ROGIER VAN AERDE

ROGIER VAN AERDE

i
f
t

R O G I E R V A N A E R D E
STEM
IN DE WOESTIJN
MET PENSEELTEKENINGEN VAN
FRANS HAMER
URBI ET ORBI - AMSTERDAM

MIJ DER Nf O
I LETTERKUNDE

P R O L O O G
„WAT ZIJT GIJ IN DE WOESTIJN
GAAN ZIEN? EEN RIETHALM DOOR
DE WIND BEWOGEN? MAAR WAT
ZIJT GE DAN GAAN ZIEN? EEN
MENS MET ZACHTE KLEDEREN
AAN? ZIJ, DIE ZACHTE KLEDEREN
DRAGEN, ZIJN IN DE PALEIZEN DER
KONINGEN. MAAR WAAROM ZIJT
GIJ DAN UITGEGAAN? OM EEN
PROFEET TE ZIEN? JA, ZEG IK U,
EN MEER DAN EEN PROFEET. HIJ IS
HET, VAN WIEN GESCHREVEN
STAAT: ZIE, IK ZEND MIJN BODE
VOOR U UIT, HIJ ZAL DE WEG VOOR
U BANEN."
Mattheus n, 7-10

„In de dagen van Her odes, den
koning van Judea, was er een
priester met name Zacharias..^
Lc. i, 5

E E R S T E H O O F D S T U K
\^Jf erusalem, een herfstavond.
Naar den einder neigt de zonne.
Goud glanzen westelijke bergranden en purper
vlamt langs oostelijke hellingen.
Maar hoger klimmen blauwe schaduwen en
stil nadert een zachte wind.
En dichter wolkt de rookkolom, die opstijgt
van het altaar.
Een vlucht duiven scheert met ruisend wiekgeklap
over de tempelhoven.
Doch niemand van die in de voorhoven zijn,
ziet op naar 's konings vogels.
Verward klinken biddende stemmen. Wisselaars
vergaren hun munten. Kooplieden
berekenen de winst van deze dag.
Zacht en diep loeit het onverkochte vee.
Het lot wees op den priester Zacharias, om
het heiligdom te betreden en het reukoffer
op te dragen.
Bazuinen schallen.
Het volk werpt zich neer en murmelt zijn
gebeden.
11

t
Het offerlam brandt in gouden vlammen.
Levieten zingen.
De priester is het heiligdom ingegaan.
Heeft de wierook geofferd, die, al gloeiende,
geurt.
Heeft zich gebogen en wil heengaan.
Naast de kandelaar met de zeven armen
staat een engel, die tot hem spreekt.
12
(5

T W E E D E H O O F D S T U K
8^ -/tormen van bloed en vuur razen voort
en vagen steden en koninkrijken van het aangezicht
der aarde.
Stormen gaan met het jagen van donkere
wolken, het flitsen van schichten en het
ratelen van de donder. Zij gaan over steppen
en woestijnen en landen en bergen en zeeën,
onweerstaanbaar voort en verliezen zichzelf.
En boven de stormen uit zweeft de adelaar,
de bliksemdragende vogel van Jupiter, op
zijn wijd gespreide vlerken.
De adelaar! De adelaar!
Als dolken zijn zijn klauwen.
Volkeren vechten hun doodsstrijd tegen hem.
Bloeden leeg op slagvelden en verwoeste
erven. En in de brandende steden.
Het geweld brult. De nachten zijn doorgloeid
van vele branden. De wind draagt het
roepen van veler jammer.
Tronen worden omgestoten. Rijken vallen
uiteen. Dynastieën worden onttroond. En
hoog zweeft de adelaar.
13

Er komt een man, Octavianus is zijn naam.
Hij]Jwordt princeps van het rijk van den
adelaar, Augustus, majesteit, zeer goddelijke
Caesar.
Tussen woestijnen en zeeën, tussen bergen
en ravijnen ligt zijn rijk. Tot de grenzen der
gekende wereld en de donkere wouden van
het Noorden.
Alle volkeren binnen dit rijk liggen aan zijn
voeten. Zij zijn hem onderworpen en schatplichtig.
Klein is in dit rijk het land langs de Jordaan;
zonder aanzien het volk der Hebreen. Herodes,
de zoon van Antipater, is er koning bij
de gratie van Augustus.
Voorbij zijn de tijden van Israels glorie en de
dagen van zijn grootheid, die verloren ging.
Klein is het land langs de Jordaan in het onmetelijk
rijk. Zonder aanzien onder de volkeren
is het volk van Israël, het uitverkoren
volk van God. Hun koning is hun overweldiger
bij de gratie van Augustus, den groten
keizer. Hij is de zoon van een vreemdeling.
En zijn troon werd gevestigd in het bloed
van vele onschuldigen. „Zoon van helden"
noemt hij zich, maar hij is de zoon van een
verrader. Hij is een moordenaar. En slechts
omdat ook hij een verrader is, werd en bleef
hij koning bij de gratie van Augustus. Als
hij sterft — hij is reeds oud en zijn slecht
14

lichaam verrot gaandeweg — dan zullen de
Romeinen weer opnieuw binnentrekken en
het land inlijven bij hun rijk, zoals zij reeds
lang begeerden. En wat zal het volk van
Israël dan vermogen tegen de machtige
legers der Romeinen?
Voorbij zijn de tijden van voorheen, de dagen
van grootheid die verloren ging.
En toch zijn zij het uitverkoren volk van
God.
En toch zijn zij de dragers van Zijn belofte.
En zij roepen om den Messias die hen redden
zal. Want de tijden zijn vol en vergaan
zijn de jaarweken van Daniël. Zij zien de
tekenen, die Jesaja noemde. Smaad is gebracht
over het land Zabulon en Nephtali.
Het volk leeft in duisternis. En de schaduwen
van de dood gaan rond in dit land, waar
niemand meer veilig is. Verdrukkers zijn
gekomen en zij verslinden Israël.
De kinderen van Israël wachten op een
nieuwe dag van Midian.
En bidden:
Heer, waarom slaapt Gij?
Waarom wendt Gij U af?
Ziet Gij dan niet?
Waarom verbergt Gij U?
Waarom vergeet Gij onze nood?
Red ons, Heer! Red ons!!!
Ach, waarom hoort Gij ons niet?
15

Doch Jahve hoort!
Door het zwart heelal de lichtende sterren,
wijkende wereldzwermen en naadrende
zonnen,
sterrenwólken, sterrennevels,
wentelende vuurwielen,
gouden cirkels en diamanten sluiers,
werelden geboren en weer vergaan,
eindeloos stormen, leven, sterven,
en zingen
de glorie van God,
die het al bestuurt.
Daaronder is de aarde klein,
doch overvol van leven,
van planten en dieren,
sommige zeer klein, gering,
maar geen van hen ongezien
en geen door Hem veracht.
Zal Hij dan den mens niet horen?
Jahve hoort! Hij luistert de eeuwen door.
Hij hoort het volk, dat Hij uitverkoos.
Hij hoort ook alle anderen.
Hij hoort hen bidden tot Zijn zon, een dwerg
onder Zijn sterren, tot een van Zijn dieren,
tot een grote boom of een hoge berg en Hij
luistert. Hij, die zelfs geen dier veracht, bemint
den mens.
Hij hoort het roepen om bevrijding en Hij
verstaat die roep.
Vol is de aarde van grootse daden, waarvan
2 17

zij hijgt. Zo overvuld is zij van spanningen
dat zij beeft.
Een kleine aarde, zeer kleine schepsels en
nietige daden. Doch Hij veracht niet. Hij die
een wereld ziet in een waterdruppel en een
oneindige ruimte vol onmeetlijke werelden,
Hij ziet ook de grootsheid van de nietige
daden, waarvan de aarde hijgt en Hij
voelt de korte spanningen, die haar doen
beven.
Hoog zweeft de adelaar op zijn wijd gespreide
vlerken. Hij zweeft boven de cohorten,
die hun veldtekens dragen over de landen en
boven de legioenen, die de volkeren der
aarde onderwerpen.
En de aarde is vol van het geweld der naties,
die zich verweren en van de daden der
koningen, die zich verzetten.
Vol!
Van de wanhoop der verslagenen.
Van de haat der opstandigen.
Van de woede der vernederden.
Van de jammer der verdrukten.
Van de smart der gemartelden.
Van de noodschrei der getroffenen.
Van de rouwzang der treurenden.
Van de roes der onderwerpers.
Van de trots der overheersers.
Vol is de aarde, tot stikkens toe benauwd, zij
hijgt.
18

En immerdoor hoort Jahve vragen: „Wie zal
ons bevrijden?"
(5
Slaven werken en zingen hun slavenzang, die
droevig glanst en grijs is als het puin der
wegen en de kleur hunner dagen. Zij bouwen
muren en forteressen en kappen stenen en
Zweten en hongeren en sterven.
Zij roeien galjoenen over de zeeën. Zij heffen
hun lange riemen, die van hen gaan door een
zwarte wand. De riemen gaan over zilver en
blauw, over groen en goud, over vrij en open
water. Zij echter zien de wervels van de
glanzendhete rug voor hen, de kam van de
schouderbladen, de rode striem van een
zweepslag en de weg van zweet over vuil.
Zij spannen hun lijf en roeien een stuk water
weg, een stuk zee, een stuk hemel en zien
het niet, doch trekken aan een weerbarstig
hout, dat eindigt in een donkere wand, trekken
op de maat van een hamerslag, buigen
voor een zweep en roeien zich nimmer weg.
Doch immer hoort Jahve hen vragen: „Wie
zal ons bevrijden?" En weet, dat zij hopen
op den Thraciër of op den koning van Pontus
19

of op een ander of op Hem, al kennen zij
Hem niet, zoals Hij is.
Hij hoort, Hij luistert. Hij hoort hen roepen
in een wereld, die vol is van duister. Duister,
dat hen omringt, belaagt — daemonen,
geesten, kwaad. Hij hoort het roepen van
vrijen en slaven om bescherming — tegen
daevas — tegen ziekten — tegen vijanden en
wrede dieren — tegen twijfels en verscheurende
hartstochten — tegen de dood.
Altijd hoort Hij. Eeuwen door hoort Hij,
nacht en dag en wordt niet moede te luisteren.
Hij hoort het roepen om verlossing.
Het volk, dat Zijn belofte bezit, wacht.
En de wijzen van alle volkeren wachten.
Want dit is de tijd. Deze overvolle tijd.
Zij weten het, zij hebben het begrepen.
De magiërs zien uit, iedere nacht, naar de
sterre.
Sibyllen en wolwa's zoeken der toekomst
donker geheimnis.
Het is de tijd.
Uit de hand van een oud priester valt hars
in het vuur, brandt en geurt. Een blauwe
rookkrinkel stijgt op in het Heilige, Jahve
ter eer.
En Hij zendt Zijn engel aan Zacharias.
20
05

D E R D E H O O F D S T U K
ud is reeds deze Zacharias.
Oud werd hij doorheen deez' stormtijd in
dienst van zijn Heer.
Hij heeft de nederlagen en teleurstellingen
van een heel leven achter zich. Hij draagt het
leed van kinderloos te zijn, wat een schande
is bij het volk van Israël, waar Jahve aan de
rechtvaardigen kinderen heeft beloofd.
Moeilijk heeft hij dit leed gedragen. Hartstochtelijk
heeft hij gebeden en op Jahve vertrouwd.
Want het leven wordt eenzaam
voor den mens, die oud wordt zonder nageslacht.
Zijn dagen vluchten zo heen, weg
van hem en hij ziet ze niet groeien. Hij werkt
en hij leeft, maar de liefste vrucht moet hij
missen.
Zacharias leefde in een stormtijd, in een
trieste, donkere tijd, die mensen uitzichtloos
lijken moest. Soms greep het wee van die tijd
hem naar de keel. Soms walgde hij van
verraad, arglist, geweld en lafheid, die rond
hem waren, altijd rond hem in Jerusalem en
21

in de kleine bergstad Karem en hem meesleuren
wilden en besmetten. En hij diende
zijn Heer en trachtte te vergeten, wat rond
hem was, om aan Jahve te denken. En hij
wilde opgaan in zijn liefde tot Jahve.
Bij hem kwamen, die verontrust waren en
beangst, bij hem kwamen, die vertwijfelden.
Want het was een stormtij d. Zij kwamen en
brachten hun leed bij hem. En hij poogde
hen te troosten en zegde hun de wondere
boodschap: „De Heer komt." Maar de wondere
boodschap, die de vreugde geweest
was van zijn jeugd, zelfs nog voor hij de
heilige boekrollen begon te lezen, vermocht
de bedroefden niet te troosten.
En Zacharias ging voort zijn Heer te dienen.
Maar het leed van die hij niet had kunnen
troosten, stond rondom hem als een zwarte
muur. En hij wilde vluchten. En kon niet.
Hij had een vrouw, die hij zeer liefhad. Zo
vluchtte hij tot haar. Doch nimmer ontving
zij.
In zijn jeugd gebeurde iets, dat hem ontroerde
voor altijd.
Het was bij den inval der Romeinen.
22

De broeders Hyrcanus en Aristobulus, geen
hogepriesters meer van God in hun hart,
maar vorsten der aarde, wereldse koningen,
die de aarde en haar rijkdom en haar macht
begeerden, streden om de troon. Zij streden
reeds lang en verdeelden het volk en zijn
kracht in eindeloze strijd, kochten vreemde
hulp om het bloed van Jacob's geslacht te
vergieten voor hun eerzucht en hun trots,
verdierven elkaar en verdierven zichzelf. En
leverden het volk van Israël uit aan Idumeër
en Romein.
Pompejus belegerde de tempel drie lange
maanden.
Bouwde een dam door de tempelgracht.
Bouwde iedere sabbat.
Iedere Godsdag, waarop de Joden niet streden,
bouwde hij.
Toen de tempel viel en de Romeinen stormden
door de bres.
Toen zij allen doodden, die zich in de tempel
bevonden.
Toen gaanderijen weergalmden noodgeschrei
en wapengeweld uit de hoven.
Toen ieder te vluchten trachtte en de dood
ontkomen wilde.
Toen gingen de priesters voort met de heilige
dienst.
Bedwongen doodsangst en levensdrang.
Bogen voor Jahve den Allerhoogste en offer-
23

den de offerdieren en offerden zichzelven.
Nooit kon Zacharias in de tempel komen en
de dienst van Jahve vervullen, zonder te gedenken,
wat in zijn jeugd hem diep ontroerde.
En te verlangen, als het zijn moest,
zo te zijn als deze priesters. Want Jahve is de
Allerhoogste, Hij alleen en al het andere is
klein, is niet.
En ook kon Zacharias nimmermeer vergeten,
dat de dag na de slachting de tempel gereinigd
werd en Hyrcanus de offers liet opdragen
aan God.
Hyrcanus, die het hogepriesterschap terugontving
uit de handen van den Romein, tot
loon voor zijn verraad.
Hyrcanus, die zijn broeder en diens kinderen
gevankelijk naar Rome zag voeren en zich
verheugde.
Hyrcanus, die medeschuldig was aan het
bloed van die in de tempel gevallen waren.
Hyrcanus liet de offers opdragen aan God.
Hij droeg de hogepriesterlijke gewaden en
schitterde in het goud, violet, purper en
karmozijn van zijn waardigheid.
Op zijn schouders droeg hij gegrifd in de
twee onyxstenen de namen van de stammen
Israel's, die hij verraden had.
Op de borsttas droeg hij gegrifd in de twaalf
edelstenen de namen van de stammen
Israel's, die hij verderf bracht.
24

Op zijn voorhoofd droeg hij de gouden plaat
van zijn verantwoordelijkheid en daarop
stond „Heilig aan Jahve".
En hij liet de offers opdragen aan God op de
altaren, waarbij de priesters gevallen waren.

Doorheen deez' tijd leefde Zacharias en was
priester in Karem en hij diende zijn Heer.
En las de heilige boekrollen.
Hij wilde slechts aan zijn Heer denken, zoals
de priestermartelaren in de tempel, en Hem
liefhebben, zo hevig en vurig, zo altijd inniger,
als hij in zijn jeugd gemeend had te
vermogen. En hij kon het niet, want de
wereld rukte aan hem.
En Zacharias dacht: — Opnieuw te leven ...
een kind ... dat niet mijn fouten maakt...
dat slaagt, waar ik faalde ...
Ach, een kind, zo enkel maar een kind, al
zou niemand weten of het slagen zou.
Zeg dan tegen de bedroefden: „De Heer
komt."
Maar wanneer zal de Heer dan komen? De
tijden zijn vol, doch ook de dagen van een
oud man zijn immers geteld.
Het was het verlangen van gans Israël tenminste
in zijn nageslacht den Messias te
mogen aanschouwen en deel te hebben aan
de grote verlossing.
Maar Zacharias zou geen nageslacht hebben
...
26

Oud is nu de priester Zacharias. Hij heeft
de nederlagen en teleurstellingen van een
heel leven achter zich. Hij heeft de eerzucht
niet meer van jonger mannen. Hij heeft
daarvoor te lang geleefd, zijn Heer gediend.
Wie dient er dan zijn Heer en weet niet, dat
hij Hem slecht gediend heeft?
Zacharias heeft het hoofd gebogen, toen het
lot hem aanwees om het heiligdom te betreden
en het reukoffer op te dragen.
Deze eer is groot en zij valt een priester
slechts eenmaal te beurt. Zij is groot, omdat
zij waardigheid vereist en het lot geacht
wordt, den waardige te kiezen. Zo zeggen
de oude zangen, wie de heilige plaats betreden
mag. Die in onschuld wandelt en
deugdzaam leeft. Die rein is van handen en
zuiver van hart. Wie zal er dan voldoen?
Hoe, na een leven van nederlaag en teleurstelling?
Zacharias is oud en hij kent de grilligheid
van het lot. Hij weet, dat de hogepriester
Hyrcanus het heiligdom betrad en de gouden
belletjes aan zijn kleed rinkelden en hij stierf
niet.
Zacharias heeft geen eerzucht meer. Zijn
hart heeft gebeefd, toen het lot hem aanwees.
Wie kan er waardig zijn voor Jahve?
Zacharias heeft zijn Heer reeds lang gediend.
Tweemaal in ieder jaar, wanneer de dienst-
27

eurt was aan de weekgroep Abia, kwam hij
en diende in de tempel, volgens de heilige
ritus, waarin alles met eerbied wijst naar de
plaats, waar Jahve woont temidden van Zijn
volk. Tweemaal in ieder jaar van zijn priester
leven was er een week, dat hij zich nader
voelde tot zijn God.
Maar altijd bleef een afstand. Zo wilden het
voorschriften. Zo behoefden het harten,
waarin vrees leeft naast liefde. Ook Zacharias'
hart, dat smartelijk zijn onwaardigheid voelt
en stamelen slechts kan het oude woord om
vergeving.
Het is alsof dit hart voorvoelt, dat een wonder
gebeuren gaat, dat niet zonder zin het lot
gevallen is, en terugdeinst.
En toch is slechts het lot gevallen en heeft
hem aangewezen voor de dienst, zoals het
lot te doen pleegt.
Hij heeft het hoofd gebogen en als het avond
wordt en de zonne wegzinkt,
als vlammen het brandoffer verteren en bazuinen
schallen,
als levieten zingen en het volk zich ter aarde
werpt en zijn gebeden murmelt,
betreedt hij het heiligdom.
En hij gaat voorbij de tafel der toonbroden
en de gouden kandelaar.
Naar het kleine reukofferaltaar gaat hij, tot
het voorhang van het allerheiligste.
28

Offert de wierook en buigt zich voor Jahve.
Reeds gaan de priesters die met hem kwamen,
de priesters die het altaarvuur gedragen
hebben.
Ook hij wil gaan.
Maar terstond als hij zich opheft,
ziet hij ter rechter zijde van het altaar
de engel, die tot hem spreekt.
29

V I E R D E H O O F D S T U K
II J/\nr\V is de engel tegen de donkere oostgloedvolle
pracht der tapijten en hij gelijkt
de cherubijnen niet, die er op staan afgebeeld.
Hij gelijkt niet die fijngelijnde, neergebogen
cherubijnen, getekend met gouddraad
in het purper en karmijn als zachte,
teergoude kaarsvlammen, deze jongeling.
Blank is hij, ziel, bezielde, rechtopstaand.
Wèg achter hem zijn de tapijten en cherubijnen,
de mensenmaaksels, en hoog staat hij,
die door God geschapen is en er het teken
van draagt.
Als hij spreekt, buigt bevend heen en toch
immer stijgend de geurende rookspiraal van
het altaar.
Zo spreekt de engel tot den priester, die
terugdeinst:
,,Heb geen angst, Zacharias, want uw gebed
werd verhoord: Elisabeth, uw vrouw, zal u
een zoon schenken, dien gij Joannes noemen
moet."
30

En Zacharias luistert naar het zilveren wonder
van d'engelenstem.
Zo spreekt de engelreine, de heiligblijde, en
gaat voort:
,,Hij zal u vreugde zijn en blijdschap
en velen zullen zich verheugen om zijn
geboort',
want hij zal groot zijn voor den Heer.
Noch wijn, noch iets dat dronken maakt, zal
hij drinken, want van de moederschoot af
zal hij vol zijn van den heiligen Geest.
Vele kinderen Israel's zal hij bekeren tot den
Heer hun God, zelf voor Hem uitgaan in
geest en kracht van Elia
om kinderen terug te brengen tot de gevoelens
der vaderen,
die niet leren willen tot de wijsheid der
rechtvaardigen,
om den Heer te bereiden een volk dat bereid
is."
Terwijl de engel nog spreekt met zijn klare
stemme, die van verrukking bewogen is,
dringt oude weemoed omhoog in Zacharias'
hart.
— Ach, engelreine, te laat, te laat! Gebeden
heb ik en gehunkerd om de verhoring van
mijn gebed. Te laat komt gij. Nu het avond
is en de dag voorbij, voor altijd voorbij, nu
komt gij. —
En de engel gaat voort en oude pijn en
31

oude nederlaag staan op in Zacharias' hart.
— Ach, engel, hoe kan dit? Begrijpt gij niet,
die niet van deze wereld zijt, van deze wereld,
die vol is van onstilbaar verlangen? Wat
zingt gij, engelreine, onwetend blanke, van
wat niet en kan? —
En hij spreekt: „Hoe zal ik geloven dat dit
kan zijn? Ik ben immers een oude man en
ook mijn vrouw is reeds op jaren."
Niet in twijfel spreekt hij doch in zekerheid.
Maar stelliger nog antwoordt hem de engel:
„Ik ben Gabriël, die voor Gods aanschijn
staat. Ik werd gezonden om tot u te spreken
en u dit geluk aan te kondigen. Zie, gij zult
stom zijn en niet spreken kunnen tot op de
dag, waarop dit gebeuren zal. Omdat gij mijn
woorden niet hebt willen geloven, die te hunner
tijd in vervulling zullen gaan."
En de engel is verdwenen.
Er is het voorhang purper en violet, er zijn
cherubijnen goud getekend. Weg is de engel,
weg zijn heerlijk licht en Zacharias gelooft.
Nu de engel weg is, deze lichtende, nu gelooft
hij. Hij gelooft!
„Engel! Engel!" wil hij roepen. En is stom.
32

V I J F D E H O O F D S T U K
li de priester Zacharias gaat huiswaarts
door het bergland.
Hem gaan voorbij, die geen groet terugontvangen.
En het is niet, omdat de tong hem dienst
weigert, want ook de ogen kunnen groeten.
Maar zijn ogen vluchten de blik van een
ander en zien de stenen van het pad en zien
stof en zien niets.
Hij droomt en herinnert zich teksten en herzegt
ze, hij die niet meer spreken kan, zoals
hij ze herzegde in zijn binnenste, reeds zoveel
malen deze dagen.
Joannes: God is goedgunstig geweest.
Die altijd goed is en oneindig goed, is goedgunstig
geweest.
Zacharias begrijpt wel, dat die naam op overmaat
van goedheid duidt.
Doch hij proeft haar niet.
Hem kwelt het stomzijn, hem kwellen gedachten.
Gedachten, die zwak en machteloos tasten
3 33

als de handen van een ongeborene, zij zoeken
het licht en vinden het niet.
Want het hevig licht van het geheim, dat
hem werd medegedeeld en dat hij, profetieën
zich herinnerend, steeds grootser en heviger
voor ogen krijgt, verblindt hem heel en al
zodat hij niet meer ziet en duister vermoedt,
waar het de schellen der ogen zijn.
Weer is er twijfel in hem. Twijfel, geen ongeloof,
maar onvermogen en toch verlangen
om het grootse te begrijpen. Want het overgrootse,
dat gebeuren gaat en gebeuren zal—
hij weet het, terwijl hij twijfelt — overweldigt
hem.
(5
Rond hem is het bergland in zijn woeste dans
verstijfd.
Opgesprongen rotsblokken en verwrongen
sycomoren. Struikgewas in zichzelf verward.
En Zacharias ziet weer, wat hij zag toen hij
de trappen van het heiligdom afkwam: het
wachtend volk, hem verwachtend — de gele
vlammen der geheven gezichten en de goudbruine
vonken der ogen. En die gezichten
hem heel na, toen hij niet spreken kon en
34

gebaarde— heel na en toch vreemd, heel ver,
niet tot hem behorend, hem hinderend, die
alleen zijn wilde, die alleen was onder hen en
toch door hen gehinderd. Hun roepen en
vragen tot elkaar en hunne vermoedens. En
zij volgden hem, hem omringend en niet gerust
latend. Een ogenblik was hem dit zo
machtig geweest, dat hij poogde de kwelling
van het stomzijn weg te schreeuwen, opdat
zij toch gaan zouden en hem laten...
Maar het deed slechts pijn, die hij vergeefs
te smoren trachtte met een bevende hand
aan zijn keel.
En hij liet hen begaan van wie hij gescheiden
was en die hij niet benaderen kon met zijn
stem. En zij hinderden hem, omdat zij hem
verhinderden de wilde dans zijner gedachten
te beheersen ...
En nu gaat hij eenzaam en vreest het komen
tot de mensen, terwijl zijn voeten hem tot
hen voeren en hij een blijde tijding weet, die
hij niet vermag mede te delen.
Zo komt hij tot Karem en brouwt het aanbod
van die hem vergezellen wilden, om van zijn
stomzijn mededeling te doen, te hebben af-
35

geslagen, omdat hij alleen zijn wilde en mensengezelschap
vluchten.
Hij komt tot zijn woning en aarzelt bij de
trap, die tot het woonvertrek voert. Maar
reeds is zij daar, Elisabeth, en verwelkomt
hem.
En hij kan niet antwoorden.
Weer kwelt hem het stomzijn, dat haar verschrikt,
als zij het bemerkt.
Hij ziet haar gezicht ontsteld, haar ogen
vragend.
En haar stem aarzelt na de eerste woorden.
Hij legt zijn hand op haar schouder en tracht
haar gerust te stellen met een glimlach, die
hem mislukt.
Dan zoekt hij in de muurnis, waar zijn boekrollen
liggen, een wastafel en schrijft: „Wees
niet bevreesd. Het is niets en zal niet blijven."
Maar zij vraagt.
Hij wil het schrijven.
Hoe moet hij schrijven?
Hoe kan hij woorden hiervoor vinden?
De woorden vluchten weg van hem.
Zo antwoordt hij maar met een gebaar en een
liefkozing en schrijft „Honger" en glimlacht.
Het is een goed woord. Het helpt Elisabeth.
Hij heeft een lange weg gegaan en zij heeft
hem het avondmaal bereid. Hij moet zich
nog ontdoen van het stof der wegen en hij
zal vermoeid zijn.
36

Zo gaat zij en beijvert zich.
Zij is een sterke, ongebogen vrouw. Haar
gelaat heeft de lijnen, die soms het gezicht
van een oudere vrouw zo edel en schoon
doen zijn. Haar handen bezitten de vrome
toewijding van de zorgzame.
En Zacharias beziet haar en denkt aan het
engelenwoord, dat hij alleen kent.
Hoe kan dat geschreven worden?
Hoe zijn daar woorden voor te vinden?
Spreken, het is een overvloed van woorden,
zij herstellen elkaar, verhevigen, verzachten
of wissen het reeds gesprokene weer uit.
Maar hij kan niet spreken.
Hem kwelt het stomzijn.
Hem kwellen gedachten ...
(5
Hij wordt daaruit gewekt en ziet zijn vrouw.
Ziet haar warme ogen. Hoort haar stem door
zijn eenzaamheid.
En hij drinkt de vreugde van haar te zien,
die hij liefheeft en strekt zijn armen naar haar
uit en zijn ogen zeggen, wat zijn tong niet
vertolken kan: „Mijn hart! Mijn al!"
Want zij komt door de cirkel van zijn een-
37

zaamheid. In de kwelling van het verlatenzijn,
waarin hij niets meer zich nabij wist,
komt zij tot hem en troost hem met haar
nabijheid.
Die dat vermag ... heftig is zijn ontroering
bij de nieuwe ontdekking van het gewetene
het wonder van hun liefde.
Die dat vermag .. . mijn al — Elisabeth.
Ach kon hij nu spreken, haar naam noemen.
Maar hij ziet haar ogen, hij ziet het gezicht
dat hij liefheeft en dan— dan möèt zij weten.
Het geheim dat hem kwelt, moet zij kennen.
Het gaat niet meer om woorden of zinnen,
of hoe te zeggen, nu hij niet spreken kan,
wéten moet zij en hij schrijft:
„Dit heeft de engel mij gezegd. Dat ik stom
zal zijn tot de geboorte van ons kind, dat hij
voorzegde."

Dat zijn de gedachten, verwonderde gedachten
van Zacharias.
— Heeft dan het wonder van den Heer reeds
in haar gewerkt, dat zij geloven kan? —
vraagt hij zich af.
Haar ogen glanzen van tranen en haar stem
is half verstikt, als zij tot hem spreekt; hij
verstaat haar ten halve.
,,Het is dwaas van mij nu te schreien, ik weet
het. Maar ik ben zo blij, Zacharias. Wij hebben
zo lang moeten wachten, eer ons gebed
verhoord werd. En ons leven scheen al voorbij."
Heel de hartstocht van het leven, dat
niet voorbij zijn wilde, niet zo, zonder kind,
zonder moederschap, beeft in haar hese stem
en hij voelt het in de zachte schokken van
haar lichaam. En hij voelt en ziet, hevig en
naakt, al is het verzacht en vrouwelijk in
tranenglans en ontroerd gebaar, de honger
die zij gehad heeft. En hij begrijpt, dat die
veel heviger nog geweest is, dan hij ooit geweten
heeft uit zo een enkele traan en het
altijd, altijd weer hartstochtelijk bidden tot
Jahve. En hij begrijpt nu niets meer van het
ontzaglijk geweld, dat zij haar hart heeft
moeten aandoen, om zich te kunnen onderwerpen
aan Gods wil, toen alle hoop voorbij
moest zijn. En toch heeft hij die gezien, haar
berusting, en niet geweten, tot wat voor prijs
zij die kocht.
39

— Ben jij dan ook ver? — vraagt hij in zijn
stomheid. — Heb ik dan ook jou niet gekend?
—
Geweten heeft hij, dat zij vurig verlangd
heeft. Dat heeft hij toch ook? Dat heel haar
leven hunkeren is geweest naar het moederschap
— misschien wist hij het, maar toch
niet zo, als hij nu begrijpen gaat, zo hevig.
— Is dan jouw leven zó vol honger geweest?
Zo leeg? En waar was ik dan in jouw leven,
dat ik die leegte niet vullen kon? Ben ik dan
— misschien weinig, niet alles in jouw leven
geweest en was er een plaats in je hart die
ik niet innemen kon? Elisabeth?— Smartelijk
is zijn denken en wild roept het in hem: —
God! Laat mij spreken met haar. Kwel mij
niet met het stomzijn. Ik möèt het haar
vragen. Kwel mij niet langer! —
Is zij beschaamd haar binnenste zo te hebben
blootgelegd? Zij verbergt haar gezicht tegen
zijn schouder en smoort haar stem tegen zijn
kleed.
„Wat is God goed voor ons, Zacharias."
Nu heeft zij de woorden van den engel gezegd.
Al zijn woorden heeft zij gezegd. Verhoord
is hun gebed. En God is goed geweest.
— Goed? — denkt hij en de hardheid van
zijn eigen gedachte doet hem pijn, — Goed?
Hij kwelt mij! Hij kwelt mij hevig! —
En maakt zich los van haar en gaat de trap af.
40

In de vijgeboom zingt een vogel. De zon is
ondergegaan.
— Hij kwelt mij. —
Het wonder van Jahve heeft Zacharias' hart
gewond.
— Hij kwelt mij! —
„Piüüt! Piüüt!" roept de vogel met zijn heldere,
welige stem.
— En is dat alles omdat ik twijfelde? —
— Was dan die twijfel niet gerechtvaardigd?
— Hoe kan men dan geloven? —
— Elisabeth gelooft. — Een vrouw. Een
vrouw die te berusten meent, en op het eerste
woord is haar hoop nooit dood geweest en
vertrouwt zij. —
— Of heeft het wonder van Jahve reeds in
haar gewerkt en wist zij reeds, dat mogelijk
was, wat niemand geloven zou, omdat haar
een nieuwe jeugd geschonken werd? —
— Maar ik ben oud — zegt Zacharias in zichzelf.
— Nooit, nooit ben ik zo oud geweest, zo
moe en zo teleurgesteld. —
En waarom dan? Wat heeft hem dan teleurgesteld?
Hij weet het niet meer, maar het is of hij
alles verloren heeft. Eens had hij een God en
een vrouw en een leven en nu heeft hij niets
meer. Omdat hij niet meer geloven kan.
— Niet meer geloven kan? Is het dat? En is
het dan om zijn twijfel? Is dan alles om die
41

twijfel, om die toch redelijke en gerechtvaardigde
en vergeeflijke twijfel? —
— Ach God, kwel mij toch niet langer! —
roept het in hem.
Nu zingt de avondwind en wordt het kouder.
En het wordt koud in Zacharias' binnenst,
het wordt winter.
— Omwoel mij, koude avondwind. —
Maar hij voelt, dat de smart warm in hem is
en achter zijn ogen brandt.
Snel wordt het donker.
Er glanst een ster. Nog een en nog een.
De vogel zingt al lang niet meer.
Het maanlicht glanst over Karem.
Hoe lang is hij hier dan reeds geweest ?
(5
Elisabeth komt naar hem.
Het is reeds laat, doch zij zegt het niet.
Zij is niet zo ver, als Zacharias meent. Hij
behoeft niet te spreken, om haar te doen
weten, wat hem beroert en verontrust en
kwelt.
„Wat is het nu stil," zegt zij.
Zacht ruisen de bomen, die zwart gemaald
staan, vlak gepenseeld zonder diepte tegen
42

het grondeloos diepe, nachtelijk hemelblauw.
Het maanlicht glanst met toverglanzen, hellingen
en muren, die er binnen vallen, weglichtend
van de achterblijvende, hurkendzwarte
schaduwenwereld.
Hoog is de hemel met myriaden goudgensters
bezaaid.
Elisabeth doet, wat ook hij gaarne doet en
gaarne hoort, het zeggen van de oude verzen.
En Zacharias luistert.
Warm is haar stem:
„De sterren flonkeren op hun posten
en zij verheugen zich.
Hij roept ze en zij zeggen „Hier zijn wij!"
en schitteren blij voor die ze geschapen
heeft."
Zacharias ziet de sterren en de hemel en herinnert
zich de zang van Baruch, waaruit zij
dit herzegde. — De wegen naar wijsheid. —
Wijsheid .. . Ach, dwaas die ik ben en mij
verontrust. Wijsheid. — Geen mens die de
wegen tot haar kent, of haar paden volgen
kan. —
Als een kind is de vrouw, verheugt zich in
het blijde schitteren der sterren, verheugt
zich in het wonder van Jahve. De sterren
hebben in haar mond de stem van kinderen
gekregen en roepen waarlijk blij: „Hier zijn
wij!"
Zacharias beziet haar, schoon is zij. Edel is
43

haar voorhoofd, de wenkbrauwbogen, de
neus, de mond, edel. Rustig en zuiver zijn
haar ogen. Hij drinkt de schoonheid van dat
door het leven getekende gelaat, geniet van
haar ogen en twijfelt niet meer haar te bezitten.
En hij is weer in het smartvol en beangstigend
schoon paradijs. Het wonder liefde is rondom
hem, het wonder van Jahve.
— Jahve, ach Jahve is goedgunstig, barmhartig
geweest. Vergeef toch de twijfel van een
dwaas, die wijsheid mist, omdat hij een mens
is. Vergeef, vergeef! Ik wil U liefhebben,
dienen, vergeef. —
Zijn vinger rust in het gebedskastje aan de
deurpost.
— Zie Heer, ik beroer de gebeden voor U
geschreven, het perkament, dat bruin werd
van de vele malen, dat ik het beroerde. Jahve,
Jahve, ik wil U liefhebben. Om dit groot geschenk.
Om Elisabeth, waarmede Gij mij zo
gelukkig gemaakt hebt. Om die mijn leven
vult. Daarom wil ik U liefhebben, Heer. Om
Elisabeth. Want ik ben een mens die zwak
is en Uw genade nodig heeft. —
44

Door de vensternis, die niet gesloten werd
met de doek voor de nacht, valt het maanlicht
binnen. Een geheimzinnig licht, waarvan de
bron onzichtbaar blijft.
Helder en toch zacht langs de scherpe schaduwlijn
die het omraamt, zo valt de to verschijn
binnen.
En in het duister, waarin dit licht schijnt,
geeft Zacharias zich eindelijk gewonnen aan
het wonder Gods.
Rondom hem en de vrouw jaagt de wilde
stormwind van Jahve.
En alles wijkt van hen.
Niets is er meer dan zij, die in angstige verrukking
luisteren naar de geweldige, hemelhoge
zang van Jahve's stormwind, die wonderen
in hen voltrekt.
Zij bezien elkaar.
En voorbij gaat het leven, waarin zij elkander
liefhadden.
En nog hoger stuwt de wilde adem van Jahve,
den Schepper, die het leven blies in Adam,
den eersten mens, dat hij opstond en leefde
en schoon was.
Klein, klein zijn de mensen, maar zij worden
opgenomen en zweven in juichende, hoogstijgende,
dronkenmakende vreugde tot hemelhoogten
en vallen in de dronken tuimeling
van kracht, die niet meer staande blijft
en siddert van wilde overvloed. En Jahve's
45

adem is het, die hen opstuwt en zweven doet
in juichende verrukking en leven laat één
kort ogenblik in de ontzaglijke volheid van
Zijn eigen goddelijke scheppingsdrift en
vreugde en weelde van daad.
Jong worden zij in de winter van hun leven,
voor eenmaal nog, opdat Jahve hun liefde
zegenen kan met Zijn wonder.
Want Jahve is goedgunstig geweest.
Voor hen. En voor de velen die zich verheugen
zullen.
46

Joannes is zijn naam."
Lc. i, 63

E E R S T E H O O F D S T U K
.^Jri een verreljaars en nog een gaan
voorbij, dat Elisabeth in verborgenheid leeft
en in zich draagt het geluk, dat Jahve haar
schonk. Voorbijgegaan is de winter.
En er komt een avond aan een vroege voorjaarsdag,
die vreemd warm en blij geweest is.
De vogels hebben gezongen heel de dag, alsof
het al heel en al voorjaar is, en de noen was
vol geuren en geruchten van wondervroege
lente.
De zonne denkt al aan ondergaan, maar is
nog gouden in de tuin, als de poort geopend
wordt en een meisje binnenkomt. Op dat
licht gerucht gaat Elisabeth naar de deur. En
zij ziet het meisje daar staan, klein en rank en
rechtop. Haar glimlach, die licht verlegen is,
en de grote, donkere ogen, die blij tot haar op
zien.
De zang van haar stem maakt de enkele
woorden tot een lieve groet. En nu herkent
Elisabeth en herinnert zich het meisje, dat zij
4 49

kleiner zag, Maria. Zij wil de armen uitstrekken
en haar nichtje verwelkomen. Dan
springt het kind op in haar schoot met een
drift, die haar pijn doet en verwondert.
Het ongeborene in haar, dat als alle mens zijn
ongedelgde schuld draagt, ontmoet zijn verlosser,
die hem bevrijdt. En het onwetende
dat leeft in het warme duister van haar schoot
voelt de bevrijding en springt op.
Elisabeth echter voelt de hevige pijn en ontroering,
die het plotse en zo wilde opspringen
van haar kleine haar veroorzaken. En haar
ogen zien groot van pijn en ontsteltenis naar
het meisjesgezicht, dat tot haar opziet met
ogen, die vol zijn van een nieuw, groot wonder,
dat Elisabeth niet kent.
Wat Elisabeth ziet is geheim.
En de Geest, die spreekt uit het onzichtbare
en uit de monden van engelen en profeten,
spreekt tot haar. Hij spreekt tot haar door den
ongeborene onder haar hart, zo innig met
haar verbonden, dat zij een zijn. Hij spreekt
door hem, die geroepen is om aan te kondigen
en die het doet, voor het eerst zijn moeder
met de wilde sprong, die tot haar roept,
die haar vervult met ontroering en pijn en
verstaan doet, alles in één gedachte — wat
Zacharias in deze maanden schreef en mededeelde
en waar zij zelf over dromen kon. —
En het staat alles in een hevig licht, als zij de
50

ogen voor zich ziet, vol van wonder: — Maria
draagt den Heer! —
Zij ziet nu in dat klein gezicht de grenzeloze
schoonheid van het heilige, de onmeetbare
wijdte van hemelen en in de ogen de diepe
duizel van hevig geluk.
— Heilig! —
— Heilig is Maria! Geheiligd door God. —
,,Maria!" stamelt zij.
Dan is zij de treden afgesneld; het is haar als
moest zij neervallen voor het heilige en zij
roept: „Gezegend zijt gij onder de vrouwen!
En gezegend is de vrucht van uw schoot!"
En Maria steekt haar de kleine handen toe.
Elisabeth grijpt ze. Het heilige, waarvoor
zij wel knielen wilde, omhelst zij, haar kleine
nicht Maria. En de tranen springen haar in
de ogen en zij stamelt haar vreugde en ontroering
uit.
„Vanwaar is het mij gegeven dat de moeder
van mijn Heer tot mij komt. Zie, nauwelijks
klonk de klank van uw groet in mijn oren of
van vreugde sprong het kind op in mijn
schoot. Gelukkig zij die geloofd heeft, want
vervuld zal worden hetgeen haar van den
Heer gezegd is!"
Er glijdt een glans langs Maria's gezicht.
Zij heeft een lange reis gemaakt, eerst met
een karavaan mee tot Jerusalem en toen nog
de weg naar Karem.
52

En soms heeft zij gedacht, hoe dit gaan moest
en hoe woorden zo tedere geheimen aanroeren
konden.
Maar Jahve sprak voor haar.
Gedurende deze reis heeft zij steeds gedroomd
over het wonder, dat Hij gedaan
heeft en altijd zong in haar een danklied tot
Hem.
Alle gedachten dansten op dat zwaargouden
rhythme en het lied groeide in haar. Zij herinnerde
zich teksten uit psalmen en profetieën
en het lied van Samuel's moeder en
alles zong het in haar tot den God die goed is.
Nu is dit lied ineens gereed gekomen.
Zo zingen de vrouwen van het Oosten haar
eigen liederen in de ogenblikken van vreugde;
drinken zich dronken aan wilde dithyramben,
aan rijke overladenheid in woorden,
die opwellen uit het hart, die overvloed van
gevoelens vertolken moeten en zich vlechten
op een oud, gekend thema.
Maar het lied van Maria is stiller en inniger.
Het is wel herhaling van oude teksten, die
zwaar zijn van hartstochtvolle kracht en geladen
van hevige, diepe zegging, maar het is
geen uitbarsting, zoals die liederen dikwijls
zijn, het is als het jubelen van een kleine vogel
in een dichte boom.
Ook haar stem blijft stil in bijna roerloze bewogenheid.
53

Zo zingt Maria het lied van haar blijdschap,
haar lofzang voor Jahve:
„Mijn ziel verheft den Heer
en mijn geest trilt van vreugde in God, mijn
Redder,
want Hij heeft neergezien op de geringheid
van zijn dienstmaagd.
Zie, van nu af zullen alle geslachten mij zalig
prijzen,
want grote dingen deed aanmij die machtigis,
wiens naam heilig is
en wiens barmhartigheid duurt van geslacht
op geslacht voor die Hem vrezen.
Hij toonde de kracht van Zijn arm,
trotsen van hart verstrooide Hij,
machtigen stiet Hij van hun tronen
en eenvoudigen verhief Hij
met gaven overstelpte Hij de hongerigen
en met ledige handen zond Hij de rijken
heen.
Hij nam Zijn dienstknecht Israël weder aan,
herinnerde zich Zijn barmhartigheid,
zoals Hij onze vaderen beloofd had
Abraham en Zijn geslacht voor altijd."
54
(5

T W E E D E H O O F D S T U K
aria vertelt aan Zacharias en Elisa
beth. Zij herzegt de boodschap des engels.
Ach, zij zegt dat alles met haar kleine stem en
met simpele woorden. Alleen haar lofzang
was maar gouden met de grote kracht van
oude, heilige woorden.
Zacharias heeft die zang opgeschreven.
Doch Maria's spreken is niet zwaar of gouden,
het is doorzichtig als kristal, het is helder.
Het is eenvoudig van meisjesachtige reinheid
en onbewuste openhartigheid. Dit vertellen
is mooier en in zijn kleine, zuivere simpelheid
verhevener nog dan haar lofzang.
Zacharias luistert daarnaar. Hij leeft in wonderen
en zij ontstellen hem niet, doch verrukken
hem. En dit al sinds de nacht van
Jahve's wonder.
Maar meer dan ooit is hij thans verrukt over
dit nieuwe wonder en over Maria.
En in zijn oren dondert Jesaja's stem, de
stem der schriklijke Godsspraken:,,Vraag een
teken van Jahve, uw God, vraag dan een
teken uit de diepte der onderwereld of van
55

de hoogte des hemels!" En als Achaz dan niet
vragen wil, komt het teken dat Jahve uit zichzelf
geeft:
„Zie, de Maagd zal zwanger worden en een
zoon baren, dien zij Immanuël noemen zal."
Immanuël: God met ons. Ja, God met ons,
God met ons! Waarlijk: God met ons. Maria
draagt den Heer.
Diepten der onderwerelden, hoogten der
hemelen—neen !
Het wonder dat Jahve zelf geeft. Immanuël:
God met ons!
O — diepten der onderwerelden en hoogten
der hemelen— God met ons!
En Maria.
Wonder van heiligheid. Niet zware, moeizaam
verworven, bevochten heiligheid met
zout van tranen, kerven van littekens, angel
van wroeging en nog altijd bedreigd. Neen.
Onschuld van kinderen, trillende kaarsvlam,
stijgende rookspiraal. — Mijn ziel verheft den
Heer en mijn geest trilt van vreugde in
God.
Hoe stond Gods engel rechtop, Gabriël, die
voor Gods aanschijn staat. Een engel. ..
Den mens schiep God naar Zijn beeld en gelijkenis.
Beeld en gelijkenis was hij tot zijn
val. En daarna zocht hij — zocht— zocht wanhopig.
Een kleine mens, een tragische mens.
Eeuwen door — eeuwen — eeuwen.
56

En Jahve, de almachtige, de barmhartige,
doet een wonder. Eén laat Hij zijn— opnieuw
— beeld en gelijkenis.
Het is een meisje uit de bloemenstad Nazareth.
Het is zelf een bloem, teer en recht omhoog
geschoten. Een ziel die den Heer verheft,
een geest die trilt van vreugde in God.
Een argeloze, kleine bloem, een broze kelk
van heilig leven.
Zij maalt de tarwe in de molen.
Zij kneedt het deeg op de houten schotel.
Zij bakt de grote, platte broden tussen de
stenen.
Maar het delen der broden laat zij Elisabeth.
Zij helpt Elisabeth, die moeilijk gaat nu met
den kleinen zoon onder haar hart.
Zij reinigt de vloeren en de hof.
Zij bindt de planten op en melkt de geit.
Zij kookt de maaltijden op het lemen fornuis.
Zij legt zich het ringkussen op en torst de
zware waterkruik op het hoofd. En haar jong
hoofd en haar rank lichaam blijven ongebogen
en gaan rechtop en vreugdevol.
„Zie de dienstmaagd des Heren," zeide zij
den engel en als dienstmaagd van den Heer
helpt zij Elisabeth.
Zij kaardt de wol en spint de draden met
haar jonge vlugge vingers, die glad zijn en de
draad sneller doen gaan dan de oude handen
van Elisabeth, die vol groeven zijn.
57

Want er moet geweven worden voor den
kleinen Joannes.
Moet er dan niet gesponnen en geweven
worden voor den kleinen Jesus?
Maria lacht haar blijde, argeloze lach. Jawel,
maar eerst voor Elisabeth, eerst voor den
kleinen Joannes.
Zij strooit kruimels in de tuin en de zwermen
schieten tsjielpend en piepend uit de bomen
omlaag, mussen, vinken, roodstaartjes,
spreeuwen en een statig duivenpaar.
En Maria lacht.
Bloemen plukt zij, en vlinders en zonnestralen
dansen rondom haar.
Zij bidt en haar mond is ernstig en zegt woorden
als deze:
„Geef acht,
dat gij uw hart niet laat misleiden,
zodat gij afvalt
en tot vreemde goden bidt.
Anders treft u de toorn van Jahve
en sluit Hij de hemel af.
Dan zal er geen regen zijn
en de aarde onvruchtbaar,
dan zult gij snel verdwijnen
uit dit heerlijk land,
dat Jahve u geven wil."
— Hoe kan een onschuldige dit verstaan? —
vraagt Zacharias zich af. — Ernstig zegt zij
die woorden, als verstond zij die en toch is
58

haar mond nog die van een kind. De schuldeloze
weet niet van het smartelijk verdwijnen
uit een heerlijk land, dat Jahve gaf, niet van
de dorre woestenij onder een hemel, die gesloten
blijft.
Maar de schuldeloze alleen ook kan zo pril
en onvervaard en vertrouwend en bereidwillig
tegenover Jahve staan en Zijn geheimen
ontvangen.
Als Zacharias bedenkt, hoe stierf die de verbondsark
dorst aanraken met zijn hand en
dat Maria nu den Heer draagt. . .
God met ons— de onvermoede waarheid, de
volle werkelijkheid van dit woord— het teken
van Jahve, meer dan onderwerelddiepte en
hemelhoogte — het is een wonder, dat onverdraaglijk
lijkt. Alle mens moet wel terugdeinzen
voor het schriklijk wonder: God met
ons, onder ons.
En Maria draagt haar Heer en lacht slechts
en straks als alles klaar is voor den kleinen
Joannes, gaat zij spinnen en weven voor de
komst van den kleinen Jesus.
En zij denkt werkelijk aan een kleinen Jesus;
zij begrijpt dit wonder en terwijl een mensengeest
breekt onder de grootheid van het ontzettend
wonder, dat God mens doet worden,
denkt zij zich God kind, haar kind.
Jesus: God brengt verlossing. Godzelf die de
verlossing brengt.
59

