ook ’n ander opstel geskryf, “How can a human world
live its difference?”. Dit geld ook Suid-Afrika. How
can South Africa live its difference? En hieroor moet
ons nie net praat nie, maar dit ook leef. As jy binne die
nasiebegrip sê dat alle mense dieselfde taal, opvattings
en praktyke het, dan word die verkeerde basis gelê.
Met my pluralistiese ingesteldheid wil ek dan walgooi.
Die vraag hier is: wie gaan vir jou sê wat die nasie is?
En hier kom die staat met sy voorskrifte in – en dié
keer nie volgens die beginsels van kulturele
nasionalisme nie, maar volgens staatsnasionalisme.
PD: Is jou alternatief dat ons in die plek van ’n
staatsnasionalistiese projek eerder na ’n model vir ’n
kreatiewe Suid-Afrikaanse demokrasie moet soek – ’n
demokrasie waarin daar altyd ruimte vir ’n veelheid
van verhoudinge en kragte is?
JD: Dan kry jy demos en kratos – die mag wat
met die demos verbind word. En hoe lyk daardie
demos? As die staat sê dat daar net een manier is, dan
vermoor jy die veelvuldigheid van menslike
verhoudinge, pluraliteit, verskeidenheid, variëteit, en
so meer – alles wat ek boeiend vind.
PD: Vir my is ’n belangrike vraag hier of politieke
mag, wat (sedert Hobbes) altyd aan soewereiniteit
gekoppel is, werklik verdeel kan word. Poog die
nasiestaat nie altyd om mag te sentraliseer nie? Is ’n
deurlopende motief van jou politieke filosofie nie dat
die geneigdheid tot magsentralisme in die nasiestaat
voortdurend uitgedaag moet word nie?
JD: Dit is oulik dat jy dit so formuleer. Ek kom
dit nou ook agter dat ek mense uitdaag, nooi, mooi vra
en selfs opstook om magsentralisering uit te daag. Ek
dink ek het vir jou gesê dat as ek jonger was dan sou ek
nou oor die magsbegrip gewerk het – veral hoe die
mags- en Godsbegrip verband hou. ’n Mens moet agter
enige magskwessie in die politiek aanhoudend ’n
vraagteken plaas. Mag is ’n problematiese werklikheid
wat in die politiek op verskillende wyses vergestalt
word. In jou Marxistiese staat lê die magklem
byvoorbeeld op ’n sekere manier. By die
nasionalistiese staat lê dit weer anders. Ek wil hê dat
ons mag in al sy konfigurasies bevraagteken Dit is
daarom dat kulturele verskynsels soos popmusiek en
opstandigheid belangrike puntjies van kritiek oplewer –
daar waar hulle self ervaar dat die sentralisering van
mag kwaad doen.
PD: Ten slotte wil ek graag verwys na die debat
rondom die begrip Afrikaner wat vroeër vanjaar (2005)
in die briewekolomme van Die Burger en elders
afgespeel het. Aan die een kant was daar sekere figure
(wat voorheen volledig binne die verwysingsraamwerk
van die Afrikaner-establishment opgetree het en selfs,
vanuit ’n biografiese oogpunt, hulle posisies vanuit so
’n verwysingsraamwerk gekry het) wat sê “ek is nie ’n
Afrikaner nie, ek is nou ’n Afrikaanssprekende Suid-
Afrikaner”. Rondom dié stellings het daar ’n hewige
polemiek losgebars. Nou wil ek vir jou iets lees wat die
Nederlandse sanger Stef Bos onlangs in ’n onderhoud
rondom die kwessie gesê het. “Mense wat nie weet wie
hulle is, waar hulle vandaan kom nie, word blote
consumers. Hulle kan nie krities oor hulle eie kultuur
wees nie. En as hulle gekonfronteer word met ’n ander
wat in iets glo, kan hulle dit nie verstaan of hanteer nie.
George Steiner is reg: ’n samelewing het verskille
nodig Ons moet dit ruimte gee, anders kom dit op
verkeerde maniere tot uiting.”
JD: Wat kostelik. Dit is ’n mooi pluralistiese
formulering daardie. Om na jou oorspronklike vraag
terug te keer. Voel daardie mense dan skuldig?
Hermann Giliomee maak byvoorbeeld ’n interessante
indeling waar hy die skuldiges en daardie klas van
snare plaas. Is dit hierdie manne wat nou op die een of
ander manier skuldig voel oor die verlede, en dan wil
jy nou sommer van die woord Afrikaner afstap?
PD: Hulle maak ’n deklarasie: “ek is nie ’n Afrikaner
nie” met die implikasie dat ek nou ’n Afrikaanse is –
’n baie wollerige ding wat niemand weet wat dit
presies is nie. Ek dink die verdeling van Hermann word
ook deur Johann Rossouw gemaak. Hy onderskei
tussen selfontkenners, nasionaliste (daardie tipe
Afrikaners wat nog terughunker na ’n laer of wat jy
volksnasionalisme genoem het) en postnasionale
Afrikaners. Laasgenoemde is Afrikaners wat met ’n
oop grens werk. Met ander woorde, hulle weet wie
hulle is, maar het nie ’n kloustrofobiese opvatting van
hulleself nie. Ek dink dit is waaroor Stef Bos dit het.
Die probleem is dat sommige van die “selfontkenners”
sê dat ons nou in ’n nuwe Suid-Afrikaanse nasionale
identiteit moet opgaan. Ek vind dit egter ’n baie
problematiese formulering. Die kritieke vraag is dan:
waar plaas ’n mens jou polities-filosofiese tradisie in
die verband? Sou jou pluralistiese beskouing op
selfontkenning neerkom? Of: behels dit nie eerder ’n
kreatiewe verhouding tussen jouself en die ander nie?
JD: Ja, presies, ek kan nie sien hoe daardie
selfontkenning of selfopheffing daar pas nie. Jy kan nie
jou self uit die prentjie haal omdat jy nou iets nuuts wil
word nie. Weer wil ek sê: “beware of nation building
discourse”! Nee, die punt is bloot dat jy van ’n
bepaalde plek af kom. Ek neem byvoorbeeld die
Christendom ernstig op, want ek is wat ek is ook
danksy die verhale en mites wat vertel word, maar dit
beteken nie dat ek onkrities is nie – inteendeel. Dit juis,
om jou mooi woord te gebruik, omdat ek besig is om
kreatief daarmee te werk. Die feit dat hulle mense in
die verlede gekruisig en verbrand het of wat hulle nou
weer met die gays doen, dit kan ek nie goedkeur nie.
www.vryeafrikaan.co.za DIE VRYE AFRIKAAN | 17 Maart 2006 | BLADSY 36