0« «I

0« «I

Technisch Zakboek
grondwerken - wegenbouw - boschbouw -^grö^||g5e>lyng
ONTWERP IjjS I \'°\
DEC. 1942 j 3 f BSSLIOT! I c
samengesteld aSOrt—"
Hm C.W. J. SCHRÖDER
Hoofd Arbeidsleiding 5e Korps
NEDER LA N D S C H E
ARBEIDSDI ENST
auteursrechten voorbehouden
@ 3 I 56 - '42 - K 983

1. ALGEMEEN
JNDEELLNG
Blz.
Symbolon, aanduidingen 0—13
2. UITZETTEN EN OPMETEN
Instrumenten, oppervlakte en inhoudsl lerekeniug . . 14—17
3. GEREEDSCHAPPEN 18—21
4. GRONDVERPLAATSING
Grondsoorten, uitlevering, taluds, presl at iebases, krui-
wagenbedrijf, smalspoor 22—37
INGRAVINGEN EN DIJKEN
Greppels, slooten, versterkingen \an taluds, prestatie­
bases, duikers, dammen en dijken 38—61
0. WEGENBOUW
Aardebaan. fundeering. deklaag, kantopsluiting. pres-
tatiebases 62—73
7. ONTWATERING
Onderhoud watergangen, drameeren 74—79
8. BOSCHBOUW
Grovedennenbnsel], gemengd boseh. opmeten van hout.
boomsoorten 80—93
9. ONTGINNING
Diepspitten, prestatiebases 94—97
KI. MOESTUINEN EX PLANTSOENEN
Onderhoud, grasvelden, bemesting 98—105
11. VOORBEREIDENDE WERKZAAMHEDEN
Situatie- en «erkteekening. tijdsehema 106—113
12. WERKINDEEL1NG 115—119
13. ALPHABETISCH REGISTER 12(1—121

PB — prestatie-basis
\VP = arbeidsprestatie (werk-)
P. w peil
H.W. — hoogste waterstand
L.W. — laagste waterstand
X.A.P. = nieuw Amsterdamsch peil
v.m. vastgestelde marschtijd
Wo = werkobjeet
8
Enkele afkortingen

SYMBOLEN
Lengte Oppervlak Inhoud
kilometer . . km vierkante kilomet er . km 2
kubieke meter . m 3
hektometer . hm hektare of vierkante hectoliter. . . . hl
dokameter. . dam hektometer ha litor 1
meter . . . . m are of vierkante kub. decimeter . dm 3
decimeter . . dm dekameter a deciliter . . . . dl
centimeter. . cm centiare of vierkante ca centiliter. . . . cl
millimeter . . mm meter m 2
milliliter . . . . ml
vierkante decimeter . dm 2
kub. centimeter, cm 3
Gewicht vierkante centimeter . cm 2
vierk. millimeter . . mm
kub. millimeter . mm'
2
ton t
kilogram . . kg Tijd Vermogen
hectogram. . hg
a m
gr
• • • • g uur h paardekracht . . pk
decigram . . dg m m u ut m m kilowatt . . . . kW
centigram . . cg s e Conde sec watt W
milligram . . mg
1 km ^ 1000 m 1 km' = 100 ha j 1 m 3
_ 1000 1
1 hm - 100 m 1 ha = lOOOOm 2
= 1 hm 2
1 hl - 100 1
1 dam = 10 m la = 100 m 2
= 1 dam 2
1 dm» _ 1 1
1 m = 100 em 1 m !
r
= 1 ca 1 kg = 1000 g
1 dm J 10 em
2
1 dm = 100 cm 2
1 hg = 100 g
1 cm = 10 mm 1 cm 2
- 100 mm 2
1 eg = 10 mg
Maten en gewichten
1 A'damsehe voet . = 0,284 m l m 3.532 A'damsehe voet
1 Eng. voet. . . . - 0,305 m 1 m - 3,281 Eng. voet
1 A'damsehe duim. = 2,57 em 1 cm — 0,388 A'damsehe duim
1 Eng. duim . . . = 2,54 cm I om - 0,304 Eng. duim
1 el = 0,688 m 1 m 1,454 el
1 roede - 3,692 m 1 m = 0,270 roede
1 ton = 1000 kg . = % last 1 mud - 1 hl
(.lelijke veruariningswaarde hebben:
1 kg steenkool = 1 ) ' 2 kg prima bruinkool 214 kg droog hout — 2 kg
droge turf — 0,8 1 petroleum.
7

AANDUIDINGEN VAN SITUATIE'S EN GRONDWERKEN
Grondophooging en afgraving aangegeven door arceoring in de hierboven
aangegeven richtingen. Crondafgraving niet weder aanvulling aangegeven
met kruis-arceering.
Peilen
Zooveel mogelijk in maters aangeven ten opzichte
van N.A.P. of van een op do teekening aangegeven
vergelijking.-; vlak.
Op kaarten en sif ual iet rekeningen het getal van een
hoogt epeil zoo. lanig aanbrengen, dat het < Ier i maalteeken
op de plaats komt, voor welke het hoogt epeil
gekit.
Taluds
Op nevenstaande wijze aangegeven. De
koite lijntjes beginnen aan de kruin deiglooiing.
op kleine schaal taluds aangegeven
op onderstaande
wijze.
di,k
Beslaand wrik, dat moet vervallen, aangeven
door korte streeplijnen.
Bestaand werk ,dat blijft, aangeven door dun
getrokken lijnen.
Nieuw to makrn werk, aangeven door dik gefokken
lijnen.

Wegen en verhardingen Tuinen
rijwielpad
verharde weg
onverharde weg
onverharde weg met boomen
spoor (enkel)
spoor (dubbel)
tram (enkel, op eigen baan)
verharde weg met tram (enkel)
onverharde weg met tram (enkel)
keibestrating
klinkerbegtral ing
grind of steenslag
boom (bladverliezend)
groep boomen (bladverliezend)
boom (bladhoudend)
groei? boomen (bladhoudend)
struik of sierheester (bladverliezend)
alleenstaande vaste plant
klimplant
heg (bladverliezend)
heg (bladhoudend)
bloemen

zwarte grond
grind
klei
Leidingen
In de leidingplannen zooveel mogelijk de getrokken
lijn aanhouden. Indien verwarring
wordt gevreesd, worden onderstaande lijntypen
aanbevolen.
bovengrondM'ho sterkst n>

Noot: Bij dijkt aludplankon geeft de onderzijde van de planken het te maken
dijklichaam aan.
14

UITZETTEN EN OPMETEN
15

BEREKENING VAN OPPERVLAKTEN (O) EN INHOUDEN (I)
H 17

GEREEDSCHAPPEN
19

GEREEDSCHAPPEN EN MATERIALEN
21

GRONDSOORTEN
Klasse I . zuiver zand, ongebonden grind, zwarte grond.
Klasse TI leemhoudeude grond, kleihoudend zand, veen.
Klasse III zandhoudendo klei of leem, natte klei en leem.
Klasse IV j droge klei en leem, leem met grind (houweel gebr.)
| Tijdel. | Blijvend
Klasse I I 10 % 1 %
Klasse II j 20 % I 3 %
Klasse III 25 % ; 5 %
Klasse IV 30 % | 7 %
TALUDS
UITLEVERING
Grondsoort | Ingraving | Ophooging
Losse natte grondsoort . . . 1:3 j 1:4
Los, fijn zand 1:2 I 1:3
Grof zand, droge leem . . . j 1 : iy 2 j 1:2
Droog grof grind, klei . . . j 1 : 1 % J I : 1 1
•»
EIGEN GEWICHTEN
Grondsoort J kg per m 3
Zand, fijn en droog | 1650
„ , fijn en natuurlijk vochtig i 1800
„ , fijn en met water verzadigd 2000
„ , grof en droog I 1550
Grind, middelgrof en droog 1800
„ , middelgrof en vochtig 2000
Klei- of leemhoudeude grond, los en droog 1400
H H „ „ , los en natuurlijk vochtig | 1600
n „ „ „ , los mot water verzadigd . , 1800
„ ,, „ „ , vast en droog | 1700
„ H H n * vast, natuurlijk vochtig . 1
1900
Klei, los en droog 1600
„ , los en nat | 2000
„ , vast en natuurlijk vochtig 2500
23

GRONDVERPLAATSING
Gemiddelde PRESTATIE van een vakman per MANUUR
(Irondsoort
Omschrijving Klasse Klasse Klasse Klasse
I II III IV
()nt graven en werpen, onberoerde
grond tot 3 m ver of tot 1 */ 2 m hoog 1,5 1,— 0,5 0,3
Verplaatsen, losse grond, fcoi .'! m ver
of tot 1 Y> m hoog, laden in een wagen
Ontgra\ en en laden, onberoerde grond:
2,—• ],."> I,— 0,75
in kruiwagens • 1,75 1,25 0,75 \ 0,4
in kipwagens
in hooggebouwde kipw;tgens, \rarhi-
i 1,5 1,— ', 0,5 j 0,3
auto's, paardenwagens
1
1,25 0,8 0,5 0,3
Lossen van losse grond, door uit -
scheppen van vrachtauto's, e.d. . . \ 1,75 1,5 1,25 0,8
Lossen van losse grond, van vrachtauto's
en paardenwagens door weg- j
nemen der zijwanden I 3,3 2,5 2,— 1,5
Bovenstaande getallen zijn uitgedrukt in m 8
. Ter berekening van de uur-
of dagprestatïo, moet worden opgemeten hoeveel onberoerde grond is
ontgraven of hoeveel losse grond is verplaatsl of gelost, dus niet hei aantal
kruiwagens of kipkarren tellen.
Voorbeeld: In het terrein wordt opgemet 'ii dat 30 nr' natte klei i- ont­
graven en in kruiwagens geladen door een pl. van 12 Al, in 5 uur. Natte
klei \ alt onder grondsoort klasse III, HU) % prestatie is dus 0.75 m s
/m.U.
De ontgraven 30 m' was dus geladen bij 100 % prestatie in 30 : 0,7fi - 40
uur: er is over gewerkt 12 x 5 — GO uur. De i lagprest at ie \ an deze ploeg
bedraagt dus 40 : 60 = 67 %.
25

De dagprc.^tatie kan hel meesf zuiver worden bepaald, door in het teire
op te meten hoeveel onberoi rde grond er dien dag is vervoerd.
Voorbeeld : Door een ploeg van 10 Al. is in 4 uur vervoerd over gemiddeld
S0 m 28 m 3
onberoerde grond (grondsoort II). Kil' °„ prestatie per manuur
= 0,92 m 3
; het werk had dus bij 100 % prestatie kunnen worden gedaan
in 28 : 0..92 = 30 uur. Er is over gewerkt 10 X 4 uur = 40 uur en do
dagprestatie is dus 30 : 40 = 75 %.
Is het niet mogelijk de onberoerde grond te meten, dan moeten de krui­
wagens worden geteld. Men moet dan rekenen voor:
grondsoort I 15 volle kruiwagens per m 3
II 16 ., „ „ „
III 17 „ „ „
IV 18 „ „ „ „ .
Voorbeeld : Een ploeg van 12 Al. heeft in 5 uur vervoerd over gemiddeld
130 m 46S kniiu üLf*ns droge klei (kl. IV), overeenkomende met 468 : 18 =
26 m 3
droge klei (onberoerde grond).
100 % prestatie per manuur — 0,54 m 3
. Het werk had dus kunnen worden
verricht in 26 : 0,54 = 48 uur. Er is aan gewerkt 12 x 5 - 60 uur. Dag-
prestatie wordt dus 48 : 60 = 80 %.
Noot: Per m klim rekent men 10 m horizontaal, op te tellen bij den
afstand stek-stort. Max. klim 8 % (1 : 12,5). Max. afstand stek-stort 200 m.
Indien smalspoor eenvoudig to krijgen is kan reeds bij 100 m smalspoor
gebruikt worden.
26

