Bestuur en Volhoubaarheid - Shoprite

KORPORATIEWE BESTUUR
INLEIDING
Shoprite Holdings Beperk (‘Shoprite Holdings’ of ‘die Groep’) is ’n beleggingshouermaatskappy met bedrywighede in Suid-Afrika, op die eilande in
die Indiese Oseaan, en in verskeie ander Afrikalande. Die Groep se primêre notering is op die JSE Beperk (‘JSE’). Shoprite Holdings is onderworpe
aan die noteringsvereistes van die JSE, die riglyne in die King-verslae oor goeie korporatiewe bestuur vir Suid-Afrika (King II en III), sowel as
wetgewing van toepassing op openbare genoteerde maatskappye in Suid-Afrika. Shoprite Holdings het ook sekondêre noterings op die Zambiese en
Namibiese effektebeurse.
VERKLARING OOR KORPORATIEWE BESTUUR
Die direksie van Shoprite Holdings (‘die direksie’) besef die belang daarvan om die sake van die Groep met integriteit en in pas met beste praktyke
te bedryf, en is verbind tot die hoogste vlak van korporatiewe bestuur, en die inwerkingstelling van doeltreffende strukture, beleid en praktyke om
volhoubare waarde vir alle aandeelhouers en ander belanghebbendes te skep.
Die praktykkodes, soos dit in die King-verslag oor Korporatiewe Bestuur vir Suid-Afrika 2002 (King II) uiteengesit is, was tot 28 Februarie 2010
van krag. Die direksie is van mening dat Shoprite Holdings al die wesenlike en toepaslike vereistes in King II sowel as die JSE-noteringsvereistes
nagekom en toegepas het.
Die King-kode van Korporatiewe Bestuursbeginsels vir Suid-Afrika 2009 (King III) het op 1 Maart 2010 in werking getree. Die direksie en sy
komitees het goeie vordering gemaak met die beoordeling van die beginsels en praktyke in King III.
Waar doenlik vir die Groep sal die nodige veranderinge aan bestuursbeleid en -praktyke aangebring word. Indien enige beginsels of praktyke as
ontoepaslik vir die Groep beskou word, sal die rede vir die nie-inwerkingstelling van King III se aanbevelings geopenbaar word. Shoprite Holdings
sal verslag doen oor die toepassing van King III in sy verslag vir die finansiële jaar eindigende Junie 2011.
DIREKSIE
Bywoning van direksievergaderings
Nie-Uitvoerende Direkteurs 24/08/2009 03/11/2009 22/02/2010 24/05/2010
C H Wiese √ √ √ √
T R P Hlongwane* √ – – –
E C Kieswetter** – – – –
J A Louw √ √ √ √
J F Malherbe √ √ √ √
J G Rademeyer √ √ √ √
* Uitgetree met ingang van 26 Oktober 2009.
** Aangestel met ingang van 28 Mei 2010.
Bestuur en Volhoubaarheid
KORPORATIEWE BESTUUR
Uitvoerende Direkteurs 24/08/2009 03/11/2009 22/02/2010 24/05/2010
J W Basson √ √ √ √
C G Goosen √ √ √ √
B Harisunker √ √ √ √
A E Karp √ √ √ √
E L Nel √ √ √ √
B R Weyers √ √ √ √
√= Teenwoordig
Direksiestruktuur en -verantwoordelikhede
Shoprite Holdings het ’n unitêre direksie wat ’n toesig- en beheerfunksie vervul. Die direksie se verantwoordelikhede word uiteengesit in die
direksiehandves, waaruit ’n duidelike verdeling van verantwoordelikhede blyk.
Die direksie bestaan uit vyf nie-uitvoerende direkteurs, wat die voorsitter van die direksie insluit, en ses uitvoerende direkteurs. Vier van die nieuitvoerende
direkteurs is onafhanklik, soos per die omskrywing in die King III-kode. Aangesien die voorsitter nie onafhanklik is nie, het die direksie
’n leidende onafhanklike direkteur, mnr JG Rademeyer, aangestel. Die voorsitter en die hoof-uitvoerende beampte het afsonderlike rolle, wat ’n
duidelike verdeling van verantwoordelikhede verseker.
Die direkteurs verleen ’n magdom kennis, ervaring en vaardighede aan die direksie, wat ingeligte, robuuste en konstruktiewe gesprekvoering oor
strategie, prestasie, hulpbronne, transformasie, standaarde, gedrag en beleid gedurende direksievergaderings moontlik maak.
Die verantwoordelikhede van die direksie is onder meer om:
– sy aandeelhouers se belange te beskerm;
– die Groep se belange doeltreffend te bevorder;
– met betrekking tot bedryfs- en bestuursprestasie strategiese planne te aanvaar, strategiese leiding aan die Groep en sy bestuur te voorsien, en
doelwitte te stel;
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 23

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
KORPORATIEWE BESTUUR
– bestuursprestasie aan die hand van begrotings en sakeplanne te beoordeel;
– kernrisikogebiede uit te wys;
– te verseker dat interne kontrolemaatreëls in werking gestel word;
– komitees te stig om die direksie sy verantwoordelikhede te help nakom, en om die opdrag vir sodanige komitees te bepaal; en
– te verseker dat die Groep sy verpligtinge en verbintenisse nakom kragtens die wette, regulasies, en kode van korporatiewe praktyk en gedrag
waaraan die Groep onderworpe is.
Voorsitter en hoof- uitvoerende beampte
Dr CH Wiese is die nie-uitvoerende voorsitter, wat die direksie van leiding en bestuur voorsien en ook verseker dat die direksie doelmatig en gefokus
is en doeltreffend as ’n eenheid funksioneer. Hy tree op as fasiliteerder by direksievergaderings; verseker dat menings vryelik vloei, en probeer stuur
gesprekke na optimale uitkomste in die belang van goeie bestuur.
Die hoof- uitvoerende beampte, mnr JW Basson, doen verslag aan die direksie, is verantwoordelik vir die daaglikse sake van die Groep, en die
formulering en inwerkingstelling van strategieë sodra die direksie dit goedgekeur het. Hy word deur verskeie hoofde van bedryfsafdelings bygestaan.
Direkteurs
Alle nie-uitvoerende direkteurs, buiten die voorsitter, is onafhanklik, soos dit in die King III-kode omskryf word.
Om onafhanklikheid en integriteit te handhaaf openbaar direkteurs al hul wesenlike belange namate en wanneer dit ontstaan. ’n Lys van direkteursbelange
word jaarliks voorgelê.
Die nie-uitvoerende direkteurs het onbeperkte toegang tot die bestuur en alle maatskappy-inligting, -rekords en -dokumente, en kan afsonderlik,
sonder die teenwoordigheid van die uitvoerende direkteurs, met die bestuur vergader.
Die Groep het ’n formele direksie-oriënteringsprogram wat deur die maatskappysekretaris bestuur word. Direkteurs ontvang al die nodige dokumente
om hul te vergewis van aspekte wat die direksie raak. Die direkteurs kan professionele advies inwin oor enige sake met betrekking tot die
werksaamhede van die Groep.
Ingevolge die statute van Shoprite Holdings, tree direkteurs minstens elke drie (3) jaar op rotasie uit, maar kan hulself beskikbaar stel vir
herverkiesing deur aandeelhouers. Direkteurs mag nie langer as drie (3) opeenvolgende jare hul ampte beklee sonder om hulself aan herverkiesing
te onderwerp nie. Mnre JW Basson, CG Goosen en B Harisunker sal dus op rotasiegrondslag by die algemene jaarvergadering uittree, maar stel
hulself beskikbaar vir herverkiesing. In die lig van mnr EC Kieswetter se aanstelling as onafhanklike nie-uitvoerende direkteur ná die vorige
algemene jaarvergadering, sal hy ook ingevolge die vereistes van die statute van Shoprite Holdings uittree, maar stel hy hom beskikbaar vir
her verkiesing.
Aanstelling van direkteurs
Die aanstelling van direkteurs is ’n saak wat die direksie in sy geheel hanteer. Die direksie ontvang bystand van die nominasiekomitee. Die
nominasiekomitee doen aanbevelings oor die aanstelling van uitvoerende en nie-uitvoerende direkteurs, wat insluit aanbevelings oor die algemene
samestelling van die direksie, sowel as die balans tussen uitvoerende en nie-uitvoerende direkteurs.
Direksievergaderings
Die direksie vergader minstens vier keer per jaar om die prestasie van die Groep, uitvoerende direkteurs en die senior bestuur te moniteer.
Bykomende vergaderings word belê wanneer dit ook al nodig geag word. Direksievergaderings word lank vooruit gereël, en die bestuur verseker dat
direksielede alle tersaaklike inligting ontvang sodat die direksie ingeligte besluite kan neem. Die senior bestuur word ook genooi om direksievergaderings
beurtelings by te woon.
Maatskappysekretaris
Die maatskappysekretaris en Groepregsadviseur is verantwoordelik om die direksie van leiding te voorsien in die uitvoering van pligte aan die hand
van wets- en regulatiewe vereistes.
Die maatskappysekretaris speel ’n belangrike rol om:
– direkteurs, sowel individueel as gesamentlik, van leiding en advies oor hul pligte en verantwoordelikhede te voorsien;
– die direksie van tersaaklike inligting oor regulatiewe en wetsveranderinge te voorsien;
– die direksie in sake van goeie korporatiewe bestuur te lei; en
– ’n kommunikasieskakel met die Maatskappy se aandeelhouers, belanghebbende partye, en die Maatskappy se oordragsekretaris en borge te
bewerkstellig.
Direkteurs het onbeperkte toegang tot die maatskappysekretaris se advies en dienste.
Die maatskappysekretaris dien ook as die Groep se voldoeningsbeampte, en moniteer derhalwe die direkteurs se aandeeltransaksies, en verseker
die nakoming van geslote tydperke vir aandeelverhandeling.
Voorts dien die maatskappysekretaris as sekretaris van die direksiekomitees, soos die King III-kode vereis.
24 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010

KORPORATIEWEBESTUURSPRAKTYKE
Die Groep se korporatiewebestuurspraktyke is gevestig in die volgende:
Etiese en morele gedrag
Die Groep se gedragskode sit die verwagte standaard in enige sake met klante, werknemers, mededingers, verskaffers, die gemeenskap en aandeelhouers
uiteen. Alle werknemers moet te alle tye aan hierdie kode voldoen.
Die kode bevat ook riglyne met betrekking tot geskenke en onthaal. Die senior bestuur moet enige besonderhede van hul sakebelange verklaar
sowel as bevestig dat hulle aan die vereistes van die kode voldoen.
Gedurende oriëntering ontvang alle nuwe werknemers opleiding in die gedragskode. Die Groep se menslike hulpbronne afdeling moniteer
nakoming van die kode oor die hele Groep; verseker dat klagtes opgevolg word, en sien toe dat dissiplinêre optrede volg, waar nodig. Werknemers
en ander belanghebbendes kan voorvalle van onwettige of onetiese gedrag naamloos by die blitslyn vir naamlose wenke aanmeld. Dié lyn word deur
’n derdeparty-diensverskaffer bestuur. Alle bewerings word deur toegewyde spesialiste ondersoek.
Bedrog, diefstal en korrupsie
Verskeie maatreëls en prosesse om vlakke van misdaad, onder meer voorraadkrimping, bedrog, diefstal, korrupsie, inbrake en gewapende roof, in al
die Groep se sake te verminder word gereeld oorweeg en in werking gestel.
Gedurende die jaar onder beskouing het meer gereelde gewapende rooftogte plaasgevind, maar is monetêre verliese beperk te danke aan doeltreffende
kontanthanteringsprosedures.
Die meeste gevalle van bedrog, diefstal en korrupsie is deur die Groep se winkels aangemeld en het betrekking op beweerde produkdiefstal deur
werknemers en verskaffers. Daar word ferm standpunt ingeneem teen enige oortredings, en alle oortreders word siviel en strafregtelik vervolg. Die
Groepregsadviseur bestuur saam met die interne-ouditspan en Groeprisikobeheer die regsprosesse met betrekking tot bedrogsake, ten einde die
hoogste moontlike vlak van verhaling uit enige bedrieglike transaksie vir die Groep te verseker.
Werknemers word aangemoedig om vermoedelike gevalle van bedrieglike of onetiese gedrag via ’n tolvrye telefoonlyn, wat deur ’n derdepartydiensverskaffer
bestuur word, aan te meld. Alle aangemelde gevalle word ondersoek.
Opsomming van voorvalle gedurende die jaar onder beskouing:
Totale aantal oproepe ............................................................................................................................................................................124
Arrestasies/korrektiewe optrede ............................................................................................................................................................... 35
Ondersoek – geen resultaat nie ................................................................................................................................................................ 13
Nie ondersoek weens ontoereikende besonderhede .................................................................................................................................... 76
Beleggersverhoudinge
Die direksie glo dit is belangrik om beleggers betyds en akkuraat van strategieë en finansiële prestasie in te lig. Die klem val op objektiewe, tersaaklike
en gebalanseerde kommunikasie. Pryssensitiewe inligting word ingevolge die JSE-noteringsvereistes aan alle aandeelhouers bekend gemaak.
Daar vind gereelde skakeling met institusionele beleggers plaas wat na aanbiedings oor die aankondiging van die Groep se tussentydse en jaarresultate
genooi word. Voorts word persoonlike of groepsvergaderings dikwels op versoek met institusionele beleggers gehou.
Aandeelhouers word aangemoedig om algemene jaarvergaderings by te woon ten einde duidelikheid van die direksie te bekom oor enige aspekte
wat die Groep en aandeelhouers in die algemeen raak.
Binnekringhandel en pryssensitiewe inligting
Die Groep het ’n geslote-tydperkbeleid in werking gestel om aandeelverhandelinge deur die Groep se direkteurs en werknemers te bestuur.
Direkteurs en werknemers wat dalk oor toegang tot prysgevoelige inligting beskik, word verbied om Shoprite Holdings-aandele te verhandel vanaf
twee weke voor die einde van die tussentydse en jaareind- finansiële tydperke, tot en met die uitreiking van die Groep se tussentydse en finale
resultate.
Ingevolge die beleid sluit aandele opsies finansiële instrumente en sekuriteite in, soos dit in die JSE-noteringsvereistes omskryf word. Waar
toepaslik, kan die direksie bykomende geslote tydperke oplê.
Die maatskappysekretaris stuur gereeld skriftelike kennisgewings aan alle direkteurs en die senior bestuur deur die hele Groep, wat die bepalings
van die JSE-noteringsvereistes en die Wet op die verhandeling in Sekuriteite beklemtoon, en herinner dat verhandeling in Shoprite Holdingsaandele
gedurende bepaalde geslote tydperke verbode is.
Direkteurstransaksies in aandele van Shoprite Holdings (ook transaksies deur die direkteurs en plaasvervangende direkteurs van die hoofbedryfs
filiaal) word ingevolge die JSE-noteringsvereistes geopenbaar. Die direksie het ook ’n formele goedkeuringsraamwerk in werking gestel wat
van direkteurs vereis om die voorsitter of ’n senior direkteur se skriftelike goedkeuring te bekom om aandele te verhandel. Die voorsitter moet op sy
beurt skriftelike goedkeuring van die leidende onafhanklike direkteur bekom, en die hoof- uitvoerende beampte van die voorsitter.
Dit is verpligtend vir direkteurs om die maatskappysekretaris van enige transaksies in Shoprite Holdings-aandele in kennis te stel. Hierdie
inligting word dan binne 48 uur ná sodanige transaksie op SENS (die aandelebeurs-nuusdiens) bekend gemaak.
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 25

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
KORPORATIEWE BESTUUR
INTERNE REKENPLIGTIGHEID
Risikobestuur
Die Groep aanvaar doeltreffende risikobestuur as ’n kernbevoegdheid – een wat optimale risiko-aanvaarding moontlik maak; objektief en deursigtig
is, en verseker dat die onderneming doeltreffende prysbepaling met betrekking tot risiko toepas deur dit aan opbrengs te koppel.
Weens die uiteenlopende aard van sy verskillende sakebelange, is die Groep aan ’n wye reeks risiko’s blootgestel. Die bepaling en bestuur van
risiko maak deel uit van elke sake-eenheid se sakeplan, wat op sy beurt deur die direksie beoordeel word. Die oudit-en-risikokomitee hersien ook
die risikobestuursproses.
Interne kontroles
Die Groep se stelsels van interne kontrole word ontwerp en bedryf om die bepaling, beoordeling en bestuur van risiko’s vir die Groep te ondersteun.
As sodanig is hierdie stelsels onderworpe aan voortdurende hersiening namate omstandighede verander en nuwe risiko’s ontstaan.
Die direksie het die Groep se interne-kontrolestelsels vir die tydperk onder beskouing beoordeel, geen wesenlike nie-nakoming van kontroles het
gedurende die periode plaasgevind nie.
Interne oudit
Interne oudit is ’n gesentraliseerde, onafhanklike sekerheidsfunksie, waarvan die doel, bevoegdheid en verantwoordelikheid formeel in ’n handves
omskryf word wat deur die oudit-en-risikokomitee goedgekeur is.
Die bestuurder van interne oudit doen funksioneel verslag aan die voorsitter van die ouditkomitee, en administratief aan die hoofbestuurder van
Groepfinansies.
WETS- EN REGULATORIESEVOLDOENING
Wets- en regulatoriesevoldoening is belangrik weens die gereelde wysigings aan die regulatiewe raamwerk in Suid-Afrika.
Die voldoeningsfunksie is verantwoordelik vir die algemene monitering van regulatoriese vereistes, en is ook gemoeid met die inwerkingstelling
van bepalings van wetgewing wat onlangs in werking getree het.
Gedurende die tydperk onder beskouing het die Mededingingskommissie van Suid-Afrika (‘die Kommissie’) ’n ondersoek van stapel gestuur na
moontlike anti-mededingende optrede deur verskeie voedselkleinhandelaars, wat die Groep se hoofbedryfsfiliaal, Shoprite Checkers (Edms) Bpk,
insluit. Die Groep het aangedui dat hy sy volle samewerking aan die Kommissie se ondersoek sal gee.
Die wetgewer finaliseer tans verskeie nuwe wette en regulasies wat die sake van die Groep sal raak.
Verbruikersbeskerming
Die Wet op Verbruikersbeskerming is daarop afgestem om ’n billike, toeganklike en volhoubare markplek vir verbruikersprodukte en -dienste te
bied. Hierdie Wet sal bestaande wette oor die beskerming van verbruikers, en oor die bevordering van ’n konsekwente toepassingsraamwerk vir
klantetransaksies en -ooreenkomste, met mekaar versoen. Die Wet sal gedurende 2010 in werking tree. ’n projek is ook ingestel om die doeltreffende
toepassing van die Wet te verseker.
Maatskappyewet
Die nuwe Maatskappyewet het ten doel om die registrasie van maatskappye te vereenvoudig, korporatiewe bestuur aan te moedig, die regte en
verpligtinge van aandeelhouers en direkteurs te balanseer, en doeltreffende en verantwoordelike maatskappybestuur te bevorder, en sal na
verwagting gedurende 2010 in werking tree.
Dit maak ook voorsiening vir groter aanspreeklikheid van direkteurs in geval van versuim van ’n vertrouensplig, of enige direkte/indirekte verlies,
skade of koste wat uit sodanige versuim sou spruit.
’n Beoordeling van die impak van die Wet word tans onderneem ten einde te verseker dat die Groep die Wet se regs- en voldoeningstoepassings
doeltreffend in werking stel.
Wysigingswet op Mededinging
Die Wysigingswet op Mededinging, wat gedurende 2009 goedgekeur is, maak voorsiening vir die regulering van ‘komplekse monopolieë’. Die Wet
stel strafregtelike aanspreeklikheid in vir direkteurs en bestuurders wat daarvoor verantwoordelik is en wetens toelaat dat ’n maatskappy aan ’n
kartel deelneem. Die inwerkingtredingsdatum van die Wet moet nog afgekondig word, maar die Groep hanteer reeds enige risiko’s in hierdie
verband pro-aktief.
Wetsontwerp op die Beskerming van Persoonlike Inligting
Wanneer hierdie Wetsontwerp van krag word, sal dit die verwerking van persoonlike inligting van individue en regsentiteite reguleer, en vir alle
entiteite en individue in die privaat sowel as die openbare sektor geld. Die Groep moniteer tans die wetgewende proses, en sal toepaslik optree om
die vereistes van die Wetsontwerp in werking te stel sodra dit afgehandel en afgekondig is.
26 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010

