Die Vrye Afrikaan - 17 Maart 2006 - FAK

More documents

Recommendations

Info

In gesprek met Xolela Mangcu * IN NOVEMBER 2005 BEDANK EEN VAN SUID- AFRIKA SE VOORSTE OPENBARE INTELLEK- TUELE, XOLELA MANGCU, BY DIE RGN NA BEWEERDE DRUK UIT REGERINGSKRINGE OP HOM OM SY OPENBARE KRITIEK OP DIE REGERING TE VERSAG. DIE VRYE AFRIKAAN HET MET HOM GESELS OOR DIE STAND VAN OPENBARE KRITIESE DENKE IN SA VANDAG. DVA: Hoe gesond is openbare kritiese denke na u mening in Suid-Afrika vandag? XM: Die stand van openbare kritiese denke in Suid- Afrika is baie beter as wat dit vroeër was en baie swakker as wat dit behoort te wees. Dit is baie beter in die sin dat ons nie onder ’n politieke regime en regstelsel leef waarin mense ingeperk, in die tronk gestop of doodgemaak kan word weens hulle idees nie. Die twintigste eeu, wat Isaiah Berlin die bloedige eeu en Eric Hobsbawm die kort eeu genoem het, het ons baie dinge gegee, insluitende die lisensie wat regerings op ons idees en ons siele gehad het. Robert Sobukwe het die stryd van die mense van Afrika beskryf as die reg om ons siele ons eie te noem. En die mense van Afrika het in sekere mate die formele stryd gewen om ons siele ons eie te noem. Die informele druk om te konformeer verhoed ons egter steeds om ons ideaal van vrye uitdrukking van ons idees en terugwinning van ons siele te bereik. Mense praat nog in gedempte toon omdat hulle die een of ander vorm van viktimisasie vrees. Hulle kry dalk nie die gesogte werk by of kontrak van staatsdepartemente nie omdat hulle hulle teen “die hoofman” – dit wil sê die president van die land – uitgespreek het. Hulle vrees dat hulle deur voormalige comrades en vriende verstoot sal word as hulle ’n stem van protes laat hoor. Dit is ’n ongelukkige nalatenskap van die regime van president Thabo Mbeki. Soos Karl Polanyi egter in The Great Transformation opgemerk het, tree samelewings op volgens wat hy ’n dubbelbeweging noem. Enige poging om ’n bepaalde manier van dinge doen op te * Navorser verbonde aan Wits se Public Intellectuals Program dring, lei altyd tot defensiewe teenbewegings. En so het ons politieke kultuur iets positiefs voortgebring uit iets negatiefs. Die Jacob Zuma-sage is maar net nòg ’n protesbeweging teen Mbeki se leierskapstyl. Hoewel dit miskien polities die einde van Zuma is, sal die ANC nooit weer dieselfde wees nie. Geen politieke party kan ’n gesentraliseerde benadering volhou nie. Daar gaan ook afwykende stemme in plaaslike gemeenskappe op, byvoorbeeld oor dienste, en nou is daar ook ANCmense wat om ’n verskeidenheid redes as onafhanklikes wil voortgaan. Die media het natuurlik grootliks daartoe bygedra om die politieke ruimtes oop te stel. Dit is egter interessant om daarop te let dat die land se voorste politieke kommentators en rubriekskrywers nou swart mense is: Barney Mthombothi, Mondli Makhanya, Ferial Haffajee, John Matshikiza, Justice Malala, Aubrey Matshiqi, Sandile Dikeni, Sandile Memela en andere. Die kort antwoord is dat openbare kritiese denke gesond is, maar staande moet probeer bly teen ’n sterk stroom van kruiperige onderdanigheid. Ons moet veg om dit staande te hou – teen groot persoonlike koste. Ek het onlangs uit die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing bedank omdat die Hoof Uitvoerende Beampte, Olive Shisana, druk op my uitgeoefen het. Shisana, ’n voormalige burokraat en ANC-aktivis, het beweer dat kabinetsministers, asook die President se vrou, ongelukkig was met wat ek in die openbaar skryf. Sy het allerhande pogings aangewend om my te laat ophou om onder die naam van die RGN te skryf. En so word ’n navorsingsinstansie wat teenoor die Parlement verantwoordingspligtig is, ’n intellektuele dienskneg van die regering gemaak. Hierdie opeising van ons openbare instellings en die meelopery van sogenaamde navorsers en intellektuele, is een van die gevaarlikste ontwikkelinge van ons tyd. Dit sweem na die beskrywings wat ’n mens in Milan Kundera se boeke kry van wat in Oos-Europa gebeur het, of na die metafoor van die groentewinkel in Vaclav Havel se essay The Power of the Powerless: “The manager of a fruit and vegetable store places in his window, among the onions and the carrots, the slogan ‘Workers of the World Unite’. Why does he do it? What www.vryeafrikaan.co.za DIE VRYE AFRIKAAN | 17 Maart 2006 | BLADSY 38