VERVOER PER KRUIWAGEN (75 h)
Gemiddelde PRESTATIE van een vakman per MANUUR
Gemiddelde | Onberoerde grond
afstand Losse grond I ^7. 77.
J ,
ö
Klasse Klasse Klasse Klasso
stek-stort j JJ j T T jy.
10 m . . . I 5,— m 3 i
I 4,5 4,2 4,— 3,8
20 „
30
. . .
I
3,5
2,7
„
„
3,2
2,5
2,9
2,25
|
I
2,8
2,2
2,7
2,1
40
50 „ . . .
2,2
1,8
„
„ |
2,—
1,6
1,8
1,5
I
j
1,75
1,45
1,7
1,4
60 „ . . . 1.5 1,4 1,25 1,2 1,15
70 „
80 „
90 „
100 „
110
120 „
. . .
. . .
. . .
. . . I
. . .
1,3 „
1,1 „
1,— „
0,9 „
0,8 „
0,75 „
i 1,2
i 1 —
0,9
0,82
! 0,73
1,1 1,05
0,92 0,9
0,83 0,8
0,75 | 0,72
0,66 I 0,64
1,—
I 0,85
| 0,77
| 0,7
I 0,62
1
0,68 ; 0,63 I 0,6 i 0,58
130
140 „
150 „
. . . i
. . . '
0,7 „
0,65 „
0,6 „
0,64
'0,6
0,55 ;
0,6
0,55
0,5
0,56 !
0,52 I
0,48 I
0,54
0,5
0,46
Bovenstaande getallen zijn als volgt berekend:
Do praktijk heeft ons geleerd:
a. dat de gemiddelde loopsnelheid van een man met kruiwagen (vol
heen en leeg terug) - 50 m per min.
b. dat het tijdverlies op stek en stort
op do korte afstanden (10— 50 m) — y. t min. — 25 m weglengte
„ „ midd. „ (60—100 „ ) = l" „ = 50 „
„ „ lange „ (110—150 „) = \% „ = 75 „
Is het grondvervoer over een afstand (stek-stort) — 30 m, dan is de totaal
af te loggen weg 2 X 30 + 25 (tijdverlies) = 85 m. Duur rit = 85 : 50 =
17/10 min. Aantal ritten per uur = 60 : 17/10 = 600/17, aan losse grond
wordt er dan vervoerd 600/17 X 75 1 = 2,7 m 3
.
Bestaat de grond uit b.v. leemhoudend zand (grondsoort klasso II) dan
is de uitlevering 20 %, dus 1 m 3
onberoerde grond wordt 1 -f- 1/5 = 6/5 m 3
losse grond. In dit goval is dus 2,7 m 3
losse grond gelijk aan 5/6 X 2,7 =
2,25 m 3
onberoerde grond (klasse II). Op deze manier kan elk getal uit de
tabel worden berekend.
27

Voorbeeld I: Een groep van 36 Al. heeft in ."> uur 15S m" zuiver zand
vervoerd per kipkar over oen afstand stek-stort van 200 m. De hoeveelheid
zand is gemeten in hei terrein, dus onbop lerde grond. Ba-ispro-i ai ie (lui) " t) i
Hij 100 % prestatie had lui werk dus kunnen worden verriohtüi 168 : 1,48
100 uur. Kr is over gewerkt sti • :, uur 180 uur. De prestatie is dus
109 : 180 = 61 %.
Voorbeeld II: Een groop van :!(> Al. heef! in 5 uur 17-1 kipkarren met
veen (grondsoort II) vervoerd over een afstand van 200 m met 1 in klim.
171 «opkarren veen beteekenen 174/10 x 1» m» = 108,75 m". De afstand
is 200 m + 100 m (1 m klim) = 300 m. 100 % prostatio is voor 300 m
kl. II 1,0 t m'. Het werk iiad dus kunnen worden verricht bij 100 % prestatie
in 108,7.> : 1.04 - 104,76 uur. Er is over gewerkt 36 X 5 - 180 uur.
Prostatie is dus 104,76 : 180 = 58 %.
-Verf : Max. helling 2 % (1 : 50). Te gebruiken voor afstanden stek-stort
van 100 tot 300 m. Daarboven paarden gebruiken.

VERVOER PER KIPKAR (0,75 m')
Elke kipkei- geduwd door 2 man
Gtemiddelde PRESTATIE van een vakman per MANUUR
Gemiddelde j Onberoerde grond
'' Lossi grond Klasse Klasse Klasse Klasse
stek-stort j n m l y
100 m . . . 2,25 m 1
2,— 1,88 1,8 1,73
125 „ . . . 2,— „ 1,82 1,67 ! 1,6 1,54
150 „ . . . 1,9 „ 1,7 1,58 1,52 1,45
200 1,6 „ 1,45 j 1,33 j 1,28 1,23
250 „ . . . 1,4 „ 1,27 1,17 1,12 1,08
300
400 „
500 „
. . .
. . .
1,25 .,
1,— „
1,14
0,9
!
!
1,04
0,83 I
1,—
0,8
0,96
0,77
1
l
0,9 „ ! 0,82 | 0,75 I 0,72 j 0,7
! i ! L _ _
Bovenstaande getallen zijn als volgt berekend:
De praktijk beeft ons geleerd:
a, dat de gemiddelde loopsnelheid van een kipkar (vol lit en en leeg terug)
geduwd door 2 man = -MO m per min.
b. dat het tijdverlies op het stort per rit — 11 min. — 300 m (1).
Moet grond worden vervoerd over een afst :ial ark-stort — 250 m dan is
de totaal af te leggen weg 2 x 260 -- 300 (1) = 800 ra.
Duur rit - 800 : 50 - 16 min. Dus per uur 60 : 16 = 15/4.
Aan losse grond wordt dan vervoerd 15 [ 3/4 m' - 2,8 m 8
en wel door
2 man. dus per man per uur 1,4 na 8
.
Bestaat de grond uit natte klei (gronilsoort klasse III) dan is de uitlevering
25 %, dus ] m" onberoerde natte klei wordt 1 -f- 1/4 = 5/4 m 8
losse natie
klei. In dit geval dus 1,4 m 3
losse grond gelijk aan 4/5 X 1,4 — 1,12 m ;i
onberoerde grond (klasse III).
Voor ile berekening van de dagpresi at ie gelilen dezelfde regek als genoemd
bij het vervoer per kruiwagen. Nu echter te rekenen, dat er aan onberoerde
grond voor:
gronilsoort klasse 1: 15 kipkarren in de 10 m 3
gaan
II: 16 „ „ „ 10 „
III: 17 „ „ „ 10 „
IV: 18 „ „ „ 10 „
Noot: Per 1 m klim wordt gerekend 100 m horizontaal, op te tellen bij den
afstand stek-stort.

Xoot :
Max. holling naar boven 6 % (1 : 16,S).
.Max. helling naar beneden 3,3 % (1 : 30).
Is de helling naar benedon grooter. dan moei bel paard, naar beneden
gaande, worden afgespannen.
3(1

VERVOER PER KIPKAR (0,75 m 3
)
4 kipkarren getrokken door één paard, waarbij één man
Gemiddelde PRESTATIE van een vakman por MANUUR
i
.
Gemiddelde | Onberoerde grond
afstand
stek stort
|
Losse grond „,
Klasse
I
~.
Klasse
II
Klasse
III
~
Klasse
IV
i i
200 m . . 1 11,5 m 3
I
i
10,5 j 9,6 9,2 8,8
300 „ . . . 9,7 „ 8,8 | 8,1 | 7,8 7,5
400 „ . . . \ 8,4 „ I 7,6 7,0 j 6,7 6,5
500 „ ... I 7,4 „ . 6,7 6,1 5,9 ! 5,7
800 „ . . . 6,6 „ 6,0 5,5 j 5,3 I 5,0
700 „ ... I 6,0 ,. 5,5 5,0 4,8 4,6
800 „ . . . 5,5 „ 5,0 4,6 4,4 4,1
900 „ . . .
1000
5,0 „
4,7 ..
4,5
4,3 j
4,2
3,9 j
4,0
3,75
3,8
3,6
Bovenstaande getallen zijn als volgt berekend:
De praktijk heeft ons geleerd:
re. dat de gemiddelde loopsnelheid van 4 kipkarren getrokken door één
paard (vol heen, leeg terug, man rijdt mee) = 70 m/min.
b. dat bet tijdverlies op het stek en stort = 10 min. • 700 m.
Moet grond worden vervoerd over een afstand stek-stort 900 m, dan is
do totaal af te loggen weg 2 X 900 + 700 = 2500 m. Duur van één rit
= 2500 : 70 = 250/7 min. Aantal ritten per uur 60 : 250/7 = 42/25. Aan
losse grond wordt vervoerd 42/25 X 4 X 3/4 = 5 m 3
. Bestaat de grond
uit natte leem (grondsoort klasso III) dan is de uitlevering 25 %, dus 1 m 3
onberoerde grond wordt 1 % m 3
losse grond. In dit geval is dus 5 m 3
losse
grond gelijk aan 4/5 X 5 = 4 m 3
onberoerde grond, hier natte leem.
Voor de berekening van do dagprestatio gelden dezelfde regels, als genoemd
bij het vervoer per kruiwagen en per geduwde kipkar.
Voorbeeld: 4 Al. met elk een paard hebben 77 m 3
zand vervoer over een
afstand stek-stort = 700 m in 5 uur.
100 % prostatie per manuur = 5,5 m 3
. Bij 100 % prestatie had dus de
77 m 3
kunnen worden vervoerd in 77 : 5,5 = 14 uur. Er is over gedaan
4 X 5 = 20 uur. Dagprestatie derhalve 14 : 20 = 70 %.
31

DIVERSE WERKZAAMHEDEN
Gemiddelde PRESTATIE van een vakman por MANUUR
A i
"' d
I Omschrijving Prestatie | Opmerkingen
Aanstampen ^ Verseh gestorte grond . ~S m' met sehop gestort
met aard- van kaden en dijken . . 0,75 „ lagen dik 50 om
stamper ' van sleuven 0,15 „ lagen dik 10 em
/ Grond bovenaan het talud 1,5 m" Grond n. beneden
Afdekken van „ onderaan „ „ 1,3 „ Taludh. tot 1 m
taluds met < „ „ 1 •
zwarte grond j „ ,| " " 0,8 ,, " " 3 "
j 0^7 " " t 4 "
7 , , , ( Dik 6 cm 12 Optassen biimen
7
Zoden steken 1 „ 8 „ 9 „ 10 m afstand of
x,, . . V
Plaggen steken
•»
.,
f 2
12 tot 15 em . . . 11
'1
„
Iaden op wagen of
draagbaar.
Loggen van I ~Op taluds. 7,5 m 3
Zoden of plaggen
p ak,oden , Op vlak terrein . . . . 10 „ liggen binnen 10 m
Stapelzoden Voot taluds 2 „ afstand.
!
Stortlaagdikte 0—20 cm 5 m 3
„ I
s i l
t t t l
t
i t
20—40 „ 8
40—60 „ 15
„
60 cm
dikker dan
30
Zaaien Taluds enz 40 m'
Zaaien en en vlak terrein . . . . 25 „ Met losmaken van
- 1 I dichtgeslagen gr.
I Monteeren 10 m R a il e n b e s
Smalspoor Leggen 5 „ Baan profile,.ren
f Opbreken IQ
( 50 cm hoog, afstand palen
„ R a m e n o p s p e m
Betuining {
o m
1,5 m 0 palen 8 cm
I 30 om hoog, afstand palen
' 80-100 cm 3,5 „ 0 palen 5 cm
M e
(| boezemschop . . . 8 m» Hoog 0,80 m
Baggeren Met baggerbeugel . . . 1 „ r„

GRONDVERPLAATSING MET KRUIWAGEN

SPOOR SCHIFTEN
TE SCHIFTEN SPOOR.— A.VASTE Z'JClE. m BEGINPUNT
VÜDR HET 6£WIFTEN.—
TE BEREIKEN LUftjJN^.—
*S OÜRSPBÜrHKELUKE Li^iN^r- I
37

Worden toegepasl!
Ingravingen in dwarsrichting
a. voor grooterc ingravingen (breede sloot en, kanalen, c.d.);
b. indien de uitgegraven grond ter weerszijden kan worden geëgaliseerd
40
over het terrein of wanneer deze grond moet dienen voor den aanleg
van een kade of dijk, meeloopend met de ingraving.