VERSLAG VAN DIE OUDIT-EN-RISIKOKOMITEE
VERSLAG VAN DIE OUDIT-EN-RISIKOKOMITEE
INLEIDING
Ons hou hiermee graag ons verslag vir die finansiële jaar geëindig 30 Junie 2010 aan aandeelhouers voor. Die oudit-en-risikokomitee (‘die
ouditkomitee’) is ’n onafhanklike statutêre komitee wat aangestel is deur die direksie van Shoprite Holdings (‘die Groep’), wat ook pligte en verantwoordelikhede
aan die komitee delegeer.
Die ouditkomitee is van mening dat hierdie verslag aan die vereistes van die Maatskappyewet (Wet 66 van 1973) en al die wesenlike vereistes
van die King-kode van Korporatiewe Bestuur 2002 (King II) voldoen.
Die ouditkomitee erken sy verantwoordelikhede om risikobestuur en korporatiewebestuursprosesse en -prosedures in die Groep te vestig.
Die bekendstelling van die King-kode van Bestuursbeginsels vir Suid-Afrika 2009 (King III), wat op 1 Maart 2010 in werking getree het, het ’n
nuwe era ingelui wat die verantwoordelikhede van die ouditkomitee betref.
Gedurende die tydperk onder beskouing is ’n onafhanklike ontleding op versoek van die ouditkomitee gedoen om te bepaal watter veranderinge
aan die Groep se bestuursbeleid gemaak moet word om nakoming van die King III-beginsels te verseker. Die Groep het goeie vordering in hierdie
verband gemaak en sal in sy verslag vir die jaar eindigende 30 Junie 2011 oor die toepassing van King III verslag doen.
HANDVES VAN DIE OUDIT-EN-RISIKOKOMITEE
Die ouditkomitee se opdrag is geformaliseer in ’n handves wat die direksie goedgekeur het. Gedurende die tydperk onder beskouing het die
ouditkomitee sy sake ooreenkomstig die handves bedryf en sy verantwoordelikhede na wense nagekom.
LEDE, VERGADERINGBYWONING EN BEOORDELING VAN DIE OUDITKOMITEE
Die ouditkomitee is ’n onafhanklike direksiekomitee, en bestaan uit twee onafhanklike nie-uitvoerende direkteurs. Die komitee vergader minstens
vier keer per jaar, soos wat die handves vereis.
Vier komiteevergaderings het gedurende die tydperk onder beskouing plaasgevind.
BYWONING VAN VERGADERINGS
Nie-Uitvoerende Direkteurs 17/08/2009 02/11/2009 19/02/2010 21/05/2010
J G Rademeyer √ √ √ √
J F Malherbe √ √ √ √
√= Teenwoordig
Die interne en eksterne ouditeurs het, in hul hoedanigheid as ouditeurs van die Groep, die ouditkomiteevergaderings bygewoon. By die vergaderings
het die ouditeurs oor hul pligte en bevindinge gedurende die jaar onder beskouing verslag gedoen. Die uitvoerende finansiële direkteur en die
senior bestuur het bogenoemde vergaderings op uitnodiging bygewoon.
Ouditkomitee-agendas maak voorsiening vir vertroulike vergaderings tussen komiteelede en interne en eksterne ouditeurs.
Die doeltreffendheid van die ouditkomitee en die individuele lede word beoordeel.
ROLLE EN VERANTWOORDELIKHEDE VAN DIE OUDITKOMITEE
Statutêre verpligtinge
Die ouditkomitee se rolle en verantwoordelikhede het ook die statutêre pligte ingesluit wat deur die tersaaklike bepalings van die Maatskappyewet
vereis word. Voorts het die direksie verdere verantwoordelikhede aan die ouditkomitee toegeken. Die ouditkomitee het sy pligte ingevolge die
vereistes van King II nagekom.
Aanstelling en onafhanklikheid van eksterne ouditeur
Die ouditkomitee het hul daarvan vergewis dat die eksterne ouditeur, PricewaterhouseCoopers (‘PwC’), onafhanklik van die Groep opgetree het.
Onder meer is vorige aanstellings van PwC sowel as die omvang van ander werk wat hul onderneem het in dié verband in ag geneem.
Die ouditkomitee is van mening dat die bestuur geen beperkinge aan PwC opgelê het in die uitvoering van die ouditeurs se pligte in die tydperk
onder beskouing nie.
Die ouditkomitee het in oorleg met die Groep se uitvoerende bestuur ingestem tot die bepalings van PwC se aanstellingsbrief, ouditplan en
begrote ouditfooie vir die finansiële jaar 2010.
’n Formele raamwerk beheer die proses waardeur die Groep se ouditeur nie-ouditdienste lewer. Die ouditkomitee het goedkeuring verleen vir die
bepalings van ’n hoofdiensooreenkoms oor die voorsiening van nie-ouditdienste deur die eksterne ouditeur, sowel as die aard en omvang van nieouditdienste
wat die eksterne ouditeur ingevolge ’n voorafgoedkeuringsbeleid gedurende die finansiële jaar kan voorsien.
By die algemene jaarvergadering het die ouditkomitee PwC vir heraanstelling benoem, met mnr NH Döman as die aangewese vennoot om die
funksies van die Groep se eksterne ouditeur te vervul, tot en met die algemene jaarvergadering van 2011.
Finansiële state en rekeningkundige praktyke
Die ouditkomitee het die tussentydse en jaareind-finansiële verslae van die Groep nagegaan en die aanvaarding en goedkeuring daarvan by die
direksie aanbeveel.
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 27

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VERSLAG VAN DIE OUDIT-EN-RISIKOKOMITEE
In die hersiening van die finansiële verslae het die ouditkomitee gekonsentreer op die:
– rekeningkundige beleid en finansiële state om voldoening aan Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde en die tersaaklike vereistes
van die Maatskappyewet te verseker; en
– ouditverslag wat deur die eksterne ouditeurs uitgereik is.
Interne kontroles
Hoewel die direksie algehele verantwoordelikheid vir die Groep se interne kontroles dra, staan die ouditkomitee en die interne en eksterne ouditeurs
die direksie by om die doeltreffendheid en toereikendheid van die Groep se kontrole-omgewing te moniteer.
Kerneienskappe van die Groep se stelsels van interne kontrole in die tydperk onder beskouing was:
– sakekontinuïteitsbeplanning, wat voorkomings- en gebeurlikheidsmaatreëls sowel as rugsteunvermoëns insluit;
– verskeie beleid en prosedures in die Groep se bedrywighede;
– duidelik omskrewe riglyne van rekenpligtigheid, en oordrag van bevoegdheid;
– Groeptesouriebedrywighede ingevolge ’n goedgekeurde mandaat, wat gereeld deur die ouditkomitee hersien word;
– ’n Groepbelastingrisiko- en -belastingbedryfsraamwerk wat deel uitmaak van die Groep se belastingbestuur, soos dit deur ’n
Groepbelastingfunksie uitgevoer word;
– die gebruik van toepaslike infrastruktuur, kontroles, stelsels en mense deur die hele Groep om bedryfsrisiko te beperk; en
– ’n gedokumenteerde rampherstelplan vir inligtingstegnologie (IT), met ’n geoutomatiseerde, regstreeks gekoppelde rampherstelfasiliteit weg van
die perseel wat op kritieke IT-stelsels konsentreer.
In die finansiële jaar 2010 is geen wesenlike oortredings van enige wette of wetgewing, of wesenlike nie-nakoming van interne kontroles of
prosedures aangemeld nie.
Pligte wat deur die direksie toegeken is
Buiten die statutêre pligte van die ouditkomitee, soos hier bo genoem, en ooreenkomstig die bepalings van die Maatskappyewet, het die direksie
verdere funksies bepaal wat die ouditkomitee moet vervul, soos dit in die ouditkomitee se handves uiteengesit word. Hierdie funksies sluit die
volgende in:
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAGDOENING
Die ouditkomitee vervul ’n toesigrol met betrekking tot die Groep se volhoubaarheidsverslag sowel as die verslagdoeningsproses.
Die ouditkomitee het die Groep se volhoubaarheidsverslag soos gepubliseer oorweeg, en bepaald beoordeel of dit in pas is met:
– bedryfs- en ander inligting waaroor die ouditkomiteelede beskik; en
– die Groep se finansiële jaarstate.
Die ouditkomitee is tevrede dat die inligting in die Groep se volhoubaarheidsverslag met die Groep se finansiële resultate strook.
Die ouditkomitee het dus aanbeveel dat die Groep se volhoubaarheidsverslag deur die direksie goedgekeur word.
LOPENDE SAAK
Die ouditkomitee het voorts dokumente oor die lopendesaak-status van die Groep beoordeel, wat kernaannames insluit, soos dit deur die bestuur
voorberei is. Die direksie se verklaring oor die lopendesaak-status van die Groep, soos dit deur die ouditkomitee ondersteun word, is vervat in die
direkteursverslag op bladsy 64.
RISIKOBESTUUR
Hoewel die direksie algehele verantwoordelikheid vir die handhawing van ’n doeltreffende risikobestuursproses dra, staan die ouditkomitee die
direksie by om die toereikendheid van die risikobestuursproses te beoordeel. Weens die natuurlike oorvleueling van verskeie aspekte van die risikoen-ouditmandaat,
beskik die Groep oor ’n saamgevoegde risiko-en-ouditkomitee. Die bestuur bly verantwoordelik om risiko’s uit te wys, te beoordeel
en te bestuur. Hiervoor het die bestuur ’n risikoforum geskep, synde ’n bestuurskomitee met senior bestuurders uit alle sake-eenhede. Hierdie
forum ontmoet gereeld om te verseker dat mitigasiekontroles behoorlik bestuur word sowel as om sekerheid te kry dat risiko’s gemoniteer en
aangemeld word. Hierdie forum is voorts verantwoordelik om die ondernemingwye risikobestuursplan (OWRB) gereeld te hersien en by te werk. Die
OWRB is in alle sake-eenhede in werking gestel om te verseker dat die senior uitvoerende bestuur die risiko’s verbonde aan hul onderskeie sakeeenhede,
sowel as die vereiste kontroles om hierdie risiko’s te verminder, verstaan.
Sommige van die Groep se beduidende risiko’s word in die tabel hier langsaan saamgevat:
28 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010

Risiko Risikobestuur
Sakekontinuïteitsrisiko
Risiko dat die Groep in geval van ’n ramp – Rampherstel vir die Groep se kritieke inligtingstelsels word jaarliks hersien, bygewerk en getoets. Hiervoor het die Groep
nie kan sake doen en klante van ’n ’n eksterne diensverskaffer gekontrakteer om afsonderlike infrastruktuur te voorsien sodat die Groep sy kritieke stelsels
aanvaarbare produkaanbod kan voorsien binne vier uur kan herstel.
nie
– Kragopwekkers en ’n ononderbroke kragtoevoervermoë is by al die Groep se groter winkels en verspreidingsentrums
geïnstalleer om die impak van kragonderbrekings te verminder.
– ’n Omvattende en geformaliseerde sakekontinuïteitsprogram is vir verspreidingsentrums opgestel.
Onvermoë om toepaslik gekwalifiseerde personeel te bekom/behou
Risiko dat die Groep nie die nodige
gekwalifiseerde personeel sal kan werf en/
of behou om te kan uitbrei nie
Finansiële risiko’s
Die risiko dat finansiële beleid en prosedures
die Groep daarvan weerhou om
optimaal sake te doen, of tot wesenlike
verlies lei weens nievoldoening aan ’n
bepaalde land se wets- en regulatiewe
vereistes
Skommelinge in buitelandse valuta
Die risiko dat skielike skommelinge in die
wisselkoers waardasies van handelsware
sowel as die aangemelde vlak van
verkope en wins in die nie-RSA-lande
waar die Groep sake doen, kan benadeel
– Doeltreffende werwingsprosedures, onder meer besoeke aan universiteite en technikons. Beurse word beskikbaar gestel
aan studente op gebiede waar die Groep ernstige tekorte het.
– Etlike opleidingsprogramme, wat insluit geregistreerde leierskapsopleiding, opleiding van voornemende geoktrooieerde
rekenmeesters, en ’n verskeidenheid interne programme om huidige personeel se vaardighede en kennis te verbeter.
– Vergoedingsbeleid word gereeld hersien en bygewerk om te verseker dat dit relevant bly. Dit sluit die gebruik van
uitgestelde en ander aansporingskemas in.
– Gereelde skakeling met staatsdepartemente, regulatiewe liggame en georganiseerde sakeverenigings om pro-aktief te bly
en/of kwessies op te los.
– Doen sake binne ’n tesouriemandaat wat deur die direksie goedgekeur is. Dit sluit in die gebruik van enige verskansingsprodukte
alleenlik nadat voorafgoedkeuring van die direksie verkry is.
– Gereelde skakeling met al die groot banke om voldoende bekostigbare finansiering vir die Groep se huidige en toekomstige
bedrywighede te verseker. Huidige fasiliteite oorskry die Groep se maandelikse vereistes. Die Groep het ’n baie lae
skuldverhouding en ’n baie hoë vlak van kontantgenerering.
– Versekering van voldoende interne regsvermoë, wat voldoening aan en monitering van bestaande en nuwe wetgewing en
regulasies insluit.
– Termyndekking word uitgeneem op direkte aanspreeklikhede vir buitelandse-valuta-invoer om sekerheid te bied van die
handelsware se verwagte koste aan wal
– Oortollige fondse in nie-RSA-bedrywighede word so gou moontlik in Amerikaanse dollar omgeskakel.
– In nie-RSA-lande doen die Groep sake met ’n mandjie geldeenhede, wat op sigself ’n verskansing teen ongewone
skommelinge in bepaalde lande bied.
Die ouditkomitee is tevrede dat die verskillende sake-eenhede al die risiko’s gedurende die finansiële jaar 2010 voldoende hanteer het deur hul
OWRB’s te hersien en by te werk.
INTERNE OUDIT
Die ouditkomitee is verantwoordelik om te verseker dat die Groep se interne-ouditfunksie onafhanklik is en oor die nodige hulpbronne, gesag en
bevoegdheid in die Groep beskik om hul verantwoordelikhede na behore na te kom. Voorts hou die ouditkomitee toesig oor samewerking tussen die
interne en eksterne ouditeurs, en dien as skakel tussen die direksie en hierdie funksies.
Die ouditkomitee het die interne-oudithandves oorweeg, en by die direksie aanbeveel dat die handves goedgekeur word. Die interne-ouditfunksie
se ouditjaarplan is ook deur die ouditkomitee goedgekeur.
Die interne-ouditfunksie doen sentraal verslag, met die verantwoordelikheid om die toereikendheid van die internekontrole-omgewing in al die
Groep se bedrywighede na te gaan en daaroor sekerheid te bied. In die tydperk onder beskouing het die interne-ouditbestuurder die ouditkomitee
van verskeie verslae voorsien oor die vordering en bevindings van interne-ouditwerk. Die ouditkomitee het hierdie verslae aan die hand van die
ooreengekome interne-ouditplan van die Groep beoordeel.
Die interne-ouditbestuurder het direkte toegang tot die ouditkomitee, hoofsaaklik deur die voorsitter.
Die ouditkomitee het ook die prestasie van die interne-ouditbestuurder en die interne-ouditfunksie beoordeel, en is tevrede dat die interneouditfunksie
van die Groep die vereiste regs-, regulatiewe en ander verantwoordelikhede in die handves nagekom het.
BEOORDELING VAN DIE KUNDIGHEID EN ERVARING VAN DIE GROEP- FINANSIËLE DIREKTEUR EN FINANSIESFUNKSIE
Ingevolge die JSE-noteringsvereistes het die ouditkomitee hom daarvan vergewis dat die finansiële direkteur, mnr CG Goosen, oor die toepaslike
kundigheid en ervaring beskik om in die hoedanigheid op te tree.
Die ouditkomitee is ook tevrede dat die Groep se finansiesfunksie oor die vereiste kundigheid en toereikende hulpbronne beskik om hul verantwoordelikhede
na te kom.
JG Rademeyer
Komitee Voorsitter
27 Augustus 2010
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 29

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VERGOEDINGSVERSLAG
VERGOEDINGSVERSLAG
INLEIDING
Die doel van die vergoedingsverslag is om die Groep se vergoedingsfilosofie en beleid met betrekking tot die vergoedingspakkette van sy
uitvoerende bestuurders, ander bestuurslui en personeel uiteen te sit. Die direksie het die verslag goedgekeur.
VERGOEDINGSKOMITEE
Die vergoedingskomitee is ’n subkomitee van die direksie, en bestaan uit twee nie-uitvoerende direkteurs. Die volgende direkteurs het in die jaar
onder beskouing as lede van die komitee gedien:
– CH Wiese: nie-uitvoerende voorsitter
– JA Louw: onafhanklike nie-uitvoerende direkteur
Die hoof- uitvoerende beampte en die adjunk- besturende direkteur woon die vergaderings van die komitee op uitnodiging by ten einde hulle oor
vergoedings- en ander verwante sake in te lig.
Die komitee funksioneer ingevolge ’n handves wat formeel deur die direksie goedgekeur is. Die hoofverantwoordelikhede van die komitee kan soos
volg saamgevat word:
– Oorweging en goedkeuring van die vergoeding van uitvoerende en ander bestuurslui
– Goedkeuring van enige veranderinge in die struktuur van kort- of langtermyn-aansporingskemas van die Groep;
– Aanbevelings by die direksie oor die vergoeding van nie-uitvoerende direkteurs
’n Nie-uitvoerende direkteur tree as komiteevoorsitter op, en vergaderings vind soos nodig plaas, hoewel minstens een keer per jaar. Verdere
vergaderings kan deur die voorsitter of enige ander lid van die komitee belê word.
Die komitee is tevrede dat hy in die tydperk onder beskouing sy verantwoordelikhede ingevolge sy opdrag nagekom het.
Bywoning van Vergoedingskomiteevergaderings
Besonderhede van die bywoning van vergoedingskomiteevergaderings word hier onder uiteengesit:
Direkteur 14/07/2009 Direkteur 14/07/2009
CH Wiese √ JA Louw √
√= Teenwoordig
FOOIE VAN NIE-UITVOERENDE DIREKTEURS
Nie-uitvoerende direkteurs ontvang fooie vir hul diens in die direksie en direksiekomitees.
Die komitee beveel die fooie van nie-uitvoerende direkteurs by die direksie aan. Die direksie beveel op hul beurt die fooie by die aandeelhouers
aan, vir goedkeuring by die algemene jaarvergadering. Hierdie fooie dien as billike vergoeding vir die direkteurs se tyd, kundigheid en diens in die
direksie, op grond van ’n jaarlikse rigpuntbeoordeling van die fooie van nie-uitvoerende direkteurs.
In die tydperk onder beskouing is geen aansporings aan nie-uitvoerende direkteurs toegestaan nie.
VERGOEDINGSFILOSOFIE EN -BELEID
Dit is die Groep se oogmerk om ’n vlak van vergoeding te bied wat werknemers sal lok, ontwikkel, behou en motiveer om die Groep se strategie in ’n
hoogs mededingende sake-omgewing in werking te stel en uit te voer.
Die vergoedingspakket van uitvoerende en ander bestuurslui bestaan uit die volgende komponente:
– Jaarlikse gewaarborgde betaling, wat uit ’n kontantsalaris en bepaalde voordele bestaan, onder meer ’n voorsorgfonds wat vir aftrede, sterfte,
ongeskiktheid en mediese bystand voorsiening maak;
– Korttermyn-aansporingskemas;
– Langtermyn-aansporingskemas, waar van toepassing.
Uitvoerende bestuurders se vergoeding word op ’n ‘totale koste vir maatskappy’-grondslag gestruktureer. Die Groep wil die totale vergoeding van
uitvoerende bestuurders op ’n mededingende vlak vasstel in die mark waar die Groep om talent moet meeding. Jaarlikse hersienings word dus
onderneem om die Groep se vergoeding met die mark te vergelyk. Uitvoerende poste word ook gereeld beoordeel. Onafhanklike vergoedingskonsultante
word vir bogenoemde hersienings gebruik.
Die vergoeding van ander bestuurslui en personeel wat nie by die gesamentlike bedingingseenhede ingesluit is nie, is prestasiegedrewe.
Vir alle werknemers wat deel uitmaak van die gesamentlike bedingingseenhede, word gesamentlike loonstygings met die onderskeie vakbonde
beding.
30 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010