Wie heeft dit kunnen vermoeden? Wie kan
dit bevatten?
En toch staat het bij Jesaja en hebben duizenden
gelezen: „wonderbare raadsman,
sterke God, eeuwige Vader, Vredevorst."
— Sterke God!
Hoe hebben zij dan kunnen wachten op een
man, die Israël voeren zou tot grootheid? —
Hij, Zacharias zelf, heeft nog den Messias
verhoopt en vermoed in dien zeventienjarigen
hogeprister en zwager van Herodes,
Aristobulus, den kleinzoon van beide twistende
broeders, den knaap dien allen zo liefhadden
om zijn schoonheid, zijn edele geboorte
en ongelukkig lot. En hij was diep geschokt,
toen Herodes den jongeling had doen
verdrinken.
Hij — en wel allen die hij kent — hebben
gedacht aan een mens, aan een groten mens,
een held. Maar het is Godzelf, die verlossing
brengt.
Hem valt de kleinmoedige gedachte in:
— Hoe groot zal onze schuld zijn, als wij nog
vallen na dit... —
Want dit heeft niets begrijpelijks meer, niets
menselijks. Het is haast afschuwelijk, zoals
het beangstigt, die het te begrijpen zoekt.
Want God is te groot, zo groot. ..
60
(5

Maar Maria d" gt den Heer en het is haar
geen angst doch vreugde alleen.
Zij vertrouwt op Hem, met het grenzeloos,
roekeloos, blind en onschokbaar vertrouwen,
waarmede een klein kind zijn vader vertrouwt
en lacht, als die hem opwerpt en weer
vangt en nimmer vreest wanneer het losgelaten
omhoog gaat of neervalt, omdat het
niet twijfelt aan de handen, die het zacht
weer vangen zullen.
Anderen kunnen moeilijkheden voor haar
vrezen.
Anderen vragen aarzelend: „Joseph?"
Wat zal hij denken, Maria's verloofde, en
wat zal hij doen ?
Maar haar ogen glanzen slechts warmer, als
zij antwoordt: „Joseph!" Zij is niet bang.
Zo roekeloos als zij zich overgeeft aan het
wonder, zo vertrouwt zij ook Joseph. Zij
vertrouwt op Jahve, die voor haar spreken
zal, en op den man dien zij liefheeft.
En met een vage verwondering ervaren
Zacharias en Elisabeth, dat dezen, die elkaar
liefde in onthouding beloofden, geenszins de
liefde onthouden wordt en dat die ook niet
armer is, onvermoed rijker misschien, maar
onbegrijpelijk en onnavolgbaar.
Doch Maria lacht temidden van wonderen.
Bijna drie maanden blijft zij in Karem.
61

Voor de geboorte, het bezoek, het feest en de
ruchtbaarheid gaat zij heen.
Eerst als zij weg is, weten Zacharias en Elisabeth
wat hen weerhield om voor haar te
knielen en wat hen het wonder verdragen
liet.
Het was haar glimlach.
62
(3

D E R D E H O O F D S T U K
[n het kind wordt geboren in bloed en
licht.
Het wordt losgemaakt van zijn moeder, wier
smart zich stilt. En het kind schreit om het
kil alleen, zichzelf zijn.
Het wordt gebaad en in windselen gewikkeld.
In de smalle doeken, die Elisabeth en Maria
weefden. In die doeken is het stijf en warm
gevat, daarin slaapt het kind.
En zijn moeder slaapt.
En zijn vader waakt.
En droomt...
Wat is geboorte den vader? Hij weet die hem
lief zijn door de donkere poort van de dood
te gaan en hen niet te vergezellen kunnen.
Hij staat aan het einde van die zwarte tunnel
in levenslicht en roept... roept, dat zij niet
dwalen zullen, maar veilig afgaan op zijn
stem en weer tot hem komen. En hij twijfelt
aan het vermogen van zijn roepen. Het is het
hart van den stomme dat roept en de ogen
van die in het licht staat, zien in ondoorgrondelijk
duister, als waren zij blind en zijn

oren worden verdoofd door de smartzang,
die hem radeloos maakt. En hij kan niets als
te wachten staan en verlangen, dat het duister
loslaat, die hem toebehoren en het wreedzoet,
hevig schoon en wild mysterie van leven en
dood, van geboorte en verlossing over zich
voelen en te doorleven.
Nu dit voorbij is, droomt Zacharias.
Hij droomt van den sterken God die de wilde
krachten van het leven met alle mysteries,
alle botsingen en uitbarstingen in Zijn sterke
handen houdt en ordent naar Zijn onverzettelijke
wil en voortgaat naar Zijn eeuwig plan
te vormen en te behouden en te verwekken,
alle inbreuk ten spijt onveranderlijk.
Hij droomt van den God die nu geboren gaat
worden. Immanuël: God met ons, om ons te
redden.
En die redding is nodig.
Want land en volk gaan ten gronde aan de
daden van den tyran, wiens buitensporigheden
het krankzinnigst uiterste hebben
overschreden. Zij volgen elkaar, de honderden
en honderden slachtoffers, door het
zwaard, door het gif, door het koord, door
pijnbank, steniging of sluipmoord. Het volk
verliest zijn edelen, zijn leiders en beschermers;
het land verliest zijn rijkdom.
En zij allen verliezen hun eer en hun geloof,
zij worden vernederd en verraden.
64

Machtelozen staan op. Zij worden neergeworpen.
Aanslagen mislukken.
Want altijd is er verraad.
En Herodes blijft leven.
Ziekten en krankzinnige hartstochten woeden
in dit levend cadaver, dat rot en stinkt en
van bad naar bed en van bed naar bad gedragen
wordt. Maar hij blijft leven en in
onafgebroken rij volgen zijn slachtoffers
elkaar.
En altijd is er verraad.
De pijn om dit verraad aan het eigen volk,
aan Jahve, zij bijt in de harten onduldbaar.
De volkskracht wordt er door vernietigd.
En in zulk een nacht van bloed en tranen, in
een nacht van verschrikking komt Jesus.
Jesus!
God brengt redding!
Er komt een einde aan de nacht.
Er komt een einde aan de stroom van bloed.
Hij komt, de Vredevorst.
... en de wolf zal bij het lam wonen en de
aarde vol zijn van de kennis van Jahve. En de
verlosten zullen jubelen ... jubelen ...
Zacharias staat op en gaat zien naar zijn
zoontje.
— Als de wolf bij het lam zal wonen, Joannes,
dan is God goedgunstig geweest, barmhartig.
O — Joannes. Dan is er de vergiffenis der
5 65

zonden, de vervulling van Jahve's nieuwe
belofte, zoals die bij Jesaja staat:
„Nimmermeer zal ik tegen u toornen,
nimmermeer u bedreigen;
al wijken bergen,
al wankelen heuvels,
nooit zal Mijn belofte van u wijken,
nooit Mijn verbond van vrede wankelen."
Ach, Joannes: God is goedgunstig geweest.
En jij zal voor Hem uitgaan en Hem de weg
bereiden.
En je zal groot zijn in de geest en de kracht
van Elia.
En Elia, Joannes, was de menner van Israels
wagen, de menner der vurige paarden. Hij
was de profeet van den Allerhoogste en hij
hoorde het ruisen van de wateren der genade,
lang voor een mensenoog ook maar een
kleine regenwolk bespeuren kon.
O, Joannes — God is barmhartig geweest...
Zo zijn de gedachten en dromen van Zacharias,
die zijn kleinen, slapenden zoon beziet.
(5
Altijd weer toch zullen de vreemden trachten
ons hun wil op te leggen.
Daar zijn nu de buren en vrienden gekomen
op de achtste dag, om deel te nemen aan het
66

feest, wanneer het kind besneden wordt en
zijn naam ontvangt.
Daar is de naam voor het kind reeds gevonden:
Zacharias, zoals zijn vader heet. Voorspelt
die naam niet alle goeds? De vader is
een geacht, ja, zelfs bemind priester, die een
goed en heilig leven heeft geleid. Het is een
naam, die het kind met eer dragen kan.
En nu meent plotseling de moeder, dat het
kind Joannes heten moet. Joannes, een naam
die door niemand in de familie gedragen
wordt! En toch herhaalt Elisabeth: „Joannes
moet hij genoemd worden."
Hoe meent nu een vrouw zich te mogen
verzetten tegen de naam, die goede mannen
voor haar kind kozen, omdat de vader zelf
zijn zoon geen naam geven kan?
„Niemand noemt een kind naar den vader,
die nog in leven is," zegt Elisabeth. , Joannes
is zijn naam."
Ha, maar die vader is oud genoeg om grootvader
te zijn en God alleen weet, hoelang nog
deze in ons midden blijft en zijn naam onder
ons genoemd kan worden.
Toch houdt Elisabeth vol, dat het kind
Joannes heten moet en vertwijfeld over zoveel
hardnekkige, koppige eigengereidheid in
een vrouw, die nu toch oud genoeg is om verstandiger
te zijn, vragen zij Zacharias te beslissen
en brengen hem de wastafel. En
67

Zacharias schrijft: , Joannes is zijn naam."
En op dat ogenblik valt de kwelling van het
stomzijn weg van hem en zijn tong wordt
weer vrij. En hij roept: ,Joannes, Joannes is
zijn naam. Want God is goedgunstig geweest.
O, mijn vrienden, gij weet nog niet,
hoe oneindig barmhartig God geweest is, gij
die u reeds verbaast, dat in de winter van
ons leven God ons een kindje schonk.
Groter dingen heeft de Heer gedaan, waarvan
hemel en aarde vol zullen zijn. Ik heb
verlangd naar dit ogenblik al de tijd dat ik
stom was en niet spreken kon, omdat ik openlijk
den Heer wil lofprijzen."
Zijn magere handen beven en zijn ogen
schitteren van ontroering, als hij naar het
kind gaat en het opneemt in zijn armen.
En angst en kleinmoedigheid vallen van hem
af als een oud kleed; hij meent in vlammend
licht te staan en vangt de lofzang aan, die een
kracht, die niet van hem is, in zijn ziel ontstaan
doet, woorden, gedachten en geheimen
in juichende opvaart. Er waaien verre wijdten
voor hem open. Tijd en eeuwigheid.
Immanuël, Immanuël, God is met ons! Zo
zingt Zacharias:
„Gezegend de Heer, de God van Israël.
Hij heeft Zijn volk bezocht, verlost,
een hoorn van redding ons verwekt
in het stamhuis van David, Zijn dienaar.
68

Zo beloofde Hij door der heil'gen mond,
door Zijn profeten sinds eeuwen,
ons te redden van den vijand,
uit de handen van die ons haten.
Om erbarming te doen onzen vaderen,
te gedenken Zijn heilig verbond,
de eed, die Hij Abraham
onzen vader zwoer:
Het ons te geven, aan den vijand ontrukt,
onbevreesd
Hem te dienen, al onze dagen,
heilig en recht voor Zijn aangezicht.
En jij, mijn kleintje,
zult genoemd worden
profeet van den Allerhoogste,
wantje zult uitgaan voor den Heer
om Hem de weg te bereiden
en zijn volk te brengen
de boodschap des heils:
de vergiffenis hunner zonden
door het innigst erbarmen
van onzen God,
die als de dageraad
tot ons komt en verlicht,
69

die in duister gezeten zijn,
in de schaduwen van de dood,
en onze schreden zal richten
op de weg des vredes."
70

V I E R D E H O O F D S T U K
J| .Jlisabeth neemt haar zoontje op en
maakt zijn doeken los.
Zij zet hem in een kuip met water en begint
hem te wassen.
En zij lacht tegen zijn klein gezichtje, dat telkens
als een verrassing te voorschijn komt,
achter haar hand met de natte doek. Zij
strijkt nog weer eens langs dat natte smoeltje,
om het te zien verdwijnen en terugkomen
met zijn heldere onvervaarde ogen, die haar
aanzien. Zij lacht om elk van zijn kleine bewegingen,
zij lacht om heel haar mooie
zoontje, om zijn argeloze naaktheid, om zijn
wondere ogen, om zijn weerstreven tegen
haar hand, om zijn vreugde in het water.
Dan droogt zij hem af en wikkelt hem weer
in doeken. Zet zich met het kind in haar
armen en opent haar kleed.
En Joannes drinkt gulzig en dapper de moedermelk
en Elisabeth ziet op hem neer en
legt zijn kleine handje tussen haar borsten.
Er komt in haar een heerlijke diepe rust door
71

heel het lichaam. Zij kijkt zo maar op haar
zoontje en haar vinger speelt in zijn dunne,
nog vochte haren en draait er een krul van.
En Elisabeth droomt van louter gelukzaligheid.
Zij droomt terug naar zijn opdracht in de
tempel. Hoe dun zijn stemmetje klonk in de
wijde ruimte.
En zij droomt vooruit voor hem, hoe eenmaal
zijn stem in de tempel klinken en weerklinken
zal.
Want zij droomt zich haar kind niet in de
woestijn. Woestijn, zo noemt Jesaja ook het
land. Woestijn tot de Verlosser komt, woestijn
tot Hij komt, die de eenzame tot gehuwde
maken zal, Zijn bruid ...
Elisabeth droomt zich haar zoon als de
priester en leraar. Zij ziet hem, een priesterzoon
uit oud en edel geslacht, als de voorname
dienaar Gods in het rijke kleed, dat
prachtig valt langs zijn hoog, manlijk lichaam.
Onverschrokken treedt hij tegemoet de vijanden
van zijn God en zijn volk. En hij roept
dat volk op, het volk dat in drie eeuwen niet
meer de donderstem van een profeet mocht
horen.
Joannes, de profeet van den Allerhoogste,
roept met luide stem: „Bereidt u op den
komst van den Heer!" —
Dan breekt Elisabeth haar dromen af.
72

— Hoe kan zij dromen van zijn grootheid, terwijl
juist haar vreugde toch in zijn kleinzijn,
kindzijn ligt? —
Zij schudt de gedachten van zich af, die telkens
weer opkomen, omdat alles zo wonder
is aan dit kind en omdat in alles zo zichtbaar
de hand van Jahve is.
Veel meer wil zij genieten van de loutere
vreugde om het kind, dat haar wonder genoeg
is, verblijdend wonder in al zijn natuurlijkheid.
Ach, zij mocht dit kind wel immer
in haar armen houden, altijd kleine, haar
kleine blijvend. Want als hij groot is ... maar
hij is niet groot. Goddank, hij is nog klein; zij
mag hem nog klein hebben in haar armen,
hij mag nog groeien onder haar zorg, kind
zijn onder haar oog.
Jahve is goed, Hij schenkt vreugden aan de
moeder tot troost. Smarten en vreugden en
zo'n kostelijk geschenk— Joannes!

eveelt Augustus, de Romeinse keizer,
volkstelling.
Zacharias, Elisabeth, het kind,
moeten naar Jerusalem,
om zich te doen inschrijven door de keizerlijke
beambten.
74
(5

„Het licht schijnt in de duisternis,
en de duisternis heeft het niet
begrepen."
Joannes i, 5

E E R S T E H O O F D S T U K
De dagen beginnen te lengen.
Terug komt het geweken zonnelicht.
En het licht komt, waarnaar de eeuwen hebben
verlangd en de volkeren gehongerd en
gezocht.
Het licht komt voor die in duisternis en
doodsschaduw verkeren.
Het licht komt tot de herders in de nacht.
Het licht komt tot Simeon in Jerusalem, tot
Anna, de dochter van Phanuël.
Het licht danst aan de kimmen.
De dageraad gloort voor de wereld.
Aan de heidenen wordt het onthuld.
Grijp, duisternis, grijp toe het licht. Het licht,
dat alle mens verlicht.
Het Woord is vlees geworden. Het Woord
woont onder ons.
Aanschouwt Zijn heerlijkheid.
(5
77

T W E E D E H O O F D S T U K
II ^s'? magiërs hebben een slechte faam.
Men zegt: — zij bouwden hun grote macht
op niets dan sluw bedrog. Zij vingen geheimen
uit vrouwenverblijven en voorspelden
stout, wat hun verraden was door een vreemde
mond. Zij mengden zich in liefdehandel
en staatszaken, altijd belust op macht over de
zielen en het eigen voordeel, dat zij daaruit
trekken konden.
Want grenzenloos was hun eerzucht. Ja, zij
ontweken Mithra, den Heer der wijde landen
en zochten de nacht en de daevas, die daarin
rondwaren. —
Wie zal de magiërs rechten? Mazda Ahoera.
Want altijd strijden daevas en yazatas, duivels
en engelen. En altijd vervolgt Urava, de
schaduw der zonden, omdat in ieder het goed
huist met het kwaad. Omdat een ieder in
zich draagt de ashavan en de anashavan, het
reine en het bezoedelde, bijna elkaar gelijk
en in volstrekte tegenstelling.
Wie zal dan de magiërs rechten?
78

Zij hebben een ster gezien, een nieuwe ster,
een fonkelende diamant.
En herinnerden zich de woorden van Hebreeuwse
ballingen, door de magiërs altijd
bewaard, omdat zij spraken van een sterre.
— Een ster die opkomt uit Jacob, een scepter
die zich verheft uit Israël. —
Een koning, de grote Jodenkoning is gekomen.
De magiërs hebben het diepst bewaard de
herinnering aan het ballingenvolk, dat altijd
hongerde naar de gouden toekomst, de vervulling
van Jahve's gelofte.
Wie hongert er dan niet ?
Mogen de magiërs een slechte faam hebben
en zal Urava hen vervolgd hebben. Toen zij
de ster zagen, hebben zij spontaan besloten,
naar dezen koning te gaan. Zij hebben de
grootste geschenken van hun rijke land, van
de stapelplaats aller rijkdommen genomen.
En zij zijn gegaan met hun geschenken,
waarheen de sterre wees.
Met honger in hun hart en met Urava, de
wroeging op hun spoor; maar de hoop ook
in hun ogen.
De magiërs, de dragers van het heilige vuur,
de zonaanbidders, zij zijn de dageraad gaan
aanschouwen.
79

En na hen rijdt de bende der huursoldaten
in snelle draf. Valt Bethlehem binnen en
vangt een kindermoord aan op bevel van
Herodes.
De ruiters jagen op hun snelle paarden, zij
komen in de huizen en op het plat der
daken.
Zij jagen door het veld.
Hei, de snelle ruiters van Herodes!
Zij hebben ongewapende mannen geslagen
en beulswerk verricht.
Zij doden kinderen op zijn bevel.
Alle manlijke kinderen tot het tweede jaar.
Tril in uw stenen graf, Rachel, die het roepen
hoort.
Schrei om het kinderschreien.
Schrei, oude stammoeder, die stierf om Benjamin
het leven te schenken.
Gij hebt kinderen gedragen onder uw hart.
Een kind gevoed aan uw borsten.
In uw armen gedragen, in uw handen zijn
voetjes gewarmd.
Kruiden gezocht, als hij ziek was en gewaakt,
opdat hij leven zou.
Schrei, Rachel, en wil niet getroost worden.
En vloek! Vloek die het zwaard trokken tegen
onnozele kinderen en hun moeders! Vloek
die het zwaard misbruikten! Vloek het misbruikte
zwaard, dat kinderbloed geproefd
heeft!
80

Dat het vergruizele in de handen der moor
denaars.
Dat het zich tegen hen kere, opdat zij om
komen.
82

D E R D E H O O F D S T U K
J_ jÈLch, het licht...
Heeft nu reeds het licht ons verlaten? —
Zacharias rijdt naar Bethlehem.
De mare van de kindermoord is rondgevlogen
door het bergland. Zij grijpt diep in het
hart. Dieper dan de duizend wrede daden
van Herodes, de martelingen, de terechtstellingen,
de moorden, die door het schuw gerucht
befluisterd werden.
Er komt een nieuwe, nog heviger vrees voor
den waanzinnigwreden koning.
Op de eerste tijding: — Herodes doet alle
manlijke kinderen doden tot hun tweede jaar
— is Elisabeth uit Karem gevlucht met het
kind de bergen in. Met andere vrouwen verbleef
zij in een grot, tot de mannen kwamen
met nieuwe tijding en vrouwen en kinderen
terughaalden.
Nog waken de mannen en zien de wegen af.
Nog houden velen hun zwaard gereed, om
niet overvallen te worden. Want Herodes
vertrouwen zij nimmer.
83

Zo zou Zacharias ook niet weggaan, zo niet
de angst om het licht, om Immanuël, om
Jesus, hem drong en Elisabeth hem aanspoorde.
Want juist voor de onmare van de moorden
te Belhlehem tot Karem doordrong, had hij
in Jerusalem van Simeon's vreugde vernomen
en van het verblijf van Joseph en Maria
met het Goddelijk kind te Bethlehem. En
terwijl zij besloten hadden met hun kind naar
Bethlehem te gaan, kwam het afschuwelijk
nieuws van Herode's gruweldaden en begrepen
zij, dat het op Jesus was, dat Herodes
zijn aanslag pleegde. Want dat hebben zij
onmiddellijk begrepen. Terwijl anderen verbijsterd
vloekten om zo grenzeloos wrede
waanzin van dien duivelsen Herodes, dachten
zij beiden, die het geheim van God kenden,
met een afschuw, die alles in hun ziel
omver te werpen scheen: — Duivel! Duivel
is Herodes! Duivel, die het Goddelijk kind
wil doden. —
Daarom gaat Zacharias. Daarom vroeg hij
het paard te leen van den Arabischen koopman,
die in Karem woont.
„Leen mij uw paard, want ik verkeer in grote
vrees om mijn verwanten, die te Bethlehem
zijn."
En nu jaagt Zacharias het kleine Syrische
paard. Dwars door het bergland rijdt hij
84

om de weg naar Bethlehem te bereiken.
En hij drijft het paard aan, terwijl toch elke
stadie, die hem verder verwijdert van zijn
kleinen zoon, van zijn liefste bezit, hem beangstigt.
„Het kan niet zijn," heeft hij tot Elisabeth
gezegd, „dat dit grootse, dat God gewild
heeft van oudsher, verijdeld wordt. Zelfs niet
door de gewelddaden van dien duivel Herodes.
Het Goddelijk kind möèt hem ontkomen
zijn."
Maar als het kind Jesus dan in gevaar is. Als
God de hulpeloosheid van een kind heefi
aangenomen en zich heeft toevertrouwd aan
enkele mensen, zich aan hen als kind heeft
uitgeleverd en verwacht heeft, dat zij Hem
zouden dragen en voeden en beschermen,
dan moet Zacharias gaan en dadelijk gaan.
Dan moet hij maar, in Godsnaam, zijn vrouw
en zijn zoontje achterlaten bij de mensen, die
hem zwoeren hen te zullen beschermen, en
gaan, zonder verwijl gaan naar Bethlehem,
om te zien hoe hij helpen kan het Goddelijk
kind te verdedigen.
Ach, de werkelijkheid van het wonder wordt
steeds heviger voor Zacharias' gevoelen. De
Allerhoogste, de Machtige heeft zich uitgeleverd
aan de mensen, aan die Hem liefhebben
en aan die Hem haten; de Allerhoogste
is afgedaald en de Machtige heeft afstand ge-
85

daan van alle macht en zich overgegeven. De
Vreeswekkende, die kwam in stormwind,
aardbeving en onweer of in het zacht, maar
ontastbaar suizelen der koelte, is gekomen in
het broze heiligdom van een kinderleven.
Onbegrijpelijk wonder. Nu moet Zacharias,
die zich steeds boog in huiverende eerbied,
uitrijden om te verdedigen, wat hij hartstochtelijk
bemint. En de sterke God wordt gezocht
door een grijsaard, die zijn zwakke arm
komt aanbieden, Hem ter verdediging.
Niemand durft Zacharias met zich te nemen
en te zeggen, wat het doel is van de tocht.
Zo gaat hij, Zacharias, een oud man, die niet
meer vertrouwen durft op zijn kracht. Hij
heeft geaarzeld, of hij de oude strijdakst zou
medenemen. De bijl van zijn vader, die hij
in zijn jeugd dikwijls droomde eenmaal te
zullen voeren. Hij heeft het niet gedaan. Hij
is reeds oud en weet dat.
Maar zijn hand nijpt soms om het heft van
de dolk, die hij bij zich stak, want in zijn hart
brandt een woede, die niet van een grijsaard
is.
Alle woede, die zich een heel leven lang opzamelde
in zijn hart, om de altijd hernieuwde
smaad Jahve aangedaan, om de altijd durende
vernedering van zijn volk. Duizend malen
wel heeft hij verlangd naar de dag, waarop
hij de bijl zou kunnen grijpen, de dag waarop
86

de ramshoornen roepen zouden en met één
schreeuw het ganse volk zou rechtspringen
en van alle bergen de opstandsvuren laaien.
Nu is hij oud en zijn arm zou de bijl niet meer
zwaaien kunnen met geweld. Deze rit vergt
reeds alles van hem.
Nu is hij oud en heeft een onverstaanbaar
wonder gehoord: God met ons, God brengt
redding.
En nu zou een duivel, een rottend aas, Herodes,
naar dien God grijpen en Hem zoeken
te doden. Nu zou een duivel de redding verijdelen
willen, om altijd te blijven heersen en
vernederen en verdrukken en het ganse volk
verpletteren onder de berg van zijn zonden.
Waarheen is het Licht gegaan?
Heeft Joseph het kind kunnen redden?
Of is Jesus . .. ?
Als het licht gedoofd is, als het weg is van
deze wereld — zal het dan eeuwig duister
blijven?
— Dageraad! Ach, Dageraad! O, Licht, o,
sterke God! —
Zacharias heeft gezongen in een gelukkig
ogenblik, toen hij zijn zoontje in de armen
hield en gloeide van vreugde en in een fel
licht en een fel geloof een toekomst zag. Dat
was een ogenblik van verrukking.
Zacharias is bang.
Heeft hij niet in zijn leven gezien, dat zovéél
87

goeds, zovéél heiligs, zovéél liefs vernietigd
werd?
Het duister, het kwaad is sterk en Jahve heeft
zich zo roekeloos uitgeleverd.
Ach, hij herinnert zich Maria, haar goede
daden, haar lach, haar kinderogen.
Jesus, kindgeworden God, kind in Maria's
armen.
En tegen Hem zijn de ruiters van den duivel
uitgereden, de huursoldaten.
Hem vallen de woorden van Mathathias in —
kleine kinderen in de straten afgeslacht! —
En de tranen branden achter zijn ogen. Niet
alleen om de kinderen. God weet, dat hij
zonder grens van kinderen houdt met de
hongerige liefde van een, die lang ontbeerde.
Om de kinderen alleen zou hij kunnen
schreien, ook vechten nog om hen te wreken.
Maar het licht?
Het licht?
Het licht, waar de eeuwen om hebben geroepen
en alle volkeren gehunkerd.
De zweep van de angst slaat Zacharias en hij
jaagt het paard voort.
Wat zal hij vinden te Bethlehem?
88

Hij vindt te Bethlehem de huursoldaten.
Zij hebben met hun overmacht het woedend
volk neergeslagen en zijn huizen ingedreven.
Zacharias hoort het roffelen van de rouw, het
weeklagen der vrouwen, een enkele stem die
snikkendhoog een psalm zingt.
De rouw klinkt als een wilde uitdaging uit
alle huizen en de soldaten wagen het niet haar
te verbieden.
De roffel der trommen klinkt als een donkere
roep om wraak.
Hoog van drift klinkt de psalmkreet:
„God van de wraak, Jahve!
God van de wraak, kom!
Verhef U, Rechter der aarde!
En vergeld de trotsen hun daden."
Zacharias wil niet horen. Hij rijdt voort. Hij
rijdt de plaats op van de herberg en vraagt
naar Joseph van Nazareth en diens vrouw en
hun kind.
En hoort, dat zij vertrokken zijn, niemand
weet waarheen.
Het kind is dus gered.
Zacharias drenkt zijn paard.
Altijd door klinkt de doodsroffel, altijd door
het weeklagen der vrouwen.
Zacharias hoort de mannen spreken; hij verstaat
hen niet. Slechts de dodentrom verstaat
hij, slechts het weeklagen der vrouwen. En de
vreugde in zijn hart, een vreugde die nat ia
89

van tranen, een vreugde vol weemoed en gewond-zijn.
Het kind is gered. Het Jesuskind.
Het licht is niet gedoofd.
Hij wil meer weten. Waarheen is het licht
gegaan?
„Waarheen ging Joseph? Hij is mijn verwant
en ik ben bezorgd om hun kind."
Het kind moet veilig zijn. Zij zijn plotseling
weggetrokken op de dag voor dit begon.
Het kind is veilig. Ach, wat heeft hij gevreesd?
Op de dag voor Herodes toesloeg, vertrokken
Joseph en Maria plotseling. Ach, wat heeft hij
gevreesd? Jahve heeft toch Zijn engelen, die
Joseph kunnen waarschuwen en leiden. Het
Licht zal niet gedoofd worden.
Het zal nooit gedoofd worden!
Het behoeft de oude handen van Zacharias
niet om Het te beschutten. Jahve, Jahve is
groot, Hij is de Allerhoogste.
En Zacharias droomt en hij hoort van ver de
dodentrom.
Hij is moe en de moeheid drukt als een zware
steen tussen zijn schouders. Zijn lenden en
benen zijn stijf van pijn, omdat hij het paardrijden
niet gewend is.
90
(5

Dan klinkt een schreeuwen van de weg, een
gillend: „Aaah — aaah!"
Er wordt een man geslagen.
Vijf soldaten slaan en trappen hem, terwijl hij
ligt en niets meer kan dan hoog en vreeslijk
gillen, met iedere schreeuw naar het leven
roepend, om genade roepend met niets dan
het hoge, langgerekte „Aaah!", dat weggetrapt
wordt uit zijn lijf.
Er vliegen vrouwengillen uit de huizen en
vloeken en scheldschreeuwen en stenen, maar
geen man, geen enkele man.
En Zacharias staat een ogenblik als verlamd;
zijn hand klauwt om de dolk en zijn keel is
vol van woede en verdriet.
Dan trekken hem de mannen terug en houden
hem vast. Zij houden hem gemakkelijk
vast. Hij is oud en zonder kracht.
Wat zou hij willen tegen de soldaten?
De soldaten slaan den man dood. Waarom
wil ook hij zich laten doodslaan?
Zacharias kan niet spreken. Hij schreit.
En als zij hem loslaten, klimt hij op het paard.
Hij rijdt Bethlehem uit. Niemand weerhoudt
hem. Ook de soldaten niet.
En het wakkere Syrische paardje draaft en
schudt zijn kleine kop.
Nog klinkt de roffel, nog het weeklagen, nog
de hoge zang.
En Zacharias schreit. Hij schreit om God,
91

die vervolgd wordt. Hij schreit om de kinderen,
die vermoord werden. Hij schreit om
zijn volk, dat niet meer opstaan durft. Hij
schreit om zijn eigen krachteloze ouderdom.
Langs de weg ligt een groot, oud graf, met
mos begroeid.
Het is het graf van Rachel.
— Ach Rachel, oude stammoeder, wat is er
geworden van Jacob's geslacht? Wat is er geworden
van de kinderen van Israël, den dapperen
strijder met God? —
Zacharias rijdt terug naar huis.
Naar Joannes ... Naar het kind en naar Elisabeth.
— Joannes — zijn gedachten zijn al bij hem.
Eén groten zoon zal Israël nog hebben.
Joannes — hij is nog klein.
Door de nacht rijdt Zacharias naar huis en
denkt aan zijn zoontje. Er klinkt het roepen
van wilde dieren. Er schitteren sterren. In
zijn oren gonst een echo van tromgeroffel.
Achter zijn ogen branden vreugde en smart.
Maar hij droomt reeds weer van Joannes.
Het licht heeft zich teruggetrokken in de verborgenheid.
92

V I E R D E H O O F D S T U K
it kind!
Dit Godsgeschenk.
Zacharias draagt het in zijn armen.
Zijn mond vangt het handje, dat graait naar
zijn baard.
Het heeft een gezichtje zijdezacht en toch
stevig.
Het heeft een lach, die hem verrukt.
Het heeft een kleine stem, die wondere geluiden
maakt en woordjes haspelt.
Dit kind ...
Toen het nog kleiner was, en schreeuwde,
was hij bezorgd, waarom het schreeuwde.
En als het niet schreeuwde, verontrustte hem
het stilzijn en het niet meer roepen.
Ho — dit kind moet men in de handen houden,
om te weten dat het echt is, waar is, dit
ongelooflijk geluk.
En het kind groeit en krijgt zijn vormen.
Het leert herkennen en lachen.
Het groeit nog meer, iedere dag groeit het.
Het trappelt met zijn kleine beentjes.
93

Het tast met zijn handjes met de heel kleine
vingertjes, die zich pijnlijk vasthaken kunnen
in baard en haren, die het in zijn vaders neus
of ogen steekt of waarmee het zijn moeder
zoetjes slaat.
En het groeit.
Het maakt andere geluiden dan het enkele
schreien.
Het kan zitten.
Het gaat kruipen.
Het kind wordt een wereld voor Zacharias en
Elisabeth.
Wat daar buiten is, is niet zo werkelijk, is niet
zo van belang.
God is goed: Joannes.
Er is een wereld, die lijdt.
Er is een verlosser geboren. Waar Hij is,
weten zij niet. Dit kind heeft een grote en
ernstige bestemming.
Zij weten dat, maar het is ver, het is in de wil
van God.
Maar hier dichtbij, vlakbij is het kind.
Het groeit, het praat, het eet pap, het lacht
tegen hen en steekt zijn handjes uit.
God is goed.
94
(3

Het kind leert zijn wereld kennen.
Zijn moeder, zijn vader.
Het huis, een aanzienlijk huis, toch donker
nog en vuil.
Het scharrelt wat rond langs de lemen kuipen
voor tarwe en vijgen en langs de oliekruiken.
Het trekt zich op aan zijn moeders bruidskist
en volgt de lijnen daarop met zijn vinger.
Het sjort aan de opgerolde slaapmatten, aan
zijn vaders mantel, die aan een koord hangt.
Het maakt eens wat kapot, het maakt wanorde
en rommel.
Het krijgt een dadel, dat het zoet zal zijn, een
lepel en een houten schotel om op te slaan.
Het wordt in de tuin gebracht en zit daar en
kruipt, speelt met steentjes en zand en bloemen.
Onder het huis is een lage stal met gonzende
vliegen. Het kruipt daarheen, een donker hol,
waar dieren wonen en uitkomen. Het kruipt
daarin en maakt zich vuil. Het schrikt van
iets, dat vreemd is en schreit.
Zijn moeder komt. Het kind krijgt klappen
en schreit en wordt weer stil. Het wordt gereinigd
en speelt weer in de zon.
En het groeit.
Het leert lopen en loopt zijn moeder na.
Het ziet toe, als zij het deeg kneedt en wil ook
kneden en wil proeven van het smakeloos
deeg.
95

Het ziet toe, als zij het brood bakt in de
bakhut.
Het mag daarna de grote, platte broden zuiveren
van steentjes. Het pulkt de kleine
steentjes uit de warme broodkorst.
De broden worden geregen op lange stokken
en opgehangen.
En als Johannes opkijkt, ziet hij de broden
hangen.
Of Elisabeth zet een fornuis buiten met zijn
vele gaten en vult die met het dorre bekerkruid.
En Joannes brengt dan busseltjes aan
en prikt zich aan de distels. En ziet toe, als
het brandt en zijn moeder kookt.
Heeft hij gezien, dan gaat hij weer en speelt.
Spelen en eten en slapen en groeien.

Esdras zouden zijn, van Henoch, van Abraham
of Noach.
Een boek van Mozes' hemelvaart.
Zij zijn alle vervuld van het toekomstig geluk
van Israël, van zijn glorie en de ondergang
van den adelaar.
— De dagen van den adelaar zijn vol — staat
in het boek van Mozes' hemelvaart.
Want dit is toch de tijd, dat weten zij toch
allen.
Nu komt toch de Messias, nu komt toch het
Godsrijk.
Vol zijn de dagen van den adelaar.
Hij heeft zijn gouden beeltenis op de tempel
van Jerusalem. Op de tempel van Jahve, den
enen God, die geen gesneden beeld duldt,
rust de gouden vogel van Jupiter.
Ha, zijn dagen zijn vol.
Judas en Matthias komen met het volk.
Daar klimmen de knapen, de wakkere, langs
de gevel en slingeren hun touwen en werpen
ze omlaag.
De adelaar wordt gevangen in hun strikken.
Slaat dood des konings soldaten, die het verhinderen
willen. Slaat dood!
En sjort nu de touwen en slaat met de
hameren.
Hei — ho! Hei — ho!
Hij wankelt, hij wankelt! De adelaar, de gevloekte.
7
97

Touwen springen kapot en striemen als zwepen
de mannen, die trekken.
Maar andere touwen houden. Hei— ho! Hei
— ho! Slaat met de hameren!
Hij valt! Hij valt! De adelaar, de trotse vogel,
dreunend valt hij in stukken.
Er zal geen adelaar meer zijn voor het aangezicht
van Jahve!
(5
Verbrand worden Matthias en een van zijn
helpers, omdat zij het volk hebben opgeruid.
Omdat zij de daden van den koning beoordelen.
Omdat zij de Romeinse vogel onteerden en
toorn afroepen over het land.
Maar Judas is gevlucht.
En hij gaat door het bergland en predikt de
opstand.
— Duldt toch niet langer, gij dappere Hebreen,
duldt niet meer. Vrijheid of dood!
Vrijheid of sterven. Durft het, te sterven voor
de vrijheid. Staat op, volk van Israël, volk van
Judea! Staat op! —
En velen gaan naar Judas, den dapperen
leider.
De Messias?
98
(5

De koning gaat sterven.
Hij doet zijn zoon Antipater ombrengen.
Hij doet zijn testament veranderen.
Antipas zal viervorst worden.
Archelaus zal het rijk beërven.
Herodes doet de edelen des lands gevangen
zetten in de renbaan.
Wanneer hij sterft, dan zullen zij ook sterven.
Zo zal er rouw zijn bij zijn dood.
Er komen bij hem nog slechts slaven, die zijn
stank verdragen moeten.
Zijn lichaam is nu enkel rotting.
99

V I J F D E H O O F D S T U K
!n Herodes sterft.
Hij wordt gebracht naar zijn vesting Herodium,
ten Zuiden van Bethlehem en daar met
grote praal begraven.
Bevrijd worden de gevangenen uit de ren-
baan.
En het volk staat op en eist van Archelaus
genoegdoening voor Matthias' dood.
En Archelaus laat zijn ruiterbenden stormen,
zijn huursoldaten.
Hij moet naar Rome en zijn bevestiging gaan
vragen aan den Romein. Zich verdedigen
tegen zijn broeder Antipas, die ook naar
Rome gaat en hem bestrijdt, de troon voor
zichzelf wil vragen aan den Romein.
Er gaan ook edelen naar Rome, om beider
afzetting en zelfbestuur te vragen aan den
Romein.
Maar het volk vraagt niets aan den Romein.
Het spuwt op hem.
Ha, Sabinus, Romein die het volk kwelt!
Het is de vijftigste dag, het feest van de oogst.
En het is oogst, grote oogst.
100

Nu wordt gemaaid met het blinkend mes, wat
lang te rijpen stond. Het wordt getrapt onder
de ossenhoeven, het wordt verpletterd door
zware balken. Het wordt opgeworpen in de
Westenwind. Het kaf wordt verbrand op de
velden en de bergen branden en blijven
branden.
Hoe zong Jesaja? Verbranden zullen de bloed
bevlekte mantels, de dreunendstampende soldatenlaarzen.
Het is oogst, Sabinus, nu is het oogst!
(5
Sabinus vlucht in de tempel en plundert de
tempelschat.
Maar het volk stormt en komt over de daken
van de gaanderijen.
Dan stichten de Romeinen brand en vluchten.
Belegerd wordt de koninklijke burcht. Het
paleis met zijn lusthoven en fonteinen, met
zijn zuilenhallen en duiventillen, met zijn
keizerzaal, zijn Agrippazaal, met zijn goud
en zijn zilver, met al het geroofde en gestolene.
En de koninklijke soldaten lopen over.
Weg met den Romein!
Juda, de leeuw!
Ephraim, de stier!
(5
101

Benjamin, de felle schutter met de voetboog!
Zij zijn in opstand.
Noordwaarts het rennende paard Manasse!
Stormwind voor het schip Zabulon! Hoog
vliegt Dan, de wilde arend!
Judas verovert de burcht bij Sepphoris en
plundert hem.
Het paleis in Amatha wordt verbrand.
Judas verzamelt zijn leger. Vrijheid of dood!
De tijden zijn vol.
En velen gaan tot Judas.
Judas.
De Messias?
Simon, de slaaf van Herodes, draagt nu de
koninklijke diadeem.
Hij plundert het paleis.
Hij plundert de burchten.
Paleizen en burchten verbrandt hij.
En de buit schenkt hij weg aan zijn mannen.
Hij behoeft ze niet, hij strijdt voor Israël.
Vol zijn de dagen van den adelaar.
Velen gaan tot Simon.
Simon.
De Messias?
102

Athronges, de reus, schaapherder als David,
is uitgeroepen tot koning.
Vier broeders heeft hij, reuzen als hij, aanvoerders
als hij.
Hij verslaat de Romeinen, keer op keer.
Zij veroveren wapens, buit en veldtekens.
Zij slaan die veldtekens op de grond.
De adelaar wordt vleugellam; hij breekt aan
stukken.
De geheven handen worden verbrijzeld.
Geteld zijn de dagen van den adelaar.
Een storm van opstand doorgiert het land.
Steekt de hoornen! Op ruiters, te paard! Het
zwaard uit de schede!
Velen gaan tot Athronges.
Athronges.
De Messias?
(5
— Zegen onze wapenen, Heer! Zegen ons,
Uw soldaten!
Zegen ons, die voor U strijden, voor het
recht! Tegen vijanden, die U niet kennen
willen, die U honen en uitdagen!
Zegen ons, Heer, zegen ons!
Zegen ons, die tegen overmacht strijden!
103

Wendt U niet af van Uw volk!
Gedenk het, Beukelaar, heilige Rondas, gedenk
Uw volk!
Er branden zoveel huizen in ons land.
Er schreien vrouwen, er worden kinderen
gedood.
Gedenk nu Uw soldaten, zegen hen! Maak
hen moedig in de strijd!
Zegen het koper in hun hand! Maak het onweerstaanbaar
en schrikkelijk!
Heer, wij hebben gezondigd tegen U, dikwerf
gezondigd.
Wij hebben U versmaad en zijn U voorbij
gegaan.
Teruggestoten hebben wij Uw hand.
Wil haar, éénmaal nog, toereiken, opdat wij
ze grijpen kunnen en niet meer loslaten.
Trouw zullen wij blijven, wij zweren het. En
niet meer breken zullen wij ons woord, nimmer
meer breken. Maar Uw gebod onderhouden,
de heilige wet.
Heer, zegen ons, wendt U niet af!
Word onze vijanden, die honden, toch moede.
Wij hebben geen maten meer om te
meten, wat zij ons hebben aangedaan. Laat
dan onze pijlen de voegen hunner pantsers
vinden, onze speren recht door hun schilden
gaan en onze zwaarden hun helmen klieven.
Heer, zegen onze wapenen!
Heer, de overwinning, de overwinning!
104

Zend nu den redder, dien Gij beloofd hebt.
Zend hem, als eertijds de engelen en de
vlammende ruiters.
Zegen ons, Heer, zegen ons!
Vergeef ons, wat wij ook deden. Gedenk bij
wien het duister over de ogen valt, voor welke
zaak hij streed. Zegen hem, zegen ons! —
(5
Israël is in opstand, Israël!
Het land van Judea is vol krijgsrumoer en
wilde zang.
Midden in het bergland ligt Karem. De opstandsgolven
barnen tot daar.
Zacharias en Elisabeth, zij kennen Gods geheim.
Zij horen van den Messias hier, den Messias
daar.
Zij weten, dat het de Messias niet kan zijn,
niet Judas, niet Simon, noch een der anderen.
Jesus is de Messias.
Maar Israël is in opstand, het ontworstelt zich
aan den Romein.
Zij kunnen dit niet verstaan en zien het als
een voorspel; het is de verlossing niet, nog
niet.
En vrezen de roversbenden, die „Israël!"
roepen om te plunderen en te brandschatten.
105

En vrezen de hongersnood, die zeker komen
gaat en slaan voorraad in, geperste vijgen,
gezoute olijven, olie en tarwe.
Het kind is hun wereld, het kind groeit en is
schoon.
God is goed en wat Hij gaf, zal Hij beschermen.
En Zacharias bidt:
„Hoor Israël:
De Heer onze God is een enige Heer.
Gij zult den Heer uw God liefhebben uit geheel
uw hart,
uit geheel uwe ziel en met al uw krachten.
De woorden die ik u heden zeg,
moeten in uw hart blijven;
gij moet ze aan uw kinderen leren;
spreek ervan als ge zit in uw huis,
als ge gaat over de weg,
als ge u nederlegt en als ge opstaat;
als teken moet ge ze binden aan uw hand,
steeds voor ogen ze hebben,
ge moet ze schrijven
op de posten en deuren van uw huis."
Zo zijn de deuren van het huis gesloten.
Zo hebben zij een kleine wereld, die God hun
behoudt.
Waarin zij het kind hebben, Joannes, veilig.
106
(5

Te Rome vorderen moeizaam besprekingen.
Gevraagd is den keizer om zelfbestuur.
De Romein beschikt anders.
Geen koning wordt Archelaus, slechts volksvorst
in naam.
Viervorsten worden Antipas en Philippus.
En meester blijft de Romein.
Romeinse legers rukken binnen en slaan de
opstand neer.
Bloed en tranen vloeien als een zee over
Israël.
Varus, de legaat van Syrië, trekt het land binnen
met zijn legioenen.
Tweeduizend kruisen worden opgericht.
Tweeduizend opstandelingen aan het kruis
breiden hun armen.
Tweeduizend gekruisigden voor Israël.
Er moet geboet worden voor de opstand met
bloed en tranen, met goud, met zweet, met
honger, met vernedering, met ontering en
smaad.
Archelaus gaat trachten zijn vader gelijk te
worden in wreedheid.
Gevangen en gedood worden de valse Messiassen.
Er is teveel verraad, teveel onderlinge
twist, om het verzet vol te houden.
Even vlamt de hoop op, als een man opstaat
die zegt te zijn de prins Alexander, die door
de beulen van Sebaste niet geworgd zou zijn,
maar gespaard. Het is een bedrieger.
107

Het land blijft in ellende. Het volk is weer
neergeslagen.
Altijd trekken uit Syrië weer nieuwe legioenen
door. Zuigen het volk uit, vernietigen zijn
welvaart.
Dit land ligt voor hun voeten als een weerloze
prooi.
108

Z E S D E H O O F D S T U K
II -^Jgn razzoe valt over dit land, alles omverwerpend,
terneerwerpend, omlaagstortend,
vertrappend, verscheurend, verwoestend,
vernietigend. In wilde vlucht dwarrelt
het verstrooide voor haar uit. Als een jagende
strijdwagen is zij, gewonden nog wentelend
sleurend voor zijn wielen, dan vastgrijpend,
vastrijdend, overrijdend, verpletterend. Een
laatste schreeuw van pijn of angst of haat. Als
een onweer, waaruit krakend de felle, snelle
bliksem zigzagt en achter zich trekt de ontzaglijke
donder, die slaat, slaat, zijn vreselijke,
dreunende slagen.
Legioenen trekken binnen. De harde, eendere
stap van de soldaten, het getrappel der
paardenhoeven over de heirbanen. Squadra's
snelle strijdwagens. Een slagorde van sprinkhaanzwermen
om het land te verwoesten.
Zacharias' plicht roept hem ten tempeldienst.
Jerusalem — een schriklijke stad is zij.
Hij ziet de gevangenen binnen het cordon
109

der Romeinse soldaten. Hunne wapens hebben
zij uitgeleverd, het koper dat beveiligde.
De zwaarden, de speren, de sikkelzwaarden,
de bogen en pijlen en schilden en helmen,
de aksten en de knotsen. Weerloos zijn zij als
slachtvee in het cordon der soldaten, die om
hen lachen.
En Zacharias hoort het hameren aan de
kruisen.
Hij ziet gekruisigden hangen, de armen zo
wijd, zo wijd, de schouders omgekromd. En
als gebroken hangen hunne hoofden, als
hoofden van dode kinderen, te zware vrucht
voor een zwakke stengel. Sommigen waren
rover, anderen held, sommigen zondaar, anderen
onschuldig. Maar hunne hoofden op
de borst of tegen de schouder aan, als van heel
jonge, dode kinderen zijn zij, onvolgroeid en
onvolmaakt en zwak in ieder opzicht, het
hoofd te groot, te rijp voor een mergloze,
dunne hals en hangend nu.
O — der raven krijsende schreeuw op de
schedelberg Golgotha! De roffel der dodentrommen
en de treurzang der rouwklagers!
Ach — Jerusalem!
Het is, als toen Jeremia zong:
„Bitterlijk weent zij in de nacht
en hare tranen zijn op hare wangen;
niemand vertroost haar..."
Neen, nog is er twist en tweedracht, nog zijn
110

er die zich verheugen of buit te verdelen
zoeken.
Weer klinkt in de tempel het zingen, het bidden,
de eeuwige vraag: „Waarom?"
Waarom wendt Gij U af? Waarom hoort Gij
ons niet?
Maar een jong priester, met brandende ogen
en een vlammende stem, antwoordt driftig in
een gesprek met anderen: „Waarom? Waarom?
Lees het bij den boetprofeet, bij den
klaagzanger Jeremia:
— Gij, gij hebt Mijn land onteerd,
Mijn erfdeel tot een gruwel gemaakt.
De priesters hebben niet gevraagd: „Waar
is Jahve?"
De bewaarders der wet hebben Mij niet gekend;
de herders zijn Mij ontrouw geworden;
de profeten hebben geprofeteerd door Baal
en met machteloze goden geheuld. —
Daarom! Daarom!
— Daarom trek Ik uw slippen over uw hoofd,
dat ge in uw schande gezien wordt,
uw echtbreuk en uw geile lusten,
uw misdadige ontucht
op de heuvels in het open veld. —
Daarom! Omdat wij alles en iedereen en God
het allereerst verraden hebben en aan ons zelf
gedacht. Omdat wij niet één gebod, maar alle
wetten en alle geboden overtreden hebben en
111

ieders recht onder onze voet getrapt. Daarom
zullen wij alsem te eten krijgen en met
vergiftigd water worden gedrenkt!"
— Neen! Neen!— roept het in Zacharias' hart.
— Jahve is goed. Hij is barmhartig geweest!—
Daar is toch het kind, thuis bij Elisabeth.
Daar is toch het wonder, het grote wonder
Immanuël, God met ons, Jesus, God brengt
redding. Reeds is de Dageraad daar en schijnt
het Licht.
Maar hij kan het niet zeggen, hij kan het niet
zeggen, niet hier, waar de dood is en de nederlaag
en ellende zo groot.
„Bidden wij toch!" zegt hij bevend. „Bidden
wij toch!"
En Zacharias vlucht, hij vlucht uit Jerusalem.
En achter hem draven de zwarte gedachten.
En hij komt in het huis te Karem, bij het kind
en bij Elisabeth. En de gedachten verlaten
hem niet.
En hij zoekt troost en kracht en neemt zijn
boekrollen. De boekrol van Hesekiël neemt
hij. Hij zoekt de arenden, die een cedertop
braken. Hij zoekt Jahve's belofte eens zelf een
loot te breken en die te planten op Israels hoge
toppen. Hij zoekt den Messias.
112

