Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong><br />
Matthijs de Castelein<br />
bron<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong> (facsimile <strong>van</strong> de eerste uitgave, Gent 1555), Theater<br />
Pax Vobis, Oudenaarde 1986.<br />
Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/cast005cons01_01/colofon.htm<br />
© 2001 dbnl / Dirk Geirnaert
[I. Voorwerk]<br />
III<br />
<strong>De</strong> Const <strong>van</strong> Rhetoriken, allen ancommers ende Beminders der<br />
zeluer, een zonderlijngh Exemplaer ende leerende Voorbeeld, niet<br />
alleen in allen Soorten ende Snéden <strong>van</strong> dichte, nemaer ooc, in alles<br />
dat der Edelder Const <strong>van</strong> Poësien competeert ende ancleeft.<br />
Nu eerst-mael uutghesteld in dichte, by wilent Heer Matthijs de Castelein, Priester,<br />
ende excellent Poëte Moderne.<br />
Te Ghendt.<br />
By Ian Cauweel, thaluer donderstrate inde Cauwe, oft op den houck <strong>van</strong>der<br />
hooghpoort neuen den Iinghele. Anno M.D.LV.<br />
met kei. privilege.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Octroy.<br />
IV<br />
<strong>De</strong> Keyserlicke Maiesteit heeft toeghelaten ende gheconsenteerd Ian Cauweel,<br />
ghezworen Prenter ende Librarier binnen der stede <strong>van</strong> Ghend, alleene te moghen<br />
prenten, venten: ende distribueren alomme daert hem belieuen zal, eenen bouck<br />
ghenaemt: <strong>De</strong> Const <strong>van</strong> Rhetoriken. Vutghesteld by wilent heer Matthijs de Castelein,<br />
Priester. Verbiedende allen anderen tselue niet naer te doene binnen den tide <strong>van</strong> dry<br />
iaren, op de verbuerte <strong>van</strong> eenen Carolus Gulden voor elcken bouck die zy alzo naer<br />
gheprent zouden hebben: ende confiscatie <strong>van</strong> de zelue boucken, zoott blijct per<br />
Acte, ghegheuen te Bruussele den derdenSeptemb. M.D.LV.<br />
Onderteeckend per. I. Vander Aa.<br />
<strong>De</strong> K.M. als Hertoghe <strong>van</strong> Braband, heeft gheconsenteerd als bouen, met interdictie<br />
<strong>van</strong> tselue bouck niet naer te doene, binnen den voors. tide <strong>van</strong> dry iaren<br />
naerstcommende, op de verbuerte <strong>van</strong> xxv. Ca. Gul. ende confiscatie der zeluer<br />
bouken. Ooc blikende per Acte, ghegheuen te Bruussele den vierden Septembris<br />
Anno M.D.LV.<br />
Onderteeckend per. P. de Lens.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
V<br />
Ian Cauweel, an allen Nederlandschen Poëten ende Beminders <strong>van</strong><br />
Poësien, gheseid Rhetorica.<br />
HEt es een ghemeen opinie (Eerzame ende Goedwillighe Lezer) onder den meerderen<br />
deel <strong>van</strong> den Poëten, ofte Rhetoriciennen <strong>van</strong> hedensdaeghs, angaende alle waercken<br />
<strong>van</strong> Rhetoriken, hoe goed, schoone ende elegant die wezen moghen, dat zy die<br />
blaméren, zo wanneer de zelue in prente ghecommen zijn. Dat meer es, zij verachten<br />
ooc, ende versmaden alzulken Poëet, die zine waercken in prente laett commen,<br />
specialicken, binnen zinenleuenden tide, taxérende hem <strong>van</strong> Ambitien ende<br />
glorysoukene. In de welke zaken (behaudens haerlieder reuerentie ende goed<br />
iugement) zij ons dijncken grootelicken verdoolt ende buten weghe zijnde: want,<br />
indien alle Autheurs <strong>van</strong> zulken zinne ende opinie gheweest hadden, latende haerl.<br />
waercken niet uutcommen voor naer de dood, zo waren ons zonder twifel, alsnoch,<br />
vele, schoon, fraeye ende excellente waercken verborghen ende onbekend,<br />
endemoghelick inder eeuwigheid zouden bliuen: also wel <strong>van</strong> Philosophen ende<br />
Oratueren, als Poëten ende ander Schriuers, te wetene Moderne. Daude Schriuers<br />
zijn danof licht ghenoug t'excuserene, mids causen dat zy de Const <strong>van</strong> der Druckerien<br />
thaerlieder tide niet ghehadt en hebben twelc schade was. Niet te min daerom en<br />
hebben si niet ghelaten haerl. waercken te divulghérene, ghedurende den tijd<br />
haerlieder leuens: zoomen daer of ghenough beschreuen vind.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
VI<br />
Ende <strong>van</strong> den ghenen die tonzen tide gheschreuen hebben, latende tzelue commen<br />
in prente, binnen haerlieder leuene, danof zijnder onder de Latijnsche Schriuers, in<br />
allen Consten, zonder ghetal, ende daghelicks nieuwe: zo allen Studiëusen Gheesten,<br />
hemlieden in die tale verstaende, wel kennelic es. Onder de Fransooysen hebben wy<br />
ooc om tselve t'approbéren, ende alle in Poësien, by namen, Molinet, le Maire,<br />
Habert, Ronsard, du Bellay, Charon, de Magny, Fonteine, Collet, Muret, Gruget,<br />
ende la Marguerite des Princesses, die wel d'eerste plaetse <strong>van</strong> desen behoorde<br />
t'haudene: met noch ontellighe vele andere danof al den meerderen deel noch leuen,<br />
ende diens weercken wy al hebben. Ooc tselfs, onder de Nederlandsche, hoe wel<br />
weinigh, maer groeiende: als te wetene, Ian <strong>van</strong>den dale, Ian <strong>van</strong> den Beerghe,<br />
Andries <strong>van</strong> der muelen, Cornelis <strong>van</strong> Ghistele, Cornelis Manilius, Maerc <strong>van</strong><br />
Vaernewijc, ende onzen teghenwoordighen Castelein, alzo hy zelue belijdt in dezen<br />
Page 220. Bala. 212. metgaders ooc zinen Liedekens-bouc, zyn Historie <strong>van</strong> Piramus<br />
ende Thisbé, ende zijn Baladen <strong>van</strong> Doornicke, zo ons emmer wel kennelic es. Al<br />
welke voornoemde Autheurs, ende dusent andere (duer tlaten prenten ende ghemeen<br />
maken <strong>van</strong> huerlieder weercken) hemlieden eenen eeuwighen ende ontsteeruelicken<br />
name vercréghen hebben: bouen den lof, prijs, fame, ende eere, die hemlieden ende<br />
haerlieder waercken met allen rechte, t'allen tyden, wel toebehoord.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
VII<br />
Vvy laten ons dogh daghelicks een ghemeen Spreecwoord ontvlieghen, twelcke<br />
luudd aldus:Vooren ghewezen, es naer gheleerd. Ditte ghemaerckt dan, wat moghen<br />
wy Nederlanders meer verbueren, onslieder tale verrijckende ende vercierende, dan<br />
al ander uutlandsche natien, die noch daghelicks daertoe tendeéren. Dus niemand<br />
en late dan, om dusdanighe opinie, ofte vreeze <strong>van</strong> versmadenessen, zine waercken<br />
in tlicht te brijnghene, voor zijn dood: op dat den rechtsinnighen Poëte ende<br />
Orpheiste, teghen den Straetdichter, ende Midas muselaere magh werden bekend.<br />
V<strong>van</strong>t, alzulke Straetdichters (zo wy ons beduchten) zijn meest de ghene <strong>van</strong> der voor<br />
ghenoopte opinie: de welke, qualic, ghenough haerlieder moeders tale te rechte<br />
connen spellen ende lezen, naer den aerd ende Etimologie <strong>van</strong> diere. Beminde Lezer,<br />
met dezen vermane wisen wy u tot onzer Vvaerschuwijnghe, ghesteld in thende <strong>van</strong><br />
dezen bouc, ende die ghelezen hebbende, blijft Gode beuolen. Te Ghendt, dezen<br />
twalefsten Nouembris. Anno. 1555.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
VIII<br />
Heinric <strong>van</strong> den Keere, <strong>van</strong> Ghendt, beminder <strong>van</strong> Poësien, vraeghd<br />
ende andwoord den Berespers.<br />
Vvat heeft den Castelein dogh ghemoueerd,<br />
Als hi dit fraey waerck heeft ghecomponeerd?<br />
Vvild hier up diincken, ghi Schampighe gheesten.<br />
Vvast priis of eere?<br />
Neent emmer: V<strong>van</strong>t, zo hi zelue citeerd<br />
Hi wilde der waereld ziin ghepasseerd<br />
Eer-men <strong>van</strong> dit Stuck zou maken veel feesten,<br />
Of cauten breere.<br />
Vvast dan profiit, dat hi zocht zo zeere?<br />
Oft ghewin te doene?<br />
Neent oic: V<strong>van</strong>t zulck labeur (te gheenen keere)<br />
En pleeghd ieman te goene.<br />
Vvat moght hi dan meenen, met zinen sermoene,<br />
V t'instruérene?<br />
Dat waer te vergheefs: V<strong>van</strong>t, ghi kend u zo coene<br />
Hem te blamérene.<br />
Vvat mocht hem roeren dan, dit t'ordonnérene?<br />
Twas zijnder naturen goed-iongstighe daed<br />
Die hi hadde om Rhetorica te decorerene,<br />
<strong>De</strong> welke hi mes handeld zagh, half desolaet.<br />
Dus, indien hi hier ghegheuen heeft den rechten raed<br />
Zo volghd zijn aduisen:<br />
Oft ghi mueghd ons (indien ghiis u bet verstaed)<br />
Eenen béteren wizen.<br />
Anziet thende.<br />
Van den Keere.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
IX<br />
Tafel <strong>van</strong> den inhaudene <strong>van</strong> dezen bouck, ghesteld bi A.B.C. dan<br />
of t'eerste ghetal beteeckend de Page of zide, ende t'andere het<br />
Baladeken, ofte Clausel <strong>van</strong> diere.<br />
A.<br />
Acht reghels dichts,<br />
Achtien reghels dichts,<br />
Adagie oft Prouerbie, vercieren dicht,<br />
Aenschijn bestrijcken met ghiste,<br />
Al dicht oft <strong>van</strong> woord te woorde,<br />
Al eenrande dicht, ziet Simpletten,<br />
Ambagen, oft dicht dat tweesins te verstane es,<br />
Asclepiadeum Carmen,<br />
Aspiratie, oft H, en es gheen letter,<br />
Aspiratie schijnd letters cracht te tooghene,<br />
Aud dobbel Rondeel,<br />
Aud vremd Rondeel,<br />
Page,71.pa.76.pa.77.pa.102.<br />
page,208.<br />
pa.239.ba.222.<br />
pa.57.ba.169.<br />
pa.63.en pa.229.<br />
pa.56.ba.167.<br />
pa.227.<br />
pa.41.ba.122.<br />
p.41.b.123.<br />
page.231.<br />
page.230.<br />
B.<br />
Baguenaude, wat dicht datte es,<br />
page,228.bala.219.<br />
ende baladen,<br />
220.<br />
Balade, eerste ende audste snede <strong>van</strong> achten, pa.76.<br />
Balade ende Referein in een dicht,<br />
pa.95.<br />
Balade ghecruust ende ouersleghen,<br />
pa.77.<br />
Balade met den steerte, hoe te maken,<br />
pa.114.ba.199.<br />
Balade met den steerte, zeer gheprezen <strong>van</strong> Castelein, pa.113.ba.198.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
X<br />
Balade met vullen steerte, oft <strong>van</strong> neghenen, pa.114.ba.201.<br />
Balade oft Clausule es een,<br />
pa.57.ba.170.<br />
Balade, op den Paeis,<br />
pa.71.<br />
Balade op de Penne,<br />
pa.106.<br />
Balade op smeinschen val,<br />
pa,109.<br />
Balade op zulke medicijns,<br />
pa.86.ba.j.<br />
Balade <strong>van</strong> achten 71. alzoomen die nu useerd, endepa.75.ba.188.<br />
waertoe dienende, oft tot wat materie,<br />
Balade <strong>van</strong> achten, ghecruust oft ouersleghen,77.<br />
zeer ghereed dicht, 100.191. En ghemackelic,<br />
102.195.<br />
Vvaer toe, oft tot wat materie dienende, pa.102.196.<br />
Balade <strong>van</strong> den Chyrurgiens,<br />
pa.104.<br />
Balade <strong>van</strong> den wale, heeten wy Referein, 52.156.<br />
Balade <strong>van</strong> zeuenen,<br />
pa.67.<br />
Balade <strong>van</strong> zommighe leuende ende dood, pa.79.<br />
Balade wat dicht datte es,<br />
pa.53.ba.158.<br />
Banck-dicht,<br />
pa.67.<br />
Banck-Referein,<br />
pa.184. ende pa.189.<br />
Banck-Rondeel,<br />
pa.63.drie by een, ende pa.64.<br />
Behoufte tot der Const <strong>van</strong> Poësien,<br />
pa.19.ba.55.pa.51.ba.151. en<br />
152.<br />
Beghin <strong>van</strong> Spelen,<br />
pa.231.<br />
Benedicite, <strong>van</strong> Castelein,<br />
pa.233.<br />
Berespers, straft Castelein,<br />
pa.247. tot den hende.<br />
Bi-dicht, oft Naer-dicht, en zalmen niet uutgheuen, pa.29.ba.86.<br />
Buezel-dicht, oft Cocarullen,<br />
pa.241.ba.244.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
XI<br />
C.<br />
Castelein heeft meer dichts ghecomponeerd, danpa.5.ba.13.pa.<br />
ieman doodt oft leuende,<br />
58.ba.174.pa<br />
.75.bal.188.pa.102.<br />
bal.195.pa.113.<br />
bal.197.pa.220.<br />
ba.212.pa.250.<br />
ba.237.<br />
Casteleins Conclusie, Excuse, ende generale pa.247.<br />
Voorhaudijnghe <strong>van</strong> dezen zinen gheheelen<br />
warke,<br />
Charte, voor, Quaerte,<br />
pa.40.ba.120.<br />
Charten exemple,<br />
pa.67.pa.102.ba.j.<br />
Charten onderwijs <strong>van</strong> makene,<br />
pa.70.ba.185.<br />
Chrisippus doornen, ende Aristotelés strecken, page,18.bala.52.<br />
Cleen vitie, cleen hindere,<br />
pa.24.ba.70.<br />
Cocarullen, oft Buezel-dicht,<br />
pa.234.en pa.241.bala.224.<br />
Commedien inhaud,<br />
pa.56.ba.168.<br />
Comparatien zalmen alligieren waerldlic, pa.235.bal.221.ghelijc t'Exemple,<br />
pa.236.<br />
Conceptien oft inuentien by brijnghen es te pa.21.ba.61.<br />
prisene,<br />
Consonanten,<br />
pa.30.ba.89.<br />
Crepel-dichten,<br />
pa.10.ba.28.<br />
D.<br />
Dag-bedijnghe,<br />
pa.176.<br />
<strong>De</strong>fiänce, of Lime,<br />
pa.230.<br />
<strong>De</strong>rthien reghels dichts,<br />
pa.147.<br />
Dicht, dat nauwelic Rhetorike gherekend en es, pa.14.ba.40.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
XII<br />
Dicht dat viciëus es, ende niet vitieus, leest <strong>van</strong>, pa.41.tot pa.50.<br />
Dichten terminerende op een, of ghelijck, dienen <strong>van</strong>pa.29.ba.85.<br />
ghelijcker maten,<br />
Dicht faelt, prijs faelt: als waerd goen zin, pa.36.b.107.<br />
Dicht, hoe te kiezen en te stellen,<br />
pa.28.ba.83.p.31.b.92.<br />
Dicht <strong>van</strong> een, twee, ende dry Sillaben,<br />
pa.63.<br />
Differentie es cleene, tusschen den Poëte ende<br />
Orateur,<br />
pa.12.ba.34.<br />
Distichon heroicum,<br />
page,226.<br />
Diueersche consonante voor de vocale, maeckt tgoedpa.43.ba.129.<br />
dicht,<br />
Diueersche gratien onder de Rhetoriciens, pa.33.b.99.<br />
Dobbel aud Rondeel,<br />
pa.231.<br />
Dobbel dicht en zalmen schuwen noch zoucken, pa.35.ba.105.<br />
Dobbel dicht heeft Syllabe d'aduantage, pa.35.ba.103.<br />
Dobbel dicht twelke valsch es,<br />
pa.42.ba.126.<br />
Dobbel staerten,<br />
page,223.<br />
Dobblet, of dicht met twee Stockreghels, pa.229.<br />
Dobbletten of dicht <strong>van</strong> twee termen,<br />
pa.227.ziet, page,241,ba.224.<br />
Dry reghels dichts, in zes halue,<br />
pa.61. en pa.62.<br />
Droomen dichten,<br />
pa.242.ba227.ende pa.4.ba.11.<br />
Duuel magmen wel noumen in tdicht,<br />
.<br />
E.<br />
pa.39.b.115.en 116.<br />
Eed diemen doet up Paxvobis camer t'Audenaerde, page,240.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
XIII<br />
Eenen reghel dichts,<br />
Een ghelike Syllabe, tweemael in tdicht es redijt,<br />
Een ghelike terme en zalmen niet dicwils stellen,<br />
Ellef reghels dichts,<br />
Epigrammen, zijn der Balade ghelijc,<br />
Epithaphium <strong>van</strong> Castelein,<br />
Epithaphium wat datte es,<br />
Equiuoquen zijn rediten,<br />
Equiuoquen die toeghelaten zijn,<br />
Ethimologie, den dichter <strong>van</strong> noode gheweten,<br />
F.<br />
Facteurs, oft Rhetoriciens, eeten Poëten,<br />
Fauvisage den Rhetoriciens verboden, ende <strong>van</strong><br />
wien ghevonden,<br />
Feminine dictien by den wale,<br />
page,61.<br />
page,30.ba.90.<br />
pa.20.ba.58.<br />
pa.128.ba.j.<br />
pa.57.ba.170.<br />
pa.239.<br />
pa.241.ba.224.<br />
pa.30.ba.89.pa.41.ba.122.<br />
pa.30.ba.90.<br />
pa.33.ba.98.<br />
pa.24.b.72.<br />
pa.57.ba.169.<br />
pa.37.ba.110.<br />
G.<br />
Ghecruust oft ouersleghen dicht,<br />
pa.76.b.190. ende pa.77.<br />
Ghelijc dicht en mach maer eens commen in een<br />
Referein: maer wel ander dierghelike,<br />
pa.32.ba.95.<br />
Ghelijck dicht en magh niet staen in hondert reghels, pa.32.ba.94.<br />
Gheliken Accent,<br />
pa.43.ba.129.ende pa.44.ba.131.<br />
Gheraedsele,<br />
page,240.<br />
Gracchus een excellent vertooghere,<br />
pa.59.ba.175.<br />
Gratie <strong>van</strong> Castelein,<br />
pa.233.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
XIV<br />
H.<br />
Half reghels, hoemen daermet leuen zal, pa.28.ba.83. ende pa.124.ba.204.<br />
Half reghels <strong>van</strong> neghen Syllaben steld Castelein page 118. balade iij. den vierden<br />
inden staert. page 103. den derden reghel. Ende<br />
binnen der clausule <strong>van</strong> gheliken,<br />
reghel.<br />
Half reghels <strong>van</strong> wien ghevonden,<br />
pa.55.ba.163.<br />
Hauten dicht, wat datte es,<br />
pa.20.ba.60.<br />
Hendelveers, wat dicht datte es,<br />
pa.236.<br />
Hende oft sluten <strong>van</strong> Spelen,<br />
pa.232.<br />
I.<br />
Iambicum trimetrium,<br />
pa.227.<br />
Idelen clap, oft verloren redenen zalmen schuwen, pa.28.ba.82.<br />
Incarnatien,<br />
pa.61. en pa.172.ba.ij.<br />
Inhaud <strong>van</strong> dezen waercke,<br />
pa.30.ba.88.<br />
Interrogatie oft Vraghe,<br />
page 238.<br />
Intricate baladen,<br />
pa.222.pa.223.<br />
Intricate baladen hoe te verstane,<br />
pa.241.ba.223.<br />
Inuenteur <strong>van</strong> Rhetoriken,<br />
pa.11.ba.33.<br />
Inuentie es <strong>van</strong> noode voor tdichten,<br />
pa.34.ba.101.<br />
K.<br />
Ketendicht, waeromme alzo gheheeten,<br />
Ketendicht waer uut ende <strong>van</strong> wien ghenomen,<br />
Ketendichts exemplaer,<br />
Kinderdagh Lecture,<br />
pa.54.ba.161.<br />
page 56.balade 166.<br />
pa.224.<br />
pa.130.ba.j. en pa.133.ba.j.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
XV<br />
L.<br />
Langde <strong>van</strong> Regulen,<br />
pa.34.ba.102.<br />
Leeren, en magh hem nieman schamen, pa.23.ba.68.<br />
Leden, in tdicht zijn zesse,<br />
pa.32.ba.94.<br />
Licence, poëtike, wat ende wie die vermoghen. page 57.balade 171.<br />
Liedekins, maeckt men meest in curte reghels. page pa.58.ba.174.<br />
55. balade 163. hoe men die maken zal,<br />
Lime, oft <strong>De</strong>ffiance.<br />
page 230.<br />
Lof, exemplaer <strong>van</strong> dien,<br />
pa.124.ba.j. en pa.158.<br />
M.<br />
Masculine dictien byden Vvale,<br />
pa.37.ba.110.<br />
Materie, dienende tot den baladen ouersleghen oft page 114.balade. 200.<br />
ghecruust, page 102.balade196. Ende tot die met den<br />
steerte.<br />
Memorie <strong>van</strong> zommighen leuende ende dood, page 79.balade.j.<br />
Minebriefs, exemplaer,<br />
page 115.balade.j.<br />
Monosyllaben en dienen niet vele by een, page 36.balade 106.<br />
Monosyllaben en dienen niet vele ghedicht. page 49.balade 145.<br />
Monosyllaben waer ute ende <strong>van</strong> wien ghenomen. page 56.balade 166.<br />
Moede zijnde zalmen weder rusten,<br />
pa.23.ba.67.<br />
N.<br />
Neghen Reghels dichts, es al t'leerdicht, voorts anderpage<br />
115.<br />
exemplaer <strong>van</strong> neghen, es<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
XVI<br />
Neghentien reghels dichts,<br />
Nemmermeer blockiersels ghenough,<br />
Nieman en es zonder vitie gheboren,<br />
Nieman en salmen noumen in oneeren.<br />
Nieu Sneden te maken ontraed Castelein,<br />
N. wel pronuncieren, behouft den Vertooghers,<br />
pa.cc.xi.<br />
pa.xxij.ba.xcvi.<br />
pa.xxiiij.b.lxxi.<br />
pa.xxvi.b.lxxvij.<br />
xxxij.xcvi.<br />
pa.lx.ba.c.lxxx.<br />
O.<br />
Oden, es een Soorte <strong>van</strong> dichte,<br />
pa.liiij.ba.c.lxij.<br />
Onderwijs <strong>van</strong> spelen te maken,<br />
pa.lviij. c.lxxij. en c.lxxiij.<br />
Onderwijs voor den Ionghers,<br />
pa.xiiij.ba.xli.xlij.& ç. Ooc<br />
pa.lviij.ba.c.lxxij. ende c.i. c.xciiij.<br />
Ortographie, oft Spellinghe, ende dies angaende, pa.xl.ba.c.xix. ende page xlij.xliij.&<br />
ç.<br />
Ouersleghen dicht, ziet Ghecruust dicht.<br />
P.<br />
Parabole, pa.cc.xxxiiij.hoe t'alligieren, pa.cc.xxxv .ba.cc.xxi.<br />
Personagen, oft Verthooghers,<br />
pa.lix. en lx.<br />
Phaleucium carmen.<br />
pa.cc.xxvi.<br />
Poëten, wie zij syn, ende haer waerc, pa.xxiiij.lxxij.<br />
Poësie, oft Poëtrie,<br />
pa.cc.xlij.ba.cc.xxv.<br />
Prijs, noch lof, en heeft Castelein niet ghezocht, pa.l.ba.c.xlix.<br />
Prologhe, oft Beghin <strong>van</strong> Spelen.<br />
pa.cc.xxxi.<br />
Prouerbie, oft Adagie.<br />
pa. cc.xxxix. ba.cc.xxij.<br />
Q.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Quaed dicht duerstrepen en verbeteren.<br />
Qualic spellen maeckt erreur.<br />
Qua tale en maghmen niet stellen.<br />
XVII<br />
pa.xxv. b.lxxv.<br />
pa.xlij.ba.c.xxv.<br />
p.xxxij. xciij.ende pa.xlij.ba.c.xxvi.<br />
R.<br />
Rammeltsammel dicht, wat datte es. page cc.xli.balade cc.xxiij.<br />
Referein by den Vlamijngh, waerom alzoo<br />
gheheeten.<br />
page liij.ba.c.lix.<br />
Referein by den Vvale, es onzen Stocreghel. pa.liij.ba.c.lvij.<br />
Refereinen maecktmen <strong>van</strong> zeuen, achte, en<br />
neghen, Reghels,<br />
pa.c.xvi.ba.cc.ij.<br />
Referein magh men maken tot twintigh reghels, p.xxxij.b.xcv.maer hoogher niet.<br />
p.xxxiij.b.xcvij.<br />
Refereins lijnghde rijst uut den Epigrammen. Idem.<br />
Referein waer uut ende <strong>van</strong> wien.<br />
pa.lv.ba.c.lxiiij.<br />
Regheldicht, wat datte es,<br />
pa.cc.xxxvi.<br />
Reghels mate, page xxix.bala.lxxxvi. ooc ba.c.ij. Ende page xxxv.balade c.iij.<br />
pa.xxxiiij.<br />
en c.iiij.<br />
Rhetorica draeghd de Lelie en tswaerdt. page xij.balade xxxvi.<br />
Rhetorica, wat zi es.<br />
pa.xi.ba.xxxij.pa.xvi.ba.xlvij. ende<br />
waer uut zij riist.pa.xvi.balade xlviij.<br />
Rhetoriciens zijn Poëten.<br />
page xxiiij.bala.lxxij.<br />
Rhetorike extraordinaire,<br />
page cc.xxi.balade cc.xvi. en cc.xvij.<br />
Rhetorike Retrogade, <strong>van</strong> wien & ç. p.lvi.b.c.lxvij.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Riqueracke, wat dicht datte es, ende<br />
exemplaer <strong>van</strong> dien,<br />
Rondeelen <strong>van</strong> allen soorten,<br />
Rondeelen waer uut zo ghenaemt, ende<br />
ghenomen,<br />
Rondeel hoe te makene,<br />
XVIII<br />
pa.cc.xxviij.ba.cc.xix.<br />
pa.lxiij.<br />
pa.liiij.ba.c.lx. en, c.lxij.<br />
pa.lxvi.ba.c.lxxxiij.<br />
S.<br />
Sapphicum carmen.<br />
pa.cc.xxvij.<br />
Schaduwe <strong>van</strong> der Const hebben. pa.xx.ba.lx.<br />
Schaeckberds exemplaer.<br />
pa.cc.xxiiij.hoe te makene.<br />
pa.cc.xli.ba.cc.xxiij.<br />
Schoon termen en schoon Sneden vercierenpage<br />
xx.balade lx.ziet ooc Schuum.<br />
tdicht.<br />
Schimp en vilonie en behoordemen niet te page xxxi.balade xci.<br />