AANSPORINGSKEMAS
VERSLAG VAN DIE NOMINASIEKOMITEE
Korttermyn-aansporingskema
Alle uitvoerende en ander bestuurders neem deel aan die korttermyn-aansporingskema wat oor die Groep se finansiële jaar strek. Dit is ’n selfgefinansierde
skema, aangesien die waarde van die teikenbehalingsbonus by die jaarlikse begroting ingesluit is en in die finansiële state verreken
word.
Die skemakriteria berus op finansiële maatstawwe, en behels teikens vir begrotingsvoldoening, en groei in vergelyking met die vorige jaar. Elke
deelnemer word op sy bepaalde verantwoordelikheidsgebied beoordeel. Verskillende gewigte word ook by die kriteria ingesluit om deelnemers aan
te moedig om hul rol en funksionaliteit te maksimaliseer.
In die jaar onder beskouing kon uitvoerende bestuurders gemiddeld 35% en ander bestuurslui 19% van hul totale pakket (totaal van gewaarborgde
betaling en korttermyn-aansporing vir teikenbehaling) in die vorm van ’n korttermyn-aansporing verdien.
LANGTERMYN-AANSPORINGSKEMAS
Uitvoerende en senior bestuurslui kan kies uit drie langtermyn-aansporingskemas, naamlik ’n skema vir aandele-appresiasieregte, ’n veronderstelde-opsiebonusskema
en ’n langtermyn-aansporingskema.
Skema vir aandele-appresiasieregte
Die skema vir aandele-appresiasieregte is in 2007 bekend gestel en berus op die prestasie van Shoprite Holdings se aandeelprys. Die aandeleappresiasieregte
is in gelyke mate oor ’n tydperk van drie, vier en vyf jaar gevestig. Die grondslag vir berekening is die verskil tussen die aandeelprys
op die datum waarop die regte uitgeoefen word, en die vestigingsdatum. Die aantal aandele waarop die regte gebaseer is, sowel as die
uitrei kingsdatums en -pryse, word in die aantekeninge by die Groep se finansiële state uiteengesit.
Veronderstelde-opsiebonusskema
Die veronderstelde-opsiebonusskema is in 2007 ingestel en funksioneer op grond van ’n veronderstelde kapitaalbedrag wat aan deelnemers
toegewys word. Onderworpe aan bepaalde voorwaardes word ’n bonus elke jaar bereken deur die toegewese kapitaalbedrag met die persentasie
groei in die bedryfswins van die Groep te vermenigvuldig. Die bonus wat só bepaal word, is in gelyke mate oor ’n tydperk van drie, vier en vyf jaar
gevestig.
Langtermyn-aansporingskema
Die langtermyn-aansporingskema is ook in 2007 bekend gestel, en deelnemers word aan die hand van dieselfde maatstawwe as vir die korttermynaansporingskema
beoordeel. Die bonus wat só bepaal word, is in gelyke mate oor ’n tydperk van drie, vier en vyf jaar gevestig.
BESONDERHEDE VAN DIREKTEURSVERGOEDING
Vergoeding van direkteurs en plaasvervangende direkteurs van die Groep vir die jaar geëindig 30 Junie 2010 word saam met die vergelykende
syfers vir die jaar geëindig 30 Junie 2009 op bladsy 105 van die Groep se finansiële state uiteengesit.
VERSLAG VAN DIE NOMINASIEKOMITEE
Die nominasiekomitee van Shoprite Holdings vergader soos en wanneer die komitee dit nodig ag, hoewel minstens een keer per jaar.
Die komitee doen aanbevelings by die direksie oor die aanstelling van uitvoerende en nie-uitvoerende direkteurs, wat insluit aanbevelings oor
die algemene samestelling van die direksie, sowel as die balans tussen uitvoerende en nie-uitvoerende direkteurs.
Die kundigheid, vaardighede, ervaring en vorige prestasie van direkteurs wat op rotasie uittree, word ook beoordeel voordat hul herverkiesing
aanbeveel word.
Die volgende direkteurs het in die nominasiekomitee – ’n subkomitee van die direksie – gedien:
– Dr CH Wiese – voorsitter (nie-uitvoerend)
– Mnr JA Louw – onafhanklike nie-uitvoerende direkteur
Besonderhede van vergaderingbywoning deur lede van die nominasiekomitee word hier onder uiteengesit:
Direkteur 24/05/2010 Direkteur 24/05/2010
CH Wiese √ JA Louw √
√= Teenwoordig
In die tydperk onder beskouing het die komitee die aanstelling van mnr EC Kieswetter as onafhanklike nie-uitvoerende direkteur in die direksie
oorweeg en aanbeveel.
Die komitee het voorts die kundigheid, vaardighede en vorige prestasie van mnre JW Basson, CG Goosen en B Harisunker oorweeg wat op
rotasiegrondslag by die algemene jaarvergadering as uitvoerende direkteurs uittree. Hul herverkiesing word by aandeelhouers aanbeveel.
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 31

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
INHOUDSOPGAWE
Oor die volhoubaarheidsverslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
Die Groep se benadering tot volhoubaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
Ekonomiese bydrae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
Werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
Produkte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
Klante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
Verskaffers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48
Gemeenskapsbetrokkenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
Biofisiese omgewing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52
GRI-inhoudsindeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55
Oor die Volhoubaarheidsverslag
AGTERGROND EN BESTEK
Hierdie volhoubaarheidsverslag dek die volhoubaarheidsverwante aktiwiteite en aksies van Shoprite Holdings Beperk en sy filiale (waarna
gesament lik as ‘Shoprite Holdings’ of ‘die Groep’ verwys word) vir die tydperk Julie 2009 tot Junie 2010. Data en statistieke in hierdie verslag
het betrekking op die Groep, tensy daar anders aangedui word. Bepaalde bykomende volhoubaarheidsverwante inligting is te vinde in die ander
afdelings van die Groep se jaarverslag vir 2010 sowel as op die Shoprite Holdings-webtuiste (www.shopriteholdings.co.za).
VERSLAGDOENING OOREENKOMSTIG DIE GLOBAL REPORTING INITIATIVE (GRI)
Die inhoud van hierdie volhoubaarheidsverslag voldoen aan die GRI- (G3-)verslagdoeningsriglyne. Op bladsy 55 tot 56 word die GRI se
G3-aanwysers vir volhoubaarheidsverslagdoening uiteengesit. Op grond van die inligting in hierdie volhoubaarheidsverslag, inligting in die ander
afdelings van hierdie jaarverslag, sowel as dele op die Shoprite Holdings-webtuiste, het die Groep selfverklaarde vlak C-voldoening behaal.
VERSLAGSEKERHEID
Hoewel die Groep nie onafhanklike derdeparty-sekerheid oor hierdie volhoubaarheidsverslag vir die tydperk onder beskouing bekom het nie, is
sekere statistiese data, soos dié met betrekking tot transformasie en breëbasis- swart ekonomiese bemagtiging (BBSEB), onafhanklik beoordeel en
geverifieer. Voorts het die Groep se oudit-en-risikokomitee die inhoud van hierdie volhoubaarheidsverslag nagegaan, en uitgesoekte data en state in
hierdie verslag hersien. Die Groep sal moontlik vir die volgende verslagdoeningstydperk eindigende Junie 2011 onafhanklike derdeparty-sekerheid
oor bepaalde kernvolhoubaarheidskwessies bekom.
VERDERE INLIGTING
Vir enige navrae oor hierdie volhoubaarheidsverslag of oor volhoubaarheid in die Groep, skakel gerus met:
Die Maatskappysekretaris
cosec@shoprite.co.za, Tel: +27 (0)21 980 4284
Die Groep se Benadering tot Volhoubaarheid
VOLHOUBAARHEIDSBESTUUR
Beleid en benadering
Gedagtig aan sy rol as ’n onderneming in die samelewing, besef die Groep dat volhoubaarheid ’n kernaspek van sy korporatiewe bestuur moet
uitmaak, en dat die bestuur van ’n aantal volhoubaarheidsverwante kwessies tot die langtermyn-sukses van die Groep se sake sal bydra. In sekere
opsigte hanteer die Groep geruime tyd reeds inherent sommige van hierdie kwessies. Die Groep erken egter ook dat hy ’n aantal ‘nuwe’ aspekte
meer eksplisiet sal moet in ag neem indien hy steeds sy segmente holisties en volhoubaar wil bestuur. Deur hierdie omgewings-, etiese en maatskaplike
beginsels by die Groep se beheer- en bestuursprosesse te integreer, sal ons probeer om:
– bydraes tot ’n wye reeks belanghebbendes te maksimaliseer;
– die negatiewe impak van sakebedrywighede op die omgewing en gemeenskappe waarin die Groep sake doen, te verminder;
– verwante risiko’s te temper; en
– ’n aantal verwante geleenthede ten beste te benut.
Die direksie van Shoprite Holdings erken die belang van volhoubaarheid vir die langtermyn-lewensvatbaarheid van alle Groepsake, en derhalwe hou
die Groep se oudit-en-risikokomitee deurlopend toesig oor volhoubaarheidsbestuur, en beoordeel alle wesenlike risiko’s. Op bedryfsvlak, hoewel
daar geen uitdruklike volhoubaarheidsbeleid of -bestuurstrukture is nie, word volhoubaarheidsbestuur en -beheer by die tersaaklike groepwye
32 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010

strukture geïntegreer. Tersaaklike lede van die senior bestuur is vir bepaalde volhoubaarheidskwessies verantwoordelik. Die Groep hersien tans sy
volhoubaarheidsverwante prosedures vir optimale doeltreffendheid.
Bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
Gedurende die jaar onder beskouing het die Groep ’n onafhanklike diagnostiese ondersoek na sy huidige voldoening aan die aanbevelings van die
King III-kode van stapel gestuur. Kernbevindings, onder meer ’n gapingsontleding tussen die huidige stand van sake en dít wat ingevolge King III
van die Groep verwag word, is gedokumenteer en aan die ouditkomitee voorgelê. Die Groep het reeds aan sekere aanbevelings uitvoering gegee.
Shoprite Holdings het sy rangordening as een van die voorste 40 JSE-genoteerde maatskappye behou, en is dus outomaties in die tweede helfte
van 2009 vir insluiting by die JSE se SRI-indeks beoordeel. Die Groep is uiteindelik nié by die indeks ingesluit nie, hoofsaaklik omdat dit nie aan
die minimum omgewingskriteria voldoen het nie. Die Groep sal dus daadwerklik daarna streef om aan die vereistes vir insluiting by die JSS se
SRI-indeks te voldoen.
Voorts het die Groep die behoefte uitgewys om sy volhoubaarheidsverslagdoening en -openbaarmaking te verbeter. In dié verband het die Groep
die dienste van spesialis-volhoubaarheidskonsultante bekom om bystand te verleen met die voorbereiding van sy eerste formele volhoubaarheidsverslag.
Hierdie volhoubaarheidsverslag verteenwoordig die Groep se eerste tree op reis na beter volhoubaarheidsverslagdoening en -openbaarmaking
wat beter by sy jaarverslag geïntegreer is.
Planne en teikens vir die volgende verslagdoeningstydperk
In die jaar wat voorlê, beplan die Groep om hulle op ’n aantal wesenlike aspekte van volhoubaarheidsbestuur en -beheer te begin toespits. Die
Groep sal onder meer:
– ’n begrip vorm van die samehang tussen volhoubaarheid, strategie, risiko en korporatiewe prestasie;
– verseker dat die oudit-en-risikokomitee strenger oor volhoubaarheidskwessies toesig hou;
– die beoordeling van volhoubaarheidsrisiko en -bestuur by die interne ouditplan insluit; en
– progressief na meer geïntegreerde jaarlikse en volhoubaarheidsverslagdoening streef deur aan die hand van die GRI oor die Groep se volhoubaarheidsprestasie
verslag te doen.
WAARDES EN ETIEK
Integriteit lê ten grondslag aan die sakekultuur van die Groep, aangesien ’n gebrek aan integriteit kan verhoed dat die Groep sy finansiële doelwitte
behaal en sy verpligtinge teenoor ’n reeks belanghebbendes nakom.
Beleid en benadering
Die Groep se gedragskode (‘die kode’) sit die waardes en etiek uiteen wat van werknemers verwag word. Ook verskaffers moet aan die kode voldoen,
wat by die onderskeie verskafferskontrakte ingesluit word. Die Groep se departement menslike hulpbronne is verantwoordelik vir die kode, en
hersien dit van tyd tot tyd. Ter aanvulling van die kode, het die Groep ’n verantwoordelikheidsfilosofie waaraan werknemers gedurende hul oriëntering
bekend gestel word. Die Groep toon geen verdraagsaamheid teenoor oortreders nie. Strafregtelike en siviele stappe word teen enige werknemer
geneem wat hom/haar aan bedrog of diefstal skuldig maak, ten einde enige verliese te verhaal wat die Groep weens sodanige voorval ly.
Die Groep se regsadviseurs en verskeie senior bestuurders hanteer alle aksies met betrekking tot nievoldoening binne die Groep. Voorvalle van
kodeskending word by die oudit-en-risikokomitee aangemeld, wat dit op sy beurt aan die direksie oordra. Aangesien daar geen toegewyde etiekbeampte
is nie, berus die uiteindelike verantwoordelikheid by lede van die senior bestuur, wat op hul beurt aan die maatskappysekretaris en
uitvoerende direkteurs verslag doen.
Bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
Die Groep het ’n blitslyn vir naamlose wenke. Werknemers word aangemoedig om dié lyn te gebruik om ongewenste gedrag aan te meld. Dit bied ’n
aanduiding van die etiese klimaat in die Groep. Daar is ook interne ouditfunksies om kodeskending binne die Groep te moniteer.
Bewusmakingsveldtogte word boonop uitgevoer om werknemers in te lig oor die kode en die manier waarop voldoening daaraan gemoniteer word.
Gedurende die jaar onder beskouing was daar geen wesenlike skendings van die kode nie.
SKAKELING MET BELANGHEBBENDES
Ten einde die beduidende sukses te handhaaf wat die Groep oor die afgelope 30 jaar behaal het, het die Groep goeie – en in baie gevalle strategiese
– betrekkinge met ’n wye reeks belanghebbendes ontwikkel. Van die Groep se belangrike groepe belanghebbendes word hier onder beskryf.
Aandeelhouers
Shoprite Holdings het groot agting vir sy aandeelhouers; stel hul siening van die Groep se algehele prestasie op prys, en probeer so ver moontlik
die opbrengs op hul belegging optimaliseer.
Die hoof- uitvoerende beampte, die adjunk- besturende direkteur en die hoofbestuurder van groepfinansies bestuur beleggerverhoudinge.
Die Groep skakel op individuele grondslag met alle aandeelhouers wat dit so verkies, sowel as kollektief met alle aandeelhouers by die algemene
jaarvergadering. Die Groep se finansiële resultate word twee maal per jaar aan ontleders en die media aangebied, wat nóg ’n geleentheid skep vir
skakeling met belanghebbendes. Ontleders se kommentaar in die media word gemoniteer, en soms word terugvoering oor verskeie kwessies
versoek. Die Groep verstrek ook korporatiewe en finansiële inligting deur sy verskillende verslagdoeningsprosesse sowel as op die Shoprite
Holdings-webtuiste.
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 33

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
Franchise-houers
Die OK-, Sentra-, Megasave- en Enjoy-winkels sowel as sekere Hungry Lion- en Usave-supermarkte is franchise-winkels van die Groep. Indien sy
dienslewering aan franchise-houers nie na wense is nie, loop die Groep gevaar om sodanige franchise-houers aan sy mededingers af te staan.
Eweneens kan ’n gebrek aan ondersteuning tot ’n mislukte onderneming lei, wat ’n ekonomiese impak op die Groep sal hê. Om voortdurende
sukses te verseker, handhaaf die Groep oop kommunikasiekanale met franchise-houers deur weekliks met hulle oor kospryse te skakel en hulle deur
middel van kundiges in die supermarkbedryf van sake-advies te voorsien. Die Groep se franchise-afdeling ontmoet maandeliks formeel met alle
franchise-houers, by welke geleentheid terugvoering gegee en idees bespreek word. Die Groep behoort ook tot FASA, die Suid-Afrikaanse franchisevereniging.
Die Groep stel hom ten doel om voortgesette lojaliteit in, en die uitbreiding van, sy franchise-bedrywighede te verseker. Gedurende die tydperk
onder beskouing is 37 nuwe franchise-lede gewerf.
Georganiseerde sake
Die Groep behoort tot verskeie sakeverenigings, maar sorg dat hy net dié kies wat die relevantste is. Voordat die Groep by enige vereniging aansluit,
moet die voordele van enige voornemende lidmaatskap duidelik uiteengesit word. By jaarlikse hernuwing van hierdie lidmaatskappe word sodanige
voordele ook altyd herbeoordeel. Voordele van lidmaatskap sluit in die vermoë om gemeenskaplike sake op ’n verenigde wyse te hanteer sowel as
die geleentheid om uit die ervaring van ander in die industrie te leer.
Die Groep is ook ’n geakkrediteerde opleidingskantoor van die Suid-Afrikaanse Instituut vir Geoktrooieerde Rekenmeesters (SAICA) en ’n lid van
die Verbruikersgoedereraad van Suid-Afrika (CGCSA). Terwyl die Groep voortdurend oor opleidingsake met SAICA skakel, vind skakeling met CGCSA
maandeliks plaas. Die Groep behoort ook tot die CGCSA se voedselveiligheidsinisiatief (VVI), en is ’n stigterslid van dieselfde organisasie se
subkomitee oor misdaadvoorkoming. Die CGCSA bewerkstellig sinvolle samewerking tussen kleinhandelaars oor niemededingingskwessies. Die
subkomitee oor misdaadvoorkoming het byvoorbeeld twee jaar gelede ’n databasis ontwikkel van mense wat uit lid-kleinhandelaars se diens
ont slaan is. Dié databasis is ’n nuttige instrument om voornemende werknemers se diensgeskiedenis na te gaan. Ander inisiatiewe wat tans
ontwikkel word, sluit in ’n gemoniteerde winkeltoegangstelsel en ’n handelswarekontrolestelsel om diefstal in die kleinhandel-industrie te beperk.
Die VVI fasiliteer samewerking oor voedselveiligheidskwessies, en dra vroeë waarskuwings van moontlike voedselbedreidings deur die CGCSAnetwerk
oor, sodat lede flink en toepaslik kan reageer.
Die Groep is ’n lid van die GS1, ’n organisasie wat die toon aangee in die ontwerp en inwerkingstelling van wêreldstandaarde om die vraag-enaanbod-ketting
te verbeter, en speel tans ’n leidende rol in die verbetering van die vermoë om produkstreepkodes in Suid-Afrika te skandeer.
Die Groep behoort ook tot die Comparative & International Educational Society, ’n onafhanklike pariteitsgegronde verbruikersgoedere-netwerk,
wat ’n unieke wêreldplatform skep vir kleinhandelaars, vervaardigers en hul vennote om saam oor gemeenskaplike niemededingingskwessies te
besin, kennis uit te ruil en te skakel.
Laastens is die Groep ook lid van die Suid-Afrikaanse Nasionale Verbruikersunie (SANVU), ’n onafhanklike liggaam wat die verbruiker verteenwoordig.
Die Groep is in konstante verbinding met SANVU, en verteenwoordigers van die Groep woon ook SANVU se jaarvergaderings by.
Staatsdepartemente en reguleerders
As ’n groot en komplekse internasionale groep maatskappye, vereis baie van die Groep se bedrywighede bepaalde lisensies en permitte. Goeie
verhoudings met die regering en reguleerders is derhalwe belangrik om ’n vlot administratiewe proses te verseker. Baie van die Groep se projekte vir
ondernemingsontwikkeling en KMI (korporatiewe maatskaplike investering) verg ook samewerking met verskillende staatsdepartemente.
Die Groep streef na die korrekte vlak van skakeling met die regering ten einde kwessies vinnig en doeltreffend vir alle partye, sowel as ingevolge
ons kode en met die minste moontlike menslike hulpbronne, op te los. Skakeling geskied op afdelingsvlak, met die bystand van uitvoerende direkteurs
om op ’n hoër vlak kontak te bewerkstellig indien daar probleme ontstaan. Bedryfsbestuurders doen aan die uitvoerende direkteurs verslag oor
die status van hul interaksies met die regering.
Die Groep skakel daadwerklik met provinsiale en plaaslike regerings in sy bedryfsgebiede, sowel as op ’n ad hoc-grondslag met die volgende
departemente:
– Handel en Nywerheid (dti)
– Landbou en Grondsake
– Waterwese en Bosbou
– Omgewingsake en Toerisme
– Gesondheid
– Onderwys
– Ekonomiese Ontwikkeling
– Basiese Onderwys
– Hoër Onderwys
– Maatskaplike Ontwikkeling
– Polisie
– Menslike Nedersettings
– Arbeid
– Kuns en Kultuur
34 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010