Maar hij ziet staan: „Uw noodlot is gekomen!
De roede rijpt!"
En haastig zoeken zijn ogen verder.
Maar zij vallen op het zwaardlied. En als de
woorden hem treffen, — hij wil ze nog voorbijgaan,
ontvluchten, — reeds hebben ze hem
gegrepen, — dan klinkt het donderende orgel
hem tegen, bassen en pauken, schetterende
hoornen, krijgs- en dodentrommen, een daverend
alarm:
„Het zwaard! Het zwaard!
Gewet is het en geslepen!
Om een slachting aan te richten is het gewet
en om te bliksemen is het geslepen.
Zullen wij ons verheugen en zeggen:
— De scepter van mijn zoon tart alle hout—?
Men gaf het om te slijpen,
om het in de vuist te nemen;
het is gewet, dit zwaard, het is gescherpt,
opdat het zij in de hand des doders!
Schrei en jammer, mensenzoon!
Want het is bestemd voor Mijn volk,
voor de vorsten van Israël is het bestemd!
Bestemd voor het zwaard zijn zij met heel
Mijn volk.
Ja, sla u op de heup!
Het zwaard doorstaat de proef!
Het art de scepter van Mijn zoon!
Wat zal er gebeuren?
8 113

Godsspraak van Jahve, den Heer.
Gij dan, mensenzoon, profeteer,
hits aan met handgeklap!
Dat het zwaard dubbel, drievoudig splijte:
het is het zwaard der slachting,
het zwaard der grote slachting,
dat zwaaiend hen omsingelt.
Opdat de harten sidderen,
en er nog meer vallen,
heb Ik voor alle poorten gesteld
het moordende zwaard.
Ha, om te bliksemen is het geslepen!
Voor de slachting is het gewet!
Wend u naar rechts!
Weer u naar links!
Verdedig u naar alle kanten!
Ik, ook Ik, zal in Mijn handen klappen
en zo Mijn gramschap koelen.
Ik, Jahve, Ik heb gesproken."
„Heer!" roept Zacharias. „Heer!"
O — deze dofrazende zee van woede tegen
een ontrouw volk, zij slaat en beukt hem met
de hoge golven harer gramschap.
„Heer!" roept hij. „Heer!"
Hij weet wel, een schandelijk volk heeft Jahve
bedrogen en uitgetart, met leugens en huiche»
114

larij hem omringd. Maar het zwaard, het
zwaard ...!
Hij heeft gedroomd van vrede, van wolven
die wolfsaard verliezen, van scharlaken zonden
die wit worden als sneeuw. Daar is toch
de belofte. En Jesus is geboren te Bethlehem.
Hij zoekt de boekrol van Micha.
En zijn ogen zoeken.
Dit ziet hij staan: ,,.. . onheelbaar is de slag,
ook Juda is getroffen .. . zeg het niet in Gath,
ween niet in Acco ..."
En sneller zoeken zijn ogen, ontvluchten wat
hun tegemoetspringt.
„ ... zij zeggen: Onze ogen verlustigen zich
aan Sion; zij is onteerd ..."
„Heer!" is een aarzelende, angstige gedachte
in Zacharias' hart. „Verheugt Gij U dan?"
En tegelijk slaan hem de woorden in het gezicht,
zachte en hevige woorden van de boekrol:
„Mijn volk, wat heb Ik u gedaan
en waarin heb Ik u bedroefd? Antwoordt mij!
Ik heb u weggevoerd uit Egypteland,
vrijgekocht uit het slavenhuis
en voor u uitgezonden
Mozes, Aaron en Maria.
Mijn volk, herinner u toch ..."
En Zacharias zou willen schreien. Want hij
weet, dat het waar is: — de vorst is een uitzuiger,
de rechter voor geld te koop, de aan-
115

zienlijke vol hebzucht; zo konkelen zij. De
beste onder hen is nog als een doorn, de
meest rechtschapene als een doornhaag. Zij
maken recht wat krom is en nemen steekpenningen
aan. En de priesters leraren om
geld. —
„Heer!" zegt Zacharias.
En dan vindt hij, wat hij zocht:
„Men heeft het beleg rond ons geslagen,
met de roede op de wang slaat men
den rechter van Israël.
Maar uit u, Bethlehem-Ephrata,
klein onder de duizendtallen van Juda,
uit u zal Mij voortkomen,
die heersen zal in Israël.
Zijn oorsprong is van den beginne,
van de dagen der eeuwigheid ..."
Dan ligt er een heerlijk land voor Zacharias
open, zon-beschenen, vredig, veilig en vreugdevol.
Dauw en regen op de grassen.
En hij begrijpt.
Er moet den Heer een weg gebaand worden
Hem moet bereid worden een volk, dat bereid
is. Het is het niet, nog niet. Bergen moeten
nog geslecht worden en dalen gevuld. Dan
eerst zal het zijn. Daarom is nu het leed. Om
het volk te bereiden.
Want er moet den Heer een weg gebaand
worden door dit land.
116
(5

Z E V E N D E H O O F D S T U K
A. j^Lch, wat is dit land den Romein?
Een wingewest.
Niet zo rijk als Afrika, als Macedonië. Lang
zo rijk niet, dit armtierig land van steengroeven
en uitgedorde wadi's, met zijn schaapherders
en wijnbouwers. Het levert wel zijn
schattingen op, maar niet zo veel als de rijker
gewesten, lang zo veel niet...
Dit land ...
Ach, dit land, dit hartstochtelijk beminde
Kanaan.
Dit land van belofte voor een arm woestijnvolk,
voor een volk, dat zo lang hongerde en
dorstte op zijn zwerftocht.
Dit land is het thuis van Israels volk.
Dit land heeft voor hen de zegen van Jahve's
goedheid.
Voor hen vloeit het over van melk en honing,
van het druivendal bij Hebron tot Nephtali
in het Noorden.
Dit land met beken en bronnen en meren na
een woestijn.
117

Het altijd troebel, slibrijk water van de Jordaan.
De milde Westwind met zijn zilte geuren.
De gouden zon, die het al in rijke pracht doet
schitteren.
De slanke ceders en cypressen met haar
rozig, zacht geurend hout. De waaierende
dadelpalmen. Olijfbomen met hun rijke trossen.
Laurieren, moerbeien en druivelaars.
Leliën wit, leliën rood. Rozen, tulpen, hyacinthen,
narcissen en witte amandelbloesems.
De donkere bossen met de harsige geuren,
met anemonen en amberbloemen, met vogelenzang
en diergerucht.
De volle tarwe, de vijgen, de orangen en
citroenen. De granaatappels en meloenen, de
gouden dudaïmvruchten en de aangloeiende
perziken.
Waarom zijn dan de vreemden gekomen om
dit land te roven, als zij het arm vinden en
zijn opbrengst schraal? Als zij de streken
rotsig en onvruchtbaar weten?
Dit land . ..
De schapen met de wollen vacht, de vette
hamels, de geiten met haar melk.
De vlasakkers en de goede weigronden.
Het land, dat Jahve gaf en dat Hij vroege
regen en late regen, schenkt, opdat rijk de
opbrengst zij van koren, most en olie.
Dit land ligt aan de voeten van den Romein
118

en wordt uitgezogen en leeggeplunderd.
En het volk ...
Wat is dit volk den Romeinen?
Niets.
Wat matigt het zich aan, als het zich uitverkoren
waant door een God en meent hoger
te staan dan zijn overwinnaars?
Slaven, barbaren zijn zij, weinig ontwikkeld.
Met een sombere godsdienst, die belachelijk
is van dwaasheid, met potsierlijke zeden van
reiniging, verboden spijzen, besnijdenis, sabbatrust
en toewijding aan Jahve.
Wat is deze Jahve als Jupiter's vogel klapwiekt?
Waar blijft hij als de bloedige Mavors zijn
uitverkoren volk vertrapt?
Dit volk moet dankbaar zijn, dat het in leven
blijft bij 's keizers genade.
Dankbaar, dat het niet verhinderd wordt in
zijn dwaasheden, ja zelfs ontzien wordt daarin
met het fijn gevoel den Romein eigen. Er
worden geen veldtekens binnen Jerusalem
gebracht, omdat het gesneden beeld hen zo
ergert. En op vier feestdagen van ieder jaar
staat de stadhouder tijdelijk het hogepriesterlijk
prachtgewaad weer af en geeft het ten
gebruike.
Dit volk van overwonnenen ...
Ach, dit volk. Gods smartkinderen, zij blijven
hangen aan hun droom.
119

Zij fluisteren in de diepste vernedering nog
hun: „Maranatha" — de Heer zal komen.
Zij laten niet los, nimmer los die geweldige
gedachte.
Zij hebben daarvoor de al te stellige beloften
van Jahve.
Deze brandendhooghartige overwonnenen.
Zij snikken hun smart uit in de psalmen: —
Waarom verbergt Gij U? —
Zij putten hun troost daaruit en er is geen
zwakheid meer in hun tranen.
— In mijn hart zegt Gij: ,,Zoek Mijn aanschijn."
Ja, Uw aanschijn wil ik zoeken, Heer;
verbergt Uw gelaat dan niet voor mij ... —
En zij zoeken den Allerhoogste en hunkeren
om Zijn genade.
In de brandendhijgende droefenis van deze
klaagzangen louteren zij zich en hervinden
zichzelf in kracht, die onverzettelijk is.
En hebben geen angst meer en kennen hun
toevlucht en hun sterkte.
In Nazareth kwam Joseph terug met Maria
en het kind.
En niemand weet, dat midden onder hen, die
in duisternis en doodsschaduw verkeren, het
Licht gekomen is.
120

„Het kind nu groeide op en werd
sterk van geest."
Luc. i, 80

i
(

E E R S T E H O O F D S T U K
het huis te Karem komt de jonge verwante
Martha.
Zij voert de huishouding en verpleegt Elisabeth.
Er is niet veel te verplegen aan Elisabeth; zij
gaat sterven. Zij heeft een tijdlang zich moeizaam
voortgedragen door het leven. Wel
pijnen gevoeld van een vuur, dat in haar te
branden scheen, maar zich daartegen verzet
en zich opgehouden.
Daar is immers het kind.
Het kind is nog klein. Het kan toch niet alleen
gelaten worden met zijn vader, overgelaten
aan de zorgen van vreemden? Zijn vader is
Zelf reeds oud. Het kind heeft haar nodig.
Dit kind, waarmede God een bijzondere bedoeling
heeft. Dit kind moet worden opgevoed
en voorbereid.
Ach— zij weet wel, meer onbewust misschien,
dat de Eeuwige niet nodig heeft, wat Hij
gebruikt.
Maar er is in haar zorg voor het kind de vaste
overtuiging, dat het aangewezen is op haar
123

en niet zonder haar kan. Het is nog zo klein,
het behoeft nog hulp.
Zij gelooft met haar felmoederlijk hart, dat er
nog een taak voor haar is, dat zij nog niet
scheiden kan van het leven, nog niet mag
sterven.
— Dat kan God niet willen — zegt haar hart.
En zij houdt zich overeind met alle inspanning
van haar sterke wil en zij onderdrukt
haar pijnen met heel de geweldige
kracht, die in haar was en zich bewust werd
met het kind. Zij legt haar lichaam op niet
zwak te zijn, maar sterk, zij dwingt haar leven
zich te verzetten. Zij legt zich niet ziek en zij
zal niet sterven. Want het kind heeft haar
nodig.
En toch komt het ogenblik, dat zij valt.
En er komt in huis de jonge verwante Martha
Het kind is dadelijk zeer verheugd om haar.
Zij is jong en sterk en mooi; zij geeft hem
lekkers en verwent hem. Zij speelt met hem
en zij stoeien uitbundig soms.
En Elisabeth, die de luide kinderlach hoort
en zijn heldere roep, glimlacht zacht om haar
kleinen zoon, die nog niets verstaat van alles
wat gebeurt.
Nu zij zich eenmaal overwonnen weet en het
leven gaat loslaten, verzwakt zij snel en de
pijnen vallen met groter hevigheid over haar
neer.
124

Doch zij luistert naar de kleine, blijde stem
en het gerucht in de hof. Soms wordt hij vermaand
om stil te zijn.
„Laat hem toch," zegt Elisabeth dan zacht,
„laat hem maar..."
(5
Zo sterft Elisabeth.
Zij sterft in zoveel pijn, dat Zacharias radeloos
smeekt: „Heer, neem haar weg van ons.
Laat er een eind komen aan haar lijden!"
Haar folteren in de lange doodsstrijd niet
slechts de schreeuwende pijnen van het
lichaam, maar vreselijke angsten, die niemand
begrijpen kan. Zij schijnt te lijden om
haar kind; zij roept zijn naam telkens weer
met een wilde, uitzinnige stem, ten dode toe
beangst.
Het kind is schreiend en hevig ontsteld weggebracht
naar buren.
Er is een oude vrouw gekomen, die kruiden
kent en dranken, die het leed verzachten.
Doch er is niemand, die de zieke geruststellen
kan.
Zij wissen het zweet weg van haar voorhoofd
en verkoelen het. Verstaan het roepen niet,
125

noch het mompelen, noch het zachte, droeve
schreien van een die eenzaam heen moet
gaan en beslopen wordt in haar laatste uren
door een wreden vijand, die beelden tovert,
leugenachtig, over het kind, dat Jahve haar
gaf.
Eerst tegen het einde komt er een grote
kalmte over de stervende.
En zij fluistert dan tot Zacharias: „Joannes."
Joannes, dat wil zeggen: God is barmhartig
geweest.
Zij glimlacht daarbij zwak tegen haar liefsten
vriend.
Zij zegt dat aan het einde van haar leven.
— God is barmhartig geweest. —
Het is de naam van haar kind. En een waarheid.
Zacharias echter schreit.
126

T W E E D E H O O F D S T U K
H v^an leven in het huis te Karem drie
mensen, die geen gezin vormen.
Een man die eenzaam is met zijn verdriet.
Een kind dat opgroeit.
Een vrouw die de huishouding voert — wat
omziet naar den man — wat zorgt voor het
kind. Het is de verwante Martha, tot zij
trouwt. Het is een andere vrouw daarna, een
uit Karem, die zelf een gezin heeft gehad
en in het priesterhuis alleen wat kookt en
schoonmaakt.
Zo leven er eigenlijk slechts twee mensen in
het huis en zij leven eenzaam.
Zacharias heeft het kind lief, hij neemt het in
zijn armen en kust het. Praat er mee, wijst
het vogels en bloemen en sterren en noemt
het kind hunne namen.
Toch zijn zij eenzaam.
Het kind is zich dat niet bewust.
Het heeft geschreid en weer opgehouden te
schreien.
Het heeft nog een vaag verdrietgevoel gehad
127

somtijds. Het heeft zijn moeder gemist, maar
zich aan het gemis gewend. Het is een paar
eerste malen getroost met vruchten en honing
of lekkere pap. Afgeleid door een
sprookje, dat Martha vertelde. Het is wat
meer verwend. En daarna heeft het gespeeld.
Het is andere kinderen gaan kennen en de
wereld buiten de hof.
De jaren gaan.
Hij krijgt zijn vrienden onder de jongens. Zij
hebben vijanden. Die worden de zijne.
Hij vecht niet kwaad, Joannes. Hij is heel
sterk voor zijn leeftijd. En driftig. Hij speelt
en vecht met jongens, die ouder zijn dan hij.
Zij wonen in armelijker huizen dan hij, met
een hof, die zij delen moeten met vele
anderen. Huizen, die niet eens een venster
hebben.
Maar die jongens, zij hebben een moeder,
die kijft of goed is voor hen, in ieder geval
zich wat van hen aantrekt.
Hij is toch maar een kind, als hij weer thuiskomt
in het eenzame huis. Hij is zelfs nog een
klein kind. Hij heeft te vroeg aan zijn kleren
de blauwe draden met knoopjes gekregen,
een teken, dat hij een zoon van Israël is, een
grote zoon al, dié zich zelf kan aankleden.
Hij moest nog een moeder hebben.
Soms is hij lastig voor de vrouw in het huis
en hindert haar opzettelijk, soms slooft hij
128

zich uit voor haar en probeert haar te helpen.
Altijd is het, dat zij hem opmerken zal, zal
kijven of goed zijn, in ieder geval zich wat
van hem aantrekken.
Liever is hij maar buiten.
In de morgen gaat een herder door het dorp
en uit alle stallen komen de schapen, die met
hem gaan, als hij ze roept of speelt op zijn
schalmei. Er komen vrouwen en meisjes naar
de bron. Bij de herberg worden de ezels beladen
en een man teert er de schurftplekken
van een kameel.
De ambachtslieden zitten voor hun huizen en
werken.
Dan is er een dag begonnen ...
Als het avond geworden is, hurkt Joannes
neer bij zijn vader.
En deze vertelt hem dan. Grootse verhalen.
Alles rond Joannes is mannelijk, is hardend.
En het kind houdt van deze verhalen.
Zacharias vertelt van Adam en Eva, van
Noach en zijn zonen, van Abraham en Izaak,
van Ezau en Jakob, en van den redder des
volks, Mozes.
9
129

En Joannes vraagt zijn vader naar wat h#
niet begrijpt. En hij krijgt uitleg.
Zo vraagt hij ook naar het vreemde, dat hij
hoorde van anderen omtrent zijn geboorte.
En Zacharias trekt hem naar zich toe.
— Zal een kind dit wonder kunnen verstaan?
Hoe kan het hem verteld worden, dat hij
het begrijpt? —
Hij moet het hem vertellen, nu anderen al
spraken uit de vaagheid van hun vermoedens,
halfgesproken, half verzwegen.
Zacharias trekt den jongen tot zich, voelt in
de bocht van zijn arm het jonge lijf, de rechte
rug, klein nog en smal, stevig en nog teder,
zo jong nog.
„Wat ik nu vertellen zal — het is niet om
over te spreken met anderen — niet om te
pochen tegen de jongens en jezelf te verheffen
of verheven te voelen ... Wat ik nu
vertel, is om stil te bewaren in je hart, tot je
man geworden bent."
En hij vertelt hem, vertelt hem alles, alles,
alles. ..
Zijn stem, bijna toonloos, soms fluisterend
haast, verhaalt aan het kleine oor. Niet van
een uitverkiezing vertelt hij, maar van een
reuzentaak, een last die gedragen moet worden
met alle kracht, die te vergaren is. Zijn
hand streelt het kinderhoofd tegen zijn
schouder.
130

Het kind wordt groot nu, het leert verstaan.
Het wordt blijde en bedroefd; het voelt het
geweldige en weet het. Het is zo schoon, wat
het nu leert verstaan, zo wonderschoon.
Koud gaat ontroering langs zijn rug, ook al
houdt zijn vader hem omarmd. Warm en
brandend wordt het achter zijn ogen, als
moest hij schreien.
Laat wordt het, nacht wordt het.
Het kind houdt zijn vader vast, die hem leren
zal, die hem sterk zal maken. En het luistert...
Tenslotte neemt Zacharias hem mee naar
buiten en wijst hem de sterren.
„De sterren flonkeren op hun posten," zegt
hij zacht, „en zij verheugen zich ..."
Dan slaat het kind plots de armen om zijn
hals en drukt zich tegen hem aan.
En Zacharias drukt het kleine hoofd tegen
zijn schouder, opdat zijn tranen niet gezien
worden.
132

D E R D E H O O F D S T U K
Mr -J acharias onderwijst zijn zoon.
Hij leert hem het lezen en schrijven; hij onderricht
hem in de gebeden en de kennis der
wet.
Voor alles verhaalt hij Joannes de geschiedenis
van zijn volk. Door die geschiedenis
wordt alle kennis, die geleerd moet worden,
belangwekkender, belangrijk. Het wordt
daardoor groots en verheven te kunnen lezen
de gebeden en de wet kennen.
Joannes gaat op in deze geschiedenis, waarvan
Zacharias hem allereerst de geweldige
zin wil duidelijk maken.
Hij hoort van Antiochus, den koning van
Syrië. Epiphanes: doorluchtige, noemde hij
zich; Epimanes: dolzinnige werd hij genoemd.
•.. Deze koning viel het land binnen en verraders
openden hem de poorten van Jerusalem.
En Antiochus plunderde de stad en de
tempel. Hij roofde de tempelschat, de gouden
kandelaars, het gouden altaar, de tafel der
toonbroden, de wierookvaten, de kronen, de
133

sieraden, de bekkens, al het goud en al het
zilver roofde hij en de tapijten van byssus en
scharlaken. Hij verbrandde de schoonste gebouwen
van Jerusalem, doodde velen harer
inwoners en nam anderen met hun vrouwen
en kinderen gevangen. Hij liet de stadsmuren
omver halen en verbood de offers aan Jahve.
Hij richtte altaren op voor zwijnenoffers en
verbood besnijdenis en zuivering.
Gruwelijke heiligschennis en afgoderij bedreven
zijn Assyriërs en zij wilden de kinderen
van Israël dwingen hen te volgen.
En die zich verzetten, werden gegeseld en
verminkt en levend aan het kruis geslagen.
De kinderen, die besneden waren, werden
geworgd en aan de nek hunner gekruisigde
ouders gehangen. En werden de heilige boekrollen
gevonden, dan werden zij verbrand en
de eigenaars werden gedood.
Die van Samaria zeiden toen tot den koning,
dat zij niet tot het volk van Israël behoorden
en de tempel op de berg Garizim wijdden zij
den Grieksen afgod Zeus toe. Zo verloochenden
zij Jahve en hun afkomst.
Maar velen in Israël bleven standvastig en
wilden liever sterven, dan het heilig verbond
te breken.
En iedere maand was er een bloeddag, dat
velen stierven.
— Een huivering voer door het land,
134

met smaad overladen was Jakob's geslacht. —
Toen echter verhief zich de priester Mathathias
met zijn zonen Joannes, Simon, Judas
de Maccabeër, Eleazar en Jonathas. En zij
vernielden de altaren der afgoden, sloegen
des konings beambten neer en vluchtten de
bergen in.
Groot werd hun aanhang en de soldaten des
konings zochten hen.
Eens werd een groep van die Jahve trouw gebleven
waren, in haar schuilplaats ontdekt.
Het was een sabbatdag en zij wilden niet
strijden; met nog geen steenworp wilden zij
zich verdedigen, omdat het sabbat was. Zo
werden zij allen gedood, wel duizend man —
met vrouwen en kinderen werden zij verbrand
of stikten in de rook.
Maar Mathathias en zijn mannen trokken
door het land, versloegen de Syriërs en vervolgden
de verraders en afgodendienaars.
Toen Mathathias stierf, werd Judas, de Maccabeër,
legeroverste en hij maakte het land
weer vrij. Als een leeuw was Judas, de hameraar,
en hij gaf den angstigen moed.
— Want velen kunnen vallen door de handen
van weinigen,—zeide hij.—Wij strijden voor
ons leven en onze wet en het is beter in de
strijd te vallen, dan de ellende te moeten
aanzien, die nu op ons volk en het heiligdom
rust.—
135

Zo versloeg hij met zijn kleine keurbende de
overmachtige legers der vijanden en Jahve
steunde hem overal..
Natuurlijk speelt Joannes daarna oorlog met
zijn buurjongens en slaan zij elkaar met
houten zwaarden en droomt hij van helden
als leeuwen.
Maar met meer eerbied beziet hij nu de
boekrollen in hun hulzen, boeken, waarvoor
zovelen hun leven offerden.
— Liever sterven dan het heilig verbond te
breken. —
De woorden klinken in hem na.
En als hij nu bidt, trilt er iets in zijn hart:
„God sprak tot Mozes:
Spreek tot de zonen Israels en zeg hun,
dat zij kwasten moeten maken
en daaraan purperen snoeren hechten,
volgens hun geslachten.
Zien zij deze,
dan moeten zij zich Gods geboden herinneren
en ze onderhouden;
niet hun hart en ogen volgen
en allerwegen de trouw breken,
136

maar des te meer Gods geboden indachtig,
ze vervullen en heiligprijzen hun God.
Ik ben de Heer uw God,
die u uit Egypte heb weggevoerd,
opdat Ik uw God zij !"
De geboden moeten worden onderhouden
en de trouw mag nooit gebroken worden.
Een belangrijker dag wordt hem nu de
sabbat, nu hij hem zó heilig weet. Ja, de
eerste maal als hij hierna op de avond van de
zesde dag de bazuinen hoort klinken voor
zonsondergang, speelt er een vreemde ontroering
in hem, omdat de dag des Heren
wordt aangekondigd. En met andere ogen
beziet hij de ontstoken sabbatlamp en het
eten, dat gereed gemaakt is.
Met meer aandacht luistert hij naar de voorlezing
uit de Wet. Het is de Wet, waarvoor
men sterft, als het moet.
En hij antwoordt met de mannen en knapen
op het: „Looft den Heer, want Hij is goed!"
met zijn nog kinderlijke stem: „Want eeuwig
duurt Zijn barmhartigheid!"
Op iedere lofprijzing van de litanie antwoordt
hij mede, en het is, als stijgt hij: „Eeuwig
duurt Zijn barmhartigheid!"
«Die de aarde spreidde over de wateren."
„Eeuwig duurt Zijn barmhartigheid!"
»»Die de grote lichten schiep."
„Eeuwig duurt Zijn barmhartigheid!"
137

MDe zon om over de dag te heersen."
„Eeuwig duurt Zijn barmhartigheid I"
„De maan en sterren om over de nacht te
heersen."
„Eeuwig duurt Zijn barmhartigheid!"
En de woorden krijgen hun zin voor Joannes.
(5
... En toen Mathathias sterven ging, sprak
hij tot zijn zonen:
„Nu heersen hoogmoed en kastijding.
Het is een tijd van ondergang en toorn.
Daarom, mijn zonen, ijvert voor de wet
en geeft uw leven voor het verbond."
En hij sprak hun over de voorvaderen, Abraham,
Joseph, Josue, Kaleb, David, Elia, zij
waren oprecht en hadden vertrouwen, daarom
bezweken zij niet.
De zonen nu onderhielden de woorden van
hun stervenden vader.
Eleazar stierf onder de krijgsolifant, die hij
doodde.
Judas sneuvelde in de slag tegen Bacchides.
Joannes viel door de zonen van Jambri.
Jonathas werd gedood binnen de poorten van
Ptolemaïs.
138

Simon werd vermoord bij Jericho.
Alle vijf de broeders gaven hun leven voor
Jahve en hun volk. Duizenden vijanden versloegen
zij in die tijd van ondergang en toorn,
van heldenmoed en verraad allerwege. Zij
gaven hun leven, doch bezweken niet.
En velen volgden hun dapper voorbeeld,
gaven hun leven doch bezweken niet.
Eleazar, een negentigjarig schriftgeleerde,
moest onrein vlees eten. Hij spuwde het uit
en at het niet. Zij gaven hem zuiver vlees, dat
hij eten mocht— hij behoefde slechts te doen
of het onrein was en hij het toch at. Maar hij
wilde niet huichelen aan het eind van zijn
leven; hij wilde geen jongelingen misleiden
en een slecht voorbeeld geven. Zo stierf hij
op de pijnbank. Hij gaf zijn leven en bezweek
niet.
Zo stierven ook de zeven zonen van de heldenmoeder
en ook zij. Zij stierven na vreselijke
folteringen. Zij gaven hun leven doch
bezweken niet.
En zo werden land en volk bevrijd. Door de
heldenmoed van die niet bezweken.
Doch de nazaten van Mathathias vergaten
de woorden van den stervenden priester. Al
zijn woorden vergaten zij. Zij heetten Asmonese
vorsten en Asmoneër is vette, rijke. En
werkelijk het was, zoals in de psalm staat:
— met een vedaag sloten zij zich af. — Zij
139

waren niet trouw en niet oprecht en ijverden
niet voor de wet, maar streden om de troon.
Zij vertrouwden niet op Jahve, maar op zichzelf
en op Arabieren, Idumeërs en Romeinen.
Zo richtten zij het land ten gronde en leverden
het volk uit aan zijn vijanden en beulen..
Met zulke woorden trekt Zacharias de geschiedenis
tot in het eigentijdse en maakt hij
haar levend voor Joannes.
Zacharias is het, of hij weer heviger en gelukkiger
leeft, nu hij het kind kan leren, wat hij
zelf zo bewondert en bemint. Dit te leren aan
Joannes is anders, heel anders dan het leraren
hem vroeger ooit was. En toch vond hij ook
toen al geluk daarin.
Maar nu — nu doet het hem soms de droefheid
vergeten. Het leven behoudt er zijn zin
door. God geeft hem de taak dit kind te leren,
dezen zoon uit te rusten voor dat, waartoe
hij geroepen is. Daarom moet de vader leven.
Het kind weet, dat het aan God gewijd is, dat
een reuzentaak het wacht.
Niet veel weet het daarvan, niet meer dan
het weten moet.
Het weet, wat het niet mag, geen most
drinken, geen druiven eten. Zijn hoofdhaar
mag niet afgesneden worden.
Maar nu vertelt Zacharias hem van Samson,
den sterken Godgewijden Daniet.
— Er was een tijd, dat Israël overgeleverd was
140

aan de macht der heidense Filistijnen. En
deze verdrukten de kinderen van Israël veertig
jaren. In grote nood verkeerde toen het
volk, dat naar bevrijding snakt. En vurig
smeekte het de hemel om redding.
In die tijd leefde in Sora een man; Manoach
was zijn naam. Zijn huwelijk werd niet gezegend
met een kind, ofschoon hij en zijn
vrouw daar lang den Heer om gebeden
hadden... —
Joannes ziet op naar zijn vader en deze
streelt hem over het haar en vertelt. Vertelt
van den engel van Jahve, die vreeswekkend
van uiterlijk was. Vertelt van de belofte, die
de ouders geven moesten voor dit kind,
Samson, een nazareër van zijn geboorte af.
Samson, die Israël bevrijden zal uit de macht
der Filistijnen.
Hij mag geen most drinken, geen druiven
eten. Geen mes mag zijn haar beroeren.
En voor Joannes' ogen komt een held te
staan, een grote, dappere man van ontembare
kracht.
Vele helden en redders kende hij reeds uit
zijn vaders verhalen. Maar geen is er Samson
gelijk. Dezen Samson, in wien hij zoveel gelijkenis
met zich zelf ziet.
Deze reusachtige man strijdt niet met de hulp
van legerbenden, maar alleen, geheel alleen,
schriklijk eenzaam en geweldig.
141

Niet genoeg kan hij van Samson horen. Hem
imponeert als kind bovenal de lichaamskracht.
Daarin ziet hij den held en hij leeft
met hem mee in al zijn grootse, roekeloze
daden. En zijn deernis met Samson's diepe
vernedering is zo hevig, dat Zacharias haar
bemerkt onder het verhalen en ook zijn hart
er sterker door bewogen wordt. De ontroering
van het kind is zo fel, dat zij zich meedeelt
aan den vader en hem beter nog verhalen
doet.
Het einde verrukt Joannes door zijn grootsheid,
het verrukt en smart hem tegelijk. Maar
bovenal verheugt hij zich om de geslaagde
wraak van den held en het lot der valse
Filistijnen.
Zijn vaders stem buigt zich over de tragiek
van dit leven vol liefde en teleurstelling.
„ ... bitterder dan de dood," zegt hij zacht,
„de vrouw, die een valstrik is; wier hart een
warnet is, wier handen boeien zijn."
Joannes verstaat dit niet. Hij betreurt die
zwakheid in zijn held, zonder welke het zo
heel anders had kunnen gaan. Het is een
zwakheid, die hij niet begrijpt. En als een
echt kind gaat hij het onbegrijpelijke voorbij
en slaat slechts acht op wat hij begrijpt. Den
held.
Zijn vader spreekt ook eigenlijk niet meer tot
hem. Hij mijmert over een tekst uit het wijze
142

oek Koheleth en een gedachte. — Eén goeden
man vond ik op duizend; niet zulk een
•rouw op evenveel.
„Een goede vrouw .. .** zegt hij zacht.
En fluistert hij dan: „Elisabeth"?
Hij zwijgt en streelt zijn kleinen zoon. Want
plotseling voelt hij diep zijn leed weer.
143

V I E R D E H O O F D S T U K
z
** *A ij maken de Paaspelgrimage naar
Jerusalem.
Zij maken die met andere pelgrims.
"Zelden ging Zacharias op een rijdier naar
Jerusalem en nimmer met een draagstoel,
zoals soms toch de priesters deden.
Jerusalem — dat is iets om te voet naartoe te
gaan, hoe oud een man ook is.
Zij gaan en zingen psalmen, een melodie die
stijgt en daalt.
Zij zingen:
„Poorten heft uw hoofden!
Hoger nog, aloude poorten!
Dat de koning der glorie zijn intree kan doen.
Wie is de koning der glorie?
Jahve, de Heer der Heerscharen,
Hij is de koning der glorie."
Blijde is hun zang. Gouden is de zonne.
Het is een lange tocht voor een kind. Maar
blijde gaat Joannes hem en hij verbergt zijn
144

vermoeienis, al zingt hij zo fel niet meer met
zijn droge mond.
— De berg van Jahve bestijgen. — Natuurlijk
verstaat hij die woorden niet in hun volle zin.
— Zij verheft zich heerlijk,
de Sionberg, vreugde van gans de aarde,
in het uiterste Noorden,
de stad van den groten koning.
In haar paleizen
doet Jahve zich kennen als een toevlucht. —
Wat hij daarvan verstaat is de uiterlijke zin.
Hij gaat grootse bouwwerken zien, wonderen
van schoonheid— hij, die alleen Karem kent.
En dat verheugt hem.
Hij gaat het toneel zien van veel strijd, van
grote tragedies, die hij ook maar ten halve
begreep, maar die hem imponeerden door
haar uiterlijke glans, het geweld, de kracht, de
hartstocht en de moed. Dat verrukt hem.
Hij gaat als een grote nu, als een man tussen
mannen. Hij gaat de hele tocht te voet, zonder
vermoeienis te tonen of te klagen. Hij
gaat die tocht als een zoon van Israël, een
bedevaart die soms verboden werd. Hij is nu
echt de zoon van een uitverkoren volk, uitverkoren
en overwonnen en gesmaad en
bereid tot opstand. Hij voelt dat fel en het
maakt hem trots.
En niet het minst is hij, onbewust, zoon van
het zwerfvolk, het ballingenvolk, dat schreide
10 145

en hunkerde om terug te mogen naar zijn
heiligdom. Niet op de laatste plaats is het dat
donkere bloed in hem van vroeger geslachten,
die leden en droomden, smeekten en
berouwden, terugverlangden en hongerden.
Jerusalem, het is zozeer het middelpunt geweest
door alle eeuwen, dat ook zonder de
verhalen, de gebeden, de gezangen, de geschiedenis,
het ganse weten, dat er zich op
richt, een kind van dit volk er naar verlangen
zou.
— Gaat Sion rond en loopt er omheen,
telt haar torens, ziet haar omwalling,
bewondert haar paleizen,
om het komende geslachten te vertellen.
Ziet daar den God, die onze God is,
nu en altijd.
Hij zal onze gids zijn door alle eeuwen. —
De trots en de strijdbaarheid in dit geloof, zij
gelden voor Joannes. Deze godsdienst is bedreigd
geweest door alle eeuwen; hij heeft
zijn helden en belijders, zijn verdedigers en
martelaren door alle geslachten.
Joannes loopt in de schare pelgrims.
Een knaap, een kind nog in de vroege rijpheid
van zijn volk. Zwart van hoofdhaar,
goorbruin van huid en schitteringen in de
ogen. Nauwelijks verstaande de wonderen,
waarin het leeft, maar hevig er in levend.
Een groep pelgrims, wat bont en wat vuil
146

en niet zonder ongedierte. Een oogziekte, een
huidkwaal, een prachtige, oude kop. Uit
hunne monden een stijgende, dalende zang,
mystieke gedachten, prachtige, poëtische taal.
Een brandende zon, een schroeiende wind.
Bergen rond en langgerekt, verpulverende
kalkruggen. En toch weer hier en daar een
wilde vijgeboom, wat struikgewas.
Dorst.
En toch weer telkens de stijgende en dalende
zang.
Pelgrims naar Jerusalem.
Reeds eerder werd de tempel een prooi van
vlammen, zo dikwijls werden de prachtgebouwen
tot puinhopen en wrong Sions dochter
kermend de handen en schreide: „Wee
mij! Wee mij! Machteloos ben ik tegen die
moordenaars..."
En toch weer werd de tempel herbouwd en
herrees Jerusalem.
Er waren tijden, dat Jahve sprak: „Hier ben
Ik!Hier ben Ik!" En Hij sprak tot een volk,
dat zich van Hem afwendde.
En er waren tijden, dat Jahve scheen zich af
te wenden.
Een tijd als nu. En het volk zoekt Hem en
roept Hem overal. Hij brengt ze in benauwing,
opdat zij Hem vinden mogen. En Jerusalem's
trots en Juda's hoogmoed verteren
als de rotte gordel van Jeremia.
147

En het volk roept tot Hem. En zodra het geroepen
heeft, weet het zich veilig. En het
roept voort in de verrukking van het roepen
tot Hem. O — het roept uit zijn nood en vernedering,
uit de diepte van zijn ellende en het
roept dat het eindigen zal, het roept om
genade. Maar de enkele kreet is al verlossing,
het enkele zoeken is reeds het kleine, het
aardse ontstijgen.
Daarom zijn nu de wegen vol, alle wegen van
Judea, maar ook die van Samaria en Galilea.
Grote en kleine groepen, bont altijd, vuil
soms en armelijk. Dorstend soms en vermoeid,
zingend altijd. Een opgang naar Jerusalem
om te vieren het grote feest van de
voorbijgang des Heren.
Onder hen gaat de kleine priesterzoon
Joannes. Moe reeds en dorstig, toch blij en
vurig, omdat hij mee mag en Jerusalem zal
zien.
(5
Hoog ligt de tempel in de bovenstad.
Vreugderoepen en gezang.
Joannes ziet de stad. Recht voor zich het
grote paleis. Maar boven de stad uit, de tempel
en de burcht, geweldig.
148

En hij zingt weer mee:
„Ik was verheugd, toen men mij zei:
— Laten wij naar Jahve's huis gaan! —
Eindelijk staan onze voeten
voor uw poorten, Jerusalem!
Jerusalem, gij gebouwd als een stad,
die allen tezamen houdt,
naar u trekken de stammen op,
om Jahve's naam te prijzen,
volgens de wet van Israël."
Jerusalem! Jerusalem!
Er wordt geroepen en gejuicht.
Voor de poorten zitten de pelgrims neer en
herstellen hun sandalen. Het wemelt er van
mensen, van pelgrims en veedrijvers en
kooplieden, van roepende, gebarende, hartstochtelijke,
twistende en verheugde mensen.
En Joannes ziet de poorten, de hoge, machtige
poorten, die haar kalven, haar kroonlijsten,
nog hoger heffen moeten om den
koning der glorie binnen te laten.
Jerusalem!
Hij ziet de straten met de huizen aan weerskanten,
de bogen over zijn hoofd van huis tot
overhuis. Niet smal en bochtig en morsig ziet
hij de straten dezer stad, maar vol van blijde
feestvreugde.
En hij gaat er in onder.

Pauken en fluiten klinken.
Op de trappen staan de levieten, die zingen.
Een huivering rilt door de menigte, die om
den Messias bidt.
Zo immers zingen zij:
„Ik sla mijn ogen op naar de bergen:
Vanwaar zal mij hulp genaken?
Mijn hulp zal komen van Jahve,
die hemel en aarde gemaakt heeft.
Hij zal uw voet niet laten wankelen.
Die u beschermt, zal niet slapen.
Hij sluimert niet, noch slaapt,
die Israël beschermt.
Jahve is uw beschermer.
Jahve is uw schaduw, altijd terzij.
Bij dag zal u de zon niet deren.
Noch bij nacht de maan.
Jahve zal u beschermen tegen alle kwaad;
beschermen zal Hij uw ziel.
Al uw schreden bewaken,
nu en altijd."
O — dit herhaalde: „Jahve".
Van welk een kracht is het, hoe kan men er
zich mee stalen.
De rookkolom, die opstijgt van het altaar, hoe
stijgt zij machtig, steeds zwellend, zich bol-
150

lend, wolkend en uitwolkend en drijvend
statig boven de stad.
Duizenden lammeren worden geslacht in de
vreugde van het geven, het offeren aan Jahve.
En allen offeren en allen zingen en er klinkt
het blaten van onschuldwitte lammeren, jong
en speels en zonder gebreken, door de muziek
der levieten.
Dit grote feest van de voorbijgang des Heren.
Jahve!
Met stijgende psalmenzang stijgen de harten,
mensenharten, harten van simpele schaapherders
en landbouwers, van priesters, vissers
en wijngaardeniers.
Met de zwaar stijgende en wolkende rookkolom
stijgen in verrukking de snelle, hongerige
harten tot Hem.
In Egypte ging Hij voorbij; in het heilige
woont Hij ; een slip van Zijn mantel aanraakt
hen.
De verrukking van Gods liefde en de liefde
tot God.
„Loofden Heer, mijn ziel,
en al wat in mij is, Zijn heil'ge naam!
Loof den Heer, mijn ziel,
en vergeet geen van Zijn weldaden.
Hij is het, die uw zonden vergeeft,
die al uw zwakt' en krankheid heelt,
die uw leven bevrijdt van de groeve,
die u kroont met genad' en barmhartigheid,
151

die u verzadigt met het goede,
die uw jeugd vernieuwt met kracht van den
adelaar."
Hoe dansen de woorden dan in rhythme en
klanken val en hoe vloeien de gedachten in het
samenstel van hun rijm, dat aanzwelt en zich
opheft.
„Gerechtigheid geeft de Heer,
recht aan alle verdrukten;
Hij maakte Mozes Zijn wegen bekend,
Israels zonen Zijn machtige daden.
Barmhartig en genadig is de Heer,
lankmoedig en rijk aan ontferming.
Niet voor altijd blijft Hij vergramd,
niet eeuwig voedt Hij wrok.
Hij doet ons niet naar onze daden
en vergeldt ons niet naar onze schuld."
Hoe wijd en blauw en lichtend en strak koepelt
de hemel, waarlangs de rookwolken
slieren.
„Zo hoog als de hemel is boven de aarde,
zo groot is Zijn genade voor die Hem vrezen.
Zover het Oosten is van het Westen,
zover doet Hij van ons, wat wij misdeden.
Zoals een vader zich ontfermt over zijn
kinderen,
zo ontfermt zich Jahve over die Hem vrezen,
Want Hij weet van wat maaksel wij zijn,
en bedenkt, dat wij maar stof zijn;
152

de dagen van den mens zijn als het gras,
hij bloeit als een bloem op het veld —
waait de wind er overheen, dan is zij weg
en het veld herinnert zich haar niet meer."
Ziet, dat is de vreugde, de sterkende en
dronkenmakende vreugde om den Allerhoogste,
die als een vader zich ontfermt, die
zich de kleinheid herinnert en ze indachtig
blijft en wiens barmhartigheid duurt door de
eeuwen. En daarom klinkt de jubel der aanbidding:
„Looft den Heer, gij al zijn engelen,
gij krachtige helden, die Zijn bevel volvoert!
Looft den Heer, gij al Zijn legerscharen,
gij dienaren, die Zijn wil volbrengt!
Looft den Heer, gij al Zijn werken,
op alle plaatsen Zijner heerschappij!
Loofden Heer, mijn ziel!"
(5
153

V I J F D E H O O F D S T U K
I
JLn de tempelhallen leraren nu de wijzen
en schriftgeleerden.
Zij zitten op een lage bank en rond hen luisteren,
die op de matten gezeten zijn.
Joannes luistert naar hen met zijn vader.
Daar zijn de Pharizeën, de felle mannen van
de wet, die Israël maakten tot wat het is: zichzelf,
hard als graniet, als diamant, onwankelbaar
en onverzoenlijk. Zij hebben de Thora
in de hand en verklaren de wet. Hun liefde
is als hun haat, hard en ernstig. Zij zijn gelijkelijk
hard voor zichzelf, voor de hunnen
en hun vijanden, hard.
„Het is de wet," zeggen zij. „Het is de wil
van Jahve."
Zij zijn het machtigst en het fierst; zij zijn de
ziel van Israël, zij zijn het volk en de eenvoudige
priesters.
Daar zijn hun vijanden, de Sadduceën, die
zachter en milder willen zijn, week en verdraagzaam
en gematigd. Zij herinneren aan
Koheleth en willen dat de mens berust en in
154

vreugde brood eet en wijn drinkt, zonder te
verlangen en rusteloos te zoeken. Zij zijn de
partij der aanzienlijken, die samengaat met
den Romein. Zij willen verzoening. Zij willen
geen opstand, geen doden en ook geen sterven
voor de wet. „Ook dat is ijdelheid,"
zeggen zij. „Het gaat te ver. — De doden
weten niets; voor hen bestaat geen baat meer.
Want ook de ziel sterft."
Joannes aanziet zijn vader en zij gaan weg
van dezen.
De woorden zijn pijnlijk geweest voor Joannes
en hij vraagt: „Is dat waar, vader?"
Maar Zacharias schudt het hoofd. „Wel
zegt men: — beter een hond die leeft, dan een
leeuw die dood is. Maar zo is dat niet bedoeld.
Voor een hond mag het hondzijn zonder
schande blijven, maar voor een leeuw zou
het onverdraaglijk zijn. IJdel is het water bij
het vuur te voegen, tenzij men het vuur wil
laten sterven. En dat is het, wat zij willen,
of zij het weten of niet. Doch het vuur wordt
niet zo vlug gedoofd."
Neen, dat wordt het niet.
Daar zijn nog altijd de opstandigen, die zich
Judas, den Galileër herinneren.
— Vrijheid, daar gaat het om. En sterven
voor de vrijheid is ook de slavernij ontkomen.
Maar buigen is de dood, slavernij is sterven,
155

het levenslange, trage sterven in schande.
Daarom moet men de dood niet vrezen en
sterven durven, als het moet, om niet te
sterven in levenslange slavernij en om te voorkomen,
dat het volk sterft, het volk dat leven
moet tot iedere prijs. —
En daar zijn Essenen.
Zij wijden zich aan God en willen in Hem
opgaan.
„Huwen wij niet," zeggen zij. „En haken wij
niet naar de vreugdedroom van het vaderschap,
dat al te bittere ontgoocheling wordt.
Want de vermeende bron van geluk zal een
put van zorgen blijken, de vervolmaking een
trieste herhaling, te armelijk, een keten en
een last te meer. En laat ons geen bezit verlangen.
Nutteloos gewicht is het goud in een
buidel, een kerker het huis dat men bezit, en
slechts een hindernis de grond die wij de onze
noemen. Wat zullen wij ons rechtvaardigen
tegen die niet bezitten;
wat zullen wij strijden tegen die het onze
begeren?
Niet bezitten moet wij, maar ons reinigen van
alles, wat ons aankleeft.
Niet voortbrengen en voortleven moeten wij,
maar opgaan en ons verliezen in den Allerhoogste."
En Zacharias glimlacht tegen zijn kiemen
zoon en streelt hem over het haar en neemt
156

hem mede naar de plaats, waar de offerdieren
tezaam dringen.
Wit en jong en snel zijn de lammeren en hun
grijsblauwe < en zijn vrolijk en licht.
„Zie je wel, Joaunes, dat ze zonder gebreken
zijn, zoals het behoort? Een gebrekkig dier
offert men niet aan Jahve. Men slaat het dood.
Het zou niet goed zijn, het te laten leven en
voedsel te geven, dat het niet verdient. Het
zou niet goed zijn te dulden, dat het nog
armelijker en gebrekkiger dieren voortbracht;
mogelijk heeft het de kracht daartoe
ook reeds verloren.
Daarom slaat men een gebrekkig dier dood.
Maar deze zijn zonder gebreken, zie je wel.
Deze zijn prachtig en sterk en als ze groot
werden, zouden ze rijkelijk wol geven en
springen en krachtige dieren voortbrengen.
Daarom worden ze geofferd. Aan Jahve geeft
men het beste, niet de stumperds maar de
krachtigsten. Zo moet het zijn.
En de herder offert niet, omdat het hoeden
van zijn kudde hem te zwaar valt. Hij vlucht
niet voor zijn werk. Neen, hij behoudt dieren
en werkt, omdat het goed is, dat hij werkt,
zoals het goed is, dat mannen huwen en voortbrengen.
De nazareër drinkt geen water, omdat de
wijn slecht zou zijn.
Maar juist omdat de wijn kostelijk is en het
157

drinken ervan zo grote verrukking brengt,
daarom drinkt hij niet. Want men geeft
Jahve niet iets armzaligs, iets erbarmelijks,
dat men gaarne mist, maar het beste dat men
geven kan.
Sommigen huwen niet, omdat zij niet kunnen
uit angst of weerzin of lichamelijk onvermogen
of omdat het lot anders met hen wil. Dat
is, als die niet drinken, omdat hun maag het
niet verdraagt of omdat de kruik leeg is. Maar
men moet niet zeggen, dat dat beter is; het is
dikwijls niet eens goed. Die zich vrijwillig
onthoudt van het goede en het doet om
Jahve, die brengt een offer.
En van een goede tweeworp moet men niet
beide offeren. Eén kan men offeren en den
ander leven laten en groeien en voortbrengen.
Van die daaruit voortkomen kunnen er weer
geofferd worden.
De besten moeten geofferd worden, maar
even goede moeten leven en paren. Want
offers kunnen er slechts zijn, als anderen
werken en voortbrengen."
Joannes knikt en hij laat een lam zijn vingers
lekken.
Maar zijn hart is bedroefd.
Wat blijft er nu van de blijde stemming om
het Paasfeest, wanneer het grootse verrafeld
wordt tot kleinzieligheid en zulken leraren
in onenigheid? Het gaat er immers niet om,
158

of hun leer weerlegd kan worden. Dat is het
niet.
Maar uit zijn vaders verhalen heeft hij profeten
leren kennen en helden, sterke, krachtige
mannen vol zekerheid in Jahve. Een
volk, dat uitverkoren is, dat hard en moedig
blijft tussen de heidenen.
En nu dezen, die wel hard nog zijn, maar
zoveel kleiner. En de anderen, die angstig
zijn in hun hart, ja, angstig — hij voelt het
door hun vreemde wijsheid heen. Wijsheid,
die van Grieken is, zoals zijn vader zegt. Dat
zal wel, zij kan niet van Jahve's volk zijn.
Angstig zijn dezen, als verbijsterde dieren,
schichtig voor het leven en zijn geheimen en
terugdeinzend.
Klein en triest zijn zij.
Geen volk meer dat eensgezind en vastberaden
is.
Verdeeld schijnt het en de geesten zo in verwarring.
Vaag is het kind zich bewust, wat het zuiver
voelt, en het is er bedroefd om.
De geheimen, die het kennen leerde, — zijn
vader wijdde hem in — zij waren groots en
schoon en beangstigden hem niet, noch
waren zij hem duistere raadsels.
Is er dan vroeger ooit een man bang geweest
of aarzelend of niet groot en mannelijk?
Hij vraagt het.
159

— Dat is altijd zo geweest, — zegt zijn vader
en vertelt van vroeger dwaling en vlucht in
het duister, van Baaiaanbidding en Astartedienst
en Molochoffers. En als hij ziet, hoe
het kind versomberd is en zijn geluk om de
feestvreugde zo geheel verloren heeft, gaat
hij van de Baaipriesters over op Elia, die met
hen streed.
„ ... Een engel wekte hem en zeide: „Sta op
en eet."
En hij at en dronk en viel weer in slaap.
En opnieuw werd hij gewekt en een engel
sprak: „Sta op en eet, want gij hebt nog een
lange weg."
En toen hij gegeten en gedronken had, ging
Elia en hij woonde in de woestijn.
Niet omdat hij de wereld en haar waanzin
ontvluchten wilde, niet omdat hij bang was
voor duister of doodsschaduw of voor zijn
vijanden. Maar om er zich te sterken en het
woord Gods te horen. En toen Jahve hem
zeide terug te keren in de zee van verwarring,
weg te gaan uit de veilige spelonk naar de
holen vol gevaar, ging hij zonder aarzeling
en zonder vrees."
Maar het kind heeft een illusie verloren,
Zacharias voelt het.
„Wees niet teleurgesteld, Joannes. Wij hebben
toch de zekerheid van het Licht, dat in
de duisternis schijnen zal en haar doorlichten.
160

