De tweede managerial revolution: - TiasNimbas Business School

onze identiteit verkwanseld.” Hij pleitte voor een cultuurverandering en voor
de noodzaak van een ethisch reveil en duurzaamheid als basis voor het nieuwe
Rijnlandse denken. Piet Moerman (emeritus hoogleraar Industriële Economie
en Productievraagstukken): “Europese economen en organisatiedeskundigen
hebben zich klakkeloos aan het Angelsaksische model overgegeven”. Jack Welch
(oud-topman van General Electric): aandeelhouderswaarde is “the dumbest idea
in the world”: het creëren van aandeelhouderswaarde is geen strategie, maar het
resultaat van een gezamenlijke inspanning, van de medewerkers tot en met het
management. Niet de aandeelhouders, maar de werknemers en de klanten zijn
het belangrijkst.
Tegenover de Angelsaksische of Anglo-Amerikaanse benadering staat het
Rijnlandse model met haar stakeholderszienswijze. Het model stelt het groepsbelang
van alle belanghebbenden bij de onderneming de voorop, boven het individueel
belang van aandeelhouder en topmanager. Managers dienen waardecreatie
niet alleen ten goede te laten komen aan de aandeelhouder en aan henzelf,
maar ook aan medewerkers en andere betrokken partijen. In het perspectief van
maatschappelijk verantwoord ondernemen en managen, dient ook de samenleving
als geheel profijt te moeten hebben van de waardecreatie. Legitimiteit en
continuïteit van de onderneming en haar reputatie, vragen om een brede inbedding
in de maatschappij voor wiens welvaart en welzijn zij medeverantwoordelijk
is. Bestuurders, managers en toezichthouders dienen zich maatschappelijk
verantwoord te gedragen en de belangen van alle stakeholders voor ogen te houden.
De idee van het Rijnlandse model is van Michel Albert wat beschreven staat in
zijn boek Capitalisme contre Capitalisme (1991). Hij ziet twee vormen van kapitalisme:
(1) het neo-Amerikaanse (Angelsaksische) model dat gebaseerd is op
individualisme, individueel succes, resultaten op korte termijn en zo weinig
mogelijk bemoeienis van de overheid en (2) het West-Europese of Rijnlandse
model in West- en Noord-Europa dat is gestoeld op solidariteit en is gericht op de
gemeenschap, maatschappelijke consensus en lange termijnoverwegingen met
een belangrijke regulerende rol voor de overheid.
Albert (1991) stelde vast dat het Amerikaanse model steeds meer aan terrein
heeft gewonnen. Het zal uiteindelijk ontsporen met dramatische misstanden
zoals sociaal verval en stagnerende sociale zekerheid. Massale ontslagen, werk-
46 De tweede managerial revolution:
loosheid, een scherpe scheiding tussen arm en rijk, een grote buitenlandse
schuld en staatschuld zullen hiervan consequenties zijn. Hij verklaart het succes
van het Anglo-Amerikaanse kapitalisme en de verbreiding ervan in West-
Europa, door het imago van het model dat appelleert aan kracht, avontuur, risico,
spanning en passie tegenover het saaie en weinig spannende Rijnlandse kapitalisme.
Voor beide modellen staat de vraag centraal hoe de opbrengsten uit waardecreatie
worden verdeeld tussen eigenaren, aandeelhouders, medewerkers en
andere leden van de samenleving. Beide governancemodellen zijn beschrijvende
modellen met een sterke normatieve lading. Het zijn ideaaltypen die op een
continuüm kunnen worden geplaatst. In concrete organisaties zien we veelal een
mengvorm van kenmerken van beide modellen, mede bepaald door nationale
culturen en de financiële markten waarin zij zich manifesteren. Beide modellen
hebben elementen die waardevol zijn voor het realiseren van groei en ontwikkeling
van welvaart en welzijn van ondernemingen en hun belanghebbenden.
De vraag is of het post-crisis tijdperk een herijkt Rijnlands model zal laten zien
waarin het beste van twee modellen - waar mogelijk en niet strijdig met elkaar
- het kader vormen voor bestuur en management van ondernemingen en instellingen.
Het komt er op neer om ons te bezinnen hoe de malaise van de kapitalistische
samenleving kan worden gekeerd en worden omgezet in een sociaal kapitalistisch
systeem. Het Rijnland Instituut en het magazine Slow Management
zijn voortdurend creatief op zoek naar invulling hiervan, met als actieve pleitbezorgers
Jan Jaap Brouwer, Jaap Peters en Mathieu Weggeman.
Het Rijnland Instituut heeft tot doel het versterken, ondersteunen en verspreiden
van het Europees/Rijnlands gedachtengoed in organisaties in Nederland.
Slow Management keert zich af van de methoden van organiseren en managen
die uitsluitend gericht zijn op efficiëntie, outputbeheersing en op korte termijn
winsten en bepleit aandacht voor kwaliteit, authenticiteit en vertrouwen. Zij gaat
op zoek naar nieuwe vormen van organiseren en managen waarin ruimte is voor
waardering voor vakmanschap, voldoende autonomie van professionals, diversiteit
en behoud van de menselijke maat: I am not a human resource, I am a human
being.
De aard van corporate governance is mede bepalend voor de positie, rollen en
taakopvatting van managers. Opvattingen over bestuur van ondernemingen en
instellingen weerspiegelen de cultuur, ideologieën, waardensystemen, normen,
over Kwaliteit en Professionalisering van Managers en de rol van Business Schools 47