Swak kommunikasie met die regering kan sake-ontwikkeling strem weens vertragings met lisensiëring, SOOO- (sektorale-onderwys-en-opleidingsowerheid-)finansiering,
die oplos van opleidings- en arbeidskwessies, sowel as ’n algemene gebrek aan steun vir die Groep se sake- en gemeenskapsontwikkelings.
’n Gebrek aan erkenning van BBSEB- (breëbasis-swart-ekonomiese-bemagtigings-)projekte kan swakker resultate en laer
BBSEB-tellings tot gevolg hê, wat op sy beurt die onderneming se goeie naam kan skade doen.
Die Groep skakel voortdurend met die regering oor ’n verskeidenheid kwessies, van verskaffing en ondernemingsontwikkeling tot uitvoere en
uitbreiding, wat sorg dat die onderneming volhoubaar bly. ’n Deurlopende goeie werksverhouding met die regering verseker goeie betrekkinge op
alle gebiede wat vir die Groep van belang is.
Werknemers
Die Groep se werknemers en die vaardighede wat hulle na die werkplek bring, is een van die kerneienskappe van die Groep se voortgesette sukses
en volhoubaarheid. Soos uit die uitvoeriger beskrywing in die afdeling oor werknemers blyk, doen die Groep groot moeite om positiewe en konstruktiewe
verhoudings met al sy werknemers te handhaaf – sowel individueel as deur formele verteenwoordigende liggame.
Klante
Klante-tevredenheid deur prysleierskap is die voorste prioriteit in die Groep se bedrywighede. Om klante-tevredenheid te verseker, is dit noodsaaklik
om by klante se veranderende behoeftes aan te pas. Dít vereis voortdurende skakeling.
Buiten sy gemeenskapskakelingsprosesse (sien hierná), beskik die Groep oor ’n klantediensbeleid wat alle klantereaksiedienste en -klagteprosedures
bepaal. Marknavorsing word deur derde partye sowel as intern onderneem. Die Groep se nasionale klantedienssentrum is die kontakpunt vir
alle supermarkverwante klante-klagtes, -navrae en -versoeke, terwyl die meubelafdeling ’n onafhanklike klantesorglyn bedryf.
Goedere- en diensverskaffers
Die Groep skakel op verskeie vlakke met sy verskaffers, en bestuur hierdie verhoudings deur ’n ‘oop deur’-beleid. Terwyl die oordra van
Groepvereistes en -verwagtinge duidelik belangrik is, wil die Groep ook uit verskaffers se ervarings leer en sakemodelle ontwikkel om die
onderneming op lang termyn uit te brei.
Gemeenskappe
Die Groep verstaan dat sy bedrywighede ’n invloed het op die gemeenskappe waarin hy sake doen, op dieselfde wyse as wat daardie gemeenskappe
weer die Groep affekteer. Die vervreemding van gemeenskappe sal die volhoubaarheid van die Groep se winsmarge verswak; goeie betrekkinge,
daarenteen, skep sakegeleenthede vir almal. Die Groep probeer speel daarom ’n ondersteunende rol in die gemeenskappe waarin hy sake doen,
deur met mense, synde gemeenskappe, klante én werknemers, te skakel.
Aangesien hierdie gemeenskappe die Groep se klante is, is voortdurende klantesteun ’n sterk aanduiding van goeie verhoudings. Die Groep
moniteer ook markopnames onder klante.
PRYSE ONTVANG IN DIE TYDPERK ONDER BESKOUING
In die tydperk Julie 2009 tot Junie 2010 het die Groep die volgende bedryfspryse ontvang wat betrekking het op, en ons verbintenis toon tot,
volhoubare sake:
SHOPRITE HOLDINGS – PRYSE ONTVANG
Toekenningsinstelling Beskrywing van prys
Emerging from the downturn: Global Powers of Retail 2010
(Deloitte-verslag)
Shoprite Holdings Bpk is as die grootste kleinhandelaar in Suid-Afrika, en die
130ste grootste kleinhandelaar ter wêreld aangewys (vir finansiële jare tot en
met Junie 2009)
Sunday Times se “Top Brands”-opname Gunsteling-kleinhandelnaam in die land (Shoprite-ketting)
SAGRA (Suid-Afrikaanse vereniging vir werwers van
gegradueerdes)
Beste geïntegreerde benadering tot die werwing van gegradueerdes
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 35

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
Ekonomiese Bydrae
STAAT VAN TOEGEVOEGDE WAARDE
36 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010
Junie
2010
R’000 %
Verkoop van handelsware 67 402 440 59 318 559
Beleggingsinkomste 138 403 220 845
Koste van goedere en dienste (57 268 979) (50 482 255)
Junie
2009
R’000 %
WAARDE TOEGEVOEG 10 271 864 100.0 9 057 149 100.0
Aangewend soos volg:
Werknemers
Salarisse, lone en diensvoordele 6 051 154 58.9 5 176 830 57.2
Voorsieners van kapitaal 1 156 568 11.3 977 723 10.8
Finansieringskoste aan voorsieners van fi nansiering 93 690 0.9 86 142 1.0
Dividende aan voorsieners van aandelekapitaal
Inkomstebelasting
1 062 878 10.2 891 581 9.8
Inkomstebelasting op wins gemaak
Herbelê
964 379 9.4 999 478 11.0
Herbelê in die groep om toekomstige uitbreidings en groei te fi nansier 2 099 763 20.4 1 903 118 21.0
Depresiasie en amortisasie 896 119 8.7 796 453 8.8
Teruggehoue verdienste 1 203 644 11.7 1 106 665 12.2
AANWENDING VAN WAARDE TOEGEVOEG 10 271 864 100.0 9 057 149 100.0
21,0%
Herbelê
11,0%
Inkomstebelasting
10,8%
Voorsieners
van kapitaal
2009 2010
57,2%
Werknemers
20,4%
Herbelê
9,4%
Inkomstebelasting
11,3%
Voorsieners
van kapitaal
58,9%
Werknemers

BREËBASIS-TRANSFORMASIE
Beleid en benadering
Die Groep erken dat breëbasis-transformasie van die Suid-Afrikaanse ekonomie ’n nasionale prioriteit is om alle mense van Suid-Afrika die geleentheid
te bied om sinvol aan die hoofstroom-ekonomie deel te neem. In dié verband besef die Groep dat transformasie van sy bedrywighede belangrik is om te
verseker dat die manier waarop hy sake doen, aan die behoeftes en aspirasies van gemeenskappe, klante, werknemers en verskaffers voldoen.
Om hierdie aspek te hanteer, is ’n BBSEB- (breëbasis-swart-ekonomiese-bemagtigings-)komitee in die lewe geroep – wat twee uitvoerende
direkteurs van die Groep se hoofbedryfsfiliaal insluit – wat een maal per maand ontmoet om transformasievordering te hersien en die direksie van
Shoprite Holdings te raadpleeg ten einde die Groep se volgehoue vordering te verseker.
Bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
Die tabel hier onder bevat ’n opsomming van Shoprite Holdings se geverifieerde BBSEB-tellingkaart van 7 Januarie 2010, wat die Groep se
BBSEB-tellings soos op 31 Desember 2009 weerspieël.
SHOPRITE HOLDINGS – BBSEB-TELLINGKAART
BBSEB-kode dti-beswaring (%) Shoprite-telling (%)
Ekwiteit/besit 20 2
Bestuursbeheer 10 5
Diensbillikheid 15 13
Vaardigheidsontwikkeling 15 12
Voorkeurverkryging 20 7
Ondernemingsontwikkeling 15 10
Res-element (sosio-ekonomiese ontwikkeling) 5 3
TOTAAL 52
(Syfers geverifieer deur Veribee, ’n lid van die vereniging van SEB-verifikasie-agentskappe; gegrond op ongeouditeerde bestuursverslae vir die tydperk geëindig Desember 2009)
Op grond van hierdie onafhanklike beoordeling, beteken die Groep se BBSEB-telling van 52% dat dit as ’n vlak 6-SEB-bydraer met ’n
SEB-erkenningsvlak van 60% kwalifiseer. Goeie vordering is gemaak wat betref diensbillikheid en vaardigheidsontwikkeling, en beduidende
vordering met ondernemings- en sosio-ekonomiese ontwikkeling.
Vir uitvoerige inligting oor die Groep se benadering tot die onderliggende aspekte van breëbasis-transformasie, sien asseblief die volgende afdelings:
– Werknemers – vir diensbillikheid en vaardigheidsontwikkeling
– Verskaffers – vir voorkeurverkryging en ondernemingsontwikkeling
– Gemeenskapsbetrokkenheid – vir sosio-ekonomiese ontwikkeling/korporatiewe maatskaplike investering (KMI)
Planne en teikens vir die volgende verslagdoeningstydperk
Shoprite Holdings stel hom ten doel om teen 2015 sy BBSEB-status tot vlak 4 te verbeter. Die Groep is tevrede dat voldoende vordering met transformasie
gemaak is wat betref dti (die Departement Handel en Nywerheid) se kodes vir diensbillikheid, vaardigheidsontwikkeling, ondernemingsontwikkeling
en sosio-ekonomiese ontwikkeling. Die direksie ondersoek tans moontlikhede om die Groep se telling in die besit-, bestuursbeheer- en
voorkeurverkrygingsafdelings te verbeter.
EKONOMIESE GELEENTHEDE DEUR EIENDOMS-
ONTWIKKELING
Die Groep het heelwat geloofwaardigheid en klantelojaliteit in plaaslike
gemeenskappe opgebou deur te toon dat hy daartoe verbind is om produkte
en gerief na gemarginaliseerde gemeenskappe te bring. In dié verband is die
Groep een van ’n handvol kleinhandelaars om winkels in ekonomies benadeelde
gemeenskappe te ontwikkel, en sy sterk diensgeskiedenis op hierdie
gebied het ook van die Groep die voorkeur-bieër vir staatsgrond gemaak.
Die Groep se eiendomsontwikkelings dien as ’n anker vir plaaslike
ekonomiese groei, terwyl dit ook geld in die plaaslike gemeenskap hou.
Wanneer die Groep ’n nuwe ontwikkeling onderneem, skep dit geleenthede
vir plaaslike gemeenskappe. Dit sluit in ’n wye reeks werksgeleenthede
gedurende die bou- sowel as die bedryfsfases – hetsy direk (soos kontrakteurs,
ambagslui, winkelassistente en skoonmaakdienste) of indirek (soos
vervoer- en sekuriteitsdienste) – met betrekking tot elke winkel.
Lede van die eiendomspan sluit in – van lings na regs: Martin Abrahamse –
Assistent-onwikkelingsbestuurder; Melvino Duminy – Admin Bestuurder;
Gerda Jordaan – Senior Eiendomsbestuurder; Philip van der Merwe –
Hoofbestuurder Eiendomme; Adriaan Jonker – Assistent-eiendomsbestuurder.
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 37

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
Beleid en benadering
Dit is nodig om die gemeenskap te betrek voordat enige ontwikkeling onderneem word. In dié verband skakel die Groep met plaaslike owerhede,
gemeenskap-skakelbeamptes sowel as gemeenskapsontwikkelingsforums in ekonomies benadeelde en afgeleë gemeenskappe.
Dit is ook die Groep se beleid om plaaslike vaardighede en hulpbronne optimaal aan te wend, en ’n klousule is by die tendervoorwaardes
ingesluit wat bepaal dat die kontrakteur so veel moontlik arbeid en materiaal van die plaaslike gemeenskap moet bekom. Die Groep stel ook so veel
moontlik plaaslike dienste en personeel aan, en bied opleiding waar vaardighede te kort skiet.
Gedurende die boufase moniteer die Groep die tendervoorwaardes (plaaslike hulpbronne). ’n Span professionele konsultante word aangestel om
die Groep oor die omgewingsdoeltreffendheid van die geboue wat betref energie- en hulpbrongebruik te adviseer. Ontwikkelings word op gelyke
wyse hanteer, hetsy in ’n ontwikkelde of onderontwikkelde gebied. Die omgewing rondom eiendomsontwikkelings word behoorlik uitgelê en die
Groep voorsien dikwels gemeenskapsparke as deel van die ontwikkeling. Die Groep se eiendomsontwikkelings ontvang ook behoorlike dienste om
die spil en kern van die dorpsgebiede te word.
In die bedryfsfase word ’n sentrumbestuurder met ’n ondersteuningspan aangestel. Wanneer die eiendom aan huurders verhuur word, verseker die
Groep dat huurruimte aan huurders uit plaaslike gemeenskappe toegeken word, wat nie net plaaslike ekonomiese ontwikkeling versterk nie, maar ook
ontwerp is om die plaaslike gemeenskap se karakter te weerspieël. Verhuring is ’n mikro-aanwyser van ekonomiese groei, en word as sodanig gemoniteer.
Bestuursaksies, -prestasie en -teikens
Die tabelle hier onder toon die aantal winkels wat die Groep in die tydperk Julie 2009 tot Junie 2010 geopen het, sowel as die aantal beplande
openings vir die tydperk Julie 2010 tot Junie 2011.
SHOPRITE HOLDINGS – NUWE WINKEL- EN SENTRUMOPENINGS IN 2010, EN BEPLANDE OPENINGS VIR 2011
38 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010
Winkels geopen Sentrums geopen
Checkers Shoprite Usave Hungry Lion Totaal Checkers Shoprite Totaal
RSA 11 11 39 5 66 RSA 1 2 3
Nie-RSA 0 3 1 1 5 Nie-RSA 0 2 2
Totaal 11 14 40 6 71 Totaal 1 4 5
Beplande winkels Beplande sentrums
Checkers Shoprite Usave Hungry Lion Totaal Checkers Shoprite Totaal
RSA 18 15 17 6 56 RSA 3 1 4
Nie-RSA 0 2 6 5 13 Nie-RSA 0 2 2
Totaal 18 17 23 11 69 Totaal 3 3 6
GROEI IN AFRIKA-BEDRYWIGHEDE
Die ondersteuning van ekonomiese groei in al die ekonomies benadeelde gemeenskappe buite Suid-Afrika waar die Groep sake doen, verbeter die
handelsomgewing, en stimuleer die ontwikkeling van nuwe markte, ’n toename in vraag en, uiteindelik, die opening van nuwe winkels. Indien plaaslike
markte sou stagneer, sal die onderneming nie net vaardighede in sy werkerskorps verloor nie, maar ook met kwynende plaaslike verskaffing en
weinig of geen groei te kampe hê. Beter plaaslike verskaffing en arbeid kan tot beter bedryfsdoeltreffendheid en laer pryse vir verbruikers lei.
Beleid en benadering
Dit is die Groep se beleid om goedere van plaaslike verskaffers te bekom en aan te koop, en waar moontlik plaaslike personeel aan te stel. Die
Groep wil sowel verskaffers as personeel in staat stel om saam met die onderneming te groei, en wil ook ten nouste met plaaslike regerings
saamwerk om handelsvoorwaardes plaaslik én oor grense heen te verbeter. Hierdie inisiatiewe vergemaklik die Groep se sakebedrywighede, terwyl
dit ook algemene ekonomiese groei in die hand werk.
Bestuursaksies in die jaar onder beskouing
Die bestuurspan in elke land, wat menslike hulpbronne, bedryfsbestuurders en aankopers insluit, bestuur die daaglikse verantwoordelikhede wat
betref plaaslike arbeids- en verskaffersontwikkeling sowel as winkeluitbreiding. Die Groep se hoofkantoor in die Wes-Kaap vervul ’n toesigfunksie
om te verseker dat besluite met die Groep se algehele sakerigting strook. Maatstawwe waarmee prestasie gemoniteer word, sluit in groei in verkope,
groei in verskaffersrekeninge, groei in personeelsterkte, en belastingbydrae.
Prestasie in die tydperk onder beskouing
Drie nuwe winkels is onder die Shoprite-naam geopen, en een onder die Usave-vaandel. Boonop het een Hungry Lion-kitskoswinkel buite Suid-Afrika
begin sake doen. Dit verteenwoordig ’n stewige belegging in plaaslike Afrika-markte, en sal die onderskeie regerings van ’n beduidende bedrag in
belasting en aksynsreg voorsien. Op sosio-ekonomiese vlak het sowat 150 nuwe werknemers by elke nuwe winkel opleiding en ontwikkeling
ontvang. Verskaffers het hulp ontvang met streepkodering en verpakking, en boere met oorgrenshandel. Die Groep kon ook sy plaaslike verskaffersbasis
in alle Afrika-markte uitbrei.

In Zambië het die Groep se plaaslike besigheid die Beste Belastingbetaler 2010-prys ontvang, terwyl die Groep se Nigeriese onderneming as
2010 se beste kleinhandelaar van plaaslike vrugte en groente aangewys is.
Planne en teikens vir volgende verslagdoeningstydperk
In die jaar wat voorlê, beplan die Groep om sy sake verder in Nigerië, die Demokratiese Republiek die Kongo, Angola, Mosambiek, Namibië en
Swaziland uit te brei deur bykomende winkels te open en die Groep se plaaslike verskaffersbasis te laat groei. Elke nuwe winkel sal ongeveer 150
plaaslike mense in diens neem.
Die Groep sal steeds waar moontlik die meeste van sy vrugte, groente, vleis en bederfbare produkte plaaslik aankoop.
Werknemers
SKAKELING MET WERKNEMERS
Met ’n werkerskorps van naastenby 78 000 in Suid-Afrika, en nog 10 000 buite Suid-Afrikaanse grense, is dit belangrik dat die Groep gereeld met
sy werknemers skakel om ’n positiewe werksverhouding te kweek. Die Groep se sukses is immers ’n gevolg van die mense waaruit die onderneming
bestaan en hul gedeelde strewe na uitstekende klantediens.
Beleid en benadering
Deur gereeld met sy personeel te skakel, wil die Groep werknemerbehoud en -toewyding verbeter. Verskillende soorte media word vir hierdie
doeleinde ingespan, soos e-pos, SMS, die intranet, Radio Retail (interne winkelradiostasie pasgemaak vir elke winkel) en die Baked Beans & Bully
Beef-personeelkoerant. Prestasiebeoordelings is nie ’n formele vereiste nie; tog kan departementshoofde na goeddunke besluit om dit uit te voer.
Die Groep skakel voortdurend met die vakbonde – wat meer as ’n derde van die Groep se werknemers (buiten bestuur) verteenwoordig – en betrek
hulle by tersaaklike besluite. Werknemerbehoeftes word gereeld bepaal en vindingryke maniere ondersoek om in sodanige behoeftes te voorsien.
Bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
Die Groep se afdeling menslike hulpbronne, hoof- uitvoerende beampte, bedryfsbestuurders en kommunikasiebeampte is gesamentlik vir
perso neelskakeling verantwoordelik. Die Groep volg ’n gebalanseerde kommunikasiestrategie, en dra sorg dat dit doeltreffend bestuur word.
Op winkelvlak het die vakbonde met verloop van tyd op die grondslag van ’n algemene verhoging vir almal begin beding, en daarom is die
uitdaging vir die Groep om winkelwerknemers se belangstelling in hul werk aan te wakker en hulle aan te moedig om te presteer. Vir dié doel is twee
suksesvolle inisiatiewe in werking gestel, naamlik Big Branch Brother en Top Stars. Meer inligting hieroor is beskikbaar in die afdeling
“Werknemerwelstand” op bladsy 45.
Geen formele opnames word gedoen om personeelgesindheid en die doelmatigheid van skakelingsmetodes te moniteer nie. Die Groep reken
egter dat die onderneming se hoë produktiwiteit en lae personeelomset (15,5% teenoor die industrienorm van 20–25%) ’n aanwyser van algehele
personeeltevredenheid is. Nietemin sal die Groep steeds nuwe maniere ondersoek om met sy personeel te skakel en te kommunikeer.
DIE VERSEKERING VAN DIVERSITEIT EN INKLUSIWITEIT
As ’n strategiese saak, is die Groep verbind tot gelykheid en niediskriminasie, en om hierdie waardes in die maatskappykultuur te veranker. ’n
Diverse werkerskorps is beter daartoe in staat om ’n ewe diverse klanteprofiel as dié van die Suid-Afrikaanse publiek te bedien. Die Groep wil graag
’n werknemerbasis skep wat ’n ware weerspieëling is van die gemeenskappe waarin die Groep sake doen.
Uitdagings sluit in die gebrek aan nodige vaardighede en ervaring in die aangewese groepe sowel as die feit dat die kleinhandel-industrie nie altyd as
’n aanloklike omgewing beskou word nie.
Kommersiële dinamiek in die kleinhandelindustrie
maak dit ook moeilik om
toekoms tige werkers korpsgrootte te
voorspel, wat dit op sy beurt uitdagend
maak om teikens te stel.
Beleid en benadering
Elke vyf jaar ontwikkel die Groep, in
samewerking met sy diensbillikheidskomitees,
’n diensbillikheidsplan,
wat teikens stel en vordering rig. Die
Groepteikens neem die Groep se prestasie
oor die vorige vyf jaar, sowel as die streeksprofiele
van sy afdelings en diensbillikheidsteikens,
in aanmerking. Die Groep
konsentreer ook op fisies benadeelde
persone en die bevordering van vroue in
bestuursposte.
Die arbeidsproduktiwiteit span is – van links na regs: Precious Mkansi – Industriële Ingenieurstegnikus;
Tebogo Molefi – Industriële Ingenieurstegnikus; Du Toit Steenkamp – Industriële Ingenieur; Callie Burger –
Hoofbestuurder Menslike Hulpbronne; Pieter du Plessis – Werkerskorps-beplanningstelsels Administrateur;
Albrecht von Westernhagen – Produktiwiteit Bestuurder; Bryce Mabija – Werkerskorps-beplanningstelsels
Administrateur; Conrad de Does – Menslike Hulpbronne Rekenmeester; Salmon Gerber – Menslike Hulpbronne
Inligtingstelsel Administrateur.
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 39