Wij hebben toch de zekerheid van de verlossing,
die naderkomt.
Het volk moet nog bereid worden, Joannes.
Dat is niet zomaar een lichte taak, een ereambt
voor een hoveling, die als heraut voor
de zegewagen uitloopt in goudbestikt kleed.
Voor Elia hardliep voor 's konings strijdwagen
— hij rende, Joannes, met zijn gandoera
opgeschort, in de stromende regen —
had hij een strijd te voeren gehad, een zware
strijd, waarin hij overwon.
Maar jij zult niet lopen voor een slecht koning
als Achab, maar voor Jahve. Jij zult niet
roepen, dat men wijke naar rechts of naar
links, maar dat men een weg baant voor den
Heer, dat men bergen slecht en afgronden
vult. Geen stenen bergen, die men stukhakt
en weggraaft, en geen bergravijnen, die men
vult met puin en zand, belemmeren Jahve's
weg. Maar harten, die niet meer zijn als
vroeger harten waren, en geesten die niet
willen verstaan.
Nu ben je nog klein en de bergen ontmoedigen
je en de afgronden maken je bedroefd.
Maar als Jahve je gesterkt heeft met Zijn
voedsel, Joannes, wanneer dan Zijn stem
klinkt in de woestijn en tot je spreekt: „Kom
buiten, want Ik zal voorbij gaan," dan ben je
een man. Dan komt Jahve, Joannes, stormwind,
aardbeving en hemelvuur gaan Hem
ii 161

vooruit. Dan komt Jahve en Hij zegt je te
gaan."
Zacharias houdt het hoofd van zijn kleinen
zoon in zijn handen en Joannes ziet hem aan.
„Weet je, Joannes, ik heb later gehoord, wat
Simeon, die nu gestorven is, gezegd heeft van
Jesus. Hij is gesteld tot val en opstanding van
velen is Israël en tot een teken van tegenspraak.
— En tot Maria: — Een zwaard van
droefheid zal uw ziel doorboren. — Het is
moeilijk, dat te verstaan. Maar zou het niet
duiden op strijd, Joannes, op grote strijd?
Sterk worden, Joannes, en moedig, daar gaat
het om."
En Joannes knikt zijn vader toe.
162

Z E S D E H O O F D S T U K
fet y terk worden en moedig.
Het is dat zelfde jaar, dat Zacharias dood in
het zonlicht zit.
Er komen mannen, die hem het doodskleed
aandoen. Er komen klagers en rouwzangers.
En Joannes aanziet zijn vader in het rijke
kleed. Gesloten ogen, voor altijd, ingevallen
het oud gezicht en strak de tanige huid. Roerloos
en verstijfd. De handen zonder beweging.
Stom is de smart in Joannes. Hij is verbijsterd
door het geweldig mysterie, dat hem slaat.
Het is onherroepelijk, eeuwig, eeuwig eeuwig,
— nu blijft vader dood. Nu staat hij nooit
meer op. Nu zal hij nooit meer met je
spreken.
Wel heeft hij geleerd, dat de ziel niet sterft.
Maar vader is weg, voor altijd.
Onbegrijpelijk is dat. Vader was er en hij
leefde.
Moeder is gestorven. Toen was hij nog klein
en begreep het niet.
Maar vader leefde en was er.
163

Iedere morgen werd je wakker, de zon was
er, het huis, het land, de bergen en vader.
Vader was er en hij praatte met je en leerde je.
En ineens — ineens is hij dood.
Je zou nog — ach, je zou nog dit en dat en je
wilde... Hij had beloofd... je had verwacht
... stellig gerekend ... of niet gerekend,
eenvoudig geweten had je ... morgen
doen wij ... dit zou hij nog vertellen en
spoedig zou hij beginnen je dat te leren.
En het is weg, alles weg; het is niet, het zal niet.
Vader is dood.
Als de zon was weg geweest en het huis en het
land en de bergen en alles en alles, dan was
dat vreemd geweest en je had er zeker je
vader naar gevraagd en er over gesproken
samen.
Maar de zon is er en het huis en het land en
de bergen en alles en alles. De buren zijn er
met hun oude gezichten, met hun zelfde
onveranderde kleren, als altijd. Het is allemaal
als altijd, alleen is vader dood.
Het brood, dat je samen at en waarvan de
helft nog overbleef, het is er. De wastafel,
waar je op schreef en waarop hij veranderde,
ligt er. Nog staan er zijn verbeteringen.
En telkens denk je: het is niet zo, dat kan
toch niet.
Maar het is wèl zo.
Vader is dood.
164

Hij raakt hem niet aan.
Hij zou het graag doen. Er is wel niets, dat hij
liever doen zou, dan zijn vader aanraken.
Hij doet het niet.
Anderen mogen zijn vader aanraken. Alleen
hij, die aan God gewijd is, hij mag het niet.
Hij mag geen dode aanraken.
En vader is een dode.
Hij mag hem niet aanraken.
Zo ver is vader reeds van hem weg, zo onbereikbaar
ver.
O — Joannes wilde wel schreien.
Anderen klagen en treuren en rouwen met
misbaar.
Niet Joannes.
Zijn gezicht is wel bleek en zijn ogen branden.
Zijn mond trilt soms.
Sterk zijn, moedig.
Ach, dit kind — deze zoon van den ouden en
ernstigen priester Zacharias.
Hij is opgevoed met helden en rechters, met
redders en profeten. Hij heeft geheimen geleerd,
die zelfs maar weinig mannen kennen.
Rijp, heel vroeg rijp zijn wel alle kinderen
van dit volk. Maar Joannes — hij leerde zo
jong reeds harde waarheden, vruchten van
bittere ervaring, een heldhaftige wijsheid.
Het ging; zijn vader heeft geweten dat het
ging. Maar het was veel. Het ging omdat hij
zijn vader had, omdat hij vragen kon en
165

troost krijgen, bemoediging, aanvuring en
antwoord op zijn vragen.
Hij heeft zijn vreugde gehad met zijn vrienden,
vreugde om zijn kracht, om het jongzijn
en het spel. Maar andere vreugde ook, om
wat zijn vader leerde, een grootser vreugde,
maar vermengd met zoveel gevoelens, die
niet te benamen zijn.
Daarmee is hij nog geen man. Een kind nog
is hij. Wat anders dan meestal een kind is,
maar niet zoveel anders, heel weinig maar.
Veel heeft zijn vader gezaaid met een geoefende
hand, die zaaien geleerd had en het
nimmer met zoveel liefde en zorg deed. ïn
drie, vier jaren dat, waar anders veel langer
tijd aan heen gaat. Omdat hij wist dat weinig
tijd hem maar restte.
Maar het kind is daarmede geen man geworden.
Sterk zijn, moedig.
Hij schreit niet.
Helden en rechters, redders en profeten ...
Aan een zilveren ketting hangt de olielamp,
die haar zwak gouden schijnsel over den dode
werpt. Een priester in het goudbestikte
prachtgewaad, een herder, een leider.
Maar wat was hij Joannes?
Vader!
In hem waren zij belichaamd, de helden en
profeten.
166

In hem was alles, het hele leven.
En nu is vader weg.
Nu is hij alleen.
Toen Elia wegreed in de vuurwagen, weg van
Elisa — en Elisa was toch een man, een oud
man zelfs en die wegging, was zijn vader niet,
maar zijn leraar alleen — hoe angstig riep
toen deze, die eenzaam achterbleef: ,,Vader!
Vadertje!" En hij greep zijn kleren en
scheurde ze.
Zo roept het in Joannes' hart, zo schreeuwt
het daarin: „Vader! Vadertje!"
Hij scheurt zijn kleren niet in rouwbetoon, —
hij is nog een kind en laat zoiets over aan
groten. Maar in hem is het als verscheurd,
het doet pijn.
Want hij is niet slechts zijn leraar kwijt, het is
werkelijk zijn vader, zijn eigen vader.
Sterk zijn, moedig.
Hij moet zijn vader niet aanraken.
Hij moet eten, zegt de vrouw. Hij eet dan
wat en gaat naar buiten en braakt het uit.
In de nacht eerst, op een vreemde slaapmat
— zij laten hem niet in het huis bij zijn vader
— schreit hij zacht.
En roept in zijn hart: „Vader! Vadertje!
Jahve! Heer!"
En voelt zich alleen.
(5
167

Z E V E N D E H O O F D S T U K
om Micha komt uit Hebron.
Hij zal zorgen voor het huis en het land, voor
alle goederen, die nu van Joannes zijn.
Dat is van belang.
Weer heeft de keizer een volkstelling bevolen
en nu geheel naar Romeinse zede. Zo zal
bepaald worden, wat ieder te voldoen heeft
voor belasting.
Oom Micha spreekt erover met Joannes, van
hoe groot belang dat allemaal wel is.
Maar Joannes' gedachten zijn ver; zij zijn
bij de woestijn, waar Jahve den eenzame
sterkt.
En Joannes is eenzaam.
Zo komt het, dat hij de boekrollen bijeen doet
in een doek. En de strijdakst van zijn grootvader
neemt.
De boekrollen — zij hebben grote waarde.
Oom Micha zegt het. Zij zijn meer waard
dan het huis en de landerijen samen. Er zullen
weinig priesters zijn in het land, die zoveel
boeken hebben. Er zijn er meer dan twintig.
168

Sommige van perkament, andere van rietpapier.
Er zijn er die Zacharias en diens vader
zelf hebben afgeschreven.
Oom Micha heeft er naar gekeken. De dicht
opeen gedrongen kleine letters dansten en
wriemelden voor zijn oude ogen, die heel
moeilijk lazen.
„Wanneer die verkocht werden," zei hij nadenkend,
„dan zou je rijk zijn, Joannes."
Het beroerde Joannes niet zo, wat oom
Micha zei, en hij werd er niet kwaad om.
Oom Micha verstaat dat niet. En de boeken
worden immers toch niet verkocht. Hij neemt
ze mee; ook al leest hij nog maar moeilijk.
De boeken zijn veel waard, meer dan het
huis en het land. Niet omdat ze zeldzaam zijn,
deze werkstukken van heel, heel lang en
moeizaam afschrijven. Niet omdat er van een
enkele misschien nog geen tien zijn in heel
het land. En ook niet alleen omdat ze van
vader waren en nu nog meer van vader zijn
dan wat ook ter wereld. Maar omdat ze alles
waard zijn en meer dan alles, omdat alles
daarin is en nog meer.
Ook de bijl neemt hij mede.
Hij droomt van Judas, den Maccabeër, en
van Gideon. Hij droomt van een nieuwe dag
van Midian.
En hij droomt van een Samson zonder fouten,
van een held die niet gevangen wordt.
169

In het jonge dromen is al de slagschaduw van
de dood gevallen. De mond van een knaap
proefde al bitter verdriet.
Maar zo lang liep hij al wel met een ouden
gids, dat hij nu te lopen weet. Ook alleen.
Alleen?
Wie wil dat zeggen?
Wie gaat er dan alleen en van wien is het, dat
Jahve zijn weg niet gadeslaat?
Als een kinderhart angstig roept: „Vader!
Vadertje! Jahve! Heer!", zou Jahve dan niet
horen?
Zou Hij dat niet horen in het gedruis van
wapenen, in het koor van duizenden noodschreeuwen,
in het ratelen van de donder en
het bulderen van de orkaan, dat altijd raast
aan Zijn oor?
Wie kan den mens bereiden, die Gods weg
bereiden zal?
Jahve zal het doen. Jahve neemt Zijn leerling;
Hij neemt hem voor Zichzelf.
Als Zacharias niet gestorven was — wanneer
deze oom Micha eens anders was geweest —
wanneer in den knaap, die nog hecht aan het
uiterlijk der woorden, niet de gedachte gekomen
was, dat het de woestijn en niet een
huis in Karem of Hebron zijn moest...
Is dan niet heel de aarde een woestijn, waar
mensen eenzaam zijn met God?
En zo de wereld vol gevaren is, wie zal de
170

eenzaamheid onderschatten en de gevaren,
die zij bergt?
Heviger leeft, die in gevaren gaat.
Wie kent de onvindbare veiligheid en weet
of zij niet het grootste gevaar zou zijn, het gevaar
er aan dood te gaan, al was het slechts
van de slaap en de verveling, die zij wekken
moet?
Een kind gaat naar de woestijn.
Als een boomblad dat in de bergstroom vatl,
alleen en weg van alles. Weg van die het raden
moesten, weg van die het beschermen zouden.
Weg van die huis en land en goed en
zilveren sjekels voor hem beheren zou.
Alleen.
Alleen?
Heel de wereld is een woestijn en een kind in
kinderwaan gaat er uit weg en zoekt de woestijn.
Het neemt een strijdbijl mee en boeken, die
voorzichtige rabbijnen slechts te lezen geven
aan mannen van meer dan dertig jaren. Nu,
het leest nog slecht en zal er zijn moeite mee
hebben.
Maar de woestijn waar de Oostwind
schroeiend rondgaat, bronnen dichtwaait en
fonteinen uitdroogt en dorre plantenkluwen
rollend voortblaast en speelt met witgebleekte
beenderen. Grenzenloze dwaasheid.
Wie kan de dwaasheid en de onbewuste,
171

maar sublieme wijsheid meten van het kind
dat, vaderloos, zich nu maar gans en al overgeeft
aan die zich ontfermt, als een vader
over zijn kinderen?
Wat is daarin van kinderlijke onnozelheid en
jongensdroom, van domheid, wanbegrip, onverstand
en misverstaan?
En wat van de diepste wijsheid, zij moge dan
komen uit het onderste van zijn wezen, dat
misschien nog behoort aan geslachten voor
hem, of uit zijn vaders woorden of uit de
gebeden en liederen en verhalen, die hij van
buiten leerde, of uit behoefte van het eigen
hart?
Joannes gaat naar de woestijn.
Een kind met een bijl en boekrollen.
Een kind, maar niet alleen.
172

A C H T S T E H O O F D S T U K
ll vrijheid is als wijn voor den kleinen
nazareër.
Zo gans alleen te gaan, waarheen men wil.
Het alleenzijn maakt dronken, het is een
vreugde bij het verdriet om de eenzaamheid.
Wat kan het verdriet hem ook doen, wanneer
hij zo vol is van andere gedachten?
Joannes gaat nu zijn weg, zijn eigen weg door
de wereld, door het leven. Hij voelt er zich
een man door.
Hij gaat zijn weg over de bergpaden.
Als het avond wordt, is hij in Bethlehem.
Hij zit daar bij de cisterne en drinkt water en
eet van het brood, dat hij medenam.
En denkt aan Jesus die hier geboren werd.
Hij denkt aan Hem, wanneer de zon ondergaat
en hij bidt.
Er zijn daar Arabieren, die in de stal gaan
slapen bij hun paarden en Joannes blijft bij
hen, want de nacht is koud.
Hij slaapt in en droomt.
Hij droomt zich Elia — Israels wagen en zijn
173

menner. Hij ziet in zijn droom de prachtige
paarden der Arabieren voor een snelle wagen
en hij ment. Heerlijk is het, zo te rijden, met
de rennende paarden, die steeds sneller voortjagen.
Hij voelt het sterke trekken van de
leidsels in zijn handen, in zijn armen, in heel
zijn gespannen lijf, het wilde rijden van de
wagen in zijn voeten op de botsende bodem
en in zijn lichtgebogen knieën. Hij hoort de
donderende roffel der paardenhoeven, het
snorren en stoten der razende wielen en het
wapperen van de wind langs zijn oren. Hij
ziet de wuivende staarten, de waaiende manen,
de gestrekte nekken, de dansende
ruggen.
Israels wagen en zijn menner!
En hij stoot een vreugdekreet uit, een langgerekte,
gillende fluittoon, die over de paarden
heen vliegt en in hun kleine, spitse oren
stoot als een pijl, over hun koppen kletst als
een zweep, en ze dol maakt van renlust en
jaagdrift.
lederen vijand zouden zij zo te pletter rijden.
Israels wagen en zijn menner!
Vlugger dan pardels, sneller dan wolven, als
een adelaar!
Niet te beteugelen zijn meer de paarden.
Met zijn ganse gewicht hangt hij achterover
aan de leidsels en rukt de bitten in hun bekken
met wreed geweld, zonder dat hij ze weer
174

meester wordt. En de wagen slingert en
stampt en altijd door klinkt de donderende
roffel der paardenhoeven, het razen en beuken
der stotende wielen en het jagen van de
wind langs zijn oren. Zo stormen zij een
bergweg op, een ravijn langs.
En nu slaat hij met de zweep meedogenloos
op de koppen, ranselt ze weg van de ravijnkant,
de schuimende, de fonkelogende. Zo
zweept hij de paarden, die prachtige, heerlijke,
verrukkelijke duivels en terwijl ze dreigen
hem dood te smakken in de afgrond,
terwijl ze niet luisteren willen en zijn armen
haast uitscheuren, kan hij toch niet laten, al
zwepende, de paarden hartstochtelijk te bewonderen
en lief te hebben. Zwart en wit,
donker en licht schemeren en verschieten
bergwand, weg, paardenruggen, manen,
staarten — afgrond!
En als hij valt, denkt hij nog — ontwakend
reeds—aan de paarden, de prachtige, die zo
deerlijk verminkt nu worden.
Hoe hartstochtelijk droomt immer een knaap
toch van man te zijn.
Joannes hoort het knisteren van het stro
onder een paardenhoef.
Hij droomde maar— hij heeft gedroomd.
En toch is er iets van ergernis in zijn jongenshart,
dat hij, al was het dan maar in droom,
zo'n heerlijk span de dood inreed. Natuurlijk
175

heeft hij nooit een strijdwagen gereden; hij
heeft er zelfs nooit een zien rijden. Hij heeft
er alleen maar van gehoord, van snelvoetige
merries, die rennen voor de wagen, van
Chaldeeuwse krijgsrossen vlugger dan pardels,
sneller dan wolven bij avond. Maar
voor een jongen is dat wel genoeg om zich
ruiter en menner te kunnen dromen en zich
te ergeren, als hij zijn span niet van galop in
draf terugbrengen kon.
En hij ligt te bedenken, dat hij eerder de
zweep had moeten gebruiken, eerder de
koppen had moeten optrekken — hij overweegt,
dat hoe heerlijk en verrukkelijk de
paarden ook zijn, de menner niet vervoerde,
niet meegesleurde worden mag, maar menner
blijven moet...
En zo droomt die de geest en de kracht van
Israels wagenmenner verkrijgen moet, over
het beheersen van de paarden zijner droom..
176
(5

„Hij verbleef in de onbewoonde
streken..."
Lc. iy 80

E E R S T E H O O F D S T U K
et de dag gaat hij verder, maar hij
gaat er tegen in.
Hij trekt de bergen over.
En plotseling, onverhoeds is er de woestijn.
Plotseling ligt zij voor hem, laag achter het
bergland, in grauwe gelijkheid van glooiing
na glooiing.
Zo ligt zij onder het late avondlicht, dat op
de bergen nog is en niet meer op haar. Zij
ligt daar in die vreemde lichtloosheid, die
geen duister is, als dood. Verlaten ligt zij, zoals
buiten haar en mensenzielen wel niets verlaten
zijn kan op de wereld en zij ligt doods,
dood, levenloos, grauw in haar schrikkelijke
verlatenheid.
Hoe is een kind naar hier kunnen gaan, weg
van de wijnbergen, waar men zingt, waar
men de kostelijke druiven plukt en de kostbare
wijn drinkt als water?
Nimmer dronk hij wijn en nooit proefde hij
druiven.
Ach, een kindermond dat te ontzeggen, het
179

zoete, Zachte vlees en zelfs het ongegiste sap
van zo maar een kleine en heerlijke vrucht
hem te verbieden.
Het kind ziet met donkerkleurige ogen, die
wonderlijk ernstig, al te ernstig, zijn en het
weet zich een nazareër, een godgewijde.
En toch maakte God die druiven, zoals Hij
ook kindermonden maakte begerig naar zoet.
Zo maakte Hij tuinen met bloemen, zo maakte
Hij een ganse wereld die lieflijk is en warm.
En over de woestijn kruipt reeds de kilte.
Weg is nu de wereld met huizen en mensen
bij elkaar — weg.
Het spel met makkers.
De herder met zijn schapen.
De werkman in de straat.
De vreugde van alledag en de vreugde van
feesten.
Vrouwenzang van de platte daken om de
maan.
De klapdans en de reidans, schalmei en rinkelbom.
Ja, zelfs de vijgen en olijven, de melk en het
brood.
Zelfs de vier muren en de slaapmat.
Al het vertrouwde, versleten in gebruik van
alledag, zo eenvoudig, alleen maar eigen.
Het is weg, het is voorbij.
En waarom?
Wat heeft dit kind gedaan in zijn wanhoop
180

om het groot verlies, om het verlies van zijn
vader? Wat heeft het gedaan, toen het zich
alleen voelde en in zijn eenzaamheid riep?
Heeft het alles weggeworpen of is alles plotseling
het uit de handen gevallen?
Wat heeft het gedaan, in droomverlangen
misschien, om onbegrepen verhalen en om
een last, die nog te kleine, te smalle schouders
werd opgelegd?
God te zoeken . . .
Maar langs alle wegen van de aarde lopen er
en zoeken God.
En vinden iets en offeren en dromen of ontwaken
en zien zich bedrogen.
Dit eigen volk, dat Gods belofte heeft, Zijn
woorden en openbaringen; dat de heidenen
veracht en dikwijls gedood heeft, slechts om
hun heidenzijn, hoe is het op zijn tocht door
de eeuwen niet talloze malen verdwaald en
hoevelen ervan hebben zich nu nog verloren
in stikduistere waan?
Hoe wil dit kind dan God wel vinden?
Als zoveel dwalen met schriftgeleerden en
wijzen en ouden om hen te leiden.
God vinden ...
(5
181

T W E E D E H O O F D S T U K
e dageraad is Hij voor die in duisternis
en schaduwen van dood gezeten zijn. Het
Licht, waarnaar de eeuwen hebben verlangd
en de volkeren hebben gehongerd en gezocht.
Gezocht naar Hem hebben de volkeren, alle
volkeren. Zij hebben niet stilgezeten in het
duister, maar zijn rondgegaan en hebben getast
en gezocht tot in de uiterste schaduwen
van leven en dood. Zij zijn rondgegaan en
hebben moeizaam en voortdurend gezocht.
En toch hebben zij ook gezeten — als de
mensen in Platoon's grot. Met boeien aan
voeten en nek. Vastgeklonken zonder weggaan
of omzien te kunnen. Schaduwen voor
werkelijkheid houdend en de stemmen van
schaduwen beluisterend.
O — deze dieren in verwarring met toch hun
ten hemel geheven koppen; deze verdwaalden
in hun doolhof, wanhopig en toch van
hoop vervuld, omdat straks om een hoek,
misschien ...
Eens ging een vorst weg uit de wereld om
182

oeteling te worden en hij kwam terug en
predikte de dood aller hartstocht en berusting.
Eens zamelde een leraar vijf boeken vol met
oude wijsheid over zedelijkheid en de rechte
weg. Eens leerde een wijsgeer over de strijd
tussen goed en kwaad. En een ander weer
over de harmonie van het leven. En een ander
over de strijd in eeuwige wisseling. En een
ander over de verwezenlijking van zichzelf in
vrede en onrust. En een ander ...
Wijsgeren, zij allen. Zij vonden de dageraad
niet en sommigen wilden nauwelijks in hem
geloven. Wijsgeren waren zij .. .
Gelukkige wijzen, die zochten in de nacht en
er de droom vonden en de bleke maan en het
brandende vuur en de schitterende sterren
en de vliegende vuurvlieg en de glans van het
water en de gloed van de liefde.
Arme wijzen, die zochten in de nacht en er
schatten vonden, zo kleine schatten maar, zo
kleine afglansen en weerglansen maar van het
onschatbaar licht, dat leven brengt.
En dan waren zij nog de wijzen, de weinigen.
Want slechts aan enkelen kon de eeuwige
dageraad een glimp van zijn lichtend wezen
tonen, melding van zijn bestaan.
En weiniger nog kon hij zacht gewennen aan
de zwakste uitglansen van zijn licht. En dezen
waren — terug in het duister — onbekwaam
in het zien van schaduwen. En hun woorden
183

over de stralende dag — want de zwakste
glans daarvan, was in zijn heerlijkheid hun
het licht zelve — die woorden stuitten slechts
op onbegrip bij die in het duister gezeten
waren, bij die zich verheugden om hun kennis
omtrent de schaduwen. Hun woorden
stuitten soms op verzet, onwil, spot of ongeloof,
maar veel meer nog op geloof, dat onmachtig
was te verstaan.
Doch niets weerhield, die een glimp van het
licht, waarnaar allen hongeren, gezien hadden,
daarvan te spreken. En brandend van
diepe deernis om die in het duister verkeerden,
spraken zij van het komende licht, dat
triomferen zou over de duisternis.
Zo spraken Israels grote profeten. Zij mochten
Godsspraken beluisteren in hun hart. En
het volk, waartoe zij spraken, was het volk dat
uitverkoren was tot het dragen door de
eeuwen van Jahve's gelofte.
Maar de gelofte was voor alle volkeren en zo
waren er ook onder deze soms enkelingen,
die stemmen verstonden in hun hart. Zij aanhoorden
geen Godsspraken, maar eigen en
anderer vurig verlangen. Zij beluisterden het
suizelen van water en wind. Het ruisen van
sappen in bomen en planten. Het kreunen
van stammen in stormwind. Het fluisteren
van bladeren in de koelte. Het epos der zangers
en het roepen der dieren.
184

Zij zagen het leven en de dood. Zij zochten
het wezen der gouden getallen. De symbolen
der reeksen, der deelbare en ondeelbare eenheden.
De vijfmaal gebroken lijn van het
heilig pentagram. De eeuw'ge, onveranderlijke
wetten. Zij zochten den zuiveren,
énen God. Ideeën van ziel en onsterflijkheid.
Zij aanzagen sterrenschittering, maneglans
en zonnegloed. Al wat zij zagen, omfloersd
was in tranen, om het groot verdriet van te
zien in een te hevig licht. Zonder weten of zij
nader gekomen waren.
En zij schreven op papyrus en perkament,
op stenen, op zuilen, op muren, op poorten,
op graven en houten tafels.
Soms als zij schreven, het woord plotseling
de rei der woorden riep en zelve zij verwonderd
zagen op wat de magie van het woord in
één ijl ogenblik vermocht. En met vreugde
ontdekten zij dan het grote, dat in hun kleinheid
school.
— Wij zijn van Uw geslacht— zong Kleanthes
in zijn verrukkelijke hymne.
En toch te gaan en niet te weten en zich te
verliezen. ..
— Een ieder vindt zijn God in zijn eigen
geweten ... Dat is niet waar. Hij vindt daar
alleen de bijtende honger en zoekt en vindt
soms alleen maar de veelvormige waan en
185

zegt dan „Sta op!" tot het hout en „Ontwaak V*
tegen de steen.
God zoeken die van Zijn geslacht zijn en zij
ontmoeten soms al zoekende slechts het afzichtelijk
masker van den daemon, die in
ontzetting hen verlamt, of het drogbeeld uit
hun honger geboren.
Ach — de gevaren dezer woestijn zijn zo
groot.
(5
En dit kind zou dan God willen vinden?
Vinden het voedsel, dat Hij geeft om hem te
sterken en wachten tot Hij roept: — Kom
naar buiten, want Ik zal voorbijgaan —?
Moet het dan omkomen in de woestijn, dit
kind alleen.
Maar wie is er dan alleen en wie is het, die
door God niet wordt gezien en gehoord?
Zou Jahve dan niet horen als het kind tot
Hem roept?
Zou hij zijn stem niet horen in het koor der
velen, die tot Hem roepen?
Hij hoort! Hij luistert!
Joannes — hij zal groot zijn voor den Heer
en vervuld van den heiligen Geest.
Jahve zal hem sterken in deze woestijn.
186
(5

De nacht is koud.
Hoog schitteren sterren.
In het witte maanlicht springen zwarte schaduwen
op.
De wind fluistert.
En plotseling klinkt een jammerend gehuil.
Het kind, dat niet inslapen kon, verstijft.
Het kan ineens niet ademen en de hamerslag
van zijn hart doet pijn.
Het grijpt zijn bijl en heft zich op.
Het schreien zwelt aan; het verheft zich tot
hoogten van wanhoop.
En verzwakt in het langgerekte reutelen van
een stervende.
Wat verder weg begint een kind heel klaaglijk
te schreien.
En plotseling verheffen zich jammerende,
hoogangstige, uitzinnige stemmen, die
schreeuwen door de nacht, een nacht die vol
schijnt en overvuld van waanzinnige angst en
zwarte droefenis.
— Jakhalzen — begrijpt Joannes dan.
Maar het stelt hem niet gerust.
Hij beeft en kan zijn beven niet bedwingen.
Dit totterdood bedroefde schreien martelt
hem. En als het stil is, ligt hij te wachten,
tot het opnieuw begint. En te bidden, een
bidden dat maar angstig stamelen is:„Jahve!
Heer!"
En zijn ogen zien angstig in de nacht met het
187

doods, koel en onbewogen licht en zijn zwarte,
grillige schaduwen.
Zijn hand houdt de bijl omklemd.
Dan klinkt er het diepe, wilde gebrul van een
leeuw.
En het kind luistert angstig en bidt.
Bidt, bidt voortdurend. Het is niets dan een
angstig, stamelend roepen: „Jahve! Heer!"
En de nacht is koud en de wind is scherp.
Het kind bidt.
188
(5

D E R D E H O O F D S T U K
et is dag»
„Hoor Israël:
De Heer onze God is een enige Heer.
Gij zult den Heer uw God liefhebben uit
geheel uw hart,
uit geheel uwe ziel en met al uw krachten.
De woorden die ik u heden zeg,
moeten in uw hart blijven;
gij moet ze aan uw kinderen leren;
spreek ervan als ge zit in uw huis,
als ge gaat over de weg,
als ge u nederlegt en als ge opstaat;
als teken moet ge ze binden aan uw hand,
steeds voor ogen ze hebben,
ge moet ze schrijven
op de posten en deuren van uw huis ..
Joannes bidt in de morgen.
Zal hij niet wegvluchten uit dit somber land
met zijn nachtelijke verschrikkingen?
Zal hij niet wegvluchten uit dit dorstland, dit
verblijf der jakhalzen?
Zal hij niet wegvluchten uit dit land van de
189

dood, waar al te eenzaam een kind alleen is?
Ach, de hemel is zo hoog; hij is zo lichtend.
En zo hoog als de hemel is boven de aarde,
zo groot is immers Jahve's genade?
Joannes schaamt zich voor zijn angst in de
nacht.
Hij zal niet weggaan voor het janken van
jakhalzen en niet voor het brullen van een
leeuw die roof heeft.
Hij bidt zijn gebeden. Hij zal niet weggaan.
Hij schaamt zich. Hij zal zich vaster in de
hand nemen, belooft hij zich.
Wie kan er bang zijn, als de dag zo lichtend
is?
Wie kan er bang zijn onder een zo hoge
hemel en zo grote barmhartigheid van een
hemelsen Vader?
Joannes is niet bang meer.
Daar woont een rover in de woestijn.
In een hol woont hij met zijn bijl en hij leest
zijn boeken.
Hij plundert de vreugden van hemel en
aarde.
Hij rooft de schatten van hoogten en diepten.
Hij leest zijn boeken, bezit het goud van
koningen.
190

Beleeft de daden van helden.
Bidt door de monden van zangers en profeten.
En zingt.. .
„Looft Jahve . .."
„Dankt Jahve..."
„Zingt Jahve een nieuw lied ..."
Hij bidt en zingt, de jonge rover, die de
vreugden van hemel en aarde zamelt en optast
in zijn hol.
Alle psalmen, die hij kent, zingt hij.
Wild en sterk zingt hij, in zijn jonge blijheid.
En hij bidt:
„God van mijn vaderen en Heer van erbarmen,
die door Uw woord het heelal hebt geschapen
en door Uw wijsheid den mens hebt uitgerust,
om te heersen over alle schepselen door U
gemaakt,
om de wereld te besturen in heiligheid en
gerechtigheid,
om heerschappij te voeren met een rechtschapen
hart,
geef mij de wijsheid, die met U zetelt op
Uw troon,
sluit mij niet uit van het getal Uwer kinderen."
Om wijsheid bidt hij en hij beoefent de ascese
der profetenleerlingen om heerschappij te
verwerven over zichzelf. Want wie zichzelf
beheerst, is meer dan die een stad inneemt.
191

Het is een natuurlijke ascese die hij beoefent.
Hij denkt zich haar niet, nog niet, als een
vasten en versterven.
Het is alleen zijn verlangen naar mannelijkheid,
naar hardheid, naar het zijn als Gideon's
beste mannen, die het water dronken
uit het holle van de hand.
Zo eet hij bessen, die wrang zijn in de mond
en wortels en zaden, wat hij zo vindt.
Hij vindt de hars van tamarisken en eet die.
Flauw smaakt zij in de mond, deze hars,
flauwzoet.
Beter en steviger was het brood thuis.
Maar hij denkt aan het manna, dat Jahve
overvloedig liet zijn voor gans een volk en
aan Zijn woorden: „gij zult met brood verzadigd
worden en weten, dat Ik Jahve, uw
God, ben."
Het is het brood, dat Jahve geeft.
Maar na dagen kan hij alleen nog maar denken
aan het brood van thuis en het brood van
Jahve doet hem walgen. Het smaakt hem zo
flauw, dat het speeksel steeds weer in zijn
mond komt en lauw en laf hem door de keel
loopt.
Maar zelf zoekt hij in de boekrol naar de
plaats waar staat, dat de kinderen van Israël
weenden en klaagden: „Wie zal ons vlees te
eten geven? Ach, wij herinneren ons de vissen,
die wij in Egypte voor niets konden eten
192

en de komkommers en de meloenen en het
look en de uien en het knoflook en nu zien
wij niets dan manna."
En hij dwingt zich te eten van het flauwe geronnen
boomvocht. En wil niet klagen, ook
niet stil in zijn hart, om platte broden of
olijven.
Want zoals Israël sterk werd in de woestijn,
zo wil hij sterk worden.
Zoals het hard werd en onverzettelijk in de
ballingschap, zo wil hij hard en onverzettelijk
worden.
In de woestijn.
In vrijwillige ballingschap.
Hij vindt wilde honing in de rotsspleten. Die
smaakt hem beter.
Hij knijpt de wilde vijgen, de oneetbare, dat
hun vruchtvlees uitgroeit en zij eetbaar worden.
En sprinkhanen pelt hij en droogt ze in de
zon. Zij zijn het voedsel van slechts de allerarmsten
in hongertijden en sommigen sterven
door zulk voedsel te eten.
Maar Joannes eet het, de flauwzoete plantenhoning,
de oneetbare vijgen en de afschuwelijke
sprinkhanen, het noodvoedsel van hongerende
armen.
Joannes is er onverschillig voor.
Veel erger is immers de honger, waarvan
Amos sprak:
11 193

„Geen honger naar brood,
geen dorst naar water,
maar honger om het woord van Jahve te horen.
Men zal dolen van de ene zee naar de andere,
van het Noorden naar het Oosten;
zwerven zal men en zoeken naar het woord
van Jahve,
maar vinden zal men het niet..."
Hij leest in zijn boeken en zoekt het woord
van Jahve.
Soms drijft de onrust hem ook tot zwerven
door de woestijn.
Soms springt de speelsheid in hem op en hij
neemt dan een zware steen en laat die rollen
van hand in hand.
Zo weegt hij hem.
En dan plant hij zijn voeten stevig neer in
het zand en slingert de steen met bei zijn
handen naar achter, dat heel het lijf meezwiept.
En terug veert het lichaam met een
geweldige kracht in zijn lenden en vrij ligt de
steen in zijn rechterhand die met de arm
omhoog gaat en de steen werpt.
En de steen beschrijft zijn boog en Joannes
meet hoever hij wierp en probeert, of hij nog
verder kan.
Of hij maakt een spies en oefent zich in het
werpen.
Niet enkel spelen is dit, al pakt hem de drift
van het spel.
194

Het is zich oefenen in de krijgskunst, zich
voorbereiden op de gevechten, die eenmaal
komen zullen.
Ho — wat kan hij dromen van het glanzende
zwaard, het blinkende, spiegelende, lichtkaatsende
zwaard, dat vonken schiet en glinsterende
cirkels beschrijft.
Hoe kan hij trots de psalm zingen van het
neerhouwen aller vijanden in de naam van
Jahve. Hoe kan hij dat heerlijke, geweldige,
van hartstocht laaiende lied van Debora voor
zich uitzeggen, tot hij ademloos zwijgen moet.
Hoe kan hij lezen in de boeken, fel en vol
haat, de geschiedenis van zijn volk, dat altijd
zich verdedigen moest tegen overmachtige
vijanden.
En hoe kan hij daarna dromen, dromen,
dromen ...
Om plotseling weer op te springen en een
steen te slingeren of wild een lied te zingen
ofte bidden.
Zo groeit Joannes op in de woestijn.
Zo wordt hij sterk.
En terwijl hij het voedsel eet der boetelingen
en in ballingschap leeft, rooft hij de vreugden
van hemel en aarde en juicht zijn hart.
Hoort hij het woord van Jahve?
„De stem van Jahve doordavert de woestijn,
doet dreunen de steppe van Kades ..."

V I E R D E H O O F D S T U K
MT Jn wordt hij grof en sterk.
Donker wordt hij van huid en oog en zwaar
van bot.
En zijn kindervlees, dat zacht was, toen hij
kwam in de woestijn, wordt hard en taai.
En iedere dag is een dag van harding en
voorbereiding.
En iedere dag is een dag van vreugde.
Iedere dag klinkt zingend en biddend zijn
stem, die zwaarder en mannelijker wordt.
En plotseling is er een einde aan.
Voorbij is de jeugd, plotseling en voorgoed.
Plotseling is de onrust duidelijk geworden.
Daar zijn de dartele droombeelden uit de
nacht, waarin hij zaad verloor. Zij dansen
voor hem in de helle dag. Zijn ogen kunnen
de boekrol zien, letters, woorden, zinnen,
dood en houterig, zonder samenhang, zonder
kracht of spanning. Profetieën noch hymnen
zijn iets bij de onrust, die opkruipt in zijn
keel, bij de gedachten die doelloos zwermen
door zijn hoofd en allen komen tot datzelfde
doel.
196

En hij springt op en loopt, werpt stenen en
zoekt zwaardere; hij zou een berg willen
scheuren uit de grond en optillen en wegwerpen.
En hij valt neer en bidt. Oude gebeden, gekend,
bemind— wat brokkelen zij in de mond
— ze breken; wat blijft er van over? Hoe kan
men tot Jahve spreken, den Allerhoogste? Er
hangt iets zwaars aan zijn nek en dat trekt
hem omlaag.
En hij zingt en zijn lied klinkt als een hoon
en zijn stem buitelt als een wilde vogel, door
een pijl getroffen hoog in zijn vlucht.
En hij neemt zijn bijl en slaat op een boom
los en slaat, slaat, slaat. Er vliegen spaanders
— het hakken bevalt hem en hij gaat er mee
door. En hij slaat zijn bijl zo muurvast, dat
hij worstelen en zwoegen moet om hem los
te wringen. Maar plotseling vindt hij het
dwaasheid en hij gaat er niet mee door.
En hij neemt zijn boekrol en gaat lezen. En
dwingt zich het mooi te vinden en het te begrijpen
en er het schone van te zien. En hij
kan de rol wel kapot scheuren, want er is
niets aan, niets. Niets moois, niets lieflijks.
Dor, droog, en dood is het, alles, alles.
En weer komt het wrede en vreemde op hem
af en hij is als een jong dier, dat alleen maar
neerduiken kan in zijn nest en bevend wacht
tot de hand van den jager het grijpen zal.
197

Als zo'n klein, bang dier doet hij, laat zijn
hart bonsen en ademt en wacht angstig en
doet niets dan angstig staren naar het onafwendbaar
naderende — het gevaar.
En het is niet eens een hand, die van boven
af neerkomt; hij komt van omlaag en kruipt
tegen hem op, — ach — vliegend kon hij hem
ontkomen — en hij zoekt tastend zijn keel en
begint hem te worgen.
En als een klein dier, dat belachelijk piept in
zijn doodsnood, roept hij ,Jahve! Heer!"
Met een armelijke, bespottelijk zwakke stem
roept hij dat. Hoe kan men dan roepen tot
Jahve, den Allerhoogste, als aardsheid en
diersheid zijn omhoog gekomen.
Het prachtige, glanzende beest der zinnen is
naast hem opgestaan en streelt zijn warme,
fulpen lendenen aan zijn been, dat de lust
rillend in hem omhoog stijgt.
Het prachtige, prachtige beest...
En dan plotseling met een vloek heeft Joannes
zijn sprong gedaan, — ja, met een vloek, niet
met een gebed. En hij rukt de lange, dunne
twijgen van een struik en stroopt zijn kleed
af. En hij slaat het prachtige, glanzende beest,
dat zo weke en warme lendenen heeft en hij
slaat het, dat het jankt en krimpt. Hij slaat tot
het bloed vanonder zijn huid springt. Dan
werpt hij de twijgen weg en plotseling lacht hij.
Hartelijk lacht hij en vrolijk.
198

En denkt aan zijn droom, hoe hij de paarden
sloeg met zijn zweep.
Maar de jeugd is voorbij.
Voorbij is de loutere vreugde, de pure paradijsillusie.
Joannes proeft de ballingschap nu.
Heeft hij te luid gezongen en gebeden?
Bij zijn boekrollen ligt de rol van het boek
Job.
Is het zo gegaan, dat Jahve weer Zijn dienaar
heeft gegeven in de hand van Satan?
God is ver, zo ver.
Gebeden bereiken Hem niet, niet meer. Ze
zijn zo leeg en zwak en armelijk; ze verwaaien
in de wind en stijgen niet. En er is
niemand die ze ooit horen zal en misschien
is dat wel goed. Misschien moest hij zich
schamen.
Zelf stijgt hij in het geheel niet meer. Hij
rooft geen schatten meer van de hemel en de
vreugden der aarde zijn hem ontzegd.
Hij stijgt niet meer; hij kan zijn armelijke
zelf niet meer ontstijgen.
Hij is een die gaat of ligt op de aarde en niet
aan haar ontkomt.
199

Hij is een gedeelde, een gespletene, een verscheurde.
O — hoe het vlees tegen de geest begeert en
de geest tegen het vlees verlangt. Hoe de wet
in zijn lichaam opstaat tegen de wet in zijn
geweten. Hoe naar omlaag de wortels dringen
van de boom, die omhoog wil. Hoe de strijd
in hem woelt en zijn rust verjaagt en zijn
kracht vernietigt.
En dat terwijl er een wereld brandt en volkeren
hongeren en zoeken.
Terwijl hij zich voorbereiden moet op de
taak, die hem wacht.
Nu verdoet hij zijn tijd en verspilt hij zijn
kracht in gevechten met zichzelf.
Toen hij een kind was, betreurde hij al die
nutteloze en zinloze vrouwengeschiedenissen
van zijn held Samson, die er zijn tijd mee
verspilde en zijn kracht in verdeed, terwijl
land en volk hem nodig hadden.
En nu doet hij evenzo om een droomvrouw,
waarvan hij het gezicht niet eens zag, toen hij
over haar neerviel en haar borsten zocht...
O — vervloekt — driemaal vervloekt, deze
woestijn, waar hij alleen is en niets mannelijks
niets moeilijks en zwaars te doen heeft! Waar
de gedachten gluipen in de lome, lege warmte.
Waar hij dit laffe, weeë voedsel vreten
moet, dat hem slap maakt en ellendig ...
En vervloekt den Satan, die hem kwelt!
200

O — de nachten, die vol zijn tot hun uiterste
boorden van onrust en verschrikking en uitputtende
strijd en zelfmarteling.
En dat koele, onbewogen brijzellicht der hoge
sterren.
En de schanden der dromen en de gevaren
der slaapdronkenheid.
En het lichaam, dat hij slaat en dat soms als
een wellust de pijnen aanvoelt, als hij vertwijfeld
het ranselt, zodat hij de geseling, dat
laatste middel, nog vrezen moet.
Wat is dit voor een afschuwelijke verwrongenheid
van zinnen en geest? Wat zijn dat voor
neigingen van een ziekelijk, zinnelijk
lichaam?
Ach — hoe betreurt hij die roeping tot de
woestijn. Een niet te dragen dwaasheid.
Waarom heeft Jahve hem hierheen gelokt?
Hij kan hier niet sterk worden. Hij moet hier
vergaan.
Hij is niet voor de woestijn; hij kan daar niet
voor zijn, hij kan niet!
In de wereld moest hij zijn. Vechten zou hij
kunnen — hij was de sterkste van de jongens
in Karem. Dat zou hij kunnen — Daden!
Daden! O — God! Daden! Daden!
Vechten en de dood verachten. Haten en
overwinnen, beminnen en ondergaan. Roekeloos
zou hij zijn leven kunnen geven, dadelijk,
voor Jahve, voor het volk. Hij zou
201

het geven zonder er acht op te slaan.
Maar sterk zijn, sterk in de wilde roes van
daden.
Niet die verzwakkende strijd van gedachten
en het dodende nietsdoen. Niet die worggreep
van het onzichtbare tegen een weerloze.
Hevig, hevig, ach — zo hevig lokken zij, de
zinnen. En hij kent de ontgoocheling niet —
de bittere nederlagen— ach, wat zou het hem
helpen, al kende hij die. Zo hevig immers
lokken zij.
En nooit, nooit is er een overwinning, een
einde. Rustpozen en weer nieuwe strijd. Een
eerste maal lachte hij toen de twijgen het
bloed onder zijn huid vandaan geslagen hadden
en hij meende een zeker middel gevonden
te hebben. Maar hoe kan men dan het
paard altijd aan de ketting laten staan en
alleen maar slaan met een zweep als het onrustig
rukt aan zijn kluisters. Is daarvoor een
paard dan? Of is het om te rennen door de
velden der vrijheid?
En God is ver — God is zo ver.
En gebeden stijgen niet tot Hem; zij bereiken
Hem nimmer.
Altijd strijden zonder hoop tegen dezen Satan.
Maar is het Satan?
Of denkt hij dat maar om het nog groots en
belangrijk te maken in zijn hart, al dit verachtelijke?
202

Is het misschien niet alleen maar een ziekelijke
afwijking?
Of een uitvloeisel van die onnoemelijke
dwaasheid van het werkeloos verblijven in
eenzaamheid en het zich voeden met flauwe
spijs?
Grievend is deze onverdiende vernedering.
Deze dromen, die hem laten doen, wat hij
nimmer doen zou, omdat hij er van walgt,
nimmer doen, al werd hij ook een boosdoener
zoals hij soms bijna verlangt te worden.
En zijn gebeden stijgen niet.
Wat wordt het begrijpen plotseling groter,
wijder.
Hij kan verdoolden in afgoderij verstaan —
hij kan afvalligen begrijpen. Hij kan het huilen
der jakhalzen horen en zich verbeelden,
dat het de jammerende stemmen zijn van
verloren zielen.
Hoe haat hij deze woestijn. Hoe kan hij verlangen
naar de wereld, waar gewerkt wordt
of gestreden.
Hij doorgaat deze enge ballingschap van
Noord naar Zuid en terug, zonder rust. Hij
komt bij het dal aan de zee, waar Sodom en
Gomorrha vergingen. Daar hangt een donkere
damp als een rookwolk boven smeulende
stadsruïnen en Joannes ziet daarnaar met
een vreemde, wrede pijn in zijn hart, dezelfde
pijn waarmede hij jakhalsgehuil hoort en er
203

een gevloekte mensheid in verstaan kan. Hij
verstaat het kwaad niet van deze steden; hij
walgt daarvan en kan het niet verstaan. Maar
hij vreest voor zichzelf.
Hij heeft gedacht, dat wat Jahve riep, ook aan
die roeping zal voldoen.
En plotseling heeft hij begrepen, dat hij die
roeping onwaardig worden kan, dat hij haar
kan verliezen of nimmer navolgen.
Hij kan verloren gaan.
Plotseling heeft hij uit de geschiedenis begrepen,
dat er gezalfden waren en geroepenen
en koningen en ganse geslachten, die
verloren gingen ondanks Jahve's roep .
En hij is bang.
Jahve is hem zo ver.
Jahve is niet bij hem. Hij houdt hem niet vast.
Maar die verworpen werden, hadden toch
schuld?
Dit gevoel van verworpenheid zonder een
schuldbesef, zonder te weten, wat te doen om
er een eind aan te maken.
Deze onzekerheid.
En de gebeden blijven zonder kracht en zonder
vreugde.
O — deze woestijn, deze eenzaamheid, deze
werkeloosheid.
En daarbij het geluk van den man in de
wereld met daden voor zijn kracht en honderd
dingen voor zijn aandacht, met de
204

weelde van zijn gezond en sterk zijn en de
lach van zijn moed tegen het lot, dat hij aandurft.
O — de bekoring weg te vluchten uit deze
eenzaamheid vol zwakke gedachten, die rondkruipen
in een klein hol, dat glibberig is van
slangenzwadder, waar ze uit opkruipen en
weer in terugzinken.
Te lezen dat het lot der mensenkinderen gelijk
is aan het lot van het dier.
Ai — was dat waar. Vrij te zijn van een geest,
die tegen het vlees verlangt, die het vlees bedwingt
en toch niet sterk genoeg is, om niet
zelf bekneld en benauwd te worden door datzelfde
vlees.
En Jahve is ver, zo ver ...
Is dit nu de woestijn, waar Jahve profeten
sterkte?
(5
205