is he trying to communicate to the world? Is he genuinely enthusiastic about the idea of unity among workers of the world? Is his enthusiasm so great that he feels an irrepressible impulse to acquaint the public with his ideals? No, he does it because these things must be done if one is to get along.” Volgens Havel is die vaardigheid van die samelewing gesetel in sy vermoë om die ritueel van baniere uithang uit te voer en “because of the dictatorship of the ritual, power becomes anonymous. Individuals are almost dissolved in the ritual.” In dieselfde essay stel Havel ’n alternatiewe scenario waarin die groentehandelaar een oggend nie die banier ten toon stel nie, en dan duur dit ook nie lank nie of die tyd van afrekening breek aan. Hy word van sy pos as bestuurder van die winkel onthef en na die pakhuis oorgeplaas. Sy besoldiging word verlaag. Sy hoop op ’n vakansie in Bulgarye vervaag. Sy kinders se pad na hoër onderwys word bedreig. Sy toesighouer dreig hom en sy medewerkers wonder oor hom. Dit is die dilemma waarvoor die openbare intellektueel in Suid-Afrika te staan kom. DVA: In ’n onlangse radio-onderhoud met Tim Modise het u Cornel West aangehaal oor “die vreugdes van ’n bourgeois-bestaan” om die oënskynlike gebrek aan openbare kritiese stemme uit die swart middelklas te verduidelik, asof kritiek deur hierdie klas in stryd sal wees met die gemak wat hulle geniet. ’n Mens het die indruk gekry dat daar onder hierdie opmerking ’n sekere wanhoop lê dat Suid-Afrika se voorheen onderdruktes so gou vergeet het waar hulle vandaan kom, dat hulle uiteindelik sag geword het van mag, soos ’n mens so dikwels elders in die wêreld gesien het. Het u gedink dit sou anders wees in Suid-Afrika, en indien wel, hoekom? XM: Die idee van die swart middelklas was vir my nog altyd ’n raaisel. Ek het nog nooit juis veel gedink van die Marxistiese idee dat die middelklas ’n efemere bestaan het en dat dit sal plek maak vir die radikaler werksklasse nie. Marx en Engels het gesê die geskiedenis van die mens is die geskiedenis van klassestryd. Ek dink nie so nie. Ek dink die geskiedenis van die wêreld is die geskiedenis van die middelklas. Miskien het Aristoteles, een van die eerste voorstanders van ’n middelklassamelewing, ’n beter begrip hiervan gehad as Marx. Die middelklas geval miskien nie die meer onverfynde Marxiste nie, want dit is grotendeels die draer van kultuur, veral hogere kultuur. Meer gesofistikeerde Marxiste, soos Raymond Williams, het op briljante wyse gepraat oor die rol van kultuur in die vorming van die moderne samelewing. Die liberale filosoof Matthew Arnold het die volgende gesê: “The great men of culture are those who have had a passion for diffusing, for making prevail, for carrying from one end of society to the other, the best knowledge, the best ideas of their time, who have laboured to divest knowledge of all that was harsh, uncouth, difficult, abstract, professional, exclusive; to humanize it, to make it efficient outside the clique of the cultivated and learned, yet still remaining the best knowledge and thought of the time, and a true source, therefore, of sweetness and light.” Dié “men of culture” was natuurlik die intellektuele, sommige konserwatiewe apologete van die status quo, ander weer revolusionêre. Volgens Edward Said was daar geen belangrike revolusie in die moderne geskiedenis sonder intellektuele nie. Intellektuele was die vaders en moeders van bewegings, en natuurlik seuns en dogters, selfs nefies en niggies. Mahmood Mamdani het weer gesê elke renaissance is bowenal ’n herontwaking van denke. Wat dus van ons middelklas en ons middelklasintellektuele? Die antwoord is maar baie soos die eerste een: Ons intellektuele is doodsbang hulle sal hul gemaklike bestaan, of wat Cornel die vreugdes van bourgeois-bestaan noem, kwytraak en gevolglik het hulle eerder hulle