VEBIflAPiriC FlC 4 - t TAS ZCDErt.VOOB 7M.U0S SL00T.-2. ZWAGTE £B0hO
III ÜEPOT,iri!ïlES1 DEZE CSDT'tl VDOe BÉKLCEDlfiij VAM DE DUK ttOET WOPDEM
CEBRUIKT.OAtt Irt OEPOT SPEr^Erl OP STPOOX A.-STPOOK ES EERST OriT-
ZODET1 EO ZWASTE GCOMO «fMEHE.Ï.En I" OEPOT BSEMGEH DPSTOODK C.
41

Betuinen, zie figuur.
Mot vlecht- of rijstuin, hoog 20 a 30 em.
Vlechtwerken van rijzen of gaarden om paaltjes, aanvankelijk tot halve
lengte in don grond geslagen, daaromheen worden tumlatton (latten) ge­
vlochten. Van de paaltjes is elk vierde (de z.g. ankerpaal) iets zwaarder;
hierin wordt op 10 cm onder de kop een draadnagel geslagen om het af­
schuiven der latten te voorkomen. Daarna worden de palen verder in den
grond geslagen, totdat de draadnagel op de latten rust en deze aandrukt.
De kop der tusschenliggende palen steekt 5 em boven bet vlechtwerk uit.
Palen: rondhout (eiken-, elzen-, berken) 0 4 a 5 em, lang 1,20 m,
op afstanden van 30 a 40 cm.
Ankerpalen: rondhout O 6 a S em, 1,20 lang.
Latten: rijzen (dunnen tak of teen) of gaarden (gesorteerd lang hout)
O 15 a 20 mm, lang 2,50 a 4,50 m.
Soorten: a. Gaasterlandsch rijshout.
44
b. Hollandsen rijshout.
Hollandsche gaarden.
c. Geldersch rijshout.
d. : Brabantsen rijshout: eiken-, wilgen-, esschen-, hazelaar-,
berken- en elzen; omtrek Breda en Boozendaal, grootore
duurzaamheid dau Hollandsen rijshout, lang 3,80 a
4,40 m, geleverd in bossen van 70 cm omtrek.

VERSTERKINGEN VAN TALUDS
M

In nevenstaande tabel is niet inbegrepen:
a. het ontzoden en optassen der zoden;
b. bet ontgraven en in depót brengen van de zwarte grond;
c. het rooien van stobben en wortels;
d. ongunstige toevloeiing van grondwater.
40

PRESTATIES voor het GRAVEN van GREPPELS en SLOOTEN
Gemiddelde PRESTATIE van een vakman per MANUUR
Grond ontgraven en in depót brengen aan één of beide zijden van do greppel
of sloot, incl. het bijwerken van de taluds.
Oppervlak dwars- 0,5 — 1,25—
doorsnede . . . . j 1,20 m 2
| 2,00 m 2
| 2,00—3,00 m 2
| 3,00—5,00 m 2
üiepte ingraving . I tot 1,00 m I 1,00— I 1,30— I 1,00— I 1,30—
| | 1,25 m | 1,50 m | 1,25 m | 1,50 m
Grondsoort
Klasse I | 1,50 | 1,40 | 1,30 | 1,25 [ 1,13 1,00
Grondsoort
Klasse II . . . . | 1,25 | 1,20 [ 1,13 | 1,06 | 1,00 | 0,88
Grondsoort
Klasse III . . . . | 1,00 ] 0,94 | 0,88 | 0,83 | 0,80 | 0,75
Grondsoort
Klasse IV . . . . | 0,65 | 0,60 | 0,55 | 0,50 [ 0,48 | 0,44
Prestatie in . . . j m 3
| m 3
| m 3
| m 3
| m 3
| m 3
Voorbeeld : Een groep van 36 Al. is bezig met het graven van een sloot
in zware klei (grondsoort kla.sse IV) .De afmetingen van de dwarsdoorsnede
zijn, bodembreedte 0,80 m, diepte 0,80 m en talud 1 : 1 V>e groep werkte
5 uur en maakt in die tijd 51 m sloot klaar. Gevraagd de dagprestatie.
3,20 + 0,80
Oppervlak dwarsdoorsnede bedraagt x 0,80 m a
= 1,6 m 2
(de
bovenbreedte is toch 1,20 + 0,80 + 1,20 = 3,20 m). In bovenstaande
tabel vinden we in kolom 2 (opp. dwarsdoorsnede van 1,25-—2,00) bij
grondsoort klasso IV oen prestatie van 0,60 m 3
per manuur. Hoeveel m 3
heeft de groep ontgraven? Lengte X dwarsdoorsnede = 51 X 1,60 =
81,G m 3
. Bij 100 % prestatie had de groep deze hoeveelheid kunnen ont-
47

graven in 81,6 : 0,60 = 136 uur. Ze heeft er over gewerkt 36 X 5 = 180 uur,
da prestatie bedraagt derhalve 136 : 180 = 75,5 % = 76 %.
Hoeveel maakt de groep klaar bij 100 % prestatie per uur?
Per uur wordt ontgraven enz. 36 x 0,60 = 21,6 m 3
, do dwarsdoorsnede
heeft een oppervlakte van 1,60 m 3
, dus 21,6 : 1,6 = 13,5 m per uur.
Voorbeeld : Een groep van 40 AI. groet in zandgrond in 4 uur, 162 m sloot,
mot een diopte van 0,80 m, bodembreedte 0,40 m en taluds 1:1. Hoeveel
bedraagt do dagprestatie ?
Volgens nevenstaande tabel grondsoort klasse I is de 100 % prestatie
per manuur 1,50 m. Het werk zou dus bij 100 % prestatie zijn verricht
in 162 : 1,5 » 108 uur. Er is over gewerkt 40 X 4 = 160 uur. De prestatie
bedraagt dus 108 : 160 = 67 % afgerond 68 %.
48

PRESTATTE'S VOOR HET GRAVEN VAN GREPPELS - BREEDE SLOOTEN
Gomiddoldo PRESTATIE van een vakman per MANUUR
Ontgraven en in depót brengen
Afmetingen v a n (je grond, alsmede afwerken
dwar.'
v a n d e
* a u d s
'
Diepte Bodem- doorsnede Grondsoort
m breedto Talud Klasse Klasse Klasse Klasse
I II III IV
0,60 0,40 1 : 1 0,60 2,50 2,— 1.63 1,06
0,70 0,40 1 : 1 0,77 1,88 1,56 1,25 0,81
0,80 0,40 1 : 1 0,96 1,50 1,25 1,— 0,65
0,70 0,50 1 : 1 0,84 1,75 1,50 1,19 0,75
0,80 0,50 1 : 1 1,04 1,38 1,19 0,94 0,63
0,75 0,50 1:1)4 1,22 1,13 0,94 0,75 0,50
0,80 0,50 1 : 1 y, 1,36 1,— 0,88 0,69 0,44
1,00 0,50 1:1)4 2,00 0,69 0,56 0,44 0,30
1,25 0,50 1 : 1% 2,97 0,41 0,35 0,28 0,15
1,50 0,50 1 : iy, 4,13 0,24 0,21 0,18 0,10
0,80 0,60 1 : 1)4 1,44 0,98 0,81 0,65 0,40
1,00 0,60 1 : 1)4 2,10 0,63 0,54 0,41 0,25
1,25 0,60 1 : 1)4 3,09 0,35 0,30 0,25 0,14
1,50 0,60 1 : 1)4 4,28 0,22 0,20 0,18 0,10
0,80 0,80 1 : 1 y, 1,60 0,88 0,74 0,59 0,38
1,00 0,80 1 : 1)4 2,30 0,56 0,49 0,38 0.23
1,25 0,80 1 : 1)4 3,34 0,30 0,25 0,23 0,13
1,50 0,80 1:1", 4,58 0,22 0,19 0,16 0,09
0,80 1,00 1:1)4 1,76 0,80 0,68 0,53 0,33
1,00 1,00 1 : 1)4 2,50 0,53 0,45 0,35 0,21
1,25 1,00 1 1 1)4 3,60 0,28 0,24 0,20 0,13
1,50 1,00 1:11/0 4,88 0,20 0,18 0,15 0,09
Prestatio's zijn uitgedrukt in strekkende meter (m 1
) sloot. Voor greppels
en slooton in vlak land.
Voorbeeld: Do groep, genoemd op blz 47, had verricht 51 m 1
sloot, diep
0,80 m, bodombreedto 0,80 m, taluds 1 : 1

GEWICHT PER BUIS (werkende lengte 100 cm.)
Inwendige diameter I Gresbuis Rondo betonbuis
i
30 cm 65 kg 115 kg
35 „ 80 „ —
40 ,. 100 „ 185 „
50 „ — 265 „
60 „ 365 „
70 „ 445 „
l !
Kleine duikers, O 30 cm, worden veelal, vooral bij weinig stroomend water,
hooger gelegd dan do slootbodem, 5 a 10 cm, om verstopping to voorkomen.
50

DUIKERS

GENORMALISEERDE HANDELSMATEN van BUIZEN voor DUIKERS enz.
Min. maten in cm.
I I I 1
d I w a b o e L t L,
I !
10 1,6 1,5 1,2 e l s 75 of 100 J 81 of 106
12,5 1,7 1,7 1,2 6 8 75 „ 100 81 „ 106
15 1,8 1,8 1,2 6 8 75 „ 100 81 „ 106
20 1,9 1,9 1,4 6 8 75 „ 100 81 „ 106
25 2,1 2,1 1,4 6 8 75 „ 100 81 ,. 106
30 :2,4 2,4 1,4 7 9 75 „ 100 82 „ 107
35 2,7 2,7 1,6 7 9 75 „ 100 82 „ 107
40 2,9 2,9 1,6 7 } 9 75 „ 100 | 82 „ 107
_ J
tl = inwendige middellijn, i b = wijdte mofruimte,
w -= wanddikte. c — mofdiepte
a = dikto mofwand. e = spielengte.
53

54
"o Min. wanddikto
fi
L = 100 em
b v k g
15 3 3 3 11
20 3,5 4 3,5 16
25 4 5 4 20
30 4,5 6 4,5 23
40 5,5 7 5,5 30
50 7 9 6,5 35
60 8 10 8 40
70 9,5 11 9 50
Ronde betonbuis
a

DIVERSEN DUIKERS
STEM PEL MOUT STEHPELHOUT STEMPEL HOUT 5TEMPELH0UT
4D ., IOS „ 85 . HO . 90 .
6o . _ - W . 125
-
na

De toe te passen constructie is afhankelijk van de diepte der vaart of sloot.
Xlei kan vervangen worden door goed samenhandend* srroiid. (leenihoudende
grond). Bij lichte constructie wordt voor damwand baddinghout (dik
6Y 2 cm, breed 16% cm) gebezigd en koud tegen elkaar geheid (zie fig. 1.)
Bij zwaardere constructie varieert de dikte van S tot 12 cm, de breedte van
20 tot 25 cm, tevens voorzien van messing en groef (fig .2). Eventueel
vischbek (fig. 2a). De plank heeft beneden aan de ine>singzijde een schuine
kant (fig. 3). De inheiing geschiedt volgen-, nummering (fig. 3). Hierbij
wordt bereikt, dat tijdens het heien de planken, dooi- de gronddruk tegen
de schuine kant, goed tegen elkaar worden gedrukt, (dus plank n°. 2 tegen
plank n°. 1, n°. 3 tegen n . 2 enz.). Inheien geschiedt tot even in dc harde
grondlaag (zij behoeven dus niet alle even diep te zitten) of zoo diep dat
onderspoeling (zg. onderloopshcid) uitgesloten is.
De bouwput wordt door een bemaling droog (watervrij) gehouden.
66

DAMMEN VOOR AFSLUITING SLOOTEN ENZ.
57

Voorbeeld bij fig. 2. Indien een ophooging in zand moet worden gestori
met een uiteindelijke hoogte van 3 m, en een kruinbreedte van 5 m, hoeveel
moet dan hooger worden aangelegd en hoeveel breeder ?
h — 300 em, de overhoogte is dus h, — 1/23 X 300 = 13 cm en de ver­
breeding van de halve kruinbreedte is b x = 1/15 h = 1/15 X 300 = 20 cm.
De talud- en hoogteplanken moeten derhalve zoo worden gesteld, dat de
hoogte op 3,13 m wordt gestort en de kruinbreedte 5 + 2 X 0,20 = 5,40 m
bedraagt.
58