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
Bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
Die hoof- uitvoerende beampte en die hoofbestuurder van menslike hulpbronne is verantwoordelik vir die Groep se voldoening aan diensbillikheidswetgewing.
Op hulle beurt is afdelings- en streekspersoneelbestuurders sowel as lynbestuurders verantwoordelik vir die inwerkingstelling van die
Groep se diensbillikheidsplan, en doen kwartaalliks verslag aan die hoofbestuurder van menslike hulpbronne.
Die Groep se personeelsterkte op 31 Mei 2010 verskyn in die tabel hier onder, en toon vordering met die skep van ’n meer getransformeerde
werkerskorps.
SHOPRITE HOLDINGS – PERSONEELSTERKTE* SOOS OP 31 MEI 2010
Posvlak Mans Vroue Buitelands TOTAAL
40 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010
A B I W A B I W Mans Vroue
Topbestuur 33 33 24 379 1 6 4 50 5 0 535
Senior bestuur 144 106 73 431 35 68 32 210 7 1 1 107
Professioneel gekwalifiseer de
en ervare spesialiste en
middelbestuur
Geskoolde tegniese en
akademies gekwalifiseerde
werkers, junior bestuur,
toesighouers, voormanne
773 335 187 681 588 307 151 431 12 2 3 467
en superintendente
Semi-geskoold en diskre-
2 899 471 108 285 1 688 765 118 340 17 4 6 695
sionêre besluitneming
Ongeskoold en omskrewe
3 574 864 323 253 18 905 5 999 885 768 7 16 31 594
besluitneming 10 092 2 317 224 133 14 747 4 476 436 147 11 11 32 594
TOTAAL PERMANENT 17 515 4 126 939 2 162 35 964 11 621 1 626 1 946 59 34 75 992
Tydelike werknemers 47 70 4 8 68 113 6 7 3 0 326
GROOTTOTAAL 17 562 4 196 943 2 170 36 032 11 734 1 632 1 953 62 34 76 318
Waar A = Afrikaan, B = Bruin; I = Indiër, en W = Wit.*Hierdie syfers sluit nie Transfarm en Freshmark in nie.
Die Groep se billikheidsbevordering met betrekking tot swart mans en vroue sowel as totale aantal vroue het weereens die res van die groot- en
kleinhandelsektor op alle vlakke oortref, en voldoen of oortref tans die vyfjaar-diensbillikheidsteikens vir die tydperk 2005 tot 2010.
Die Groep het steeds ’n groot oorverteenwoordiging van wit mans en vroue op topbestuursvlakke. Daar wás egter positiewe veranderinge in
hierdie verband oor die vorige diensbillikheidsplan-tydperk (van Julie 2005 tot Junie 2010), hoewel nóg werk gedoen sal moet word om op senior
vlakke te transformeer. Die Groep sal in die volgende verslagdoeningstydperk in meer besonderhede hieroor verslag doen.
Planne en teikens vir die volgende verslagdoeningstydperk
In oorleg met verskeie rolspelers, onder meer werknemerverteenwoordigers van sowel die aangewese as nie-aangewese groepe oor alle kategorieë en
vlakke van die onderneming heen, het die Groep ’n bygewerkte diensbillikheidsplan vir die tydperk Julie 2010 tot Junie 2015 ontwikkel. Dié plan
is in pas met die kerndoelwitte van die Wet op Diensbillikheid, met bepaalde klem op werwingsprosedures, opleiding en ontwikkeling, korporatiewe
kultuur, vergoeding en voordele, sowel as behoud van aangewese groepe, om maar ’n paar kwessies te noem. Die Groep se beplande personeelsterkte-teikens
teen 2015 word hiernaas in persentasies aangedui:
Die Shoprite Groep gebruik wêreld-standaard arbeidsbeplanning- en bywoningstelsels om te verseker dat die regte hoeveelheid mense beskikbaar is om klante te bedien.
Sedert die inbruikneming hiervan het die Groep ’n 50% vermindering in oor- of onderbemande winkels behaal.

SHOPRITE HOLDINGS – PERSENTASIETEIKENS VIR PERSONEELSTERKTE TEEN 2015*
Posvlak Mans Vroue Buitelands TOTAAL
A B I W A B I W Mans Vroue
Topbestuur
5.06 9.64 4.58 65.78 0.72 1.20 0.72 12.05 0.24 0.00 0.59
Senior bestuur
Professioneel gekwalifiseerde
en ervare spesialiste en
14.51 12.17 7.40 32.13 4.38 7.30 3.51 17.92 0.49 0.19 1.47
middelbestuur
Geskoolde tegniese en akademies
gekwalifiseerde
werkers, junior bestuur,
toesighouers, voormanne en
23.07 9.28 5.21 15.54 19.83 9.53 3.43 13.70 0.35 0.06 4.49
superintendente
Semi-geskoold en diskre-
42.00 5.96 1.69 4.09 29.19 9.48 1.90 5.47 0.21 0.02 6.91
sionêre besluitneming
Ongeskoold en omskrewe
11.87 2.92 1.17 0.67 58.13 20.15 2.84 2.19 0.01 0.04 41.92
besluitneming 30.06 6.56 0.82 0.32 45.29 14.80 1.55 0.53 0.03 0.03 44.62
GROOTTOTAAL 22.57 5.21 1.34 2.27 47.55 16.25 2.22 2.48 0.06 0.04 100.00
*Bogenoemde teikens sluit nie Transfarm en Freshmark in nie.
Hierdie plan konsentreer die oorgrote meerderheid van die Groep se beplande werwing op Afrikane, Indiërs en bruinmense, en toon ook ’n bepaalde
klem op die werwing van vroue. Gereelde raadpleging met die werkplek-diensbillikheidskomitees sal plaasvind om terugvoering te bekom en enige
nuwe kwessies te hanteer.
Die Groep het tans 89 persone met gestremdhede in diens, en beplan om hierdie getal in die volgende verslagdoeningstydperk met meer as
50% uit te brei. ’n Gestremdheidsontleding sal onderneem word om moontlike gebiede in die Groep se bedrywighede uit te wys waar vir bepaalde
gestremdhede voorsiening gemaak kan word. Aanvanklike gesprekvoering met Epilepsie Suid-Afrika het reeds plaasgevind, wat uiteindelik op ’n
strategie en opleidingsplan vir persone met gestremdhede in die Groep sal uitloop. Teen die einde van 2015 sal die Groep moontlik tot die werwing,
ontwikkeling en behoud van 700 gehoorgestremde werknemers bygedra het.
DIE WERWING EN BEHOUD VAN TALENT
Die kleinhandel-industrie het lank reeds te kampe met die uitdaging van hoë personeelomset weens lang werksure en veeleisende werk. Die Groep
se doelwit is om uitstekende klantediens te voorsien, wat vereis dat die regte mense op die regte tyd aangestel word. Versuim om die nodige talent
te bekom en te behou, kan die Groep se volhoubaarheid en mededingendheid in gevaar stel, wat weer sy vermoë verswak om by snelle groei aan te
pas, en ook die algehele koste van werwing en opleiding verhoog.
Beleid en benadering
Die Groep se beleid is om die gehalte en hoeveelheid van sy werwingsbedrywighede onderskeidelik te verbeter en te verminder, gedagtig daaraan
dat goeie werwing minder werwing beteken. Dit is ook die Groep se doelwit om die doelmatigheid van die werwingsproses te bestuur, tyd en geld te
spaar, en die werknemer-handelsnaam uit te bou.
Die Groep werf sowel intern as ekstern vir vakante of nuwe poste, en voornemende werknemers ondergaan onder meer bevoegdheidsgegronde
onderhoude sowel as psigometriese toetsing. Talent word opgemerk deur uitmuntende prestasie sowel as potensiaal vir hoërvlak-indiensneming uit
te wys. Aangesien dit tyd en energie verg om mense vir die kleinhandel-omgewing op te lei, hou interne werwing vele voordele in, onder meer die
bespoediging van groeigeleenthede, en dus ook die volhoubaarheid van die onderneming.
Bestuursaksies in die tydperk onder beskouing
Intern word werknemerprestasie in verskeie kategorieë gemoniteer, en word potensiaal aan die hand van omskrewe maatstawwe gemeet. Hierdie inligting
word dan by ’n talentmatriks ingevoer. Werknemers word vir prestasies beloon en aan nuwe uitdagings blootgestel om volgehoue motivering te verseker.
Ekstern word verskeie werwingsmetodes aangewend, en is daar ’n sterk klem op die ontwikkeling van die Groep se werknemerwaardevoorstel
(WWV) om gegradueerdes en skoolverlaters se belangstelling te prikkel.
Werknemerskeidingsonderhoude word gevoer, waarvan die bevindings beoordeel word om tendense uit te wys. Personeel wat die Groep se diens
verlaat, dui aan dat hulle die sterk ontwikkelingsomgewing, goeie kollegiale verhoudings en werksuitdagings waardeer. Die algemeenste rede vir
diensverlating blyk die lang werksure te wees.
Prestasie in die tydperk onder beskouing
Ten einde die talent-toevoer te stroomlyn, integreer die Groep tans sy prosesse om talentgroepe te bepaal. Nuwe werwingstelsels word ontwikkel en
by hoofkantoor in werking gestel, en opleiding in dié nuwe stelsels word tans afgehandel. Die Groep is ook besig om sy talentprofiele te verfyn, en
het ’n nuwe instrument vir die meting van potensiaal op senior vlakke ingestel.
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 41

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
Die Groep se werwingsprogram gemik op gegradueerdes is uiters suksesvol en het SAGRA (die Suid-Afrikaanse vereniging vir werwers van gegradueerdes)
se prys vir beste geïntegreerde benadering ontvang. Oor die afgelope drie jaar het die aantal gegradueerdes wat gewerf is met 11,4% gestyg.
Die Groep se personeelomset oor die afgelope drie jaar verskyn in die tabel hier onder. Die kleinhandel-industrienorm vir maandelikse omset is
20–25%. Die Groep se personeelomset was die afgelope drie jaar egter aansienlik laer as dié gemiddelde.
SHOPRITE HOLDINGS – PERSONEELOMSET
42 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010
Maandeliks
Gemiddelde werkerstal Diensbeëindigings % personeelomset
Julie 2009 – Junie 2010 35 708 5 534 15.5
Julie 2008 – Junie 2009 31 939 4 618 14.5
Julie 2007 – Junie 2008 34 895 6 875 19.7
Planne en teikens vir die volgende verslagdoeningstydperk
Die Groep verbeter sy WWV voortdurend. Die klem op die verdere stroomlyning van die Groep se talentbepalingsproses sal voortduur. Inisiatiewe vir
die jaar wat voorlê, sluit die volgende in:
– ’n Navorsingsprojek om die verband tussen prestasie en potensiaalmetings te ondersoek
– Navorsing oor toepaslike metingsinstrumente vir verskillende posvlakke
– Die versoening van talentgroepe en die Groep se werwingstrategie
– ’n Groter klem op sogenaamde hoërisiko-talentgebiede
– ’n Klem op die bemarking van die Groep se WWV op skoolvlak
DIE ONTWIKKELING EN OPLEIDING VAN WERKNEMERS
’n Maatskappy se vaardigheidsontwikkelingsaanbod aan werknemers is noodsaaklik om talentvolle individue te werf en personeelomset te
verminder. Die Groep wil die voorkeur-werkgewer in die kleinhandelsektor word deur voortgesette leer, loopbaanontwikkeling en gestruktureerde
talentontwikkeling te fasiliteer. Hierbenewens wil die Groep ook sinvol bydra tot die Nasionale Vaardigheidsontwikkelingstrategie deur, met behulp
van die Nasionale Kwalifikasieraamwerk- (NKR-)struktuur, grondliggende opleiding en beroepsopvoeding te bied, en terselfdertyd ’n volhoubare
talent-toevoer te verseker. As die grootste bydraer tot die sektorale onderwys- en opleidingsowerheid (SOOO) vir die groot- en kleinhandelsektor,
vind die Groep baat by gestruktureerde, geakkrediteerde opleidingskurrikula sowel as die vermoë om beroepsloopbaanweë te bied.
Beleid en benadering
Die Groep se opleiding-en-ontwikkelingstrategie is ten nouste verbind met die Nasionale Vaardigheidsontwikkelingstrategie III en die Groep se
diensbillikheidsplan. Alle werknemers ontvang gelyke opleidingsgeleenthede. Loopbaangeleenthede, -vordering en -beweeglikheid word vanaf
intreevlak gebied, en die Groep het gestruktureerde leerkurrikula vir elke posprofiel. ’n Gehaltebestuurstelsel (GBS) word gebruik om die Groep se
benadering tot, en die gehalte van, opleiding te bestuur en te verseker.
Die Groep is tans besig om instrukteur-geleide opleiding met werkplek-afrigting te balanseer ten einde ’n voortgesette leerkultuur met indiensopleiding
en afrigtingsteun in te stel. Voortgesette professionele-ontwikkelingsgeleenthede en -programme (byvoorbeeld aptekers, geoktrooieerde rekenmeesters
en interne ouditeurs) sowel as beurse en werkplek-ervaring word aangebied. Deur die Groep se hele aanbod word finansieringsvoorkeur
verleen aan skaars en kritieke vaardighede eie aan die industrie, van bakkers en vleistegnici tot aptekers. Daar is tans ook ’n sterk klem op klantediens.
Bepaalde uitgesoekte programme word in die taal van die werknemer se keuse aangebied, wat Portugees en Frans insluit in van die Afrika-lande
waarin die Groep sake doen.
Bestuursaksies in die tydperk onder beskouing
Die Groep se beleid, prosesse en praktyke word alles deur die interne GBS-ouditeur en -komitee gemoniteer, terwyl ’n bestuursinligtingstelsel (BIS)
die geldigheid van rekords verseker. Die Groep se nasporingstelsel vir leerderbestuur hou tred met en bestuur alle leerders in formele kwalifikasie-
en leerprogramme. Interne verslae word vir die direksie van Shoprite Holdings voorberei en kwartaalliks voorgelê. Ekstern doen die Groep met
behulp van sy jaarlikse opleidingsverslag en werkplekvaardigheidsplan verslag aan die verskillende SOOO’s.
Prestasie in die tydperk onder beskouing
Die Groep se opleidingsbesteding vir die tydperk onder beskouing word in die tabel hier onder as ’n persentasie van die betaalstaat, en as ’n
persentasie van opleidingsbesteding vir die opleiding van voorheen benadeelde individue (VBI’s) getoon.
SHOPRITE HOLDINGS – TOTALE OPLEIDINGSBESTEDING
Opleidingsbesteding (as % van betaalstaat) Persentasie van opleidingsbesteding aangewend vir VBI’s
2010 2.88 91.95
2009 3.13 94.26
2008 2.85 94.35
*LW: Die syfer vir 2010 is laer weens die groot korting wat die SOOO in die jaar onder beskouing toegestaan het.

Die Groep se bydrae tot vaardigheidsontwikkeling in die vorm van vaardigheidsheffings aan die SOOO het aansienlik toegeneem, en is ’n duidelike
aanduiding van sy toewyding en verbintenis om werknemers te ontwikkel en ekonomies benadeelde jongmense met die nodige vaardighede toe te
rus om permanente werk in die Groep te bekom.
SHOPRITE HOLDINGS – JAARLIKSE VAARDIGHEIDSONTWIKKELINGSHEFFINGS BETAAL & TOELAES ONTVANG
Finansiële jaar Vaardigheidsheffing
(R miljoen)
Toelaag ontvang
(R miljoen)
2010 36,2 18,1
2009 35,8 17,9
2008 27,7 13,9
2007 23,3 11,7
2006 19,7 9,8
In die tydperk onder beskouing het die Groep sy aantal opleidingsintervensies dramaties vermeerder, soos die tabel hier onder aandui:
SHOPRITE HOLDINGS – AANTAL OPLEIDINGSINTERVENSIES
2010 2009
Suid-Afrika 137 843 89 182
Nie-Suid-Afrika 7 020 4 051
Totaal 144 863 93 233
Aantal personeel opgelei 44 273 39 630
Aantal VBI’s opgelei 42 825 34 830
Teenoor 2009, het die aantal intervensies met 55% toegeneem. Hoewel hulpbronne en infrastruktuur onveranderd gebly het, het die opleiding-enontwikkelingspan
’n sterk, doelgerigte poging aangewend. Gedurende die jaar het die Groep ’n gemiddelde van drie opleidingsintervensies per
leerder voorsien. Hierdie prestasie sal nie in die jare wat voorlê, volgehou kan word nie, aangesien die Groep meer formele kwalifikasies sal instel,
wat meer administrasie en monitering sal verg.
In die tydperk onder beskouing was daar 1 216 leerders in SOOO-leerlingskappe. Werk-ervaringsprogramme was vanjaar ’n belangrike fokuspunt,
en die toelaagprogram vir werkplek-ervaring en indiensneming (WEEG) vir leerders op tersiêre vlak, sowel as die Ikusasa-projek vir leerders op
hoërskoolvlak, is in werking gestel. Altesaam 39 leerders het deelgeneem aan die WEEG-program (2009: 34 en 2008: 19), wat groter prioriteit in
die res van die 2010-kalenderjaar sal ontvang.
Beurse is aan 220 begunstigdes beskikbaar gestel, soos die tabel hier onder aandui:
SHOPRITE HOLDINGS – BEURSE TOEGEKEN, VOLGENS KALENDERJAAR
2010 2009 2008
Aantal beurse 220 205 62
Randwaarde (miljoen) 5,522 7,976 4,899
*LW: Hierdie syfers het betrekking op kalenderjare en nie finansiële jare nie. Die syfer vir 2010 verwys dus na beurse wat tot en met die einde van Junie 2010 toegeken is.
Die dramatiese toename van 2008 tot 2009 kan toegeskryf word aan meer geld en menslike hulpbronne wat beskikbaar gestel is om beurse te
bestuur. Benewens hierdie beurse, is geld deur die Groep se opvoedingstrust aan personeellede, hul afhanklikes en eksterne partye beskikbaar
gestel. Deur dié trust word toelaes vir ’n verskeidenheid opvoedkundige doeleindes toegeken – van skoolgeld vir laer-inkomstewerknemers tot hoogs
gespesialiseerde vaardigheidsopleiding. Sedert 1995 het sowat 22 000 werknemers by lenings, toelaes en beurse uit die trust baat gevind.
Die Groep het boonop op die opleiding van kandidate met gestremdhede gekonsentreer deur die opleiding van 40 gehoorgestremde leerders in
verskeie vaardigheidsprogramme te fasiliteer wat op ’n NKR-vlak 2-bedryfskwalifikasie uitloop.
Die projek vir kleinhandelvaardighede wat in April 2009 van stapel gestuur is en 926 werklose jongmense uit ekonomies benadeelde agtergronde
wil oplei, is byna klaar. Altesaam 665 leerders het die opleiding suksesvol voltooi, met ’n indiensnemingskoers van 69%. Aangesien
sommige leerlinge werksaanbiedinge van die hand gewys het en daar nie noodwendig by voltooiing van die opleiding op alle gekose gebiede
vakatures beskikbaar was nie, kon die SOOO-teiken van ’n 90%-indiensnemingskoers nie behaal word nie.
Ander inisiatiewe vir die ontwikkeling en opleiding van werknemers wat gedurende die finansiële jaar aangebied is, het die volgende ingesluit:
– SOOO-kursusse vir Finansies, Rekeningkunde en Bestuurskonsultasie (FASSET)
– Volwassene-onderrig en -opleiding, NKR-vlak 1
– Internskappe
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 43