stellen.<br />
Schuum, maghmen wel stellen, ende verciertpa.xxxvij.ba.c.xi.c.xii.en<br />
c.xiij.ooc pa.lvij.<br />
het dicht.<br />
balade c.lxxi.<br />
Sermoen <strong>van</strong> Sencte Reinhuut.<br />
pa.cc.xliij.<br />
Simpletten, oft al eender ande dicht. page cc.xxvii.<br />
Ende wat dat es.<br />
pa.cc.xli.ba.cc.xxiiij.<br />
Sneden onderwijs.<br />
page xxviij.balade lxxxiij.en lxxxiiij.page<br />
xxxii.balade xcvi.page cc.xix. balade<br />
cc.x.<br />
Snede zonder hende oft te wille. pa.cc.xvii.<br />
Spelen, hoemen die maken zal.<br />
page lviij.balade c.lxxii.en c.lxxiij. waer<br />
uut ghenomen. page lvi.balade c.lx.viij.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
XIX<br />
Spellen, ziet, Orthographiëren.<br />
Sprake, op een mespele,<br />
pa.237.<br />
Stock-reghel bi ons, heet bi den wale Referein, page 53.balade 157.<br />
Stock-reghel, maghmen veranderen.<br />
pa.55.ba.165.<br />
Stock-reghel, waer uut ghenomen,<br />
pa.55.ba.164.<br />
Stock te wille nemen,<br />
pa.29.ba.86.<br />
Straet-dichters, wie die zijn.<br />
pa.10.ba.29.<br />
Straet-dicht, hoedanigh datte es,<br />
pa.47.ba.139.<br />
Superflu-dicht of te vergheefs.<br />
A.<br />
T.<br />
pa.233. ende page 235.balade 221.<br />
Tafel-spelen hoe te maken,<br />
pa.58.ba.173.<br />
Tale, en maghmen niet bederuen om sdichts wille. pa.42.ba.126.<br />
Tdaghelicks Sermoen voen, es te verachten, pa.22.balade.66.<br />
Termen daermen hem voor wachten moet. pa.40.balade.119.<br />
Tetrastichon elegidion.<br />
pa.226.<br />
Text bedichten ende anders niet, es cleen eere, pa.21.balade 61.<br />
Thien Reghels dichts,<br />
pa.117.page 19.& ç.<br />
Tragedien inhauden,<br />
pa.56.ba.168.Ende <strong>van</strong> wien<br />
ghevondenpa.57.ba.169.<br />
Tsaeckdicht, hoedanigh datte es,<br />
pa.228.ba.219.<br />
Twalef reghels dichts,<br />
Twee ghelike dichten in beghin,<br />
pa.137.& ç.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Tweerande dicht, oft dobbletten,<br />
Twee reghels dichts.<br />
Twintigh reghels dichts<br />
XX<br />
Ende pa.219.bala.210.pa.28.ba.84.<br />
pa.227.<br />
pa.61.<br />
pa.212.<br />
V.<br />
Vaersen in dichte,<br />
pa.226.<br />
Veerthien reghels dichts,<br />
pa.166.& ç.<br />
Vele lezen diend den<br />
dichtere,pa.31.ba.91.pa.101.ba.194.<br />
pa.14.bala.42.<br />
Verloren redenen, zalmen schuwen, ende<br />
hoedanigh die zijn,<br />
pa.28.ba.82.<br />
Verthooghers ende haerlieder Const, pa.59. ende 60.<br />
Vier reghels dichts,<br />
pa.62.<br />
Vijf reghels dichts,<br />
page 62.<br />
Vijfthien reghels dichts,<br />
pa.177.& ç.<br />
Vilonie, noch Schimp, zalmen nie stellen, pa.31.b.91.<br />
Vlamijngh gh'exalteerd in tdicht,<br />
pa.45.ba.135.<br />
Vocabelen die in Vocale beghinnen oft henden,<br />
en dienen niet vele by een,<br />
pa.36.ba.106.<br />
Vocabelen, daermen hem voor wachtenmoet int pa.40.ba.119.& ç.<br />
dicht.<br />
Vocabelen, oft Naem-woorden, ver<strong>van</strong>ghenalle pa.39.ba.117. Ende zommighen<br />
dicht.<br />
andere niet,pa.40.b.118.<br />
Vocalen.<br />
pa.30.ba.89. En dienen niet vele by<br />
een,page 36.balade 106.<br />
Vocalen, vercurten de mate by den walen. pa.37.balade 109.en 110.<br />
Vraghe oft Interrogatie,<br />
pa.238.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Vremd aud rondeel,<br />
Vremde snede,<br />
Vut ghenouchten eist al goed,<br />
Vutlandsche termen, ziet Schuum.<br />
Vut-Roup,<br />
Vvalsch dicht en dichters,<br />
XXI<br />
Z.<br />
Zes Baladen in eene,<br />
Zes reghels dichts,<br />
Zesthien reghels dichts.<br />
Zeuen reghels dichts,<br />
Zeuenthien reghels dichts.<br />
Zine waerken langhe by hem hauden,<br />
Zusters en Broeders, zijn reghels <strong>van</strong> eenen<br />
dichte.<br />
Zuuer Rhetorike, stellen,<br />
FINIS<br />
page 231.<br />
page 224.en page 225.& ç.<br />
page 49.ba.147.<br />
page 121.en pa.155.<br />
pa.45.ba.133.en 134.pa.52.ba.156.en<br />
pa.53.ba.157.en 158.<br />
pa.222.<br />
pa.62.pa.224.<br />
pa.200.& ç.<br />
pa.67.& ç.<br />
pa.205.<br />
pa.24.ba.70.<br />
pa.29.ba.85.<br />
pa.28.ba.82.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
XXII<br />
Hier hendt de tafel <strong>van</strong> dezen vveercke, ghemaeckt in t'iaer ons heeren,<br />
M.D.XXXXVIII. by heer Matthijs de Castelein Priester, ende excellent Poëte<br />
moderne, In zinen leuene Facteur <strong>van</strong> den Pax-vobianen ende Kerssauwieren t'<br />
Audenaerde in Vlaenderen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
XXIII<br />
Zommighe fauten aldus te corrigieren.<br />
Page.<br />
16.<br />
21.<br />
24.<br />
32.<br />
63.<br />
90.<br />
112.<br />
148.<br />
150.<br />
190.<br />
241.<br />
Clause.<br />
46.<br />
62.<br />
72.<br />
96.<br />
Van ij.<br />
ende<br />
xij.<br />
ix.<br />
iij.<br />
iij.<br />
iij.<br />
223.<br />
Regule.<br />
6.<br />
1.<br />
5.<br />
8.<br />
1.<br />
6.<br />
4.<br />
6.<br />
10.<br />
8.<br />
4.<br />
4.<br />
Voor,<br />
En,<br />
Indien,<br />
commederen,<br />
dat,<br />
Brijnct,<br />
liedt,<br />
<strong>van</strong>,<br />
bekent,<br />
verwinne,<br />
bekennen,<br />
blijckende,<br />
bobbelen,<br />
<strong>De</strong> reste zal den goed-willighen Lezer licht corrigieren.<br />
Leest.<br />
Een.<br />
Inden.<br />
commenderen.<br />
dan.<br />
Brijngd.<br />
liet.<br />
<strong>van</strong>d.<br />
bekendet.<br />
verdwine.<br />
bekeuen.<br />
blijckelic.<br />
dobbelen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
XXIV<br />
Author ad librum suum, Carmine hendeca syllabo.<br />
Exi iam liber, & repente vade,<br />
Lustro te (puto) fouimus peracto.<br />
Nunc te scrinia nostra liberarunt<br />
Facundos pete Rhetoras, recede<br />
Nam te cor, geniumque credo habere<br />
Omnis te Sophos hac in arte promptus<br />
Vlnis excipiet, Sinuque prendet<br />
Candor partenij iuuat benignos<br />
Et quum Cecropiam colas Mineruam,<br />
Vitabis plagiarios rapaces<br />
Imponent tibi (sat scio) Innocentj<br />
Si te Meuius vsque & vsque blesus<br />
Occurrat, caue ne virum moreris<br />
Tyroni, melimella cum placentis<br />
Chias precoque, classicis Poëtis.<br />
Quur te premoneamus illa queris<br />
Isthoc tempore mecoenate lasso<br />
Indocti numerant, fauent peritj.<br />
1548.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Tot den Lezer.<br />
Leest hier, om sdrucks bezwiken,<br />
Als der Arten raste grein,<br />
<strong>De</strong> Const <strong>van</strong> Rethoriken,<br />
(Ind Audenaerds vaste plein)<br />
Ghemaeckt biden Castelein.<br />
M.D.C.P.<br />
XXV<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
XXVI<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
[II. <strong>De</strong> Const <strong>van</strong> Rhetoriken]<br />
[1. Theoriestrofen 1-182]<br />
1.<br />
1<br />
LElius ende Scipio, twee Princen groot.<br />
Machtigh zonder ghenoot, ende wijs <strong>van</strong> rade,<br />
Lieten ons exemple by menigh exploot<br />
Om traegheyd te schuwene, als zonde snood,<br />
V<strong>van</strong>t zu es moedere <strong>van</strong> allen quade:<br />
Vvieze hantierd vind hem in de schade,<br />
Onmoghelic waerd dat zijn herte vrédich stonde:<br />
Veel lieuer ic mijns zelfs zin verlade<br />
Dan datmen my op zommighen tijd lédich vonde.<br />
2.<br />
By zulcken gh'éten hebbende eens <strong>van</strong>der noene<br />
Met lustighen saysoene, twaer quaed dat ickt zwéghe,<br />
<strong>De</strong> velden vul blommen staende, en de bosschen groene,<br />
Ghelijck dat den Heere iaerlicks pleeghd te doene,<br />
Stond ick op <strong>van</strong>der tafele, vul alder zéghe,<br />
Naer den Edelaerd-bosch steldic my te wéghe<br />
Om wandelen langhs den groenen pleine,<br />
Duer Twolf-gat track ick naer daude pléghe,<br />
Naer den Slanghen-brouck die schoon fonteine.<br />
3.<br />
Dit sprutende water zeer wel gheraeckt<br />
Twelck menighen smaeckt delicieuselick,<br />
Niet by artificien ommestaeckt,<br />
Maer by rechter Naturen toe-ghemaeckt,<br />
Elcks herte verblydende couraieuselick<br />
Ghelijckt wel Creusis de fonteyne pompeuselick<br />
In twaud <strong>van</strong> Ida, daer vremd ghedierte binnen lagh,<br />
Daer Paris met Oenone zat amoureuselick,<br />
Ende daer hy de naecte drie Goddinen zach.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
4.<br />
Tzelue watere twelck hier nu werdt verclaerd,<br />
Zoete inden aerd, tot eeuwigher spacie,<br />
Es rondomme met eenen beergh bewaerd,<br />
An tweste veel schoone valleyen vermaerd,<br />
Piraems fonteyne en waerds gheen comparatie,<br />
Eenen boom crom ende hooghe, byder Gods gratie,<br />
Beschaud <strong>van</strong> dezen zoeten borre de baudegaerde,<br />
Inde wortels <strong>van</strong> dien haudt hy zijn statie,<br />
Omtrent twee stalen boeghscheuten <strong>van</strong> Audenaerde.<br />
5.<br />
Claer als een zeluer es hy <strong>van</strong> coleure,<br />
Zuuere <strong>van</strong> gheure, staende al ind schauwe,<br />
<strong>De</strong>n grond hier af zietmen al den putte deure<br />
Zonder iemans toedoen, vry <strong>van</strong> labeure,<br />
Thelpt hem diet ziet, tzij man oft vrauwe:<br />
Hier <strong>van</strong>d ick my langhs des schoonder landauwe<br />
Als die hem tot dichtene wilde al versch vitten,<br />
Mijn schaelge reeckte ick, vry vranck <strong>van</strong> rauwe,<br />
En ghijngh onder den ghecostumeerden Hersch zitten.<br />
6.<br />
Hier was ick abstract <strong>van</strong> meynschen en beesten,<br />
Om svreughts vuIleesten, los alder quale,<br />
<strong>De</strong> voghelkins zonghen alle ten zeesten,<br />
Minste metten meesten, maeckten veel feesten,<br />
Binnen den forreesten, alle teenemale,<br />
<strong>De</strong>n Cockuut, den Meerlaen, den Nachtegale,<br />
Verheughden: de Puwen zach ick hemlieden vry doopen,<br />
<strong>De</strong> Mollekins wroedtten in tgenerale,<br />
<strong>De</strong> Conijnkens zagh ick tot omtrent my loopen.<br />
2<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
7.<br />
Hier nam ick vreughd in, als die contempleerd<br />
Hoedt hem al gouuerneerd, ende elc in tzijne,<br />
Ende met dien wardt ick gheperturbeerd,<br />
Peynzende om Themistocles, diere vele moueert<br />
Met zijn uutghezochte discipline:<br />
Tvirtuut <strong>van</strong> ander lieden, dede hem pyne,<br />
Als hy haer faict anzach gulden bepeereld,<br />
Ende hem zeluen besmett met traegheheyds venine,<br />
Vallende, daer ander rezen in de weereld.<br />
8.<br />
3<br />
Dicwild, zeyde hy, in hem zeluen zeer gram,<br />
Alst te passe quam, deur zulcken thóren,<br />
Dat hem Melchiädes zijn slapen benam<br />
Als zijn édel weerck in zijn herte clam,<br />
Ende hy hem loor <strong>van</strong>d, zonder <strong>const</strong> ghebóren:<br />
Alzulck fier ghepeyns hadde ic doen vercoren,<br />
Benidende inwendich in mijn ghedachten<br />
Datmen iemans <strong>const</strong> veur de mine zou hooren,<br />
Oft anders weerck prizen, en tmyne verhachten.<br />
9.<br />
In alzulck ghepeins coraieus ende fier<br />
Dus zittende hier, in tschoon dal benéden,<br />
Te wilen dat ic reeckte mijn pappier<br />
Zagh te my waerd commen zulck mannelick dier<br />
Dat therte verschrickte, ende alle myn léden,<br />
Nooit en zaeghdy man zo gent besnéden,<br />
Tot zulck een anschau, nooit vroed noch zot pijnde,<br />
Vulmaeektere en zagh nooit man <strong>van</strong> zéden<br />
Ten scheen gheen meinsche, maer bet een God zijnde.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
10.<br />
Vast quam hy te my-waerd, rechte toe, rechtan,<br />
Vroem als een man, met zeer coelen bloede,<br />
Iuppiter, was den vader die hem wan,<br />
Het was Mercurius, die de <strong>const</strong> wel can,<br />
Diemen niet en coopt met gheld ofte goede:<br />
My verlanghde zeere, met zinne met moede<br />
Als een, die naer troost, gheluc, oft vrame vraeghd,<br />
By my zijnde, slough my met zijnder roede<br />
Daer hy Caducifer af den name draeghd.<br />
11.<br />
4<br />
Als hy my ghenoopt hadde metter hand<br />
Verloos ick tverstand, duer zijn impérië,<br />
Ende viel in slape, langhs néder in tzand<br />
Vul zwaerder droomen an elcken cant<br />
Noeit mensche en hoorde vremder mistérie:<br />
Daer ick dus lagh in sdrooms misérie<br />
Onder-zette hy hem tzijnder adsistentie blood,<br />
Als hadde hy voor Iuppiter ghehauden férie,<br />
Ende sprack my toe, met eloquentie groot.<br />
12.<br />
Vriend, zeyde hy (alzo my slapende dochte)<br />
Ghy zijt dien ic zochte voor al ander lieden,<br />
Duer hu comme ic vuten eerdschen crochte<br />
Ende hebbe gheleeft dat ic oock plochte<br />
Zulcks als ick <strong>van</strong> hu nu sie gheschieden,<br />
Vvaerby de Poëten meest deel ghebieden<br />
My God te heetene, die dweerc mijnder leeren schauwen<br />
Schoon sprake en mochte my nooit ontvlieden<br />
Ende hilp ooit dees <strong>const</strong> in grooter eeren hauwen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
13.<br />
Nu commick tot hu onghecesseerd<br />
Als daerin ghestileerd: wiedt hu behaten,<br />
Ghy hebd meer dichts ghecomponeerd<br />
Dan eenigh léuende oft gheexpireerd<br />
En dees <strong>const</strong> en zuld ghy nemmermeer laten:<br />
Een dijngh begheerick tot mijnder baten<br />
Dat moedtty ghelouen, eer ghy dees ghifte strijckt<br />
Tes quaed verstéken der Goden mandaten<br />
Alzoodt claer byder Poëten gheschrifte blijckt.<br />
14.<br />
Daer zijnder vele dood niet te verpisene<br />
Noch voorby te wijzene, dats claer en waer,<br />
Maer die hem ind dicht poeghde te veriolisene<br />
<strong>De</strong>n Roouer es voor al te prisene<br />
Zonder dat an zijn Rethorijcke was een maer,<br />
Tdefect dat ick an hem weet latick daer<br />
Ende swijghd, hoe wel dadt in hem versteerfuen coeste,<br />
Zonder dat, den Laurier veruolghde hem naer,<br />
Dat was de cauze dat hy en deruen moeste.<br />
15.<br />
5<br />
Molinet die dees <strong>const</strong>e zeer verlichte,<br />
Hoe wel hyse dichte vremdelick becuerd,<br />
Om dat hy dit weerck in prosen beslichte,<br />
Ende mijn edel <strong>const</strong> daer met ontstichte<br />
Heeft hy dit zelue groensel verbuerd:<br />
<strong>De</strong>es Const en mach niet zijn ghecontroluerd,<br />
Maer op dicht ghesteld naect en perfect<br />
Vvie anders doet, weedt dat hyse versmuerd,<br />
V<strong>van</strong>t het es een repugnantie ind adiect.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
16.<br />
6<br />
Hier af moedtty ghy den aerbeyd anueerden<br />
Met die nooit ontbeerden zulcke diligentie,<br />
Als ghy my gheloeft hebd dit stic <strong>van</strong> weerden<br />
Treckick wedere inden crocht der eerden<br />
Onder de doode hauwen residentie.<br />
Als ick verstaen hadde zine intentie<br />
Vveerde icks my zeere als snood en vertorden,<br />
Versaeghd eens deels mids zijn hoghe praesentie<br />
En sprack tot hem dees volghende woorden.<br />
17.<br />
O God Mercurj! weedt dat ghy hier raemd<br />
Dat my niet en betaemd: verschrickt en bevreest<br />
Mijn zinnekens teer, maeckt ghy al beschaemd,<br />
Beter waerd dat ghy eenen anderen naemd,<br />
Idoendere, tot alzulck een zwaer tempeest:<br />
Men vindt zo menighen fraeyen gheest,<br />
<strong>De</strong>n Vvest cant zietmen vul zulcke ionstenaers groyen,<br />
In de schoon stad <strong>van</strong> Ghend noch alder meest<br />
Daer vuter Fonteynen diueersche Constenaers vloyen.<br />
18.<br />
Mercurius, by dat ick coeste ghemeercken<br />
Ontfijngh een sneercken, als ick hem dus ontpaeide,<br />
Zijn gramschap besief ick an zijn gheweercken,<br />
<strong>De</strong>n hoed warp hy wegh, hy schudde zijn vleercken,<br />
Hy verslough zijnen gheldsack, zinen Hane craeide,<br />
Met doncker zonneschijn hy my ommeraeide,<br />
Het hudste al omtrent my, deur tghehoord cas,<br />
Zijn coleur muteerde, zinen mantel blaeide<br />
Ende sprack dees woorden, als die ghestoord was.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
19.<br />
Vvien waend ghy voor hand hebben, wilt dat vertooghen,<br />
Ic mochte v benooghen in veel manieren,<br />
Verslough ick niet Argum met zijn hondert ooghen,<br />
Vvilde den God Mars niet mijn hulpe ghedooghen:<br />
Ghy en weedt de cracht niet <strong>van</strong> minen dieren,<br />
Moestick Promethea niet ten beerghe stieren,<br />
Vvaerschudick Vlissem niet voor Circeets bequellen,<br />
Met dees Peertse die elck meinsche moet vieren<br />
Zendick en halick de zielen vuter hellen.<br />
20.<br />
Om v wijs te makene, en langh zo vroedere,<br />
Als dijn behoedere, mits minen wijsen speur<br />
Commick <strong>van</strong> Apollo, minen lieuen broedere,<br />
Vuten beergh Parnaso, daer hy als voedere<br />
Van allen den Nymphen es gouuerneur,<br />
Daer haeldick consent, mids myn zwaer labeur<br />
Om v curts te makene de gheheerde,<br />
Daer pluctick desen houpel als <strong>van</strong> boomen den fleur<br />
Vanden zeluen Laurier daer hy Daphnen in verkeerde.<br />
21.<br />
<strong>De</strong>zen edelen Laurier al Goddelic bestouen<br />
Magh niemend vullouen, als al vul secréten,<br />
Myrtboom ende Olijfboom gaet hij te bouen,<br />
Dies plantmen hem in alle groote houen,<br />
Men verbindter thoofd met <strong>van</strong>den Poëten,<br />
Op paeys ende triumphe, es hy vervléten,<br />
Elc moet hem om des <strong>const</strong>s vervullen hachten,<br />
Men verchierter de haerpe met zo elc mach wéten<br />
Tot Pausen ende Keysers moet hy de Zullen wachten.<br />
7<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
22.<br />
Hier met zal ick huwen Hersch behanghen,<br />
Vreest gheen verstranghen, aerbeid noch pijne,<br />
Hu werd verchierd, thoofd metten wanghen,<br />
Maer mijn begheerte moet ghy veruanghen,<br />
Elcken zals verlanghen, met blijden schijne:<br />
Dichtt, ghy int uwe, ende een ander ind sijne,<br />
Qua tonghen en zullen u weerck niet versaken ziet,<br />
<strong>De</strong>n Laurier es vry, <strong>van</strong> allen venine,<br />
Donder ende blixem en mueghen ghenaken niet.<br />
23.<br />
Zulcke, ende ander woorden, als ic claer verstond<br />
Vut sinen hoesschen mond, naer mijn slicht gheuroen:<br />
Vreese veruijngh my, in mijns herten grond<br />
Dies avouweerdic alzo elcken es cond<br />
Vvies hy begheerde, op tselue saeisoen.<br />
Eens deels my dochte icke zoud wel doen,<br />
Ten anderen, om dat hy sprack alzoo ontpast gram,<br />
Ontsiende zijn dreeghijnghen ende straf sermoen,<br />
Dochte my in droome dat ict dlast nam.<br />
24.<br />
Also saen, als hy hoorde midts mijn verslaghen<br />
Tconsent ghewaghen, ende hem dat was blijckende<br />
Vervloogh hy <strong>van</strong> my, ouer bosch ende haghen,<br />
Ende ick ward wackere zonder traghen<br />
Heffende thoofd op, naer den houpel kijkende:<br />
Ic zagh den droom was my bezwijckende,<br />
Vuer Laurier, hijngh veel aerdveld den Hersch benéuen<br />
Dien wart ic by den Laurier ghelijckende,<br />
Ende volghende den droom, hebbic dit gheschréuen.<br />
8<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
25.<br />
Ghy ionghers werdigher dan tgaud dat elc eerd<br />
Zoo Tibullus leerd, elcken man ghemeene,<br />
Die lustich zijt, cluchtzinnich ende appeerd,<br />
Ionstich tot <strong>const</strong>, alle <strong>const</strong>en vermeerd,<br />
En te dien verkeerd, onder groot ende cleene:<br />
Niet beminders <strong>van</strong>der <strong>const</strong> alleene<br />
Maer wild an de <strong>const</strong>, met zin ende moet cléuen:<br />
V biedick een groeten, met herten reene,<br />
Ende God wille u totter <strong>const</strong>, ionstighen spoed ghéuen.<br />
26.<br />
Niemandts scientie en es gheextimeerd<br />
Zo Persius doceerd, als goed artiste,<br />
In dien elckerlijcke zijn <strong>const</strong> ignoreerd:<br />
Ende oock de keersse en werdt niet gheuseerd<br />
Verboerghen, onder mueykin oft kiste.<br />
Leerd anderen, niemend den tijd en quiste,<br />
Al zou hijt ind dichten somtijd met soerghen schrijfuen:<br />
V<strong>van</strong>t alzoo claer tuught de Euangeliste<br />
<strong>De</strong>n Talent, en magh niet verboerghen blijfuen.<br />
27.<br />
9<br />
Dus ben ick ghenéghen rechts nu ter spatie<br />
<strong>De</strong>s <strong>const</strong>s fundatie, met datter ancleefd<br />
Ter lucht te brijnghene, God gheefs my gratie<br />
Tot uwelieder alder contemplatie<br />
Die danckelick nemen datmen v gheeft:<br />
Ick zie, de <strong>const</strong> heeft langhe ghesneefd<br />
Ghetsuckeld, ghedoold, te diuerschen plecken,<br />
Vuer elcken, die deuotie daer toe heeft,<br />
En vuer zulc dat leefd, sal icse ontdecken.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
28.<br />
10<br />
Dmeshandelen der <strong>const</strong> doet my bezwijcken dbloed<br />
Zood daghelicks blijcken moet, hier ende ghindere.<br />
Vraeghdi welcke <strong>const</strong>, men veel onghelijcken doed,<br />
Het es de edel <strong>const</strong>, <strong>van</strong> Rethoriken zoet<br />
Die <strong>van</strong> veel facteurs crijghd schade ende indere.<br />
Crepel dichten, steld bee meerder ende mindere:<br />
<strong>De</strong>ur aequiuóquen ende rediten, zu ind grief sneefd,<br />
Dies werdick der <strong>const</strong>en een ontbindere<br />
Tot elcks proficte diese ionstelic lief heeft.<br />
29.<br />
O edel Rethorike vul wyser verstanden<br />
Vvat doet men u schanden, rein vrauwe vul eeren,<br />
Alzo wel in Vlaenderen, als in ander landen:<br />
Idioten met onghewasschen handen<br />
Scheuren u, uwe costelicke cleeren,<br />
Daghelicks hooric uwen last vermeeren<br />
Van straet dichters, zoomen te menigher sté ziet,<br />
Zij en kuenen niet, noch en willen niet leeren,<br />
Nochtans en kennen zij, een A voor een B, niet.<br />
30.<br />
Hoe weerdichlick hoorick uwen lof verclaren<br />
Ouer dusent jaren, ende auwer tijden,<br />
Als de Orateuren in saisoene waren:<br />
Hoe zoete cloncken Herodotus snaren,<br />
Hoe subtilick, wilde u Tucidides belyden,<br />
Vvat scheerpicheyd useerde Phylistus in tstrijden<br />
Met worden: niemend en coesten controleuren,<br />