V I J F D E H O O F D S T U K
. ^^^^^aar de vijand, die hem belegert in
het hol zijner eenzaamheid, draagt nieuwe
bekoringen aan.
Twijfel zaait hij in de onzekerheid en hij begint
te fluisteren in Joannes' oor. Zijn woorden
glijden tussen de regels van de boekrol.
— Wat is dat dan om trots te zijn: Israels
kinderen?
Wat is dat dan om zich te verheffen: Jakob's
geslacht?
Wat anders was Jakob dan een bedrieger, die
zijn vader bedroog en zijn broeder bestal?
Hoe kan men dan Jahve in de mond leggen
de woorden: Jakob heb Ik liefgehad, maar
Ezau heb Ik gehaat?
Wie van beiden was er dan in recht en wie
deed onrecht?
En zou Jahve dat dan toch gezegd hebben?
Wie heeft dat dan gehoord?
Kan het geen leugen zijn van die het schreef,
omdat hij een kind was van Israël?
Een hielengrijper, een bedrieger, een onder-
206

kruiper was Jakob en hij bestal zijn broeder.
En Jahve zou hem hebben liefgehad?
Wel moest deze Israël heten, strijder met
God, deze dappere, die zo bang was voor den
broeder, dien hij bedrogen had.
En wel mocht Ezau gehaat worden, deze bedrogene
en tweemaal bestolene, die grootmoedig
vergaf—ja, dat heeft de Rechtvaardige
wel goed gedaan.
Wel moesten deze kinderen van Israël door
Jahve uitverkoren worden.
Zelf hadden zij afgodsbeelden en amuletten;
toch zeiden zij tot die van Sichem: „Laat u
besnijden."
En dezen, die, ofschoon veel sterker, zich
gaarne met hen verzoenen wilden, lieten zich
besnijden. Maar toen de wondkoorts hen gegrepen
had en zij neerlagen, werden zij allen
gedood en hun huizen geplunderd en hun
vrouwen en kinderen geroofd.
Wel grote eer verwierven zich zo de kinderen
van Israël, en wel mochten zij minachtend
neerzien op heidenen, die beter waren dan zij.
Maar hun broeder, die een besnedene was en
een zoon van Israël als zij, verkochten zij aan
de heidenen. En de heidenen waren beter
voor hem, dan zijn broeders ...
Waarom toch hebben dezen zich altijd boven
de heidenen verheven en hen behandeld als
waren zij rechteloos, terwijl zij zelf jammer-
207

den en schreiden ten hemel om alles wat hun
in de weg kwam?
En Jahve zou hun misdaden bekrachtigen?
Ja, Hij deed het, volgens de heilige boeken
tenminste ...
Toen het volk in de woestijn verbleef, was
daar een man, Pinechas was zijn naam.
Wat is dat voor een heldendaad een man, die
in de armen van zijn geliefde ligt, door de
rug te stoten en beiden aldus te doden?
Is dat een dappere daad, die lof verdient?
Lof ontving Pinechas daarvoor en Jahve sloot
met hem een verbond.
Want de vrouw was een dochter van Midian,
een heidin.
Wel groot kwaad moet het geweest zijn een
dochter van Midian lief te hebben, want voor
deze zonde zouden er duizenden gestorven
zijn.
Maar toen Midian verslagen was, werden de
dochters van Midian verdeeld met het goud
van Midian en de andere buit. En Jahve
zeide, hoe er verdeeld moest worden en toen
was het dus geen groot kwaad meer...
En heeft Israël zo niet steeds gedaan door de
eeuwen en staat dat niet alles te lezen in de
boeken, die men heilig noemt?
Wat is dat wel voor een vader, die zijn lievelingskind
zo slecht laat doen tegen zijn andere
kinderen?
208

Omdat deze kinderen heidenen waren en
Jahve niet dienden, zoals Hij dat wilde?
Had Hij hun dan gezegd, hoe Hij gediend
worden wilde?
Had Hij hun dan ook profeten gezonden en
wilden zij toch niet luisteren?
Neen, naar Israël werden profeten gezonden
en Israël wilde toch niet luisteren en knielde
voor gouden kalveren en zilveren stieren en
wel alle Baals, en voor Dagon en voor Tanit
en voor Moloch en voor Astarte en zoveel
anderen.
Deze heidenen echter hadden geen profeten
en aanhoorden nimmer Godsspraken.
En toch is het niet eens waar dat zij Jahve
niet dienden.
Was er in Midian niet Bileam, de zoon van
Beor, die Jahve's woord gesproken had en
die bad, de dood der rechtvaardigen te
sterven?
Hij werd omgebracht met zijn volk door de
kinderen van Israël, die Jahve daartoe uitzond
... —
O—later weet Joannes wel, dat het logen was,
alles wat deze duivel zeide.
14
209

Ja, voor ieder woord van hem weet hij de
weerlegging en die weerlegging is juist en de
leugen is vals.
En toch is het juiste hem niet genoeg; het is
zwak en krachteloos. Maar het valse werpt
alles in hem omver; het is sterk, ook als hij
weet, dat het vals is.
Het valt niet op Jahve, dat Israël Zijn naam
onteerde onder de volkeren en onder zichzelf
— hij weet het — en toch valt het op hem in
zijn hart.
Deze bekoringen zijn sterker dan hij.
Als in de psalm van Asaf— het woedt in zijn
hart; het snijdt hem door de nieren; hij verliest
het begrip; is als een redeloos dier.
Zo verloren ...
Als in de psalm van David — in het hart van
den goddeloze spreekt de zonde orakels.
Orakels spreekt zij in zijn hart. Met klemmende,
dwingende kracht.
Maar is het dan het hart van een goddeloze?
„Heer, hoe lang schreeuw ik, en Gij hoort
niet?" roept Joannes.
Verloren waait zijn stem. Zijn woorden rafelen
en vergaan in de wind.
Jahve blijft ver.
Nabij zijn slechts de bekoringen.
Hij kan roepen en schreeuwen, hij kan schreien
en bidden; niets antwoordt, niets luistert.
En dit niets groeit uit tot de ontastbare, onzien-
210

lijke verschrikking van het volstrekte niets.
Niets— niets— het woord hamert in zijn hart.
En de bekoringen zijn weg; nu spreekt geen
stem meer in zijn hart. Niets is er in zijn hart
dan het niets.
Het niets is een angel, die achterbleef in het
hart en er steekt.
En het hart, dat klopt, dat kloppen moet en
niet anders dan kloppen kan, voelt met elke
klop de angel van het niets, die steekt.
Niets — niets — dus niets ...
Er zijn niet meer de snelle, grillige gedachten
die opsprongen tegen het bastion van het
zijnde, hier en daar en aan alle kanten.
Niet meer belegerende gedachten, optornend
tegen het waarachtige, het aanklampend en
bedreigend.
Want er is alleen het niets, dat aanval noch
verdediging vraagt.
Er zijn geen bekoringen meer.
Slechts het niets is achtergebleven.
Joannes eet de flauwzoete hars, waarvan hij
walgt, en wat sprinkhanen. Hij neemt een
sprinkhaankop tussen vinger en duim en beziet
hem, een monsterkop, behaard, met grote
kaken, een duivelskop ...
Niets ... niets ... ook dat— Satan— niets ...
O — zondigen of zich geselen om dit niets te
verdrijven, dat alles belachelijk maakt, het te
verjagen, te overschreeuwen ...
211

Zich geselen dus.
Hij geselt zich.
Met kracht, met gewoonheid.
Wat doet zijn arm vertragen?
Wat roept daar met iedere slag, die neerkomt
op zijn rug?
Dwaas.. .
Dwaas...
Dwaas ...
Dwaas ... Dwaas ...
Waarom doet hij dit?
Om het niets?
Wat om het niets?
Om het te vermurwen? Te behagen? Te verjagen?
Dwaas . ..
Dwaas! Dwaas! Dwaas!
Dwaas...
Hij werpt de gesel weg. Hij valt neer op de
grond, zijn hoofd tussen de armen en hij
schreit.
„Jahve! Jahve!"
— Als Hij is, moet Hij horen.
— Als Hij hoort, moet Hij redden. —
— Maar als Hij was... dan zou het niets er
niet zijn. —
„Herstel mij, Heer ..."
„Uit de diepte roep ik tot U ..."
„ ... de dagen mijner kwelling, Heer,..
„Heer ... Heer ... verhoor mijn gebed ..
212

Niets antwoordt.
Dus niets heeft geluisterd.
Of een zwijgende heeft geluisterd, die niet
antwoorden wil.
Het niets.
Niets ... niets ...
Het niets maakt hem tot een dwaas.
Een dwaas, als hij zich geselt.
Een dwaas, als hij zondigt — geen zonde zou
het zijn, alleen belachelijk, vernederend,
dwaas.
Een dwaas, als hij zich voordoet. Zich verdoen
om wat? Om het niets?
Een dwaas ook, als hij leeft. Waarom te
leven?
Om het niets?
Weggaan uit deze woestijn . . . weg te gaan ..
weg.. .
Neen, dat doet hij niet. Als hij zichzelf beloofd
heeft, dat hij zich in de hand zal nemen
en houden, dan doet hij dat.
Als hij zich voorgenomen heeft sterk te worden
en hard, dan zal hij dat worden.
Ook als er niets is.
En dan niet om het niets, maar ondanks dat.
Want hij is er wel!
En als hij het niets niet aan kan — hij weet
dat niet— dan zal hij het verdragen. Maar er
zich door omver laten werpen, dat zal hij
nimmer.
213

Misschien zal het hem bitter maken. Maar
week zeker niet.
En Joannes staat op en doorgaat de woestijn
voor een nieuwe tocht.

geslachten en geslachten aan den Naamloze,
die is
Die is ...
Hoe dit te rijmen met het niets.
Andere volken hebben hun goden. Zij namen
er nog over van elkaar en verzamelden er
meer.
Geloven zij?
Men kan niet zeggen, dat zij geloven zoals
Israël gelooft.
Wat is dit?
Hebben dezen goeddeels verloren, wat eenmaal
allen bezaten en heeft Israël het behouden?
Redt Israël dit voor hen, opdat zij
het eenmaal weer bezitten zullen?
Dat is het geloof.
Of zijn zij allen gevlucht voor de wanhoop
om het niets en hebben zij de droom gezocht?
Dicht, heel dicht bij het niets is der volkeren
droom dan nog.
Maar hoe onmetelijk ver is Israël dan verdwaald?
En toch ...
Het gewordene eist toch een oorzaak?
Het eist toch de ongeworden en onveranderlijke
oorzaak, die bron is van alle bestaan en
volmaakt in zichzelf? En dat is toch Jahve?
En toch de twijfel — ja, zelfs de pijn om het
niets.
Wat is dit?
215

Een slang heeft hem gebeten. Gif is er in zijn
aderen. Gif dat het leven doodt. Het brandt
dit venijn. Een vuurslang is het, die gebeten
heeft.
Is alles waan?
Is alles bedrog?
Of zelfbedrog uit angst voor werkelijkheid?
Twijfel, twijfel.
De twijfel bewijst niets, zij oppert alleen.
Nimmer behoeft zij te bewijzen.
Zij vraagt weerlegging.
Maar geen weerlegging kan haar voldoen.
Onvermoeid komt zij terug met iets anders,
waaraan zij twijfelt.
Slechts die haar weerleggen moet, wordt
moede.
Wordt het weerleggen moede ...
Toch, als het avond wordt, bidt Joannes.
Zijn krachteloos, machteloos gebed, dat hem
zelf een kwelling is.
Het is alleen zijn wil, die hem er toe dwingt.
Zoals zijn wil alles nog dwingt in deze strijd,
die hem uitput.
Maar buiten zijn wil, is alles dood in hem.
En Jahve is ver.
216

Z E S D E H O O F D S T U K
ie kan dit verstaan?
Eén nacht doet het alles verdwijnen.
En in die nacht is hem niets gebeurd.
Hij heeft geslapen en is wakker geworden.
De zon komt op.
Het is nog koud.
En hij bidt zijn gebeden.
En plotseling herinnert hij zich de^dag voor
de nacht en zijn kwelling.
En hij verstaat haar niet.
De zon schijnt over de woestijn.
En de woestijn ligt vol vreugde.
De lucht, die hij ademt, is koud en vol kracht.
Een bloem is er rood en een vogel roept.
En de woorden van het gebed stuwen elkaar
op; de zinnen stoten omhoog en zijn stem
is sterk en luid.
En Jahve is er.
Vol vreugde is Joannes en vol vreugde de
aarde en vol vreugde de hemel.
En alles wat kwelling was, is dwaasheid en is
onverstaanbaar.
217

Hoe kon dat kwellen, klein en zwak als het is?
Hoe kan men zich kwellen om zo iets?
Hoe kan men om zoiets verontrust zijn?
Niets is het.
Het is onbegrijpelijk, zoals de begeerte van
het vlees onbegrijpelijk is voor den man, die
in de morgenwind staat en zich volzuigt met
kracht — zijn borst zwelt en hij lacht en er is
niets dat hem deert.
Zo is de twijfel hem thans— onbegrijpelijk —
zij deert hem niet en kan hem niet deren.
In de boekrol staat, hoe Jahve het lot van Job
weer ten goede keerde. Maar dit heeft er
niets van, dat het iets bijzonders zou zijn,
door Jahve gewild.
Dit is natuurlijk, vanzelfsprekend.
Jahve is er — is hem nabij.
Maar dat is toch niets bijzonders? Natuurlijk
is Jahve er en natuurlijk is Hij, nabij, dat is
Hij altijd.
Dat was Hij ook gisteren, toen een dwaas
zichzelf bedroog.
Die dwaasheid is niet te verstaan.
Al wat voorbij is, is onbegrijpelijk.
Later eerst zal hij verstaan, dat de rijkdom
en de ellende en de nieuwe rijkdom van Job,
alles het lot van Job was — werkelijk en begrijpelijk
toen het er was— later voorbij, niet
werkelijk meer en moeilijk te verstaan.
Later eerst zal hij begrijpen dat de vreugde,
218

die zo vanzelf spreekt, toch van Jahve komt,
een Godsgeschenk.
(5
In die tijd leert hij de woestijn kennen.
De prent van iedere vogel en het spoor van
elk dier.
Hij verstaat hun roepen en hun gewoonten.
Hij weet de nesten en de legers en de holen.
Hij weet het, wanneer zij jongen hebben of
wanneer zij ze krijgen zullen. Hij weet wat
zij doen en waarom.
Hij leert de dieren kennen.
En de planten ziet hij groeien en knoppen
krijgen en bloemen.
O — deze stille woestijn van Juda— dit dorre
land— het heeft zijn leven en er is schoonheid
in dat leven en kracht.
En in de nachten zijn er de sterren, zo hoog
en zo talloos.
En Joannes zoekt ze en noemt hun namen
en hij ziet de lijnen en figuren, die zij vormen,
een wonder werk.
En hij is blij, heel blij in zijn woestijn.
(5
219

Komt in de droom de herinnering terug aan
het voorbije?
Is het een droom die Jahve zendt?
Hij droomt in een nacht gebeten te zijn door
een vuurslang en in zijn aderen brandt het
venijn.
Hij tracht de wonde uit te knijpen en begrijpt
reeds het hopeloze daarvan, als hij de boom
voor zich oprijzen ziet met de koperen slang.
En hij ziet naar dat teken van redding en ziet
het uitgroeien tot een kruis, dat wijd de armen
spreidt.
Hoog rijst het kruis op en wijd breidt het de
armen uit.
En Joannes ziet ernaar en ziet het door een
wonder licht omstraald. Het omvat het al.
Het overheerst de wereld en reikt tot in de
hemel, die er door gedragen wordt.
Dit droombeeld blijft hem bij.
Hij kan het niet vergeten.
Het kruis is hem een teken, dat Jahve gaf.
Het kruis . . .
Het schandhout, het vloekhout, de smaadboom
der misdadigers.
En de overwinning in de dood van duizenden
en duizenden, — kinderen van Israël — wetsgetrouwen
— strijders, opstandelingen — helden,
martelaren.
Dit kruis is een teken.
Het teken van zijn lot?
220

Het teken van aller lot — hij weet dat niet.
Maar het is hem een teken.
Zal hij martelaar worden? Vrijheidsheld,
Godskind?
Het kruis— dat is het opstijgen van de aarde.
Het kruis — dat is het heersen over allen, die
ernaar opzien.
Het kruis— dat is het offer, wild en spontaan,
het breiden van de armen tot een greep naar
de hemel, tot de omhelzing van leven en van
dood.
Het kruis — dat is het offer voor Jahve en
voor het volk.
Het kruis — dat is in zijn wijdheid het alles,
alles geven tot het allerallerlaatste.
De koperen slang is later geworden tot een
ij del teken van afgoderij.
Want de slang, die in kronkelingen zichzelve
zoekt, leidt af en doet misverstaan.
Maar het kruis in zijn rechte volstrektheid
roept om God.
(5
Het kruis is lijden ...
En Joannes herinnert zich Jesaja's profetie
van den lijdenden Dienaar Gods.
221

— Een onverstaanbare voorspelling omtrent
den Messias — heeft zijn vader hem eens gezegd.
— Ene die beangstigt. —
Joannes zoekt de plaats op in zijn boekrol.
— Ilij biedt zich aan, wijl Hij het zelf wil,
en Ilij doet Zijn mond niet open.
Als een schaap dat ter slachting geleid wordt,
als een lam voor zijn scheerders,
opent Hij de mond niet.
Uit lijden en vonnis neemt de dood Hem weg.
O, wie begrijpt dit van Zijn geslacht,
dat Hij wordt weggerukt uit het land der
levenden,
dat de dood Hem treft om de zonden van
Zijn volk? —
Ja, waarlijk, wie begrijpt dit?
Zo vangt Jesaja deze profetie aan:
— Wie kan geloven, wat ik nu aanschouw?
Wie zal geloven, wat ik hoorde en zag? —
Niemand immers kan dit verstaan. Hebben
niet velen gezegd, dat deze niet de Messias
kan zijn? Hebben schriftgeleerden zich niet
afgetobd om haarfijn uit te leggen, dat een
ander en welke ander dan bedoeld zou zijn?
En toch kan het geen ander zijn dan de
Messias, die de velen rechtvaardig maakt, de
velen tot buit ontvangt en de talrijken als zijn
deel.
Een andere Messias dan de Koning der glorie
lijkt Hij te zijn, onverenigbaar met Hem. —
222

Veracht en de minste der mensen — een van
wien men zich afwendt. —
Hoe kan dit?
Joannes denkt aan Jesus en aan de woorden
van Simeon:
— Zie, Hij is gesteld tot val en opstanding van
velen in Israël en tot een teken, dat wordt
tegengesproken. —
En tot Maria: — Ook door uw ziel zal een
zwaard gaan. —
Moeilijk is dit te verstaan, heeft zijn vader
gezegd.
Maar het stemt overeen met Jesaja's visioen»
— Wij hebben Hem niet geacht. —
Wanneer dat gebeurt — en zocht Herodes al
niet het kind te doden? — dan waarlijk valt
Israël.
Wanneer het zich afwendt van zijn Messias,
zijn Verlosser — van Godzelf — is er een
dieper val denkbaar?
Afgewend van God hebben zij zich dikwijls.
Maar van Jesus, van Immanuël, van God met
ons, van den God, die redt? God zo onmiddellijk,
zo nabij ...
Wanneer Israël zich afwendt van Hem en
Hem veracht...
Dat kan niet — dat kan niet!
Het volk heeft God lief, het wil voor Hem
sterven.
Hij zal het bereiden, dat het bereid is, gans
223

het volk als één man, als een muur van mannen
rond Hem, met de ogen groot en fel en
de harten bevend van drift om Hem te dienen,
voor Hem te strijden en te sterven.
Hij zal een weg voor Hem banen in mensenharten
en door het ganse land, dat bevrijd
wordt.
Hoe zullen zij dan Hem, den groten Koning,
kunnen houden voor een melaatse, een die
door God geslagen en vernederd is?
Met reden hebben velen gezegd: — Dat is de
Messias niet. Dat kan de Messias niet zijn. —
Maar vader zei: — Het is de Messias. Het
moet de Messias zijn. Van Hem alleen kan
gezegd worden: Verhoogd en verheven en
verheerlijkt zal Hij worden bovenmate. Vele
volkeren zal Hij ontroeren ... —
— Maar evenzeer zullen velen versteld over
Hem staan, zoals Hij zal zijn mishandeld, tot
Hij niets menselijks meer heeft in Zijn voorkomen.
— Om onze zonden is het, dat Hij
gebroken wordt en door Zijn striemen worden
wij genezen. — Dat is de opstanding . ..
Val en opstanding.
Wat houdt God daar in de toekomst verborgen?
Weten moet hij het.
Hoe kan hij voorloper zijn van dit schrikkelijk
gericht tussen hemel en aarde, wanneer
hij niet weet?
224

Hoe kan hij het volk dan bereiden?
Joannes heeft zich een houten kruis gemaakt.
En het voor zich neergeplant, dat hij het
altijd ziet.
Hij breidt zijn armen, dat hij zelf wordt als
een kruis en als een gekruisigde.
En hij bidt:
„O — Geest van wijsheid en verstand,
O — Geest van raad en sterkte,
O — Geest van kennis en godsvrucht
en Jahve's vreze,
geef mij licht."
15 225

Z E V E N D E H O O F D S T U K
JL raag gaan de jaren in'de eenzaamheid.
En Joannes groeit naar God.
Hij ontgroeit de aarde.
Want God trekt hem tot Zich.
En Joannes geeft zich zelf.
Hij levert zijn gevechten met de bekoringen.
Hij proeft alle bitterheid van het leed.
En ook alle vreugde van het geluk.
Soms is er in deze eenzaamheid een grote
vrede.
Deze dwaasheid — welk een sublieme dwaasheid
is zij, welk een wijsheid.
Een die zich heiligen wil en bidt.
Een die niets anders meer wil dan zich heiligen
en daarvoor bidt.
En daarvoor handelt.
Hij heeft zijn vaste plan, een werkplan, dat
hard is en bars.
Hij heeft zich daarvoor plichten vastgesteld.
Sinds hij weet, dat hij zichzelf wantrouwen
moet, heeft hij zich vast in de hand genomen
en daarop heel zijn wil gesteld.
Hij heeft een afkeer van zichzelf.
226

Niet omdat hij zich slecht vindt, maar omdat
hij zich zwak weet en juist met heel zijn wezen
wil, dat hij sterk wordt.
Joannes verloochent zichzelf; hij verloochent
zichzelf volstrekt.
Hij heeft vastgesteld wat hij eten zal; weinig.
Hoelang hij slapen zal: kort.
Hoe hij zich tuchtigen zal: hard.
Hij heeft zichzelf een barse regel gesteld en
duldt geen verzachting.
Hij leest op de tijd, die hij daarvoor bepaald
heeft.
En niet meer.
Hij zwerft niet, wanneer hij dat verlangt.
Hij beheerst zichzelf.
Lichaam en geest wil hij veroveren en volstrekt
bedwingen.
Aan geen enkel verlangen meer geeft hij toe.
Hij verlangt langer te lezen en meer te lezen.
Hij doet dat niet.
In niets duldt hij een afwijking van zijn regel,
want hij wil zichzelf in de hand houden.
Hij wantrouwt alle beelden van zijn geest, hoe
zij ook zijn, wanneer zijn wil ze niet volkomen
beheerst.
Alle begeerte in zich bedwingt hij.
Eén slechts kan hij niet bedwingen.
Zijn begeerte naar God.
Er zijn tijden dat alles in hem rust en hij
gelukkig is.
227

Hij verliest zijn dromen over de toekomst en
zijn taak.
In heilige vergetelheid leeft hij.
De begeerte van zijn vlees heeft hij stilgelegd.
Soms echter glijdt een sluwe bekoring bij hem
binnen. En hij verheugt zich dan over zichzelf
of begeert voor zich groter genade.
Als hij zich dat bewust wordt, grijpt wanhoop
hem aan. Zal hij dan nimmer zich vast in de
hand kunnen hebben? Dan vreest hij soms,
ellendig als hij zich voelt, nog te bidden tot
God, die de Allerhoogste is, zo oneindig hoog
boven hem, een onwaardige.
Maar koppig volhardend in zijn regel bedwingt
hij ook die zwakheden. Zo bevrijdt
hij zich van zichzelf en verovert hij de rust.
Zijn verlangens, ook de meest innerlijke,
zwijgen.
Zijn verlangen — hij behoudt er slechts één.
God.
En God is goed.
Hij trekt Joannes tot Zich.
Soms vallen de woorden stil van het gebed.
En zijn ogen zien in de verte.
Maar het is de woestijn niet, een eeuwige
verte is het.
Wat ziet hij ?
228

Het is niet onder woorden te brengen.
De eerste malen weet hij geenszins iets gezien
te hebben.
Hij weet alleen, dat er een vreugde in hem
was, ongekend en ook niet te kennen.
Er was een jubelzang in hem. Maar die had
niets meer met woorden of mond uit te staan.
Toen hij het voor zich bepalen wilde, nam
hij onbewust de woorden van Maria's lofzang:
— Mijn ziel verheerlijkte den Heer;
mijn geest trilde van vreugde in God. —
En toen hij zich herinnerde van wie de woorden
waren, voelde hij plotseling een vreemde,
warmmakende blijheid.
— Ook zij dus .. . Natuurlijk, ook zij, zij allereerst,
de moeder van God. —
Vreemd, je gaat die woorden voorbij, ze
zingen en klinken en hun rhythme is mooi en
ook hun zegening.
En toch heb je ze nooit begrepen, terwijl je
meende van wel.
— Mijn ziel verheft den Heer; mijn geest trilt
van vreugde in God. — Dat leek je een mooi
gebed in prachtige woorden, waar alle gevoel
in meeleefde, hoofd en hart.
Maar hoofd en hart hebben er niets mee te
doen gehad. Ziel en geest waren het en hoofd
en hart worden niet eens genoemd.
Men weet zichzelf dan niet meer nog een
hart te hebben,
229

En het hoofd beheerst niet meer, nauwelijks,
nauwelijks weet het ook iets, tracht het iets»
iets, heel weinig maar van het ontzaglijke te
vatten, vast te houden in herinnering.
Onbegrijpelijk zijn deze herinneringen.
De zinnen, zij zijn losgeslagen in een vreemde,
wilde ontroering, die haar hevige beeldingen
doet zien en aanvoelen.
Joannes gaat iets begrijpen van de moeite en
de onmacht, waarmede zieners als Daniël en
Hesekiël getracht hebben, die wilde en grootse
en vreemdzonderlinge verbeeldingen te
verwoorden.
Want de ogen kunnen God niet zien.
Maar de ziel, die geest is, ziet Hem en haar
jubel, haar verheerlijking ontroeren het oog,
dat beelden ziet, het oor dat stemmen hoort
en het hart dat beeft.
Doch het is de ziel die ziet.
Het is maar een enkel ogenblik, dat Jahve
geeft, een onschatbare genade.
Met langer en korter tussenpozen komen die
ogenblikken van vervoering terug.
En het is met ontzetting, dat Joannes de
kracht ondergaat, waarmede de oneindigheid
aan hem rukt.
Soms vreest hij ze, omdat hij er niets tegen
vermag.
Maar als deze ogenblikken hem telkens weer
vrede brengen in zijn hart, begrijpt hij, dat
230

ze niet kunnen voortkomen uit eigen zwakte
noch kwaad kunnen zijn.
Het leven hunkert naar zijn Oorsprong en
dat is hem geen terug, maar een voorwaarts
naar het doel.
(5
231

A C H T S T E H O O F D S T U K
" o komt hij naakt voor God te staan.
Ontdaan van alles.
Van alles.
Alles.
En weet niet meer, hoe lang hij ging en niets
begeerde, dan het volstrekte.
Hij verliest zichzelf.
Maar hij verliest zich in God!
En Gods wezen doordringt hem en vervult
hem, zoals hij nimmer doordrongen en vervuld
werd.
Dronken geraakt hij van God.
Dronken van zijn liefde.
Dronken — zo tuimelt hij, valt hij.
En streeft — streeft naar de diepte, de diepte
der grondeloze diepte, de afgrond die God is.
Hij wordt één met God in liefde.
In onoverwogen en onbegrensde liefde, zoals
de liefde van God is, zo wordt Joannes één
met God.
En God is in hem en hij is in God; zij zijn in
hun liefde.
232

De liefde zoekt vereniging, de diepste, innigste,
volstrekte vereniging, éénwording.
De hartstocht van God grijpt Joannes* ziel
met geweld, dat zij siddert in verrukking en
kreunt van wellust: „God! God!"
En die naam is een liefkozing.
En de Geliefde speelt Zijn hoge spel, het
wondere spel, dat liefde is.
Hij en de ziele, zij zingen — zang en tegenzang
— opnieuw het Kooglied.
Het Hooglied— dat is het lied onder de liederen,
het schoonste lied, het hoogste, een
liefdeslied.
Een lied, dat de ziel zingt met God.
Dat God zingt naar de ziel.
Dat God zingt tot de ziel.
Dat de ziel zingt naar God.
Dat de ziel zingt tot God.
— Ik verlangde naar den Geliefde van mijn
hart. Ik verlangde naar Hem, maar vond Hem
niet. —
— Ik vond mijn Geliefde.
En nu houd ik Hem vast en laat Hem niet
meer gaan. —
Dat is het, wat er nog leeft in Joannes' ziel.
Vreugde en verlangen.
Vreugde wanneer de Geliefde komt en de
ziel zich met Hem verenigt. Vreugde om de
liefde, waarmede de Geliefde mint.
Het is altijd een vreugde zich bemind te
233

weten. Niet tijdelijk begeerd, maar voorgoed
bemind. Een vreemde vreugde dat twijfelloos
zeker te weten.
Een zeldzame vreugde.
Is het niet daarom dat liefde smartelijk is, van
twijfel vervuld en door vrees omgeven?
Omdat die vreugde zeldzaam is?
Is het niet daarom, dat zij de roes verlangt
om te vergeten en de vereniging begeert om
te kunnen geloven?
Maar wanneer de Geliefde er is, dan is er de
vreugde van het twijfelloos zeker weten bemind
te zijn, en de vreugde van het zich
geven, aarzelloos en volstrekt te geven.
En Gods stem spreekt tot Joannes.
Zij spreekt niet in woorden.
Niet in de woorden van den Geliefde uit het
Hooglied, die zijn slechts symbool. En toch
zijn zij werkelijk.
Ja, deze hyperbolen Zijner liefkozing zijn
waar in haar onwaarheid. Alle de eigenschappen,
die Hij Zijne bruid toedicht, zij zouden
nog niet genoegen om het wonder van Zijn
liefde te verklaren en redelijk te maken.
Maar nu Zijn liefde er is, zijn deze eigenschappen
verklaard en redelijk en waar.
En zo is het woordeloos zeggen van den
Naamloze die mint.
Zo is de vreugde van de ziel, die liefde ontvangt
en liefde teruggeeft.
234

En daarom is het verlangen smartelijk als de
Geliefde er niet is.
Een voortdurend zoeken en begeren, dat
hunkeren en hongeren wordt, tot Hij weer
komt.
Bedroefd is de ziel in Joannes.
Nu eerst recht gaat zij de ballingschap kennen,
waaronder zij lijdt. Zij wil den Geliefde
eeuwig.
Ballingschap ...
De eerste mens, ééns heeft hij God gezien en
Hem verheerlijkt in steeds te zien en met
vreugde te zien.
En deze vreugde was ook de jubel van zijn
ziel mede in het koor der verheerlijkende en
juichende geesten, die rond hun Oorsprong
zijn.
Een onzegbare vreugde.
Maar toen hij zichzelf wilde, zag hij zichzelf
— naakt en klein.
Pijnlijk is het zichzelf te zien.
Verloren vreugde, de hoogste vreugde verloren.
En de ziel wilde opnieuw God zien en vergeten.
En kon niet vergeten.
Joannes gaat dit begrijpen.
Duisternis was er, aarde was er, lichaam was
er — en honger, honger naar de eeuwigheid.
Ballingschap.
O — welk een smartelijke vernedering is het
235

zichzelf te zien. En vluchtend voor deze, zich
nieuwe vernedering aan te doen.
Trieste herhaling van altijd nieuwe nederlagen.
Wel onverwoestbaar sterk moet het leven
zijn, dat mensen dit alles dragen konden en
toch niet vergingen, leven bleven, streven en
hongeren.
Ach, het leven ... dat is immers God.
Maar de Geliefde mint — Hij komt terug.
En de mens die liefheeft, ziet zichzelve niet,
kent zichzelve niet, niet meer en dat is zijn
vreugde. Hij ziet het voorwerp zijner liefde
en dat is schoon, altijd schoon.
Het gebed van de ziel is een woordeloos
stamelen, dat geen woorden behoeft. Het is
de vreugde der vereniging.
— Nu houd ik Hem vast en laat Hem niet
meer gaan. —

Hij ziet het mysterie van de menswording
Gods.
Het mysterie dat Adam zag en niet verstond.
Het mysterie dat engelen zagen en niet verdroegen.
Niet verstaan kon Adam het geheim, dat eenmaal
God mens zou worden. Hoe kon hij
begrijpen, dat het zijn zou om hem en zijn
geslacht?
Niet verdragen konden engelen de gedachte,
dat eenmaal God mens zou worden. Hoe
konden zij dulden, zo grote vernedering van
de geest?
Zij vielen omwille van het teken van tegenspraak.
Opnieuw komt Joannes te staan voor het
kruis.
Niet in een droom nu— neen, klaarwakker—
brandend-wakker is hij in gebed, als dit beeld
voor hem opdoemt.
Aan het kruis hangt Immanuël—God met ons.
Hem hebben misdaad en zonde gewond —
zij hebben Hem gebroken.
Bloed en doodszweet zijn op zijn wondgeslagen
gezicht.
En kreunend stamelt Hij: — Ik heb dorst. —
Dit beeld blijft Joannes bij.
In zijn oren blijft klinken die klacht, de
droeve, wegstervende stem van een totterdood
gemartelde: — Ik heb dorst. —
237

Hij zoekt de ontzetting van dit beeld te
vluchten.
Hij tracht die woorden niet meer te horen.
Immanuël. God met ons.
— Hij heeft zich aangeboden, wijl Hij het zelf
wilde ... —
Als een lam ...
O — dit lam Gods!
— Ik heb niet weerstreefd,
noch ben Ik teruggedeinsd.
Mijn rug bood Ik aan die Mij sloegen,
Mijn wangen aan die Mijn baard uitrukten.
Mijn aangezicht hield Ik niet terug
Voor smaad en bespuwing ... —
„Heer!" roept Joannes. „Heer Jesus!"
— Ik heb dorst. —
O, dit kreunen van een gekwelde.
Steeds slaan hem de woorden van Jesaja's
schrikkelijke profetie:
—• Hij draagt onze kwalen.
Hij torst onze smarten.
Hem treft de straf, die ons de vrede brengt,
en door Zijn striemen worden wij genezen.—
„Heer!" roept Joannes. „Heer!"
En hij hoort een doffe stem: „Ik heb dorst."
238
(5

Hij kan dit niet vergeten.
Oneindig is de liefde van den Geliefde. Hij
geeft zichzelf.
Meer dan de hoogste prijs geeft de Bruidegom
voor Zijn bruid, meer dan geëist wordt.
Zozeer heeft Hij lief.
Ja waarlijk, Hij heeft de velen tot Zijn buit,
de tallozen als Zijn deel.
Van Hem is de ziel, want Hij heeft haar gekocht.
Voor een hoge prijs heeft Hij haar gekocht.
En wat hij kocht, dat zal Hij eeuwig zoeken.
Eeuwig zal de Jager jagen naar Zijn wild.
Eeuwig zal de Visser vissen naar Zijn vis.
Eeuwig zal de Bruigom dingen naar Zijn
bruid.
— Mijn wijnberg is van Mij .
Salomo, u de duizend,
en de vruchtbewaarders
nog tweehonderd bovendien. —
Roekeloos geeft de liefde, omdat de liefde
roekeloos mint.
Joannes ziet de drie: Vader, Zoon en Geest
en deze drie zijn één.
De Zoon, dat is Immanuël, Jesus.
Hij is de Geliefde uit het Hooglied.
Roekeloos mint Hij.
239

Dan is de vereniging volkomen en Joannes'
ziel is vrij geworden van alle onrust.
Daar is alleen nog verlangen en vervulling
in haar.
Verlangen naar den Geliefde.
En verlangen naar daden om de eigen liefde
te uiten, om liefde terug te geven.
Joannes is een man geworden.
En welk een man, een koning.
Vrij is hij van zichzelf.
Vrij en sterk heeft hij zich slaaf gemaakt van
God.
En minnaar van God.
Minne is geen loon; te groot is zij daarvoor.
Minne is een onverdiend geluk.
Maar een dat dadelijk het verlangen wekt te
beantwoorden, in roekeloosheid en edelmoed
niet onder te doen.
Zo begeert het Joannes.
En zo komt het uur, waarop hij wachtte alle
de jaren dat hij leefde in de woestijn, vastte
en boette en zich verstierf.
Het uur dat Jahve tot hem roept: „Kom naar
buiten."
En Jahve spreekt dan tot hem: „Het zijn de
velen die Ik liefheb. Het zijn de velen naar
wie Ik honger. Zie, dezen dolen over de aarde
en neergebogen in het stof is hun ziel; hun
lichaam kleeft vast aan de grond. En zij
hongeren naar Mij en weten het niet; zij ver-
240

staan hun honger niet en gaan ten onder. Zij
kunnen hun weedom niet ontstijgen en niet
het verderf.
Zie, nu wil Ik dat het Licht schijne in de
duisternis en hen verlicht. Opdat allen die
Hem ontvangen Mijn kinderen worden. En
door één gered wordt, wat door één verloren
ging: het paradijs.
Zo zend Ik u dan om getuigenis te geven van
het Licht; om te dopen in water tot vergiffenis
der zonden.
Op wien gij den Geest ziet nederdalen, Hij
is het die doopt in den heiligen Geest. Gij dan,
ga voor Hem uit en bereid Zijn weg.
242
(5

„In het vijftiende regeringsjaar van
keizer Tiberius,
toen Pontius Pilatus landvoogd was van
Judea,
Herodes viervorst van Galilea,
diens broeder Pkilippus viervorst van
Iturea en liet gewest Trachonites,
Lysanias viervorst van Abilene;
onder de hogepriesters Annas en Kaiphas,
kwam Gods woord tot Joannes, den zoon
van Zacharias, in de woestijn.
En hij trad op in heel de streek van de
Jordaan
en predikte een doopsel van boetvaardigheid,
tot vergiffenis der zonden".
Lc. 3,1-3

E E R S T E H O O F D S T U K
Ziet op de bergen
de voeten van den boodschapper des heils,
die de vrede aankondigt. —
Joannes gaat tot de mensen.
Hij ziet ze.
„Sjalom," groeten zij. Vrede zij u.
„Sjalom!" antwoordt hij. Vrede, vrede zij u.
O— wondere ontroering mensen te zien.
Hun vreugde, hun lach, — de speelsheid
hunner kinderen.
Hun woede en verdriet, hun jeugd en hun
ouderdom, hun kracht en hun zwakheid.
Dat alles te zien.
O — vreugde hunne stemmen te horen.
De stem van den taggar die zijn waren aanprijst.
De stem van de vrouw die haar kind roept.
De stem van den herder die groet.
„Sjalom."
„Sjalom!"
De vrede komt tot u.
245

Zie, de handwerkslieden die smeden en het
koper drijven.
Die weven en snel de draad van hun inslag
voeren.
Die het leer looien en sandalen maken.
Die timmeren en metsen en water dragen.
„Sjalom!"
Gij krijgt vrede.
Zie, het land met de waaierende dadelpalmen,
met de wijngaarden en de moerbeibomen.
Sjalom. Sjalom.
Zie, de kudde der schapen met hare lammeren
en hoor het schalmeispel van den herder
dat hen omzweeft.
Sjalom.
Zie, den grauwen ezel die zijn last draagt en
gaat voor het kind uit, dat een twijg houdt in
zijn kleine hand.
Sjalom.
Joannes ziet de stad met haar kleine huizen
die mensen bergen.
Hij ziet de mannen praten bij haar poort.
Ziet den bedelaar zitten, den vuilen en
triesten, met zijn verzworen ogen, de jammer
van zijn stem en zijn uitgestoken handen.
Ziet den priester gaan in zijn rijke kleed, gehuld
in zijn trots.
Sjalom. Sjalom.
Tot de herders ging een engel en riep: „Ik
verkondig u een blijde boodschap. Een
246

vreugde voor gans het volk. Heden werd u
geboren de verlosser, die Christus is, de
Heer."
Tot het volk gaat nu Joannes om te boodschappen:
„Gij zult het heil der wereld zien."
Sjalom. Sjalom.
Gij, die in onrust leeft en in onvrede, nu zal
u vrede geworden.
Sjalom.
De oevers van de Jordaan zijn begroeid met
riet.
Hoog wuiven de pluimen. Wijd waaieren
manshoge varens.
Zacht ruist het water dat zonder kracht bijna
— zo laag reeds — zeewaarts stroomt.
Een blauwe reiger — roereloos staat hij.
En plotseling houdt zijn lange bek een zilveren
vis gevangen.
Als hij gegeten heeft, wiekt hij omhoog.
Traag gaan zijn grote, holle vleugels, stil ligt
zijn kop en achter hem slieren de lange poten.
Eenmaal slaakt hij een schorre kreet.
Een lelie rust wit op het troebele water.
(5
247

Een dorp in het Jordaandal.
In het kleine dorp komt een vreemde man.
Een grote, donkere man.
Hij zit bij de waterput, drinkt en rust.
Die hem gezien hebben, zeggen het den
anderen.
De kinderen komen naar hem kijken.
De ouderen houden zich bezig op een afstand
en zien naar hem.
Een grote, donkere man is hij.
Lang en zwart is zijn hoofdhaar, jong nog
zijn baard.
Een haren kleed, het kleed der boetelingen
en profeten dekt hem.
Een lederen gordel is om zijn lenden gesnoerd.
Hij heeft geen staf, geen reiszak. Niets heeft
hij bij zich.
Zijn ogen fonkelen donker in zijn gezicht, dat
zeer mager is.
En vreugde klonk op uit zijn stem, die elkeen
groette: „Sjalom!"
Nieuwsgierig dus bezien hem veler ogen.
Draagt hij de profetenmantel?
Wil hij zich uitgeven voor een profeet?
Drie eeuwen zijn voorbijgegaan, waarin niet
anders dan valse profeten zijn opgestaan,
dwazen en schurken. Zich de mantel omhangen
der profeten, zich hullen in het kleed
der vergane glorie — is het niet zich bloot-
248

geven aan spot en verachting? En welk een
aanmatiging is het!
Doch nimmer kwam een der zulken in dit
vergeten dorp.
En deze ziet er noch trots noch ij del uit.
En van zijn afgevast gelaat licht een heldere
vriendelijke klaarte.
Een dwaas wellicht — maar een schurk kan
hij zeker niet zijn.
Zijn blijheid klonk wel kinderlijk—maar zijn
stem is die van een man.
Nieuwsgierig bezien hem de ogen.
Eindelijk gaat er een oude man naar hem toe.
En de kinderen komen snel aangelopen om
geen woord te verliezen.
En de ouderen naderen wat, opdat zij horen
kunnen.
„Sjalom," groet de grijsaard.
En weer antwoordt de vreemdeling en hij
geeft het woord een nieuwe klank: „Sjalom!"
„Vanwaar?" vraagt de oude.
De vreemde wijst, een onbestemde verte:
„Van ver," zegt hij.
„Gij zijt wel een nazareër?"
„Ja," zegt de vreemde met het lange zwarte
haar.
„Dat dacht ik wel."
Dan zwijgen zij beiden.
De kinderen staren den vreemdeling aan.
En de ouderen naderen nog dichter.
249

Hoc mager is deze nazareër; hoe moet luj
gevast hebben.
En hoe warm zijn zijn ogen — hij is mooi.
„Zijt gij . . . zijt ge een profeet?"
De vreemde schudt het hoofd, maar eindelijk
dan gaat hij spreken. Zijn stem is zwaar en
vol; zij is goed om te horen.
„In de boekrol van Jesaja staat:
— Daar roept een stem:
Bereidt in de woestijn een weg voor Jahve;
baant door de wildernis een pad voor onzen
God.
Stort alle dalen vol,
slecht alle bergen en heuvels,
opdat de hoogten tot een vlakte worden
en de rotsen tot een vallei.
Want Jahve's glorie zal zich openbaren
en alle vlees zal haar aanschouwen,
want Jahve heeft gesproken.—"
Hij staart in de verte. En plotseling gaat hij
verder met de profetie:
»,— Een stem zegt: „Roep!"
En men vraagt „Wat zal ik roepen?"
„Alle vlees is als het gras
en heel zijn schoonheid als een veldbloem:
het gras verdort en de bloem verwelkt,
als Jahve's adem over haar gaat.
Waarlijk de mens is als het gras.
En het gras verdort, de bloem verwelkt,
maar het woord van God blijft eeuwig! —"
250

Hij zwijgt en ziet hen aan.
Zij hebben hem niet begrepen.
„Ik kom uit de woestijn," zegt hij dan. „Ik
ben gekomen om te boodschappen, dat het
rijk der hemelen nabij is."
„Het rijk der hemelen?"
„Ja," zegt hij. Sterk is zijn stem.
En nog eens zegt hij: „Ja, het rijk der
hemelen."
„Spreek ons daarvan," vragen zij.
De vreemde glimlacht: „— Een stem zegt:
Roep!" herhaalt hij zacht en het is als spreekt
hij tot zichzelf. „— En men antwoordt: Wat
zal ik roepen? Dat alle vlees is als het gras?
Ja, de mens is als het gras. Het gras verdort en
de bloem verwelkt. Als het gras, zo is de
mens. Zie hem aan, ge ziet de lijnen van zijn
diepste zorg, de bittere groeven van zijn
smartelijkste ervaring. Soms is zijn oog droef
en spreekt van zijn vermoeidheid.
Als het gras, zo is de mens, als een bloem in
het veld.
Hoe blij is het jonge gras, hoe verheugt het
zich om de dauw en de zon.
Zie naar den kleinen mens, als een bloem is
hij en argeloos lacht zijn schoonheid u tegen.
Wat doet het gras dan wel verdorren en wat
de bloem verwelken?
Wat heeft den mens bedroefd gemaakt?
Drie hebben hem verdrukt en minstens zeven
251

hem benadeeld. En zeventig maal zeven
hebben hem bedrogen.
En toch is het niet daarom dat hij bedroefd is.
Dat is maar een korte pijn, die men te boven
komt. Men kan er om lachen en het vergeten.
En zou het te erg zijn, dan kan men zich
recht verschaffen. Wie lacht, heeft reeds gewonnen.
Wie zich verzet, is reeds vrij in zijn
hart.
De diepste droefheid van den mens is niet
om anderen.
Zij is om hem zelf.
Velen hebben hem teleurgesteld, maar geen
heeft hem meer teleurgesteld dan hijzelf.
In velen werd hij bedrogen, maar in niemand
meer dan in hemzelf.
Zijn het de naasten niet die ons het meeste
pijn doen?
Wel kan de verdrukker ver zijn, maar hij is
nabij in zijn verdrukking.
Wie heeft geleden om den mens dien hij ontmoette
op zijn weg — hij kende zijn naam
niet — zij wensten elkaar vrede en gingen
huns weegs? Een vreemdeling die dorst heeft,
krijgt te drinken; hij dankt en hij gaat heen.
Ja — als een man twist met zijn vrouw en
iemand gaat voorbij, dan zwijgen zij tegen
elkaar en groeten den vreemde; geven een
heilwens mede aan dien zij niet kennen,
252

maar als hij voorbij is, gaan zij voort elkaar
te verwensen.
Die ons het naaste zijn, doen ons het meeste
leed.
Maar niets is den mens nader dan hijzelf.
Zo zal hij zichzelf het hevigst leed doen.
Toen een vijand u bedroog, deerde het u
niet, omdat gij wist dat hij u bedriegen wilde.
Maar toen die u lief was, u bedroog, werd gij
verwond, want ge wist niet dat deze het doen
zou.
Weerloos heel en al echter waart gij tegen
u zelf.
Als het gras zo is de mens.
Hij ziet het kind en herinnert zich zijn jeugd.
Dan zegt hij tot zichzelf: „Ach, mijn jeugd,
mijn tijd van vreugde en vrijheid. Voor altijd
is zij voorbij. Nu is mijn ziel verzadigd van
wee. Opgesloten ben ik en ik kan niet ontkomen.
Duisternis is mijn gezel."
Niet ontkomen meer kan hij aan zichzelf.
En zijn mond sprak woorden uit de psalm
van Heman, die een melaatse was.
Veel heeft de mens van een melaatse.
En toch is er geschreven:
— Al waren uw zonden als scharlaken,
zij zouden witter worden dan sneeuw,
al waren zij rood als purper,
zij zouden blank worden als wol. —"
Een ogenblik zwijgt hij.
253

Een kring is er rond hem gekomen.
De kinderen luisteren verrukt naar het wonder
van zijn schone, donkere stem.
De ouderen horen een tranenwarm lied
zingen in hun hart. Zijn ogen zijn mild, als
hij hen beziet.
,,Een halve waarheid heb ik u gezegd, toen
ik zeide: Het meest lijdt de mens om zichzelf.
Wie een koper bedroog op de markt, hij heeft
een weinig spijt bij al zijn voldoening. Maar
hij haalt de schouders op en zegt: Dan moet
hij maar beter oppassen. Hij zou het mij gedaan
hebben, had hij de kans gehad... En
zo vergeet hij den bedrogene.
Niet zo licht vergeet men de ogen van de
vrouw, die men bedroog. Want men voelt
in zijn hart: — Zij had mij lief en toch heb
ik haar bedrogen. — En weet dat het groter
kwaad is, omdat zij liefhad.
Tegen wie meer liefheeft, wordt meer misdaan.
Zo wordt tegen wie het meest liefheeft, het
meest misdaan.
Ik heb u een halve waarheid gezegd, toen ik
zeide: Het meest lijdt de mens om zichzelf.
Want hij lijdt ook om God.
Omdat hij het meest misdeed, tegen die het
meest liefheeft.
En daar hij lijdt om wat hij misdeed, lijdt hij
het meest om God."
254

Weer zwijgt hij.
Dan komen zijn woorden met nieuwe kracht.
Hij spreekt tot den oude, die het eerst tot
hem kwam.
„Hosea had een vrouw, die hij zeer liefhad.
Zij pleegde overspel en bedroog hem.
Zij ging weg van hem. En anderen bedrogen
haar.
Zo werd zij gedompeld in schande en ellende
en zij leed.
Toen ging Hosea naar het huis, waar zij verbleef,
en kocht haar vrij voor een hoge prijs.
Weet gij dat?"
„Ja," zegt de oude. „Voor vijftien zilveren
sjekels, een chomer en een letech gerst kocht
hij haar terug."
„Dan weet ge, met wie Jahve hen vergeleek."
„Met Zichzelf en Israël."
„Gij hebt het gezegd. Met Zichzelf en Israël,
dat is met Zichzelf en met u.
Gij weet dus ook dat er geschreven staat, dat
de schuld moet worden geboet en Israël zich
bekeren moet? Zich wenden tot Jahve en
Hem zeggen: Vergeef ons onze schuld.
— Op die dag — zo is de Godsspraak van
Jahve,
zal Ik goedgunstig zijn:
Ik zal de hemel goedgunstig zijn
en die zal het de aarde zijn
en de aarde zal goedgunstig zijn
255

voor de tarwe, de wijn en de olie
en deze zullen het voor Jizreël zijn. —
Goedgunstig..."
Weer wendt hij zich tot den oude.
„Gij hebt mij niet naar mijn naam gevraagd?"
„Neen ... ?"
„Hij is Joannes: God is goedgunst ig geweest."
Ontsteld zien zij hem aan.
Hij richt zich op.
Hoog en slank staat hij voor hen en zijn stem
roept schallend: „Gij allen, gij zult het heil
van God zien. Doet dan boetvaardigheid en
bekeert u! Want het rijk der hemelen is gekomen
!
Velen hebben tot u gepredikt; zij predikten
de vreze voor God.
En het was goed.
Nu echter predik ik u de moed tegen u zelf.
Doet boetvaardigheid en bekeert u!
En zegt niet: Wij kunnen niet. Want ik zeg u,
het genadejaar is aangebroken en de God,
die redt, roept tot de geboeiden: Gij zijt vrij!
en tot die in duisternis verkeren: Komt naar
buiten!
Uw God komt en Hij zelf zal u verlossen.
Bereidt dan Zijn weg.
Doet boetvaardigheid en bekeert u!
— Al zijn uw zonden als scharlaken,
zij zullen witter worden dan sneeuw,
256

al zijn zij rood als purper,
zij zullen blank worden als wol. —
Nog eens zeg ik u: Het rijk der hemelen is
gekomen!"
Angstig zien zij hem aan.
Zij hebben deze wending niet verwacht.
Zij hebben geluisterd naar het lied van hun
droefenis.
En plotseling hebben zij het geweldige gehoord.
Niet horen aankondigen. Neen.— Het
rijk der hemelen is gekomen, — heeft hij
gezegd.
Zal hij nog verder spreken?
„Sjalom!" zegt hij.
En hij gaat.
(5
Zij spreken met elkaar.
Zij vertellen het den anderen.
„Hij heeft gezegd: Het rijk der hemelen is
gekomen."
„Joannes is zijn naam: God is goedgunstig
geweest."
„Hij zeide de voorloper te zijn."
„Is hij dan Elia?"
„Joannes, zeide hij."
17 257