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
– ’n Bestuurs- en leierskapsontwikkelingsprogram
– Werkplekvoldoeningsprogramme
– Programme vir voortgesette professionele ontwikkeling
– Produkkennis (vir werknemers en verskaffers)
– Klantediensprogramme
– Stelsels- en tegniese opleiding
– Bedryfsopleiding
’n Nasporingstelsel vir leerderbestuur is in werking gestel om leerdervordering te help moniteer en daagliks akkurate leerderdata te voorsien.
Gedurende die jaar is hierdie nuwe agterkantoorstelsel ook suksesvol na Namibië en Malawi uitgebrei en sal dit by die nuwe bestuursopleidingskema
vir leerlingbestuurders in nie-Suid-Afrikaanse lande ingesluit word.
Die Groep het 13,98 uit ’n moontlike 15 punte behaal vir die vaardigheidsontwikkelingselement (dti-kode 400) van sy BBSEB-tellingkaart, soos
aan die einde van die tydperk onder beskouing.
Planne en teikens vir die volgende verslagdoeningstydperk
In die jaar wat voorlê, wil die Groep sy huidige inisiatiewe verbeter en uitbrei. Daar sal groot klem gelê word op die verbetering van die Groep se BBSEBprestasie
deur die opleiding van individue met gestremdhede sowel as VBI’s (voorheen benadeelde individue). ’n Projek vir 200 gehoorgestremde leerders
in 2011/12 sal byvoorbeeld ondersoek word, met die doel om binne vyf jaar ’n dowe-vriendelike winkel in elke afdeling tot stand te bring. Die Groep
ondersoek ook die lewensvatbaarheid van ’n nuwe bakkerykwalifikasie vir landelike swart vroue as ’n manier om nuwe ondernemings te skep.
Die Groep sal ’n werkplekvaardigheidstrategie voorberei wat op die ontwikkeling van skaars vaardighede sal konsentreer. As deel van hierdie
strategie, sal die Groep bepaalde openbare-privaat vennootskappe ondersoek ten einde opleidingsintervensies op skoolvlak in werking te stel.
Leerders uit SOOO-gedrewe oorbruggingsprogramme vir werklose persone sal gewerf word om beter leerderbehoud in die Groep se leerprogramme
te verseker. Die Groep se huidige behoudsyfer is bo 70% op leerlingbestuursvlak, maar is betreklik laag op die laer/intreevlakke op sowat
60%. Die Groep sal ook daarop konsentreer om die indiensnemingsyfer van suksesvolle leerders te verhoog, met die doel om ’n minimum koers van
90% indiensneming te behaal.
Meer klem sal op die ontwikkeling van die Groep se interne afrigters, bewys-insamelaars en mentors geplaas word. Tot dusver was daar ’n sterk
fokus op opleiding vir die supermark-omgewing. Vir volgende jaar beplan die Groep om opleiding-en-ontwikkelingskurrikula vir ander segmente te
ontwikkel. ’n Projek vir die erkenning van vorige leer (EVL) sal ook van stapel gestuur word, wat leerders in staat sal stel om hul ervaringsgegronde
vaardighede aan die hand van vereiste vaardighede te beoordeel en meet. Dít sal die Groep help om leerders se huidige vaardigheidsprofiele sowel
as -leemtes te bepaal. Ander doelwitte vir die jaar wat voorlê, sluit die volgende in:
– Die uitbreiding van die Groep se beoordelings- en afrigtingsvermoë
– Die verbetering van verhoudings met kolleges vir voortgesette onderrig en opleiding sowel as tersaaklike SOOO’s
– Die inwerkingstelling van ’n nuwe program vir volwassene-onderrig en -opleiding op NKR-vlak 1 (Sakepraktyk – grondliggende leer vir kontroleurs
en ander sonder matriek)
– Die bekendstelling van ’n EVL-projek op takbestuursvlak
– Die inwerkingstelling van ’n nuwe stelsel om leerders te bestuur
– Die inwerkingstelling van die nuwe opleidingsprogram in voedselveiligheid
– Die ontwikkeling van ’n nuwe oriënteringsprogram vir hoofkantoor en afdelingskantore
– Die ontwikkeling van ’n NKR-vlak 3-kwalifikasie vir kontroleurs
– Die verbetering van die gehalte van ons opleidingsprosesse en leweringsafdeling
DIE HANDHAWING VAN VERHOUDINGS MET GEORGANISEERDE ARBEID
Sowat ’n derde van die Groep se personeel (buiten bestuur) word deur werknemervakbonde en gesamentlike werknemerstrukture verteenwoordig.
Gedagtig aan dié beduidende getal, is dit belangrik dat die Groep ’n goeie werksverhouding met hierdie georganiseerde arbeidstrukture handhaaf.
Oop kommunikasiekanale stel die Groep in staat om die stemming op die winkelvloer te moniteer en kwessies op te los voordat dit tot arbeidsoptrede
lei. Sodanige optrede het ’n direkte impak op die onderneming se prestasie sowel as die werknemers se moreel.
SHOPRITE HOLDINGS – GEDEELTE VAN WERKERSKORPS IN VAKBONDE GEORGANISEER
44 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010
2010 2009 2008
% bedingingseenheid in vakbonde georganiseer 37.94 35.42 36.36
Beleid en benadering
Die Groep het ’n ‘oop deur’-beleid wat sy werknemers se vakbonde betref. Die hoofbestuurder van menslike hulpbronne ontmoet gereeld met die
Suid-Afrikaanse vakbonde om aktuele kwessies te bespreek, en hanteer alle hoofkwessies regstreeks deur persoonlik oproepe te hanteer en vergaderings
aan te bied. Slegs plaaslike kwessies word op afdelings- en winkelvlak bestuur.
Die hoofvakbond in Suid-Afrika het vir elke kwessie ’n personeelkomitee gestig, soos die uniformkomitee en die MIV/vigs-komitee, welke
komitees op ’n gevallegrondslag betrek word. Wanneer jaarlikse bedinging vereis word, beraadslaag die Groep en die vakbonde meestal op ’n plek

weg van die perseel. Dit werk doeltreffend, aangesien alle partye dan, weg van die daaglikse afleidings, op die betrokke kwessies kan konsentreer.
Die Groep het ook ’n innoverende opvoedingsprogram vir vakbonde. Die topstruktuur in die hoofvakbond word na plekke buite Afrika geneem om
meer oor die industrie in sodanige lande te leer. Dít maak informele skakeling moontlik en bevorder begrip van hoe die Groep sy sake aan die hand
van internasionale standaarde bestuur. Indien vakbonde die industrie beter verstaan, het hulle ook meer realistiese verwagtinge.
As gevolg van die goeie verhouding met die vakbonde, het geen stakings in die tydperk onder beskouing plaasgevind nie.
WERKNEMERWELSTAND
Die Groep glo gesonde en gelukkige werknemers is produktiewe werknemers. Deur goeie werksomstandighede vir sy werknemers te verseker en vir
hul welstand voorsiening te maak, kan die Groep ’n goeie moreel bou, wat op sy beurt produktiwiteit en stabiliteit in die werkplek aanmoedig.
Beleid en benadering
Gedagtig aan die Groep se 1 100 winkels in Suid-Afrika, en die beduidende getal winkels in 16 ander Afrika-lande, elk met ’n werkerskorps met
eiesoortige behoeftes, is dit nie moontlik om werknemerwelstand met behulp van ’n Groepwye beleid te bestuur nie. Gesprekke met personeel oor
hoe werknemerwelstand verbeter kan word, vind voortdurend plaas. Waar geleenthede uitgewys word, word intervensies onderneem. Die Groep bied
baie konvensionele werknemervoordele, soos personeelkafees by winkels, pensioen- en aftreeskemas, en ongeluksdekking. Buiten plaaslike mediese
dekking, word alle Suid-Afrikaanse werknemers wat internasionaal werk ook vir lugredding en noodvervoer na Suid-Afrika gedek indien die probleem
nie plaaslik behandel kan word nie. Dít het werknemersekuriteit in die Groep se bedrywighede buite Suid-Afrikaanse grense aansienlik verbeter.
Bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
Hoewel die Groep ’n opsionele mediese-fonds-skema bied waarby enige werknemer kan aansluit, is dit dikwels te duur vir die meeste personeel in
die laer-inkomstegroepe. Daarom het die Groep onderneem om hierdie kwessie te hanteer deur ’n mediese-fonds-skema om ’n oplossing vir dié
bepaalde groepe te nader. Die vakbond is deurgaans geraadpleeg en ’n voorstel is voorgelê. ’n Personeelopname word tans onderneem om belangstelling
onder werknemers te bepaal.
Om werknemermoreel op winkelvlak te bou, word twee inisiatiewe jaarliks aangebied, naamlik Big Branch Brother en Top Stars. Big Branch Brother is
’n kompetisie waarin winkels, streke en afdelings van die verskillende handelsname in verskillende kategorieë, soos spanwerk, klantesorg, winkelnetheid
en -higiëne, voorraadvlakke en winkelprestasie, meeding. Wenwinkels word kwartaalliks en algehele wenners jaarliks aangekondig. Verteenwoordigers van
die finaliste word na Kaapstad gevlieg vir ’n prysoorhandiging by ’n gala-geleentheid wat deur die hoof- uitvoerende beampte aangebied word.
Top Stars is ’n koorkompetisie wat daarop gemik is om ’n samehorigheidsgevoel op winkelvlak aan te moedig. Werknemers stuur CD’s en DVD’s
van hul eie koor-, duet- of solo-optredes in. Dié optredes word by gala-geleenthede op provinsiale, nasionale en internasionale vlak beoordeel,
waarna die wenners pryse ontvang. Albei inisiatiewe blyk uitstekende spanbou-oefeninge te wees en het die werksomgewing sowel as produktiwiteit
van die Groep se winkels verbeter. Big Branch Brother en Top Stars sal in die volgende verslagdoeningstydperk voortgesit word.
BEROEPSGESONDHEID EN -VEILIGHEID
Dit is belangrik om ’n veilige werksomgewing vir werknemers, en ’n veilige inkopie-omgewing vir klante te skep. ’n Veilige werksomgewing verbeter
die Groep se werknemermoreel, -produktiwiteit en -stabiliteit. Minder gesondheid-en-veiligheidsvoorvalle verlaag ook afwesigheidsyfers.
Beleid en benadering
Die Groep bestuur voldoening aan beroepsgesondheid- en -veiligheidsvereistes met behulp van ’n webgebaseerde stelsel. Winkelbestuurders moet
alle dokumente aanlyn voltooi, en die stelsel bied bystand met administratiewe aspekte soos vergadering-agendas en -notules. Voldoening word op
sowel afdelings- as takvlak gemoniteer, en gereelde inspeksies vind by alle Groepwinkels plaas. Bevindings word by senior bestuur aangemeld.
Bestuursaksies in die tydperk onder beskouing
Alle takbestuurders ontvang pligte wat gedurende die jaar uitgevoer moet word. Gesondheid-en-veiligheidskomitees word vir elke winkel sowel as vir
hoofkantoor en afdelingskantore gekies. Dit is dié komitees se verantwoordelikheid om die winkels en kantoorgeboue gereeld vir moontlike gevare
na te gaan. Enige gevare moet hetsy verwyder word óf die risiko moet met behulp van tekens, opleiding, veiligheidsklere en/of veiligheidstoerusting
getemper word. Winkels doen maandeliks en die Groep se bedryfsafdelings gesamentlik een maal per kwartaal verslag oor beroepsgesondheid en
-veiligheid. Die finansiële direkteur word van alle groot voorvalle ingelig.
Prestasie in die tydperk onder beskouing
Drie werknemers het op pad na ’n opleidingskursus in ’n motorongeluk gesterf. Gedurende die jaar is 1 022 werknemerbeserings en 780 klantebeserings
aangemeld.
MIV/VIGS
Die Groep se jongste aktuariële beoordeling toon dat 17,8% van sy werknemers na raming MIV-positief is. MIV/vigs is dus ’n ernstige saak vir die
Groep. Die Groep is voornemens om verdere MIV-infeksies in sy werkerskorps en hul gesinne te voorkom, aangesien MIV en vigs lewensdruk op
geïnfekteerde en geaffekteerde personeel verhoog, wat op sy beurt hul welstand en produktiwiteit benadeel.
Die Groep se klem op MIV-en-vigs-bestuur, en sy strewe om werknemers gesond en produktief te hou, versterk die Groep se beeld as ’n organisasie
wat omgee, terwyl dit ook mededingendheid en volhoubaarheid verbeter. MIV-positiewe werknemers wat pro-aktief bestuur word, sal minder
waarskynlik siek word aan vigs, wat op sy beurt personeelomset verlaag, vaardighede behou, en werwings- en opleidingskoste beperk.
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 45

Beleid, benadering en bestuur
Die Groep bestuur die MIV-risiko deur middel van sy Groepbeleid oor MIV/vigs, wat op opvoeding, voorkoming en bestuur konsentreer. Die MIV-envigs-komitee
hou toesig oor alle MIV/vigs-verwante intervensies, en verseker dat werknemers altyd toegang het tot tersaaklike en toepaslike advies.
Die Groep het onlangs opnames gedoen om werknemers se leefstyl te bepaal; MIV-bewusmakingsveldtogte is onderneem, en bykans 800 portuuropvoeders
het regstreeks met werknemers in die Groep se takke geskakel. In die tydperk onder beskouing is vrywillige berading en toetsing by
sommige takke voorsien, en is werknemers vir mediese steun na staatsfasiliteite verwys.
In die tydperk onder beskouing het die Groep ’n derdeparty-diensverskaffer, Kaelo, aangestel om namens die Groep MIV-en-vigs-steundienste te
voorsien. Hul rol is om belangrike kwessies aan personeel oor te dra en om die MIV-en-vigs-gesondheidslyn te bestuur, waar gekwalifiseerde
verpleegkundiges en dokters werknemers met enige vrae of kwessies oor MIV of vigs bystaan. Hulle skep ook bewustheid en begrip van die Groep se
welstandsprogram, en bestuur die reseptering van na-blootstellingsprofilakse (PEP’s) om infeksie in gevalle van onvoorsiene blootstelling aan MIV
te help voorkom. Elke tak het ook steeds ’n portuuropvoeder wat werknemers vir mediese advies na die gesondheidslyn kan verwys.
Elke twee maande word 50 000 nuusbriewe versprei, terwyl ’n MIV/vigs-verwante nuusberig ook in die Groep se tweemaandelikse personeelkoerant,
Baked Beans & Bully Beef, verskyn.
Produkte
Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
DIE HANDHAWING VAN ’N LAE-PRYS-BEELD
‘Leiers in lae pryse’ is reeds sedert die Groep se ontstaan sy strategiese punt van onderskeid. Vir die Groep is konsekwente en werklike prysleierskap,
op grond van hoogstaande kostebeheer en -bestuur, ’n volhoubare en suksesvolle posisionering. Prysopvattings is deurslaggewend in Suid-
Afrikaanse verband, met sy betreklik lae inkomstevlakke en hoë werkloosheidsyfer. Die konsekwente ontwikkeling van daardie beeld met verloop
van tyd sorg vir vertroue in die handelsnaam.
Ook in strawwer ekonomiese tye bied die ‘lae pryse elke dag’-beleid geleenthede aan die Groep, aangesien meer verbruikers dan kostebewus
raak en hulle tot kleinhandelaars wend wat oënskynlik lae pryse het. Klantevertroue in die Groep se lae pryse skep ook geleenthede om op
aan vullende sakegebiede met minder risiko te diversifiseer.
Beleid en benadering
Die Groep se beleid is om altyd alle mededingers se pryse op geadverteerde produkte te oortref ten einde die beeld van die handelsnaam te
beskerm. Bykans 90% van die Groep se bemarkingskommunikasie is toegespits op promosies met produk- en prysinligting. Die gebruik van massamedia,
soos dagblaaie, televisie en radio, ondersteun die feit dat die Groep voortdurend en konsekwent sy pryse op gewilde produkte verlaag.
Bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
Die Groep gebruik werknemers sowel as eksterne maatskappye om namens die klant prysopnames te onderneem. Dit geskied daagliks, weekliks en
maandeliks. Hierdie inligting word ontleed ten einde te verseker dat die Groep konstant aan die voorpunt van lae pryse bly. Daar word voortdurend
gewerk om die Groep se lae-prys-beeld te handhaaf.
Die Groep se sukses blyk duidelik uit die feit dat Shoprite Holdings die grootste markkapitalisasie het van al 40 voorste JSE-genoteerde voedsel-
en medisynekleinhandelaars. Die Groep het sy markaandeel in Suid-Afrika met 1,2% uitgebrei, en toon konsekwente groei oor die afgelope vier jaar
ten koste van sy grootste mededinger.
VOEDSEL- EN PRODUKVEILIGHEID
Die Groep het ’n verantwoordelikheid om veilige produkte te voorsien sowel as om produkinligting duidelik en eenvoudig aan klante oor te dra. Klanteveiligheid
en -tevredenheid is van die uiterste belang, en die doeltreffende bestuur van hierdie kwessies beperk die korttermyn-risiko van klagtes en
terugsendings, en die langtermynrisiko van ’n verlies aan klante lojaliteit en verkope.
46 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010
Beleid en benadering
Die Groep se voedselveiligheidsbeleid – wat deur alle takbestuurders in
werking gestel moet word – dek die werksaamhede van alle werknemers en
goedere- en diensverskaffers. Alle produketikette word tans aan die hand
van regulasies ingevolge die Wet op Voedingsmiddels, Skoonheidsmiddels
en Ontsmetmiddels en ander wette hersien. Al die Groep se eie-etiketprodukte
word gereeld deur onafhanklike laboratoriums vir voldoening aan
veiligheidspesifikasies getoets. Eie-etiket-produkte toon volledige
produkinligting, en die Groep werk saam met verskaffers om te verseker
dat die nodige inligting ook op ander handelsnaam-etikette verskyn.
Bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
Die Groep werk saam met die Verbruikersraad van Suid-Afrika (CGCSA) as
deel van hul voedselveiligheidsinisiatief (VVI) om minimum veiligheidstandaarde
vir die industrie, sowel as ’n standaarde-oudit vir alle voedselverskaffers
in te stel.

Die Groep beskik oor prosesse om sy eie-etiket-produkte en varsvoedsel-departemente (vleisafdelings, bakkerye, delikatesse-afdelings en
visafdelings) deur onafhanklike oudits te bestuur.
Die Groep se Freshmark-afdeling doen lukrake steekproewe op vars produkte. Boere wat aan hierdie afdeling voorsien, onderteken ’n
ooreenkoms waarin hulle onderneem om aan alle wetlike voedselveiligheidsvereistes te voldoen. Die meeste boere het internasionale goedkeuring
deur die GLOBALG.A.P-vennootskap vir goeie landboupraktyk.
DIE BESTUUR VAN DIE NA-VERKOPE-IMPAK VAN PRODUKTE
Klante-tevredenheid is een van die voorste prioriteite in die kleinhandel-industrie, en daarom is dit noodsaaklik dat die Groep die na-verkope-impak
van sy produkte doeltreffend bestuur. Die Groep se bestuur van na-verkope-klagtes, terugsendings en produk-terugtrekkings hou gevolge in vir die
reputasie van sy handelsnaam.
Beleid en benadering
Die Groep het ’n ‘terugbetaal en vervang’-beleid vir die meeste van sy privaat-etiket-produkte. Voedselveiligheidskwessies is van kardinale belang,
en die Groep het ’n bepaalde terugtrekkingsproses vir enige sodanige voorvalle.
Bestuursaksies in die tydperk onder beskouing
Die Groep bestuur tans hierdie kwessie as een van die prioriteite wat klante-tevredenheid betref. Sien asseblief die afdeling “Voorsiening in klantebehoeftes,
en die versekering van uithalerdiens” vir meer inligting oor hierdie onderwerp. Klante-terugsendings word in terugsendingsverhoudings
gemoniteer om tendense uit te wys. Dié tendense word ondersoek en produk-terugtrekkings waar nodig aangevoor.
Prestasie in die tydperk onder beskouing
Die Groep doen graag verslag dat hy in die tydperk onder beskouing weinig produkte namens sy verskaffers moes terugtrek. Hierdie voorvalle het
geen wesenlike uitwerking op die Groep se sake gehad nie. Nie een van die produkte wat teruggetrek is, was die Groep se eie etikette nie.
Die Groep ondersoek tans die moontlikheid om ’n terugsendingsentrum vir droë afval en verpakkingsmateriaal in die Centurion-gebied te bou
om sy Gauteng-afdeling te bedien. Hierdie sentrum sou gebruik word om die hergebruik of herwinning van teruggestuurde materiaal te bestuur.
Planne en teikens vir die volgende verslagdoeningstydperk
Die nuwe Wet op Verbruikersbeskerming is daarop afgestem om verskaffers en kleinhandelaars in die risiko van bedorwe of defektiewe produkte te
laat deel. Die Groep sal verskeie maatreëls tref om risiko in hierdie verband te temper.
Klante
VOORSIENING IN KLANTEBEHOEFTES, EN DIE VERSEKERING VAN UITHALERDIENS
Tevrede en lojale klante is ’n aanwyser van die volhoubaarheid van ’n onderneming. Die Groep wil by klante se veranderende behoeftes aanpas en
hulle van gehaltediens voorsien wat hul verwagtings oortref.
Beleid en benadering
Die Groep se klantediensbeleid bepaal sy wisselwerking met klante, en strook met internasionale standaarde en kodes. Die Groep se beleid is om
klantediensopleiding te bied aan alle personeel wat met klante skakel.
Die Groep ouditeer klante-klagtes, en verslae word vir alle bedryfsafdelings geskep. Elke afdeling bestuur sy eie klante-kwessies individueel.
Alle klante-klagtes word as prioriteit hanteer en die Groep kommunikeer persoonlik met klante om hul kwessies op te los. Benewens sy gesentraliseerde
klantedienssentrum vir supermarkte, en klantesorglyn vir meubels, het die Groep ook klantediensstasies in winkels wat deur ’n diensassistent
beman word.
Bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
Die Groep het klantediensverteenwoordigers vir winkels begin aanstel. Tans beskik 121 van die 485 Shoprite- en Checkers-supermarkte in Suid-
Afrika oor ’n aktiewe verteenwoordiger, en die Groep is voornemens om hierdie projek gedurende die volgende verslagdoeningstydperk te voltooi.
Planne en teikens vir die volgende verslagdoeningstydperk
Die Groep onderneem tans ’n ontleding van die klantedienssentrum om te verseker dat sy prosesse met huidige beste praktyk strook. Hoewel die
Groep se huidige klantediensbeleid, wat op die billike hantering van klante berus, reeds in pas is met die Internasionale Kode van Verbruikersregte,
is die Groep besig om die beleid te hersien om dit waar nodig met die nuwe Wet op Verbruikersbeskerming te versoen.
DIE BEVORDERING VAN ’N GESONDE LEEFSTYL
’n Toenemende aantal Suid-Afrikaanse verbruikers begin op ’n gesonde leefstyl konsentreer. Toenemende bewustheid van voedselveiligheid en
-voedingswaarde sowel as ’n verantwoordelikheid om klantegesondheid en die omgewing te beskerm, beteken dat die Groep sy produkreeks moet
diversifiseer om ook gesondheids- en volhoubaar geproduseerde goedere in te sluit.
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 47