OPHOOGINGEN - DIJKEN
Fig. 1 geeft een voorbeeld voor het maken van een verhoogde aardebaan,
voor een aan te leggen w egverharding.
De werkzaamheden moeten worden uitgevoerd in de volgorde:
it. een strook ter breedte van 11 m (grondvlak) ontzodcn, zoden in depot
zetten;
I). zwarte grond ondor deze zoden ontgraven en in depot zotten;
c. smalspoor leggen op plaats 1 en dam Dl storten, kruinbreedte 1,20—
1,50, hoogte 0,50—1,00 m. Nadat Dl klaar is, spoor loggen boven op doze
dam, plaats 2. Daarna le laag volstorten in pijlrichting. Is deze laag gestort,
spoor terugschiften naar plaats 3 on dam Dl! maken. Xa gereedkomen van
deze dam, spoor erop leggen, plaats 4 en de 2e laag volstorten en zoo vervolgens.
d. zwarte grond en zoden benutten voor de taluds en kruin, hetzij door
plakzoden, hetzij door bezaaiing.
Inklinking bij ophooging
afhankelijk van de grondsoort, hoogto en breedto van do ophooging,
zie tabel aan ommezijde.
59

e r D r e e u m
I Over ! ^ g
Grondsoort hoogte 'é'^^'
. e
! breedto
Leom-, kleiachtige grond I ]/12 h l 1/8 h
Leem-, kleihoudend zand 1/14 h 1
1/9 h
Zand I 1/23 h j 1/15 h
Grmd 1/30 h I 1/25 h
Aangenomen is, dat de ophooging in lagon is gestort, dik 30—50 cm.
Uu
1
b,

DIJKEN
EEN DIJK MOET BESTAND ZUN TEijEN MW EN DOORDRING IN 4
VAN WATER EN VOLKOMEN VEREENDE 2'JN MET DEN C-gQNO,
ABi BUITENBELQOP OF BUITEN TALUD
tQ, B1NNENBEL00P QF BINNENTALUE»
A. bE TEEN VAN OEN t>W.
b ,b£ VOET OF HIEL
HU HOOGSTE V/ATEESTAND.
LW; LAAGSTE „ „
B. BUITENKRUINIUN.
£ = •BINNE.NKRUINL'JN.
ÉNKELE VOORBEELDEN VAN DWARSDOORSNEDEN VAN b'JKEN.
INDIEN NIET VOLDOENDE DI£HTE, WATEPONDOORdKIN^BARE
(qeo-Nb AANWEZIG is, CONSTRUCTIE Fupi. EN FI^:I.
dl

VERKLARING WEGENBOUW-TERMEN
Aardebaan. Het geheele weglichaam zonder de verharding en zonder de
kunstwerken of beplanting.
Aardweg. Onverharde weg, naar gelang van de grondsoort ook genoemd
zandweg, kleiweg of vecnweg.
Berm. De afhellende strook grond aan weerszijden langs een wegverharding,
meestal onverhard en dan bezood.
Bermsloot. Afwateringssloot langs de buitenzijde van een wegberm.
Bestrating. Wegverharding, gevormd door uit de hand dicht naast elkaar
gezette steen en, keien of tegels.
Deklaag. De bovenste laag van een wegverharding.
Fundeering. De onderlaag van een wegverharding, soms ook genoemd
onderbouw.
Grindweg. Weg met een rijbaan van grind, hetzij alleen de deklaag, hetzij
de geheele verharding.
Inkassing. Sleuf in de aardebaan voor het aanbrengen der verharding.
Ook genoemd verhardingssleuf.
Kantopsluiting. Opsluiting door zoden of steenen der kanten van een
wegverharding, om het zijdelingsoh uitwijken der verharding te
verhinderen en om het afbrokkelen der kanten te voorkomen.
Kruin. Het bovenvlak van een voltooiden weg of aardebaan.
Ondergrond. De grondlagen onder een weglichaam.
Puinlaag. Laag geklopte puin, welke over de vlij laag wordt aangebracht.
Puinweg. Weg met een verharding van geklopte puin, welke zoowel de
fundeering als de deklaag vormt.
Sehelpenweg. Weg waarvan de bovenlaag door schelpen gevormd wordt,
hetzij met een onderlaag van puin of sintels, hetzij dat de geheele
verharding uit schelpen bestaat.
Sintelweg. "Weg met een deklaag van sintels, hetzij met een onderlaag
van puin. hetzij dat de geheele verharding uit sintels bestaat.
Steenslagweg. Weg met een verharding, waarvan de deklaag uit steenslag
samengesteld is.
Tonrondte. De ronding van een verhardingsoppervlakte, gewoonlijk
uitgedrukt in het hoogteverschil van het midden en de kanten van
den weg.
Tracé. Richting van den weg. Te volgen lijn.
Veldweg. Onverharde weg door het open veld.
Verharding. De kunstmatig verharde strook, die de rijbaan in een weg
vormt, dus fundeering en deklaag samen.
62

WEGENBOUW
Benamingen en termen

Verhardingssleuf. Zie mkaseing.
64
Vlaklaag. Zie vlij laag.
Vlijlaag. Do platte laag puinstukken, vormende de ondervloer van een
wegfundeering.
Wegdek. Deklaag van een verhajxling.
Zandbed. Zandlaag onder een verharding, meestal in het bijzonder een
kunstmatig aangebrachte.
Overbrenging van de verkeersbelasting op den ondergrond

GEGEVENS VOOR HET ONTWERP
Max. holling Grooto verkeerswegen 3 % (3 cm per 100 cm) in heuvelachtig
land 4 a 5 %.
Secundaire en locale wegen 6 a 7 %, soms 10 %.
Bochten Hoofdwegen min. straal 300 m.
Secundaire en locale wegen min. straal 50 m.
Breedte Eén verkeersbaan min. 3 m, dan wisselplaatsen aanbrengen:
breed 5 m incl. wegbreedte, lang 20—30 m, op
afstanden van 150-—200 m.
Twee verkeersbanen min. 5 m, en voor elke verkeersbaan
meer 2,50 m per baan.
Draagkracht
Ondergrond moet zijn:
a. poreus en doorlaatbaar voor water.
b. voldoende samenhangend en vormvast.
c. voldoende bestand tegen den druk van het walsen
e n d e
verkeersbelasting.
ondergrond. Doorlaatbaarheid van grondsoorten: YeAauOh^
Fijn grind 2075
Grof zand 224
Fijn zand 40
Zandgrond 19
Zandhoudende klei 10
Klei 2,8
Draagkracht van grondsoorten: Diaagvermogen
Rotsgrond 36 kg per cm 3
Harde banken 8 „ „
Grindhoudende grond 5 „ „
Zuiver zand 4 „ „ „
Droge klei 3
Natte klei 2
Leem 1 15
Tonrondte Voor grindwegen 6 %, d.w.z. de zijdelingsche afwatering
is 6 cm per m. Voor een wegbreedte van 5 m dus, 2,5 x
0,06 = 0,15 m of wel 1/30 a 1/40 van do wegbreedte.
Voor steenslagwegen 5 % of 1/40 van de wegbreedte.
v
65

LEGGEN VAN EEN VLIJLAAG
1. rijrichting van hel vorkoor, dus stoenen leggen (vlijen) loodreeht
op den wegas.
2. Geen kleinere sleenstukken gebruiken voor de vlijlaag, dan een halve
3. De steenstukken en heclc steenon goed sluitend tegen elkaar vlijen.
4. Na het leggen van de vlijlaag, de voegen volvegen en wasschen met
60

AARDEBAAN
FoMDEEPIMG.
67

08
Fundeering dor verharding.
Deklaag der verharding welke na afwaMng 1 em
boven de kantopsluiting moet uitsteken, voor de
afwatering.

KANTOPSLUITING
S9

Ongefundeerde grindweg (10 ïi 20 cm dik) zie fig. 1 blz. 71.
Deklaag dik 10 a 20 cm afgewalst, in twee lagen te spreiden. Onder: grind
3—7 cm droog gewalst, laagdikte 8 a 17 cm. Boven: grind 1—3 cm, onder
toevoeging van bindmiddel, nat walsen. Laagdikte 2—3 cm.
Gefundeerde deklaag (13 a 15 cm dik) zie fig. 2 blz. 71.
Vlijlaag dik 5 cm. Deklaag 8 a 10 cm afgewalst in 2 lagen gespreid. Onder:
grind 3 -7 cm droog gewalst, laagdikte 15—8 em. Boven: grind i—3 cm,
onder toevoeging van bindmiddel, nat walsen, laagdikte 2 em.
Grindweg op puinfundeering (22 cm dik) zie fig. 3 blz. 71.
Fundeering bestaat uit een vlijlaag dik 5 cm, waarop een stortlaag van
geklopte puin afin. 4—6 cm, dik 15 cm droog gewalst. Deklaag 2 cm af­
gewalst, ïn één laag gespreid onder toevoeging van bindmiddel nat walsen.
Grind 1—3 cm.
Steenslagweg op puinfundeering (20 cm) zie fig. 4 blz. 71.
Fundeering bestaat uit: vlijlaag 5 cm, geklopte puin 3 —5 cm, dik 10 cm,
droog gewalst. Deklaag dik 5 cm afgewalst, in één laag gespreid, steenslag
2— -3 cm, onder toevoeging van bindmiddel, nat walsen en afdekken met
grindzand.
Steenslagweg op puinfundeering (25 cm) zio fig. 5 blz. 71.
Fundeering bestaat uit: vlijlaag 5 cm, stort laag van geklopte puin 4—6 cm,
dik 15 em, droog te walsen.
Deklaag, dik 10 em afgewalst, in twee lagen spreiden. Onder: steenslag
3— 6 cm, droog walsen, laagdikte 8 cm. Boven: steenslag 1—3 cm, onder
toevoeging van bindmiddel nat walsen, laagdikte 2 cm, afdekken met
grindzand.
Praktijk-gegevens:
1 m' puin levert 10—11 m' vlijlaag.
10 t basaltslag is 6,4—7 m*.
10 t porfierslag is 6,65—7,25 m*
Dikte-vermindering door bet walsen van los gespreid materiaal (puin,
steenslag, grind, enz.) is 20—25 %.
70

ENKELE DEKLAGEN
71

Wegenbouw-materialen
Puin: Cabriekspuin (van de steenfabriek), stront puin (zeer harde puin),
afbraakpuin.
Grind: riviergrind, gebaggerd uit Maas, Rijn of Waal.
Berggrind, gegraven uit hooge zandgronden, staat in hardheid
achter bij riviergrind. Verkrijgbaar in twee maten. (3—7 cm en
1—3 em).
Grindzand: afmetingen 1—7 mm.
Steenslag: gebroken natuursteen.
a. basalt (uit Duitsehland).
o. porfier (uit België).
Afmetingen: 5—7, 4—6, 3—0, 3—5, 2—3 en 1—3 em.
Bindmiddel: steenslag en grind bevatten los gespreid 45 °o h»Uv ruimten,
72
goed afgewalst 20 %. Deze 20 % moeten worden gevuld met vul­
middel, meestal tevens bindmiddel.
a. grindzand. schraal bindmiddel, te gebruiken in kleistreken.
b. leem- of kleihoudend zand. voor streken met gemengde gronden.
c. leem en klei, vet bindmiddel, te gebruiken in streken met
Schrale gronden (zandgrond).