„Hij moet een bedrieger zijn."
„Neen, hij is geen bedrieger! Blind en doof
moet men zijn om te denken dat hij een bedrieger
is. Een heilige is hij!"
„Zou hij terugkomen?"
„Hij komt zeker terug."
„Noëmi, het rijk der hemelen is gekomen!"
„Simon, er is een profeet hier geweest! Hij
heeft den Messias aangekondigd."
„De Messias ...?"
„Zou hij weerkomen, deze profeet ?"
„Hij komt zeker!"
(5
Joannes bidt tot God.
„Gij zijt goed. Hoe goed zijt Gij.
Gij hebt de mensen lief.
Ik versta Uw liefde, Heer, Uw onbegrijpelijke
liefde, ik versta ze.
Want ook ik heb de mensen lief. Ik heb ze
weergezien en liefgekregen. Liefde en weerzin
wekken zij. Nu is de liefde het sterkst in
mij, het kon ook de weerzin zijn.
Maar bij U is de liefde alleen.
Het is onze kleinheid die hunne kleinheid
niet verdragen kan. En toch wekken zij onze
liefde nog.
258

Hoe groot is Uw liefde, Heer? Oneindig is zij.
Gij zijt zo groot.
Hun kleinheid en hun zwakheid wekken
liefde, ook bij ons, zolang zij onze kleinheid
niet kwetsen.
Maar Gij zijt zo groot! Waarlijk, Gij zijt als
een vader over zijn kinderen en Gij zijt ook
vader.
Groot en warm moet Uw mededogen zijn,
altijd wanneer Gij mensen ziet. De bid U niet
meer, genadig te zijn; ik weet dat Gij het zijt.
Help mij, Heer ... Ach, ik weet immers, dat
Gij mij helpen zult..."
Het sterrenlicht glanst over hem.
De sterren — zij flonkeren zo blij voor die ze
geschapen heeft en roepen tot Hem.
(5
259

T W E E D E H O O F D S T U K
V an de Hermon, van de witgekroonde
berg des grijsaards stroomt de Jordaan.
Snel stroomt zij door de vlakte van Kades, in
haar jonge, sneeuwen zuiverheid. Met de
snelheid van haar diepe tuimeling en de vlugge
sprongen der watervallen, zo stroomt zij
driftig. En het zijn de sterke bergen van
Nephtali die haar weerhouden van te vloeien
in de zee.
Zo komt zij te vallen in het wijde meer Genesareth,
waar de vissers varen in hun kleine
boten met de grote zeilen, als snelle vogels.
Maar zij stroomt voort en stroomt en stroomt
en van alle bergen en heuvels en hellingen
zoeken haar rivieren en beken en watersprongen.
Een verre tocht maakt zij Zuidwaarts door
geheel het land en zij doet haar dal vochtig
zijn en goed temidden van dorre en dorstige
streken.
Het einde echter vindt de zuivere en snelvoetige
van de Hermon, de voortstromende
260

van Genesareth, in de Dode Zee. Een triestig
einde.
Traag vloeit zij naar dit einde. Troebel is
haar water. Overal nemen kanalen haar water
af voor de bevloeiing van het land.
Ruisend strijkt zij langs het riet.
Zacht slaan haar golven tegen de boorden.
Laag ligt haar dal tussen de hellingen der
bergen.
En over deze bergen, waar een rozig licht
opbleekte tegen de hemel, komen nu de
eerste gouden stralen.
De vuren zonne stijgt op.
Nog schieten hare stralen hoog over het water
in het diepst van het nog dijzige dal.
En toch hebben zij het reeds verlicht.
Weer komt Joannes bij de waterput.
De mensen groeten hem en bezien hem.
„Sjalom!" groet hij.
Hij lest zijn dorst.
Reeds zijn er velen.
Reeds wachten zij op zijn woord.
Want zeker zal hij spreken.
Wat zal het zijn, waarover hij spreken zal?
261

Zal hij opstand prediken en toornen tegen
den Romein?
Of zal hij toornen tegen het eigen volk?
Zij wachten tot hij spreken zal.
Hij ziet hen aan.
„Hoe goed is het water uit de put. Hoe diep
dringt zijn koelte in het lijf," zegt hij. „Die in
de woestijn geleefd heeft, kent het water omdat
hij de dorst kent. Hij kent de dorst en zijn
hevige kwellingen.
Hoe zong het volk onder Mozes, toen zij in
Beër naar een bron groeven: — Stijg omhoog,
o bron! —
En gans het volk zong.
Want water was het leven voor het volk.
Water is leven.
Duizend man versloeg Samson op een dag,
maar de dorst deed hem versmachten.
Water is een heilige gave van Jahve.
Die de wijn getreden heeft en de most geproefd,
zal lachen om dit woord.
Maar die in de woestijn de kwellingen van de
dorst verduurde, hij weet dat het waar is.
Hij kent de wellust van het water, de roes die
voor de ogen danst, wanneer eindelijk de put
gevonden is en de handen haastig haar vrijmaken.
Hij^kent de angst en de hoop die vragen: Zal
hij water bevatten?
En dan ligt de donkere schacht van de welput
262

open onder zijn handen — een vochte lucht
stijgt hem tegemoet. Dronken wordt hij van
het water, de Godsgave in de woestijn.
Ik wil u spreken van een bron, van de bron
des levens.
Gij kent wel de psalm van het hert, dat dorst
naar waterbronnen pure, van de hinde die
schreeuwt bij de uitgedroogde kreek — en gij
hebt gezongen: Zo dorst mijn ziel naar U,
o God.
Kent gij het antwoord dat Jahve u geeft?
Hebt gij nooit horen lezen uit de boekrol van
Hesekiël van de stroom van levengevend
water, die overvloedig stroomt vanonder de
drempel des tempels? Duizenden ellen breed
is deze stroom en hij maakt het zeer zoute
water van de Dode Zee zoet en drinkbaar en
brengt er leven in, brengt leven overal. Overvloedig
zijn de vissen en de bomen aan zijn
oevers verdorren niet, maar brengen vruchten
voort iedere maand . . .
Verstaat gij dit?
Neen, gij verstaat dit niet en aanziet mij verwonderd
en teleurgesteld, omdat ik u slechts
van water spreek.
Want gij woont in een plaats met een goede
bron en zo dicht bij de rivier.
Maar hebt gij dan nooit gehoord, die wondere
woorden van Jesaja:
— Gij allen die dorst, komt tot de wateren,
263

gij die geen geld hebt, komt, koopt koren en eet.
Ja, komt maar kopen zonder geld,
zonder iets in ruil te geven, wijn en melk!
Waarom weegt gij uw geld toe voor wat geen
brood is,
uw arbeid voor wat geen verzadiging is?
Hoort dan toch naar mij en eet wat goed is
en gij zult u verlustigen in overvloed. —
Gij weet toch wel dat Jahve de bron des
levens is?
Gij kent toch wel de dorst naar God?
Begrijpt gij dan niet, dat ik u spreek van het
rijk der hemelen, dat gekomen is?
Neen, nog verstaat gij het niet, maar spoedig
zult gij het begrijpen.
Gij vraagt: — Wie is het dan die koren geeft
om niet?
In Rome geeft men het koren om niet; ons
koren en dat van anderen geeft men daar
weg aan het gepeupel. —
Maar dat is het brood niet voor onze felste
honger, zo min als dit het water is voor onze
diepste dorst.
Want uw felste honger en uw diepste dorst
gaan naar God, naar een geluk, dat brood
niet geeft, noch water, ja, zelfs de wijn niet.
Gij hebt uw buik gevuld en werd niet verzadigd.
Gij hebt gedronken tot de dronkenschap en
er was iets dat onverzadigd bleef.
264

Gij hebt liefgehad tot de uiterste grenzen van
uw krachten en gij waart niet voldaan.
Want altijd bleef er een heimwee.
Naar de jeugd.
Naar de onschuld.
Naar de vrijheid.
Naar het paradijs.
Naar God.
Gij hebt tot elkander gezegd en tot uzelven,
wat uw vaderen gezegd hebben door de
eeuwen:— Maranatha— de Heer zal komen.
En in dat vertrouwen hebt gij geleefd.
Nu zeg ik u: De Heer is gekomen!
Ik zeg het u in de woorden van Sefanja:
— Midden onder u staat Jahve, uw God, als
een held die redding brengt. —
Redding brengt Hij u.
Gij meent te verstaan en gij verstaat het niet.
Daarom roep ik tot u — o •— ik kon tot u
roepen alle die woorden, die de profeten tot
u spraken. Gij hebt ze staan in uw boeken en
op de sabbat hoort gij ze lezen. In eeuwige
herhaling zijn die woorden tot u gesproken,
opdat gij ze verstaan zoudt.
Nu is het de tijd, nu moet ge verstaan.
Zo zegt Jesaja:
— Zoekt Jahve, zolang Hij zich laat vinden.
Roept Hem, zolang Hij nabij is.
Laat de goddeloze veranderen van leven
en de zondaar van gedachten.
265

Laat hij terugkeren tot Jahve, dat Hij zich
over hem ontfermt.
Laat hij zich bekeren tot God, den mateloos
barmhartige. —
Want ik zeg u: Hij staat midden onder u en
gij kent Hem niet.
Reeds is Hij gekomen en gij hebt Hem niet
gezien.
Doet dan boetvaardigheid en bekeert u!
En zeg niet in uw hart: ach, kon ik, maar ik
kan niet.
Want de Heer is gekomen en het genadejaar
is aangebroken.
— Al zijn uw zonden als scharlaken,
zij zullen witter worden dan sneeuw;
al zijn zij rood als purper,
zij zullen blank worden als wol. —
Angst hebben u gepredikt profeten en leraren,
angst voor God en angst voor den
verderver, en diegenen onder u, die slecht
verstonden, hebben angst gekregen voor het
leven. Zij leven het leven niet; zij lijden
het.
Ik predik u de moed tegen uzelf.
Doet boetvaardigheid en bekeert u.
Het rijk der hemelen is gekomen, en ik zweer
u: al ware heel uw leven nederlaag geweest,
de Heer zal u overwinning brengen.
Om strijders vraag ik voor den Koning der
glorie.
266

Geen angst zal ik u prediken maar moed.
Nu zie ik het licht komen op uw gezichten en
de vonk verschijnen in uw ogen.
Ja, spreken laat gij mij en gij hoort wel toe.
Maar opspringen zult gij eerst, als ik roep:
Trek uw zwaard. Dan gaat gij het halen van
de plaats, waar het verborgen is en gij komt
naar mij met bijlen en speren en pijlen en
bogen en stenenslingers.
En gij roept: Wijs ons den Koning der glorie
en wij zullen Zijn leger zijn.
Ja — ik weet wel dat gij dapper zijt en in
moed niet behoeft onder te doen voor de
helden van Galilea.
Gij en ik, wij weten wel dat onze moed groter
is dan die van den verdrukker en wij weten
ook, dat wij hem zullen verslaan en te schande
maken, als Jahve ons helpen wil.
Reeds is Hij gekomen, de Messias die ons
verlost!
Reeds is Hij in uw midden, de God die redding
brengt!
Nog kent gij Hem niet.
Ja, wanneer gij Hem zaagt, dan zoudt ge
zeggen met Jesaja's woorden: — Wie is Hij
die daar komt, zo roodgeverfd,
fier in de volheid van Zijn kracht? —
En Zijn woorden zoudt gij niet verstaan,
maar vragen:
— Hoe komt toch Uw gewaad zo rood,
267

Uw klederen als van een wijnperstreder ? — r
Om dan te horen:
— De wijnpers heb Ik alleen getreden;
uit de volken was niemand met Mij. —
En te weten, dat gij vergeefs uw zwaard gereed
hield.
Wel was uw zwaard gereed, wel was het goed
en scherp.
Maar zelf waart gij niet bereid; toen Hij naar
u omzag, waart ge niet op Zijn weg.
Doet dan boetvaardigheid en bekeert u!
Bereidt de weg des Heren!
Dan zal Hij u vinden en gij zult Hem vinden.
Waarom denkt gij, dat ik u sprak van uw
diepste droefenis?
Om tranen met u te storten daarom?
Waarom denkt gij, dat ik sprak van uw
honger en dorst?
Om nu te zeggen van zwakheid moeten wij
sterven?
Niet daarom heb ik tot u gesproken.
Maar gij hebt gezegd: Hebben wij dan dorst?
Hebben wij dan de put niet?
Gij hebt gezegd: Zie, wij dienen Jahve en
onderhouden Zijn gebod. Wij hebben geen
afgod voor Zijn aangezicht.
Daarom moest ik u zeggen: gij hebt gezondigd,
met vrouwen, met geld, met recht, met
waarheid—ja, waarmee niet?
Daarom heb ik er u aan herinnerd: er zingt
268

een droefheid in uw hart, maar gij wilt het
niet weten. Gij hebt gezondigd en zoekt het
te vergeten.
Gij houdt u rechtvaardig omdat ook de anderen
het schijnen, maar gij weet wel, dat
gij het niet zijt.
Zo kan het gebeuren, dat de Koning der
glorie u voorbijgaat en u achterlaat.
Hij laat u achter en neemt u niet mede.
En toch waart ge dapper.
Toch was uw moed groot genoeg om vijanden
te doden en pijnen te verdragen en uw
leven te geven.
Maar dat is niet genoeg, want Zijn gedachten
zijn niet uw gedachten.
Waar was uw moed toen gij de vrouw begeerde,
die van een ander was? In het geheim
hebt gij overspel gepleegd en waar was uw
moed?
Uw moed zeide alleen: Het geheim is goed.
Maar al zouden allen het weten en zich verzetten
willen, ik zou het toch doen en liever
sterven dan het laten.
En toch wist ge wel, dat uw moed zich tegen
uzelf diende te verzetten.
Waar was uw moed toen gij bedrog pleegde
om zilver?
Uw moed zeide alleen: Zie mijn hand trilt
niet, aan niets zal hij merken, dat hij bedrogen
wordt. Maar al zou hij het merken, ik
269

sloeg hem in het gelaat en vreesde niet.
En toch wist ge wel, dat het een lafheid was.
Er staan er onder u — zij zijn de dappersten
niet— die zeggen in hun hart: Zie de dingen
die hij noemt, ik heb ze niet gedaan. Mijn
zonden zijn geringer.
Daarom zeg ik u: Wie zal de zonden meten?
Jahve zal ze meten.
Maar ook gijzelf hebt de uwe gemeten.
En ze groot bevonden.
Ik vraag u niet, te liegen tegen mij of tegen
anderen. Ik vraag u eerlijk te zijn in uw hart:
gij hebt ze groot bevonden.
Ik heb u gezegd, wat gij geweten hebt: uw
diepste droefheid is om uzelf. Om uzelf en
God.
Van deze droefheid zijn uw psalmen vol, uw
zangen en gebeden.
Maar ik vraag u, wat baat u deze droefheid,
wanneer ge er bij blijft stilstaan?
Wat nut hebt ge van dit berouw, dat klaagt
en jammert en smeekt, wanneer gij u toch
niet bekeert?
Gij zegt: ik heb mij bekeerd.
Maar dat is niet waar.
Ge hebt een psalm gezongen en wat geschreid
— ja, ge hebt u wat gekoesterd aan de warmte
van het verdriet en u een wijle bedwelmd
met zachte droefenis.
Maar gij hebt u niet bekeerd.
270

Gij hebt gezegd: ik wil wel, gaarne wil ik,
maar — ach — ik kan niet, ik kan niet!
Dat zijn de woorden van een afgeleefde in de
nacht.
Gij hebt geklaagd: mijn schuld is te grooti
Voor wat houdt ge u dan wel, dat gij meent
een schuld te hebben, die groter is dan
Jahve's barmhartigheid?
Het is waar, wij zijn klein en het grootst aan
ons zijn wel onze zonden. Maar Jahve's ontferming
is eindeloos en Hij vergeeft uw
schuld, wanneer gij u bekeert.
Toen Niniveh, de grote stad, wier boosheid
opgestegen was tot God, zich bekeerde en
boetvaardigheid deed, spaarde Jahve en Hij
verdelgde niet.
Maar die van Niniveh streelden zichzelve
niet met wat weemoed en wat verlangen, zij
deden boetvaardigheid.
Doet afstand van dit klaaglijk smeekberouw,
dat u zwak maakt; niets goeds is daarin.
Bekeert u en zegt: ik wil het boeten. Dat berouw
zal u sterk maken.
Geen angst wil ik u prediken, maar moed.
Moed tegen uzelve.
Het innigst erbarmen van onzen God zal u
dan vergiffenis schenken.
Maar gij klaagt en zegt: En opnieuw zullen
wij vallen.
Ik zeg u: gij zult strijden!
271

Wij kennen de nederlaag, is uw antwoord;
smartelijk is zij.
En ik kan het verstaan.
Ik weet, dat de nederlaag van die zich overgeeft
dieper is, dan van die gestreden
heeft.
Maar toch versta ik.
Wij zijn wel zwak.
Maar daarom is het, dat de Heer gekomen is,
die ons redden zal!
Hij zal ons bijstaan!
Wanneer gij valt, Hij zal u grijpen met Zijn
sterke hand en doen opstaan. Hij is de Koning
der glorie.
— Den vermoeide geeft Hij sterkte,
den afgematte nieuwe moed,
de krachten van den zwakke vermeerdert Hij.
Ja, jongelingen worden moe en nat,
zelfs jeugdige mannen raken uitgeput,
maar wie op Jahve vertrouwen, nemen toe
in kracht,
als adelaars slaan zij hun vleugels uit;
hoe zij ook lopen, zij worden niet moede,
al gaan zij nog zo ver, nooit raken zij uitgeput—
Zo zegt het Jesaja.
Ik heb niet van uw zwakte gesproken, opdat
gij zeggen zult: wij moeten sterven.
Ik heb niet aan uw droefenis doen denken,
opdat gij schreien zoudt.
272

Neen, leven moet gij, lachend leven en moedig
leven.
Want zo staat er geschreven en zo heeft Jahve
het gezegd:
— Bekeert u en komt terug van al uw afdwalingen,
dat zij niet langer u een struikelblok
zijn ten zondenval.
Werpt af, het kwaad dat gij bedreven hebt,
werpt het af!
Maakt u een nieuw hart en een nieuwe geest.
Waarom toch zoudt gij sterven, huis van
Israël?
Ik heb immers geen behagen in de dood van
die sterven moet. Bekeert u en blijft leven! —
Gij moet zeggen: ik kon het niet, nu echter
kan ik het.
Want de Heer zal u bijstaan en Hij zal u
sterk maken.
Want dit is de stroom, waarvan Hesekiël
sprak, een stortvloed van genade.
Dit is de bron, die ik bedoelde, de bron des
levens.
Deze stroom zal uitgaan over de landen der
aarde, de bittere zee der droefenis zal hij zoet
en drinkbaar maken, in de bittere zee, waarin
niets meer leven kan, zal hij leven brengen
en vruchten zal hij geven aan alle bomen, die
aan zijn oevers staan.
Het rijk der hemelen is gekomen.
De geboeiden worden bevrijd.
18 273

Die in duister verkeerden, treden in het licht.
Doet dan boetvaardigheid en bekeert u!
Bereidt u op de komst des Heren.
Reeds is Hij daar, straks staat Hij voor u.
Zorgt dan bereid te zijn.
Bekeert u!
En gelooft dat Jahve uw zonden vergeven
heeft.
Klaagt niet, want wat scharlaken was, is wit
als sneeuw.
Jammert er dan niet meer om en laat
het verleden u geen bron van zwakte zijn,
maar een prikkel, een zweepslag om nu het
goede te doen.
Doet boetvaardigheid en bekeert u!
Wit zullen uw zonden worden en gij zult vrij
en sterk zijn.
Weigert niet, want het zwaard zou u verslinden.
Ach— gij wilt niet weigeren, nietwaar?
Gij wilt u bekeren.
Daarom zal de vrede met u zijn.
Sjalom!"
(5
Gaat, roept, zegt het aan allen: Er is een
profeet bij ons gekomen. Hij heeft den Messias
aangekondigd!
274

Gaat door het geknechte land, gaat van dorp
tot dorp en van stad tot stad.
En zegt het, de blijde boodschap: De Heer
is gekomen. Het rijk der hemelen is nabij.
Een profeet heeft het ons gezegd.
Vreugde is er bij het hongerig volk.
O — wanhoop der verslagenen.
O — haat van de opstandigen.
O — woede der vernederden.
O — jammer der verdrukten.
O — smart der gemartelden.
O — noodschrei der getroffenen.
O— rouwzang der treurenden.
Jahve heeft u gehoord!
Hoelang hebt gij geschreeuwd om Hem?
Nu is de Redder gekomen.
Hij heeft de sluizen van Zijn genadestroom
opengezet.
— Het volk smachtte naar water,
doch het was er niet.
Hun tong verdroogde van dorst.
Maar nu verhoort hen de Heer. —
Draagt dan de tijding door het ganse land!
Laat de mare rondvliegen met snelle vleugelslag!
Een profeet Is opgestaan en hij heeft gesproken:
—Het rijk der hemelen is gekomen! —
(5
275

D E R D E H O O F D S T U K
,ij eet niet aan hun tafel.
Hij slaapt niet in hun huizen.
Maar hij komt bij de cisterne of in de vlakte
van de Jordaan.
En steeds stroomt het volk toe en luistert naar
hem.
Zij vragen hem: „Wie zijt gij ?"
En hij antwoordt: „Malachia heeft het gezegd:
— Zie Ik zend Mijn bode
om de weg voor Mij te banen.
En terstond zal in Zijn tempel komen
de Heer naar wien gij smacht... —
Doet dan boetvaardigheid en bekeert u.
Gij vraagt: hoe zullen wij boetvaardigheid
doen?
Ik zeg u: gij moet het goede willen met heel
uw wil en niet in alles uw hart volgen.
Hebt gij gezondigd in haat en eigenliefde —
welnu dan, doet nu het goede in liefde tot
allen.
Gij kunt niet alle mensen liefhebben?
Uit uzelf kunt gij dat niet— het is waar.
276

Slechts enkelen wilt gij gaarne liefhebben en
nog een paar wilt gij verdragen.
Maar nu moet gij elkander leren verdragen
en liefhebben uit boetvaardigheid.
Uit boetvaardigheid zult gij het kunnen en
Jahve zal u helpen.
Gij hebt ook gezondigd uit zelfzucht en om
bezit te verwerven.
Uit boetvaardigheid zult gij nu geven en
meedelen.
Nog hebt gij gezondigd uit gulzigheid en
hartstocht.
Uit boetvaardigheid dan zult gij u nu versterven.
Want spoedig zal de Heer, die gekomen is,
voor u staan en u aanzien.
Hij zal u aannemen of Hij zal u verwerpen.
Bekeert u en doet boetvaardigheid, opdat Hij
u niet verwerpen zal.
Hij zal niet vragen, wat gij niet geven kunt.
Maar wat Hij eist, dat kunt gij geven.
Dat gij uw zonden aflegt en het goede doet.
Het goede nu zult gij doen uit boetvaardigheid.
En Jahve zal u zien en Hij zal uw zonden vergeven.
Ten teken dat gij u bekeren wilt, zal ik u
dopen in het water.
En zoals het water uw lichaam reinigt, zo zal
Jahve uw ziel reinigen.
277

Want zo staat er geschreven:
— Wast u en reinigt u I
Doet uw boosheid weg van Mijn ogen.
Houdt op met kwaad en leert het goede doen;
weest rechtvaardig en helpt den verdrukte,
geeft den wees wat hem toekomt en neemt
het voor de weduwe op!
Dan maken wij er tezamen een eind aan,
zegt Jahve.
Al zijn uw zonden als scharlaken,
zij zullen witter worden dan sneeuw;
al zijn zij rood als purper,
zij zullen blank worden als wol. —
Hoort gij, wat Jahve zegt ?
— Tezamen maken wij er een eind aan. —
Gij zult het doen en Hij.
Bekeert u en Hij zal u vergeven.
Bekeert u en wordt van zonden vrij!
Doet boetvaardigheid en leert het goede
doen.
Dit nu is het goede:
Rechtvaardig te zijn jegens allen, tegen uw
vrienden en tegen uw vijanden.
Den verdrukte te helpen, altijd en tot iedere
prijs.
Den wees niets te onthouden en het recht der
weduwe verdedigen. '*
Den weerloze moet gij beschermen.
Gij moet dit doen in alles, in het grote en in
het kleine.
278

Gij moogt niet uw leven lang dromen van de
dag, waarop ge met het zwaard verdrukten
helpen zult.
Zeker ook met het zwaard moet ge strijden
als het nodig is.
Gij moet niet slechts met uw mond en met
uw handgebaar het recht der weduwe bepleiten.
Zeker, het woord moogt ge niet versmaden.
Maar ook in het kleine moet ge aldus doen.
En gij zult zien, dat het grote misschien eenmaal,
misschien ook nooit in uw leven voorkomt.
Maar het kleine is er dagelijks en het zal
soms moeilijker zijn dan het grote.
Ook de bedelaar langs de weg is een weerloze
in zeker opzicht.
Ook de arme in zijn huis is een verdrukte.
Ook de eenzame is een verweesde.
Soms zal het moeilijk zijn te doen wat goed is.
Maar Jahve heeft gezegd: Als gij wilt, dan
help Ik u.
En spoedig zal de Redder bij u zijn.
Gij behoeft Hem niets te zeggen, gij behoeft
u niet te verheffen. Het is niet nodig dat gy
Hem zegt: dit heb ik gedaan en dat.
Hij zal u aanzien en het weten.
Hij zal tot u lachen en u aannemen.
En als ik u gedoopt heb met water — Hij zal
u dopen met den Heiligen Geest."
279

V I E R D E H O O F D S T U K
«X it de landstreek van Judea en uit Jerusalem,
uit heel de streek van de Jordaankomt
het volk tot Joannes. En hij doopt hen en predikt:
„Doet boetvaardigheid en bekeert u,
want het rijk der hemelen is nabij!"
En het volk, dat gewacht heeft, eeuwen gewacht
en gehongerd, het voelt de vreugde
trillen in zijn hart.
En zij vragen: „Wat moeten wij doen?"
Alles zullen zij doen; tot alles zijn zij bereid.
Opstand en strijd, zij hunkeren ernaar. Zij
willen hun Koning de weg bereiden, de wegen
naar Jerusalem schoonvegen met hun
zwaarden.
Hij echter antwoordt: „Bereidt uzelve, zo
bereidt gij de weg des Heren; doet boetvaardigheid
en bekeert u."
En weer vragen zij: „Wat moeten wij daartoe
doen?"
Joannes ziet hen aan.
„Alwie twee gewaden heeft, dele met wie er
geen heeft.
280

Wie eetwaren heeft, doe evenzo."
Daar komen tollenaars en tiendpachters om
zich te laten dopen. Zij vrezen zijn woord
dat zich richten kan tegen hen, die alom gehaat
zijn en zich die haat waardig gemaakt
hebben ...
Maar het heil van God!
Zij willen het ook voor zich.
En zij vragen: „Leraar, wat moeten wij
doen?"
„Ziet toch deze dieven," zegt het volk.
Maar Joannes zegt alleen: „Wilt eerlijk zijn
en niets vorderen boven hetgeen is vastgesteld."
Hoe? Hij gebiedt hen niet eens, dat roversberoep
te laten varen ?
Neen. Wilt eerlijk zijn, vraagt hij.
En daar komen de soldaten van Herodes.
„En wij, wat moeten wij doen?"
— Zullen wij het zwaard trekken tegen den
Romein? Zullen wij u voeren naar Jerusalem?—
Joannes antwoordt: „Geeft niemand valselijk
aan. Doet niemand overlast en geweld. En
plundert niet, maar weest tevreden met uw
soldij."
Hij vraagt niet veel.
Niet dagenlang te vasten, zoals hijzelf zeker
doet, niet te rouwen in zak en as.
Hij vraagt hun niet te vluchten uit de wereld.
281

Hij vraagt hun niet zich terug te trekken in
een grot om daar te sterven of zich te geselen.
En hij let niet eens op het groots gebaar, dat
zij maken willen.
Hij grijpt recht naar hun hart, naar hun
zwakheid.
Wie twee gewaden heeft, geve er een aan wie
er geen heeft. Wie eetwaren heeft, doe
evenzo.
Neen, hij vraagt niet veel.
Liefde en rechtvaardigheid. Dat alleen wil hij,
het weinige dat zij geven kunnen.
Het volk wil meer, het wil het grootste, het
felle geven.
Het leven geven niet in dagelijkse, kleine
daden, maar in één roekeloze, geweldige
heldendaad.
Het wil zijn zonden ook niet zo geboet zien,
dat lijkt te weinig, niet genoeg.
Joannes verstaat hun gedachten wel en hij
herhaalt voor hen: „Is dit niet veeleer het
vasten, dat Ik verkies? zegt de Heer. Breek
den hongerige uw brood en breng behoeftigen
en zwervelingen in uw huis; als gij een
naakte ziet, kleed hem en versmaad niet uw
eigen vlees. Dan zal het Licht tot u komen."
En zy dalen af naar het kleine waterbekken
van Bethanië, dat bij de rivier ligt.
Opperkleed en gandoera leggen zij af.
En belijden hun zonden.
282

Het water stroomt over hen heen.
God en de mensen hebben zij zo tot getuigen
genomen van hun vaste wil tot bekering.
En telkens weer klinkt de troostende stem van
den Doper:
„Al zijn uw zonden als scharlaken,
zij zullen witter worden dan sneeuw;
al waren zij rood als purper,
zij zullen blank worden als wol."
O — het wonder van dit blijmakende water!
Er komt vreugde in hen, vreugde van vrijheid.
— Ik kon niet, maar nu kan ik. —
Er is vreugde in hun ogen en vreugde in hun
hart en vreugde in hun lach, in hun stem.
En die vreugde blijft in hen. Zij zeggen haar
uit tegen ieder die horen wil en tegen die niet
horen wil. En zij sporen de anderen aan toch
ook te gaan en zich te laten dopen.
Joannes krijgt zijn getuigen, die door het
ganse land gaan, hun vreugde tonen en hun
wedervaren vertellen.
Die overal uitbazuinen: Het rijk der hemelen
is gekomen. Een profeet heeft het ons gezegd.
Alle vlees zal het heil van God zien. Doet dan
boetvaardigheid en bekeert u! Gaat tot Joannes
en hij zal u dopen.
283

De Pharizeën en de Sadduceën, de machtigen
en de rijken, zij horen van dit doopsel.
Zij horen van de beroering onder het volk.
En ook zij komen.
Zij luisteren en zien.
Het heeft niets van het reinigingsgedoe der
Essenen.
En een zondenbelijdenis .. . wie dodelijk ziek
is, moet zijn zonden belijden. En ook op de
Grote Verzoendag moet men een schuldbekentenis
afleggen.
Ook daar is niets tegen.
Dit alles is geenszins nodig.
Er wordt gevast en gebeden volgens de wet.
En in de tempel wordt geofferd volgens de
heilige regel.
Maar voor het volk is dit misschien toch wel
goed. Het volk is nu eenmaal bijgelovig en
hecht graag waarde aan iets dat uitzonderlijk
is.
Als hij het maar niet opzweept, dan is het
goed.
„Wij moeten niet achterblijven," zeggen zij
tot elkaar. „Het is niet goed, dat het volk ons
afzijdig ziet."
En zij treden naar voren.
Joannes ziet hen. Het is niet moeilijk hun gedachten
te kennen.
„Adderengebroed!" roept hij hen toe. „Huichelaars!
Wie heeft u geleerd de komende
284

wraak te ontvluchten? Brengt waardige
vruchten van bekering voort. En zegt toch
niet tot uzelf: Wij hebben Abraham tot vader.
Want ik zeg u, dat God de macht heeft om
uit deze stenen voor Abraham kinderen te
verwekken! Reeds ligt de bijl aan de wortel
der bomen. En elke boom die geen goede
vruchten voortbrengt, wordt omgehakt en
in het vuur geworpen!"
Zij deinzen terug als sloegen zijn woorden
hen zwepend in het gezicht.
,,Wat onbeschofte taal!"
„Waarlijk deze is voor het gepeupel!"
„Hij is van den duivel bezeten!"
Zij lachen en gaan heen, voornaam. Vooral
voornaam en statig. Zij hebben hiermee niets
van doen.
Joannes ziet hen gaan en hij blijft onbewogen.
Maar voor het volk is zijn stem vol mededogen.
Er zijn er die hun bange angst hem klagen.
Zijn woorden hebben hen wakker gemaakt
en van hun schuld bewust.
Doch hij troost hen en zegt hun de profetieën.
Om vier kleine vruchten zal de boom gespaard
blijven. De Redder komt. Hij zal het
285

gekrookte riet niet breken, de smeulende pit
niet doven.
Van niemand zal Hij meer vragen, dan hij
geven kan.
En gij die meent niets te hebben, als Jahve u
helpt, dan zult ge versteld staan, hoeveel gij
nog geven kunt.
Wilt niet vrezen. Elk ravijn zal nu gedempt
en elke berg en iedere heuvel geslecht worden.
De kronkelpaden zullen recht, de oneffen
wegen effen worden.
En hij geeft hun het doopsel der blijheid.
Niet moede wordt zijn stem te troosten:
„Al waren uw zonden als scharlaken,
zij zullen witter worden dan sneeuw;
al waren zij rood als purper,
zij zullen blank worden als wol."
En het volk ontvangt een diepe, warmmakende
vreugde.
„Komt," roept het, „laten wij elkander liefhebben."
Zij voelen zich als kinderen.
Zij zingen liederen van vreugde.
Zo zingen zij:
„Uw volk zal U gewillig zijn,
U tegemoet snellen op de dag,
waarop Gij Uw leger verzamelt.
Uit de schoot van het morgenlicht komt tot
U de dauw van Uw jonge krijgers."
286

Het volk heeft Joannes lief, het bewondert
hem mateloos.
Hij hoort hen wel spreken onder elkaar)
moeilijk is het hen niet te horen
Hun woorden — een dwaas zouden zij verleiden,
een wijze zouden zij tot kwelling zijn.
Maar de heilige luistert niet, zij laten hem
onberoerd.
Het volk heeft hem lief.
Is hij niet een redder die bevrijdt?
Heeft hij hun boeien niet afgenomen?
Heeft hij geen licht gebracht in hun nood?
Een redder is hij! Heilig is hij!
Hoe schoon is zijn afgevast gelaat met de
heldere ogen. Hoe zoet en donker is zijn
stem. Hoe machtig ontroert hen zijn woord.
Is hij niet de Messias?
Maar hij spreekt: ,,Ik doop u wel met water.
Maar na mij komt, die sterker is dan ik}
wiens schoenriem ik nog niet waardig ben los
te maken. Hij zal u dopen met den Heiligen
Geest en met vuur. Hij heeft de wan in Zijn
hand om de dorsvloer te zuiveren en de tarwe
in Zijn schuur te verzamelen. Maar het
kaf zal Hij verbranden is een onblusbaar
vuur. Doet daarom boetvaardigheid en bekeert
ul Dan zult gij het heil van God aanschouwen."

Uit de stad van Jericho en van de tenten bij
Moab en van de vissersschepen van Genesareth,
van uit het ganse land stroomt het
volk naar de landstreek Perea, waar Joannes
doopt en predikt.
En heel het volk laat zich dopen.
En zij zingen psalmen tot Jahve.
Zo zingen zij:
„Was mij van mijn zonden schoon,
bevrijd mij van mijn schuld."
„Zuiver mij met hysop en ik ben weer rein,
was mij en ik ben witter dan sneeuw.
Schep een zuiver hart in mij, o God,
geef mij een nieuwe, sterke geest."
Zo zingen zij :
„Gelukkig hij, wiens schuld vergeven is,
wiens zonde is bedekt.
Gelukkig de mens, wiens misdaad Jahve niet
langer gedenkt,
in wiens geest geen onoprechtheid meer
woont.
Zolang ik zwijgen bleef, verteerde mijn gebeente
door mijn kreunen heel de dag;
want Uw hand drukte op mij, dag en nacht,
mijn merg droogde weg in schroeiende gloed.
Maar toen ik U mijn zonden beleed
en mijn schuld niet verheelde;
288

toen ik sprak: Ik wil Jahve mijn schuld bekennen;
toen hebt Gij de schuld mijner zonden vergeven.
Daarom moeten alle vromen U om vergiftenis
smeken,
zolang Gij U nog vinden laat;
dan zullen bij de stortvloed de onstuimige
wateren hen niet bereiken."

Zij willen meer geven en verlangen dat hij
hun leren zal hoe.
Hij leert het hun.
Zij moeten zich louteren, zichzelf verloochenen.
Hij laat hen bij zich zijn in een nacht.
Donker is het en koud. Sterren schitteren.
Zij bidden, ieder voor zich in stilte en ieder
van hen is eenzaam, is geheel alleen met
God.
Zij zijn wat angstig daarna.
Groots is de nacht, klein is de mens daarin en
tegelijk ook groot. Groter dan in de dag. En
eenzamer.
Er is iets in die grootheid wat hen beangstigt.
De rust van hun meester beangstigt hen ook.
Ook die is groots.
Zo vragen zij: „Leer ons bidden, zoals gij
bidt."
En hij leert het hun. „Heer, ontferm U over
ons."
Ook zegt hij hun nog: „Hij is nabij, Hij
komt tot u.
En Hij zal u helpen. Wilt daarom niet vrezen.
Gij begeert het volstrekte? Ik zeg u: Hij zal
het u geven. En Hij zal het ook van u vragen.
En door Hem zult gij de kracht hebben het
te geven. Hij zal u meer geven en u meer
vragen."
En hij spreekt met hen over den Geliefde uit
290

het Hooglied. Hij spreekt met hen over den
Man van Smarten.
Hij spreekt tot hen meer dan tot het volk. Hij
verklaart hun de oude profetieën. Zij verstaan
hem dikwijls niet. En toch willen zij nog
meer.
Dan lacht hij en zegt: „Wacht tot Hij komt.
Hij zal u leren. Hij zal u vormen. In Geest
zal Hij u dopen. In vuur zal Hij u louteren.
Spoedig komt Hij nu, spoedig."
Zelf leeft hij in vergetelheid.
Hij spreekt tot het volk, hij heeft het lief.
Toch grijpt het hem niet — want hij is aangegrepen
door God.
Hij predikt gelijk hij bidt, zonder het zich
bewust te zijn, omdat heel zijn bewustzijn in
God is.
Hij is los van alles, geheel los van alles en vast
aan God.
Slechts één verlangen begint nu snel in hem
te groeien.
— Dat Hij komen mag, spoedig. —
Hij heeft het volk lief, maar zijn liefde is
hongerig voor een ander.
291

Hij bereidt het, maar niet voor zichzelf. Hij
begeert het, maar voor God.
En het volk hoort dat wel in de droomzang
van zijn stem, als hij over den Messias
spreekt.
En dat verlangen is zo hevig, dat het zich
meedeelt.
Het volk begeert en het is niet voor zichzelf.
Het is niet voor glorie, niet voor macht, voor
weelde en rijkdom.
Eens heeft het een Godsrijk begeerd vol
aardse dingen.
Nu niet meer.
Het weet niet wat het begeren gaat. Maar dat
Hij kome, opdat zij kunnen zeggen: Wij zijn
bereid.
Blijdschap is er onder het volk en verlangen.
Het heeft zich bekeerd.
Het kleine dat de Doper vroeg, heeft het
grootse bewerkt.
Dat Hij nu kome ...
(5
En daar komt op een morgen een man en
Joannes herkent hem.
Hij herkent het gelaat, schoon is het nu; hij
heeft het misvormd gezien.
292

Hij hoort de stem en hij herkent haar: „De
ben Jesus van Nazareth. Ik kom tot u om gedoopt
te worden."
Neervallen wil hij.
En Jesus weerhoudt hem.
Immanuël: God met ons
„Heer," zegt hij. „Ik moet door U gedoopt
worden en Gij komt tot mij?"
Doch Jesus aanziet hem met Zijn milde ogen
en Hij zegt: „Laat het nu toe. Want zo
moeten wij alle gerechtigheid vervullen."
Deze ogen, zij vagen alle angst weg. Zij zijn
een zegening en een liefdesgroet.
Een gruwel is het, dat deze Zichzelf vernederen
gaat en een schoon geheim is het. Hij
is de Geliefde en Hij mint. Vurig mint Hij.
Joannes heeft het gezien.
Jesus legt kleed en gandoera af en daalt af
in het water.
En Joannes — hij stort het water over Hem
uit.
Dan openen zich de hemelen en het licht
straalt van omhoog — de Geest Gods daalt
in de gedaante van een duif en er klinkt een
wondere stem: „Deze is Mijn zeer beminde
Zoon, in wien Ik Mijn welbehagen heb.
Luistert naar Hem."
Joannes en de leerlingen, zij hebben het licht
gezien en den Geest; zij hebben de stem
gehoord.
294

Maar Jesus trekt zich het kleed weer aan.
Een ogenblik rusten Zijn ogen op Joannes.
Dan groet Hij hen. „Sjalom!" Vrede zij u.
En gaat heen.
(5
Voor het eerst is er aarzeling in Joannes.
Jesus is weer heengegaan.
En nog groept het volk rond hem.
Maar het moet toch bij zijn Verlosser zijn?
Het moet nu toch gaan luisteren naar Hem?
Maar Jesus heeft niet gesproken. Hij is heengegaan.
Hij heeft Joannes niet geroepen. Hij heeft
hem niet gevraagd met Hem te gaan.
Ach — nu Joannes Jesus heeft gezien, zingt
het lied van zijn hevig verlangen nog feller
in zijn ziel.
— Mocht ik toch met U gaan! —
Zijn oog zoekt.
En ziet slechts het volk, dat tot hem opziet.
Als kinderen zien zij tot hem op.
En als waren zij kinderen, zo begint hij opnieuw
tot hen te spreken. Gelijk een moeder,
die haar kind streelt en antwoord geeft, en
ver — zo ver zijn haar gedachten.
295

„Alle vlees zal het heil van God zien.
Wilt niet vrezen.
Al waren uw zonden als scharlaken, wilt niet
vrezen.
Hij zal het gekrookte riet niet breken.
Hij heeft lief, zozeer heeft Hij lief.
Zozeer heeft Hij lief. . .
Zozeer..."
Het is, als ontwaakt hij.
Er zijn tranen in zijn ogen. Zijn stem wordt
zacht en warm, zij trilt.
„Kent gij het wondere lied? Het lied aller
liederen, het hooglied?
Jahve is de Geliefde en de ziel is Zijn bruid.
Vilt gij, dat ik zing?
Ik sliep maar mijn hart was wakker.
Hoor! Mijn beminde! Hij klopt:
„Doe open mijn zuster, mijn liefste,
mijn duif, mijn vlekkeloze.
Want mijn hoofd is nat van de dauw."
„Maar ik heb mijn kleed al uitgetrokken;
moet ik het dan nu weer aandoen?
Ik heb mijn voeten al gewassen;
moet ik ze nu opnieuw gaan besmeuren?"
Maar mijn geliefde stak reeds zijn hand
door de kier van de deur
en het stormde in mijn hart,
ik beefde van ontroering om hem.
296

Ik sprong op mijn beminde open te doen:
daar dropen mijn handen van mirre,
van geurende balsem mijn vingers
op de knop van de grendel.
Ik opende — maar mijn beminde was weg,
verdwenen.
Angstig werd ik, omdat hij was heengegaan.
Ik zocht, maar ik kon hem niet vinden,
ik riep en hij gaf mij geen antwoord.
Zo troffen mij de wachters der stad bij hun
rondgang.
Zij sloegen mij en brachten mij wonden toe.
Mijn mantel namen zij af,
de wachters van de muren.
Ik bezweer u, dochter van Jerusalem,
als ge mijn geliefde zoudt vinden,
dat ik krank ben van liefde ..

Z E S D E H O O F D S T U K
V V eer predikt Joannes en zijn
sterke stem slaat door het dal.
Uit Jerusalem zijn gekomen de leden van het
Sanhedrin, van de Hoge Raad.
Trots staan zij voor hem, de priesters en levieten.
En zij vragen: „Wie zijt gij?"
Hij verstaat hun vraag, hun geheimste bedoeling
en daarom antwoordt hij: „Ik ben de
Messias niet."
Zij weten het wel. Hij heeft zich slechts den
voorloper genoemd.
Daarom vragen zij hem: „Wat dan, zijt gij
Elia?
Want omtrent Elia bestaat het geloof, dat hij
zal terugkeren op aarde om den Messias te
openbaren en te zalven.
Maar Joannes antwoordt: „De ben het niet."
Gans het volk luistert in spanning.
Verontwaardigd is het om deze ruwe ondervraging.
En verlangend tevens om te horen.
„Zijt gij de profeet?"
298

Dat slaat op de woorden van Mozes. Heel het
volk gelooft dit — Joannes is de profeet.
Maar hij antwoordt: „Neen!"
Zoals zij hem ondervragen, zo geeft hij hun
antwoord, de deftige gezanten.
Zo vragen zij hem dan: „Wie zijt gij? Dat wij
antwoord geven aan die ons gezonden hebben:
wat zegt ge van uzelven?" En luidop
klinkt zijn antwoord. „Ik ben de stem van een
roepende in de woestijn: — Maakt recht de
weg des Heren, zoals Jesaja, de profeet,
gezegd heeft."
Daar zijn reeds de Pharizeën, die hij eenmaal
adderengebroed en huichelaars noemde.
Nu zullen zij hem in het nauw drijven;
klein moet hij worden in de ogen van het
volk, dat luistert.
„Wat doopt gij dan, wanneer gij de Messias
niet zijt, noch Elia, noch de profeet?"
Maar Joannes aarzelt niet.
„Ik doop in water," roept hij, dat gans het
volk horen kan, „maar midden onder u staat
Hij, dien gij niet kent. Hij is het, die na mij
komt, wiens schoenriem ik niet waardig ben
om los te maken."
Dan halen zij de schouders op en gaan heen,
zeggende: „Hij is van den duivel bezeten."