Cicero, extolleerde hu <strong>van</strong> allen zijden,<br />
V<strong>van</strong>t hij was den prince <strong>van</strong> den Orateuren.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
31.<br />
11<br />
Theopompus ende Ephórus vul excellentien<br />
Expert in scientien, <strong>van</strong> uwer zake,<br />
Ind argueren harer causen, wat vonden zij inuentien:<br />
Ende dan Thimaeus ornate sententien<br />
Vul eloquentien, zeere zoete <strong>van</strong> smake:<br />
Xenophon en Callisthenes hoessche sprake<br />
Zullen eeuwich blyfuen inder lieden memorien.<br />
Als de Poëten thuwaerd hilden scheerpe wake<br />
Screuen die te wilen schoone historien.<br />
32.<br />
Nestor ende Vlisses subtijl inden grond<br />
Vonden menighen vond, by wel sprekins cracht,<br />
Dwoordt vloeide als huenich uut haerlieder mond,<br />
Alzoot in Homéro blijct te menigher stond:<br />
Die wel redent gheeft zijne worden macht,<br />
<strong>De</strong> wijse sal waken dagh ende nacht<br />
Om dees <strong>const</strong>, die niemend en staet te verstékene:<br />
V<strong>van</strong>t Rethorika, alsmer wel vp hacht<br />
Es een cuenste <strong>van</strong> seere wel te sprékene.<br />
33.<br />
Van deser <strong>const</strong> was inuenteur mignoot<br />
In tsweerelds conroot, naer Flaccus narréren,<br />
Mercurius den neue, <strong>van</strong> Athlas groot,<br />
Dies draeghd hy, tghewronghen serpent al bloot<br />
Om datmen tdicht schalkelic sal deducéren.<br />
Rethorica, moetmen deze <strong>const</strong> denomméren<br />
In griecsche: niet slaende tvocabel zwijcke,<br />
Ende als eist dat wy vele Orateurs allegéren<br />
Vvy spreken by ghelijcke, <strong>van</strong> ghemeen Rethorike.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
34.<br />
12<br />
By ghelijcke segghic, gheweerd alle exces,<br />
Hoord mijn woord expres, zonder eenigh venijn,<br />
Als schijntere different daer gheen en es<br />
Tusschen den Orateurs ende dit profes,<br />
Oft tusschen Rethorijcke vlaemsch ende latijn,<br />
Nochtans tendéren zij tot eenen fijn:<br />
Een praecept, moet d'eens en d'anders beleeden scheeden,<br />
Dus accorderen zij tsamen als brood ende wijn,<br />
V<strong>van</strong>t schoonsprake moet de wortel <strong>van</strong> hem beeden cleeden.<br />
35.<br />
Hier zijdy ghy vrauwe af, ende Patronesse,<br />
Edel Princesse, met alder <strong>const</strong> bestouen,<br />
Van wel rédenen zijdy de Meestresse<br />
Bouen alle cleercken, zo wijse cleergesse<br />
Dat ghijt al passeerd ende gaed te bouen:<br />
Ghy zijt op ghetrocken in allen houen,<br />
In alle Pallaysen maect ghy hu wuenijnghen,<br />
Duer hu eloquentie moeten hu louen<br />
Pausen, alle vorsten, Keysers en Cuenijnghen.<br />
36.<br />
In dijn rechte hand haudt ghy de Lelie zoet<br />
In teecken der woorden goet, zoete bouen schreuen,<br />
Ghy volghd den Pays, en Pays volghd spoet,<br />
Ia dusent zoete vrueghden vulle vloet<br />
Die duer orloghe, dicwilt zijn achter bléuen<br />
In de slijncke hand, haud ghy tsweerd verhéuen,<br />
V<strong>van</strong>t als ghy Rethorica, hebt exercitie<br />
(Zoo oeyt ghesien hebben en noch sien die léuen)<br />
Regnéren looyen ende rechte iustitie.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
37.<br />
13<br />
In tyde <strong>van</strong> Payse onder dees Sucadekins<br />
Zaid men Venus sadekins zonder eenigh gheweld,<br />
Elc mach versliten zijn propre ghewadekins,<br />
Men steld in dichte amoreuse baladekins,<br />
Die vroed wild wesen, vergaerd dan tgheld:<br />
Ghy zijd dan, ter hooghster eeren ghesteld,<br />
Op Gauden pilaren zietmen dijn tomme staen,<br />
Tes al met vijfuen datmen thuwent teld,<br />
Ende al dit can subijt den god Mars omme slaen.<br />
38.<br />
Tgater al verloren daermen scheld of strijdt,<br />
Behaedt of benijdt, te lande oft in stéden,<br />
Vvat esser, dat den meinsche meer verblijdt<br />
Dan een schoon redene, die ter mond uut lijdt<br />
Vvel ghecouchierd met vullen léden,<br />
Ghelijck Isocrates en Naucrates déden<br />
Die de reden modereerden weerende confusie:<br />
Frayer dijngh, en weetic op den dagh <strong>van</strong> héden<br />
Dan wel ghepackte tale met goeder conclusie.<br />
39.<br />
Alzulcke Oratie, weerd droufue ghedachten,<br />
Zu paeysierd tverhachten, naer dwel betamen,<br />
Zu inciteerd de loore, tgramme can zu sachten,<br />
Zu troost d'onstichtte, zu weerd alle clachten,<br />
Zu haudt vul raeds alle dijnghen tsamen,<br />
Zu bluscht veel scrupels ende veel mesquamen,<br />
Zu deckt hem die schandelic naect ende bloot lagh,<br />
Zu maect <strong>van</strong> niet, mannen <strong>van</strong> grooter famen,<br />
Zu beledt fortche, keerckroof ende dootslagh.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
40.<br />
14<br />
Hier by segghick om dijns gheests verlichten<br />
Ghy ionghe wichten, hoord by uwer gratie,<br />
Het is cleen sake Refereynen beslichten,<br />
Liedekens maken, of baladen dichten,<br />
An de spelen leid de cracht ende de efficacie:<br />
Al es ooc goed dicht, al dijn collatie,<br />
Clijncken de woorden niet, wy verstékent.<br />
Tmoet wel gheredent zijn, telcker spacie,<br />
Tes dicht, maer nauwelic rethorike gherékent.<br />
41.<br />
O lustighe Rethorike plaisant ende schoone,<br />
Ghedaeld uut tshemels throone, rein zuuer gheerde,<br />
Al ditte, procedeerd <strong>van</strong> uwen persoone:<br />
Dien ghy dy vulmaecktelic iond te loone<br />
Es wel gheluckich hier vp deerde,<br />
Gheen meinsche, en vulsprake dijn weerde<br />
Dus swijghic voord-an <strong>van</strong> u te prijsene:<br />
Tes tijd dat ick mijn eerste propoost anueerde<br />
Om de ionghers dijn edel <strong>const</strong> tonderwijsene.<br />
42.<br />
Dus dan, ghy gaudweerdighe baroenen<br />
Hoord mijn sermoenen coraieus ende blye,<br />
Vvild ghy u tot deser <strong>const</strong> vercoenen,<br />
Vveedt, waer ghy tpoinct met mueghd versoenen,<br />
Al vueren en draeghd gheen cuenstenaers inuye,<br />
En schaemdt u niet te vraghene tallen tye,<br />
Leest historien, ende wild daer in gheüseerd terden,<br />
Ouerloopt Vlaemsche gesten, studeerd poëtrye,<br />
Hier by suldy al ghefautsoneert werden.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
43.<br />
15<br />
Ind redenen, souct elck u beste vroetheyd,<br />
Natueren spoetheyd, en mach niet bezwijcken:<br />
Isocrates sochte, daldermeeste zoetheyd,<br />
Eschines vertooghde der soonen goetheyt,<br />
Dats dwel luwen, in des redens verrijcken,<br />
Subtijlheyd hier in, dede Lysias blijcken,<br />
Hypérides de scheerpeit met ripen verstande,<br />
<strong>De</strong>mostenes wracht, vul crachtigher practijcken:<br />
<strong>De</strong> materie der redenen es menigherande.<br />
44.<br />
Afrijcanus zochte der oratien zwaerheyt,<br />
Cicero de claerheyt die nooit verfoeiende,<br />
Lelius de lichticheit ende de waerheyt,<br />
Galba de strafheid ende de stareit,<br />
Caerbo maecte zijn redenen vloeiende:<br />
Ghy, dien dees <strong>const</strong> niet en es vernoeiende<br />
Dit al hoorende maect u zinnen hueghelic,<br />
Verlanghd ende haeckt, met herten gloeiende<br />
Neemd hier exemple an, eist hu mueghelic.<br />
45.<br />
Dit waren alle mannen ind leuen statelic,<br />
<strong>De</strong>r <strong>const</strong>en batelic, die decorerende,<br />
Die de redenen vudtten steerck ende matelic,<br />
Verchierende haer worden, elegant ornatelic,<br />
Haer propositien proprelick illustrerende,<br />
Daer wy dese <strong>const</strong>, vut zijn extenderende<br />
Diemen Rethorike naemd plaisantelick:<br />
V<strong>van</strong>t al dat haer es competerende<br />
Moet beleedt sijn, fray ende elegantelick.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
46.<br />
16<br />
Eenrande eloquentie vindt ghy in vigeure<br />
Al de weereld deure, zoo Cicero scrijft,<br />
Ende heedt een groote dueghd wel tharer keure,<br />
Vvelcke, daude griecken met wijsen speure<br />
<strong>De</strong> wijsheit hieten, daert al by beclijft,<br />
En cracht <strong>van</strong> segghene, diedt al deurdrijft,<br />
Alle dijngh verstijft, zoo an haer definitie cleeft,<br />
Bouen alle cuensten zu meestresse blijft,<br />
V<strong>van</strong>t in alle zaken, zu exercitie gheeft.<br />
47.<br />
Gheen propoost en sal schijnen zonder zijn steercken,<br />
Allerande fijn cleercken wijsen dat op niet:<br />
Neemd <strong>van</strong> allen ambachten, onder dijn vleercken,<br />
Tapijts maken, schilderen, beelden sniden schrijnweercken,<br />
Ende voord wies cuenstich vp deerde gheschiet<br />
Tzijn alle stomme <strong>const</strong>en, naer trechte bediet,<br />
Die onder tpueple hebben een begheuende wuenste:<br />
Maer rethorijcke alsment wel ouersiet<br />
Spreeckt eloquentelick, ende es een leuende cuenste.<br />
48.<br />
Vvat es Rethorijcke dan zulcke eloquentie<br />
Naer Fabius mentie, ende zijn narrérijnghe,<br />
<strong>De</strong>es <strong>const</strong>, daer op rustt al onse intencie,<br />
Rijst duer aerbeid ende diligentie,<br />
Duer groote experientie, ende studérijnghe,<br />
Vele exercitien, groote tractérijnghe:<br />
Dijn worden moetty wijsselic ende by rade binden,<br />
Met euolutien ende recolerijnghe.<br />
Die dit niet en doet, sal dees <strong>const</strong> spade vinden.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
49.<br />
17<br />
V<strong>van</strong>t God den gheest sendt om elcken te vredene,<br />
Pooghd den tijd te bestedene ter minster pine,<br />
Suerghd dijn oratie alzoo te smedene<br />
Dat dbeghinsel metter volghender redene<br />
Maer een gheheel lichame en schine:<br />
En steld niet vergheefs in u doctrine,<br />
Vald oock niet te curt, schuud zulcke verslapijnghe,<br />
Componeerd zoo de worden ende te dien fine<br />
Datter suffocatie en zij, noch gapijnghe.<br />
50.<br />
Vreest v vuer Isocrates ouermoedicheit<br />
Vul wijser vroedicheit ende <strong>const</strong>en duerghoten,<br />
Om stremmen zijns vriends groote ouervloedicheit<br />
Vseerde hy eenen breyel tot zijn behoedicheit,<br />
Ofte syn materie hadde hem ontschoten:<br />
Andere die tpropoost niet en lieten vloten<br />
Conste hy om tvoordiaghen, met scherpen spooren dwijnghen:<br />
Een redene diend wel <strong>van</strong> passe ghesloten,<br />
Dus en vercrempt nogh en steld gheen verloren dijnghen.<br />
51.<br />
Thucidides meester <strong>van</strong> grooten name<br />
Hild ditte vuer blame, naer Tullius bescheet,<br />
Van zijn compositie loopt alzulcke fame<br />
Dat hy zijn worden sloot zoo bequame<br />
Datter niemend tonderscheedene en weet<br />
Of de worden metten zin of metter reden dbeleet<br />
Verchierd was. Als hy hem tsulcker inuentie pijnde<br />
Hy wist zoo te packene verre ende breet<br />
Dat elck word scheen een vulle sententie zijnde.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
52.<br />
18<br />
Dongheleerde volck vul ignoranter vlecken<br />
Es quaed om verwecken tot zulck incident:<br />
<strong>De</strong> <strong>const</strong>e <strong>van</strong> Attiken, en Plautus vertrecken,<br />
Chrysippus doornen, en Aristoteles strecken<br />
Syn hemlien (ghelijck den blenden tcoluer) onbekent:<br />
By wit compareren zij d'atrament,<br />
Dat ruud en meests hoops es zullen sy prysen,<br />
Tquaetste extolleren zij tot inden hent,<br />
Dat goet es zullen zij metten vijnghers wysen.<br />
53.<br />
Ghelijck dat hy peinst, die wijs es en vroet:<br />
Syn duer groote vloet de brugghen gheinfracteerd,<br />
Dat hy elders passeren, en wegh zoucken moet.<br />
Staet oock de duere <strong>van</strong> den huus in den gloet<br />
Ende de vlamme den vutgangh occupeerd,<br />
Twerdt nood dat ghy duer de veinstre passeerd<br />
Om tschuwen tperikels welck elck moet te tyde laten:<br />
Tot remedie <strong>van</strong> dien zijn gheordineerd<br />
Subterfugien, ommeganghen ende zide-straten.<br />
54.<br />
Tsghelijcks eist oock om dees <strong>const</strong>s versteercken<br />
Vvie hier vp wild weerckin wat heeren hy behaeld,<br />
Als ware hy meester bouen alle cleercken<br />
Nemmermeer en sal hy te vullen ouermeercken<br />
Al tgheent dat deser edeler <strong>const</strong>en faeld:<br />
V<strong>van</strong>t daghelicks wat nieus in den meinsche daeld,<br />
Dus als seydijs ghy meer dan hier werdt ouerleid fijn,<br />
Ende als poeghdens vele meer andere onghedraeld,<br />
Nemmermeer en salt al in dees <strong>const</strong> vulseid zijn.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
55.<br />
19<br />
Hier falen tot deser <strong>const</strong>s officien,<br />
Exordien, Positien, Diuisien, Narratien,<br />
Argumenten, Egressien, Teeckenen, Partitien,<br />
Ornatien, Exemplen, tschuwen der Vitien,<br />
Couuere <strong>van</strong> worden, Amplificatien,<br />
Schoon Sententien, Conclusien, Imitatien,<br />
Vele Altercatien syn hier tallegerene,<br />
Dit moedt ghy al zoucken midts Imaginatien<br />
Ghelijck ghy wegh souckt om tperikel teuaderene.<br />
56.<br />
Vvies ghy begrijpt maket al duerluchtigh,<br />
Niet droufue maer cluchtigh gheweerd alle smerten,<br />
<strong>De</strong>n wysen man haudt <strong>van</strong> drucke vluchtich<br />
Syn zinnen want zo wie hem vindt suchtich<br />
Zeer zelden dicht hy vroeyelicke perten.<br />
<strong>De</strong> voernoemde voersiedt al metter herten,<br />
Met authoriteit sal hy zijn dicht roboreren:<br />
Hy en gaet te rade Marcolpho nogh Berten,<br />
Met schoon worden sal hy zijn reden persuaderen.<br />
57.<br />
Ghelijck sy die dwostelen of wapen antieren<br />
Niet alleene en vieren ofte gade en slaen<br />
Hoe zij haren contreman zullen bestieren,<br />
Syn slaghen schuwen, oft hem schoffieren,<br />
Maer peinsen oock hoe zij eerlick zullen staen,<br />
Hoe sy hem gent roeren sullen, martchieren, of gaen.<br />
Ghelijc schaermers hauwen haer contenantie<br />
Zoo condecentelick moedttj syn belaen<br />
Om vroeylick te dichtene dijn remonstrancie,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
58.<br />
20<br />
Voord vermanick hu Ionghe ghesellen<br />
Die in dees <strong>const</strong> quellen bicans metten blenden,<br />
Een terme en wilt niet te dicwilt stellen<br />
Als eist buten dicht, dit vitie moedtty vellen<br />
Met distinctien, of dweerck sal leelic belenden.<br />
Zaken oock die ghelijck vallen oft henden,<br />
Oft eenen mond voen teenigher spacien,<br />
Subit moedtty die keeren ter emenden<br />
Die modererende met refricatien.<br />
59.<br />
Veel Facteurs, elc om tsins verlichten<br />
Maken diueersche dichten, volghende een ghespin.<br />
Myro, Policletus, Lysippus, fray wichten<br />
In de oratorie, hebben tvolck willen stichten<br />
Diueersch weerckende volghende eenen zin:<br />
Zeuxis, Aglaphoon, Appelles meer noch min,<br />
Vviene in schilderien dauders wel ghebeedt presen,<br />
Hoe diueersch, een nature, haen haer weercken in<br />
Alzo moet dees <strong>const</strong> diueersch vercleedt wesen.<br />
60.<br />
Ghelijck in huusen oft in tempelen excellent<br />
Gheerne zijn ontrent schoon boghen en portalen,<br />
Alzoo moet ghy vallen zeer diligent<br />
Dat u veel schoon termen werden bekent,<br />
Ende veel schoon sneden waer ghyse saudt halen:<br />
Anders heetickt hauten dicht. Ende wie dus dwalen<br />
En mueghen deser aert ghedraghen gheen ionste:<br />
Als steken zij den kinne op, <strong>van</strong> dien zij falen,<br />
Zij en hebben maer een schauwe <strong>van</strong>der <strong>const</strong>e.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
61.<br />
21<br />
Gheenrande meesters ooc, wie zij zijn of waer,<br />
En hachtmen niet een haer, hoe wel zij vry sijnghen,<br />
Die niet en bedichten dan haer texten claer<br />
Volghende Historien oft legenden eerbaer,<br />
My ware leed saghick zulck last up my sprijnghen:<br />
Ick pryse hemlien die conceptien by brijnghen,<br />
Zouct zulcke materie oft iet bequamer el,<br />
Van zulcke zaken wild v lien ghy dwijnghen,<br />
V<strong>van</strong>t zij tghemack nomen <strong>van</strong> tghemeen camerspel.<br />
62.<br />
Dat elc indien zin heeft haudt hy goed ende effect<br />
Elcks herte trect tot zijns selfs nature,<br />
Nochtans zietmen datmen met de zulcke ghect,<br />
Vut causen, zij syn te gheluwe ghebect,<br />
Onwys <strong>van</strong> Mercurius diueersche paruere:<br />
Ten zomere, ziet ghy te velde figuere<br />
An diueersche blommekins diedt al verfraeien dan,<br />
Contrarie <strong>van</strong> coluere op elcke huere,<br />
Vvel hem, die zijn dicht aldus besaeien can.<br />
63.<br />
Vvat zomen u vrueghdelicker voord ghestieren,<br />
Oft cuenen vertiern, ghesegghen oft ghehuten,<br />
Dan eenen boomgaerd vul rieckender Roosieren,<br />
Vul Acolien, Lclien, Violieren,<br />
In een dal daer veel schoon fonteinen spruten,<br />
Met planteit <strong>van</strong> alle vruchten en fruten,<br />
Ende daer met op hu mochte Cresus schat dalen,<br />
V zal dijncken dat ghijt al hebt in u conduten<br />
Nochtans ind ouerpeinsen sal u altijd wat falen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
64.<br />
22<br />
Zo eist <strong>van</strong> dees <strong>const</strong> vveerachtich en taey,<br />
D'ingien zeer fray, tallen tide spade ende vrough<br />
Vverdt gheexerceerd zonder eenich delaey<br />
Tot deze scientie, net ende gaey<br />
Met schoonder materien daer therte toe drough:<br />
Ghy souckt, keerd ende wendt naer u ghevough<br />
<strong>De</strong>licate substantie die u magh blijcken meest,<br />
Nemmermeer en hebt ghy blockiersels ghenough,<br />
Ende hier af es cause der rethoriken gheest.<br />
65.<br />
V<strong>van</strong>t Cicero seid tot diere satisfactie,<br />
Dat des oratuers actie, vul excellentien,<br />
Niet gheleghen en es, in de radactie,<br />
In de handelijnghe, noch in de contractie<br />
<strong>De</strong>r rechter <strong>const</strong>, oft <strong>van</strong>der scientien:<br />
Maer in de opinien ende de inuentien<br />
Van den componiste, naer dadt hem best greit,<br />
In de redenen ghemaeckt met diligentien<br />
Diend magnificentie ende solemniteit.<br />
66.<br />
Daer om seyd Fabius <strong>van</strong> deser <strong>const</strong>en cracht,<br />
Dat Tullius bedacht, tonzer baten batelick,<br />
Niet met scheerpe, maer blijnckende vvapen vacht:<br />
Dat es te segghene, metter worden macht<br />
Gheillustreerd ende verchierd bouen maten matelick.<br />
Dus verheft dijn redene vul staten statelic,<br />
Vvild naer schoon vocabelen op elc saeysoen spoen,<br />
Men sietse verhachten ende haten hatelic<br />
Die alle haer redenen met tdaghelicks sermoen voen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
67.<br />
23<br />
Ghelijck de vueghels onder haerlieder natien<br />
Te diueerscher spacien, zeer neerstich haken<br />
Om te vulcommene haer procreatien,<br />
Haerlieder broedsele ende generatien,<br />
Met grooter neersticheit haer nersten maken,<br />
Ende moe zijnde, rusten hem <strong>van</strong> zulcke zaken,<br />
Vlieghende langhs den watere op ende nedere,<br />
Alzoo moetwy vierigh tot dees <strong>const</strong>e vvaken,<br />
Ende als vvy moede zijn ons rusten vvedere.<br />
68.<br />
Tscheerp ingien <strong>van</strong> Socrates wijs ende eerbaer<br />
Moet vvy volghen naer om dees <strong>const</strong> te eerene,<br />
<strong>De</strong> vvelcke aud zijnde met zijn grijs haer<br />
Volghde diligentelick alle <strong>const</strong> eenpaer,<br />
Ende hoe aud hy vvas, en schaemde hem niet te leerene:<br />
Met Aspasia dwijf stond hem te verkeerene<br />
Die hem die <strong>const</strong> leerde <strong>van</strong> dees rethorike goet,<br />
Ende om zijn vrueghd vulmaeckter te vermeerene<br />
Onder wees hem tsnaerspel metter musike zoet.<br />
69.<br />
In gheender manieren en haudt v ledigh,<br />
Vveest den tijd bestedigh ind aerbeids heerden:<br />
Met tgheent dat Horatius seid, vald vredich,<br />
Sanghers en Poëten ghemannierd en zedigh<br />
Durren vvel tbegrijp alder <strong>const</strong> anueerden:<br />
Vvies zij bedroomen oft iet begheerden<br />
Zij durrent bestaen staut op elcke huere:<br />
Onder zonderd als zij sticken maken <strong>van</strong> weerden<br />
Dat tsoete niet en discordeert met tsuere.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
70.<br />
24<br />
Niet goed eist nochtans dat hem iemend verrast<br />
Noteerd dit al vast zonder eenich traghen,<br />
Naer steerckte dijnder zinnen moedty nemen dlast,<br />
<strong>De</strong>n soldere faeilgierd diemen ouertast,<br />
Laeddt u naer dat u schauwers mueghen draghen:<br />
Dijn weerck ouerhandeld menighe daghen,<br />
Daer met sal dijn groot last ghemeeniick minderen:<br />
Om een cleen vitie en wild niet versaghen,<br />
Een cleen smette en magh maer cleenelick inderen.<br />
71.<br />
V<strong>van</strong>t ghy moedt weten ende claerlick horen<br />
Myn Ionghers vercoren, zonder ieghen kijfuen,<br />
Datter niemend zonder vitie en es gheboren<br />
Alzoo ons Propertius leerd te voren,<br />
Ter weereld sijnd alle ghebreckighe lijfuen,<br />
Anders en durren wy ons niet toe schrijfuen:<br />
V<strong>van</strong>t elck weet wel wy en zijn gheen Iinghelen,<br />
Maer de beste meesters zullen zy blijfuen<br />
Die tsoete metten profitighen mijnghelen.<br />
72.<br />
Rethorisiens, Factuers, zoo elck magh weten<br />
Heeten Poéten, als die iet excogitéren,<br />
Vviens principal voordstel ende vermeten<br />
Es, properlick ende eerlick den tijd verghéten,<br />
<strong>De</strong>r meinschen profict zoucken ende commederen:<br />
V<strong>van</strong>t die iet scrijfd hy moet doceren,<br />
Verbliden en moueren zijnen Audituer:<br />
Dleuen <strong>van</strong>der meinschen mach hy schaers taxeren,<br />
Als hy ditte doet en claeghd hy gheen labuer.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
73.<br />
25<br />
Zij weten haer stilen ende haer mannieren.<br />
Naer Homérus scholieren wies zij ons leeren,<br />
Hoe zij Commedien zullen fabriquieren<br />
Hoe zij Tragedien moeten hantieren,<br />