WEGENBOUW
Gemiddelde PRESTATIE van een vakman per MANUUR
Omschrij ving Prestatie
Opnemen en optassen van oude kei- of klinkerbestrating 5,— m 3
Opbreken van oude grind-, puin- of stcenslagverhardmg 0,50 m 3
Horren van uitkomend verbarding-materiaal 1,30 m 3
Aan do kant zetten van gehord verhardingsmateiraal . 1,20 m 3
Wederom inbouwen van gehord verhardingsmal eriaal . 1,-— m 3
Aardebaan profileeren, grondverzet tot 10 cm ld. I . . 12,-—• m 2
~ 10 „ kl. III . 10,— m»
Aardebaan zuiver profileeren m.b.v. de wegmal . . . . 25,—• m 2
Opbrengen en spreiden van zand in do verhardingssleuf 1,20 m 3
Vlijlaag leggen van baksteen, incl. mzanden 16,— m 2
[ïak-4 eenpuin kloppen van zachte steen 0,25 m 3
„ „ „ harde steen 0,15 m 3
Stort laag van gekl. piün opbrengen en spreiden 10 cm 12,— m 2
Steen da Ü opbrengen en spreidon, los, dik 5 cm. . . . 12,— m 3
6 11 — m J
, „ 8 , 8,— m"
, „ 10 „ . . . . 7,— m a
Steenslagdek inzanden en inwateren, incl. zand opbr. 25,—• m 3
Opbrengen, verdeelen en inwateren van vulstof (zand,
leem en grind) in 3 lagen, dik 3 cm 15,-—• m*
Walsen met handwals (2 man) puin of steenslagdek . . 25,— m 2
Walsen met motor- of stoomwals, stortpumdek . . . . 150,— m 2
„ „ „ „ „ , steenslagdek 5 „ . 75,— m a
„ 6 „ . 60,— m*
„ , , , . „ „ „ 8 „ . 46,— m 1
10 • 35,— m a
[iaudzitde of ]>Li\x legden, incl. graafwerk, kantopsluiting 15,— m
Kantopsl. zetten, incl. graafwerk, best. uit. strek . . . 40,— m
„ , „ 2-strek. . . 22,— m
„ „ , „ , „ „ koprol . . . 11.— m
„ „ , „ „ , „ „ strekrol . . 9,— m
„ „ , „ „ , „ „ strekkop . . 10,— m
„ „ , „ „ , „ ., 2-strekkop . 11,— m
Noot. Bij het vaststellen van bovenstaande prestatie's per manuur is
erop gerekend, dat de materialen lang-- de aan te leggen weg in depot liggen
en afkomende materialen langs de weg in depot worden gebracht. Verder
transport extra berekenen, zoowel aan- als afvoer.
73

Drooglegging ontwatering
Voor bouwland 1,00—1,30 m
_ grasland 0,70—1,20 „
,. tuingrond 1,20—1,00 „
„ bosehgrond 1»20—1,80 „
Breedte watergangen (zie nevenstaande schets):
tochtslooten 6,00—7,50 m bovenbreedte
kavelalooten 3,00—5,00 m
langsslooten 2,50—3,50 m „
droppels 1,00 m.
Greppels hebben hetzelfde doel als langsslooten en komen derhalve in de
plaats daarvan.
a. door aanleg van watergangen gaat 7 % of meer grond voor bouwland,
grasland, enz. verloren.
b. hoe grooter het verval (bodemhelling in de lengterichting van de sloot)
hoe minder diep de sloot behoeft te zijn.
c. verval bedraagt 3—-5 cm per 100 m.
74

ONTWATERING
Schema van watergangen
7S

71!

ONDERHOUD WATERGANGEN
Ho of d-af watering en tochten
Vaarten en tochten, die men moeilijk kan afdammen,
baggert men met de baggerbeugel
in een schuit. Deze schuit wordt geledigd met
een boezemschop door de bagger op de wal
te schieten. Is de eerste bagger opgestoven,
dan zet men er een kade van op (fig. 1:
k), afstand a, min. 50 cm. Achter de kade
komt de volgende bagger. Langs do geheele
vaart of tocht komt om de 40—60 m eon dergelijke vaalt.
Slooten mot een veenbodem baggert men op de kant. Do diepte vóór en
na het baggeren wordt gepeild met een peilplankjo (zie fig. 2). Het verrichte
werk wordt dan in m 3
uitgerekend.
Kavelslooten en greppels
Door begroeiing en wegtrappen
der kanten, moeten deze watergangen
opnieuw worden opgezet,
a. uitzetten, ritsen en kielspit maken (volgens talud. b.v. 1 : 1);
b. daarna zoden opzetten (zie fig. 3: z) a — 0,50 m;
c. put ter lengte van 20—30 m afdammen (le put);
d. water uit de put hoozen met boezemschop;
e. bagger uithoozen met boezemschop, zorgen dat de bagger achter de
zoden (z) komt te liggen.
ƒ. is de le put klaar, het water gedeeltelijk uit de 2o put in de le put
laten loopen en zoo vervolgens.
g. nadat de bagger is opgesteven, dezo opzetten.
Benoodigd gereedschap: lijn, meetlat, boezemschoppen, damwand met
sleg of handhei en baggerbeugels.
77

f~. , _v
Grondsoort
Afstand der
,
Verhouding
diepte reeks
r
reeksen
._, ,
en afstand
reeksen
Zware klei 8 a 9 m 1:7
Middelmatige zware klei 9 a 12 m 1:8
Zandhoudende klei of leem . . . . 12 a 16 na 1:10
Sterk leem- of kleihoudend zand . . 16 a 18 m 1 : 13
Leem- of humushoudend zand . . . 18 a 20 m 1:13
Bovenstaande cijfers gelden voor een diepte van 1,30 m, terwijl aangenomen
is, dat de laagdikte der aangegeven grondsoort __ 1.50 m bedraagt.
78

DRAINEEREN
Fig. 1. Draineerbuis rustend op grindbed dik 5 om en afgedekt met een
omgekeerde zode (graskant onder).
Fig. 2. Draineerbuis rustend op twee plankjes, die een hoek van 90°
met elkaar vormen, afgedekt met een omgekeerde zode.
Fig. 3. Draineersleuf, breed 30 em, hoog 30 cm, gevuld mot grind.
Fig. 4. Als fig. 3, gevuld met geklopte puin.
Fig. 5. Draineerbuis, lang 30 cm, O 5—10 em. met vaste mof. gemaakt
uit gebakken klei en ongeglazuurd.
Fig. 6. De draineerbuis is voorzien van gaten.
Fig. 7. De buis heeft een losse mof, die zooals fig. 8 aangeeft, over de
stootvoeg geschoven kan worden.
Noot.
a. hoe dieper de draineerbuizen kunnen worden gelegd, hoe grooter de
onderlinge afstand der reeksen kan zijn.
b. men onderscheidt hoofd- en zijreeksen, het geheele netwerk van buizen
mondt uit in de watergangen.
79

BOSCHBOUW
Grove dennenbosch
Grond- Diepspitten, alleen wanneer oerbank voorkomt. Zit de
bewerking oerbank tot 1 m diep, deze breken en boven spitten.
Blijven de oude stobben zitten, dan de grond bewerken
ter diepte van 0,25 m.
Bemesting 200—400 kg Thomasslakkenmeel en
200—400 kg kalizout 20 %
Op zure gronden 2000 kg kalkmorgel, alles per ha.
Hoeveelheid 4 kg zaad per ha (ong. 160 000 korrels) in rijen te zaaien,
zaai- en afstand der rijen onderling 0,80 m. Na 2-—3 jaar uitdunnen
plantgoed op 0,80 m, in en tusschen de rijen.
Plantafstand 0,80 X 0,80 m, 16000 stuks per ha.
Zaaitijd: Februari—Maart.
Onderhoud Eerste jaren vrij houden van onkruid, zieke en doode
boomen verwijderen.
Duiming Na ong. 18 jaar volgt do eerste dumiing. Boomen tot manshoogte
opsnoeien, zieke, doode en kromme boomen verwijderen.
Deze eerste dumiing levert ong. 5000 boomen,
hoofdzakelijk bloemhout en boonenstaken. Elko 3—5 jaar
dunning herhalen. Boschrand zoodanig uitdunnen, dat
deze gesloten blijft.
Kaalslag Op 40 tot 45-jarige leeftijd is het dennenbosch rijp voor
mijnhout. Levert op per ha 100—250 m 3
hout. De takhoutmassa
bedraagt 25—50 % van de dikhout-massa. Het
dikhout wordt na het vellen, uitgesnocid en geschild,
opgestapeld om te drogen, daarna wordt er mijnhout uitgezaagd.
Het overblijvende dikhout is bestemd voor
brandhout, papierhout, houtskool enz. Dit wordt opgezet
in kavels lang 3,00 m en hoog 1,50 m.
Het takhout wordt opgebost in bossen van 0,70 m omtrek,
lengte 1,10—1,25 m, 100 bossen is één vim hout (1 m 8
).
Boomen zoo dicht mogelijk bij den grond afzagen. Ze niet
VI
81

I tegen de wind in laten vallen. Boomen boven 0,16 m dikte
eerst aan de valkant voorzagen. Bij uitsnoeien en Bchülen
j altijd naar den top toe werken.
Algemeen Bij naaldhout géén lupine-voorbouw. In diep losgewerkte
grond nooit zaaien, maar pooten met plantwig of plantschop.
Overigens is zaaien beter dan planten. Do gezaaide
den heeft een penwortel en levert daardoor rechter hout.
Het is gewenscht de vakken van grove den (Pinus Sylvestris)
af te wisselen met strooken Oostenrijksehe den
(Pinus nigra Austriaca) of berkensingels, ten einde het
overgaan van ziekten tegen te gaan.
Gereed- Zaaien: zaaimachine of breedwerpig met de hand.
schappen Planten: plantwig of palntschop.
Opsnoeien: knuppel of kapmes.
Kappen: Boomen beneden 10 cm dikte mot kapbijl
(1500 gram mot steel van 50 cm lengte).
Zagen: spanzaag met verstelbaar blad, zaag 0,90 m
lang.
Uitsnoeien: bijl 1500 gram.
schillen: schilscbop.
Opmeten: boomklcm en meetband.
Gemengd boseh
Grond- Bij voorkeur 0,50 m diepspitten, teeltlaag boven houden,
bewerking verder als bij grove dennen.
Bemesting Op slechte grond lupine-voorbouw (125 kg lupinen, 25 kg
saradellen per ha),-compost, 300 kg thomesslakkenmeel,
zoo noodig kalkmergel (zure gronden).
Hoeveelheid A. Hoofdhoutsoort Douglas:
zaai- en te planten en te zaaien per ha:
plantgoed 2500—3300 2 of 3-jarigo Douglas
7500—6700 1-jarige els, primus, lijsterbes en berk
250—200 kg eikels en
5 kg overblijvende blauwo lupinen.
89

B. Hoofdhout soorten (niet gemengd planten, maar
groepen) Mensiëzü, Tsuga Mertensiana en Fijnspar:
te planten en te zaaien per ha:
5000 stuks 3-jarige planten
5000 1-jarige els, prunus, lijsterbes en berk
250 kg eikels en
5 kg overblijvende blauwe lupinen.
C. Hoofdhoutsoort Lariks:
te planten en te zaaien per ha:
6700 stuks 2-jarige Japansche Lariks
3300 stuks 1-jarige els, prunus, lijsterbes en berk
200 kg eikels
5 kg overblijvende blauwe lupinen.
Onderhoud Eerste jaren onkruidvrij houden.
Dubbele toppen bij Lariks en Douglas wegnemen.
Elzen insnoeien (mogen niet overheersehen). Wanneer
bosch gesloten is Elzen en andere verplcgingshoui soorten
geheel uitkappen.
Algemeen
Het boschbestand van Nederland bestaat uit: 60 % naaldhout, 8 % loofhout,
27 % hakhout en 5 % grienden.
Gevoeligheid voor de bliksem, in verhoudingsgetallen: bouk: 1; spar: 5;
pijnboom: 30; eik: 55.
Wind verdragende boomsoorten: Berk, Iep, Populier, Oostcnrijksche den,
Corsieaansche den, Monsiëzii-spar.
Veel licht-behoefte: Berk, Populier, Wilg, Iep, Plantaan, Lariks, Grove
den.
Minder licht-behoefte: Eik, Amerikaansche eik, Acacia, Esch, Els, Oostenlijksche-
en Corsicaansche den.
85

Voel schaduw verdragend: Beuk, Haagbeuk, Tamme Kastanje, Vlier,
Ligustrum, Hulst, Zilvcrspar, en Taxis.
Opmeten van hout
Staandhout Inhoud = grondvlak X hoogte X vormgetal.
Grondvlak meten met boomklem op borsthoogte (1,30 m),
de grootte van het grondvlak geeft de boomklem aan
(direct af to lezen).
Hoogte: tot aan de uiterste top.
Liggend hout Inhoud = Lengte X middonvlak.
Middenvlak meten met boomklem halverwege do lengte.
Opgestapeld Inhoud X reductie-factor.
hout
Vormgetallen | Den: 0,49, Beuk: 0,47, Spar: 0,51.
Reductie- a. regelmatig gevormd, niet uitgesnoeid . . . . : 0,16
faeloren 6. onregelmatig gevormd, niet uitgesnoeid . . . : 0,10
c. uitgesnoeid hout : 0,21
d. brandhout, ongckliefd ;
°.40
e. brandhout gezaagd op 30 cm en opgestapeld : 0,70
/. stob- en wortelhout
2 0
« °.
Noot, Indien de boomklem het oppervlak niet aangeeft, maar alleen do
dikte van de boom, dan is het grondvlak en het middenvlak van de boom:
— X ü X dikte X dikte.
7
87