Beleid en bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
Hoewel die Groep nie ’n formele beleid oor die kwessie het nie, bly die Checkers-handelsnaam op hoogte van veranderende klante-tendense in
hierdie verband, en probeer om met die beste moontlike oplossings vorendag te kom.
’n Omvattende reeks produkte wat ’n gesonde leefstyl ondersteun, is beskikbaar in uitgesoekte supermarkte. Die Groep bied onder meer
gesertifiseerde natuurlike lamsvleis, vryloop-pluimvee en -eiers, ’n reeks organiese produkte, en produkte met ’n lae glukemiese indeks (GI).
Artikels word op die Checkers-verbruikerswebtuiste gepubliseer en die Groep skep ook ’n reeks verbruikersbrosjures met gesondheidsverwante
inligting wat hetsy in die winkels of op die Shoprite-webtuiste beskikbaar is. Die Groep soek voortdurend na nuwe, gesonde en volhoubare produkte
om by sy produkreeks vir die bevordering van ’n gesonde leefstyl in te sluit.
DIE BESTUUR VAN BEDROG EN VOORRAADKRIMPING
Die persentasie produkverlies tussen aankope en verkope is bekend as voorraadkrimping. Krimping word meestal aan diefstal toegeskryf, maar
diefstal kan verskillende vorme van bedrieglike aktiwiteite behels, soos interne en eksterne samespanning tussen werknemers, klante en verskaffers.
Bedrog en krimping benadeel winsgewendheid, en lei tipies tot aansienlike verliese vir die kleinhandel-industrie.
Beleid en benadering
Die Groep beskerm sy bates en voorraad op grond van ’n kostevoordeel-doeltreffendheidsverhouding, wat voortdurend ontleed word. Die Groep het
sowel tegniese as bestuurstelsels in werking gestel om die krimpingsvlak te moniteer en te beheer. Bestuurstelsels sluit streeksadministrasiebestuurders,
verliesbeheerbestuurders, ouditeurs en sekuriteitsbeamptes in. Tegniese stelsels sluit die verifikasie van referente en misdaadgeskie de nis,
kringtelevisie-bewaking, elektroniese itemverklikkerstrokies en voertuigopsporingstoestelle in. Die finansiële direkteur word van alle verliese ingelig
en gaan sodanige verliese na.
Bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
In die tydperk onder beskouing het die Groep 60 440 winkeldiefstal-verwante arrestasies uitgevoer. Kleinbedrog en -diewery deur kassiere het tot
573 arrestasies gelei. Dit het gevalle ingesluit waar kassiere klante opsetlik te min laat betaal sowel as kredietkaartbedrog.
Planne en teikens vir die volgende verslagdoeningstydperk
Deur streng veiligheidsmaatreëls en -kontroles in werking te stel, wil die Groep sy krimpingskoers handhaaf en verder verlaag. Die koers is tans ver
onder die internasionale industrienorm van 2,5%. Die Groep is tevrede dat die huidige stelsels doeltreffend werk en goeie resultate lewer. Tog
ondersoek die Groep voortdurend verdere maatreëls om die risiko’s vir die onderneming te beperk.
Verskaffers
Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
DIE BESTUUR VAN VERHOUDINGS MET GROEPVERSKAFFERS
Die versterking van verhoudings en vennootskappe met Groepverskaffers is belangrik om lojale, deursigtige sake en betroubare verskaffing te
verseker. Oop kommunikasie stel ook die Groep in staat om sakegeleenthede betyds uit te wys, en terselfdertyd koste in die verskaffingsketting te
verminder deur moontlike verbeterings aan winsmarges aan die hand te doen.
Kleinhandelaars het ook ’n verantwoordelikheid – teenoor hul klante, die samelewing en die omgewing – om hul goedere en dienste van verantwoordelike
verskaffers te bekom. Reputasierisiko’s ontstaan byvoorbeeld indien verskaffers nie aan basiese menseregte en omgewingstandaarde
voldoen nie. Deur toe te sien dat sy verskaffingsbronne volhoubaar is, kan die Groep seker wees van betroubare lewering.
Beleid en benadering
Die Groep handhaaf ’n betreklik hegte verhouding met sy verskaffers. Deur ’n ‘oop deur’-beleid, wil die Groep uit wisselwerkings met sy verskaffers
leer ten einde sy sakemodelle vir langtermyn-groei aan te pas. Die Groep soek voortdurend na maniere om verskaffersprosesse en -verhoudings te
verbeter.
Bestuursaksies in die tydperk onder beskouing
Skakeling met verskaffers het gereeld op verskillende vlakke plaasgevind – van produksiekeuses en transaksies tot kontrakbedinging en inisiatiewe
vir ondernemingsontwikkeling. Die senior bestuur het ook gereeld persoonlik met verskaffers geskakel om hul prestasie te moniteer.
DIE BEVORDERING VAN PLAASLIKE PRODUKTE
Die ondersteuning van plaaslike verskaffers hou ekonomiese, maatskaplike en omgewingsvoordele in. Dit stel ook die Groep in staat om ’n uiteenlopende
groep kleiner ondernemings te ondersteun, wat weer logistieke, prys- en gehalterisiko’s verminder en die plaaslike ekonomie stimuleer.
Beleid en benadering
Plaaslike produk-aankope is veral belangrik vir die Groep om die varsste produkte te verseker. Dit verbeter raklewe en beperk voorraadhouding tot ’n
minimum. Aangesien verskaffers die afleweringskoste by die aankoopprys van produkte insluit, is daar ’n ooglopende ekonomiese voordeel daaraan
verbonde om produkte plaaslik te bekom.
Die Groep se beleid is om plaaslike verskaffers eerder as internasionale verskaffers te gebruik, tensy dit nie sy lae-prys-beleid ondersteun nie.
48 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010

Die Groep bedryf ’n kombinasie van nasionale en afdelingsaankoopkantore,
en sy afdelingsaankoopstelsels is ontwerp met plaaslike
verskaffers in die visier.
VOORKEURVERKRYGING
Die Groep se beduidende koopkrag stel hom in staat om die land se
sosio-ekonomiese transformasie-agenda te bevorder deur sy invloed op
die verskaffingsketting uit te oefen. Voorkeurverkryging bied ook die
Groep die geleentheid om nuwe verskaffingsgeleenthede te ondersoek,
terwyl hy meer ekonomies benadeelde verskaffers by die verskaffingsketting
probeer insluit.
Beleid en benadering
Die Groep ondersteun voorkeurverkryging in pas met sy strategie oor
breëbasis- swart ekonomiese bemagtiging (BBSEB). Die Groep gee
bepaald voorkeur aan swart vroueverskaffers. Klein-medium-en-mikroonderneming-
(KMMO-)verskaffers word ook bygestaan om aan die
Groep te verskaf. Wanneer die Groep sy verskaffers kies, dring hy op ’n
afskrif van hul BBSEB-sertifikaat aan, wat dan deel uitmaak van die keurings- en beslissingsproses.
Die Freshmark-span sluit in – van links na regs: Johan van Deventer –
Hoofbestuurder; Nigel Copley – Bedryfsbestuurder RSA; David Hallale –
Nasionale Kleinhandelbestuurder; Pieter van Zyl – Hoof Verkrygingsbestuurder.
Bestuursaksies in die tydperk onder beskouing
Die Groep se BBSEB-strategiekomitee bestuur en moniteer prestasie met betrekking tot hierdie kwessie. Alle verskaffers moet hul BBSEBsertifikate
jaarliks vir hersiening indien, wat dan in die herkeuringsproses oorweeg word. Om die Groep se prestasie op hierdie gebied te verbeter,
konsentreer sy ondernemingsontwikkelingsprojekte op die ontwikkeling van nuwe swart verskaffers.
Prestasie in die tydperk onder beskouing
Deur voortdurend met verskaffers saam te werk om hul BBSEB-status te verbeter en die kriteria te vereenvoudig sodat swart en KMMO-verskaffers
as Groepverskaffers gelys kan word, verhoog die Groep die aantal BBSEB-verskaffers, sonder om gehalte en waarde-vir-geld in te boet. Die Groep
beskik tans oor ’n geraamde 14 000 BBSEB-verskaffers.
’n Proefprojek is in vennootskap met die Departement van Landbou en dti van stapel gestuur om kleinboere by die Groep se verskaffingsketting
in te sluit. Die Groep werk tans sy verkrygingsdatabasis by, en vroeë aanduidings toon ’n jaar-tot-jaar-toename in BBSEB-besteding. Sodra dit
voltooi is, sal die Groep ook insig in plaaslike bestedingspatrone hê. Hierdie aanwysers sal in die volgende verslagdoeningstydperk aan die orde
kom.
ONDERNEMINGSONTWIKKELING
Kode 600 van dti se SEB-tellingkaart vereis dat korporasies die ontwikkeling van kleinsakebedrywe in swart besit aanhelp, ten einde die ekonomiese
volhoubaarheid van hierdie ondernemings te stimuleer. Die Groep konsentreer op daardie inisiatiewe wat sy eie verskaffingsketting kan
aanvul en ontwikkel, en skep só ’n stabiele en volhoubare verskaffersbasis op lang termyn. Deur op hierdie element van die tellingkaart te konsentreer,
ondersteun en versterk die Groep die ekonomiese basis van sy klante, wat op sy beurt die Groep se goeie naam verder versterk, veral in die
landelike en ekonomies benadeelde gebiede waar dit die beste verteenwoordig word.
Beleid en benadering
Die Groep is besig om sy ondernemingsontwikkelingstrategie te formuleer. Die BBSEB-strategiekomitee het navorsing oor die Groep se verskaffingskettingsbehoeftes
laat doen om onder andere te bepaal watter staatsondersteunde programme of projekte met dié behoeftes en ander Groep doelwitte
strook. Hierdie studie sal in November 2010 voltooi wees, waarna die Groep se strategie vir inwerkingstelling in die volgende verslagdoeningstydperk
ontwikkel sal word.
Bestuursaksies in die tydperk onder beskouing
Die tersaaklike afdelings, direkteurs en spesialiskonsultante wys geleenthede vir ondernemingsontwikkeling uit. Die BBSEB-strategiekomitee prioritiseer
daardie geleenthede, en gee afdelings opdrag om sodanige projekte operasioneel aan te voor en te bestuur. Inisiatiewe word jaarliks hersien
en aan die hand van die vereistes van die tellingkaartkodes oor ondernemingsontwikkeling, voorkeurverkryging en sosio-ekonomiese ontwikkeling
aangepas.
Prestasie in die tydperk onder beskouing
Die Groep se Greenfields-projek vir die ontwikkeling van klein verskaffers, en die Nyama Nyama Emnandi-projek vir die ontwikkeling van kleinboere,
is albei steeds suksesvol. Hoewel geen nuwe groot ondernemingsontwikkelingsprojekte in die tydperk onder beskouing van stapel gestuur is
nie, het die Groep daarop gekonsentreer om die volhoubaarheid van die bestaande projekte te verbeter. Albei projekte het groei beleef en verbeter
steeds.
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 49

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
GREENFIELDS
Deur hierdie projek gebruik die Groep verskillende
benaderinge (soos die strukturering van
aflewerings en betalings) om klein BBSEBverskaffers
te ondersteun wat gehalteprodukte
kan lewer. Sodoende ondersteun en help die
Groep se aankoopafdeling vir vrugte en
groente, Freshmark, 358 kleinboere in die
lande waarin die Groep sake doen. Kursusse
oor voedselveiligheid, wat deur ComMark
aangebied word, word aan opkomende boere
in KwaZulu-Natal en Swaziland beskikbaar
gestel om hulle te help om
GLOBALG.A.P-akkreditasie te bekom.
Freshmark speel ook ’n groot rol in ’n
projek om 89 aspirantboere te help wat
ingevolge die regering se grondhervormingsprogram
begunstigdes is van grond langs die
Vaalrivier. Freshmark bedryf ’n mentorstelsel,
en koop produkte aan wat op dié plase geoes
word. Hierdie projek bemagtig opkomende
BBSEB-verskaffers om op gelyke voet met
gevestigde verskaffers mee te ding.
NYAMA NYAMA EMNANDI
Die Groep werk saam met die Departement van Landbou, verskeie provinsiale regerings en plaaslike-regeringstrukture om ’n groep opkomende
boere in Suid-Afrika te help om ’n sukses van hul veeteelt-ondernemings te maak. Vir daardie boere wat die vereiste produkstandaarde behaal, bied
die Groep ’n stabiele mark deur sy Shoprite- en Checkers-kettings. Hierdie projek het nou gegroei tot op die punt waar dit al hoe meer stukrag
opbou, en ’n konstante stroom gehalte-vee vloei nou deur die Wes-Kaapse en Gautengse markte. Die projek word tans na die Oos Kaap en die Karoo
uitgebrei.
Buiten hierdie twee projekte, poog die Groep se eiendomsdepartement om swart entrepreneurs te bemagtig deur dit vir hulle moontlik te maak
om inkopiesentrums te besit, soos met die Makhaza-sentrum in Khayelitsha. Verdere geleenthede word ook in samewerking met die Departement
van Menslike Nedersettings en dti ondersoek.
Gemeenskapsbetrokkenheid
KORPORATIEWE MAATSKAPLIKE INVESTERING
Die Groep besef sy plig om by te dra tot die sosio-ekonomiese opheffing van die gemeenskappe waarin dit sake doen. Deur hierdie gemeenskappe
te ondersteun, verbeter die Groep ook sy handelsnaam in die oë van daardie gemeenskappe, en versterk só hul ondersteuning as klante, verskaffers
en potensiële werknemers.
Beleid en benadering
Die Groep se benadering is om voortdurend by te dra tot die welstand van die gemeenskappe waarin dit sake doen, deur korporatiewe maatskaplike
investering (KMI) oor vier kernontwikkelingsgebiede heen, naamlik:
– gemeenskapsontwikkeling;
– ondernemingsontwikkeling;
– sake-ontwikkeling/voorkeurverkryging; en
– opvoeding.
Hoewel die Groep se bydraes ’n aantal gebiede dek, is dit veral gerig op vroue, kinders en senior burgers. As ’n teken van die gemeenskap se waardering
vir die Groep se maatskaplike-investeringsprogram, is sy hoofsupermarkketting, Shoprite, nogmaals in die Sunday Times se “Top Brands”opname
as die gunsteling-kleinhandelsnaam in die land aangewys.
Bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
Die Groep het meer as 1% van sy netto wins ná belasting aan KMI-projekte bestee. Van die projekte wat die Groep gedurende die finansiële jaar
ondersteun het, sluit die volgende in:
50 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010
Die Meat Market-span sluit in – van links na regs: Dirk Diemont, Hoofbestuurder; Johan Hunter –
Bedryfsbestuurder; Zakhele Sibiya – Personeelbestuurder; Hennie Brand – Finansiële Bestuurder.

VOEDINGSPROGRAM: MOBIELE SOPKOMBUISE
Die Shoprite- mobiele sopkombuise het deur die tydperk onder beskouing
met hul werk voortgegaan om die voedingstatus van die mense
van Suid-Afrika, veral kinders, senior burgers en die duisende mense
wat deur werksverlies geraak is, te help verbeter. Tussen die bekendstellingsdatum
in Februarie 2007 en die einde van Junie 2010, is
meer as 4 488 971 porsies sop en brood landwyd versprei om daardie
gemeenskappe te ondersteun wat onder die armoedsgrens leef. Die
Groep se voedingsprogram het ook na rampgeteisterde gemeenskappe
uitgereik. Die tien sopvragmotors en vier mobiele sopkombuise bedien
nou maandeliks gemiddeld 280 000 koppies Royco-sop en 60 000
Albany-brode aan behoeftiges. Verbeterde produktiwiteit en nog twee
beplande vragmotors sal dié syfers teen Desember 2010 na sowat
300 000 koppies sop en sowat 65 000 brode opstoot.
SHOPRITE CHECKERS VROU VAN DIE JAAR TOEKENNING
Een van die Groep se gewildste inisiatiewe is die Shoprite Checkers
Vrou van die Jaar Toekenning. Dié inisiatief wil die sosio-ekonomiese
bydraes van vroue tot die Suid-Afrikaanse samelewing vier deur uitsonderlike
en visionêre vroue te vereer wat ’n positiewe impak op die lewens
van hul mede-Suid-Afrikaners maak. Deur dié vroue se aksies te belig, hoop
die Groep om die publiek se aandag te vestig op die soeke na oplossings
vir die kritieke sake wat ons nasie se toekoms raak. Dien oor eenkomstig
strook die pryskategorieë met van die maatskaplike en eko nomiese
kwessies wat in ons gemeenskappe aangeroer moet word, naamlik:
– gesondheidswerkers;
– opvoeders;
– hoekwinkel-tot-groot-sakeskeppers;
– goeie bure; en
– jeugmotiveerders.
Shoprite voedingsprogram.
Vanjaar is ’n lewenslange uitblinker ook gekies – ’n Suid-Afrikaanse vrou wat deur haar hele leeftyd generasies geïnspireer het.
Die wenners het elk R30 000 kontant vir hulself ontvang sowel as R100 000 vir die verdere ontwikkeling van hul individuele programme.
Die Shoprite Checkers Vrou van die Jaar-pryse het met die Wheat Women’s Fund saamgespan, wat die wenners help om hul geldpryse volhoubaar,
verantwoordbaar en met goeie bestuur aan te wend.
SHOPRITE-GEMEENSKAPSNETWERK
Die Shoprite-gemeenskapsnetwerk is in 2005 van stapel gestuur om organisasies te ondersteun wat ’n verskil in hul gemeenskappe maak. Dertien
streeksradiostasies het elk hul luisteraars genooi om elke maand ’n verdienstelike gemeenskapsprojek in hul gebied te nomineer, waarna een projek
per stasie gekies is om Groepbystand ter waarde van R10 000 te ontvang. Sowat R1,2 miljoen word jaarliks aan gemeenskapsprojekte voorsien om
kwesbare groepe, soos MIV-positiewe moeders, weeskinders, mense met gestremdhede, mense met chroniese siektes, en straatkinders, by te staan.
STROKES OF GENIUS
Die Shoprite Checkers Strokes of Genius-projek – ’n projek vir die ontwikkeling van skone kunste en handwerk van Afrika, wat in vennootskap met
die Departement van Kuns en Kultuur en dti aangebied word – gee jong kunstenaars en handwerkers die geleentheid om vir hul talent erkenning te
ontvang, deur hul werk via ’n visuele aanlyngalery aan plaaslike en internasionale kopers ten toon te stel. Hulle kan ook vir hulself sowel as hul
skole/instellings pryse wen.
Die Groep ondersteun ook ’n wye reeks bykomende inisiatiewe, waaronder die volgende:
– Women Who Lead, geborg deur Shoprite en ABSA
– Werksessies in selfverdediging vir meisies uit voorheenbenadeelde groepe
– Rampbestuur
– Verbruikersopvoeding
– Verskeie ander donasies/borgskappe
– Koppie vir KANSA
– Age in Action se Pretty Things for Little Things
– Toy 4 Toy-veldtog
– Sop vir Senior Burgers
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 51