Of Gesten verchieren <strong>van</strong> grooten heeren,<br />
Met wat veersen iemends lof vermeeren,<br />
Amoruesheyd ontdecken, of schandighe zonden blend,<br />
Vvillen zij iemend verheffen oft oock verseeren,<br />
Elck met zijn propre snede zuldy dit vermonden gent.<br />
74.<br />
Ghylien in sghelijcks om behauwen vrede<br />
Volghd dees sede ind weerelds ghespan,<br />
Als ghy dichtt waer ofte te wat stede<br />
Vseerd in elck propoost zijn propre snede<br />
Zoo ghy dit bet verclaerd vindt achter an:<br />
Elc sla wel gade zoo hy best can<br />
Dat hy deen propoost met dander niet en schende,<br />
Ende dat wel accordere ind gheent dat hy began,<br />
D'beghinsel met d'middel, ende d'middel met d'hende.<br />
75.<br />
Een wijs ende goed man die wat heeft ghescepen<br />
Sal ga slaen der nepen <strong>van</strong> alle weghen,<br />
Liefuer dan hy <strong>van</strong> iemend worde begrepen<br />
Met pennen sa] hy tquaed dicht duerstrepen<br />
Princepalic daer gheen <strong>const</strong> in en es gheleghen:<br />
Dat niet net en es, maer ruud bedeghen<br />
Zal hy veranderen naer dat magh an tdicht cleuen:<br />
Ouer dat twifeligh es, sal hy tselue pleghen,<br />
Ende tgheent dat doncker staet sal hy licht gheuen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
76.<br />
26<br />
Ondervraeghd u iemand ind vroe of ind slichte<br />
Van sinen dichte oft goed es oft quaet,<br />
<strong>De</strong> waereid suldy hem berechten lichte,<br />
En spaerd daer in niemend, Neue noch Nichte<br />
Doet zoo Aristarchus dede <strong>van</strong> ghelijcker daet,<br />
En mijdt vriend noch viand, dats minen raet:<br />
Loeftuterie in dy zeluen tallen tijden stild,<br />
Ende steld ghy materien delicaet<br />
Vald curt in al tgheent dat ghy belijden wild.<br />
77.<br />
Dat ooc moet verswéghen zijn, wilt datte decken,<br />
Met vlours ouertrecken, het en wert gheen vitie,<br />
Men moet somtijd miden de quade becken,<br />
Ghy moght ooc simpel onnosel ontwecken<br />
Gheuende, bee, quade exempelen, en suspicie:<br />
Qualic mueghdy ooc allerande conditie<br />
Plattelick vutsegghen, mids tvolcks allendigheit,<br />
Iemende zo te naer gaen dijn compositie:<br />
Noemd niemend, vseerd subtile behendigheit.<br />
78.<br />
Zo Appelles déde onder Schilders excellent<br />
<strong>De</strong>n meester bekend, naer dat Fabius vermaende,<br />
Als hy Antigonum (in de eene ooghe blent)<br />
Vvilde contrefaicten, binnen tsweerelds conuent,<br />
Maeckte hem cuenstich ouer deen zide staende,<br />
Om dat niemend en zo wezen gade slaende<br />
Zijn blentheit, die elc mocht heden of moerghen schauwen<br />
Alzo moet den Facteur hier te werke gaende<br />
Zomtijd wat verwimpelen oft verboerghen hauwen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
79.<br />
27<br />
Ten magh niet al gheseid zijn noch vut ghesproken<br />
Dat leid ghedoken an deen syë:<br />
Dit heeft Tymantes an syn macht ghebroken<br />
Als hy in schilderien heeft ontploken<br />
<strong>De</strong>n rauwe om de dood <strong>van</strong> Iphigenyë,<br />
Calchas, maeckte hy droufue te dien tyë,<br />
Vlissem noch drouuere <strong>const</strong> wel ghehynghen hy:<br />
Menelaus behoorde droufst tsine, mids melancolyen,<br />
Dwelck den Schilder niet wel en <strong>const</strong> ghebrijnghen by.<br />
80.<br />
Als hy aldus zagh syn schoon weerck ghefaeld<br />
Ghelijck een die dwaeld op somich saeisoen,<br />
Eenen truck viel hem in rasch onghedraeld,<br />
Hy heuet op een andere ploye ghemaeld<br />
<strong>De</strong>ckende Menelaus hoofd met eenen capproen,<br />
Dus liet hy elcken peinsen ende ghevroen<br />
In hem zeluen, Menelans rauwighe zaken,<br />
Ditte was hem nood, hy moest alsoo doen,<br />
Hy en coeste den rauwe niet anders ghemaken.<br />
81.<br />
Aldus moedt ghy oock doen naer de behoerte,<br />
Vreest gheen ghestoorte wies ghy onderwindt,<br />
Als ghy gheen dicht en vind tuwen confoerte<br />
Procedeerd subtilick op een ander soerte:<br />
Ghy moedt het pack zoucken tot dat ghijt vindt.<br />
Hoe eenen boom alder best es ghehindt<br />
Hoe hy bet groeien sal ende ghéuendere:<br />
Hoe ghy dijn redenen bet packt ende bindt<br />
Hoe de Rethorike werdt te léuendere.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
82.<br />
28<br />
Ind dichten vseerd zeer schalke practijcke,<br />
Smid zuuer Rethorike, zoo ic hier vte:<br />
Te veel idel claps moedt ghy slaen wijcke.<br />
Schuut verloren redenen ghelijc deser ghelijcke:<br />
Hoord wies ic ontbinde: Vaedt wat ick ontslute:<br />
Minen buuck es idel ghelijck eender Lute:<br />
Dbier neemd de fute: Vvilt tverstant ghetémen:<br />
Veel zulcke redenen zijn cleen <strong>van</strong> virtute,<br />
V<strong>van</strong>t zij en gheuen, noch ooc en némen.<br />
83.<br />
Tdicht steld zeer net ooc, dat niemend en wéte<br />
Tslot <strong>van</strong>den secréte <strong>van</strong> dies dy queld,<br />
Zo dat elck tghezochtte dicht verméte,<br />
Vvelck dicht, eerst oft laestmael was ghespeld:<br />
Maeckt ooc gheen half reghels duer <strong>const</strong>s gheweld<br />
In midden <strong>van</strong> een Clause, dit moedtty eenpaer sommen,<br />
Of daer en zij contre reghel ieghen ghesteld:<br />
In een Balade en laedt gheen dicht te naer commen.<br />
84.<br />
Steld ghy twee ghelijke dichten in dijn beghin,<br />
Volghd der wysen zin, doed zoo dauders déden,<br />
Naer v derde dicht, tot des Consts ghewin,<br />
Steltere twee op deerste, zonder meer of min,<br />
Elck dicht souckt zijn correspondent als héden:<br />
Maer als ghy vueren een dicht wild bestéden,<br />
Op dat zelue mach dan een of twee wandelen,<br />
Naer v snéde voughd alle dander léden<br />
Zo zuld ghy dees <strong>const</strong>e by beschee handelen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
85.<br />
29<br />
Alle dichten om zeer curt resoluéren<br />
Die op een terminéren, als <strong>van</strong> eender mine,<br />
Mueghdy <strong>van</strong> eender langhden accordéren:<br />
Als en siedijt my niet al omme zoo sortéren<br />
Ontfanghd ghy ditte vuer een discipline,<br />
Vvy lieden en mueghen niet deze pine<br />
Maer voughd v ghy om alzo te stellene:<br />
Tes my ghenough gheuick de doctrine<br />
Zusters en Broeders zijn my te langh te tellene.<br />
86.<br />
Als inde Charte staet tot sPrincen bate:<br />
Haudt réghels mate. Vveerckt met iolite,<br />
Volghd tghetal der Syllaben vrough en late:<br />
Stater: Stock te wille. Ter ander date,<br />
Zo mueghdy stock kiezen tuwen appetite.<br />
En leghd ooc gheen Charten vte, tot iemends spite,<br />
In Bydicht oft Naerdicht, zoomen doet te Lande,<br />
Oft ghy haudt dees Const <strong>van</strong> cleenen profite,<br />
Ende doet alle Constenaers groote schande.<br />
87.<br />
Middelmate, laett alle dijn redenen vloeiën<br />
<strong>De</strong>n gheest sal verbroeiëen om langh zo meer,<br />
Vvild ghy v neerstich deser <strong>const</strong>en moeiën<br />
Dijnckt in v seluen den boom moet bloeiën<br />
Eer de vruchten groeiën, zoodt blijckt wilen eer:<br />
Als vind ghy oock menighen harten weer<br />
Die dijn ionghe zinnekins dijnckt onuerduwelick,<br />
Vveest Manachtich en claeghd gheen simpel zeer,<br />
V<strong>van</strong>t naer veel refuus ghebuerd wel huwelick.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
88.<br />
30<br />
Ghy zuld hier vinden zonder eenigh labueren,<br />
Ghemaeckt v te vueren om dijn versaden<br />
Patroons, Exempelen, Snéden, Colueren,<br />
Vvaer by ghy terstond zuld mueghen spueren<br />
Te dichtene (welck menigh niet en zal versmaden)<br />
Van allen, Rondeelen, Refereinen, Baladen,<br />
Liedekins ende Spelen, twy ende hoe:<br />
Amoureus, Vvijs Zot, <strong>van</strong> allen daden,<br />
Van een, twee, drie reghels, tot twintighen toe.<br />
89.<br />
Veel simpel dijnghen moghtick verhalen<br />
Maer met curter talen weerick die <strong>van</strong> my,<br />
Ghy weedt wat consonanten zijn en vocalen,<br />
Ende als vséren meest deel alle walen<br />
Equiuoquen ende rediten, verspuutse ghy,<br />
Als slanghen venijn weerd die twee <strong>van</strong> dy<br />
Ghy en mueghd u niet helpen met die substancie,<br />
Gheen meerder vitie vuer ons ick zeghd v vry,<br />
Nochtans eist den walen eene elegantie.<br />
90.<br />
Als een syllabe of meer, twee weerfuen commen,<br />
Voor redijt mueghdy dommen, zoomen leest in boucken:<br />
Van equiuoquen mueghdy v berommen<br />
Als een woord, twee verstanden magh sommen:<br />
Neemt dit by Blommen, om een vercloucken:<br />
Van Blommen backtmen wafels ende coucken,<br />
Ende Blommen riecken wel, wild dit ghesticht smaken:<br />
Vuer redijt mueghdy Flaud en Verflaud bezoucken,<br />
<strong>De</strong> consone vuer de vocale moet tdicht maken.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
91.<br />
31<br />
Ghy moet v handen <strong>van</strong> onreynen slijcke dwaen<br />
En naer Rethorike staen, zuuer zonder sneercken,<br />
Schimp en vilonye moet ghy alomme zvvijcke slaen:<br />
Vvild u eerlick metter <strong>const</strong>en practijcke laen,<br />
Leest ende ouerleest gheerne ander lieden vveercken,<br />
Als en dijncket u niet <strong>van</strong>den besten cleercken<br />
Tot elcks maecsel vvild v zinnen voughen al,<br />
Als ghijt diligentelick vvild ouermeercken<br />
Ghy zulter altoos vvat vinden dat u ghenoughen zal.<br />
92.<br />
Niet en vindt ghy teerder, noch zoo flexibele,<br />
Noch zoo redimibele als eene oratie<br />
Ghelijck <strong>van</strong> vvasse alle dijngh es factibele<br />
Alzo es een redene corrigibele,<br />
Ghy mueghdse leeden naer u contemplatie:<br />
Op schoon propoosten steld u fundatie,<br />
Vveerpt u snootste termen eerst verloren,<br />
Hebd u laetste dicht vast in u reseruatie<br />
Al eer ghy u eerste dicht hebd vercoren.<br />
93.<br />
Naer dat eene Oratie haer effect moet maken<br />
Vut vvorden en saken vveder steerck vveder slicht,<br />
Zo mueghdy den rechten keest vvel smaken<br />
Dat dvvord tot gheenen stand en can gheraken<br />
Ontreckt ghy haer het voedsel in u dicht:<br />
Ontneemt ghy haer de vvorden ooc zo verliest zu dlicht,<br />
Ghy bloott haer verstand <strong>van</strong> achter tot vueren,<br />
In vvorden en zaken leid al huer plicht<br />
Zoo Tullius tuughd fluer <strong>van</strong>den Oratueren.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
94.<br />
32<br />
Daer zijn drie Léden om tdichts bestieren<br />
Die de reden verchieren zeer excellentelic:<br />
Vvat ghy dicht: Vvaer: ende in wat manieren.<br />
voord moet icker noch drie allegieren:<br />
Voorpeinst, disponeerd: orneerd dat eloquentelick.<br />
Vveest ooc vaste in dijn herte prentelic<br />
Dat ghy qua tale schuud ende al by ziden doet,<br />
Ende voord auerterick v hier presentelic<br />
Eer ghy een dicht weder steld datt by honderd liden moet.<br />
95.<br />
Met redenen moedt ghy v hier toe dwijnghen,<br />
Referein mueghdy zijnghen, en <strong>van</strong> twintigh componéren,<br />
Nochtans in vier twintighen om ts<strong>const</strong>s ghehijnghen<br />
Een terme en mueghd ghy maer eens by brijnghen,<br />
Noch een ghelijck dicht maer eens narréren:<br />
Maer ind zelue mueghdy wel denomméren<br />
Ander ghelijcke, wantt hem zeluen wijst zo plat,<br />
Men en maght vuer vitie niet inculperen:<br />
Vverckt om best, want elck mesprijst noo dat.<br />
96.<br />
Met tgheendt dat vonden es haudt u te vreden<br />
Maeckt gheen nieu sneden, onthaudt dit last,<br />
Al doen de zomighe anders vp den dach <strong>van</strong> heden<br />
Doet ghy ghelijcker wijs dat v vuerders deden.<br />
Op de vulle leden <strong>van</strong> deser <strong>const</strong>en past:<br />
Naer v een of twee reghels, noteerd dit vast,<br />
Steld een diueersch dicht, ende gheen twee,<br />
Op v eerste dicht dat, ghelijcke dichten tast<br />
Zo tracteerd ghy dees <strong>const</strong>e by beschee.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
97.<br />
33<br />
Angaende de regulen <strong>van</strong> een Referein,<br />
Vveedt dat certein, ghy Ionghe ghezellen,<br />
Martiael dat poëtelic edel grein<br />
In zijn epigrammen wijst ons den trein<br />
Tot twintich regulen mueghd ghy wel stellen,<br />
Niet hoogher en mueght ghy met rechten tellen<br />
Oft u en verlichten tsgheests nieuwe vlammen<br />
<strong>De</strong> rechte wareid sal ick u lien spellen<br />
Trefereins langhde rijst vten epigrammen.<br />
98.<br />
An dees <strong>const</strong> comd lichtelick menigh man,<br />
En menigh comter an met grooter pinen,<br />
Maer die wel Latijn ende ander talen can<br />
Heeft vijfthien vueren in elck ghespan,<br />
Ende sal obtineren <strong>van</strong>den sinen:<br />
<strong>De</strong> ethymologie niet om verfinen<br />
En can niet haest inder leecken eers wallen,<br />
Ignorantie <strong>van</strong> dien maeckt veel ruinen<br />
Ende hier by zietmen veel dichten diueers vallen.<br />
99.<br />
Elc schept zijn materie die dit attenteerd<br />
Ende elc proposeerd in zijn proprieteit:<br />
<strong>De</strong>n eenen es ind wyse ghemagistreert,<br />
Dandere es ind zotte gheautoriseerd,<br />
Diedt al heeft es vpper meester gheseit.<br />
Naer dat elc zijn zinnen heeft gheleit<br />
Daer naer hem tverstand en gheest verlichten zal,<br />
Elck neemd een propoost dwelck hem best greit,<br />
Ende dat elcken in vald zal hy best dichten al.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
100.<br />
34<br />
Ghelijck zijn protractien haudt de schildere,<br />
Maeckt dijn reden stildere danse wel mocht loopen,<br />
Niet vercrompen, maer lieuer wat mildere,<br />
Ziet toe oock datse u niet en ontwildere,<br />
Ende wild dijn wordekens wel onder cnoopen:<br />
Als mocht ghy dichten packen, met hoopen<br />
Vermijnckt uwen zin niet, schuud zulcke transgressie:<br />
Tes cuenste een oratie wel cuenen doopen,<br />
Zidijs maghtigh, steeckt u in die possessie.<br />
101.<br />
Naer dat dees <strong>const</strong> om des <strong>const</strong>s besueren<br />
Rijst vter naturen, <strong>van</strong> auden tyde,<br />
Zo en mueghd ghy op dit poinct niet slueren,<br />
Maeckt dat zu nu ende teeuwiger hueren<br />
<strong>De</strong> natuere mouére ende oock verblyde:<br />
Eer oock eenigh dicht uwen mond ontlyde<br />
Hebd al u blocquiersel ende u inuentie teest,<br />
Packt nauwe, steld net, an elcke syde:<br />
Int paeien der ooren leid, de scientie meest.<br />
102.<br />
Angaende <strong>van</strong> langhden, end der métren verstand,<br />
Dat blijckt voor de hand, zoo elck magh wéten:<br />
Néghene en twaleue vseerd men hier ind land,<br />
Niet min, elcke Camere heeft haer verband,<br />
Vvaer ghy dicht, dat en zuld ghy niet verghéten:<br />
Vvy leeren nochtans vten poëten,<br />
(Vviens compositie ick ooeit vul weerden sagh)<br />
Dat een reghel duerd, ongheteld, ongheméten,<br />
Alzo langhe alst eenen aesseme heerden magh.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
103.<br />
35<br />
Zo wie dobbel dicht ind dichten vercoos<br />
Die heeft altoos syllebe d'auantage:<br />
Maeckt dijn reden steerc, niet slap noch broos<br />
Ghelijck Lysiäs, die daerby prijs verloos.<br />
Vverdt ghy <strong>const</strong>enare, doet de <strong>const</strong> hommage:<br />
Doet u oock een syllebe, of twee quellage<br />
Laedt liden, en maeckt daer gheen verdeelen in,<br />
V<strong>van</strong>t ick auertére u, in dit passage,<br />
Een syllabe bedeerfd eenen gheheelen zin.<br />
104.<br />
V latic, die in dees <strong>const</strong> zijd worden grijs,<br />
Maer u makick wijs ghy Ionghe ingienen:<br />
Als ghy dicht, vut ghenouchten, niet om prijs,<br />
Laedt u ghesegghen, volght mijn aduijs,<br />
Steld <strong>van</strong> uwen sylleben tot vijfthienen,<br />
Veel schoon sententien sullen u dienen<br />
Die u sonder dat, soen vallen fautelic:<br />
Ons auwers, die in dees <strong>const</strong> croone spienen<br />
Hebbend dus ghevseerd, dus volghet stautelic.<br />
105.<br />
Vvilt ghy dobbel dicht in dijn weerc verclaren,<br />
En willes niet sparen, maer en souckt dat niet,<br />
En doet gheen talent om zulck vergaren,<br />
Presentéret hem zeluen niet, latet varen,<br />
V<strong>van</strong>t het bedeerft gheheel zin en bedied:<br />
Maer werd ghy daer meester af zoodt wel gheschiedt,<br />
En u dijnckt dat ghy daer in, wel ghestileert gaet,<br />
Vseret vryëlic, wie dadt u nooit ontriet,<br />
V<strong>van</strong>t dees <strong>const</strong> daer gheheel op ghefondeerd staet.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
106.<br />
36<br />
Te vele vocalen ouer een hoop<br />
Maken quaden coop, want zij wijd doen gapen:<br />
Als oock Monosyllaben, in zulc ghedoop<br />
(Dat zijn woerden <strong>van</strong> een syllabe) hebben den loop<br />
Fabius en coester nooit vrueghd vut rapen:<br />
<strong>De</strong>r redenen hartheit zal men daer betrapen<br />
Dwelck den Rethoriciën schuud met alle zinnen:<br />
Te vele vocabelen, moedt ghy oock verslapen,<br />
Die in vocale finéren end daer met beghinnen.<br />
107.<br />
Nu vindtmer zomighe <strong>van</strong> audden grijs bléuen<br />
Die zot als wijs snéuen, zonder zin of practijcke,<br />
V<strong>van</strong>t zij contrarie alder Charten aduijs leuen,<br />
Ende om tgoeds zins wille, dicwild prijs gheuen<br />
Daer vul corruptien es de Rethorike:<br />
<strong>De</strong>es <strong>const</strong> es een <strong>const</strong> zonder ghelijcke,<br />
Phylosophie es huer moeder, by dat de wyse talen:<br />
Die <strong>van</strong> dichte dwaeld ende hem vindt in versijcke<br />
Gheenen zin en helpt, hy moet <strong>van</strong> pryse falen.<br />
108.<br />
Of hebd ghy tverstand zoo vast duervrosen,<br />
Vul vaster nosen in dijns herten grond,<br />
Dat ghy noch text en ghelooft noch glosen,<br />
Zo leghd u charten vte in prosen,<br />
Ende gheeft uwe prisen daer ghyse iond:<br />
Ghy en mueghd dit niet doen, ic zeghd goed rond,<br />
Oft en wild dees edel <strong>const</strong> niet meer quellen dan:<br />
<strong>De</strong>n zin zonder dicht, wéghick min dan een pond.<br />
Hy es den besten dichtere die best stellen can.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
109.<br />
37<br />
<strong>De</strong>es <strong>const</strong> accordeert qualick metten wale,<br />
V<strong>van</strong>t elke tale heeft huer enargië,<br />
Hier nochtans ick <strong>van</strong> hem niet en fale<br />
V<strong>van</strong>neer een dictie hendt in vocale,<br />
Ende de volghende oock ten zeluen tië,<br />
<strong>De</strong> eerste vocale blijft an deen zië<br />
Gheabsumeerd en gheniedt volghd dees secreten naer:<br />
Zu luudt met de laetste in dortographië,<br />
Ende en maeckt maer eene tblijckt vten poëten claer.<br />
110.<br />
Noch hebben de walen een schijn zonder zijn<br />
Vuer hemlien steerck en fijn, hoe wel wijt ignoreren,<br />
Perfecte dictien, heeten zij masculijn,<br />
Ende de imperfecte feminijn,<br />
Die de perfecte in een syllabe passéren:<br />
Vvies zij in dat cas willen sustinéren,<br />
Ende te dier cauzen met den subtilen kiifuen,<br />
Ic en siedt den vlamijnghen niet obseruéren:<br />
Elck land zal by zijn haude stilen blyuen.<br />
111.<br />
Schuum mueghd ghy wel stellen wiedt reprobeerd,<br />
V<strong>van</strong>t het es ghevseerd ouer langhe spacie:<br />
Ghelijc de Zonne den schoonen dagh illustreerd,<br />
Ende de Mane den nacht, illumineerd,<br />
Alzo verlichtt schuum een schoone oratie.<br />
Dat ghy formeren zoudt dijn allegatie,<br />
Zegghende dat tschuum staet te verdijnghene,<br />
Tvolck en verstaet gheen zulcke prolatie,<br />
Ende men en behoord niet nieus op te brijnghene.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
112.<br />
38<br />
Dat zijt leeren verstaen wijs wel bedocht,<br />
Vut Flaccus wisen crocht es tverstand gherézen:<br />
Hadden de aude griecken nooit ondersocht<br />
Nieuwicheid, ende tonzer kennessen brocht,<br />
Vvat zoude ter weereld nu aud cuenen wésen?<br />
Ofte wat zouden nu de Ionghers lézen?<br />
Niet als heels, by dat ic hier verkenne:<br />
Al dat wy hebben, alzoodt blijckt by dezen<br />
Comd ons <strong>van</strong>der autheit by der penne.<br />
113.<br />
V<strong>van</strong>t zo wy Horatium hooren verclaren,<br />
Alzo des booms blaren vallen en groeien,<br />
Tsghelijcks de termen risen end verharen<br />
D'aude en d'nieuwe can qualick tzamen paren,<br />
Als d'een opcomt zietmen d'ander verbroeien:<br />
Aldus die u dichtens wild ondermoeien,<br />
Vvild vryelic schuum in dijn ordinancie strijcken,<br />
Al eist niet ghevseerd, laedt u dies niet vernoeien<br />
Tmoet eens ghevseerd zijn, saudt in dusancie blijcken.<br />
114.<br />
<strong>De</strong> maniere <strong>van</strong> sprekene zo de zelue zeit,<br />
In de vsantie leid, dit wel zeker zijt:<br />
Tes menigh vocabel dwelck u nu greit<br />
Ghevseerd en <strong>van</strong> grooter authoriteit,<br />
Dwelck men sal sien vallen eens metter tijt.<br />
Ghelijc den schepper veranderd d'abijt,<br />
En tfautchoen <strong>van</strong> dien, zoo ghy mueghd ghetémen al,<br />
Alzo hebben alle zaken eenen lijt<br />
<strong>De</strong>n tijd eist, diedt al gheuen en némen zal.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
115.<br />
39<br />
Dan zijnder meesters die wel cuenen préken,<br />
Oock vul ghebréken, zoo ickt tooghe speciälic,<br />
Ende brijnghen voord met subtilen tréken<br />
Datmen den Duuel en magh nomen noch spréken,<br />
Ende als ghy om prijs dicht principalick:<br />
Alzo my dijnckt, zy verstaen dat qualic,<br />
V<strong>van</strong>t daer hy Christum leedt in der wostinen hol<br />
Es hy viere werfuen ghenoemd verbalic,<br />
Ende bouen dien Sathan, der noordscher cockinen drol.<br />
116.<br />
Noemtene d'Euangelie zoo ick claer meercke<br />
Zoo stijf opt steercke, daer en t'ander plecken<br />
En wy <strong>van</strong> hem daghelicks zijnghen in de keercke,<br />
By wat docteure, ofte by wat cleercke<br />
En souden wy hem in ons dicht niet vertrecken?<br />
Dit zijn opinien daer de lieden met ghecken,<br />