Zover is het reeds gekomen.
De Hoge Raad moet zijn gezanten zenden.
Te groot wordt de beweging onder het volk.
Hij bereidt het — waartoe ?
Moet daar opstand van komen?
Hierin zijn de Pharizeën en Sadduceën het
volkomen eens. Een opstand zou dwaasheid
zijn. Hij is alleen gevaarlijk en heeft geen nut.
Zij zijn de eersten uit Jerusalem die dit brengen
onder de aandacht van Vitellius, den
proconsul.
En deze geeft de waarschuwing door aan
Herodes Antipas, den viervorst van Galilea.
Want het is in Pera, in zijn gebied, dat deze
Doper optreedt.
Doch Herodes laat het voortgaan.
Vitellius heeft niets bevolen, maar het aan
hem overgelaten.
Nu Herodes heeft geen lust om zelf de opstand
uit te lokken, door op te treden tegen
den Doper, omdat een paar Sanhedristen,
wier aanzien hij schaadde, dat wensen.
Hij heeft wel belangrijker zaken om te overdenken:
wat de koning der Nabateërs doen zal, Aretas,
de schoonvader, dien hij beledigde, of de
legerbenden der Arabieren zullen doorgaan
net hun overvallen.
Hij weet vrij nauwkeurig wat deze Joannes
predikt.
300

Er is niets daarin, dat hem verontrust.
En Joannes predikt tot de scharen en doopt
hen.
„Doet boetvaardigheid en bekeert u!
Het rijk der hemelen is gekomen.
Zo spreekt de Heer:
— Ik zal u besprenkelen met zuiver water,
dat gij weer rein zult zijn van al uw zonden;
van al uw afgoderij zal Ik u ontdoen.
Een nieuw hart zal Ik u geven,
een nieuwe geest in uw binnenste storten.
Het stenen hart neem Ik weg uit uw lichaam
en schenk u een levend hart. —
Zo staat er geschreven:
— Een open bron zal er ontspringen
voor Davids huis en Jerusalems inwoners
om zonden en onreinheid af te wassen. —
Bekeert u dan en doet boetvaardigheid. Bereidt
de weg des Heren. Vult alle ravijnen
en slecht alle bergen. Maakt oneöenheden
glad.
Want de volkeren zullen een groot licht aanschouwen.
Alle vlees zal het heil van God zien."
(5
301

En in de morgen als hij gaat met zijn leerlingen,
ziet hij Jesus.
En haastig met een brandende stem zegt hij
tegen die bij hem zijn: „Ziet het Lam Gods,
dat de zonden der wereld wegneemt. Deze
is het, van wien ik zeide: Na mij komt een
man, die groter is dan ik, omdat Hij eerder
was dan ik. Ook ik kende Hem niet, maar
daarom kwam ik dopen met water, opdat Hij
aan Israël bekend zou worden."
Zijn stem brandt en er is pijn in zijn hart.
Weer is Jesus voorbijgegaan en heeft hem
geen teken gegeven.
Hij neemt hem dus niet aan, niet mee. Voorloper
is hij geweest; leerling en helper mag
hij niet worden.
Heel deze dag is er vuur in zijn stem, liefde.
— Ach, wilt Hem zeggen:
dat ik krank ben van liefde. —
Nog zegt hij zijn leerlingen: „Ik zag den
Geest als een duif uit de hemel nederdalen
en Hij bleef op Hem rusten. Ook ik kende
Hem niet, maar die mij zond om in water te
dopen, die zeide mij: — Op wien gij den
Geest ziet nederdalen, Hij is het die doopt in
den heiligen Geest. — En ik heb het gezien
en getuigenis heb ik afgelegd, dat Hij de
Zoon is van God."
Joannes ziet de peinzende ogen van zijn leerling
Joannes.
302

„Gelukkige," zegt hij hem. Zijn stem is zuiver,
zonder bijklank, maar zij is ook droef.
De leerling verstaat hem niet, doch hij grijpt
de hand van zijn meester en drukt die.
En Joannes glimlacht over het wee, dat hij
voelt in zijn hart.

zij Hem zien, Zijn ogen, — Hem horen, de
woorden van Zijn mond, — dan telkens verzet
hij zich.
Stil, bijna zwijgend, is Jesus hem voorbijgegaan.
Joannes herinnert zich het woord: — Hij zal
niet schreeuwen, noch luidkeels roepen. —
Slechts Zijn ogen spraken. O— de Gelietde ..
Neen — neen — niet denken, niet dromen.
„Doet dan boetvaardigheid en bekeert u,
want het rijk der hemelen is nabij!
Er zullen lelies bloeien in de woestijn. En de
schapen grazen daartussen. Want de Heer
zelf zal Zijn schapen hoeden. En de wolf ligt
naast het lam.
Wilt niet vrezen, doch weest moedig.
Doet boetvaardigheid en bekeert u. Gij zult
het heil van God zien."
304
(5

Z E V E N D E H O O F D S T U K
JLaar opnieuw hebben hem de Pharizeën
aangeklaagd.
— Hij wordt gevaarlijk. Hij zweept het volk
op. Hij kondigt den Messias aan.
En is de Messias de opstand niet?
Is het wonder dat zovele Galileërs, rebellen
van oudsher, rond hem samengroepen?
Is het wonder dat de Zeloten, die opstandige
ij veraars, tot hem gaan? —
Zij zeggen het Vitellius.
Zij doen het Herodes weten.
Zij vrezen de opstand. Zij hebben hem nu
dikwijls genoeg meegemaakt. Niets goeds
bracht hij. Slachtoffers talrijk, boeten ondragelijk
en straks misschien verbod van de eredienst.
Opstand is dwaasheid nu. Daarom
moet deze weg.
Herodes echter gelooft het niet. Hij weet wat
deze Doper gepredikt heeft. Boetvaardigheid
en bekering heeft hij gepredikt aan het
volk. In simpele woorden heeft hij tot het
simpele volk gepredikt. Het is geen politiek
doel, dat deze nastreeft. Zeker, hij heeft zich
ao 305

macht verworven, grote macht over het volk.
Doch hij heeft haar niet misbruikt; hij heeft
geen eerzucht.
— Maar zijn leerlingen hebben gesproken
over de nieuwe vrouw van den vorst. Zij
hebben kwaadgesproken. Zij zijn den vorst
niet welgezind en betichten hem van overspel
en misdaden... —
— Ach, dat hebben zovelen gedaan; misschien
zelfs deze verontwaardigde gezanten
ook wel. —
— Maar weet de viervorst dan niet, dat deze
Joannes het volk in geweldige spanning gebracht
heeft en de Messiasverwachting, die
al zo dikwijls misbruikt werd, tot een ongekend
hoogtepunt heeft opgevoerd?
Weet dan de viervorst niet hoe gevaarlijk
deze stemming is onder het volk, dat zijn
daden niet overweegt, maar roekeloos handelt?
Weet hij wel, dat nu het kleinst gebeuren
oorzaak worden kan van een verschrikkelijke
opstand, die alleen de Romeinen nog
zullen kunnen bedwingen? Begrijpt de vorst
dan niet, wat dit betekenen zal? —
— De vorst weet en begrijpt dit alles en misschien
zelfs nog meer. Misschien wilde hij
ook eigenlijk wel dezen Doper gevangen
nemen, maar laat hij het, omdat hij veel weet
en ook begrijpt. Want de vorst wil juist niet
met het kleine gebeuren, dat de gevangen-
306

neming van dezen profeet en volksheld toch
altijd nog is, de gevreesde opstand ontketenen.
De vorst zal eerst handelen, wanneer
het zijn tijd is ... —
— Dan kan het te laat zijn. Nu reeds staan
andere dopers en leraren op. Dit kan zo niet
blijven; dit moet tot een uitbarsting komen.
Tenzij de vorst handelt en snel handelt. Nu
kan de vorst nog ingrijpen. Nu is het tijd.
Joannes is de ziel der ganse beweging. Dien
moet de vorst treffen. Daarover heeft men
ook Vitellius gesproken ... —
— Daarover heeft men ook Vitellius gesproken
... —
Wat een wapen is dat toch — de Romein.
Vitellius is Herodes niet welgezind.
En Agrippa intrigeert.
Herodes staat niet sterk meer, sinds hij
Herodias ontvoerde, de vrouw van zijn
broeder.
Hij heeft de vriendschap van Sejanus en de
gunst van den keizer.
Maar wie kan zeker zijn van 's keizers gunst?
Herodes' broeder, Archelaus, verheugde zich
ook in 's Keizers gunst. Tot hij in ongenade viel.
Agrippa intrigeert en Vitellius is hem slecht
gezind.
307

Herodes Antipas, de viervorst, hij staat niet
sterk meer sinds hij Herodias ontvoerde.
Kaïdha, zijn eerste vrouw is gevlucht naar
haar vader Aretas, den machtigen koning van
Petrea.
Machtig is deze koning, zeer machtig. Zijn
Arabische ruiterbenden vallen nu telkens het
land binnen.
Dit zal tot oorlog leiden.
En de huurtroepen uit Trachonites blijken
onbetrouwbaar.
Dit huwelijk met Herodias was een fout, een
dwaasheid— hij heeft het altijd geweten.
Het heeft de vruchten van veel moeizaam en
voorzichtig werk teniet gedaan.
Het heeft het volk nodeloos geërgerd, zo
openlijk in strijd met de wet als het is.
Als nu nog deze Doper daarover te spreken
begint...
Als er nu nog werkelijk woelingen dreigen
onder het volk ...
Men heeft er ook met Vitellius over gesproken
...
Zij zullen altijd volhouden hem gewaarschuwd
te hebben. En misschien is het tijd.
Want de aandacht van het volk schijnt zich
nu te verdelen. Velen gaan tot Jesus, ook een
die predikt en zelfs wonderen doet, naar men
bericht...
(5
308

A C H T S T E H O O F D S T U K
\^J* oannes echter verlaat het gebied van Herodes;
hij verlaat Bethanië en de landstreek
Perea. Hij trekt over de Jordaan.
Naar Ennon bij Salim trekt hij, een plaats
waar veel bronnen zijn.
En hij predikt en doopt.
Dan vernemen zijn leerlingen, dat ook Jesus
in de nabijheid is en predikt en dat Zijn leerlingen
dopen.
Zij houden van hun meester en willen hem
trouw zijn.
Zo zeggen zij tot Joannes: „Rabbi, Hij die
met u was aan de overzijde van de Jordaan,
voor wien gij getuigenis hebt afgelegd, wel
Hij doopt ook en nu gaan allen tot Hem."
Maar Joannes lacht.
Hij ziet wel de drift der gevoerde twist nog
op hun gezichten en hij verstaat hun gedachten.
Zo zegt hij: „Een mens kan zich niets toeeigenen,
als het hem niet uit de hemel gegeven
is. Gijzelf zijt mijn getuigen, dat ik
gezegd heb : Niet ik ben de Messias, maar ik
309

en voor hem uitgezonden. Hij die de bruid
bezit, is de bruidegom. Maar de vriend van
den bruidegom, die erbij staat en naar hem
luistert, is zielsverheugd wegens de stem des
bruidegoms. Dit dan is mijn vreugde en zij
is nu volkomen. Hij moet groter, maar ik
moet kleiner worden."
Zozeer dan heeft Joannes zich herwonnen in
kracht.
Hij heeft afstand gedaan van alles, tot het
allerlaatste.
En het is hem vreugde geworden.
— Hij moet groter, maar ik moet kleiner
worden. —
Hij denkt zich niet langer bruid van den
Bruidegom. Zielen heeft hij gewonnen tot
bruid voor den Geliefde. En hij staat terzijde
en verheugt zich.
En hongerig luistert hij naar alles wat hij
hoort omtrent Jesus.
De wonderen die Hij doet.
De woorden van wijsheid die Hij spreekt.
En de menigten die tot Hem stromen.
En hij verheugt zich.
— Den Heer te bereiden een volk dat bereid
is.—
Hij predikt en hij getuigt van Jesus, den Zoon
Gods die redding brengt.
310

N E G E N D E H O O F D S T U K
—I *Jn weer trekt hij verder.
De velen zijn thans bij Jesus.
De weinigen slechts volgen hem.
Maar hij verlaat ook dezen.
Hij predikt niet meer en doopt niet meer.
Het zou de weinigen nog afhouden van Hem.
— Hij moet groter, maar ik moet kleiner
worden. —
Noordwaarts trekt hij.
Niet om te ontkomen was het, dat hij Perea
verliet en de Jordaan overstak, maar om
plaats te maken voor die groter is. Niet om
te ontkomen.
Drie leerlingen zijn bij hem gebleven: Phanuël,
Micha en Osias.
Zien zij de dreiging niet van de ondergang?
In de nachten drijven zwarte wolken; gaan
schaduwen en vreemde lichten. En omhoog
stijgt de jammerklacht van een huilend dier.
Koud waait de wind hunne mantels binnen.
En bang wordt het in hun hart, als de leraar
bidden blijft, onbewogen voor wat hem omringt
en ver, ver weg van hen.
311

Angstig bidden dan ook zij: „Heer God, ontferm
u onzer."
Ach, waar is de vreugde gebleven van de
eerste tijd, toen zij en allen zich bekeerden
en elkaar de redding verkondigden? Toen zij
luisterden als kinderen naar den leraar?
— Wit worden uw zonden, wit als sneeuw.
Wilt toch niet vrezen, maar moedig zijn.
Want het rijk der hemelen is gekomen. De
Redder komt tot u en Hij zal u helpen. —
Nu is deze Jesus gekomen en Joannes heeft
getuigenis van Hem afgelegd.
En het volk is tot Hem gegaan en zovele leerlingen.
Maar Joannes is niet door Hem aangenomen.
— Ik ben nog niet waardig Zijn schoenriem
te ontbinden,— heeft de meester gezegd.
Als hij nog niet waardig is slaaf te zijn voor
deze, voor wat zullen de anderen dan waardig
zijn?
Wie heeft dan de weg des Heren bereid?
Was het Joannes niet?
En moet hij nu terzijde staan en zich daarmede
verheugen?
Mag hij dan niet delen, in het vele waarin de
anderen nu delen zullen?
Is het aldus dat deze Redder Zijn meest getrouwen
loont?
— Hij moet groter maar ik moet kleiner
worden, — heeft de meester gezegd.
312

Waarom moet dat.
Als het zo is, dat deze Jesus groter worden
moet, waarom moet dan Joannes kleiner
worden, zich vernederen en afstand doen?
— Het is mijn vreugde en zij is volkomen, —
heeft hij gezegd.
Ach, de leerlingen kunnen dit niet verstaan.
Er is treurnis in hun hart. En tegelijk verbeten
wil: Zij zullen den meester trouw
blijven. Ook als alle anderen gaan.
— Hij moet groter, maar ik moet kleiner
worden. —
Als hun meester, dien zij groot achten en
groot weten, daarvoor kleiner worden moet,
dan willen zij dezen grotere niet. Zij weten
trouw te blijven aan het eens gegeven woord.

daarom is hij gekomen, niet om den machtige
te ontzien of zijn geweld te vrezen.
Elke boom, die geen goede vrucht voortbrengt,
zal omgehouwen en in het vuur geworpen
worden. Want de sterke God zal ook
de rechter zijn. De wan zal Hij houden in
Zijn hand. Wee het kaf, het zal branden in
een vuur, niet meer te blussen!
Herodes Antipas, de viervorst van Galilea, hij
heeft de vrouw van zijn broeder genomen in
overspel.
Wel bouwde hij een synagoge in zijn stad,
maar hij overtrad de wet. Wel gaat hij jaarlijks
naar Jerusalem's tempel op, die zijn
vader, de moordenaar, bouwde. Maar hij is
vol bedrog. Wel veinst hij eerbied voor
Jahve, den almachtige. Maar schaamteloos is
zijn gedrag.
Deze Antipas, zoon van den groten moordenaar,
door vleiende Herodianen laat hij zich
nog uitgeven voor den Messias.
Messias, dat is Redder en Rechter.
Een verrader is hij inplaats van een redder.
En een rechtsverkrachter is hij ook. En ook
is hij een trouweloze. En ook een die bedriegt.
En ook een dief en ook een uitzuiger.
En toch ... hij is geen beul gelijk zijn vader.
Ook niet een massamoordenaar. Hij is niet
wreed. Hij is eerder zacht.
Velen hebben het heil van hem verwacht.
314

Want is het niet vreemd dat deze zoon van
Herodes niet wreed is? Hij die opgroeide aan
dat somber hof, waar allen samenspanden en
konkelden tegen elkaar? Waar altijd moord
en marteling in de gedachten waren. Waar
ieder vrezen moest voor zijn leven en ieder
de dood en de ondergang van den ander
begeerde.
Hij is niet wreed.
En hij begon goed. Hij wilde rechtvaardig
zijn.
Archelaus, zijn broeder, was een beul en een
moordenaar.
Maar Antipas niet.
Doch zijn positie was moeilijk van het begin
af. Nauwelijks kon hij zich staande houden,
toen Archelaus viel en dreigde hem mede te
sleuren.
Hij wilde niet vallen; hij wilde zijn troon behouden.
Zoveel het nog ging, wilde hij de
vrijheid van zijn land redden.
Dat moest hem sluw doen zijn tegen de Romeinen
en tegen zijn volk.
Beiden had hij nodig, hij mocht hun hulp
niet verliezen. Zo moest hij beiden bedriegen.
Steun moest hij zoeken, waar hij ze vinden
kon. Zo moest hij onrechtvaardig zijn, den
zwakke verraden en verdrukken, den machtige
vleien en ontzien.
Steun moest hij zoeken, waar hij ze vinden
315

kon. Zo moest hij Aretas, den machtigen
koning, aan zich verbinden. Kaïdha, de vrouw
die hij niet begeerde, moest hij huwen.
Als Joannes aan hem denkt — zo dikwijls
hebben de Galileërs over hem gesproken —
dan herinnert hij zich het „Wee!" van
Hesekiël tegen de herders van Israël, die
alleen zichzelf hebben geweid. Die zich gevoed
hebben met de melk en gekleed met de
wol en de vette dieren hebben geslacht en
aan zichzelf hebben gedacht, doch nimmer
zich om de schapen bekommerd.
De schuld van deze herders is het, dat de
schapen verdoold zijn en verstrooid.
Zo heeft Herodes gedaan.
Zijn beeltenis heeft hij niet op de penningen
doen slaan, gelijk zijn broeders. Daarin wilde
hij het volk ontzien en de wet eerbiedigen.
Maar de vrouw van zijn broeder heeft hij tot
zich genomen in overspel.
En wie moet thans de toorn van den Nabatesen
koning stillen, om die misdaad van den
vorst?
Het volk dat er onschuldig aan is.
Het volk uit het grensland, dat overvallen
wordt en uitgeplunderd en gebrandschat en
gedood.
Geld heeft hij nodig, rijkdom.
Om tribuut te geven aan den keizer. Geschenken
aan de velen, met wie hij samen-
316

zweert. Om zijn legers te bekostigen, zijn
spionnen, zijn paleizen en kastelen.
Daarom moet hij onrechtvaardige wetten
maken en zeggen: „Het is de wet."
Daarom moet hij het recht ontstelen aan de
armen van zijn volk.
Daarom moet hij belastingen opleggen, die
te zwaar zijn en te drukkend.
Daarom moet hij het recht te koop houden in
dit land.
Met de melk en de wijn, daarmede voedt hij
zich en hij kleedt zich in de wol. De vette
dieren slacht hij voor zichzelf. Maar herder
die hij is, heeft hij zich om de kudde niet bekommert.
Joannes nu is niet gekomen om den machtige
te ontzien of zijn geweld te vrezen. Hij is gekomen
om boetvaardigheid en bekering te
prediken.
Zo gaat hij naar Tiberias, de hofstad, die deze
Antipas zich bouwde en die hij noemde naar
den heidensen keizer.
(5
317

„Maar Herodus, de viervorst, door hem
berispt wegens Herodias, de vrouw van
zijn broeder, en wegens al de misdaden,
die Herodes bedreven had, voegde bij
dat alles nog dit, dat hij Joannes in
de kerker sloot".
Lc. 3,19-20.

E E R S T E H O O F D S T U K
" -Jp komt hij voor Herodes.
De dienaren melden den vorst: „In de voorhof
is Joannes, de doper van de Jordaan, en
hij verlangt toegang tot u."
En Antipas beveelt: „Laat de wachten hiernaast
blijven, tot ik een teken geef. En breng
dan dezen Joannes binnen."
En tot den geheimschrijver, die bij hem zit,
zegt hij verrast: „Dat is de Doper, die in nog
geen halfjaar tijds het ganse volk in beroering
bracht. Hij ontsnapte ons in Perea en mijn
berichtgevers meldden reeds, dat hij ook weer
uit Ennon verdwenen was."
Een dienaar houdt het voorhang opzij en
Joannes treedt binnen.
Dan staat de Doper voor den vorst en z^j
bezien elkaar.
Hoog en krachtig is de boetgezant. Zijn haren
en zijn baard zijn lang en zwart. Zijn ogen
dwingen diep en donker.
Week is de vorst, zijn gezicht te gevuld en
zijn mond te vrouwelijk. Een Griekse schrijver
zit bij hem met gebrande krullen en ge-
21 321

poederde wangen. Zachte gewaden omhullen
hen.
Niet den doper.
Joannes draagt het haren kleed en de lederen
gordel.
Zo staan zij tegenover elkaar.
Joannes zwijgt, zo moet de vorst spreken.
„Gij zijt Joannes, de doper van de Jordaan?"
vraagt Herodes.
„Ja," is het antwoord.
„Wat voert u tot mij?"
Een zachte klank heeft de stem van den vorst,
als van een vleier. Joannes' stem echter is
mannelijk en sterk.
„Het is u niet geoorloofd de vrouw van uw
broeder te hebben. Het is overspel. Gij weet
wat de wet zegt van de overspeligen: beiden
moeten sterven."
„Die wet is hard," zegt de vorst.
„Hard is de wet, want zij is niet om overtreden
te worden," antwoordt Joannes.
„Nu, deze doodstraffen zijn thans niet meer
gebruik in zulke zaken," zegt Herodes met
een glimlach. Hij is niet vertoornd; hij kent
immers dit verwijt en verwachtte het. En hij
is geen driftig man.
„Gij hebt het gezegd, niet meer in zulke
zaken is de doodstraf gebruikelijk. Slechts in
de zaken van den vorst en van den vreemdeling
is zij dat, al te gebruikelijk.
322

Toch is het u niet geoorloofd de vrouw van
uw broeder te bezitten. Het is overspel.
En het is u niet geoorloofd onrecht te plegen.
Gij echter hebt het gepleegd tegen uw broeder
en uw onderdanen.
Om een vrouw hebt gij onrecht gepleegd.
Om rijkdom hebt gij het recht verkracht.
Om macht hebt gij het recht verraden.
Nog zegt gij wel: — Ik heb gezondigd en wat
is mij overkomen? — Maar de Heer is geduldig.
Wel hebt gij het volk horen zingen, de lofzang
op Jahve: — Eeuwig duurt Zijn erbarming.
—
Maar eeuwig is ook Zijn rechtvaardigheid.
Het goede zowel als het kwade zal Hij vergelden.
Ik nu ben niet gekomen om de machtigen te
ontzien of om den vorst te vleien. Al te velen
hebben hem gevleid tot zijn verderf.
Ik ben gezonden om boetvaardigheid te prediken.
Boetvaardigheid dan predik ik.
Bekeer u, want het rijk der hemelen is nabij.
Reeds ligt de bijl aan de wortel van de boom.
En dit zegt Jahve, de Heer: Zo gij u niet
bekeert, zult gij omkomen. Omkomen zult
gij door het zwaard.
Om uw vele zonden zult gij verdelgd worden.
Slechts boetvaardigheid nog kan u redden van
323

het wrede lot, dat te wachten ligt en op u
loert.
Reeds ligt de bijl aan de wortel van de boom.
Doe dan boetvaardigheid en bekeer u.
Zend van u weg, de vrouw die de uwe niet is.
Laat er waarheid zijn in uw mond en recht
in uw vonnis.
Laat er kracht zijn in uw arm, die is om de
weerlozen te beschermen.
Laat er moed zijn in uw hart, dat kloppen
moet voor uw volk.
Recht voor onderdrukking; kracht voor
zwakheid; moed voor lafheid; eer voor
schande.
Doe boetvaardigheid en bekeer u.
Want de Heer zal dit alles vergelden.
Het rijk der hemelen is nabij."
Strak is het gelaat van den vorst, zijns ondanks.
Herodes Antipas, hij zou willen lachen om
dezen ruwen man en zijn woorden. Maar hij
kan niet.
Hij voelt geen angst — oh neen. Hij wil ook
geen schaamte voelen. Hij zou willen lachen,
maar hij kan niet. De spieren van zijn gelaat
zijn strak en verlamd, als bij een bedronkene.
Strak is zijn gelaat en toch voelt hij geen
woede; hij zou willen lachen om zich te redden,
om zich te verheffen boven de woorden,
die tot hem gesproken werden. Maar hij kan
niet.
324

Hij moet wat zeggen, snel moet hij nu iets
zeggen. Hij voelt geen toorn — laat niemand
toch denken, dat hij toorn voelt of angst of
schaamte — niets voelt hij. Hij moet iets zeggen,
opdat zij begrijpen, deze profeet en de
schrijver, dat hij niets voelt, dat hij onberoerd
blijft.
Moeilijk vraagt hij dan: „Hoe meent gij dat:
het rijk der hemelen dat nabij zou zijn?"
Maar Joannes zegt hem: „Het betaamt u niet
vragen te stellen als een dwaas. Doe boetvaardigheid
en bekeer u, dan zult gij niet nodig
hebben te vragen."
Dan klapt Herodes in de handen en zijn
wachten treden binnen en hij geeft hun een
bevel. En hij zegt tot Joannes, aarzelend zegt
hij het: „De spreek nog wel eens met u. Ik kan
u nu niet laten gaan."
Zwijgend buigt Joannes het hoofd.
En hij gaat met de soldaten, die hem gevangen
nemen.
„Hoe jammer, Kleonymos," zegt Antipas tot
zijn schrijver, „dat zulke dwazen, zulke
prachtige dwazen spreken moeten. Hoe jammer
dat de Schepper Zijn meest onredelijke
schepsels de spraak geschonken heeft, terwijl
zij stom zoveel verstandiger zouden lijken."
325

'Kleonymos lacht, dc fijne Griek, hij heeft de
verlegenheid van zijn vorst wel bemerkt. Hij
voelt haar nog in diens drukke zinnen.
„Ja," zegt hij met zijn hese stem, „een schepper
had dat wel wat doelmatiger kunnen inrichten.
Maar daarom zegt Lucretius ook:
— Geenszins is deze wereld ons door de
goden geschapen, al te zeer immers is zij
vol grote gebreken.—"
„Zo," zegt Herodes kort.
„Ja," vervolgt de schrijver, en verder zegt
hij nog:
— En het spreekt toch vanzelf, dat heel het
wezen der goden zich moet verheugen in volmaakte
vrede en onsterfelijkheid,
en ver en geheel afgescheiden van ons lijden
en van onze zorgen
en vrij van iedere smart en vrij van alle gevaren,
steunende slechts op eigen macht, ons nimmer
behoevend,
door onze verdienste niet gelokt wordt noch
in zijn toorn bedwongen. —"
Ziet dan de schrijver in het hart van den vorst
en wil hij hem troosten met deze praat?
„Lucretius," zegt Herodes verachtelijk. Niet
zacht is zijn stem meer, maar snijdend, vol
hoon. „Ik weet ook zo iets:
— Bij toeval is het dat wij ontstonden
enlaterzalhet zijn, als waren wij nooit geweest,
326

want rook is onze levensadem,
ons denken een vonk aan ons hart ontslagen.
Dooft die uit, dan vergaat ons lichaam tot stof,
en de geest vervliegt als ijle lucht.
Onze naam wordt spoedig vergeten
en niemand die zich nog onze werken herinnert.
Zo gaat ons leven voorbij als een wolk,
het verdwijnt als een neveldamp,
die door de stralen der zon wordt verdreven,
weggezogen door haar gloed.
Ja, ons leven is een vluchtige schaduw,
en ons einde wordt nimmer herroepen;
het wordt verzegeld; niemand keert terug "
„Dat is goed," zegt de schrijver verwonderd.
„Dat is heel goed. Van wien is het?"
„Het is uit een boek, dat deze profeet wel kennen
zal. Het heet „Wijsheid van Salomon".
Verbaasd ziet de schrijver op.
„Ja," zegt Herodes. „Waarachtig! Het begint
zo: — Aldus spreken zij in hun verwrongen
wanbegrip. — En er volgen nog regels, die
naar Epikuros konden bewerkt zijn."
— Weet hij het nu, die schrijver, dat ik zijn
woorden niet behoef? Dat ik zijn kletspraat
niet van node heb? Dat er niets is in mijn
hart; dat ik onberoerd ben?— denkt Herodes
in zichzelf. — Ik ben er immers onverschillig
voor? Ik lach er om. —

T W E E D E H O O F D S T U K
— Hij moet groter, maar ik moet kleiner
worden. —
Uit de wereld der mensen is hij daarvoor
weggegaan naar de kerker der gevangenschap.
Uit de wijdheid der vlakte is hij heengetrokken
naar de beklemming der keldermuren.
Hoe anders, hoe hatelijk is deze gedwongen
alleenheid bij de wijde, vrije eenzaamheid
van vroeger.
En toch moet hij daar een vreugde in vinden.
Nu immers heeft hij zich volkomen weggegeven.
Het is of zijn felle liefde inschreeuwt tegen
de smart van zijn ongestild verlangen. — Ik
heb gegeven; alles heb ik gegeven. —
En dat moet toch vreugde zijn — al is zij ook
van tranen warm?
In zijn kerker bidt Joannes; hij bidt hartstochtelijk.
Want hevig begeert hij weer het geluk uit de
328

woestijn, de roes der vereniging, die hij zo
node ontbeert.
Waar heeft hij dit geluk verloren?
Onder de mensen, tot wie hij prediken moest,
als ware hij zelf een wijze, een grote, een onaangedane
door aller zwakheid? Toen hij hun
weggaf alles wat in hem was? Toen?
Toen hij hun zonden vernam, toen hij zich
verheugde om de oprechtheid van hun bekering
of bedroefd was om de dorheid van
hun hart? Toen de alle en vele indrukken van
het kleine zijn aandacht vroegen en de wijdte
ineenschrompelde tot engte?
Toen Jesus heenging zonder woorden en hem
niet riep.
Toen Zijn ogen in de zijne zagen en spraken
van alles en toch de mond niets zegde.
Toen de woorden op Joannes' lippen verstierven,
omdat Jesus niet sprak en heenging.
Vriend van den Bruidegom te zijn, terzijde te
staan en zich verheugen ...
Toen hij de brand van zijn smart zocht te
stillen en voor het volk zong, het onnoembare
noemde, het onzegbare uitsprak.
En toen plotseling— ineens wist dat het geluk
weg was.
— Zeg hem, dat ik ziek ben van liefde ... van
verlangen...
Hoe heeft hij toen die vreugde zich verworven
in de woestijn?
329

Hij was begonnen met de loutering, met het
zich ontdoen van alles.
Is het nu anders?
Niets heeft hij nu meer het zijne te noemen,
zelfs geen droom of verwachting.
Het laatste heeft hij weggegeven, de vrijheid.
Het kleine beetje vrijheid dat onontbeerlijk is.
Dat de geest gevangen zit en zich niet bevrijden
kan — het is al erg genoeg.
Maar dat nu ook nog deze vrijheid van het
lichaam verloren moet zijn ...
Het stinkt in deze kelder, het licht is er nauwelijks
vale schemering.
Hij is eng, deze kerker, zijn muren bedringen,
zijn zoldering bedrukt.
Er klinken geluiden van buiten en de gevangene
luistert. Wil ze verstaan, begrijpen.
Dit hongerig luisteren en wachten.
In deze eenzaamheid kan hij zich niet bepalen
bij zijn gebed. Deze eenzaamheid is erger
dan al het andere, zij vreet aan hem.
Hij wil de beklemming uit, hij wil de vrijheid.
En toch heeft hij zelf de gevangenschap verkozen.
Zelf is hij zich gaan overleveren.
Hebben de leerlingen het niet gezegd en hem
gesmeekt niet te gaan naar den vorst, toen zij
zijn bedoeling verstonden?
Hij heeft gelachen, zijn rustige lach over de
onrust van hun hart en boven de pijn van
zijn ziel. „Ik wil de kerker," heeft hij gezegd.
330

„De kerker ontbreekt mij nog. Ik moet klein
worden; ik moet vergeten worden."
Maar deze kerker is ontzettend.
Zwart is hij van wanhoop en bekoring.
Heviger, veel heviger dan ooit in het zonnelicht
of de wijde klaarte der open nachten is
thans de smart om den Geliefde, die zich
verwijderde.
En hij weet zich niet geslapen te hebben of
traag te zijn geweest, toen de Geliefde kwam.
Maar Jesus heeft niet gewild.
— vriend van den bruidegom te zijn en zich
verheugen... —
— Mijn vreugde is volkomen! —
Is het de angst niet geweest voor de wanhoop,
die hem dit roepen deed?
Hoe kan dit een vreugde zijn?
Een pijn is het, een bitterheid, volkomen.
Jesus! Jesus!
Tot haar Beminde heeft de ziel gezongen het
wondere, wijzeloze lied van blijde verwondering
en liefde. En de Geliefde zong terug tot
de ziel.
Is dat waar?
Is dat maar niet een droom geweest, een inbeelding?
Zou de Geliefde wel zo voorbijgegaan zijn,
zwijgend, als Hij eerst werkelijk zo gezongen
had?
Zou Hij wel zo zijn voorbijgegaan, zonder
331

acht te slaan ofte antwoorden op de hongerige
schreeuw van een ziel, als Hij eerst geluisterd
had?
Zou Hij wel zo wegblijven en Zijn beminde
verlaten weten en van liefde krank, en toch
bij anderen zijn, als Hij in waarheid liefhad.
Een arme dwaas, een dweper heeft zich dat
alles verbeeldt, toen hij zijn lichaam en zijn
ziel had verzwakt door honger en dorst.
God heeft niet tot de ziel gezongen.
Hij heeft ook nooit in Zijn wijsheid naar
haar stamelende dwaasheid geluisterd.
En Hij heeft nooit in Zijn grootheid haar onaanzienlijke
kleinheid bemind, laat staan begeerd,
zoals zij, de verdwaasde, zich verbeeldde.
Zwart is de kerker en als een witte vlam
Joannes, die den bekoorder bij zich voelt.
En hij wil bidden en kan niet bidden.
Het is alles — alles vergeefs geweest, wat hij
deed, vergeefs.
De wierook wilde hij brandende houden temidden
van een stervend volk.
Het volk zal niet sterven.
Maar hij — hij die het gewaagd heeft tot het
volk te prediken, als ware hij wijs en sterk —
ellendig en zwak is hij.
Vanaf zijn jeugd heeft hij begeerd sterk te
worden. Hij heeft ervoor gewerkt.
En het is vergeefs. Hij is zwak.
332

Zwart is de kerker.
De bekoorder is bij hem in al zijn macht.
Als een witte vlam in de zwarte kerker is
Joannes, die strijdt.
(5
De nacht is stilte, is rust die beklemt.
Heel anders dan onder de open hemel is nu
de nacht.
In de vrijheid is de nacht eerst recht oneindigheid,
koel en zuiver, oneindigheid die den
mens omhoog rukt tot vrijheid, grootheid,
kracht.
Maar in de kerker drukt zij loodzwaar als de
aarde op een graf, als een dodenrijk.
Alle geluiden zijn nu verstomd.
En de uren gaan traag. Traag, traag naar de
morgen.
De gedachten dwalen zonder richting; zij
zweven en verijlen.
Moeheid en uitputting drukken op Joannes.
Dan sluimert hij soms, maar het is geen diepe
rust.
En daarna komt opnieuw de dag, de geluiden
van buiten, de klank soms der voorbijgaande
uren, die zingen in Joannes' oor een lied
zonder vreugde.
333

Kettingen rinkelen, grendels worden weggeschoven.
Er wordt een lamp binnengebracht en een
kleine bank.
Herodes Antipas komt naar zijn gevangene.
De deur wordt gesloten en zij zijn alleen.
Zij bezien elkaar.
Weer is het de vorst die het eerste spreekt.
„Het spijt mij, dat ik u hier moet houden.
Gelooft u mij, het spijt mij oprecht. Gij denkt
toch niet, dat ik het doe uit toorn om uw verwijt?
Het is niet daarom. Ik ben niet vertoornd
tegen u. Geloof mij. Ik wilde u eerder
reeds gevangen nemen. Uw prediking — de
beroering onder het volk— het was te gevaarlijk.
Er werd den proconsul reeds over bericht.
Het moest eindigen. Maar het is niet
uit toorn of... of uit wrok. Daarom is het
niet. Ik ben niet vertoornd tegen u."
Dan zwijgen zij beiden.
Tot Herodes peinzend zegt, met een glimlach:
„Het rijk der hemelen, dat ik wil tegenhouden
...! Ach ... het is immers het rijk
der hemelen niet — dat is het nooit. Het is
een droom, een verlangen ... Gij moet niet
denken, dat ik het niet versta; ik versta het
en vind het schoon. Ook ik droom soms ..."
„Vorst," zegt Joannes. „Vorst. Gij leeft niet
goed."
„Ik weet het wel," antwoordt Herodes. „Het
334

is niet nodig dat gij dat zegt, want ik weet
het zelf."
„Het is niet genoeg dat te weten en misschien
soms te betreuren. Gij moet uw leven veranderen
en het goed maken."
„Mijn vrouw wegzenden, nietwaar?"
„De vrouw van uw broeder niet bij u
houden."
„Mijn broeder wil haar niet eens terug."
„Gij moogt haar niet behouden."
„Ik kan haar toch niet verstoten, nadat ik haar
ontvoerde? Wilt gij dit niet eens verstandig
bezien? Ik kan dat toch niet doen? Wat ik
gedaan heb was dwaas ... was kwaad genoeg.
Moet ik het nu nog erger maken?"
„Niet met haar weg te zenden, maar door
haar te behouden maakt gij het erger."
„Ik kan het niet. Ik heb haar lief."
„Hoe zoudt gij haar liefhebben en ge doet
haar en uzelf het kwaad van ds zonde? Wanneer
gij haar liefhadt, dan liet gij haar gaan
en werd gij haar niet tot verderf. Maar omdat
gij haar niet liefhebt en zij u niet, daarom
zijt gij tezamen. Tezamen zijt gij tot uw ondergang."
„Waarom moet dit, Joannes? Zie, wij waren
niet gelukkig in ons leven. Zo vonden wij
elkaar en waren verheugd, dronken van
vreugde. Waarom is het, dat nu steeds hoger
de wanhoop rijst en onze vreugde weg is?
335

Zie, wij zijn al niet blij meer— ik ben het niet
en ik denk ook zij niet. Wij roven geen zoete
vruchten uit een paradijs, dat het onze niet is.
Het is maar bitter wat wij plukken. Zouden
wij daarom, om iets dat al lang weer bitter is
en droefenis, moeten ondergaan?"
Joannes ziet den vorst aan.
„Hebt gij dan nooit gelezen?" vraagt hij,
„ — Vlucht voor de zonde als voor een slang;
want als gij haar nadert, zal ze u bijten;
leeuwentanden zijn haar tanden,
ze verslinden de zielen der mensen.
Iedere zonde is als een tweesnijdend zwaard;
geen genezing is er voor haar wonde."
„Ik weet het," zegt Herodes. „Zie, ik wil volkomen
eerlijk met u zijn en u alles zeggen.
Ik kan haar niet laten gaan. Zij heeft door mij
een ziekte gekregen ... Ik wist het; zij wist
het ook. En toch gaf zij zich aan mij. Nu kan
ik haar toch niet heenzenden?"
„Zal zij dan genezen door bij u te blijven?"
vraagt Joannes. „Of zal ook haar ziel verloren
gaan? Ja en ook de uwe. Twee hebben
gezondigd; twee moeten hun straf dragen.
Maar zo zij volharden in hun zonde, zullen
zij elkaar verderven."
„Hoor toch, Joannes, ik zeg u immers, ik kan
niet. Gij kunt dat niet verstaan. Gij hebt geleefd
ver van alle zonde — het is anders voor
u dan voor mij, zo heel anders. Gij weet niet
336

wat er leven kan in een mens, zo hevig leven.
Ik ben van een vervloekt geslacht, van Herodes,
mijn vader. De vloek is sterker dan
ik; het gif in mijn bloed is mij te machtig.
Denkt gij dat ik het goede nooit gewild heb.
Bk heb het wel gewild, maar ik heb het niet
gekund. Ik heb er naar verlangd. Maar zonder
vrucht."
Joannes schudt het hoofd. „Gij zijt toch wijs
en onderlegd. Gij hebt de heilige boeken toch
wel gelezen:
— Als ge wilt, kunt gij de geboden onderhouden,
als ge wijs zijt, volbrengt ge Zijn wil.
Voor u zijn neergelegd water en vuur;
steek uw hand uit naar wat gij verkiest.
Voor den mens ligt de keus tussen leven en
dood;
wat hij verlangt, dat wordt hem gegeven. —"
Maar Herodes lacht bitter.
„Steek uw hand uit naar wat ge verkiest...
Alsof een mens kiezen kan, wat hij wil. Gij
verstaat dat niet. Gij zijt een witte heilige uit
de woestijn. Die u hun zonden beleden, hebben
u niet wijzer gemaakt. Gij gelooft nog,
dat een mens willen kan en ook doen wat hij
wil. — Omdat gij zelf het hebt gekund. Maar
anderen zijn anders. Zij kunnen verlangen en
hunkeren, maar het helpt hen niet. Ik kan niet.
Denkt gij soms, dat het mij vreugde is niet te
32 337

kunnen? Noodlot is het, geen vreugde. Moet
ik daarom lijden, nu lijden en later nog meer?
Moet ik daarom verdoemd zijn? Velen zullen
het dan met mij zijn!"
„Als een dwaas spreekt gij," roept Joannes
heftig. „Gij kent de talen van vreemde volken
en de geschriften van wijzen hebt gij gelezen.
En toch spreekt ge als een dwaas, alsof
ge niet beter wist. Wie heeft u dan doen geloven,
dat gij anders zijt dan anderen? Denkt
gij, dat er een mens is, één mens ook maar,
die niet strijden moet met al zijn kracht? Wat
weet gij van anderen? Niets weet gij van hen.
Geloof dan van mij, dat elkeen beproefd
wordt tot het uiterste van zijn kracht, doch
ook nimmer daarboven. Ik heb u gezegd, gy
leeft niet goed. Gij moet strijden, ik smeek u
daarom. Nog is niet alles dood in u, maar als
gij u niet bekeert, zal ook het laatste sterven.
En het zal te laat voor u zijn, dan is het dat
gij niet meer kunnen zult. Als dan de Redder
voor u komt te staan, zal Hij u zelfs geen
woord meer waardig keuren. Vorst, gij zijt in
gevaar; gij zult er in omkomen. Ik bid u,
bekeer u voor het te laat is."
„De kan niet," zegt Herodes.
338
(5

En weer is Joannes alleen.
„Hoe kan ik vermanen en tot bekering oproepen?"
denkt hij bedroefd. „Jahve, ik ben
zo zwak. Kom toch om mij te sterken!"
De uren gaan, de geluiden.
De nacht valt.
Als een graf is zij.
Zwart is de kerker. Wanhoop en bekoring
zijn er.
Maar nog hebben zij hem niet overwonnen.
Nog altijd strijdt hij.
Hoe zei hij het den vorst? Elkeen moet strijden
met al zijn kracht. Iedere mens wordt
beproefd tot het uiterste, maar niet daarboven.
Weet hij dat zeker?
Weet hij dat heel zeker?
Hoe durfde hij dat zeggen tegen den vorst,
als geloofde hij het?
Hij strijdt, maar er is toch angst in hem?
Er is toch een snik in zijn roepen „Jahve!
Heer! Maak Uw dienaar weer sterk"?
Boven deze gewelven is de vorst in het slaapvertrek
van zijn vrouw.
Herodias, zij is een vrouw in de rijkdom van
haar laatste bloei. Haar vlees heeft die weelderige
zachtheid gekregen, die vreemde mengeling
van opperste rijpheid en beginnend
vergaan, dat hij begeert als een laatste prikkel.
Hij weet wel wat er ziek is in zijn geest en rot
339

in zijn verlangen. Hij weet wel dat het leven
zich wreekt en het vuur gaat doven.
Maar in deze nacht streeft hij, streeft hij
wanhopig naar nog eenmaal de dronkenheid
der vervoering en de diepte der vreugde, die
alles, alles doet vergeten.
En vindt haar niet, want in het wildste van
zijn roes staat nog zwart de wanhoop tegen
hem op.
340
(5

D E R D E H O O F D S T U K
anneer staatszaken hem niet
in beslag nemen, praat Herodes het liefst met
Kleonymos, zijn Grieksen geheimschrijver.
Soms hebben de gedwongen gesprekken met
de gezanten en afgevaardigden, met de oversten,
edelen, priesters en aanzienlijken, met
de klagers en smekers en vleiers en vijanden,
die dagelijks in de voorhof elkander verdringen,
hem zo vermoeid en geërgerd, dat hij
een gesprek met den Griek evenzeer nodig
heeft als een bad na een reis.
Zij praten dan of Kleonymos leest voor. Zij
twisten wat of citeren elkaar stukken van
lievelingsschrijvers.
Deze Kleonymos, geheimschrijver is hij,
maar van de staatsgeheimen weet hij weinig.
Want het is nimmer daarover, dat de vorst
met hem spreekt. Met hem vlucht Antipas de
kwelling der dagelijkse grauwe werkelijkheid
en zoekt hij de twijfel te overwinnen in zijn
hart. Maar als de Griek een weerlegging
daarvoor gevonden heeft, doorziet hij deze
341

en veracht den schrijver om zijn dwaasheid.
„Deze Joannes?" vraagt Herodes, „Hoe denkt
gy over hem?"
Kleonymos lacht.
„Het grote Jodenrijk verkondigt hij, nietwaar?
Het rijk der hemelen. En de uitverkorenen
moeten het zich waardig maken.
Misschien is het goed als hij sommigen zo een
vreugde schenkt, die zij anders missen zouden.
Ik weet het niet. Maar kwaad is het, als
hij anderen steekt met een angel van valse
wroeging, die hun tot pijn is. Hij heeft daartoe
het recht niet. Want de mens is de maat
van alle dingen. Zijn maat behoeft de onze
niet te zijn en zal die soms niet kunnen zijn.
Zo is het goed, als hij zegt: uw zonden zijn
vergeven. Want ze zijn er nooit geweest en
waren een kwelling zonder nut. De mensen
hier, die deze sombere godsdienst belijden,
pijnigen zich hiermede en geloven het niet,
wanneer men hun zegt: uw zonden zijn er
nooit geweest; gij kunt niet eens zondigen.
Zo is het misschien wel goed, als hij zegt: uw
zonden zijn u vergeven. Zij waren er en zij
waren rood. Nu echter zijn zij blank geworden.
Wanneer hen dat helpen kan, dan is althans
de uitkomst goed.
Maar kwaad is het, hen te kwellen met angst
voor dreigingen, die niet bestaan. Geenszins
goed is dat, omdat het hen niet helpen kan.
342

Zijn maat mag goed zijn voor hem, hoewel
ik dat betwijfel, want hij werd er mager en
bleek en niet vrolijk door en zij bracht hem
in de kerker.
Maar hoe dan ook, zijn maat kan de onze niet
zijn. Wij hebben er zelf een, ieder van ons.
De mens is de maat van alle dingen. Dat
heeft de sophist Protagoras al voor eeuwen
geleerd. Alles is voor ieder, zoals het zich aan
hem voordoet. Wat mij goeddunkt, kan een
ander kwaad lijken en mijn kwaad een ander
goed."
„Maar als er nu een volstrekte maat is, een
goddelijke wet?"
„Die is er niet. Er is een wet, een eeuwige wet
in de natuur, maar die heeft met geen god of
goden iets uit te staan. Lucretius ..."
„Bah, Lucretius. Hoe kan je zo zelfverzekerd
spreken, alsof je het zelf geloofde, Kleonymos?
Over zulke raadsels!"
„Het zijn geen raadsels. Of liever — want de
mens is immers de maat aller dingen — voor
sommigen zijn het nog raadsels. Maar u heb
ik toch dat boek voorgelezen . .."
„Ach, dat boek! En is het dan waar? Omdat
het in dat boek staat? Ach, Kleonymos: Of
God is of niet, die over de sterfelijken regeert,
wie kan het doorgronden? Is er wel iets dat
vaststaat onder de mensen? Ik weet het
niet..."
343

„Dat is van Euripides," zegt de schrijver
zijns ondanks.
„Jij weet het!" zegt Herodes honend. „Jij
weet toch alles zo precies. Leeft er nog iets
in jou, Kleonymos, naast al die kennis, die
maar dood is?"
Kleonymos glimlacht. Het is geen genot te
mogen redetwisten met een vorst en hem
overwinnen te laten. Het is geen genoegen
zijn nar te zijn. Maar toch is er iets, dat troost
in de hoon, die hem zwijgend doet glimlachen.
„De meen dat, Kleonymos," zegt Herodes
zachter. „Ik had je dat al eerder willen vragen.
Soms als je leest— er is niemand die beter leest
dan jij, dan denk ik dat. Wanneer je het lied
van Troja leest en je weet steeds te rusten bij
iedere verssnede — dat is prachtig natuurlijk
en iedereen kan je dan goed verstaan — maar
je rust zo lang waar een ander zou struikelen
over de woorden van drift en stamelen van
ontroering. Dan denk ik soms: zou jij ooit
ergens voor vechten?"
Kleonymos ziet naar den vorst, buikig en slap
van vlees, zoals hij daar zit.
— Zou Antipas ooit vechten? Zelf vechten en
zijn huid wagen? — vraagt hij zich af. Maar
hij zegt dat niet. De verachting, die hij voelt
in zijn hart, is hem voldoende.
„De mens is de maat van alle dingen," zegt
344

hij dan. „Zoals zij zich aan hem voordoen,
zo zijn ze voor hem. Toen de Carthagers
Rome bedreigden, streden de Romeinen —
zo meenden zij — tegen duivels. Zij streden
voor het goede en tegen het kwade. De Carthagers
toch hadden wrede goden en zij
slachtofferden onschuldige kinderen ... En
toen de Romeinen Carthago belegerden,
streden de Carthagers — zo meenden zij —
tegen duivels. Zij streden hun laatste, hopeloze
strijd met grote moed en geloofden in
hun zaak. De Romeinen immers wilden hen
allen en hun stad vernietigen en ook vrouwen»
onschuldigen treffen...
De Romeinen dan vernietigden Carthago en
vonden dat goed gedaan.
Zo vernietigden zij ook Korinthe. Want de
dingen die daar gebeurden, vonden zij zeer
schandelijk en zo meenden zij het een goede
daad, die stad te vernietigen.
Zo meenden zij en elk voor zich wel met enig
recht, het goede te doen.
Achaiers en Trojanen baden immers ook
ieder voor zich tot de goden, dat hun goede
zaak mocht zegevieren?
En volgens het lied hielpen goden nu eens
hier en dan weer daar op zonderlinge en
tegenstrijdige wijze. In waarheid was er natuurlijk
geen god, die zich daarmede inliet.
Maar de mens is de maat van alle dingen. En
345

zou wie dat doorziet, nog willen strijden?"
„Bah," zegt Herodes. Leest hij niet met
vreugde de geschiedenis der Maccabese helden?
Denkt ook hij niet soms aan de droom
van het grote rijk? Hebben niet sommigen
hem voor den Messias gehouden?
„In zulke zaken is er altijd een volstrekte
maat. Daar ben ik zeker van," zegt hij.
„Wanneer daarin, dan ook in alles," zegt
Kleonymos. „Maar dat is het juist..."
„Dat is het. Er is in alles een volstrekte maat,
naast — neen, boven die van de mensen uit,"
onderbreekt hem Herodes heftig.
„Oh," zegt Kleonymos met zachte hoon.
„De wil alleen zijn," zegt de vorst.
(5
En in het keldergewelf, in zijn kerker strijdt
Joannes zijn grote strijd.
Hoe kon hij prediken, anderen vermanen en
troosten en opbeuren of verwijten doen— hij
die nu zo alleen is in zijn grote nood?
Hij is als Job. Als de man Job, zo roept hij
tot God.
„Jahve, ik ben Uw dienaar geweest van mijn
jeugd af. Alles heb ik U gegeven, mijn gehele
346

leven. Ik ben hard voor mij zelf geweest, omdat
ik streefde naar het volstrekte, naar U.
Zie, dat ik klein moest worden, het had mij
een vreugde kunnen zijn. Om U. Ik heb
nimmer grootheid begeerd voor mij, slechts
kracht. En ook die wilde ik om U. Om U
zou ik de kwelling van deze kerker kunnen
dragen. Maar wat ik niet dragen, nimmer
dragen kan, dat is van U verlaten te zijn.
Waarom hoort Gij mijn roepen niet?
Uw engelen hebt Gij uitgezonden om Uw
profeten te spijzigen in kerker en leeuwenkuil;
om Uw dienaren te redden van de vuurdood.
Maar ik ben alleen in mijn nood.
Heer, ik heb U gegeven wat ik kon. Meer dan
ik gegeven heb, kon ik niet geven, want ik
heb U alles gegeven wat ik had. Hoe kunt Gij
mij nu eenzaam laten, verlaten? Ik honger
niet naar brood, Jahve, ik vrees de dood niet,
noch van het vuur, noch van het zwaard.
Maar ik honger naar U, Heer. En ik vrees
de dood door de bekoring, nu ik door U verlaten
ben.
Heer, waarom luistert Gij niet?
Waarom vergeet Gij mij in mijn grote nood?
Heer, het is Uw dienaar die U roept. Alles
heb ik gedaan, wat ik kon.
Ik heb het niet goed gedaan, Heer, ik weet het.
Maar wil toch naar mij luisteren.
347

Heer, Uw dienaar roept, Uw ellendige dienaar.
Hij verbeeldt zich niet meer Uw bruid te zijn.
Onwaardig ben ik.
Maar er is iets, dat ik geloofd heb, altijd.
Dat Gij niemand boven zijn krachten beproeven
zoudt.
Heer, het gaat mijn kracht te boven — Gij
hebt mij overschat.
Heer, ik breek— ik breek! Ik kan niet meer!
Kom toch tot mij. Gij die de gevangenen bevrijden
zoudt en aan die in duisternis zijn, het
licht zoudt brengen.
Jahve, Heer, erbarming.
Waarom antwoordt Gij niet?"
Voorbij gaan de uren. De klanken en geluiden
van buiten, van dag en van nacht, zij
snellen voort.
Nog strijdt Joannes.