toevlug geneem tot die gemak van die openbare of die private sektor. DVA: ’n Mens kan aanvoer dat, vergeleke met die 1980’s, baie minder universiteitsakademici, veral in die geesteswetenskappe, deesdae in die openbaar kritiese stemme laat opgaan. Hoe sal u dit verduidelik? Word ons universiteite al hoe meer onderdanig? XM: Selfs universiteite het nie die kultuur van konformisme vrygespring nie. Die korporatisering van universiteite beteken dat daar druk op departemente is om nuttige of praktiese navorsing op te lewer, of implementering wat op navorsing berus. Dit lei tot ’n onverfynde empirisme wat erger is as dié van die 1950’s. Enige sprake van waardes word beskou as koek hiernamaals of wensdenkery. Die geesteswetenskappe, waar kritiese denke gekweek word, kom onder skoot ter wille van sake of ingenieurswese. Dit gaan alles onder die dekmantel van vaardigheidsontwikkeling. Die groot Amerikaanse akademikus Harry Boyte noem dit egter politiek sonder ’n naam. Dit is die politiek van tegnokratiese konformisme in diens van ’n eensydige beskouing van die wêreld. Ons intellektuele kultuur is dus in die kloue van hierdie onverfynde tegnokrasie, wat goed pas by Cornel West se “vreugdes van ’n bourgeois-bestaan”. Hy onderskei tussen die obsessie met sukses – wat inderdaad is wat die tegnokratiese wêreld aan ons studente verkoop – en die strewe na uitnemendheid, grootsheid – wat aan ons die wêreld van Nelson Mandela, Steve Biko, Robert Sobukwe, Martin Luther King, Malcolm X, Rosa Parks en ander gegee het: “I don’t know about you in South Africa but in the United States we have got a middle class, especially a black middle class, that has become so intoxicated with the felicities of bourgeois existence. The black middle class in the United States has become drunk with the wine of the world, of materialism, narcissism, and hedonism. And then we wonder why the younger generation does not have access to the traditions of the struggle? They don’t see enough of it in the older generation. There is no such thing as young people’s behavior that is not in part an imitation of what they are exposed to. You preach to young folks to be successful rather than to be great then they will think it’s all about success. Do you really believe that Sojourner Truth, Harriet Tubman, Marcus Garvey, A www.vryeafrikaan.co.za DIE VRYE AFRIKAAN | 17 Maart 2006 | BLADSY 39
Page 1 and 2: www.vryeafrikaan.co.za 17 Maart 200
Page 3 and 4: asiese dienste het nie, toegeneem v
Page 5 and 6: • Vandeesmaand se hoofartikel Die
Page 7 and 8: Tussen Palestina en Iran: Islamitie
Page 9 and 10: weerstand” teen die streek se Wes
Page 11 and 12: negentiende-eeuse Europese moondhed
Page 13 and 14: • Briewe Oor die Moslemspotprentk
Page 15 and 16: Ook oor dieselfde onderwerp skryf R
Page 17 and 18: Pasgemaakte demokrasieë Deur Ignac
Page 19 and 20: • FAK-nuus Die druk op Afrikaansm
Page 21 and 22: • Intussen 3 Maart Die US-raad: S
Page 23 and 24: ’n Ander wêreld in Bamako AFRIKA
Page 25 and 26: McDonald's Roquefort-kaas komitees
Page 27 and 28: wat die totale stelsel onvermydelik
Page 29 and 30: ’n Belangrike neweproduk van die
Page 31 and 32: • Dossier: Die neoliberale groeim
Page 33 and 34: armoedeverligting en steeds aan die
Page 35 and 36: By 80: In gesprek met Johan Degenaa
Page 37: Ek kan natuurlik sê ek het ’n Ch
Page 41 and 42: word vererger deur ’n ongetransfo
Page 43 and 44: Madagaskar, tussen handel en rituel
Page 45 and 46: Dit lyk asof die nuwe regime in ho
Page 47 and 48: formation (Coef); Ontwikkeling, Ins
Page 49 and 50: wat Sélim Nassab op die vooraand v
Page 51 and 52: • Dossier: Die politiek van Islam
Page 53 and 54: uitgevoer het teen die torpedojaer
Page 55 and 56: nie so goed toegerus nie. Die stude
Page 57 and 58: eienaarskap van die onderneming in
Page 59 and 60: Die Afrikaanse Universiteit van die
Page 61 and 62: Afrikaans aan te bied nie. So ’n
Page 63 and 64: Desnieteenstaande is dit van groot
Page 65 and 66: nie, maar liewer UWK of UCT toe. Wa

Die Vrye Afrikaan - 17 Maart 2006 - FAK

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?