VERKLARING BOSCHBOUW-TERMEN
Aanwas. Dikte- en hoogtetoename van de boomen.
Bestand. Uitsluitend de in oen perceel bosch groeiende boomen.
Bestandssoorten. Zuiver bestand en Gemengd bestand.
Blessen. Merken van boomen, door stukje schors en bast met kapmes
te verwijderen.
Boomklem. Instrument voor diktemeting van de stam. Heeft een vast
en een verschuifbaar been.
Boschindeeling. Loofhoutbosschen: altijdgroene (laurier), periodiek groene
(zomerbosch).
Naaldhoutbossohen: altijd groene (wintergroene bosschen), periodiek
groene (Iarix).
Dunning. Verwijderen van slecht groeiende en zieke boomen. Bij eerste
dunning voorafgegaan door het afslaan van onderste doode takken
met knuppel of kapmes (zie schoonen).
Gemengd bestand. Bestand van meerdere boomsoorten.
Grondverpleging. Verzorging van de bodem ter bevordering van de goede
wasdom, door middel van kunstmatige bemesting, loshouden van
de strooisellaag e.d.
Grijszand. Zandlaag, grijs van kleur, gelogen boven de oerbank, zeer
onvruchtbaar door gebrek aan, meestal geheel afwezig zijn van,
humus OJI oplosbare bodemmincralen.
Humus. Losse, donkergekleurde grond, bevattende veel verteerde planten-
doelen en voor de planten oplosbare bodemmineralen.
Inboeten. Herbeplanten van open gevallen plaatsen in de aanplant.
Jaarring. Kring op dwarsdoorsnede van de stam, aangevend de jaarüjksche
Klemhoogte. Borsthoogte, plm. 1,50 m.
Klemstaat. Staat, waarop de metingen mot de klem worden opgeteekend.
Oerbank. Bruine, harde tot steenharde bodemlaag, bevattende veel
88
humuszuur en -zouten, slechte grond voor dieper wortelende planten.

ENKELE BOSCH-BOOMSOORTEN.
Zomereik. (Quorcus Robus L.)
Amerikaansche Eik. (Querous Rubra L)
89

Opschoonen. Dunning, schooning.
Opstand. Perceel bosoh met alle daarin voorkomende vegetatie.
Penwortel. Rechte, kegelvormige hoofdwortel, verticaal in den bodem
dringend.
Schoonen. Dunnen.
Stamdiameter. Middellijn stam.
Strooïsellaag. Laag van bladeren, naalden, vruchten en takjes op de
boschbodem.
Vegetatie. Begroeiing.
Werkhoutbedrijf. Boachbedrijf met als productie werkhout (tkomerhout,
papierhout, mijnhout, cd.).
Zonnebrand. Beschadiging van blad en schors door plotseling blootstellen
aan direct zonlicht bij het wegkappen van beschermend hout (ge­
voelig ervoor zijn: haagbeuk, beuk, esch.).
Zuiver bestand. Bestand van één houtsoort.
M

ENKELE BOSCH-BOOMSOORTEN.
Amerikaansche Vogelkers. (Prunus Seroüna Ehrh.)
Acacia. (Robinia I'seudoacacia L.)
Dl

ENKELE BOSCH-BOOMSOORTEN.
Lijsterbes (Sorbus Aueuparia L)
Witte Berk (Botula Alba L)
93

Spitten en rooien
Gemiddelde PRESTATIE van een vakman per MANUUR
Bouwland spitten, een steek 17—22 m
Lupinenveld spitten, een steek 20 in 2
Bosehgroud spitten, diep 40 em 10 m 2
„ , „ 50 ., 7,5 m 2
60 , 6 m 2
„ , „ 70 „ 5 m 2
80 „ 4,7 m 2
90 3,9 m 2
• 100 , 3.5 ra'
Dennen stobben rooien en spitten 3 m-
Eikenhakhout stobben rooien en spitten 2 m 2
(beiden inclusief uitkloppen en afdragen der stobben).
91

ONTGINNING
Diepspitten

Ontginning
Nevenstaande teekening stelt voor oen verlaging van bouwgrond, waarbij
de zwarte grond of teelaarde ter plaatse blijft en het onderliggende zand
wordt afgevoerd. De, naast dit hoogo terrein gelegen, pereeelen liggen op
de hoogte van vlak A. Do dikte der teelaarde bedraagt 25 em, dus moet
het terrein 25 m dieper worden ontgraven dan de vereischte hoogte,
teneinde de zwarte grond te kunnen bergen. Deze diepere ingraving zou
echter met zich mede brengen, dat het af te graven zand zoumoeten worden
vervoerd (per kipkar met de hand geduwd) tegen een helling op, hetgeen
niet gewenscht is. Het spoor wordt daarom gelegd op do hoogte van vlak A
en de nog teveel aanwezige strook B wordt z.g. achter de hand (dat is dus
aan de andere zijde van de bres) in de kipkarren geladen. In de daarvoor
ontstane sleuf C wordt de zwarte grond geworpen.
M

Diepspïtten

MOESTUINEN
Afstand en
_ . „ TT 1 • i tusschenruimto
Zaai- en Soorten Hoeveelheid
poottijd te zaaien of te pooten zaai- en pootgoed r j e n
onderling ^
d e n
i
Aardappelen p Eerstelingen, Muizen, 2 Q . a 4 Q c m 3 5 c m
I. Vroege begin April Vr. Eigenheimers ° r
r
ïl. halo p Bonte Eigenheimers,
April/Mei Zeeuwsche blauwe, 6 Q c m 4 5 c m
Roodo Star, Bevelander
ö
Andijvie (najaars) z Fijne krul 100 g = 10 000 zaaibed
na 15 Juni planten
p Volhart breedbladig ong. 1300 planten 30 cm 28 cm
Juli/Aug. per a
Stamboonen z Vroege Wagenaars 12 cm
Mei/Juli (slaboon)
Bruine boon ) te 1 k er a 50 em a
^ S
r
Kievits boon \ drogen
e a
® ^ °
o u e n
P
v. 4 boon.
op 30 cm
Staakboonen z Vroege Veensche 2%—3 kg voor 100 em 50 cm
Mei/Juni (snijboon) 1000 stokken
1 Princesse boon
Tuinboonen z Haarlemscho witkiem 2 kg per a 55 cm 12 cm
April/Mei [ Extra lange hangers |
Bloemkool (laat) p Lecerf, Late reuzen 180 planten per a 75 cm 75 cm
Juni/Juli j
Roode kool (laat) p ^ j Langendijker | 220 planten per a 75 cm 60 cm
Witte kool (laat) p Deensche witte, 170 planten per a 80 cm 70 cm
vóór 21 Juni | Brunswijker
Savoye kool (laat) p Bredasche, 325 planten per a 60 cm 50 cm
vóór 21 Juni | Bloemcndaalsche
Spruitkool (laat) p Lierscho, Spiraal, I 280 planten por a 60 cm 60 cm
vóór 21 Juni | Bredasche echte
Boerenkool (laat) p I Halfhooge, Fijne krul I 280 planten per a 60 cm 60 cm
vóór 15 Aug. |
Groene erwten z Rondo groene, Wij ker 2 kg per a 50 em 6 cm
eind Maart | vale
Stamerwton z Gele stam, A'damsch 1 ]/ z kg per a 50 cm 6 cm
Maart/April [ wonder
Rijserwten z Meikoningin, Haar- iy 2 kg per a 110 cm 4 cm
Maart/April steegsche Meidoppers,
Lento doppers
Peen (worteltjes) z Amsterdamscho bak 150 g per a 15 cm zaaien
April
Winterwortelen z Nijmeegsche lange, 125 g per a 15 cm zaaien
April/Mei | Berlicummer
Bieten (KLroten) z Non plus ultra (lang) 100 g per a 20 cm zaaien
April/Juni | Egyptische bolronde |
Uien z Rijnsburger ronde, 100 g per a 25 cm zaaien
eind Maart | Langendij ker platte |
Roggo (winter) z Petkusser 175 kg per ha zaaien zaaien
Oct./Nov. |
Noot; p== pooten of planten, z = zaaien.
99

| Algemeen
Onderhoud
vaste planten
Winteranoei
1. Blooi op
eenjarig hout
2. Bloei op
groene
twijgen
ONDERHOUD PLANTSOENEN
Regelmatig gedurende de groei wieden
.Schoffelen, vooral gedurende een droogteperiode
Een maal per jaar één steek diepspitten met stalmest.
Uitgebloeide bloemen afsnijden. In hot najaar de clant
•U den grond afsnijden, ,,'roote pollen scheuren. U ,
bedekkmg met turf strooisel of dennengroen.
Van half Januari tot eind Februari.
Uitdunnen van te dichte vertakking. Snoeien van te laiuro
op. -jgon. U.tdunnen van doode en kwijnend ,al n
o.a. „ermg. Mcaloorn, Sierappel. P l, M U S TU,,„. ,.„„,,;
regen, Sneeuwbal. Hortensia, Japansche kers.
Snoeien der twijgen tot op 10 a 25 cm oa Hvdramrea
Kerm Japonioa, Rozen, Spirea Bumalda, Hypericum '
101

1112

AANLEG EN ONDERHOUD GRASVELDEN
Zaaitijd Bij bewerking van de grond in het voorjaar, zaaien in
Aug./Sept., en bij bewerking in het najaar in April/Mei.
Bemesting I. Nieuwe aanleg:
a. Zand humusarm, bovenlaag doorwerken met oude
korte stalmest of half vergane compost.
b. Zware klei, bovenlaag doorwerken met stalmest en
zand.
c. Zand en klei,
Landbouwkalk of 1000—4000 kg per ha
Kalkmergel 2000—6000 „ ., „
Superphosphaat 1000—1500 „ „ „
Patentkali 600—1000 „ „ „
Kopersulphaat 80 „ „
Kalksalpeter of 200
Ghilisalpeter of 200
Zwavelzure Amonia 150 „ ., „
II. Jaarlijksch:
Thomasslakkenmeel 600—1000 kg per ha
Patentkali 400 „ „ „
Superphosphaat 800 „ „
Benoodigd Sportterreinen 150—200 kg per ha (sportmongsel)
zaad Grooto gazons 350—200 ., „ „ (gazonmengsel)
Kleine gazons 200—250 ( ., )
Aanleg Omwerken (ongeveer 50 cm diep)
Laten rusten tot do grond gezet is.
Kalk uitstrooien (landbouwkalk of kalkmergel)
Doorharken en fijnmaken.
Kunstmest strooien (Superphosphaat, Patentkali en
Kopersulphaat).
Doorharken.
Laten rusten (één week).
Kunstmest strooien (Kalksalpeter of Ghilisalpeter).
Doorharken.
Rollen
Zaaien.
Onderwerken (met hark of greep),
j Rollen.
Onderhoud I Wieden: bij het opkomen van het gras (te wieden: Paardebloem,
weegbree, distels, madeliefje. Hcrderslasohje
enz. ook Speenkruid).
10.'}

101

Maaien: lo en 2e maal mot de zeis bij 6—10 cm hoogte.
3e en 4e maal met machine bij 3—4 cm hoogte.
Sproeien: Bij uitzondering 's avonds zeer licht.
Bemesten: tijdens groei kunstmest (zie blz. 103) in het
najaar oude stalmest.
Kale plekken: doorharken en inzaaien.
Mos: bestrijden met kalkbemesting.
Afgevallen bladeren: voorzichtig en zorgvuldig af harkon.
, Kanden: regelmatig afsteken en bijknippen.
Inkuilen van aardappelen
lor»

166

TEE KE lil MC EH
!"»•"'"" I QTWERHARBEWEG WERKOBJECT 1:5110 1:1D00 1 t5D0
\ •* ) SL.DDT DWAMMOMHEbE 1,10 1:£0 1:1D0
I I BOSCH LENGTE tBCfti HE OE 1;1DO 1:200 1.500 MEOD
| nf 'l VERZAMELPLAATS HOUT CA.
BJUTAAH&E TM JTAIH wflKE ELUFt
i-vttn«AntjTMiiAtiawtucWBVAO
Hl7