De deur wordt gesloten en zij zijn alleen.
Zij bezien elkaar.
Weer is het de vorst die het eerste spreekt.
Zijn gelaat is grauw en zijn ogen zijn groot
en zwart van doorwaakte nachten.
Hij ziet een man, die bijna gebroken is door
zijn gevangenschap.
„Luister," zegt hij. „Luister goed. Ik wil u
vrijlaten. Ik wil u laten gaan op een schip
naar een vreemd land, waar het goed is te
zijn. Ik zal u geld geven, dat ge er leven kunt
zonder te werken. Ik wil dat gij mij doopt.
Ik zal u mijn zonden belijden. Dan moet gij
mij dopen en zeggen dat mijn zonden vergeven
zijn. Stil, stil! Ik moet spreken. Uw
woorden laten mij niet met rust. Ik kan niet
meer leven in mijn grote angst. Gij moet mij
dopen. Mijn zonden moeten vergeven worden
— ik zal ze u belijden. Ik zal boete doen.
De zal alles doen, alles! Het kwaad zal ik herstellen.
De zal de gevangenen vrijlaten. De zal
de weduwen geld geven en den wezen hun
bezit. De zal de verbannenen terugroepen. De
zal het verbeurdverklaarde teruggeven. De zal
een synagoge doen bouwen. De zal goud geven
voor de tempel. De zal regeren in rechtvaardigheid.
De wil afstand doen ook, zo gij dat
wenst. De wil daar den keizer om vragen. En
gij behoeft niet naar het vreemde land te
gaan. De zal u zo wel vrijlaten en goud geven
349

ovendien. De gevangenschap doodt u; ik
zie het. Ik zal u vrijlaten. Stil! Stil! Gij moet
mij dopen. Verstaat gij, gij móet. Gij moet
de gruwel van mijn angst wegnemen. En
goedvinden dat ik Herodias behoud. Zwijg,
ik moet nog spreken. Ik heb gedacht, veel
gedacht. Ik heb er over gedacht mijn broeder
te doen doden. Zover hebt gij mij gebracht.
Wanneer hij dood was, dan zou ik Herodias
mogen hebben. Dat is toch dwaasheid? Wanneer
ik hem laat vermoorden, dan zou ik vergiffenis
bekomen? Moet ik om vergiffenis te
bekomen voor mijn zonden er nog een bij
doen? Dat is toch dwaasheid? Dat kan God
toch niet willen? Dat kunt gij niet willen.
Mijn broeder wil zijn vrouw niet meer terug.
Maar ik kan hem laten doden; ik heb dat in
mijn macht. Ik heb een man, die mij is toegedaan,
in zijn huis. Ik kan hem van het vergift
zenden, dat ik bezit.
Maar dat kunt gij niet willen, nietwaar?
Mijn broeder begeert zijn vrouw niet terug.
Ik wil hem goud zenden als zoengeld voor de
schande, die ik hem heb aangedaan, zo gij
dit verkiest. Dan is toch aan allen recht gedaan?
Dan kan ik toch vergiffenis bekomen?
Neen, luister nog. Wanneer gij niet doet, wat
ik u vraag, dan laat ik u boeten, verstaat gij?
De zal u doen lijden, zo vreselijk ... Maar gij
wilt wel, nietwaar? Er is niets dat het belet.
350

Ik zal u vrijlaten; ik zal u rijkmaken. Ik zie
dat de kerker u breekt. Gij kunt de gevangenschap
niet verdragen. Ik zal haar doen eindigen.
Dadelijk. Ik zal doen wat gij begeert,
alles doen. Ik zal u geven, wat gij wenst.
Vraag mij maar, vraag maar vrij ..."
Joannes ziet hem aan. Zijn stem is moede:
„Het is u niet geoorloofd de vrouw van uw
broeder te bezitten."
MEn als ik mijn broeder laat doden?"
„Voor wien houdt gij Jahve?"
„Joannes! Ik ga ten gronde. Ik kan het niet
meer dragen. Wat hebt gij dan gepredikt van
barmhartigheid en goedheid? Voor allen zyt
gij een zachte meester geweest — ja, ik weet
het, ik weet elk woord, dat gij hebt gezegd.
Waarom weigert gij mij, wat gij aan allen
hebt gegeven? Het staat toch in de heilige
boeken, dat Jahve onze teloorgang niet begeert,
geen vreugde vindt in onze dood?
Waarom wilt ge mij dan in het verderf storten?"
„Bekeer u, vorst, ik heb het u gezegd. Bekeer
u en doe boetvaardigheid."
„Dat wil ik doen. Dat heb ik toch gezegd?
Zie, ik wil de helft geven van alles wat ik
bezit. Ik wil alles goed maken en herstellen.
Verlang toch niet het onmogelijke van mij.
Dat kan Jahve niet willen. Niemand is daarmede
gebaat — het is allen tot schade. Heb
351

ik dan mezelf een hart gegeven en een drift
in het lijf? Of heb ik er soms om gevraagd?
Om heel dit leven heb ik nooit gevraagd!
Waarom zijt gij harder voor mij dan voor de
anderen? Joannes, ik bid u, ik smeek u, doop
mij.
„De kan niet, wanneer gij u niet bekeert."
„Maar ik..."
„ De kan niet."
(5
Herodes Antipas— een lafaard, een angstige,
een die niet kan . . .
Voelt Joannes verachting voor hem?
Hij weet het zelf niet. Hij heeft in dat wanhopig
schreeuwen van den vorst zichzelf gehoord.
Een mens in nood. Neen, geen mens bijna,
een dier in het nauw gedreven, een verbijsterd
beest vol angst, woedende angst.
Joannes voelt zijn verlatenheid.
Jesus, die hem voorbijging, die Zich van hem
verwijderde.
De God die niet antwoordt op zijn wanhopig
roepen.
Joannes strijdt zijn grote strijd, wanhopig.
352

En bidt tot den God, die niet antwoordt.
Zwart is de kerker.
Voorbij gaan de uren van nacht en dag. De
klanken en geluiden, waar hij begerig naar
luistert. Van buiten.
De muren en het gewelf, zij drukken op hem
als de aarde op een graf.

schonen vader geleken. En schuw en angstig
ontvingen zij dan zijn liefkozingen.
En toen zij ouder werd, riep hij haar het
liefst en streelde haar lijf, dat zij bang werd,
en kuste haar met zijn mond, die altijd stonk.
En toch leerde zij haar angst en haar weerzin
te verbergen en lief te doen tegen hem, dien
zij vreesde en verafschuwde tegelijk.
Veel heeft Herodias geleerd in haar vreugdeloos
leven.
Zij weet het weinige, dat het leven haar liet
uit te buiten en te verdedigen.
Zij heeft haar vijand ontdekt. O — zij kent
Herodes Antipas, zwak en weifelmoedig.
Reeds heeft zij om Joannes' dood gevraagd.
Niet alleen gevraagd, geëist heeft zij zijn dood.
Er om gedwongen met tranen en verwijten
en hartstocht. Heel haar spel heeft zij gespeeld.
En alleen bereikt, dat Antipas woedend het
haar geweigerd heeft.
En eindelijk besluit den doper weg te zenden
naar de vesting in Perea, Macherus.
354

V I E R D E H O O F D S T U K
acherus — een sombere grensvesting
in Perea.
De nieuwe kerker heeft hoog een klein venster,
waardoor het licht binnenvalt. Wanneer
Joannes zich optrekt aan de tralies — het
venster is juist boven de grond van het binnenplein
— ziet hij het zonlicht daarbuiten,
ziet hij de duiven vliegen, ziet hij de paarden
bij hun drinkbak en de mensen, die over het
plein gaan.
Vrij te zijn ...
De reis van Tiberias naar Macherus. Hij zag
het meer. Hij zag de bergen en dalen. Hij
zag de wijdheid van de open hemel.
Er was een ketting aan zijnjvoeten en bewakers
waren rond hem.
Soms sloot hij de ogen om niet te zien.
De nieuwe kerker heeft een venster, waardoor
het licht binnenvalt.
Maar hij is een kerker die gevangen houdt,
En de man daarbinnen is een gevangene.
Is hij nog de sterke en eenzame, die alles
verdroeg, onbewogen?
355

Is hij dezelfde als die prediker, die met waardigheid
optrad tegen volk en vorst?
Hoe trekt hij zich dan op aan tralies en drukt
zijn gezicht tegen een kijkgat als een weggelopen
slaaf, die weer gevangen werd en naar
de vrijheid hunkert?
Grauw is zijn huid geworden, die eenmaal
donker was van zonnebrand.
Voorbij gaan de uren; zij kruipen voorbij; zij
krimpen tezamen; zij dringen zich op.
Het wordt dag, het wordt nacht en het wordt
dag.
En het blijft, blijft, blijft altijd kerker, gevangenschap.
Verlatenheid. Bekoring.
Dagen gaan.
Geluiden klinken en verklinken.
Nachten gaan, waarin alleen de wind nog
zingt.
En Joannes trekt zich niet meer op om de
stenen van de binnenplaats te zien, goudovergoten,
om het licht te zien glanzen en
dansen, en de ijlblauwe luchten.
Hij is eenzaam en hij bidt.
Hij kan niet bidden.
Die alleen is met God, die kan bidden.
Maar die eenzaam is, die kan het niet.
Toch bidt hij.
De woorden zijn dor en dood in zijn mond;
zij lijken niet waard gesproken te worden.
356

Hij hoort woorden. „Ik kan niet."
Dat hoort hij zeggen.
Het is de stem van den vorst. De stem van
zijn hart?
Hij hoort de grauwe gelijkmatigheid van
sommigen, die hem hun zonden beleden —
zij noemden ze met hun mond in woorden,
die dood en dor waren en in hun hart was
niets.
Niets?
Een weinig wanhoop misschien.
Wat nut heeft dit alles gehad?
Hoe kon hij prediken— hij die zelf zo zwak is?
Hoe kon hij menen, dat Jahve hem riep?
De zonden, die hem beleden werden in hun
grauwe, trieste gelijkheid, een zee van zonden,
zij is rondom hem. Zij stijgt. Zij overspoelt
alles. Een zondvloed is zij, de zondenvloed.
Soms springen kleine golven hoog op,
maar zij blijft één grote, gelijke zee van eendere,
trieste, grauwe zonden. Een zee van
onweerstaanbaarheid.
Sterk zijn, zich harden, dat heeft hij gewild.
En nu hoort hij het razen in zijn oor. Ik kan
niet. Ik kan niet. Ook ik niet. Niemand kan.
Niemand.
Niemand is er sterk.
— Alsof een mens willen kan, kiezen kan, —
zei de vorst.
Hij kan niet.
357

Een hoon is dat woord, want hij kan niet.
Voor hem liggen leven en dood.
Maar de dood krijgt hem immers zeker?
Hij kiest de dood niet; hij vreest hem en
tracht hem te ontvluchten. Maar de dood
komt en hij is onontkoombaar.
Deze die hun zonden beleden, zij verheugden
zich om de vergiffenis, die zij verwierven.
Maar zij zullen weer zondigen, onvermijdelijk
zullen zij weer zondigen. Want niemand
kan kiezen, wat hij begeert.
Een leugen is dat en een hoon.
— God! Wat voor gedachten zijn dit? —
Met geweld schudt Joannes de bekoringen
van zich af en hij begint te roepen:
„O, God! Red mij!
Het water komt mij tot de lippen!
De verzink!...
De ben uitgeput van mijn schreien '
en van het roepen is mijn keel ontstoken;
mijn ogen branden van het wachten op mijn
God.
De roep overdag, Gij antwoordt niet;
des nachts, maar ik vind geen rust."
Een klacht is zijn roepen.
Waarom antwoordt Hij niet, Hij die de gevangenen
verlossen zou en licht brengen aan
die in het duister verkeren? Waarom heeft
Hij hem verlaten?
358

Voorbij gaan de uren, de dagen.
Zwart zijn de nachten.
Zwart is de wanhoop. Zwart de bekoring.
Joannes — hij wordt de strijd, de nooit ophoudende
strijd zo moede ...
359

V I J F D E H O O F D S T U K
aar op een dag buigen zich twee
hoofden voor het keldervenster en een stem
roept: „Meester!"
Joannes ziet op. „Phanuël! Micha!" roept hij
verheugd. Het zijn zijn leerlingen. Zij hebben
de wacht omgekocht om ongestoord te kunnen
praten.
— Het zal niet licht vallen den meester te
bevrijden. Maar toch zullen zij slagen. —
Joannes echter vraagt hun naar Jesus.
Neen, zij zijn geen leerlingen van Hem geworden.
Zij zijn hun meester trouw gebleven.
Zij zullen trachten hem te bevrijden.
Doch Joannes vraagt hun naar Jesus, den
Messias.
„Wanneer deze de Messias was," zegt Phanuël
met harde stem, „dan zou hij u zeker
uit de kerker verlossen. Want de Messias zal
de gevangenen bevrijden en het ganse volk
redden. Deze echter wandelt in Galilea rond
en gaat er uit vissen met zijn leerlingen. Hij
redetwist met Pharizeën en eet in de huizen
360

der rijken en men zegt, dat hij ook zieken
geneest. Maar u laat hij vergaan in een kerker
en hij bekommert zich niet om u. Wel hebt
gij voor hem het volk bereid. Maar nog heb
ik niet gehoord, dat hij zijn leger verzamelt."
Doch Joannes schudt het hoofd en vraagt t
„Vertel mij van hetgeen Hij doet."
Dan zeggen zij: „Wij vastten en men vroeg
aan hem, waarom hij niet vastte en ook zijn
leerlingen niet. Hij nu antwoordde, dat hij
het niet nodig vond, dat zij vastten. En hij
sprak in gelijkenissen, die niemand verstond.
Hij sprak over u en hij zeide: ik heb zijn getuigenis
niet nodig en ik aanvaard het niet.
Zo heeft hij over u gesproken. En bij hem
zaten de leerlingen, die de uwe geweest zijn.
Zij allen weten, dat gij hier gevangen zijt.
Maar zij zijn niet opgestaan om u te bevrijden
Zij zijn opgestaan om te eten en te slapen.
Wel heeft hij gezegd: ik aanvaard zijn getuigenis
niet. Maar wel heeft hij aanvaard en
dadelijk aangenomen alle degenen, die door
uw getuigenis tot hem gezonden werden ..."
„Zwijg," zegt Joannes. „Zwijg."
Niet gestreng spreekt hij tot hen, eer angstig,
als zijn het woorden en gedachten, die ook in
hem leven.
„Een die zo doet, dat kan de Messias niet
zijn," zegt Micha. „De Messias is een dappere
strijder. Hij is trouw en Hij verlaat de Zijnen
361

niet. Deze echter heeft u verlaten. Er staat
geschreven: — Hij zal niet schreeuwen noch
luidkeels roepen. — Wel schreeuwt deze niet,
maar hij praat. Altijd praat hij. Gij hebt gepredikt.
Maar de Messias moet niet prediken.
Hij moet strijden. Hij echter spreekt erover
met de Pharizeën of een hongerige wat korenaren
plukken mag op de sabbat en of het dan
geoorloofd is te genezen. Over al die onzin,
waarover Pharizeën lang en breed praten
kunnen, spreekt hij met hen en hij gaat er op
in. Gij hebt met hen niet willen praten. Hij
echter doet het.
Maar over de verlossing spreekt hij niet. Over
de smaad en de onderdrukking zegt hij geen
woord. Geen woord heeft hij voor de helden,
die vielen. Geen woord voor de onschuldigen,
die getroffen werden. Nimmer rept hij over
onze vijanden. Nooit spreekt hij van de opstand.
En hij zou de Messias zijn?"
„Hij is de Messias," zegt Joannes peinzend.
„Ik weet het, ik weet het. Hij is de Zoon van
God."
„Maar waarom doet hij dan niets? Waarom
vangt hij de redding niet aan? Er is opstand
geweest in Jerusalem. Waarom heeft hij dat
ogenblik niet aangegrepen?"
„Niets zal hij doen tegen onze onderdrukkers,
dat zeg ik u. Dralen zal hij tot alles verloren
is. Een heel volk hebt gij voor hem bereid.
362

Waar is het nu? Hij is weggetrokken uit Judea
voor een handvol schreeuwende en konkelende
Pharizeën. En heel het volk is weer
verspreid en hijzelf wandelt maar wat in
Galilea.
Altijd hebt gij gezegd: Ik ben de Messias niet.
Maar met u zouden wij het land hebben kunnen
bevrijden. Hij echter zal het nimmer
doen."
„Hij is de Messias," zegt Joannes. „Ik weet
het. Ik zag den Geest Gods op Hem nederdalen.
Hij is de Zoon van God."
„Wij moeten gaan," zegt Phanuèl. „Morgen
zullen wij bespreken, hoe wij u bevrijden
kunnen. Houd moed."
„Houd moed," heeft de leerling gezegd.
Maar Joannes' moed is bijna gebroken.
Zij willen hem bevrijden uit deze kerker.
En terwijl zij spraken, heeft hij begrepen,
dat het de gevangenschap niet is, die hem
kwelt.
Toen hij dacht aan de vrijheid, toen dach:
hij: Wat dan?
En de wanhoop werd groot in zijn hart.
363

En de bekoorder spreekt: — Hebt gij het gehoord?
Hij aanvaardt uw getuigenis niet.
Heel uw leven, dat getuigenis was, hij verwerpt
het. Gij hebt u toch verwonderd en
bedroefd, omdat hij u niet als zijn vriend en
niet als zijn leerling nam? Nu kunt gij weten
waarom. Ook uw getuigenis aanvaardt hij
niet. Hij verwerpt u heel en al. —
En Joannes bidt: „Heer, verwerp mij niet.
Verstoot mij toch niet in mijn grote nood.
Heer! Heer! Waarom antwoordt Gij niet?
Waarom wendt Gij U af? Nacht en dag
schrei ik en Gij hoort niet. Al wat ik gehoopt
heb, het is onvervuld gebleven. Al mijn werken
blijft vergeefs."
En dan verzet hij zich weer, wil niet klagen
en niet meer schreien.
En de bekoorder spreekt in zijn hart: — Maar
het volk dan? Het volk dat gehongerd heeft
en gewacht?
Het volk dat zich verheugt heeft? Dat zich
bekeerde en boetvaardigheid deed en hoopvol
den Messias verbeidde? Het volk, dat
zich opmaakte Hem de weg te bereiden? En
nu gaat Hij die weg niet. Weer is het volk
opgestaan; weer is het neergeslagen. Het
lijdt, het bloedt uit zovele wonden. Zal het
dan nimmer bevrijd worden? —
Joannes bidt.
En de bekoorder spreekt:— Hoe kunt gij nog
364

idden en het is dood in uw hart? Hoe kunt
gij nog bidden, gij die sterk zijn wilde? Is dit
dan nog kracht? Lafheid is het. Wees sterk
en hard. Bid niet en smeek niet en klaag niet
en schrei niet tot een God, die u niet antwoorden
wil. Recht kunt gij voor Hem staan en
vrij. Want Hij deed onrecht. Onrecht, u en
het volk. Als het u om uzelf niet deert, laat
het dan zijn om uw volk. Hij doet het onrecht.
Laat gij uw volk onrecht doen? Het
heeft gedaan, wat Hij vroeg en toch doet Hij
niet, wat Hij beloofde. Hij verwerpt u. Laat
gij u dan verwerpen? Vrij kunt gij voor Hem
staan en zonder schuld. Vloek Hem toch in
Zijn aangezicht! Dat is kracht, dat is moed.
Dan zijt gij hard. —
Joannes bidt.
En de bekoorder spreekt: — Dood zijn de
woorden, die gij spreekt en gij weet het. Uw
leven hebt gij verdaan met deze dwaasheid.
Gij hebt gevast en boete gedaan, weet gij het
nog? Weet gij nog, hoe gij u geslagen hebt?
Weet gij nog, hoe gij wee en misselijk waart
van honger naar goed voedsel? Maar deze
vindt het vasten niet nodig.
Wijzer is hij dan gij. Hij kwelt zich niet,
maar eet goed in de huizen der tollenaars.
Ga maar voort, gij, met te bidden en u te
kwellen. Ga maar voort te geloven, dat gij
daarvoor leeft. Een hond leeft beter. —
365

Joannes bidt.
En de bekoorder spreekt: — Mocht gij toch
leven willen als een man, in plaats van altijd
te bidden. Micha heeft het gezegd. Gij zoudt
het volk hebben kunnen redden, al zijt ge
geen Messias. Zoiets is immers niet voor een
Messias, maar voor een man die moed heeft.
Nog zoudt gij het kunnen, als ge weer vrij
zijt. Niet in dat ellendig slavengeloof dat gij
kleiner moet worden. Maar als een vrije man,
die de moed heeft om te strijden.
Hoe groot was uw macht over het volk. Gij
zoudt ze weer verwerven. En strijdende winnen
kunnen of ondergaan, een heerlijke dood,
onverzoenlijk. O — mocht gij toch leven willen
als een man, in plaats van altijd te bidden.
Joannes bidt.
Een ganse nacht bidt hij; de woorden zijn
dood en klinken niet in zijn hart. Toch bidt
hij. En de bekoorder spreekt.
En zij strijden.
Niet spreken wil hij zijn leerlingen over ij dele
plannen tot zijn bevrijding.
366

„Gaat naar Jesus en vraagt Hem: Zijt Gij het,
die komen moet of moeten wij een ander
verwachten," zegt hij hun.
Zij willen niet.
„Dat kan wel later gevraagd worden," zegt
Phanuël. „Wanneer het dan inderdaad gevraagd
moet worden. Nu willen wij u bevrijden."
Doch Joannes gebiedt hun. Hij eist, dat zij
gaan en doen wat hij vraagt. Zo gaan zij.
„Zijt Gij het die komen moet, of moeten wij
een ander verwachten?"
Deze vraag, alles bevat zij, wat er stormt in
Joannes' hart.
Allereerst een woord, een antwoord vraagt
hij. Niet langer het zwijgen, dat hem doodt.
Dat Jesus antwoord geve, dat Hij luistere,
eindelijk luistere.
Heer, Gij zijt toch de Komende. Gij zijt toch
de Rechter en Redder. Zie, Uw volk is in
nood en ook ik ben het. Red ons, Heer, red
ons! Laat het Godsrijk komen, laat het spoedig
komen.
Gij doet een lamme opstaan; het is goed.
Maar wij allen liggen machteloos terneer.
Gij hebt een blinde het gezicht gegeven.
Maar allen verkeren wij in duisternis.
Gij hebt een melaatse genezen. Maar allen
zijn wij melaats en met dragende wonden
overdekt.
367

Gij hebt een duivel uitgedreven. Maar nog
zijn er duivels in ons.
Heel Uw volk moet Gij reinigen, doen opstaan,
het licht geven, bevrijden.
Heer, Gij zijt toch de Komende ? Wat moeten
wij dan nog wachten?
Heer, haast U toch mij te helpen, ons allen
te helpen.
368

Z E S D E H O O F D S T U K
T
JL n brandende begeerte naar Jesus' antwoord
leeft hij dan.
Nu zal hij weten, wat te doen. Want God zal
hem antwoorden.
Zingt daar een vogel reeds?
Wat een wonder toch is het, wat een geluk:
Immanuël, God met ons. Antwoord zal Hij
Zijn dienaar geven.
Begerig wacht Joannes.
En de uren gaan en de dagen.
Hij rekent hoe lang het duren zal, eer de
leerlingen in Galilea kunnen zijn. En wanneer
zij terug kunnen komen bij hem.
Traag gaan hem de dagen.
Toch gaan zij en de dag komt, dat er de
leerlingen zijn.
Osias is met hen gekomen.
,,Wat heeft Jesus gezegd?"
,,Hij zeide: Gaat en meldt aan Joannes, wat
gij gezien en gehoord hebt, dat blinden
weder zien en kreupelen gaan, melaatsen gereinigd
worden, doven horen, doden opstaan
34 369

en de armen de blijde boodschap vernemen.
En zalig is hij, die zich aan Mij niet ergert."
Dat zijn dus de woorden, die Jesus voor hem
sprak.
Het maakt warm en blij, dat Jesus sprak.
Wat is het, dat Hij zegt?
Blinden zien, kreupelen gaan, melaatsen worden
rein, de doven horen, de doden staan op.
En de armen vernemen de blijde boodschap.
Jesaja's woorden schieten hem te binnen:
„De geest van Jahve, den Heer, rust op Mij.
want Jahve heeft Mij gezalfd en gezonden,
om den armen de blijde boodschap te brengen,
om aan de gevangenen verlossing te melden
en bevrijding aan de geboeiden;
om Jahve's genadejaar af te kondigen ..."
Dat is het antwoord van Jesus.
„En zalig is hij, die zich aan Mij niet ergert."
„Laat mij nu alleen," vraagt Joannes en zij
begrijpen zijn verlangen en gaan.
En Joannes bidt:
,,Heer, ik versta Uw woord en Uw verwijt.
Ik heb mij aan U geërgerd. Vergeef mij.
Heer, vergeef mij.
Maar dit toch zal ik nooit vergeten, dat Gij
mij antwoord gegeven hebt. Nu weet ik eerst
recht, dat Gij het zijt, die ons verlossen zal.
Blinden zien, kreupelen gaan, doden staan
op, melaatsen worden gereinigd. En ik zou
370

mij ergeren, omdat Gij het Godsrijk nog niet
gebracht hebt? Armen vernemen de blijde
boodschap. En ik in mijn kerker, ik ergerde
mij aan U.
Wie ben ik dan, dat ik het waag mij te ergeren
aan mijn God?
Hoe zacht is Uw vermaan en hoe mild Uw
berisping. Hieraan erken ik, hoe oneindig Uw
goedheid is. Gij hebt mij toch geantwoord en
het mij niet geweigerd. En Uw verwijt — ik
versta het, Heer, — het is zacht. Het is zacht,
omdat Gij mijn grote nood gekend hebt, omdat
Gij naar mij geluisterd hebt, altijd, terwijl
ik meende dat Gij niet hoorde. Maar bovenal
is het zacht, omdat Gij goed zijt.
Heer! Heer Jesus! Hoe goed zijt Gij. Bij U
is vergiffenis, altijd."

En Hij raakt de baar aan en zeide: „Jongeling,
Ik zeg u: Sta op."
En de dode kwam overeind en Jesus gaf hem
terug aan zijn moeder.
Hij verhaalt hoe Jesus predikte tot de armen:
„Zalig de armen van geest, want hun behoort
het rijk der hemelen.
Zalig de zachtmoedigen, want zij zullen het
Land bezitten.
Zalig, die wenen, want zij zullen getroost
worden.
Zalig, die hongeren en dorsten naar gerechtigheid,
want zij zullen verzadigd worden.
Zalig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid
ondervinden.
Zalig de zuiveren van hart, want zij zullen
God zien.
Zalig de vreedzamen, want zij zullen kinderen
Gods genoemd worden.
Zalig, die vervolging lijden omwille der rechtvaardigheid,
want hun behoort het rijk der
hemelen."
„Hoort gij wel, meester," zegt Osias ijverig,
„dat Hij gezegd heeft: hun behoort het rijk
der hemelen. Hij heeft het niet gezegd voor
de toekomst, zoals Zijn andere vertroostingen
maar voor het heden. Het rijk der hemelen,
het Godsrijk, is dus reeds gekomen en sommigen
bezitten het."
Joannes knikt zonder woorden.
372

„En Hij leerde ons bidden, meester. Dit
leerde Hij ons bidden:
Onze Vader, die in de Hemel zijt:
geheiligd worde Uw naam,
Uw rijk kome,
Uw wil geschiede op aarde, zoals in de hemel;
geef ons heden ons dagelijks brood
en vergeef ons onze schuld,
zoals ook wij aan anderen hun schuld vergeven,
en leid ons niet in bekoring,
maar verlos ons van het kwade."
(5
In vreugde leeft nu Joannes.
De kerker is geen gevangenschap meer.
Want waarlijk de gevangenen zijn bevrijd en
de geboeiden zijn verlost.
Niet eenzaam meer is hij, maar alleen met
God.
Zijn gebed is niet zonder kracht.
Het leeft in de blijde kennis van het: Vraagt
en u zal gegeven worden; zoekt en gij zult
vinden; klopt en u zal worden opengedaan.
Zo heeft Jesus gesproken: „Want ieder, die
vraagt, ontvangt; en wie zoekt, vindt; en wie
373

klopt, hem doet men open. Of wie is er
onder u, die, als zijn zoon om brood vraagt,
hem een steen zal toereiken? Of als hij om
een vis vraagt, hem een slang zal geven? Als
gij dus, hoewel ge boos zijt, aan uw kinderen
goede gaven weet te schenken, hoeveel te
meer zal dan uw Vader ,die in de hemel is,
het goede geven aan wie Hem er om vragen?"
In vreugde leeft Joannes.
De kerker is hem geen gevangenschap meer.
Veel heeft hij met zijn leerlingen gesproken,
maar niet over zijn bevrijding uit de kerker.
Want hij is vrij.
Vrij is hij; niet gevangen en niet geboeid.
Hij heeft zijn leerlingen naar Jesus teruggezonden.
Phanuël, een trouwen vriend. Micha,
een dapper strijder. Osias, een edelen held.
Joannes is niet eenzaam meer. Hij is tezamen
met God en hij is gelukkig.
374
(5

Z E V E N D E H O O F D S T U K
pl ->* n er komt een dag, dat het druk gerij
en lawaai op de binnenplaats hem zegt, dat
er iets bijzonder gebeuren gaat.
Herodes Antipas is naar Macherus gekomen.
Daar zal hij, zijn geboortefeest vieren, zoals
de heidenen doen. Niet de dag van zijn besnijdenis
viert hij, die is hem geen feest. Maar
zijn geboortefeest, zoals de Romeinen dat
doen. En hij viert die te Macherus, opdat de
Joden in Tiberias het niet zullen weten en
zich niet aan hem ergeren. En om met
Vitellius te spreken over de strijd tegen Aretas.
En misschien om nog een reden.
Om te spreken met Joannes.
Dra worden de grendels opengeschoven en
komt de vorst binnen.
Herodes, hij ziet zijn gevangene. Ongebroken,
recht en sterk met heldere, felle ogen.
„Ik zie, dat gij de gevangenschap wel verdraagt,"
zegt hij.
Joannes glimlacht, maar hij antwoordt niet.
Herodes is niet gekomen om te klagen of te
375

smeken. Hij schaamt zich over de woorden,
die hij eenmaal sprak. Hij zou die ongesproken
willen maken, willen uitwissen.
Die woorden staan tussen hen; zij bemoeilijken
hun gesprek.
Herodes zegt, dat hij nu berusten wil en
dragen, dat hij de noodzaak daarvan heeft
ingezien. Hij spreekt over de moed van het
dulden. En deze moed schijnt hem goed.
Maar zijn woorden klinken niet.
Hoe moet hij dit zeggen tegen dezen woestijnman,
die nimmer van de Stoa hoorde en
alleen de moed kent tegen zichzelf? Die zich
herinneren zal, hoe hij eens klaagde: Ik kan
niet.
Maar Joannes spreekt daar niet over.
„Er staat geschreven:
Wee, die het kwade goed noemen
en het goede kwaad,
die duisternis voor licht uitgeven
en licht voor duisternis,
die bitter voor zoet verklaren
en zoet voor bitter."
„Waarom dat wee?" vraagt Herodes. „Is dat
voor ons alleen? Is dat ons noodlot? Anderen
kennen dat niet. Wij alleen hebben dat kervend
zondenbesef, dat niemand ooit gelukkig
maakte. Anderen hebben een god van vreugde,
van roes. Van leven en levensgenieting.
Zij hebben het volle leven. Wij alleen hebben
376

iets sombers en zwaks. Ja, zwak is het, want
sterker is het om het leven te aanvaarden,
roekeloos te aanvaarden, dat is moed. Weet
gij, dat er wijzen zijn, die menen, dat ook wij
eens dien god van vreugde kenden? Nog
kennen wij wingerd en wijnstok en gebruiken
wij de druiventros als heilig symbool. Dat zijn
tekenen van den god der verrukking en der
vruchtbaarheid. De vreugde in hem hebben
wij echter verloren."
,,Er staat geschreven," zegt Joannes, „Wee!
— Wee, die wijs zijn in eigen ogen
en naar eigen mening verstandig. —
Zeg dat tot die wijzen, als zij tot u komen.
Of zijt gij soms verheugd, nu gij uw leugen
gevonden hebt en smaakt het bitter u zoet,
nu gij het aldus genoemd hebt? Meent gij
dan sterk te zijn, nu gij de lafheid moed
noemt?
Elk woord, dat ik tot u spreek, verloren is het
en verspild. Reeds ligt de bijl aan de wortel
van de boom.
— Wee, die het oordeel Gods tot zich trekken
met koorden der ijdelheid,
der zonden loon met wagenstrengen. —"
„Ik vrees dat wee niet," roept Herodes. „Ik
vrees het niet! Ik lach er om."
Maar Joannes antwoordt hem niet.
(5
377

En Herodes ergert zich, dat hij opnieuw de
mindere moest zijn. Om een nederlaag goed
te maken, sprak hij en leed er een nieuwe bij.
Als een dwaas heeft hij gesproken, in tegenspraak
met zichzelf, alleen om te kunnen
tegenspreken. Bijna in een adem noemde hij
als het zijne het stroef berusten in het noodzakelijk
lijden en het juichend aanvaarden
van de roes der genieting.
Het één en het ander was leugen in zijn mond
en deze ruwe man wist het en antwoordde
er niet eens op.
„Kleonymos!" roept hij.,,Lees mij wat voor!"
En de Griek leest Lucretius.
Herodes Antipas, hij hoort de hese stem van
zijn Grieksen schrijver.
Hij hoort de cadansen van het Latijn, dat
deze profeet niet zou kunnen verstaan.
De machtige zinnen in hun eindeloze rijïng
van rhythmische golven, zij worden een
stroom.
Mocht het de Lethe der vergetelheid zijn.
In zijn kussens achterover rust de vorst; hij
luistert en droomt.
Soms ontgaan hem wat zinnen, dat maakt
niets uit.
Hij hoort hoe een toeval — wat anders dan
een toeval?— atomen tezaam voegde. En het
vacuum — de ledige ruimte. Atomen en
vacuum.
378

Zie, dat is het, wat ons een wonder is, een
verrukking, een kwelling, een raadsel.
Kleonymos weet het en Lucretius weet het.
Een toeval dat atomen elkaar ontmoeten deed
En water kwam bij water en aarde bij aarde
en vuur bij vuur en aether bij aether.
— In den beginne schiep Jahve ... —
Neen, atomen ontmoetten atomen en water
kwam bij water en aarde bij aarde. Een schepping
van de chaos was het. En het groeide en
gedijde en nam toe in grootte en kracht en
schoonheid en vruchtbaarheid en het was
alles slechts evolutie.
„ ... tot zij eindelijk bereiken de opperste top
der gedijïng," leest Kleonymos.
Zoals alles ontstond, zo gaat alles ten gronde.
Alles gaat weer tenonder, alles.
„Onze tijd is reeds zozeer gebroken; uitgeput
kan de aarde nauwelijks nog kleinere schepsels
voortbrengen."
Waarlijk de mens is als het gras. En de aarde
is als de mens, ontstaan en vergaan, en het
was vergeefs.
En dat om een toeval.
Hoor den ouden boer jammeren, die zich de
betere tijden van vroeger herinnert. Het oude
geslacht, dat nog vroom was en den goden
welgevallig, had beter vrucht van zijn werken.
„Ach, hij begrijpt niet, hoe alles vergaat en
langzaam neigt
379

naar het graf, moede geworden in de lange
loop der jaren."
„Genoeg!" zegt Antipas. „Genoeg! Ik wil nu
alleen zijn."
Welk een boek is dat. Is het wonder dat het
eindigt met de pest in Athene?
De straten vol lijken en de tempels der
goden ?
De onblusbare brand van binnen; de wanhoop
en verbijstering en de zelfmoord? De
pestadem en de krampen; het zwarte bloed
dat uit de mond komt? De worging der benauwdheid,
de wonden overal?
De straten vol lijken, zelfs de tempels der
goden.
Schreeuwen die lijken niet: Red ons en verdelg
ons niet!
Als er geen god is die hoort, dan is er geen
god.
Er is geen god. Een blind toeval was het, zo
wreed...

En hij ziet, dat haar huid daar reeds oud
wordt en plooien vertoont onder het blanketsel.
Alles vergaat, ook de schoonheid. Ook de
vreugde. Die allereerst. Week is haar keel,
die klopt onder zijn hand.
Mocht hij haar worgen!
Oud zijn haar ogen en hard onder de geverfde
wimpers.
„Ge hebt weer met dien profeet gesproken."
„Stil!" zegt hij. „Stil!" En hij drukt haar mond
dicht.
En doet zijn daad, vreugdeloos ...
Later staat hij alleen op het terras in de koude
nacht.
Hij ziet de sterren staan. Staan zij nog of
vallen zij reeds?
Alles vergaat en er is geen God, die redden
zal.
Er is geen God, of als er goden zijn, dan verheugen
zij zich in hun eigen vreugde, ver
van ons leed, zei Kleonymos.
Niets dan een wreed en zinloos toeval is het4
dat wij bestaan. Dat wij leven en liefhebben
en haten en lijden. Want alles is ondergang.
Onze tijd is zozeer reeds gebroken ... Eens
zal het niet meer zijn en alles was vergeefs
en alles zal vergeten zijn. De lallende gek en
de zingende dichter. De heldenmoed van
Ilion en van de Maccabeërs. Ons schreien en
381

ons lachen. Alles hetzelfde, vergeefs en vergeten.
Nutteloos aller mensen daden. De
grote en de kleine, de verhevene en de belachelijke.
Het lijden, het eindeloos en verschrikkelijk
lijden en het hunkeren en hongeren.
Alle angst, alle hoop en wanhoop, alle
inspanning en moeite, alle heldenmoed en
alle vernuft, alle tranen, alle bidden. Vergeefse
dwaasheid.
Heel het bestaan van het mensengeslacht, één
langgerekte, helle schreeuw, één korte snik,
in een zwarte nacht van de chaos, waarin
niemand luisterde.
Wie is hij — Herodes Antipas?
Zijn vader schond het graf van David om
lijkenroof te plegen. Een vlam verslond zijn
helpers en van die nacht af rustte een vloek
op het geslacht der Herodessen.
Herodes Antipas — hij heeft zijn kracht aan
vrouwen verdaan en de schoonheid van
knapen begeerd. Nu verlangde hij reeds te
doden. Hoe zegde dat Lucretius?
„ .. . hen leidt een verborgen drift om het
voorwerp te wonden
dat het brandende vuur in het hart heeft ontstoken."
„Telkens weer trachten zij eindelijk tot vervulling
der wensen te komen.
Doch daar bestaat geen middel meer om hun
ziekte te genezen;
382

hulpeloos gaan zij zo aan hun heimelijke
wonde ten gronde."
De nacht is koud en de sterren schitteren,
ogen van de chaos.
Morgen een feest. Feest vanwege te zijn geboren,
vanwege het wrede, zinneloze toeval.
En zich vermoeien met spreken en vleien tot
Vitellius. En sprekers en vleiers aan te horen.
Opdat toch alles vergaat.
En geen God, die ons redt.
Hulpeloos ten gronde gaan, ieder aan zijn
heimelijke wonde.
Bidden en smeken tot een God, die niet hoort
en niet redden zal.
Een God, die redden zal...
De zonen van Jakob geloven in Hem. Zij
verwachten den Messias, dien Hij zenden
zal.
Die hen helpen zal tegen de Romeinen.
Maar de Romeinen verwachten ook zo'n
Redder, door de sibyllen voorspeld. Wanneer
een maagd een kind baart, dan zal er vrede
komen.
„Er zal dus nimmer vrede komen," zegt
Kleonymos. Toen een consulszoon geboren
werd en een krijg beëindigd, achtte Vergilius
de belofte reeds vervuld ...
Ook in het morgenland moet zo'n verwachting
bestaan...
Ach, voorspellingen — de bittere sage van
383

Kassandra, die wel voorspellen kon, maar
nimmer verstaan werd .. .
Alles vergaat en neigt langzaam ten grave.
En het was nutteloos, blind toeval.
Maar in zijn kerker is Joannes en hij is verheugd.
Een nieuw gebed heeft hij geleerd, van
weinige, simpele woorden.
Dat bidt hij en het is hem vreugde en vrede.
,,Onze Vader, die in de Hemel zijt:
geheiligd worde Uw naam,
Uw rijk kome,
Uw wil geschiede op aarde, zoals in de hemel;
geef ons heden ons dagelijks brood
en vergeef ons onze schuld,
zoals ook wij aan anderen hun schuld vergeven,
en leid ons niet in bekoring,
maar verlos ons van het kwade."
384
(5

A C H T S T E H O O F D S T U K
Ji n het is feest.
De hovelingen en gezanten, de praters en
vleiers zijn gekomen en wensen den vorst
geluk.
De legeroversten spreken over de plannen
tegen Aretas.
En Antipas onderhoudt zich met Vitellius.
En voelt het: de Romein is hem slecht gezind.
En voelt het: hij heeft vandaag geen geluk.
En voelt het, dat hij terrein verliest.
Dat hij moede wordt, zo moede, en langzaam
neigt naar den ondergang.
Zij komen hem vervelen met plechtige gelukwensen
en vreugdeloos rijke geschenken.
Zij gaan naar het gastmaal.
Hij ziet Herodias — haar ogen zijn hard in
het gepoederd gelaat.
De ogen van Vitellius zijn als van een mol,
lichtloos en slaperig.
De ogen van zijn schenker zijn troebel en dof.
De ogen van Kleonymos zijn knipperende
uilenogen.
25 385

Kleonymos, hij heeft een gedicht vervaardigd,
den vorst ter ere.
Hij draagt het voor; het vleit, het vleit heel
sterk, het hemelt op.
— Alsof ik niet een klein vorstje ben, — denkt
Herodes, — dat geslagen wordt door Aretas
en verlaten door Vitellius. —
Zou Kleonymos dan geloven, wat hij Sophokles
nazegt: dat de mens geweldig is? Antipas
ziet maar een ding groot aan den mens en
dat is zijn tragiek, zijn vergeefse ondergang.
Weer spreekt hij met Vitellius alleen.
Laat deze Romein toch niet zoveel moeilijkheden
maken. Waarom steunt hij hem niet?
Zou hij hem graag verslagen zien door
Aretas? Zou hij soms met Agrippa heulen?
Herodes Antipas, hij wordt dit zo moede, zo
schrikkelijk moede.
Weer kunnen zij aan tafel gaan; het avondmaal.
De muziek speelt; de wijn vloeit.
O, vervloekt — laat de wijn vloeien, laat er
wijn stromen en laten wij vergeten.
Goud is de wijn. Rood is de wijn.
Laat ik vergeten.
Wij zijn het enige volk, dat zich kwelt met
spijt en met wroeging en met angst. Anderen
doen dat niet. Anderen verheugen zich; zij
tasten en grijpen naar het leven met volle
handen.
386

Maar wat mijmerde Platoon dan van zondeangel
en ongedelgde schuld? Was dat een
Jood, Platoon?
„Kleonymos! Dat drinklied!"
En Kleonymos zegt het drinklied van Anakreon,
dat Antipas zo bevalt:
„De zwarte aarde drinkt de regen
en de bomen drinken de aarde
en de zee de bergrivieren
en de zonne drinkt de zee weer
en de maan, die drinkt het zonnelicht.
Wat stoort gij dan, mijn makkers,
wanneer ook ik wil drinken?"
Herodes Antipas, hij drinkt de heerlijke wijn,
tot hij dorst begint te krijgen, onlesbare
dorst.
Tot het bloed in zijn aderen begint te razen
en de vreugde zijn stem dik maakt, die iets
zegt over Dionysos, dansend.
Laat de wijn stromen; laat het sistrum zich
doen horen, de citers en cymbalen, de fluiten
en de hoornen.
„Laat ons nu drinken!" roept hij.
Het drinken is hem een vreugde. De dronkenschap
een lust. Een cosmische lust is het
gloeiende te zijn van wijn en roes, als de
poriën wijd de hitte uitstralen tegen de koelte
der winden en alles tot een lach wordt, een
logge, sterke lach, die zich niet meer laat
hinderen.
387

En veel bitterheid moest hij heden wegspoelen.
„Laat ons drinken en vrolijk zijn!" roept hij.
(5
En in zijn kerker is Joannes en droomt van
den Geliefde
— Zijn linker rust onder mijn hoofd en met
Zijn rechter houdt Hij mij omvat. —
Mochten wij altijd, altijd tezamen zijn.
Joannes, hij zingt de woorden van het wondere
lied, met zachte, verrukte stem:
„Ik behoor aan mijn Beminde
en Zijn verlangen gaat uit naar mij.
Kom, mijn Beminde,
laat ons rusten in de cyperbloemen.
Gaan wij vroeg de wijngaard binnen,
laat ons zien of de wijnstok al knopt,
of de bloesems zijn opengegaan,
of de granaten al bloeien.
Daar zal ik U mijn liefde schenken.
De mandragoren verspreiden hun geur.
Boven onze deur hangt kostelijk ooft,
jonge vruchten en oude:
ik spaarde ze voor U,
o — mijn Beminde."
388

In de kerker drinkt Joannes, een gevangene,
de mystieke wijn der heilige verrukking.
Er is geen angst meer en geen bekoring.
Er is geen strijd, er is nu alleen overgave aan
den Geliefde.
Als dan het feest zijn opperst hoogtepunt bereikt
heeft, stijgt boven een vallende stilte het
hoge rinkelen van het sistrum.
En in het licht der brandende luchters in het
midden van de zaal danst Salome, de dochter
van Herodias.
Lichtvoetig danst zij, de kleine, slanke dochter
Haar kleine, blanke voeten in de gouden sandalen,
de zilveren ketenen harer enkels; zo
danst zij.
In het dunne kleed tekenen zich de jonge
lijnen harer benen, de ronding harer knieën,
de welving van haar dijen, bij iedere pas en
iedere gracieuse beweging van haar, die zich
rekt en weder buigt en voortgaat en knielt
voor de rustzetel des vorsten.
Daarboven, waar de zilveren gordel zich
sluit, is een handbreed het blank harer huid
en het donkere teken van de navel.
389

Jongrond en spits zijn haar kleine, vaste borsten
in het strakke rood van de omgewonden
sjerp.
Gouden banden zijn om haar armen als
slangen.
Zij doet haar sluier af en den vorst aanzien
nog jonge ogen, brandendhelder en er glijdt
een lach langs de roodgeverfde mond.
Dan rinkelt opnieuw, hoog op, het sistrum
en zwaaiende haar sluier, verheft zich Salome
en danst, danst haar blijde, prille dans, den
vorst ter ere.
Soms langzaam in een bijna verijlende beweging
harer armen glijdt zij tot rust, om dan
bij het hoge oprinkelen van het sistrum met
een felle ruk zich te werpen in de roes van het
zich uitdansen.
Is het van slaap, van wakkerheid, van nacht
of van dag, dat Salome's ogen zo branden?
Grondeloos diep en brandend donker zijn
haar ogen, van een kind nog en van een
vrouw reeds. Ogen, die gloeien van de verrukking
mannen gevangen te zien in haar
ban. De rilling te weten hunner begeerte.
Er rinkelen gouden munten langs haar voorhoofd,
laag en blank onder de blauwzwarte
helm van heur haren.
De verrukking van haar jeugd vaart door de
mannen, die toezien, die oud werden en zich
moe dachten van alles.
390

Daar danst het leven, het leven zelve; het is
begeerlijk en rilt zelve van begeerte opwekkende
begeerlijkheid.
Dat is het leven, dat is het. Dat is zijn zin.
— Wat deert het mij, of het ondergang is, —
denkt Herodes, — als het ook roes is, zo
heerlijke roes. —
Het leven juicht. Dionysos, de goddelijke,
danst in zijn opperste vervoering. Het leven
juicht. Wie zou er somber bij kunnen zijn?
Wie angstig?
Herodes begint te klappen in zijn handen,
het rhythme waarop Salome dansen moet.
Anderen klappen met hem.
Hoe danst zij, hoe danst zij heerlijk.
Zij buigt zich achterover, als een lichte boog,
zo buigt zij en staat haar lijf gespannen en
haar donkere ogen zoeken Herodes, die ziet
in dat omgekeerd gezicht, met de rode mond
en de zwart geverfde oogranden. Als nachten,
verrukkelijke nachten zijn haar ogen. En hoe
worden haar borsten klein, als zij zich zo
buigt.
Zij is het leven! Zie, hoe zij de armen uitbreidt
en zich het lot, het heerlijk lot tegemoet
werpt.
— Salome, Salome! Je hebt mijn hart genezen.
Dat hart, dat zich oud dacht en ziek. Het
leeft, het leeft en het bonst, bonst heftig om
jou, kleine donkerogige gazelle. —
391

Razend is de bijval, die Salome oogst.
En Herodes, — hij tracht zich te verheffen
uit de kussens, maar het gelukt hem niet, —
hij strekt de hand uit naar haar.
Stralend zien haar ogen naar hem op.
En hij zegt luide, dat allen het horen: „Vraag
van mij, wat ge maar wilt en ik zal het u
geven. Vraag vrij. Wat gij ook vraagt, ik zal
het u geven, al ware het de helft van mijn
rijk."
En Salome springt op en ziet naar haar moeder,
die ook opstaat en met haar terzijde gaat.
Dan lachen de mannen en Herodes allereerst
om de kleine, die danste als een duivelin en
nog niet zelf weet wat te vragen.
Maar snel genoeg is Salome terug en haar
hoge stem klinkt: „Ik wens, dat gij mij dadelijk
hier op een schotel het hoofd van Joannes
den Doper geeft."
En Herodes voelt zich verstijven.
Een gemompel gaat door de zaal.
— Dat is Herodias geweest, — begrijpt hij. —
Ik wil niet. God, ik wil dat niet! Haar iets
anders bieden? God, wat een dwaas was ik!
Zie, de schoften kijken mij aan en wachten
wat ik doen zal. Hoe kon jij, Salome? Je lijkt
nog haast een kind. Nu krijgt Herodias haar
zin. Ik moet wel — ik kan nu niet weigeren.
Kijk, Vitellius lacht. Straks lachen zij allen.
Wat een dwaas ben ik geweest! Ik wist wel,
392

dat het een ongeluksdag zou zijn. Wat moet
ik nu doen? Ik moet wel toegeven, ik moet
wel.—
Hij buigt het hoofd.
„Mannaeï," zegt hij. „Laat voldoen aan de
wens der prinses."
Hij laat de wijn wiegen in de kelk; traag zakt
hij langs de wanden. De wijn schreit, denkt hij
Hij morst. Rood is hij, als bloed.
(5
In de kerker brengt de wacht een hakblok
binnen.
Zij wijzen Joannes met hun bijl, waar hij zijn
hoofd moet neerleggen.
En zijn ogen worden groot. Niet van angst.
Hij is zonder angst.
Hij weet nu te gaan, voor altijd, altijd. Hij
weet nu vrij te worden.
„Heer," bidt hij, „ontferm U mijner. Heer,
ontferm U. Vergeef mijn schuld, omwille van
Uw goedertierenheid, vergeef mijn schuld."
Zonder angst legt hij zijn hoofd.
En dreunend slaat de bijl.
Het hoofd valt.
Het rode bloed springt met wilde sprongen.
393

Een rood floers is over Joannes' ogen gevallen.
Hij voelt zich vallen, snel, snel, tot hij zich
zweven voelt en stijgen, omhoog, steeds
hoger.
De Heer heeft Zijn steen geslepen.
394
(5

E P I L O O G
„Van de dagen van Joannes den Doper tot
nu toe breekt het rijk der hemelen zich
baan met geweld en geweldigen grijpen het.
Want alle profeten en de Wet tot Joannes
toe hebben het voorzegd en zo gij het wilt
verstaan: hij zeifis de Elia, die komen zou.
Wie oren heeft om te horen, die hore.
Doch waarmee zal Ik dit geslacht vergelijken?
Het is gelijk aan kinderen, die op de
markt zitten en de anderen toeroepen: Wij
hebben voor u op de fluit gespeeld en gij
hebt niet gedanst; wij hebben een treurlied
gezongen en gij hebt niet geschreid.
Joannes kwam; hij at niet en hij dronk niet
en men zeide: Hij is van den duivel bezeten.
De Mensenzoon is gekomen; Hij eet en Hij
drinkt en nu zegt men: Ziet, een lekkerbek
en een wijndrinker, een vriend van tollenaars
en zondaren.
Maar de wijsheid is gerechtvaardigd door
haar daden."
Mattheus n, 13-19.