Dus noemtene vry u en zal gheen oultrage naken.<br />
Vvaer omme zomen hem by namen niet wecken,<br />
Hy magh om prijs wel een personage maken.<br />
117.<br />
Ander soerte essere ende oock vul fictien<br />
Staende ter deuictien, hoc hooghe gheclommen,<br />
<strong>De</strong> welcke makende syn restrictien<br />
Opde namen ende propre dictien<br />
Die en mueghen ind vocabelen niet commen:<br />
<strong>De</strong> cauze soen zy my moeten sommen<br />
Vvin omme men de lieden aldus ontstichten sagh?<br />
Ick zegghe ende wille my dies berommen<br />
Tvocabelen veruangd al datmen dichten magh<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
118.<br />
40<br />
Nu wil wy ons saken metten notabelen<br />
Voughen ten vocabelen of sy goed zien of slicht:<br />
Zomighe rekendmen metten probabelen,<br />
Als haudtmenze <strong>van</strong>den reprochabelen,<br />
V<strong>van</strong>t zij quaed vlaemsch zijn en bederfuen tdicht:<br />
Niet min elc facteur steld op syn plicht<br />
Zulck als hy waend andworden half confuus<br />
Ende weerd der redenen haer blijnckende licht<br />
V<strong>van</strong>ende vsance hauwen ende tes abuus.<br />
119.<br />
Ghelijck dees termen, haudtse vut uwen beck<br />
Biedt hemlien vertrec, wilter niet naer vraghen:<br />
Maesscip, bonnespaeis, altoos, tes gheck,<br />
Vastelauent, esse, wijnwatere, hau seck,<br />
Mellecanderen, keermesse, voerbough, cordewaghen,<br />
Auerecht, watse lief, met meer ander saghen<br />
Diemen abuseerd als eyst ons moeders tale:<br />
Een goed orthographiste sal sulck dijngh wanhaghen<br />
Dus wildse veriaghen alle teenen male.<br />
120.<br />
Seghd weeckschoe vuer weescoe, met lettel delaies,<br />
Redent wat fraeis, eer hu schande ouerpesse:<br />
Charte vuer quaerte, zonder veel ghecraeis<br />
Maerctscip: voerboergh: altijd: behauwens paeis:<br />
Vastenauend: ghewijd water: wats u lief, kercmesse:<br />
Vuer auerecht (onthaudt dit vuer een lesse)<br />
Contrarie of omme: vuer auseck, zeghd, au seghd:<br />
Elc anderen: curte waghen: es zu vuer esse:<br />
Vuer gheck, tes gheckijnghe vte leghd.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
121.<br />
41<br />
Nu zijnder termenen om tdichts vermeeren<br />
Die menigh man met eeren neemd in den mond,<br />
Ende diemen in twee mannieren mach keeren<br />
Zoo ghy hier ind veruolgh muechd leeren:<br />
Beladen, belaen, lighd, leid, stoed, vuer, stond:<br />
Ontfaen, ende ontfanghen, soo elcken es kond,<br />
Moedere, ende moere: plagh, ende plochte:<br />
Sneeuwen, en snuwen: iand, ende iond:<br />
Clanck ende clonck: ghedachte ende ghedochte.<br />
122.<br />
Met desen en meer ghelijcke, als ghy componeerd,<br />
Dijn profijct vseerd, en steld langh zo nettere,<br />
Siet dat ghy sulcke termen wijselick vsurpeerd,<br />
Menich gheleerde esser by ghefraudeerd,<br />
Als dijnckt hy hem int dich een schoon voordsettere:<br />
In eere ende heere, schuud tvitieus ettere:<br />
Hebben ende ebben: hopene ende opene:<br />
Peinst dat aspiratie en es gheen lettere,<br />
En pijnd u dit in u dicht niet te nopene.<br />
123.<br />
Eenen toeblas heedt eene aspiratie<br />
Naer dauwe fundatie, vuer cleen metten meesten,<br />
Onder de letters heeft zu zelden statie,<br />
Nochtans schijnd zu lettre te zomigher spacie<br />
Ghelijck in dees termen geesten en gheesten:<br />
<strong>De</strong> pronunciatie maeckt die tempeesten,<br />
Ende tes goed dicht zoo wy claerlick huten:<br />
Coeste de, H, niet, letters cracht vulleesten<br />
Duer tredijt het dicht en zo niet sluten.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
124.<br />
42<br />
Meshanden en messanden en mueghdy niet stellen,<br />
Alls wild ghyse spellen diueersch ind element:<br />
Abuus: thuus en huus, met haer metghesellen<br />
En mueghen u ooc in u dicht niet quellen,<br />
Die dus rellen zijn ziende blent.<br />
Prompt ende comt, syn alzulck bekent,<br />
Ghelijck prince: ontghintse: ionste ende ronste:<br />
Tes al rurael dicht als dijncket den boeren gent,<br />
Latet varen en volghd de rechte <strong>const</strong>e.<br />
125.<br />
Ghelijcke, als die dichten, zoender vele bedrieghen,<br />
Laedtse u vry ontvlieghen dats grootelick mijn bé:<br />
Kinders mochtens hem schamen in haer wieghen,<br />
Qualick spellen (dat en magh niet lieghen)<br />
Maeckt zulck erruer op dland ende ind sté:<br />
In d'een <strong>van</strong> tween faeld een D, oft een T,<br />
Vvild dit in dy zeluen als de staute pachten.<br />
Zomtijd faelter een B, oft oock een P,<br />
Lettel iemend can hem vuer zulcke faute wachten.<br />
126.<br />
Ghy mocht my segghen, ghy siet te nauwe:<br />
Ick en doe op trauwe, dees <strong>const</strong> heeft dit in.<br />
Vvild ghy dobbel dichten? Vuer quaed ick hauwe,<br />
Plaisantste kerssauwe, elegantste vrauwe:<br />
V<strong>van</strong>t in deen dicht es een syllabe min.<br />
Ghenomen en comen, doet vut uwen zin:<br />
Réghel ende spéghel, wild <strong>van</strong> u te male wenden<br />
Caremen, bescharemen, benémen ts<strong>const</strong>s ghewin,<br />
Om dijns dichts wille en mueghdy gheen tale schenden.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
127.<br />
43<br />
Als speld ghyse ghelijc, de rethorike es quaed,<br />
V<strong>van</strong>d ghyse keerd ter daed zulck als u best vraemd,<br />
By dat in de Oratore gheschreuen staed<br />
Rhymers (dat es trethoriciënlick zaed)<br />
Syn musicienen en poëten ghenaemd:<br />
Nu leerd ons Tymagenes alzoodt betaemd,<br />
Dat <strong>van</strong> allen studien d'autste es musike:<br />
Es zu vuer d'alder audste <strong>const</strong> ghefaemd<br />
Zo schijnd zu macht hebbende ouer rethorike.<br />
128.<br />
Heeft zu daer macht ouer zo hy seid vuerwaer<br />
Zij adhereren eenpaer, als man met wijfue,<br />
Ghelijck twee ghezusters regnerende eerbaer<br />
<strong>De</strong> iueghd <strong>van</strong>der eene volghd dander naer,<br />
Ende sughen elck anderen d'maergh vten lijfue:<br />
Eyst zoo? ergo dan by desen bedrijfue<br />
Appeert, gheleerd: complexie, subiectie:<br />
Zot, God: raed, ghelaet: viue ende scrijfue<br />
Syn goed, want dees <strong>const</strong> es onder haer protectie.<br />
129.<br />
Ten ware d'alianche die blijckt vuer oghen<br />
Zulck dicht en zo niet doghen, duer spellins quale:<br />
Dies, om dat goed te maken willick poghen,<br />
V<strong>van</strong>t al dat ghelijcken accent can toghen<br />
Als diueersche consonante gaet vuer de vocale<br />
Zulck dicht moet goed zijn al te male<br />
Vuer hemlien die dees <strong>const</strong> gheheel ende al zwolghen:<br />
Maer speld ghelijc, op deeste, met curten verhale<br />
Zo zuldy de <strong>const</strong> gheheel ende al volghen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
130.<br />
44<br />
Als es nochtans de consone, zuuer en net,<br />
Diueersch altemet ind scrifts verclaren,<br />
Daer es corruptie in ende oock belet<br />
Van goeden dichte, als mocht ghy niet bet<br />
Ghy moetet <strong>van</strong>der <strong>const</strong>en weghe laten varen.<br />
Sijn ende medicijn dat zelue openbaren:<br />
Als spellen zie diueersch zoo ghy mueghd int acquijt schauwen<br />
Men vindtere diese int dicht niet en soen sparen,<br />
Maer ghy zuld zulcke termen vuer redijt hauwen.<br />
131.<br />
Alexander op ander: pinchoen op zoen,<br />
Plaemd vut u sermoen, ghelijck zeel op pinceel:<br />
<strong>De</strong> harmonie doet u datte gheuroen<br />
Als spellen zij onghelijc, alleene om dat zij voen<br />
Een accent: verschuutse, haudt an dit appeel:<br />
Op gheld, ghewisseld, tsy zulck zom oft gheheel<br />
Laedt varen wildy <strong>van</strong> dees <strong>const</strong> ouer luut spreken:<br />
Vrédijnghe, vp gherijnghe, schuud in elc tenneel<br />
V<strong>van</strong>t de vuer syllabe wild haer te stijf vut steken.<br />
132.<br />
Dat tghelijck accent, tgoed dicht can maken<br />
Blijckt an vele zaken <strong>van</strong> auden tye,<br />
Neemd exemple an diueersche spraken:<br />
V<strong>van</strong>t te gheenen dichte en sauddy gheraken<br />
An dees termen die ick hier belye,<br />
Ghelijc, hoouerdië, Philosophië,<br />
Blië op Marie: bonum, donum, ouer dweers,<br />
D'accent maeckt dit goed end de synphonie<br />
Als vald de vocale in de quantiteit diueers.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
133.<br />
45<br />
Alder principaelst blijckt dit an de walen<br />
Die tgoed dicht moeten halen an daccent zeer zoet,<br />
In meest deel haer rethorike soen sy falen<br />
Ten ware dat de enargie <strong>van</strong> haerlieder talen<br />
Dit excuseerde, meer dant onslien doet:<br />
<strong>De</strong>es volghende dichten syn met hemlien goet,<br />
Repaire op prospere: calumne op couronne:<br />
Arbre op candelabre: ende elck es wel vroet,<br />
Ghy en hoord niet absurders onder de zonne.<br />
134.<br />
Hy mochte peinsen, die dees <strong>const</strong> ontweckte,<br />
Datmer met gheckte, hoe wel ick en doe niet:<br />
Ghelijc, temps op pretens: iette op delecte:<br />
Paistre op champestre, dwelck ind imperfecte<br />
Speld ende luudt alzoo elck hoord en siet,<br />
<strong>De</strong> meesters nochtans <strong>van</strong> dwalsche liet<br />
Sustineren dit alle elck als prijs verbeiëre<br />
Van Vville bresme en Hanton, es ditte gheschiet,<br />
Iehan de paris, Vigne, Marot, end den Meiëre.<br />
135.<br />
Als spellen zij onghelijc te menigher spacie<br />
In de elementatie die vuer al spand croone<br />
Dit beteren zij metter pronuncicatie<br />
Sy vtent ghelijck tot tsdichts fundatie,<br />
Ende accentuerent met ghelijcken soone.<br />
<strong>De</strong>n vlamijngh nauwer siende, met crancken loone,<br />
Segghick, wiere ieghend wild simpel oft loos kiifuen<br />
Dat hy <strong>van</strong> dichts weghen onder tshemels throone<br />
<strong>De</strong>n meester es, en sal meester altoos blijfuen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
136.<br />
46<br />
Dan esser <strong>van</strong> volcke een ander sorteersele,<br />
Die d'ordonneersele <strong>van</strong> hem zeluen waghen:<br />
Zij causeren alleenlick het deduceersele,<br />
Segghende, duer haerlieder vremt moueersele,<br />
Dat de termen moeten syn <strong>van</strong> eender laghen<br />
Ghelijck lagh, dagh, sagh, gaen vte op een aghen,<br />
Ghevragh op vraghen ende ander ontellelick:<br />
Maer ick gheue hemlien onghelijck zonder traghen,<br />
Of zij zullen lettel dichts vinden stellelick.<br />
137.<br />
Bont, rond, ghetond, vermaen ende ontfaen,<br />
Zullen ind dicht niet slaen, op die manniere:<br />
Kinders, Spinders: verraen ende zaen:<br />
Sprack, track: groot, noot: belaen, gheuaen:<br />
Pleit, seid: schat, vat, ick hier toe stiere:<br />
Cust ende lust ick voord allegiere,<br />
Dwelck al goed dicht es ter vulder instructie,<br />
Ende dusentigh andere menigherthiere<br />
Daer niet een af en heeft ghelijcke deductie.<br />
138.<br />
<strong>De</strong>n zulcken annexeerd, menigh dichter niet cranc<br />
Om tot sinen danc tpropoost te verstijfuene,<br />
Stellende, ganc, verlanc, ontfanc, op stanck:<br />
Banck, sanck, hanck, en meer andere op, dranck,<br />
Als behoormenontfangh en verlangh te schrijfuene:<br />
Ionck ende tronck staen dese by te blijfuene,<br />
Nochtans suldy Ionghen ind elemend schauwen<br />
Poeghd hier u profijct met te bedrijfuene<br />
Sy syn goed, en dat can den ghelijcken accent brauwen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
139.<br />
47<br />
Voord, of dies en vlies, op verlies syn probabele<br />
Goed ende stabele, vraeghd menich om weten:<br />
Van lust, blust, en cust, hauwsn zij ooc fabele,<br />
Om datmen driesch en bluscht schrijfd int vocabele:<br />
<strong>De</strong>n accent neemdt dit al in syn secreten.<br />
Oft lédigh, héligh, bésigh, naer iemends verméten<br />
Goed zijn? vraeghdy welc <strong>van</strong> dien int verwaet licht?<br />
Tghelijc spellen en haud deerste niet verbéten,<br />
Maer dlaetste wijst dees <strong>const</strong> vuer straet dicht.<br />
140.<br />
Nu sijndere Syllabijcqsche adiectien<br />
Commende ter protectien <strong>van</strong>den factuer,<br />
<strong>De</strong> welcke (als staen zy ter correctien,<br />
Gheuende ind dicht seer lettel affectien)<br />
<strong>De</strong> menighe insereerd in syn labuer:<br />
Ghelijck goed zyn, moet zyn: weerende den ghuer<br />
<strong>De</strong>s <strong>const</strong>s, als redenen die gheaboleerd gaen<br />
Gheseid hebben, gheleid hebben, volghen ooc dien spuer<br />
Nochtans vindick dat zy gheautoriseerd staen.<br />
141.<br />
Hartman ende zwartman, met andere véle<br />
Diemen leest ten spele <strong>van</strong> esbatementerien,<br />
Zoo ic, in dit, mijn propoost niet en héle<br />
En zullen niet vele lyden mijnder kéle,<br />
V<strong>van</strong>t ick maghse deerfuen <strong>van</strong> allen siën:<br />
Als hebbickt zomtijdt ghesteld t'ander tiën<br />
Nu voord an, willickt met menighen pachter haten<br />
Ghy ionghers, willes u lien oock vermiën<br />
Keerd en wendt tdicht ghy zullet wel achter laten.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
142.<br />
48<br />
Naer een terme die vuertijds wel in eruen lagh<br />
Ende icse versteerfuen sagh, en willick niet haken:<br />
Als eist datmen tselue vuertijds verwerfuen plagh,<br />
Vvat wiltmen besighen datmen wel derfuen magh?<br />
Dbeste es wel segghen met curten spraken.<br />
Vvat wildmer anders dan redijt af maken?<br />
Vraghet meesters daer ick de zin an eenpaer legghe<br />
Als zij ouerdijncken willen alle saken<br />
Zij zullen beuinden dat ick waer segghe.<br />
143.<br />
Vut ia, ende neen, rysen veel deuictien,<br />
Nochtans <strong>van</strong> fictien en willick niet rommen<br />
Alleenelic, sprekick in dees restrictien<br />
Van goede significatiue dictien,<br />
Ofte syllaben die verstand mueghen sommen:<br />
Die niet en beteeckenen, muegher wel commen,<br />
Alzoot daghelicks blijckt in Mercurius crocht fijn:<br />
Vvie dat hier ieghen es ick en wille hem niet dommen,<br />
Maer dees <strong>const</strong> en mach niet te wel ondersocht sijn.<br />
144.<br />
Datmen wel deerfuen mach, alzulck pleit<br />
Als <strong>van</strong> gheen authoriteit, blijckt hier vuer oghen,<br />
Vuer gheseid hebben, seghd, hebben gheseit:<br />
Vuer ouerleid hebben, hebben ouerleit:<br />
Vuer bedroghen zyn, seghd, zyn bedroghen:<br />
Oft steldse dobbele, waer by wy toghen<br />
Dat zij lettel, oft niet, deser <strong>const</strong> sermoen stichten:<br />
Sijnder leuende die dit niet deerfuen en moghen<br />
<strong>De</strong> Naercommers (hopick) sullen op dit fautsoen dichten.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
145.<br />
49<br />
Vvilt ghy emmers dees <strong>const</strong> niet dienen ghetrauwelic<br />
Maer dichten flauwelic (zoomen daghelics pléghen siet)<br />
In monosyllaben? Vseerd ditte lauwelic,<br />
Zeer selden, zeer schaers, end datte nauwelic,<br />
Ende cuendy, en zijt daer toe ghenéghen niet:<br />
Al heeft men d'auders zomtijd verdréghen iet<br />
Van zulcken ende andere, vuer wat behaghelicks,<br />
En volghes niet biddic, wie ooit hier ieghen riet,<br />
V<strong>van</strong>t dees edel <strong>const</strong>e versubtijld daghelicks.<br />
146.<br />
Als ghy propre namen vind (zood wel ghebuerd)<br />
Eyst ghewillecuerd, daer mueghd ghijt ontbinden:<br />
Niet min, wanneer ghy tot zulck dicht spuerd,<br />
Van zomighe werdet ghecontroluerd,<br />
Ic hebd ghehoord blaméren en verslinden:<br />
Nochtans en zuld ghy gheen dichten vinden<br />
Op Moyses ende Rhodes, by dat wy huten,<br />
Hoe zij hem der zaken willen onderwinden<br />
Voois es, en, bode es, moeten daer op sluten.<br />
147.<br />
Costumen onghevseerd <strong>van</strong> groot en cleene,<br />
(Als dijncket u ghemeene) ghebruuckt zeer schaers:<br />
Ghelijck dees vocabelen, corrupt, onreene,<br />
Troest, gloest, als neemdse menigh te leene:<br />
En al vseerd men, hueren, en, trueren, met lettel vaers,<br />
Persone, ghewone, commet ooc eens tsiaers,<br />
Fonteine, en, cleine, ic maecks u groot en smal vroed,<br />
<strong>De</strong>ze en steld niet (zoo ick u doe verclaers)<br />
Om prijs: Maer vut ghenouchten eist al goed.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
148.<br />
50<br />
Dusent zulcke termen zuldy vulleesten<br />
Minste metten meesten, die ic supersedére:<br />
In den Vvestcant hauwen veel fine gheesten<br />
Memorie, vorie, goed, queesten en feesten<br />
Ic niet: Maer elcks tale ic consentére.<br />
Al eist ooc dat ic u lien instruére<br />
Met zeker beuélen, vul der correptien,<br />
Ouerdijnckt, men en vindt <strong>van</strong> op <strong>van</strong> nére<br />
Gheen réghel zoo vast, zu en lijdt exceptien.<br />
149.<br />
Dat ick hier met dus quelle mijn zinnen<br />
Inwendich binnen zo ghy langhe besieft,<br />
Peinst, het moeste iemend dit eerst beghinnen:<br />
Magh icker danckbaerheit an ghewinnen,<br />
Zo hebbic uut minnen, mijn concept bebrieft:<br />
Dien ooc dit niet te lesene en beliefd,<br />
Ende dit mijn labuer niet en mach sinen nood stelpen<br />
Macht laten: gloriëus ben ic niet ghegrieft<br />
Prijs noch lof en magh my naer mijn dood helpen.<br />
150.<br />
Vveedt nochtans, en beseft verstandelijnghe<br />
Hier an mijn handelijnghe, eerdt u verdriedt<br />
Dat my dit ghecost heeft menighe wandelijnghe,<br />
Ghelijck of ic sakeloos achter lande ghijnghe<br />
Vul fantasiën, nochtans meest duerwiedt,<br />
Duust mael vier ghesléghen, veel keerssen gheniedt:<br />
En hier met wild u tot exemple slicht dwijnghen,<br />
Als ghy met u ijnckel dicht niet toe en schiedt<br />
Op u laetste terme mueghdy dobbel dicht brijnghen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
151.<br />
51<br />
Naer dlaetste dicht moet ditte gheschien,<br />
Auerteric u lien, ghy mueghes my dancken:<br />
Ende dat by goeder causen, mids dien,<br />
Ghelijckt men vseerd ende ooyt es ghesien<br />
Men mach een reden stercken ende niet crancken.<br />
Nu willen wy ons keeren tot ander rancken<br />
Die dees <strong>const</strong> ancleuen en zijn by blijuende fijn<br />
V<strong>van</strong>t zu an haer heeft botten, blommen, brancken<br />
Daer de vruchten langh zo meer af beclijuende zijn.<br />
152.<br />
Ind zoucken der termen als of ict u bade<br />
Slaet nauwe gade, end dy zeluen queld<br />
Procedeerd altoos de oprechte trade,<br />
Van lettere te lettere, <strong>van</strong> grade te grade:<br />
Op zulcke termene alsmen vte steld<br />
Meerckt wat consonante daer best met speld<br />
Tsy ijnckele of dobbele, tuwer officien,<br />
Coniunctien moett ghy nemen in dijn gheweld,<br />
Mids praepositien ende Compositien.<br />
153.<br />
Als ghy zoo verre zijd mids dijn diligentie<br />
Dat u de influentie <strong>van</strong> dees rein <strong>const</strong> besproeid,<br />
En ghy in parnasus beergh neemd residentie<br />
Tot tstellen des dichts vest dijn intentie<br />
Dats teecken dat Mercurius in u vloeid:<br />
Metten eersten en laedt u niet syn vernoeid<br />
Met cleenen te beghinnene ic moet int bloote sommen<br />
Zoo voorseid es als dees <strong>const</strong> bloeid, zu groeid,<br />
Volghende tprouerbië, naer tcleen zal tgroote commen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
154.<br />
52<br />
Beghind dan eerstweerf te baladérene<br />
Rondeelkins te recolérene, als ionghe scholierkins,<br />
Met refereinkins de ianckers te stofferene<br />
Hier ende daer, chaertkins te componérene,<br />
Groetsels te vserene in venus papierkins,<br />
Daer naer, peinst om dees schoon camerierkins<br />
Die onderhauwen zullen dijn ionghe zinnekins,<br />
Dichtt en sendt liedekins in haer vergierkins<br />
Zij zullen u dancken de eerdsche goddinnekins.<br />
155.<br />
Als ghy dit al vast hebt zoo ghy hier hoord<br />
Dijn zinnen dan stoord met diedt steercker pasten:<br />
Ghelijc den tapijtchier beghind an den boord<br />
Gaet ghy met een tafel speelkin voord,<br />
Dan muechdy naer esbatementkins tasten:<br />
Met die hem tot spelen <strong>van</strong> zinne rasten<br />
Voughd u dan als saudt thoofd met wee betrueren:<br />
Vvie eerstweerf anuerden te groote lasten<br />
Zullen met Icaris alle ind zee versmueren.<br />
156.<br />
Mids dat wy <strong>van</strong> Baladen, Refereynen, Rondeelen<br />
Halue metten gheheelen dees <strong>const</strong> bestreckende<br />
Spreken, metgaders meer ander parcheelen,<br />
Vvillen wy wat segghen <strong>van</strong> dees iuweelen,<br />
Vwen ionghen gheest daer met verweckende:<br />
By dat ons Molinet es vertreckende,<br />
Volghende de stilen <strong>van</strong>der walscher prouinche,<br />
Balade heeft referein in, met drie clausen haer deckende,<br />
Ende bouen dien heeft zu Renuoy <strong>van</strong> prinche.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
157.<br />
53<br />
Treferein by dat de selue Molinet taeld<br />
Es dlaetste datter faeld an de clausulen viere,<br />
Daer gheheel de balade tvoedsel an haeld<br />
Ghelijck den schicht naer tdoels witte daeld<br />
Vvy heeten stockreghel naer ons maniere:<br />
Op den wale hier, en passen wy niet een siere,<br />
V<strong>van</strong>t wy ons zinnen tot riper verstanden keeren,<br />
Dies ick by causen dit qualifiere,<br />
Ende zal u de opinie <strong>van</strong> desen landen leeren.<br />
158.<br />
Men vindttere leuende ind tsweerelds schijn<br />
Gheleerd ende fijn in dees <strong>const</strong> princepalic,<br />
Die een balade heeten op desen termijn,<br />
Allerande dichten hoedanich zij zijn,<br />
Ende hauwent ouer name generalic:<br />
Vveder zij dit wel sustineren of qualic,<br />
Vveder strictelick of te weder rumelic,<br />
Ick hauwe balade name specialic<br />
Van zeuen, achte, neghene, zoomen audt costumelic.<br />
159.<br />
Een referein heedt anders te deser spacie<br />
Naer mijn limitatie gheimagineerd:<br />
V<strong>van</strong>t wy hauwen in de vlaemsche natie<br />
Dat <strong>van</strong>den clausulen de gheheele aggregatie<br />
Met prinche, treferein es ghedenommeerd,<br />
