10 years - be.passive

De gebruikelijke denkwereld van de architecturale
pedagogie stimuleert de "nieuwbouw"-projecten. Aangezien
de realiteit complex is, wordt er veel energie besteed om
zich ervan te distantiëren, zodat er marges van vrijheid en
identifi catie ontstaan die verder gaan dat het gekrioel van de
contextuele bijzonderheden, de ruimtelijke problemen, die
algemeen genoeg zijn, zodat de studenten in staat zijn ze zich
eigen te maken en ze zo leiden tot een persoonlijk project.
Tegelijk wordt de renovatie gezien als een moeilijker technisch
en beperkend probleem: dit is moeilijker aan te kaarten tijdens
de opleiding van de studenten.
Tussen de erfgoedvereisten (de identieke restauratie) en de
eenvoudige technische upgrade (of die nu akoestisch, energetisch of
esthetisch is), zit nochtans een projectruimte met mogelijkheden voor
moeilijk te renoveren gebouwen. Wat betreft het milieuaspect kennen
we bijvoorbeeld de transformatie van de oude studentenwoningen
van de Universiteit van Wuppertal in nieuwe lage-energiewoningen
of passiefwoningen, de Neue Burse1 door de architecten Müller &
Schlüter. Als we het over het sociale aspect hebben, dan denken
we bijvoorbeeld aan het werk van de architecten Lacaton & Vassal
voor de renovatie van de toren Bois-le-Prêtre in Parijs2 (met Frédéric
Druot) of voor de woningen van La Chesnaie in Saint-Nazaire 3 . In
deze drie gevallen gaat het erom te vertrekken van het bestaande
gebouw en dat opnieuw te confi gureren, meestal eerder door
toevoeging dan verwijdering en soms door de oorspronkelijke
architectuur substantieel te transformeren.
Ter gelegenheid van de 5de Brusselse editie van de projectoproep
"Voorbeeldgebouwen" in juni 2012 hebben wij onze studenten van
het vierde jaar een architecturale denkoefening voorgesteld over
de toekomst van 5 modernistische blokken met sociale woningen,
gebouwd in 1965 aan de Papenvest, in het hartje van Brussel. Het
gaat om meer dan 300 woningen die al lang in slechte staat zijn. Er
wordt nu al ongeveer 15 jaar over de toekomst ervan gepraat. Er zijn
al heel wat scenario’s de revue gepasseerd, gaande van renovatie tot
"reductie", densifi catie, enz. Een scenario van afbraak/reconstructie,
met de bedoeling de herontwikkeling van het stadscentrum te
bevorderen, werd voorgesteld in 2001 om een klassieker en dichter
weefsel te herstellen door bestaande sociale woningen om te vormen
en aan te vullen met gemiddelde of luxueuze woningen, winkels,
onze studenten
5
te
renoveren
woningblokken
in het kader van Voorbeeldgebouwen 2012
tekst
Bernard Deprez en Isabelle Prignot (ULB Architecture)
70 be.passive 15 onze studenten
enz. 4 . Dit project, dat lange tijd in de vergeethoek is geraakt, lijkt nu
weer een nieuwe adem gevonden te hebben dankzij de fi nanciering
door Beliris van een defi nitiestudie voor de renovatie en de eventuele
densifi catie van de site5 .
Onze uitgangspositie was anders. Ons project is enerzijds deels
geïnspireerd op de brede corpus gerenoveerde voorbeeldgebouwen
van de Brusselse projectoproepen sinds 2007 en, anderzijds, op
het postuur dat architecte Anne Lacaton nadien in Brussel is komen
belichamen in het kader van het Colloquium over Duurzaam Wonen6 :
"toevoegen, transformeren, opnieuw uitvinden: meer en beter doen.
De slagzin "Never Destroy" werd eerst opgelegd naar de bewoners
toe. Frédéric Druot herinnerde ons eraan dat de bewoners in de ogen
van ons architecten nooit gereduceerd mogen worden tot eenvoudig
verplaatsbare hoeveelheden, maar dat met hun verhalen – dat is een
politieke keuze – rekening gehouden moet worden, en dat hun leven
niet onzekerder mag worden door het vooruitzicht van een afbraak.
Deze slogan heeft ook onze architectenliefde aangewakkerd voor
vervallen gebouwen en ruimtes die nog steeds een sterke visie van
de stad in zich dragen en bovendien een materieel en historisch
kapitaal vormen. In alle eerlijkheid beschikken we vandaag niet over
de middelen om tabula rasa te doen.
In het kader van Voorbeeldgebouwen hebben onze studenten7 de
stedelijke en constructieve situatie geanalyseerd. Ze zijn van binnen
naar buiten tewerk gegaan, "van het kleinste naar het grootste."
Ze hebben (met veel plezier, denken we) een reeks strategieën
ontwikkeld voor verduidelijking, omleiding en aanpassing om zo de
toekomst van deze blokken in vraag te stellen met een "precieze en
aandachtige houding waarin afbreken, snijden, verlagen, amputeren
geen plaats meer hebben" 8 . Sommigen hebben geprobeerd om de
"poreuze karakter" van de site in stand te houden door de blokken
te verbinden met het wegennet (door tussenvolumes te bouwen als
uitbreiding van de blokken om zo een uitlijning te bekomen langs de
Grootsermentstraat). Door te proberen de bestaande diensten op
de sites te behouden en te diversifi ëren hebben anderen ervoor
gekozen een van de blokken "op te offeren" ten voordele van de
ontwikkeling van een andere blok. Nog anderen hebben voorgesteld
om nieuwe woningen te bouwen tussen de bestaande blokken om zo
een soort van langgerekt zigzagvormig woonlint te creëren waarvan
de nieuwe delen boven de grond zouden hangen.
bâments existants renovés
bâments nouveaux proposés
pelouse
gravier_espace public
carlage_espace parking
carlage_accès logement
arbres existants
arbres proposés
n d‘implantaon 1:500