108

AFMETING TEEKEnlnGEP. m m m
TEEKEf1PAPIER I AFCESHEHEri TEEHEHi.15 RAOP FDRMMT
ÏÖDÖ X 1100 9EQ X 1360 10 ^
700 X 10 DO 660 X 360 1(3 2_
50D X TOD ^60 X G80

Voorbereidende werkzaamheden
Vóór den aanvang van een werkobject wordt een werkplan met werkteekening
en eventueel tijdschema opgemaakt.
Van een werkteekening en tijdschema geven de blz. 109, 111 en 113 een
voorbeeld.
Het werkplan is een toelichting bij de werkteekening en geeft aan:
1. een godctailleordo omschrijving van de underdcelen van het werk-
2. aanwijzingen voor het uitzetten cn indeelen der vakken.
3. welke onderdooien het eerst gereed moeten komen.
4. welke bijzondere eisehen zijn gesteld.
Verder wordt in een begeleidend schrijven aangegeven de prestatie-bases
de vastgestelde marschtijd en bij wie het algemeen toezicht berust
(bijv. N.A.D., Hoide-Maatschappij, enz.).
] Hl

TIJDSCHEMA WERKOBJECT MEERLAND
VOLGENS BEGROOTING
IjAM.lFEfei?. IMAABTIAPPIL I MEI I JUMI I JULI I
OMSCHPUVlrlG PLOECEfl -jjj-, J I I J J J J 1 J I I I I I I I I I I I I I
UlTZETTEn PLOEG 1. i § =
VELLEN.OnTTAlóYEfl p m F , E=E= EEE
SCHILLEN Ed AFDPAGEtt 0,0 ~
HOUT
SPOOR LEGGEN . T~ E E E
ENWEEPOPBPE^EN
OUDE WEG OPBREKEN PLOEG2 ==
OMTCRAVEtl 5L00T _ ' 1
-z^
A-B Eli AFVOEREN
6R0I1D MET SPOOR
L U T
^ "
ONTGRAVEN SLOOTG-B
EM AFVOERERGRONQ PLOEGf
MET KRUIWAGEN
-
=
AARDEM BAAtl
NIEUWE WES
PLOEG 4 =====
OMSPITTEn EH PLOEG =======
ROOIEM STOBBEN 5-

TIJDSCHEMA WERKOBJECT MEERLAND
BIJGEHOUDEN TIJDENS UITVOERING
JAM. FEBR. MAART APRIL MEI. Juni JULI
OMSCHGUVÏMG PLOECErt -yn jjj jjj m|
UITZETTE» PLOEGI l 0 Z joo/.
lipoK, _@_ Y//m7 :
VELLEN,ONTTAKKEN p L O fr ZZ.1Z
SPOOR LEGGEM p i D ^ [ ~Z
EH WEER OPBREKEN g 5 ^ ? E | E _ 5 ^
OUDE WEG OPBREKEN. PLOEG 2 ^ V / , .„,/7
WfoMiï&m%
ONTGRAVEN SLOOT P. N F F,
y L U L L 3
A-B Etl AFVOEREN
L W 7 /
fiROMOHET SPOOR f ^ . ^ !
ONTGRAVEN SLOOT C-D
Ett AFVOERENGPOMD PLOEG 1. -
MET KRUIWAGEN f
AARDEN BAAN PLOEG G. ZZZZ
NIEUWE WEG. V/W/MWMW/, 57%
OMSPITTEN EM p i Q Z Ü IZZZZZZ
5TOBBEM RODIEM 5_ 1 2
UITZEVEN GRIND PLOEG 2 ZZ
OUDE WEGVERHARDING .J^W^l-l
KLOPPEN EH SPREIEN PLOEG 3 ZZZ
PUIN. wm7wm 50%
SPREIDEN PLOEG 2 Z
GRINDEN LEEM.
WALSEN ||jo^__
AANVOER EN PLOEG ZZ W'/,
OMSPITTEN COMPOST \- il WM/JMA
AFWERKEN WEG PLOEG G. Z
EN BERMEM WEL -0%
BESCHIKBARE TUD VOLGENS BEGROOTING [lOO% ].
VERWERKTE TUD [MET RESULTAAT BEREIKTE PERCENTAGE'S
PER OMDERDEEL.1.
REGENVEPZUIM. ucKu«i.j
U3

PERSONEELSINDEELING
Voorbeeld 1
Een Pl.C. krijgt lol opdracht met zijn ploeg sterk 11 Al. zand te ontgraven,
te laden in kruiwagens en te vervoeren over een afstand van 70 m. Het
zand wordt gestort in een kuil.
Vraag : Hoe moet de Pl.O. zijn Al. inzetten en welke gereedschappen
zijn noodig?
Antwoord: De PI! voor zand (klasse I) ontgraven en laden in kruiwagens
is 1,76 m" voor onberoerde grond (zie blz. 25). De PB voor het vervoer
per kruiwagen over 70 m voor zand (onberoerd) is 1,2 m' (zie blz. 27).
Om b.v. 3.5 m' zand per uur te ontgraven en te laden zal de Pl.C. noodig
hebben bij 100 % WP, 3.5 : 1,75 = 2 Al. en voor bet vervoer 3,5 i 1,2 =
3 Al.
De verbonding tussohen gravers en kruiers is dus als 2 : 3. De Pl.C. stolt
derhalve aan 4 gravers en 6 kruiers en houdt één Am. beschikbaar voor het
in orde houden van de straal of hulp op het stort.
Opmerking : De hoeveelheid van 3,5 m" is willekeurig gekozen, elk getal
kan dienen, maar het gemakkelijkste is een getal te nomen, dat deelbaar
of nagenoeg deelbaar is door de PB's, in dit geval 1,75 en 1.2.
gereedschap : 12 batsen (n.1. voor den Pl.C. en elke Am. één).
2 X 6 + 10 % = 14 kruiwagens en
70 + 10 % = 80 m kruideelen.
Voorbeeld 2
Een Pl.C. krijgt tot opdracht met zijn ploeg sterk 15 Al. klei te ontgraven,
te laden en te vervoeren per kruiwagen over een afstand van 70 m. De
klei te storten in een kuil.
Vraag : Hoe is nu de indceling van zijn personeel en welke gereedschappen
zijn noodig?
Antwoord: De PB voor het ontgraven en laden in kruiwagens van
onberoerde klei (klasse IV) is 0,4 m> (zie blz. 25). De PB voor bet vervoer
van klei over 70 m is 1 m' (zie blz. 27).
115

Om b.v. 2m 3
klei per uur te ontgraven en te laden zijn noodig 2 : 0,4 = 6 Al.
mei een WP van 100 % en voor het vervoer 2 : 1 = 2 AI. De verhouding
tusschen gravers en kruiers i» nu als 5 : 2. De P.C. stelt dus aan 10 gravers
en 4 kruiers en houdt één Aio. bo-.ehikl>aer voor de straal.
Bereedechap: 16 spaden (voor den Pl.C. en elke Am. één).
2 x 4 + 10 % = 9 kruiwagens en
70 + 10 % = 80 m kruideelen.
Afhankelijk van de droogheid van de klei zullen ook nog meegenomen
moeten worden 2 kruidiouwoelen.
Voorbeeld 3
Een Gr.C. krijgt tot opdracht met zijn groep sterk 38 Al. zwarte grond te
ontgraven, te laden en te vervoeren per kruiwagen over een afstand van
80 m. Op het stort moet de grond worden geëgaliseerd in een laagdikto
van 13 cm.
Vraag: Hoe zet do Gr.C. zijn personeel in en welke gereedschappen zijn
noodig ?
Antwoord : De PB's voor de verschillende werkzaamheden zijn:
a. ontgraven en laden in kruiwagens va» zwarte grond (klasse I) is
1,78 m 3
(zie blz. 28).
b. vervoer over 80 m, klasse I (onberoerd) is 1 m" (zie blz. 27).
c. egalisecren op het stort, dik 15 em is 5 m 3
(zie blz. 33).
Om b.v. 35 m" zwarte grond per uur met een 100 % WP te ontgraven
en te laden zijn noodig 35 : 1,75 = 20 AI. en om deze 35 m' te vervoeren
35 : 1 = 35 Al. en te egalisecren op het stort 35 : 5 = 7 Al.
De verhouding tusschen gravers, kruiers en AI. op het stort bedraagt dus
als 20 : 35 : 7, vereenvoudigd als 3:5:1. De Gr.C. stelt derhalve aan:
12 gravers, 20 kruiers en 4 Al. op het stort, in totaal 36 Al. Hij behoudt
als reserve 2 Al, die noodig zijn voor algemeene werkzaamheden, zooals
hoogtepiketten slaan op het stort, verleggen van de straal op het stort e.d.
Gereedschap : 41 batsen (38 + 3 voor de PI.Cn.).
2 X 20 + 10 % — 44 kruiwagens.
S() + 10 % = 90 m kruideelen.
Eén stel zichten, hoogte piketten en één sleg.
110

Voorbeeld 4
Eon Gr.C. moet het graven van een greppel vervolgen. Zijn groep heeft
een uitrukkende sterkte van 39 Al. De greppel (zie schets) is diep 50 em,
bodembreedte 35 em, taluds 2 : 1. De zoden moeten worden gestoken in
de afmetingen 25 X 25 cm, dik 6 cm en moeten langs de greppel worden
opgetast. De onderliggendo natte klei te ontgraven en te vervoeren per
kruiwagen over een afstand van gemiddeld 80 m.
Vraag : Hoe zet de Gr.C. zijn personeel in, om de greppel regelmatig te
doen ontstaan, en welke gereedschappen zijn noodig?
Antwoord: De PB's voor de werkzaamheden zijn:
a. zoden steken, dik 6 cm en optassen binnen 10 m ^ 12 m' (zie blz. 33);
h. natte klei (klasse III) ontgraven en laden in kruiwagens = 0,75 m'
(zie blz. 25);
c. natte klei vervoeren over 80 m = 0,9 m' (zie blz. 27).
Om b.v. 100 m greppel te graven moeten 100 X 0,75 = 75 m' zoden worden
gestoken (de bovenbreedte van de greppel bedraagt 0,85 m, hieruit kunnen
3 zoden worden gestoken, samen breed 0,75 m).
0,85 + 0,35
De oppervlakte van de doorsnede van de greppel is totaal -
X 0,50 = 0,6 X 0,5 = 0,3 m 2
, voor 100 m greppel betcekent dit dus te
ontgraven 0,3 X 100 = 30 m», de zoden zijn er echter reeds uit, deze
117

hebben een inhoud van 0,7.5 X 0,06 X 100 - 4,5 m», er blijft dus te
ontgraven 30 — 4,5 = 25.5 m' natte klei, en eveneens te vervoeren per
kruiwagen.
Öm 100 m greppel per uur klaar le maken bij een WP van 10(1 % zijn
dus noodig:
zoden steken en oplassen 75 ; 12 6 Al.
natte klei graven en Iaden 25.5 : 0.75 --- 34 Al. en
natte klei te vervoeren 25,5 : 0,9 = 28 Al.
De verhouding tusschen zodenstekers, gravers en kruiers bedraagt dus
als 6 : 34 : 28, vereenvoudigd 3 : 17 : 14 of als 1:6:5.
De Gr. C. stelt dus aan:
3 zodenstekers, 18 gravers en 15 kruiers en behoudt 3 Al. alsreserve voor
onderhoud straal, uitzeilen en ritsen [kielspit steken).
Gereedschap : Eén zodensnijder en één zodenlichter.
18+15 + 3 + 3 (voor PI. Cn.) = 39 spaden.
2 x 15 + 10 % = 33 kruiwagens.
80 + 10 % = 90 m kruideelen.
Drie jalons, één traeeerkoord, eenige piketten voor de richting en één
sleg.
Voorbeeld 5
Ken Afd.C. moet het aanbrengen van een fumleering van een in aanleg
zijnde w-eg, vervolgen. Voor dit werk zijn beschikbaar 2 groepen met een
uitrukkende sterkte van 72 Al. De fundeering moet gemaakt worden uit
een vlijlaag van puin, breed 3 m, waarop een puinlaag ter dikte van 10 cm
los gespreid, ingesloten door oen streklaag als kantopsluiting. De materialen
liggen langs de aan te leggen weg, het puin voor de puinlaag moet nog
worden geklopt.
Vraag: Hoe wordt het personeel ingezet en welke gereedschappen zijn
noodig ?
Antwoord: De PB's voor de werkzaamheden zijn:
a. vlijlaag leggen, incl. inzanden 16 m 2
(zie blz. 73);
b. zetten van een streklaag 40 m (zie blz. 73);
c. puinkloppen van zachte steen 0,25 m» (zie blz. 73);
d. spreiden van geklopte puin, dik 10 cm, 12 m' (zie blz. 73).
118