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
– Goue Trollie-inisiatiewe
– Loslitdag
– Klas van 2010
– Hermanus Wheels & Runners
Planne en teikens vir die volgende verslagdoeningstydperk
Buiten die voortgesette ondersteuning van ’n aantal van hierdie projekte, sal die groep in Desember 2010 met die Suid-Afrikaanse Polisiediens in
die Wes-Kaap kragte saamsnoer om misdaad deur verskeie veldtogte te help bestry, onder meer die volgende:
– Misdaadvoorkoming – Opvoedkundige pamflette met wenke oor hoe inwoners in hul eie omgewings misdaad kan bestry, sal op strande, by sportgeleenthede,
ensovoorts uitgedeel word.
– Veldtogte oor vermiste kinders – Foto’s van vermiste kinders sal in die Groep se winkels vertoon word in die hoop dat dit tot die opsporing van
die slagoffers sal bydra.
– Bewusmaking van mensehandel – ’n Inkleurboek sal aan laerskoolkinders uitgedeel word.
Biofi siese Omgewing
Daar is wêreldwyd toenemend kommer oor die gesondheid van die planeet en dreigende tekorte aan natuurlike hulpbronne. Ook is daar heelwat
wetenskaplike bewyse wat te kenne gee dat die mensdom se koolstofvrystellings en ander vorme van atmosferiese besoedeling klimaatsverandering
veroorsaak.
In sy bedrywighede, moet die Groep maniere vind om:
– die gebruik van natuurlike hulpbronne en die impak van sy geboue en bedrywighede op die omgewing te beperk;
– koolstofvrystellings te meet en prosesse in werking te stel om sy voetspoor te verklein;
– vervoer- en verspreidingsmetodes te optimaliseer ten einde so min moontlik hulpbronne te gebruik; en
– te verseker dat produkte omgewingsvriendelik is en die hoeveelheid produkverpakking en gevolglike afval te beperk.
VERANTWOORDELIKE HULPBRONGEBRUIK EN EIENDOMSBESTUUR
Beleid en benadering
Die Groep besef dat die soeke na maniere om sy verbruik van natuurlike hulpbronne (soos water en energie) te verminder, nie as net nog ’n regulatiewe
las of sakekoste beskou moet word nie. Verantwoordelike hulpbrongebruik bied eerder ’n geleentheid vir beduidende kostebesparings in die
Groep se sake, sowel as die reputasievoordele verbonde aan die beeld van ’n verantwoordelike, volhoubare handelsnaam. Die risiko’s indien die
Groep sy bedrywighede onveranderd laat, is snelstygende koste vir die gebruik van natuurlike hulpbronne, ’n reeks waarskynlike toekomstige
wetlike en fiskale maatreëls met betrekking tot hulpbrongebruik, en ’n nievolhoubare toekoms vir die mensdom op langer termyn.
Gevolglik, hoewel die Groep nog nie ’n formele omgewingsbeleid het nie, erken hy die behoefte om maatreëls in te stel om sy waterverbruik;
energieverbruik en -doeltreffendheid; die spesifikasies van geboue, en los en vaste toebehore; interne winkelbedrywighede; die gebruik van
koelmiddels, en sy afvalbestuur en -herwinning te bestuur.
Bestuursaksies in die tydperk onder beskouing
Die Groep het in dié verband vordering gemaak deur ’n proses van meting en toepaslike stappe op al hierdie gebiede in werking te stel. Inisiatiewe
wat in die tydperk onder beskouing van stapel gestuur is, sluit die volgende in:
Die verskaffingsketting bestuurspan sluit in – van links na regs: Inge Coe – IT Projekleier; Francois van Aarde – Divisie Personeelbestuurder; Photy Tzellios –
Hoofbestuurder; John Maclennan – Finansiële Bestuurder; Pat Walsh – Nasionale Bedryfsbestuurder; Ciska Schreuder – Internasionale Handel Bestuurder;
Kola Naidoo – IT Projekbestuurder.
52 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010

Waterverbruik
– Die inwerkingstelling van ’n projek om waterverbruik in die Groep se supermarkte te meet, te moniteer en oor verslag te doen.
Energieverbruik
– Die Groep het voortgegaan met ’n projek om energieverbruik in die Groep se supermarkte te meet, te moniteer en oor verslag te doen.
– ’n Opgradering is tans aan die gang met betrekking tot die sagteware wat die Groep se energiebestuursprogram ondersteun.
– ’n Meter-oudit is onlangs in al die Groep se supermarkte voltooi om data-integriteit te verseker.
– ’n Oudit van die gebruik van arbeidsfaktorkorrigeerders in die Groep se supermarkte is onlangs voltooi om die doeltreffende en doelmatige
aanwending van sodanige toerusting te verseker.
– Die Groep het voortgegaan met ’n projek om elektrisiteitstariewe by sy supermarkte te ouditeer om te verseker dat alle supermarkte die toepaslikste
tariewe betaal.
– Die beoordeling van energiedoeltreffende tegnologieë het voortgegaan, met meer as 20 energiedoeltreffende tegnologieë tans in verskillende
stadia van beoordeling. Hierdie tegnologieë konsentreer hoofsaaklik op die verbetering van energiedoeltreffendheid van die Groep se verkoelingstelsels,
ventilasie- en lugversorgingstelsels, diensdepartement-toerusting, en verligting.
Gebouspesifikasies
– ’n Ondersoek is aangevra om die Groep se gebouspesifikasies by te werk. Die jongste tegnologieë, standaarde en beste praktyke word oorweeg
en, waar toepaslik, in werking gestel.
– Die Groep het onlangs sagteware ontwikkel om met die bestuur van sy gebouspesifikasies te help. Dié sagteware konsolideer inligting wat voorheen
oor die Groep se afdelings verstrooi was, en verbeter dus die konsekwentheid en akkuraatheid van, die inwerkingstelling van veranderings
in, en die deel van inligting oor, die verskillende gebouspesifikasies.
Los en vaste toebehore
– Sagteware word tans ontwikkel om die spesifikasies van die Groep se los en vaste toebehore te help bestuur.
Verkoeling en koelmiddels
– Die Groep installeer tans monitering- en tele-instandhoudingstelsels met betrekking tot verkoeling in sy supermarkte. Hierdie stelsels optimaliseer
verkoeling deur met behulp van sensors verkoeling intyds te moniteer en met behulp van logika verkoelingstoestelle aan/af te skakel en/of
te verstel om by veranderende omstandighede (byvoorbeeld die omringende winkeltemperatuur) aan te pas.
– ’n Projek om die temperatuur van die koelkaste, koelkamers en vrieskamers in die Groep se supermarkte te ouditeer, is tans aan die gang.
Hierdie oudit wil verseker dat die verkoelingstelsels optimaal funksioneer en dat die koelketting in stand gehou word.
– Die twee projekte hier bo vul die Groep se fasiliteitsbestuursprogram vir die vroeë opsporing en regstelling van koelmiddel-lekkasies aan.
Afvalbestuur en -herwinning
– ’n Projek is onlangs van stapel gestuur om gebruikte olie van die Groep se supermarkte in biodiesel te omskep.
Prestasie
Baie van hierdie projekte het maar onlangs ’n aanvang geneem en is hetsy in die proeffase of in die vroeë stadia van ontwikkeling. Daarom is dit
voortydig om nou reeds omgewingsdata met betrekking tot die meeste van die projekte voor te hou. Die Groep sal oor die prestasie van die projekte
verslag doen sodra sinvolle Groepwye data beskikbaar is.
Oor die afgelope drie jaar het die Groep se energiebestuursprogram ’n afname van 15–31% in elektrisiteitsbesteding by ’n aantal van die Groep
se supermarkte tot gevolg gehad. Die energiebestuursprogram het dus sowat R37 miljoen oor dié tydperk gespaar. Dié besparing kan toegeskryf
word aan die installering van energiedoeltreffende tegnologieë, arbeidsfaktorkorrigeerders, tariefbestuur, ’n verandering in personeelgedrag, en
groter bewustheid.
Planne en teikens vir die volgende verslagdoeningstydperk
Die Groep het nog nie teikens vir sy hulpbronverbruik nie, maar sal toepaslike teikens stel sodra daar duidelikheid is oor huidige hulpbronverbruik
in die verskillende kategorieë.
KOOLSTOFVOETSPOOR
Hoewel lande nog nie oor ’n toepaslike wêreldwye reaksie ooreengekom het nie, word daar nou allerweë aanvaar dat kweekhuisgasvrystellings, veral
dié weens handels- en menslike bedrywighede, tot die kweekhuiseffek en klimaatsverandering bydra. Die gevolge is potensieel rampspoedig. In dié
verband kan ondernemings in die toekoms met die risiko van bedryfsontwrigting te kampe hê vanweë ongewone weersomstandighede sowel as ’n
reeks regulatiewe, fiskale, mededingings-, reputasie- en versekeringsverwante risiko’s.
Beleid en benadering
Die Groep erken die behoefte om die koolstofkwessie te hanteer deur allereers te bepaal hoe groot sy koolstofvoetspoor is. Indien nie, loop die
Groep gevaar om agter te raak met die algemene korporatiewe reaksie en voldoening aan moontlike toekomstige koolstofverwante wetgewing. Die
Groep sou hom ook aan potensiële reputasieskade onder klante en beleggers blootstel.
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 53

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
Bestuursaksies en -prestasie in die tydperk onder beskouing
Die Groep het onlangs ’n studie aangevra om sy koolstofvoetspoor formeel te begin meet en in die openbaar deur middel van die koolstof-openbaringsprojek
oor sy koolstofvrystellings verslag te doen. Om sy koolstofvoetspoor te meet, sal die Groep ’n aantal metingstelsels en -protokolle
moet ontwikkel en in werking stel.
Sommige daarvan is reeds gereed. Wat Bestek 1-vrystellings betref, hou die Groep boek van die bedryfsure en brandstofverbruik van sy kragopwekkers.
Die Groep moniteer ook vlugtige vrystellings deur die gewig van koelmiddelaankope op te teken. Boonop is die Groep besig om ’n stelsel in
werking te stel om die intydse prestasie van sy verkoelingsinstallasies te meet en te moniteer. Wat Bestek 2- (energie-indirekte) vrystellings betref,
meet en moniteer die Groep intydse elektrisiteitsverbruik (dit wil sê kWh) deur ’n doelgeboude sagteware- en metingsoplossing.
Planne en teikens vir die volgende verslagdoeningstydperk
Die Groep het hom daartoe verbind om in die openbaar oor sy kweekhuisgasvrystellings verslag te doen deur die jaarlikse vraelys van die koolstofopenbaringsprojek
te voltooi. ’n Program is ingestel om te verseker dat die vrystellings korrek gemeet word. Die Groep sal dus aan die koolstofopenbaringsprojek
begin verslag doen oor sy koolstofvoetspoor.
VERSPREIDINGSTRATEGIE
Die Groep se strategie oor die afgelope 15 jaar was om internasionale beste praktyk te volg en, in plaas van direkte winkelaflewerings, eerder van ’n
gesentraliseerde verspreidingsmodel gebruik te maak ten einde doeltreffendheid in sy verskaffingsketting te verbeter en sy omgewingsimpak te
verminder.
Hierdie gesentraliseerde verspreidingsmodel het beduidende besparings in energieverbruik teweeggebring, en het die Groep se koolstofvoetspoor
verklein. Van die besparings wat teweeggebring is, sluit in:
– minder vragmotorkilometers en reistyd;
– korter toustaantyd; en
– beter vragaanwending.
Hierdie besparings het finansiële voordele, laer pryse, beter Groepwinsgewendheid en beduidende omgewingsvoordele tot gevolg.
Beleid en benadering
Die Groep se beleid is om deur die hele verskaffingsketting so doeltreffend moontlik te wees. Hierbenewens word alle aankope op grond van
gebruiksduurkoste en omgewingsimpak gekies. Deur met verskaffers saam te werk en hul prosesse te verstaan, wil die Groep die volle verskaffingsketting
eerder as net sy eie komponente optimaliseer, en sodoende koste en ondoeltreffendheid uit die verskaffingsketting verwyder.
Bestuursaksies in die tydperk onder beskouing
’n Aantal inisiatiewe is bekend gestel ten einde meer doeltreffend en doelmatig te word.
– Die Groep berei tans die weg vir benaderings om omgekeerde logistiek te hanteer, en het vordering gemaak met die lewensvatbaarheid en
ontwikkeling van prosesse.
– In die lig van die tekort aan fossielbrandstowwe, het optimale vragmotorroetes en -skedules die aantal kilometers afgelê tot die minimum
beperk.
– Die Groep het in meer produktiewe en akkurate papierlose bedrywighede belê.
– Nuwe ontwikkelings is aan die hand van en ter voldoening aan ‘groen’ boupraktyke ontwerp en gebou. Nuwe boutegnieke is vir verspreidingsentrumvloere
gebruik, wat instandhouding en toerustingskade sal verminder.
– Winkelbestellings is verbeter, wat minder vermorsing tot gevolg sal hê.
– Beter aanwending van die inhoudsmaat van vragmotors en beter produkbeweeglikheid stel die Groep in staat om dieselfde volume produkte met
minder vragmotors te vervoer, en het ’n vinniger omkeertyd van vragmotors by winkels en verspreidingsentrums teweeggebring.
– Weens beter prosesse in die verspreidingsentrums, wat met gesofistikeerde stelsels aangevul is, het die Groep sy bedryfsdoeltreffendheid
verbeter en energievereistes verminder. Doeltreffender winkelaflewerings en rak-klaar-verpakkings het voorraadhouding en die vereiste winkelhandelsruimte
help verminder.
– Die Groep se gesentraliseerde verspreidingsnetwerk het klein verskaffers, wat andersins uitgesluit sou wees, in staat gestel om hul produkte
nasionaal en internasionaal te verkoop.
VERANTWOORDELIKE VERPAKKING
Beleid en benadering
Die Groep se benadering tot verpakking is om waar moontlik te verminder, en die res te herwin. Die Groep dra sorg om te verseker dat geen
skadelike stowwe vrygestel word sonder dat dit eers behandel word nie, ten einde aan alle munisipale vereistes te voldoen.
Bestuursaksies in die tydperk onder beskouing
Die Groep ondersoek voortdurend maniere om die gebruik van eenrigtingverpakking te verminder, en het in verpakkingstoerusting belê wat eerder
54 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010

meer as een keer gebruik kan word. Die ontwerp verseker maksimum produkbeskerming, wat doeltreffende omgekeerde logistiek moontlik maak.
Die Groep het die aantal produkte vermeerder wat in terugstuur-transitoverpakking vervoer word, en só die gebruik van eenrigtingkarton verminder.
Die Groep wil ook die verskillende verskaffers se toerusting standaardiseer om verdere besparings teweeg te bring.
Hierbenewens is rolkaste bekend gestel, wat die gebruik van krimpplastiek om produkte vir vervoer na winkels te stabiliseer, drasties verminder
het. Weens hul termiese oortreksels maak hierdie rolkaste dit moontlik om temperatuurgevoelige voorraad saam met ander goedere te laai, wat op
sy beurt vragmotoraanwending verder verbeter.
Die Groep het ook herwinningsentrums by sy verspreidingsparke uitgewys as ’n doeltreffende sentrale punt waar afval herwin en hanteer kan word.
Planne en teikens vir die volgende verslagdoeningstydperk
Die opening van die Centurion-herwinningsentrum in Gauteng aan die einde van die 2010-kalenderjaar sal die Groep in staat stel om internasionaal
aanvaarde beste praktyk in sentrale afvalbestuur te volg, en om prosesse en tegnieke te ondersoek om afvalbestuur te verbeter.
Die Groep verken ook maniere om sy opvulterreinbydrae te verminder deur met verskaffers saam te werk om nuwe verpakkingsinisiatiewe in
werking te stel.
GRI-inhoudsindeks
ONS VOLDOENING AAN GRI-VERSLAGDOENINGSVEREISTES
Op grond van die GRI-G3-verslagdoeningsvereistes, het die Groep selfverklaarde vlak C-voldoening behaal. Dit berus op inligting in hierdie volhoubaarheidsverslag
sowel as ander gedeeltes van die jaarverslag, en tersaaklike inligting op die Groep se webtuiste by www.shopriteholdings.co.za.
Met ander woorde, die Groep het oor al die maatskappyprofiel-openbaarmakings in kolom C hier onder verslag gedoen; die Groep het sy breë
benadering tot die bestuur van elke wesenlike volhoubaarheidskwessie geopenbaar, en die Groep het verslag gedoen oor minstens tien bepaalde
prestasie-aanwysers, waarvan ten minste een uit elk van die ekonomiese, omgewings-, menseregte-, arbeids-, samelewings- en produkverantwoordelikheidskategorie
kom.
GRI-VERSLAGDOENINGSVEREISTES VIR VLAK C-TOEPASSING
Standaard-openbaarmaking
Verslagtoepassingsvlak C C+ B B+ A
A+
G3-profielopenbaarmakings
G3-openbaarmakings oor
bestuursbenadering
G3-prestasie-aanwysers
& sektoraanvullende
prestasie-aanwysers
Doen verslag oor
– 1.1
– 2.1 – 2.10
– 3.1 – 3.8, 3.10 – 3.12
– 4.1 – 4.4, 4.14 – 4.15
Nie vereis nie
Doen verslag oor
minstens 10 prestasieaanwysers,
wat insluit
minstens een uit elk van
die kategorieë: maatskaplik,
ekonomies en
omgewing
Eksterne sekerheid oor verslag bekom
Doen verslag oor alle
criteria vir vlak C plus:
– 1.2
– 3.9, 3.13
– 4.5 – 4.13, 4.16 – 4.17
Openbaarmaking van
bestuursbenadering vir
elke aanwyserkategorie
Doen verslag oor minstens
20 prestasie-aanwysers,
waarvan minstens een uit
elk van die kategorieë
ekonomies, omgewing,
menseregte, arbeid,
samelewing en produkverantwoordelikheid
Eksterne sekerheid oor verslag bekom
Dieselfde vereistes
as vir vlak B
Openbaarmaking van
bestuursbenadering vir
elke aanwyserkategorie
Doen verslag oor elke
kern-G3- en sektoraanvullende
aanwyser, met
inagneming van die wesenlikheidsbeginsel
deur
hetsy (a) oor die aanwyser
verslag te doen, of (b) die
rede vir die weglating
daarvan te verduidelik
Esterne sekerheid oor verslag bekom
JAARVERSLAG 2010 SHOPRITE HOLDINGS BPK 55

Bestuur en Volhoubaarheid vervolg
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
GRI-INDEKS VIR VOLHOUBAARHEIDSVERSLAGDOENING
GRI-aanwyser Gedeeltes van Groep se jaarverslag waarin dit hanteer word Bladsy
STRATEGIE EN PROFIEL
1.1 Voorsittersrede
Verslag van die uitvoerende hoof
1.2 Verslag van die oudit-en-risikokomitee
Deur die hele volhoubaarheidsverslag
2.1 – 2.9 Verspreiding van bedrywighede
Voorsittersrede
Verslag van die uitvoerende hoof
Verslag van die operasionele hoofbeampte
Direkteursverslag en verklaring van verantwoordelikheid
www.shopriteholdings.co.za
2.10 Volhoubaarheidsverslag: Pryse ontvang in die tydperk onder
beskouing
3.1 – 3.8, 3.10, 3.11, 3.13 Volhoubaarheidsverslag: Die Groep se benadering tot
volhoubaarheid
Volhoubaarheidsverslag: Oor die volhoubaarheidsverslag
56 SHOPRITE HOLDINGS BPK JAARVERSLAG 2010
8 – 9
10 – 17
27 – 29
2
8 – 9
10 – 17
18 – 21
63 – 64
35
32 – 35
32
3.12 Volhoubaarheidsverslag: GRI-inhoudsindeks 55
4.1 – 4.4 Korporatiewe-bestuursverslag 23 – 31
4.14, 4.15 Volhoubaarheidsverslag: Die Groep se benadering tot
volhoubaarheid
32 – 35
3.9, 4.5 – 4.13, 4.16 , 4.17
BESTUURSBENADERING EN PRESTASIE-AANWYSERS
Ekonomiese aanwysers
Nie nodig vir vlak C-voldoening nie
EC1 Staat van toegevoegde waarde 36
EC6 Volhoubaarheidsverslag: Verskaffers 48 – 50
EC7 Volhoubaarheidsverslag: Werknemers 39 – 46
EC8, EC9 Volhoubaarheidsverslag: Ekonomiese bydrae
Volhoubaarheidsverslag: Gemeenskapsbetrokkenheid
36 – 39
50 – 52
EC2 – EC5
Omgewingsaanwysers
Word nie vir vlak C-voldoening oor verslag gedoen nie
EN5, EN6,EN18, EN26, EN29 Volhoubaarheidsverslag: Biofisiese omgewing 52 – 54
EN1 – EN4, EN7, EN8, EN10, EN16, EN17, EN19, EN21 –
EN23, EN27, EN28
Word nie vir vlak C-voldoening oor verslag gedoen nie
EN9, EN11, EN12 – EN15, EN20, EN24, EN25, EN30
Arbeidspraktyk-aanwysers
Nie ter sake vir die Groep se bedrywighede nie
LA1, LA4, LA8, LA10, LA11, LA13, Volhoubaarheidsverslag: Werknemers 39 – 46
LA2, LA3, LA5 – LA7, LA9, LA12, LA14
Menseregte-aanwysers
Word nie vir vlak C-voldoening oor verslag gedoen nie
HR5 Volhoubaarheidsverslag: Werknemers 39 – 46
HR6, HR7 Volhoubaarheidsverslag: Verskaffers 48 – 50
HR2 – HR4, HR8 Word nie vir vlak C-voldoening oor verslag gedoen nie
HR1, HR9
Samelewingsaanwysers
Nie ter sake vir die Groep se bedrywighede nie
SO1 Volhoubaarheidsverslag: Ekonomiese bydrae
Volhoubaarheidsverslag: Gemeenskapsbetrokkenheid
36 – 39
50 – 52
SO2 – SO8 Word nie vir vlak C-voldoening oor verslag gedoen nie
Produkverantwoordelikheidsaanwysers
PR1 Volhoubaarheidsverslag: Produkte 46 – 47
PR2 – PR9 Word nie vir vlak C-voldoening oor verslag gedoen nie
Sleutel: Word nie vir vlak C-voldoening oor verslag gedoen nie: die Groep het nie hierdie aanwyser vir die tydperk onder beskouing gedek nie
Nie nodig vir vlak C-voldoening nie: aanwyser nie ’n vereiste om aan GRI-toepassing op vlak C te voldoen nie
Nie ter sake vir Groep se bedrywighede nie: hierdie aanwyser word nie as relevant vir die Groep se bedrywighede beskou nie