Vut causen om dat den stock werd gherefereerd,<br />
Ende altoos verhaeld ter laetster linie:<br />
Hoe ghijt ghy lien anders calculeerd<br />
Ick haudt zoo, en dit es mijn opinie.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
160.<br />
54<br />
Van refererene, heetet een Referein<br />
Niet een Refrein, dwelck es te verhachtene,<br />
<strong>De</strong> etymologie haudt dat in certein:<br />
Oft, om dat de vuerclausen ende tgheheel plein<br />
Totten stock verhaeld werdt, met den zin te wachtene.<br />
Nu comd, tRondeel, ons te ouerdachtene,<br />
Om datt ghedriëpickeld es als een potisere,<br />
Ende tdicht rond gaet, staett dien zin te pachtene<br />
<strong>De</strong> etymologie, maeckt den zot wisere.<br />
161.<br />
Tketen dicht in de oore zoete en bequame<br />
Sorteerd sinen name <strong>van</strong>der ketene,<br />
Het ketent hem zeluen tot zijnder vrame:<br />
Hoord nu ghy ionghers beminde eersame,<br />
(Die op dees <strong>const</strong> werdt de vervletene)<br />
Vvat ic u lieden sal doen te wetene<br />
Van dies voorseid es, ende sneden diueers:<br />
Aude autheurs en staen ons niet te verghetene,<br />
V<strong>van</strong>t al dit halen wy vter poëten eers.<br />
162.<br />
Martialis ende Horatius in zijne oden<br />
Gheuen ons gheboden <strong>van</strong> diuerschen sneden<br />
Daer wy tsecreet deser <strong>const</strong> uut roden<br />
Van diuerschen veersen, commen tot ons ghevloden<br />
Diuersche rethoriken op den dagh <strong>van</strong> heden,<br />
<strong>De</strong> rondeelen brijnghen haere vulle leden<br />
Vut poëten, commenderende tghetal <strong>van</strong> dryen voord<br />
Dies comd een reghele drie weerf, naer daude seden<br />
Alsmen trondeel scrijfd of alsment belijen hoord.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
163.<br />
55<br />
<strong>De</strong> halue reghels oft steerten, naer menighs vermonden,<br />
Heeft Adonis vonden onder de métren verstijfuen:<br />
<strong>De</strong> gheheele by ons gheuseerd tallen stonden<br />
Can ons Heroicum carmen oerconden,<br />
Daer de poëten, geesten met bescrijfuen:<br />
<strong>De</strong> middelbaer reghels onder wien beclijfuen,<br />
Liedekins ende sulck weerck <strong>van</strong> curten paden,<br />
Leeren wy uut Boëtius ende ander missijfuen<br />
Hoe can dan iemend de poëten versmaden.<br />
164.<br />
<strong>De</strong> refereinen dats tsreghels repetitie<br />
Rijst ons ter monitie <strong>van</strong> Maro zo ic meene,<br />
In zijn achste eglogue blijckt dees conditie<br />
Vut twee veersen (daer) nemen wy suspicie,<br />
Die daer verhaeld staen onder groot ende cleene,<br />
Incipe Menalios, es beseven de eene:<br />
Ducite ab vrbe domum, moet dander betalen,<br />
<strong>De</strong>n gheleerden gheue ic tverstand hier af ghemeene,<br />
Die gheen latijn en can sal hier af falen.<br />
165.<br />
Vuer stock reghels staen zij ende vuer maiuer<br />
Ghelijck int labuer des refereins ghewueghen,<br />
Ende om dat hy (<strong>van</strong>den poëten den fluer)<br />
Ind veranderen der regulen ons biedt fauuer,<br />
Blijcket dat wy stock reghels veranderen mueghen:<br />
Tveranderen vindt ghy daer ter vlueghen,<br />
Besiedt, zo segghic dat ghy mijn ionste swolghd:<br />
Niet min int veranderen wild niet verhueghen<br />
Hoe ghy stock bet haudt hoe ghy bet de <strong>const</strong>e volghd.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
166.<br />
56<br />
Tketen dicht daer ic subtylick naer poghe<br />
Comd byden vertoghe <strong>van</strong> Maro zeer wijs<br />
In zine achste voorghenoemde egloghe,<br />
Daer hy <strong>van</strong>der liefden spreeckt zeer hoghe,<br />
Ind veers Crudelis mater ghenoopt propijs:<br />
Ende vut Ausonius discreet aduijs,<br />
Sijn monosyllaben <strong>van</strong> ons ouer dweers ghemind,<br />
Die in dat cas wat strangher steeckt naer prijs<br />
Daer hy Res hominum fragiles, tveers beghind.<br />
167.<br />
Rethorike diemen <strong>van</strong> achtere keerd<br />
Zeere gheheerd, ghelijck dees reghel vul listen:<br />
Alchimisten zijn wijs, niet ongheleerd.<br />
Seghd de reden dus, ende haer schande vermeerd:<br />
Ongheleerd, niet wijs zijn alchimisten.<br />
Alzulcke ambagen, dobbel vul twisten,<br />
<strong>De</strong>n zin verdraeid hebbende meest deel ind quade,<br />
Leerde ons eerst Sotades een <strong>van</strong>den sophisten<br />
Ende heedt rethorike Retrograde.<br />
168.<br />
Dmaken <strong>van</strong> den spelen om ons behoedsele<br />
Vuer een verzoedsele op ons ghedaut,<br />
Hebben wy oock <strong>van</strong>den poëetschen broedsele,<br />
Vergilius ende andere gheuen ons tvoedsele,<br />
Seneca, Terentius, met gaders Plaut:<br />
Vvie dese ouerleest, tsy iongh oft aut,<br />
Vindt altoos bliden vut gangh in de comedien:<br />
Ongheluck ende bloedsturtijnghe menigh vaut<br />
Zullen altoos blijcken in de Tragedien.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
169.<br />
57<br />
Thespis <strong>van</strong>d der Tragedien poëtrie,<br />
Te sinen tye, ouer zijn partage:<br />
Ende alsmen doen speelde tsy drouue of blye,<br />
Met ghist streken zij d'aenschijn an elcke sye,<br />
Ende maeckten alzoo haer personage.<br />
Hier naer <strong>van</strong>d Eschylus tfau visage<br />
Dwelck de camerspeelders an dlijf zeer fijn duwen,<br />
Maer als deden zij dees <strong>const</strong>, doen zulcke oultrage<br />
<strong>De</strong>n oprechten aerd moet dit als venijn schuwen.<br />
170.<br />
<strong>De</strong> baladen, welck clausen zijn net ende eerbaer,<br />
Vvijst ons al claer Martiael onzen cock:<br />
Vanden epigrammen hebben wij dat vuerwaer,<br />
Ghelijck een balade den zin sluudt in haer<br />
Es d'epigramme ghecleed metten zeluen frock:<br />
Dus gheuen ons poëten in de hand den stock<br />
Om sprijnghen, ouer onverwinnelicke grachten,<br />
Onghecesseerd moeten zij slepen den block<br />
Die ons meesters de poëten zo zeere verhachten.<br />
171.<br />
Vut hemlien ende vut haerlieder inuentie<br />
Spruut een sententie tonswaert niet blent,<br />
Dat meesters, duer haer praeëminentie<br />
Ghebruucken mueghen poëtijcke licentie,<br />
Corrumperende tvocabel in een element:<br />
In relligio en relliquiae, es dit bekent,<br />
Met andere die zij stellen om ons bescheermen:<br />
Duer vri ende lichni, ind zelue incident<br />
Blijckt dat zy stellen mueghen vutlandsche teermen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
172.<br />
58<br />
Hier naer en mueghdy ghy ionghers niet haken,<br />
Schuud sulcke zaken dedel <strong>const</strong> ancleuende:<br />
In allerande dicht mueghd ghy spélen maken,<br />
Of wat dicht datt zij maer wild neerstich waken<br />
Tot dlast daer ghy u zijd tot gheuende.<br />
Blocquierd zeer stranghe weest aerbeid besnéuende,<br />
Peinst langhe ende vele om dijn conclusie,<br />
Beschickt wel u personagen, tsy dood oft leuende,<br />
Die ditte wel doet crijghd zelden confusie.<br />
173.<br />
V<strong>van</strong>neer ghy tafel spel maeckt tuwen wille<br />
Tsy met eenen brille, oft <strong>van</strong> iaren ionc,<br />
Siet toe ende suerghd bee lude en stille<br />
Dat ghy u niet en vindt in gheschille<br />
Om u personagen, en vald dies niet blonc:<br />
Een costume eist onder Mercurius tronc<br />
Dat den laetsten persoon es deerste ordineersele,<br />
Vut die schept ghy dandere zonder langhen pronc.<br />
Van de laetste neemd tgheheel spel syn fundeersele.<br />
174.<br />
Nu zijnder liedekins vuer u ionghe wichten,<br />
Vvild ghy die beslichten, packt de worden stranghe:<br />
Een clause zonder meer moet ghy eerst waerf dichten,<br />
Ende als ghy die hebt om dijns zins verlichten,<br />
Maeckt den vooys daer op ter stond metten ganghe,<br />
Dan maeckt dander clausen met dien sanghe,<br />
En vulcomd dit zoo ghy my ordineren siet<br />
Leest mijn liedekin boucskin vele ende langhe<br />
Of musike en woerden, en zullen accorderen niet?<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
175.<br />
59<br />
Dan eist een cuenste hem cuenen benooghen<br />
Om tdichts vertooghen zonder infractie,<br />
Veel behendicheits, moet den lichame dooghen<br />
Met tranen, met suchten, met vooyse, met ooghen,<br />
Diueersche personagen maken diueersche actie:<br />
In al dit hadde de vulle satisfactie<br />
Gracchus, wien geen speelders nooit verbeiden coesten,<br />
Zoo intentelick dede hy hem tot tspels redactie<br />
Dat de vianden diett hoorden screien moesten.<br />
176.<br />
Een reden moet ghehuutt zijn tharer intentien,<br />
Met excellentien slap oft coraiues:<br />
<strong>De</strong>ene tale roerd haer met diligentien,<br />
Dander ouerschietende, met frayer inuentien,<br />
Zomtijd moet een sprake vallen amorues,<br />
Dan beleedt mense weder orguilues<br />
Fel buterthiere, tot tspels ghevouchten,<br />
Zomtijd, saudainelick met woorden prues<br />
Met vreese, cracht, gramscap, of met ghenouchten.<br />
177.<br />
Dit al moet ghedaen zijn te menigher spacien,<br />
Niet met demonstratien oft zulcke mesprizijnghe,<br />
Maer met hoefscher significatien,<br />
Met vertoogh des vooys vul declaratien:<br />
Dan comtere des arems ophef en risijnghe,<br />
Principalick op eenighs persoons verpisijnghe:<br />
Stampijnghe <strong>van</strong> voeten, zoo Tullius blye screef<br />
En <strong>van</strong> als moet de ooghe doen de wisijnghe<br />
Daer Roscius meester af tsijnen tye bleef.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
178.<br />
60<br />
Een leere anneemd vuer dijn vercnapijnghe,<br />
Ind spel schuud slapijnghe, ende veel ghetruers,<br />
Dat u niet en taste looreits betrapijnghe:<br />
Metter mond en maeckt gheen te wide gapijnghe,<br />
Dats een leelick dijngh vuer de spectatuers:<br />
Veel differentien essere ende veel willekuers<br />
Vveder heere of cnape spreeckt leelick of schoone,<br />
Aud of iongh, of gendaerme vul furuers,<br />
Coopman, of rustier, ionghe maeghd of matroone.<br />
179.<br />
Zulc als tspel in heeft zulck maeckt u bereed<br />
Volghende dbescheed <strong>van</strong> mijnder fabele:<br />
Hector moet hem tooghen fier ende wreed,<br />
Ixion wantrauwigh in zijn beleed,<br />
Achilles imburstich: inexorabele:<br />
Leerd dit by exemple ionghers notable,<br />
Naer tspels vutwijsen moedt ghy menighen vond leeren<br />
Naer de gheleghentheyd maeckt u habele,<br />
Naer u personage moedtty uwen mond keeren.<br />
180.<br />
Vuer al, onthaudt wel ghy ionghe scholieren<br />
Als ghy zuld agieren, wild ga tuwer baten slaen<br />
Dat ghy de n, wel kuend pronunchieren,<br />
By exemple wil ickt hu qualifieren<br />
Ghelijck in heden commen, en achter straten gaen,<br />
Die dit verzwijmen weedt dat zij verwaten staen<br />
In dese <strong>const</strong>, ende moeten vul qualen dwalen<br />
Van anderen in sghelijcks moedtty dees mandaten vaen<br />
Vvild ooc perfectelick alle u vocalen talen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
181.<br />
61<br />
Vvies vueren gheseid es als ionghers vul trauwen<br />
Moedt ghy onderhauwen hier in dees landen,<br />
By conclusien, welcke wy in Flacco schauwen<br />
Die te gheenen daghe en magh verflauwen,<br />
Segghende aldus met rijpen verstanden:<br />
In allerande saken zijn zeker banden<br />
En manniere <strong>van</strong> doene als vaste tribuut,<br />
Daer niemend buten en magh ten ware met schanden,<br />
V<strong>van</strong>t mate en manniere es tschoonste virtuut.<br />
182.<br />
Dit al leerick u lien, ghy coraiuese gheesten,<br />
V<strong>van</strong>t alle fumuese leesten wijsick vuer by:<br />
Ghy zuld hier vinden vele amoruese geesten,<br />
Doet deser <strong>const</strong> veel pompuese feesten<br />
Zu eist wel werdich ick zeghd u vry.<br />
Tot tpropoost <strong>van</strong> vueren keerick nu my ;<br />
Van eene tot twintich reghels werdt ghy gheriefd,<br />
Exemple <strong>van</strong> allen sneden leuerick dy<br />
Beghind ghy te lesene alst u beliefd.<br />
[2. Voorbeeldgedichten + de daarbij<br />
aansluitende theoriestrofen 183-217]<br />
[Gedichten <strong>van</strong> 1, 2, 3, 4, 5, 6 regels; rondelen; theoriestrofen 183-184]<br />
Van eenen Reghele. Incarnatië.<br />
CaroLVs aL stILLe, naM doornIICke In tsInen VVILLe.<br />
Van ij. regulen. Incarnatië.<br />
BII PaVIën daer dIVersChen prIIs LaCh,<br />
FLaVde de LeLIë, op Sente MatthIIs daCh.<br />
Van drie regulen.<br />
Naer dat ick beseffe, ende claer anschauwe,<br />
Zo en essere in des weerelds landauwe<br />
Niet importuundere, dan een pruessche vrauwe.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Van drien, in zes halue regulen.<br />
<strong>De</strong>n god Mars doet snéuen,<br />
Veel suchten en béuen,<br />
Als diet al niedt en weerd:<br />
Maer den Paeys doet léuen,<br />
Ende cant al gheuen<br />
Dat d'Oorloghe verteerd.<br />
Van vieren.<br />
62<br />
Die op een vraue moet bemudst ghenoost blaken<br />
Ende haer nooit en sprac, die hem vul nooden eerft:<br />
Die zonder confort altijd moet naer troost haken<br />
Peinst of hy Maertelare dusent dooden steerft?<br />
Van vijfuen.<br />
Schoon Venus hertekin, als es de ghifte cleene,<br />
Dijnckt, Ionst gaf <strong>van</strong> deser saken dbeuel goed,<br />
Dat mach u blijcken, by mijnen gheschrifte reene:<br />
Dies als ghy hebd tot eenighrande spel spoed<br />
Peinst om my, en siet dat ghy altoos wel doed.<br />
Van sessen.<br />
Hoord wat onslieden Higinius leerd<br />
VVien ic fabuliste en poëte hauwe:<br />
Als Iuppiter hem hadde in een zwane verkeerd<br />
Veranderde haer vrau venus in eenen arend appeerd<br />
Ende iaeghde dus Iuppiter, als hem ghetrauwe<br />
Inden schoot <strong>van</strong> Nemesis de schoone vrauwe.<br />
Hier naer volghen Rondeelen, <strong>van</strong> allen soorten.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Van een.<br />
Drijnct<br />
Iet,<br />
Schijnct.<br />
Drijnct.<br />
Mijnct<br />
Niet,<br />
Drijnct.<br />
Iet.<br />
Rondeel, zesse in een.<br />
Van twee.<br />
Brijnct my<br />
Nu iet.<br />
Sprijngd by.<br />
Brijngd my.<br />
Sijngd ghy,<br />
Hu liedt.<br />
Brijngd my<br />
Nu iet.<br />
63<br />
Vreest den heere in tyen: Loefd God altoos.<br />
Schuud tvermaledide vier, Op elck saeysoen.<br />
VVild niemend bestryen, Ghy meinschen broos.<br />
Vreest den heere in tyen: Loefd God altoos,<br />
Laedt achterclap lyen: En vald niet loos.<br />
VVeest groots noch fier, In dijn sermoen.<br />
Vreest den heere in tyen: Loefd God altoos.<br />
Schuud tvermaledide vier, Op elck saeysoen.<br />
Ander simpele, uut mijn invinden.<br />
Zuud-west brijnghd alle dijngh in Vlaendere,<br />
Noerd-Oost drijft alle zaken <strong>van</strong> hier:<br />
Niemend en zy <strong>van</strong> dien meswaendere,<br />
Zuud-west brijnghd alle dijngh in Vlaendere.<br />
Tes quaed <strong>van</strong>der maerct commen met idelen paendere<br />
Tes goed ghestoffeerd sijn <strong>van</strong> brood en bier.<br />
Zuud-west brijnghd alle dijngh in Vlaendere:<br />
Noerd-Oost drijft alle zaken <strong>van</strong> hier.<br />
Van drie syllaben<br />
Vvacht my dat.<br />
Ick zald doen.<br />
Hacht vry dnat.<br />
Vvacht my dat.<br />
Lacht dy zat.<br />
Tstick valt coen.<br />
Vvacht my dat.<br />
Ick zalt doen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Andere, vut een mijn Tafelspélen.<br />
64<br />
Aey my vrau Venus wat doet ghy my plaghen!<br />
Ick en can verdraghen mijn lyden groot,<br />
Och Anteros wild dees liefde veriaghen!<br />
Aey my vrau Venus wat doet ghy my plaghen!<br />
Dies hende ick helaes mijn ionghe daghen<br />
In droufuen in claghen tot in de doot.<br />
Aey my vrau Venus wat doet ghy my plaghen!<br />
Ick en can verdraghen mijn lyden groot.<br />
Andere, Banck-Rondeel.<br />
Mijn vriend u moet ick eenen dronck brijnghen,<br />
Om dat ghy zeere wel in mijn gratie staet.<br />
VVild inden pot eenen fraeyen spronck sprijnghen:<br />
Mijn vriend ick moet u eenen dronck brijnghen,<br />
Tot tselue sal ick my als aerdich ionck dwijnghen,<br />
Als de ghene die ter blijder collatie gaet.<br />
Mijn vriend u moet ick eenen dronck brijnghen,<br />
Om dat ghy zeere wel in mijn gratie staet.<br />
Andere half, Simpele.<br />
<strong>De</strong>n dronck wachtick gheerne,<br />
Met herte met zinne:<br />
Zonder iet tontbeerne,<br />
<strong>De</strong>n dronck wachtick gheerne.<br />
Voughen wy ons te teerne,<br />
Met paeys ende minne:<br />
<strong>De</strong>n dronck wachtick gheerne,<br />
Met herte met zinne.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
65<br />
Ander dobbel, uut mijn Pieters legende: ouerhandt te zegghen, d'een de<br />
a , d'ander de b.<br />
a. Oorlof alle tzamen,<br />
b. Bee mans ende vrauwen,<br />
a. Die hoordet ons spel<br />
b. Te deser spatie.<br />
a. Twas thuwer vramen,<br />
b. Zoo elck moght schauwen.<br />
a. Oorlof alle tzamen,<br />
b. Bee mans ende vrauwen.<br />
a. Dat wy hier quamen<br />
b. Es ons niet berauwen:<br />
a. Ionst gaf tbeuel,<br />
b. Van dees collatie.<br />
a. Oorlof alle tzamen,<br />
b. Bee mans ende vrauwen,<br />
a. Die hoordet ons spel<br />
b. Te deser spatie.<br />
Ander dobbel, uut mijn Bloedsturtijnghe: ooc te zegghen ouerhand.<br />
a. VVildier niet uut ghuut?<br />
b. Ic hauwe noch den nest best.<br />
a. Dijnckt u dat goed bloed?<br />
b. En trauwen iaet maet.<br />
a. Valt u Plutoots tribuut ruut?<br />
b. An my Traechaerts conquest vest.<br />
a. VVildier niet uut ghuut?<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
. Ic hauwe noch den nest best,<br />
a. Tschijnt ghy tspels deduut schuut,<br />
b. Myn herte puer verclest pest.<br />
a. Neemd in dijn behoed moed.<br />
b. Ic ligghe int fel verwaet quaet.<br />
a. Vvildier niet uut ghuut?<br />
b. Ic hauwe noch den nest best.<br />
a. Dijnct u dat goed bloed?<br />
b. En trauwen iaet maet.<br />
183.<br />
66<br />
Met dese rondeelen diueersch <strong>van</strong> sneden<br />
Zuld ghy zyn te vreden ghelijck wijt lieten:<br />
Alzoo vseerdment op den dagh <strong>van</strong> heden.<br />
Vvacht derde en seste reghel zoo dauders deden,<br />
Ende en wild <strong>van</strong> gheenen aerbeid verschieten:<br />
Andere tsghelijcks suld ghy <strong>van</strong> tselfs ghieten:<br />
<strong>De</strong> <strong>const</strong> sal in hulien naer de behoerten risen.<br />
Totten baladen keerick my zonder verdrieten<br />
Van seuenen, ende sal u <strong>van</strong> allen soerten wisen.<br />
184.<br />
Onder sulc als volghen sal om ts<strong>const</strong>s becliuen<br />
Vindt ghy in mijn schriuen, net ende eerbaer,<br />
Charten, Louen, uutroupen venus missiuen,<br />
Incarnatien en mochten niet achter bliuen,<br />
V<strong>van</strong>t zy zijn vueren ghepasseerd al claer:<br />
Als ghy al tselue wild volghen naer<br />
Obserueerd strictelic ende volghd dmyne,<br />
Gheen dijngh en mach u ghevallen te zwaer<br />
Ghy zuld obtineren <strong>van</strong>den uwen zonder pyne.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
67<br />
[Balladen <strong>van</strong> 7-en; theoriestrofen 185-187]<br />
Baladen <strong>van</strong> zeuenen. Banckdicht.<br />
Vut ionsten moet ic u een vulle glas schijncken<br />
Ende dan willet ute, naer uwen pas drijncken<br />
Haer ter eeren, dien ghy moedt u beuel hélen.<br />
Laetse met u neder ind groene gras zijncken,<br />
Of wildse bouen, by u, op den tas wijncken:<br />
Doet venus harnas clijnken, tmocht iement el stelen<br />
Ende wild met haer der minnen spel spelen.<br />
Ander snede <strong>van</strong> zeuenen. Charte.<br />
j.<br />
Zouct nu nieu concepten verscerpt u verstanden<br />
Ghy die ons keysers landen met herten bemind:<br />
Slaet opwaert u ooghen, leghd te gare u handen,<br />
Ghebenedijt ende loefd Marien kind:<br />
Twee machtichste der vveereld zyn zoo ghesind<br />
Dat tusschen hemlien God paeis te deser spacie sloot,<br />
Ende al by tshelichs gheests inspiratie groot.<br />
ij.<br />
Ons edel Keyser Carolus noit iemends ghelijcke,<br />
Quintus ind Imperie, elck weet dat naeckt,<br />
Ende den edelen Cuenijngh <strong>van</strong>den vrancsche rijcke<br />
Hebben wy vvillecuere nu paeis ghemaeckt:<br />
Dits den dagh daer elck naer heeft ghehaect<br />
Dies moet hem elc pooghen tot vrueghd te spoene:<br />
Goede vrueghd es altoos in seisoene.<br />
iij.<br />
Hoord vvies heere ende vvet sijn ordonerende:<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
68<br />
Vvie in woensdaghe de schoonste dyalogue sal lezen<br />
Tusschen tween en drien, den paeys recommanderende,<br />
Dien extollerende vuer al best ghepresen,<br />
Sesse cannen wijns werden hem toe ghewesen<br />
Daer naer viere, dan twee, op die zelue huere,<br />
Maer furnierd rethorike met schriftuere.<br />
iiij.<br />
Noch breeder moet elc tverstand ghehijnghen al<br />
Tsnauonts ten seuenen werdt druck ghebannen:<br />
Vvie dalder beste nieuwe lied sijnghen sal<br />
Angaende desen paeys tsy vrauwen of mannen,<br />
Vuer hoofd prijs werden hem gheschoncken zes cannen,<br />
Vuer tweesten prijs 4.2. salmer, en drie schijncken<br />
Dichtt vroyelic en laedt de harmonie clijncken.<br />
v.<br />
Ten derden moeten wy ooc publieren<br />
Zulck als mijn heeren Schepenen doen verstaen:<br />
Vvie woensdaghe tsnauonts alder schoonst sal vieren,<br />
Cierlickst, minst ghesien, naer daud vermaen<br />
Sal xij. cannen wijns vuer hoofd prijs ontfaen,<br />
Thiene, achte, sesse, viere, en twee ten lesten:<br />
Gode ter eeren keerd alle dijnghen ten besten.<br />
vj.<br />
Vanden vieraers, wie tsanderdaeghs ten drien<br />
Sinen prijs zal halen coraiues mignoot,<br />
Schoonst boerdelickst ende minst ghesien<br />
En sal ooc <strong>van</strong> prijs niet vallen bloot:<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
69<br />
Neemd mans, vrauwen, maeghden in u conroot,<br />
Vvild u triumphantelick <strong>van</strong> goeden belee maken,<br />
Hu sullen sesse cannen wijns, viere, en twee naken.<br />
vij.<br />
<strong>De</strong>n xj. deser maend, laedt u niet veruelen,<br />
Naer noene sal elck ter maerck commen moghen:<br />
Men salder een spel <strong>van</strong> zinne spelen<br />