Om 100 m wegfundeering gereed te maken moet worden
gelegd: 3 X 100 = 300 m 3
vlijlaag;
gezet: 2 x 100 = 200 m streklaag;
geklopt: 3 X 100 X 0,10 = 30 m 3
puin;
gespreid: 3 X 100 = 300 m 2
puinlaag.
Wil men dit per uur verrichten met een WP van 100 %, dan zijn respectievelijk
noodig:
300 : 16 - 19 AL voor de vlijlaag.
200 : 40 = 5 „ ., „ streklagen.
30 : 0,25 - 120 .. „ liet puinkloppen en
300 : 12 = 25 „ .. „ puin spreiden.
De verhouding is dus als 1!) : 5 : 120 : 25 = 4 : 1 : 24 : 5 of totaal 34
Ter beschikking staan 72 Al. De Afd.C. zei dus als volgt zijn personeel in:
8 Al. voor de vlijlaag
2 „ „ „ streklagen
48 „ „ het kloppen van puin en
10 „ „ „ spreiden van puin
68 Al in totaal. Ter beschikking blijven 4 Al. voor algemeene werkzaamheden,
zooals hoogte- en richtingspiketten slaan e.d.
Gereedschap : 8 batsen (voor het zand op do vlijlaag te brengen.
2 traceerkoorden )
v o o r
2 batsen \ (
stellen van de streklagen).
48 mokers of vuisten (voor het kloppen van puin).
10 grepen of rieken {voor het spreidon van puin).
Voor het uitzetten: 3 jalons, 1 stel zichten, piketten, 1 sleg, 1 timmermanswaterpas,
2 batsen en één kruideel.
Noot: De toepassing van boven beschreven methode voor het indeelen
van personeel is noodzakelijk voor werkzaamheden, die met elkaar in direct
verband staan en een geheel vormen.
De graver van de zwarte grond kan slechts dan geregeld doorwerken,
indien de kruier regelmatig de grond afvoert en leege kruiwagens aanvoert.
Zoo kan bij het maken van een greppel, de natte klei eerst worden uitgegraven,
nadat de zoden zijn gestoken en afgevoerd.
En bij het aanbrengen van een fundeering kan do puinlaag eerst worden
gespreid, nadat de vlijlaag is gelegd, de streklaag is gesteld en het puin
is geklopt.
vin H9

120

ALPHABETISCH REGISTER
Blz. 1
Aantal kruiwagens per m 3
grond 2 6
Aardstampers 19
Aanwas 88
Aardebaan 63, 67 |
Aarden dam 57
Aardweg 62
Acacia "
Achter do hand laden . . . . 96
Afkortingen 6
Afmeting teekenpapier . . . . 109
Afsluiting spoor 21
Aks
Algemeen
21
grove dennenbosch- . . . . 81
gemengd bosch- 85
Amerikaansche eik 89
vogelkers . . . 91
Ankerpalen
Aanwijzingen voor situaties en
44
materiaal 8—13
Baak *j
Baggerbeugel 19, 77
Baggeren »»
Bandzode 69
Bats 17
Begrooting 111, 113
Bemesting
bosch- 81, 85
grasveld- 165
moestuin- 99
plantsoen- 101
Berekening oppervlakte . . . 17
„ inhouden . . . . 17
Berm 63
„ -sloot 63
„ „ -afmetingen . . . . 67
Bestand
„ Gemengd 88
„ s-soorten 88
Zuiver 90
Blz.
Betonbuis M
Betuinen 45
Beveiliging kruideelen . . . . 21
Bindmiddel 72
Bestrating 62
Bloemhout 81
Boezemschop 19, 77
Boomenschillen 83
„ -zagen 83
Boomklem 83
Boonenstakon 81
Boechbouw 81—93
,, -gereedschap . . . 83
Blessen 88
B o schin deeling 88
-termen 88
Bouwgrond, verlaging- . . . . 96
Bouwvoor 95
Brabantsch rijshout 44
Brits 43
Buis, grès- 58
„ , beton- 58
Bijlpik 17
Dam 57
„ -wand 57
„ , kist- 57
„ , aarden - 57
Damwand constructie . . . . 56
Deklaag 63
Dennenbosch 81—84
Diepspitten 95
Dissel «
Draaischijf 19
Draineerbuis 79
, -sleuf 79
„ , -reeks 79
DTaineeren 78, 79
Drooglegging 74
Duiker 50, 51
„ , -sleuf 55
121

Blz.
Dumiing 81
Dwarsligger 19
Dijken 59, 61
Eigen gewicht . * 23
Equèrre 15
Fundeering 63, 67
, puin- 70
Gaarde 44
Gaasterlandseh rijshout . . . 44
Gaffelsleutel 19
Gebroken laag 95
Geldersch rijshout 44
Gemengd bosch 85
-algemeen 87
bemesting 85
grondbewerking 85
lupinevoorbouw 85
onderhoud 87
zaai- en plantgoed . . . . 85
Gemengd bestand 88
Genormaliseerde buis . . . . 53
Gespijkerd spoor 19
Gewassen, bosch- 81, 85
„ , moestuin- 99
„ , plantsoen 101
Gewicht, betonbuis 50
„ , grèsbuis 50
Grasveld 103—105
„ , aanleg- 103
, bemesting 103
, benoodigd zaad . . 103
„ , onderhoud 105
, zaaitijd 103
Greppels 74
Grèsbuis 53
Grind 72
Grindweg 70
Gronddruk 56
Grondsoorten 23
Grondverplaatsing (kruiwagen) 35
122
Blz.
Grondverpleging 88
Grove dennenbosch . . . 81—84
algemeen 83
bemesting- 81
dunning 81
grondbewerking 81
onderhoud 81
zaai- en plantgoed . . . . 81
Grijszand 88
Handbijl 21
Handhei 19
Handspaak 21
Hollandsche gaarde 44
„ rijshout 44
Hoogteplank 58
Houten hamer 21
Houthakkersbijl 21
Hout opmeten 87
Humus 88
Inboeten 88
Indeeling ploeg 97
Ingraving 39
Inhoud, berekening van -—. . 17
Inkassing 63
Inkünking 59
Jaarring 88
Jalon 15
Juk 35
Kaalslag 81
Kantopsluiting 63, 69
Kapbijl 83
Kapmes 21
Kavel 83
Kavelsloot 74, 75
Kielspit 95
Kikkerbout 19
„ -plaat 19
Kipkar 18
Kistdam 57

Blz.
Klauwhamer 21
Klassen grondsoort 23
Klemhoogte 88
Klemstaat 88
Kleuren, teekening- 107
Knuppel 83
Kruin 58, 61
Kruiplank 35
Kruishouweol 17
Kruiwagen 19
Langssloot 74, 75
Laschbout 19
„ - plaat 19
Letterhoogte 107
Loopondo band 97
Lupine voorbouw 85
Materiaal wegenbouw . . . . 72
Max. helling, kruiwagen . . . 26
„ „ , kipkar-handbedr. 28
„ , kipkar-paard . . 30
Meetband 83
Meetlat 15
Meetlint 15
Messing en groef 56
Moestuin, bemesten- 99
, gewassen- 99
, zaaien en planten . 99
Mud 7
Oerbank 88
Onderdeden kipkar 18
Ondergrond 63
„ , draagkracht- . . 65
Onderhoud bosch 81
„ gern- bosch . . . 87
„ moestuin . . . . 99
„ plantsoen . . . . 101
„ watergang . . . . 77
Onderloopsheid 56
Onderspoeling 56
Ontginning 95
Blz.
Ontwatering 74, 75
Opmeten 15
van hout 87
Oppervlakte berekening . . . 17
Oprit (kruiwagen) 35
Opschoonen 90
Opstand 90
Opstapelen kruideelen . . . . 21
„ spoor 21
Opzetten kruiwagens . . . . 21
Overgang spoor 21
Overhoogte 58
Palen (betuining) 44
Peilplank 77
Penwortel 90
Personeelsindeelmg 115
Pikhouweel 17
Plakzodo 45
Plantschop 19,83
Plantsoen 101
Plantwig 19, 83
Prestatie bases
diversen 33
graven greppels en slooten 47, 49
lossen losse grond 25
ontgr. en laden onber. grond 25
ontgr. en werpen onber. grond 25
spitten en rooien 94
vervoer per kipkar . . . . 27
(paarde ntract ie) 31
vervoer per kruiwagen . . . 27
wegenbouw werkzaamheden 73
Prisma 15
Puin 72
„ -laag 62
„ -weg 62
Raam (spoor) 19
Riolen 95
Rooien stobben 94
Rijshout 44
123

Blz.
Rijstuiiien 44
Rijzen 44
Schalon 107
Sc hei sloot 75
Schelponweg 62
Schietlood 15
Schiften, spoor- 37
Schillen boomen 83
BohilBohop 21, 83
Schoonen 90
Sintelwog 62
Situatie 107
Sleg 19
Sleuf, duiker- 55
Sloot, graven in langsriehting 39
„ , „ in dwarsrichting 41
„ , langs- 75
„ , kavel- 75
„ , schei- 75
„ , tocht- 75
Spade 19
Spanzaag 2], 83
Spitten 94
Spoor 19
Spoorbrug 21
Rpoorhamer 19
Spoor schiften 37
Spoorsleutel, vaste- 19
Spijkerhamer 19
Stamdiameter 90
Stapelzodo 45
Statief 15
Steenslag 72
Steenslagweg 70
Stek 35—37
Stort 35
Stralen 35
Strooisellaag 90
Symbolen 7
Talud 23
„ , -ladder 43
124
Blz.
Talud, afwerken 43
,. , -mal 43
„ , -plank 15, 43, 58
„ , -versterking 45
, buiten- 61
, binnen- 61
Teekenpapier, afmeting . . . 109
Teen 61
Termen Boschbouw 88
Wegenbouw 62
Timmermanshamer 21
„ -waterpas . . . . 15
Tochtsloot 74, 75
Tonrondte 63, 65
Tracé 62
Trekzaag 21
Tuinlaiten 44
Tijdschema 111, 113
Uitlevering 23
Uitzetten 15
Vaalt 77
Vaste sleutel 19
Vastgestelde marschtijd . . . 6
Vegetatie 90
Veldweg 62
Verharding 63
-sleuf 63
Verkeersbelasting 64
Verklaring {bij teekening) . . 107
Verlaging bouwgrond . . . . 96
Verval 74
Vim 83
Vischbek 56
Vlaklaag 64
Vlecht tuinen 44
Vlijlaag 66, 68
Voet 61
Voorber. werkzaamheden 107—113
Voorhamer 21
Vijfsteek 15

Blz.
Watergang 74
Waterpas 15
Waterpas-instrument . . . . 15
Wegdek 64
Wegenbouw 63
„ -benamingen . . . 63
„ -materiaal . . . . 72
-termen 62
Wegbreedte 65
Wegbocht 65
Weg, max. helling 65
,. , -ontwerp 65
.. , tonrondto — . . . . 03, 65
„ , -mal 64
Workhoutbcdrijf 00
Werkobject 107
W T
erkplan 110
Werkrichting 109
Werkteekening 107
Winkelhaak 15
Blz.
Wissel, links- 19
Wissel, rechts- 19
, symetrisch- 19
Wisselplaats 35
Zaai- en plantgoed,
bosch 81, 85
grasveld 103
moestuin 99
plantsoen 101
Zandbed 64
Zichten 15
Zode, band- 69
Zodenlirhter 19
Zode. plak- 45
Zodensnijder 19
Zode, stapel- 45
Zolder 35
Zomereik 89
Zonnebrand 90
Zuiver bestand 90
125