Sortérende op den Goddelicken paeys vuer oghen,<br />
Vvie tsnauonts esbatement sal vertoghen<br />
Boerdelicst, minst ghehoord, om elcks veriolisen,<br />
Sesse, viere, en twee cannen werden de prisen.<br />
viij.<br />
Hoort wien men roupt duer den paeys vul minnen,<br />
Eerst de Paxvobianen ende Kerssauwieren,<br />
<strong>De</strong> bloeiende iueghd, voord <strong>van</strong> buten en binnen<br />
Straten en wijcken, mueghen hem haerwaerd stieren,<br />
Gheselscappen en zullen hier niet failgieren,<br />
Maer blidelick by commen in eeren in dueghden,<br />
V<strong>van</strong>t paeys es den oorsprongh <strong>van</strong> allen vrueghden.<br />
ix.<br />
In woensdaghe ten viij. om tsvruechds vervullen<br />
Comt loten, brijnghd blasoen, naer weerc laedt copie<br />
Ter plaetsen die wy u ordoneren sullen:<br />
Trommeld stijf om breken elcks fantasie.<br />
Volghd tcours der <strong>const</strong>en schuud schimp vilonie<br />
Ende niemend en behelpe hem met adpeele<br />
V<strong>van</strong>t wy reseruérent ten tenneele.<br />
1544.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
185.<br />
70<br />
Hier behoord ghy ionghers wel te wakene,<br />
Zonder te tsakene, in dijn prolatie,<br />
Pooghd u dees charten alzoo te makene,<br />
Artikelen en poincten zo wel te gherakene,<br />
Datter faute nieuërs en crighe statie:<br />
Huere, plaetse, prisen, naer de imaginatie<br />
Van den voordstelder noept met blyder kele:<br />
Van als doet alzulcke specificatie<br />
Datter en ghebreke noch en zy te vele.<br />
186.<br />
Ten anderen ouerdijnckt in mijn labueren,<br />
Ghy en zijd doctueren noch meesters ghenaemd,<br />
Dies brijnghic u simpel dichten vueren<br />
Om dat ghy dy zeluen niet en zoudt becueren,<br />
V<strong>van</strong>t iongh ingien es vullick beschaemd:<br />
Ick doe zoo mijn concept <strong>van</strong> vueren betaemd,<br />
Eerst willick u lien simpelic onderwysen:<br />
Ghelijck een meessenierken simpelic craemd<br />
Moeten leerlinghen pap hebben teender spisen.<br />
187.<br />
Gheen meesters en leeric, maer hulien uut minnen<br />
Die simpelick moedt beghinnen an zom of deen hilt,<br />
Zo en zuld ghy niet trauilgieren u zinnen,<br />
<strong>De</strong>n aerbeid en sal u niet haest verwinnen,<br />
Daer ghy niet toe en cuent bliues ghestilt:<br />
Hy es zot die bouen zijn macht iet wilt,<br />
Ghy moedt eest simpel om tsins versachten leeren,<br />
Te wilen ghy dus doet of dadt lettel schilt<br />
Vvillick my totten baladen <strong>van</strong> achten keeren.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
[Balladen <strong>van</strong> 8-en (gewoon, ghecruust, en metten steerte);<br />
theoriestrofen 188-201]<br />
71<br />
Baladen <strong>van</strong> achten. Op den Paeis. 44.<br />
.j.<br />
Verheughd u Vlaenderland edel grauinne,<br />
Gods vveerde vriendinne alsoot blijckt by bescee:<br />
Als hebd ghy ghestroeyd gheweest <strong>van</strong> zinne,<br />
Nu beddy verwoerfuen paeis ende minne,<br />
En zijt quijcte <strong>van</strong> een abuselick vvee.<br />
Van al de vveereld de machtichste tvvee<br />
Ons edel Keyser Carolus die als leeu triumpheerd<br />
End den vranschen Cuenijngh zyn veraccordeerd.<br />
ij.<br />
Paeis eist tusschen beede de vroemste lijfuen<br />
Daermen af mocht schrijfuen ofte ghevvaghen.<br />
Paeis eist ende paeis salt hopick blijfuen,<br />
Dies moeten vervroyen mannen en vvijfuen,<br />
V<strong>van</strong>t zy nooit vrueghdelicker tijd en saghen.<br />
Nooit en ghebeden vvy blyder daghen<br />
<strong>De</strong>n gheest tooghd ons sine inspiratie bloot.<br />
Ende al dit duer Gods helighe gratie groot.<br />
iij.<br />
Dit es dedel Keyser ende Prince vercoren<br />
Also vvy claer horen uut Dauid vroed,<br />
In vviens daghen zonder eenigh verstoren<br />
Rechte iustitie vvy sullen oerboren,<br />
Mids paeis regnerende al vulle vloed.<br />
Iohels prophetie vald hier ooc ind ghemoed<br />
Hutende, om dat ons niet en zo vernoeien,<br />
Vut beerghen sullen melck ende huenich vloeien.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iiij.<br />
72<br />
Als hebben wy ghesneefd duer onze zonden<br />
<strong>De</strong>n paeis es vonden, midts prouisie des heeren<br />
Die onser ontfaermd te deser stonden,<br />
Zo wy den prophete Amos hooren vermonden,<br />
Segghende tot hemlien die zyn weghen leeren:<br />
Mijn <strong>van</strong>ghenesse willic <strong>van</strong> hemlien keeren<br />
Laetse metsen, wuenen, planten en <strong>van</strong> gheenversuchten wet en,<br />
Haerlieder wijn drijncken ende haerlie. vruchten eten.<br />
v.<br />
<strong>De</strong>n heere weerd nu des slapers vedere<br />
Van op <strong>van</strong> nedere, ende ontweckt tvolck al:<br />
<strong>De</strong> gauden eeuwe keerd nu wedere,<br />
Elck zy in god sijns tijds bestedere,<br />
Hy eist die de zyne niet laten en zal.<br />
Eerd God, deeld den aermen <strong>van</strong> groot en smal,<br />
Van dies hy verleend zonder eenigh slueren<br />
Zo crijghdy vulle wijnperssen en vulle schueren.<br />
vj.<br />
Doerloghe es wegh twist es ghesust,<br />
Die waren ontrust sullen nu verblyden:<br />
Iustitie ende paeys hebben ondercust.<br />
Die om maligneren stelden haren lust<br />
Zullen hem lien voord an moeten vermyden:<br />
Brand stichten, foertche, tgheweldigh stryden<br />
Cesseren nu ten tyden, dwelck elc ter trauwen hacht:<br />
Niet meer en sal gebueren roof noch vrauwen cracht.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vij.<br />
73<br />
By dat ons Ezechiël wild verbreeden,<br />
Magher beesten salmen leeden ende disponeren<br />
In vruchtbaer landen, op vette weeden,<br />
Langhs den groenen meersschen sulzy hem spreeden<br />
Dat verloren was sal den heere reduceren:<br />
Dat sieck was sal hy consolideren,<br />
Dat abiect was zal hy weder verclaren snel,<br />
Dat vet ende steerck was sal hy bewaren wel.<br />
viij.<br />
God sal anhooren zijnder hemelen schijn<br />
Naer Ozeas latijn ende zyn bedieden<br />
<strong>De</strong>n hemel sal deerde hooren op dien termijn<br />
Ende de erde, de taerwe, olie ende wijn,<br />
Ende die sullen voord anhooren de lieden:<br />
Vvie sal den volcke dan couure verbieden,<br />
Hebzi melc boter huenich met die voirnoemt staen<br />
Zy zullen vul vrueghden ende wel ghevroemd gaen.<br />
ix.<br />
Tcomd al metten paeise naer ons begheerijnghe<br />
Leeftocht ende teerijnghe, zoo de wyse sprack:<br />
Goentijd, solaes, vruechd, droufheits weeringhe<br />
Coopmanscap, wellust, eere ende neeringhe,<br />
Zoete ende sachte, onderhauwen tghemack.<br />
Elc weere <strong>van</strong> hem nu dmestroostich pack:<br />
Verblijdt metten paeys, edel metten ghemeenen man<br />
Ende danckt den Heere diedt aldus verleenen can.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
x.<br />
74<br />
Vreest gheen dangier, druck, anxt, noch schande,<br />
Zulck menigherande es hier al veruremd:<br />
<strong>De</strong> duue heeft den oliuetack brocht te lande,<br />
Tes al ontsloten dat vvas binnen bande,<br />
Tperikel <strong>van</strong> brande es nu ghetemd.<br />
Hieremias gheschreyssel es ooc ghestremd<br />
Als coestent beletten, die mochten en vvilden<br />
Zo sal Dauids tour staen metten dusent schilden.<br />
xj.<br />
<strong>De</strong>n Arend sal metten Sallamandre stallen,<br />
Dbloed vuertijds vervvallen es nu gheseten:<br />
<strong>De</strong> verraders sietmen hem seluen vergallen,<br />
<strong>De</strong> Aerche des testaments en sal niet vallen:<br />
Moyses roede sal haer rechte vermeten.<br />
Gedeons trompette, vul vromer secreten,<br />
Zal perfecten soon gheuen mids tspaeis hantieren:<br />
Melchisedechs sacreficie en sal niet faelgieren.<br />
xij.<br />
Vvat vvild, of vvaend ghy dan meer vruegts betrapen,<br />
Ofte vuerdeels rapen te lande oft in stede,<br />
Vindt u gherust tsy meesters of cnapen,<br />
Tappetite mueghdy opstaen en gaen slapen.<br />
Niet en gaed ter vveereld vuer paeis en vrede:<br />
Dus laedt God anroupen met neerstigher bede,<br />
Dancken en louen met vvyser beradicheyd,<br />
Van dies hy ons toe sendt duer zyn ghenadicheid.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
xiij.<br />
75<br />
O Alpha ende O, op vviene al ons verlaet staet!<br />
O vvijsheid ghi vvild ons tvvists een slaken maken!<br />
O vvortel <strong>van</strong> Iesse vveerende Mars vervvaet quaet!<br />
O sluetel <strong>van</strong> Dauid ghi gaeft tot deser daet raet!<br />
O coninc der heydenen ghy vvildet in ons sakenwaken!<br />
O Emanuel die thuvvaert doet duer thaken snaken<br />
O God vviens hulpe vvy propijs naturich scauvven!<br />
Vvy bidden vvild ons desen paeis gedurich hauvven.<br />
188.<br />
Dit zijn baladen diemen nu vseerd<br />
Langhe ghecalculeerd en <strong>van</strong> grooter hauen,<br />
Daer men geste wijs mede componeerd<br />
Al dat groote meesters competeerd,<br />
Ghelijck Pausen, Keysers, Cuenijnghen en Grauen,<br />
Met gaders amoruesheyd <strong>van</strong> Venus slauen:<br />
Veel cronijcken ooc maectmer mooy en fris mé.<br />
Met die zelue snede, om des ionghers lauen,<br />
Dichte ic minen bouck <strong>van</strong> Piraem en Thisbé.<br />
189.<br />
Vvy willen ons keeren te desen termine<br />
Tot ander discipline ghelijck de auders deden,<br />
Het en es niet goed versteld te syne,<br />
Of te langhe blijfuen op een doctrine,<br />
V<strong>van</strong>t <strong>van</strong> achten zijnder noch ander sneden:<br />
Al schoonkins willen wy den tijd besteden,<br />
Zij en zijn de wijste niet die eenpaer rommen,<br />
Als gaedt hier wat licht af weest te vreden,<br />
Tswaerste zal tijds ghenough achter naer commen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
190.<br />
76<br />
Een facteur moet weercken ter minster schade<br />
By wijsen rade, daer ic toe wille poghen,<br />
En stellen eerst de snede <strong>van</strong> daudste balade,<br />
Die eerst was vonden ind sweerelds trade,<br />
Daermen noch boucken af vindt en prologhen:<br />
Dan willick eene ander snede toghen,<br />
Vvaer af tverstand <strong>van</strong> u werdt vercreghen licht,<br />
Ic hebze uut aude facteurs ghesoghen,<br />
Ende heedt ghecruust oft ouersleghen dicht.<br />
Audste snede <strong>van</strong> achten.<br />
By dat de poëten ons lieden verhalen,<br />
Als Saturnus besat sine hooghste palen<br />
Leefde den meinsche zoete ende sachte<br />
Men sagh Iustitien vten hemel dalen,<br />
Trauwe en mochte doen nieuers falen.<br />
<strong>De</strong>erde drouch goedertierlic tsmenschen gheslachte<br />
Men en wist <strong>van</strong> oerloghen noch <strong>van</strong> pachte,<br />
Twas al euen rijcke en ghelijck <strong>van</strong> machte.<br />
Ander ghelijcke.<br />
In de natuerlicheit beuinden wy meest,<br />
By dat Bonauentura tuughd inden gheest,<br />
Dat den arend de zwalewe zeere ontsiet,<br />
Dat den Oliphant tcleen musekin vreest,<br />
Dat den Leeu, veruaerd vuer gheen tempeest,<br />
Vuer den hane metten witten pennen vliet,<br />
Dat den wulf vreest des steens verdriet,<br />
Nochtans en mueghen zijt weghen niet.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
77<br />
Baladen ghecruuste, oft ouersléghen.<br />
.j.<br />
Onlanghs wandelende naer wandelaers manniere<br />
Om nieumare ghesonden <strong>van</strong> onsen bisschop mignoot<br />
Menich wild waut lidende, menighe riuiere,<br />
Menighe duwiere, menigh heyland groot,<br />
Vonden ons indhende ind Italiaensche conroot:<br />
Van daer in Colchos, dies ons rees verlies an,<br />
Daer Iason hier vuertijds dede schoon exploot<br />
Als hy met Hercules tguldin vlies wan.<br />
ij.<br />
Van daer vertreckende eens deels beschaemd<br />
Vonden ons gheblaemd, met cleenen ghewinne<br />
An een groot heyland AEaea ghenaemd,<br />
Daer Circe in wuend noit schoonder goddinne:<br />
VVel wetende dat zu met toouergher minne<br />
Vlixes ghesellen verkeerde in swynen,<br />
VVy daer arriuerende worden <strong>van</strong> dien sinne<br />
Of zu ons ooc brijnghen zo tot zulcker pynen.<br />
iij.<br />
Vuer haer pallays commende met fier ordineersele<br />
Hoordense zijnghen nooit dier ghelijcke,<br />
Zoo zoete dat duende thofs paueersele,<br />
En trocken binnen daert costelick was en rijcke,<br />
Beduchtende ons vuer haer loose practijcke<br />
Ende vaer hebbende vuer Vlixes loon<br />
Dat zu ons alzoo mochte brijnghen te versijcke<br />
Daer zu sat in haren vergulden throon.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iiij.<br />
78<br />
<strong>De</strong> costelicheit <strong>van</strong> gaude ende dierbaer steenen<br />
En zo niemend ghehuten, vroed noch dwaes.<br />
Zu dede ons spyse ende dranck verleenen,<br />
Vvijn, huenich, meel, ende daer toe caes:<br />
Eer wijt half ghenudt hadden by naes<br />
Vvorden wy verkeerd zo ghy mueght anschauwen<br />
Als veranderdese ons allen om haer solaes<br />
Veel meer dijnghs es in de macht <strong>van</strong> den vrauwen.<br />
v.<br />
Zu heeft ons allen dus willen bestieren<br />
Met een selueren peertse die zu hadde in dhand,<br />
In allerande beesten diueersche dieren,<br />
Hoe wel wy behauwen hebben zin en verstand:<br />
Haer pusoen bracht ons in desen brand.<br />
Dus zyn wy tonsen bisschop weder ghekeerd<br />
Duer menighe stede ende menich land,<br />
Maer emmers zyn wy ontschepen onteerd.<br />
vj.<br />
Hoord naer tverstand <strong>van</strong> onzer fabele:<br />
<strong>De</strong> poëten notabele sijnghen in haer liet,<br />
Dat om mans te verkeerene de vrauwen zyn habele,<br />
Haren touf of schoon sprake tuughd dit bediet:<br />
Naer dat zy den mans ionst tooghen of doen verdriet,<br />
Daer naer zyn de mans meest deel goet of quaet:<br />
Aldus eist met onslieden ooc gheschiet,<br />
Vvy zyn verkeert en bedwellemd duer haer gelaet.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vij.<br />
79<br />
<strong>De</strong> liefde <strong>van</strong> vrauwen bedriechter meer dan zom,<br />
En verkeerd de mans in steenen duer venus treken,<br />
V<strong>van</strong>t duer liefde (ghelijc den stene) staen zy stom,<br />
En en cuenen een ijnckel woord niet spreken:<br />
Quade vrauwen dwijnghen den man om wreken<br />
Dies heeten zy tvolck keerende in wolfuen fel:<br />
Een omberedende vrauwe sal tsmans courage breken,<br />
Dus maecksere eenen ezel af oft iet el.<br />
viij.<br />
Zo verkeeren de vrauwen de mans ind beraden<br />
Ter baten of ter schaden zonder tontbeerne:<br />
Tfy hemlien dan die de poëten versmaden,<br />
Onder harte schale schuuldt de zoete keerne:<br />
Tverstand des bloots texts staet u te weerne,<br />
Soucket onder tscursse zo hebt ghijt ghecreghen.<br />
Neemt dit <strong>van</strong> ons danckelic want wy doent gheerne<br />
Ende gaen onzen bisschop bet voort gheweghen.<br />
Item, Memorie, der zomighen.<br />
.j.<br />
Helpe wat horribelder misterien<br />
Beuindt men daghelicks in de eerdsche banen,<br />
<strong>De</strong>n meinsche toecommen zoo veel miserien,<br />
Nemmermeer en saudt een ancommer wanen:<br />
Te rechte heedt de weereld een dal vul tranen<br />
In wiens ketiuicheyt elck verheend,<br />
Men tighet Planeten der Zonnen of Manen<br />
Maer elck moet hebben dat God verleend.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
ij.<br />
80<br />
Aldus ouerpeinsdick in minen zin<br />
Ter weereld, der meinschen groote allende,<br />
Hoe dat zu heeft alle droufheid in<br />
En nemmermeer en es des droufheits hende:<br />
Mijn vrienden die ic vuertijds kende<br />
Ligghen my daghelicks in mijn memorie,<br />
Hier vuertijds was ic <strong>van</strong> haerlieder bende,<br />
Maer nu hopic zyn zy in Gods glorie.<br />
iij.<br />
Niet el en vinde ic in tsweerelds statie<br />
Duer tghulsigh inbijt <strong>van</strong> deerdsche fruut,<br />
Dan daghelicks een nieuwe tribulatie<br />
Als men waend nemen best zyn deduut:<br />
Die meersschen zyn groene, maer laes int cruut<br />
Schuuld een serpent, seid de poete:<br />
Adams lecker imbijt met zynder bruut<br />
VVas vuer ons meinschen een aerme béte.<br />
iiij.<br />
Heden zyn wy gauere dan eenigh blieck,<br />
VVy en weten wat maken <strong>van</strong> weelden groot,<br />
Tverandert, laes! moerghen zyn wy sieck,<br />
Therte es ons zwaerder dan eenich loot:<br />
Heden zyn wy vroyelick in elck conroot,<br />
VVy bancketeren, wy dichten, wy zijnghen,<br />
Subijt het verkeerd wy zyn moerghen doot,<br />
<strong>De</strong> doot es dleste <strong>van</strong> allen dijnghen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
v.<br />
81<br />
Te rechte mach ic de wareid spellen:<br />
Alzo iongh als ic ben <strong>van</strong> dertigh iaren<br />
Ic hebt beuonden an myn ghesellen,<br />
Die mine alder liefste vrienden waren:<br />
VVy leefden tsamen als singuliere charen,<br />
Die daghelics met elc anderen eten end drijncken,<br />
En zyn my, deen vueren dander naer ontvaren:<br />
God wille haerer alder zielen ghedijncken.<br />
vj.<br />
Zy lien, <strong>van</strong> wiene ic roere myn tale,<br />
Zal ic nomen, als ligghen zy in de kiste.<br />
<strong>De</strong> eerste was Heinderick in de cale,<br />
In zynen tijd een aerdich mercuriste:<br />
Ind zotte, ind vroe, met simpelheit, met liste,<br />
En ontspeelde hem niemend zyn personage:<br />
Daer toe was hy goed orthographiste.<br />
Nooit man en sagh hem doen oultrage.<br />
vij.<br />
<strong>De</strong> dood bespranc hem iongh ouer dweers,<br />
In den sluer zijns ioncheits, het docht my scade,<br />
Ic zelue las hem zyn endende veers,<br />
Dies willic hem laten in Gods ghenade.<br />
Pieter de pape al vry <strong>van</strong> quade,<br />
Die lieuer wat vroedts speelde dan wat sots<br />
VVas begrauen metter zeluer spade:<br />
Dies latic hem ooc in de handen Gods.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
viij.<br />
82<br />
Gaue God dat ic dat upperste leen creghe<br />
Met hemlien wiens namen ic ben bescriuere,<br />
Metten ghenouchlicken heer Ian steen weghe,<br />
Ende den wel dichtende heer Ian <strong>van</strong>den viuere.<br />
<strong>De</strong>n langhen Moenin des vrueghds bedriuere,<br />
VVas naer Gods hemelen ooc een reysere.<br />
Meesteer VVillem del meere en was gheen bliuere:<br />
Noch onzen buezelaere den blauwen Keysere.<br />
ix.<br />
Vele mocht icker stellen in myn papier<br />
Quamen zy my te vueren metter spoet:<br />
Meester Gillis lammins track ooc <strong>van</strong> hier,<br />
Metten componiste Loeycken voet.<br />
Heer Arend caen, den goedwillighen bloet<br />
Moest ooc, hellaes! naer den seluen leghere:<br />
Hem en hilpen instrumenten noch musike zoet,<br />
Ende curts daer naer volghde heer Zeghere.<br />
x.<br />
Meester Ioos de pape myn goede vriend,<br />
(In den sangh expeert ende ind latijn)<br />
VVas ooc <strong>van</strong> de wreede dood ghediend:<br />
Gheen beter drijnckebroere en mochte sijn.<br />
Heer Ian marroten, zonder galle of venijn,<br />
Volghde, en liet dleuen, daer hijt best <strong>van</strong>t.<br />
Meester Ioos dede ouer dzee zinen fijn:<br />
Ende heer Ian, by blanckenberghe in den westcant.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
xj.<br />
83<br />
Zomighe andere, en hilp uutstel noch adpeel,<br />
<strong>De</strong> doot ouervielse met scherpen plaghen:<br />
Minen specialen vriend Adriaen masseel,<br />
Ghetrauweren en antierde ic myn daghen.<br />
Ian Remes, die de lieden <strong>const</strong>e behaghen<br />
Met cluten, bleef ind selue ongheual:<br />
<strong>De</strong>n hooghsten Messyas leid zulcke laghen,<br />
Hy en sal niet op hauwen hy en heuet al.<br />
xij.<br />
Om noch eenen, hellaes! moet ic versuchten,<br />
Vviene ic beminde vuer dlicht mijnder ooghen:<br />
In brabant moeste zyn ziele vluchten,<br />
Ende zyn iongh lichame verdrooghen.<br />
O God der hemelen! hoe wildet ghy benooghen<br />
Minen vriend in zyn ionghde met so scheerpe straelkins?<br />
Vvild doch dyne ontfaermighe gratie toogen<br />
Ghedijnckende de ziele <strong>van</strong> heer Ian waelkins.<br />
xiij.<br />
Hellaes! waer es den tijd ontspronghen,<br />
Ende de <strong>const</strong> daer hy hem in gheneerde?<br />
Dat hi, (die gelijc een Iinghel heeft ghesonghen)<br />
Duer Gods wille leid vort onder deerde.<br />
Dus zyn myn vrienden alle harer veerde,<br />
Daer ic in ontrust ben, end therte smertigh leid:<br />
O God, niet naer verdiente oft weerde,<br />
Maer gheeft elcken naer dijn baermherticheid!<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
xiiij.<br />
84<br />
Met alle dees voornoemde gheseid al naeckt,<br />
Hebbic <strong>van</strong> Ionghs minen tijd versleten:<br />
<strong>De</strong>n wijn ghedroncken en goet chiere ghemaect<br />
Alzo myn mede ghesellen wel weten:<br />
Nu zyn zy, laes! <strong>van</strong> der doot verbeten,<br />
Onder deerde ligghende groot metten cleenen:<br />
Haer vleesch es <strong>van</strong>den wormen gheten,<br />
Ende tkeerchof tooght lijcteecken metten beenen.<br />
xv.<br />
Hadt Atropos nu zoo verre ghecasselt<br />
Dat zu my onthaeld hadde zomighe lien,<br />
Te wetene meester Ian <strong>van</strong> asselt,<br />
En meester Ian <strong>van</strong> den viuere den chyrurgien,<br />
Iacob robins die de croone in my spien:<br />
En men mi metten wisen en niet metten dwasen telde<br />
Naer troost en darf ic niet meer ute sien<br />
Verliesick Ian pillins, en Ian <strong>van</strong> den hazen velde.<br />
xvj.<br />
O dood weedt dat ic u tot ghena roere,<br />
VVant om al te crighene zidy ghemoedt:<br />
Ic bidde God spaerd noch M. Hermes qua moere<br />
Die zoo menigh mans passie heeft verzoedt,<br />
Eerlick ghecureerd, haer pynen gheboedt,<br />
Vveder geld of gheen an hem en was gheen falijnghe<br />
Vvat inwendigh lyden zy hebben ghebroedt<br />
Van priesters en wilde hy nooit betalijnghe.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
xvij.<br />
85<br />
Daer zynder noch ij. die wy goed rond meenen.<br />
VViens gheselschap ic gheerne antiere:<br />
V<strong>van</strong>t zy ter taflen vijnghere ende mond leenen,<br />
En maken zonder zwaereid gheerne goe chiere:<br />
Niet met Ceres dranck oft metten biere,<br />
V<strong>van</strong>t Bacchus wijngaert noit tharer scha ghijng<br />
Vraeghdy wie zy zyn, die ic aldus viere?<br />
Het is Iaques heindrics ende <strong>De</strong>nijs vlamijngh.<br />
xviij.<br />
<strong>De</strong>se leuen dander zyn leden tpassage,<br />
Die God alle brijnghe ten eeuwighen leuene:<br />
Als claghic al omme tgroote dommage,<br />
Alder meest deerd my <strong>van</strong> dees voorschreuene.<br />
In bedijnghen en staen zy my niet te begheuene<br />
Maer zyn in myn memento als ware elc myn broedere,<br />
Op datse god vryde <strong>van</strong> den helschen sneuene<br />
Stellickse altijd naest vader en moedere.<br />
xix.<br />
By dien betrauwick dat zy te samen<br />
Ooc vuer my bidden in mijn verdriet:<br />
Nooit en dedick messe twas thaerlieder vramen,<br />
Charitate dwijnghd my alzoo men siet:<br />
Tsghelijcks en ontsegghic vuer my zeluen niet,<br />
Vvilt mi dat iement int weerelts vaste plein schijncken<br />
Als den camp tusschen mi en de doot wert gesciet<br />
Vvild (doch) vp den ouerleden Castelein dijncken.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
xx.<br />
86<br />
Spiegheld u an tselue, neemd hier an meerck,<br />
Die met elck anderen te samen gauderen,<br />
Het moet al steerfuen tsy leeck oft cleerck:<br />
Ieghen de dood en es gheen adpelleren.<br />
Alzo langhe als wy tsamen bancketeren,<br />
Eeren wy elc anderen alle vriendschap ancléuende,<br />
Alst ghestoruen es laedt vriendschap niet cesseren:<br />
Vriend behoort vriend te eerene dood en léuende.<br />
Item Baladen ouersleghen, Op zulcke Medicijns.<br />
.j.<br />
Ghy ostentateurs, oppiaensche lieden,<br />
Dat zidy ghilien die de <strong>const</strong> pallijeerd:<br />
Vvijs wanende zyn mueghdy bleeck bedieden,<br />
Vroed maeckt den volcke dat ghy u bleec studeerd<br />
Martiael desen Oppiaen induceerd,<br />
Die wijs waende zyn mids zyn bleeck beschot,<br />
Ghelijc ghy lien, die de lieden vermuseleerd:<br />
Maer alzulcke wijsheit maeckt eenen zot.<br />
ij.<br />
Als roerickt, en draeghd my gheene inuidie,<br />
Vvie u dit antreckt zijt zonder verstooricheit:<br />
Valt diligent, schuud sulcke desidie,<br />
Al tvolck werd moede <strong>van</strong> uwer looricheit.<br />
Neemd u exemple naer de behooricheit<br />
An beesten onredelick als peerden en swijnen,<br />
Die den meinsche leeren zonder wederspooricheit,<br />
Princepalick in chyrurgien ende medicijnen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
87<br />
Plinius ende Pius scrijfuen ons dbediet<br />
Van Hippodotamus dwilde peerd,<br />
Hoe dadt hem zeluen hurdt in een riet<br />
Daert tsbloeds superfluiteit begheerd:<br />
Daer naer het weder de vvonde smeerd<br />
Met slijcke gheneselick tzynder baten,<br />
By vvelcken het hem vveder fraey gheneerd,<br />
Vvaer uut de churgiennen eerst leerden dlaten.<br />
iiij.<br />
Ibis den vueghele, te vul <strong>van</strong> drecke<br />
(Zoo dat, de natuerlicke claer betoghen)<br />
Purgierd hem <strong>van</strong> achtere met zinen becke,<br />
Vvaer wy de clysterien uut nemen moghen.<br />
Swalewen als haer ionghen blentheid doghen<br />
Nemen chelidonie, profitigh den lichte,<br />
En strijcken daer met harer ionghen oghen:<br />
Ons vvijsende dat zu goed es den ghesichte.<br />
v.<br />
<strong>De</strong>n Hert duerschoten met eenen pyle<br />
(Daer allerande dieren af zyn versaeghd)<br />
Met tcruut Dictamus lost hy de vyle:<br />
Vry <strong>van</strong>der schuete ende ongheplaeghd.<br />
<strong>De</strong>n Muushond als hy serpenten iaeghd,<br />
Voorsiet hem <strong>van</strong> Ruten als waerschu der tormenten:<br />
Ons tooghende zo vvie dat cruud met hem draechd<br />
Dadt goed es ieghen veninighe serpenten.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vj.<br />
88<br />
<strong>De</strong> beeren by dat ic bescreuen vinde,<br />
Onlustich zynde ind zwaer ghequel,<br />
Ghenesen haer sieckte met wiede-winde:<br />
Ende de cranen met biesen zonder iet el.<br />
Als tserpent wild quijcte zyn, syn aude vel,<br />
Nemet tsop <strong>van</strong> vijnckel naer sijns selfs goom:<br />
Ende es tvel verrot ofte scholet niet wel,<br />
Schrobbet metten doornen <strong>van</strong> den geneuerboom.<br />
vij.<br />
<strong>De</strong> drake vul zoods, walghende om spuwen<br />
(Dwelck om haer es een quellende vernoeientheit)<br />
Medicineerd haer met wilder lactuwen,<br />
Ghelijc de Panthére, met tsmenschen ouergroeientheit<br />
V<strong>van</strong>neer zu besefd eenighe vermoeientheit<br />
<strong>De</strong>s verghefs ind lijf, of datter iet af wesen sal,<br />
Eedt zu der lieden ouervloeientheit<br />
Die zu zeer begheerd ende es ghenesen al.<br />
viij.<br />
<strong>De</strong>n Oliphant wanneer hy gulsigh verslindt<br />
TCameleon, welc dier in de lucht regneerd,<br />
Ghemeerckt datmen gheen aergher venijn en vind<br />
Metten wilde olijfboom hy hem salueerd.<br />
VVanneer tvernoey der riuieren opprimeerd<br />
Rijnghelduuen, coolins, pertricen, en meerlen,<br />
Met bladers des Lauriers werdzy ghecureerd:<br />
Dus passeerd der beesten wijsheit gaud ende peerlen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
ix.<br />
89<br />
Neemt dan exemple ghy loore gheesten,<br />
Meerckende diligentelick op elck saeisoen<br />
Hoe medecijns en chyrurgienen an beesten<br />
Veel <strong>const</strong>en gheleerd hebben, ende noch doen:<br />
Om dat wy <strong>van</strong> desen maken ons sermoen,<br />
En zomighe <strong>const</strong> rijst uut wilde serpenten,<br />
Hoord toe ic sal u lien doen ghevroen<br />
Vvie eerstwaerfuen vonden de medicamenten.<br />
x.<br />
Diodorus schrijft ons in zyn labeur<br />
Angaende der medecinen edel cas,<br />
Dat Mercurius was deerste inuenteur,<br />
Ander segghen dadt Apis <strong>van</strong> egipten was:<br />
Macrobins nochtan op een ander pas,<br />
Seghd, dat Apollo was deerste vindere:<br />
Ende Esculapius zyn suene by dat ic las<br />
Vvas ind vermeeren deerste onderwindere.<br />
xj.<br />
Polydorus bescrijfd ons vry zonder ducht,<br />
Dat Hippocrates, leuende te sinen tyen,<br />
Eerst de doode <strong>const</strong>e bracht ter lucht,<br />
Vviene volghden Auicenna ende Galyen.<br />
Angaende de inuentie der chyrurgien,<br />
Chiron den centaure was daer eerst in vroet,<br />
En ghenas met Centaurea om zyn bevryen<br />
Herculem, <strong>van</strong>den schicht die hem viel in den voet.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
xij.<br />
90<br />
Iacob de Patriarche naer egipten land,<br />
Ioseph zinen suene tot zinen deele<br />
Alder eerst dunguent <strong>van</strong> balseme sand.<br />
Moyses <strong>van</strong> tcalaem en tcanneele,<br />
Dwelck hy pulueriseerde ind gheheele,<br />
Met olie <strong>van</strong> oliue tot tsmenschen vromen,<br />
Vut vvelcker contusien, als <strong>van</strong> goede iuweele,<br />
<strong>De</strong> aude hebreeusche, eerst de <strong>const</strong>e nomen.<br />
xiij.<br />
Doen vvas de cuenste net en suuere,<br />
<strong>De</strong> meesters expert, het bleeck al bloot,<br />
Zy gauens vele, om eenen dobbele stuuere,<br />
Maer nu eist al roode pennijnghen noot.<br />
Hermocrates diere vele bracht ter dood,<br />
In Martiaels eeuvve duer sine imperitie,<br />
Doet noch ter vveereld menigh exploot,<br />
Vvel hem die vvel doet zine officie.<br />
xiiij.<br />
Tongilius siec zynde, lagh eens ghelijc een stomme,<br />
Nauvve cuenende spreken duer de pine:<br />
Alle de meesters stonder rond omme<br />
Ghelijc veerckins en puften <strong>van</strong> den vvine,<br />
Slutende (naer duutgheuen <strong>van</strong> zyn orrine)<br />
Datmen hem vvel vvasschen zo, ieghen de bulsicheit:<br />
Meenende datt curts vvas, O slichte medicine!<br />
Vvel eten deedt hem, ten vvas niet dan gulsicheit.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
xv.<br />
91<br />
Men en vindt nu gheene die zoo iugieren,<br />
Vut cauzen zy studeren vrough ende late:<br />
Maer ghy lien die de papierkins antieren,<br />
En gaed al lesende vuer tvolck opt strate.<br />
Studeerd in u camere dat vverd u bate:<br />
Maeckt den hipocrite niet, noch contenantie,<br />
Spiegheld u an den beesten, haud reghel ende mate,<br />
Zy en begheerens rom noch iactantie.<br />
Baladen ouersleghen, Op den Paeis.<br />
.j.<br />
<strong>De</strong> Romeinen hier vuertijds lieten ons exemple<br />
In diueersche saken, vvel gheexperimenteerd,<br />
En by zulcken, stichte Numa Ianus tempele,<br />
Daer Titus Liuius af mentioneerd:<br />
Van dier tijd vvas strictelick gheobserueerd,<br />
V<strong>van</strong>neer zyn venijn Mars hadde gheschoten,<br />
Ende de oerloghe vvas gheproclameerd,<br />
Stond desen tempel opene ende niet ghesloten.<br />
ij.<br />
Langhe stond hy opene duer Mars bedrijfuen,<br />
Nu es hy ghesloten als paysiuel pand:<br />
Ende sal (hopick) langhe ghesloten blijfuen,<br />
V<strong>van</strong>t hier es goede nieumare int land.<br />
Als den Vranckschen Cuenijngh verstond dbestand,<br />
Van thien Iaren vvel tot sinen vveinsche<br />
Verhueghde zoo inwendich mids vierighen brand<br />
Dat hy (ghelijck Saul) vvart een ander meinsche.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
92<br />
Tonsen Keyser hadde hy groote affectie<br />
Dat hy hem met ooghen wilde ansien,<br />
Dies vouchde hy hem gheheel onder zyn protectie,<br />
En stelde hem ter voyagen curt naer dien:<br />
Ons edel Keysere met sinen lien<br />
Lagh een mile <strong>van</strong> daer ter vulder armeie.<br />
Alzoodt gheproponeerd was moest gheschien<br />
<strong>De</strong>n Cuenijngh <strong>van</strong>d hem in sKeysers galeie.<br />
iiij.<br />
Hier was minne, vriendschap ende accoerd,<br />
Zy embrachierden elck anderen dicwild vaste:<br />
Onder hem beeden sproken zy menich woerd<br />
Tot dat de huere <strong>van</strong> scheedene paste.<br />
Tsanderdachs <strong>van</strong>d hem den Keyser te gaste<br />
Teyghersmorte by Cuenijngh ende Cuenighinne,<br />
Daer tooghden zy elc anderen by naturen laste<br />
Dusentigh vaud vriendschap ende minne.<br />
v.<br />
Summa: verblijd u ghy vlaenders pallays,<br />
<strong>De</strong>n xv. Iulij der maend voorleden<br />
Naer noene, was ghesloten den paeys,<br />
Daer alle dese landen by commen in vreden.<br />
Hoord wat dese machtichste princhen deden,<br />
Elck daer <strong>van</strong> anderen een iuweel ontfijngh<br />
In teecken <strong>van</strong> broederscap inder eewicheden<br />
Staken zy an de handen elck anders rijngh.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vj.<br />
93<br />
Dus schieden zy met minnen eerlic en tamelic:<br />
Peinst hoe hier Gods gratie in heeft ghewrocht.<br />
<strong>De</strong>sen paeis es gheslote onderlijnghe minsamelic,<br />
Nooit vremd man en wasser toe versocht,<br />
Ghelijc Symeön inden gheest wardt ghebrocht<br />
Ten tempel, om Christum in zyn aermen te hauwene<br />
Tsghelijcs wart den Coninc in den gheest bedocht<br />
Om Caerlen onzen edelen Keyser te schauwene.<br />
vij.<br />
<strong>De</strong>sen paeis passeerd alle paeisen ind beleen,<br />
Groote affectie, was cause <strong>van</strong>der diligentie:<br />
Laban ende Iacob sloughen paeis op eenen steen,<br />
Maer daer was <strong>van</strong> woerden groote contentie:<br />
<strong>De</strong> Gabaöniten met looser inuentie<br />
Verdulden Iosue, die veel steden wan,<br />
Van Lisias, makick ooc cleen mentie<br />
Hy maeckte paeis met Iudas als verwonnen man.<br />
viij.<br />
Ionathas minde Dauid, ghelijck zynen vadere<br />
Met vierigher herten, them waerd beuaen,<br />
Dies sloughen zy paeis ooc, beede te gadere<br />
Maer twas ter subtijlder causen ghedaen.<br />
<strong>De</strong>sen paeis rijst uut een ionstich vermaen,<br />
V<strong>van</strong>t hier heift gewrocht tsgeests inspiratie bloot:<br />
Alsmen den grond, hier af, wel wild verstaen,<br />
Cause efficiente, spruut uut Gods gratie groot.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
ix.<br />
94<br />
By zulcken, laedt ons employhieren ons zinnen<br />
Ende doen, ghelijck dat ons Salamon raedt:<br />
Al vueren den heere, vreezen en minnen,<br />
En deelen den aermen die zyn beschaedt.<br />
Dinen euen kersten meinsche niet en versmaedt<br />
Bemindt uwen viand, tallen termijne,<br />
Zo werd u schuere vulhandigh en versaedt:<br />
En u perssen, ouervloedigh <strong>van</strong>den wijne.<br />
x.<br />
‘ <strong>De</strong>n edelen paeys, daerwy af spreken,<br />
Zal elcken zynen wille laten ghebueren,<br />
Niet in de weereld en zal ons ghebreken:<br />
In dien wy naer Gods liefde spueren.<br />
Alle dijngh sal commen tonzer kueren<br />
Zeer habundantelick, zoot goed es te wetene.<br />
God heeft ons ontsloten des hemels dueren:<br />
Het sal hemels brood reinen om elcken te étene.’<br />
xj.<br />
Elc werd nu weeldigh en <strong>van</strong> qualen ghenesen:<br />
V<strong>van</strong>t Gods Paeis, dats desen, dit al vermagh.<br />
Saturnus gauden eeuwe werdt nu verresen,<br />
Niemend en zy veruaerd vuer hand gheslagh.<br />
Lof, zegghen wy u heere, zeuen waerf elcken dach<br />
Lof moeten wy toe schrijuen u alder meest.<br />
Lof paeys en paeysmaker diedt aldus versagh.<br />
Lof Vadere, Lof Zuene, Lof Heligh Gheest.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
95<br />
Item Baladen, Referein, de neghen OO.<br />
.j.<br />
O wijsheid, uten hooghsten mond ghesproten!<br />
Veruanghende alle zaken <strong>van</strong> hende thende:<br />
Sterckelick disponerende, wiesser es besloten<br />
Onder den hemel, en bluscht elcks allende.<br />
Vvy aerme zondaers als ziende blende<br />
Bidden om dyn hulpe ter laetster noot:<br />
Verleend ons wijsheid, tonser sonden emende,<br />
Ende wild ons bystaen in de heure der doot.<br />
ij.<br />
O Adonay heere blusscher des thorens!<br />
Ende leedsman <strong>van</strong>den huze <strong>van</strong> Israël,<br />
Die u Moysi vertoochde in de vlamme des dorens,<br />
Ende vp den bergh <strong>van</strong> Syna, gaefd dwettich beuel:<br />
Comt met openen aermen, verlost ons snel<br />
Van den viand, die op ons doed menigh exploot:<br />
Leed ons talder dueghd, blusschende ons ghequel,<br />
Ende wilt ons bystaen in de heure der doot.<br />
iij.<br />
O wurtel <strong>van</strong> Iesse, trauwe alder trauwen!<br />
Die staet in een teecken <strong>van</strong> allen persoonen,<br />
Op wiene alle menschen haren mond zullen hauwen<br />
Vvien de heidenen bidden zullen zonder ieghencroonen.<br />
Ghy zijt die goed ende quaed zuld loonen:<br />
Vvorteld ons in dueghden, ons zonden zyn groot.<br />
Pooghd om ons mesdadighs cas verschoonen,<br />
Ende wilt ons bystaen in de heure der doot.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iiij.<br />
96<br />
O sluetel <strong>van</strong> Dauid, onzer alder behoet!<br />
Sceptre des huus <strong>van</strong> Israel ende ontganghenesse,<br />
Die ontdoet dat niement sluut, en sluutt dat niement ontdoet<br />
Vvy hebben naer u so groote verlangenesse:<br />
Comt lost de ghebondene, vter <strong>van</strong>ghenesse,<br />
VViens zondich herte es veel zwaerdere dan lood<br />
Ontsluutt ons die zitten in tscaerkers verstrangenesse<br />
Ende wild ons bystaen in de huere der doot.<br />
v.<br />
O Oost ende schijnsele der eeuwigher lucht!<br />
Zonne <strong>van</strong> Iustitien, die nemmermeer zuld vergaen<br />
Comt beneemd ons der hellen anxt ende ducht,<br />
Verlicht ons die in deemstrenessen sitten belaen:<br />
<strong>De</strong> schauwe des doots haudt ons ghevaen.<br />
Al ons hope es thuwaerd wy kennend bloot:<br />
Dies bidden wy dat ghy ons helpt beraen,<br />
Ende wild ons by staen in de huere der doot.<br />
vj.<br />
O Cuenijngh der heidenen ende haerl. begeerde!<br />
Ghy zijt den houcsteen die de twee maeckt een:<br />
Comt lost die ghy gheschepen hebd <strong>van</strong> eerde,<br />
<strong>De</strong>n Scepper mach qualic <strong>van</strong> zyn scepsel scheen:<br />
VVy zyn dine ondersaten, wild ons zoo beleen<br />
Dat wy niet en breken dat Moyses gheboot:<br />
Vergheeft onse zonden als des houcks rechten steen,<br />
Ende wild ons by staen in de huere der doot.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vij.<br />
97<br />
O Emanuël! die ons wet gaefd en ghebod,<br />
Verbeidijnghe der heydenen ende haer Saluatuer,<br />
Comt ons behauwen ghy zijt ons heere, ons God<br />
Noode laedt den vader zyn kinders ind ghetruer.<br />
Vvy zoucken dijn barmherticheit en gheen rigeur,<br />
Ghy zijt die noit gratie buter deure en sloot.<br />
Vvy bidden u slaeckt ons delictuhues erreur,<br />
Ende wild ons bystaen in de huere der doot.<br />
viij.<br />
O twiiffelighe Thoma! Gods vriend vercoren<br />
Vvien wy alle eeren eeuwelick als heden,<br />
Duer Christum die ghi handelen, sien mocht en horen<br />
Vvies wy vermueghen met innigher beden,<br />
Supplieren dat ghy onsen God ter hoogster steden,<br />
Vuer ons bidt, dat wy schuwen den helschen cloot<br />
Om elck anderen hier bouen te vindene met vreden,<br />
Ende wild ons bystaen in de huere der doot.<br />
ix.<br />
O Maeghd princesse bouen alle maeghden rijcke<br />
Ghy gaet Christu baersen, hoe es dit gheschiet?<br />
In zuuerheit en <strong>van</strong>dmen nooit dijns ghelijcke.<br />
O Dochters <strong>van</strong> Hierusalem en verwondert u niet,<br />
Dmisterie es Goddelick dat ghy siet,<br />
Mijns kinds diepe gratie hier tusschen schoot.<br />
Vvy bidden u Maria, die nooit zondare en liet,<br />
Vvilt ons <strong>van</strong>e draghen inde huere der doot.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
98<br />
Item <strong>van</strong> achten ouersleghen, Op d' Astrologie.<br />
.j.<br />
Alst eerstwaerf sciep al, God goddelic bedacht<br />
Onder andere den meinsche ende tfirmament,<br />
Gaf hy elcken proprieteit ende macht,<br />
En den meinsche maeckte hy bouen al potent:<br />
Onder zyn subiectie zoo elcken es bekent<br />
Syn schapen ende orssen, voort alle dieren,<br />
Hy schiep en maecktet al, dlam met tserpent,<br />
Dus doet God alle dijnghen by mannieren.<br />
ij.<br />
<strong>De</strong>n meinsche diedt ter weereld al mach regieren<br />
Es onderdanigh <strong>van</strong> dies de planete riet:<br />
<strong>De</strong> planeten moeten haer huusen aeyhieren<br />
Influentien en cirkelen, en die God, hogher niet<br />
<strong>De</strong>n calculant by experientien, siet<br />
Vten astren vele diueersche alteratien,<br />
Tripliciteiten en reuolutien maken dbediet,<br />
Mids aspecten, conionctien ende exaltatien.<br />
iij.<br />
Dat hoogheit ende macht hebben de <strong>const</strong>ellatien<br />
Ouer Gods creaturen naer tsconijnghs vraghe<br />
Blijckt verre ende naer te menigher spacien,<br />
Zonder heet en caud naeckte ons alle plage,<br />
Dies schijnd de mane tsnachts, de zonne by daghe<br />
Zy temperen elck anderen zoodt claer es beseuen,<br />
Vvinter ende zomer commen bider astren behaghe,<br />
Anders worden alle vruchten verdreuen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iiij.<br />
99<br />
Zonder heet en caut en magh niemend leuen,<br />
Ghetempertheit alleene moet dlichame voen:<br />
Ende dit al cuenen de planeten gheuen,<br />
Naer dwerck der astren veranderd tsaeysoen.<br />
Diueerscheit der elementen naer Dorothius sermoen<br />
Maeckt diueersch wedere, zoomen vindt eenpaer:<br />
<strong>De</strong>n landman ende schippers dit wel gheuroen,<br />
Iugierende toecommende weder doncker of claer.<br />
v.<br />
Dit tuughd Ptholomeus segghende vuer waer<br />
Dat de zonne metter lucht weerckt op elck lijf.<br />
Haly seid volghende die sententie naer,<br />
Dat de sphere des viers mids tsluchts bedrijf<br />
Veranderd wies op deerde es zonder stant of blijf:<br />
Voord segghen zy beede saulue haer errueren<br />
Dat tvolck, ia stomme beesten duer der sterren motijf,<br />
Veel zaken voerweten langhe eer zy ghebueren.<br />
vj.<br />
<strong>De</strong> zonne in Aquario (ic en wils niet controlueren)<br />
Maeckt reghen ende vuchticheit bouen maten:<br />
In cancro, can zu de wateren schueren:<br />
<strong>De</strong> mane in een wonde zynde en sal u niet baten:<br />
Mercurius maeckt raedslien: Sol groote prelaten:<br />
Saturnus waghenaers en Venus amoruesheit:<br />
<strong>De</strong> mane maect wit volc: Saturnus zwart verwaten:<br />
Mars roo lien, naer Fermicus studiuesheit.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vij.<br />
100<br />
Princelick Conijngh vul der coraiuesheit<br />
Naer het teecken daer elck in werdt gheboren,<br />
Daer naer crijgt hy simpelheit oft orguilleusheit<br />
Ende es schoone, leelick, versteken, oft vercoren,<br />
By dat zy lien segghen zoo wy hier horen:<br />
Maer niement en wille op mijn dicht te zeer rommen,<br />
Vvies wy gheseid hebben <strong>van</strong> achter tot voren<br />
Sonder twijfel tmoet al <strong>van</strong>den vppersten heer commen.<br />
190.<br />
Ghy ionghers die in dees nieuwe <strong>const</strong> vermuudt,<br />
Hier werdt u ghehuudt by exemple euidentelick<br />
Dat ghy wel ga slaet hoe dees snéde luudt,<br />
Hoe elck dicht beghind, ende hoe dat sluudt,<br />
Al deen uut dandere experimentelick:<br />
Als fraeyaerds wild dit volghen gentelick,<br />
Hebdy goed herte u zal goede ionst leeren:<br />
Ghy hebt uwen formulier vuer u presentelick,<br />
Doet naer ende wild u naerstigh ter <strong>const</strong> keeren.<br />
191.<br />
Nu zuldy den goeden kinders gheslachten<br />
Ghy ionghe drachten ende weten my danck,<br />
Dat ic baladewijs om dijns lasts versachten<br />
Vertooghd hebbe diuaersche sneden <strong>van</strong> achten,<br />
Ende daer af verclaerst cours ende ganck:<br />
<strong>De</strong>es baladen dichtmen op de banck<br />
Alzo wel als elders zonder vele te rouckene,<br />
Als word ghy beuanghen met Bacchus dranck<br />
Hu termen en zijn niet verre te souckene.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
192.<br />
101<br />
Vele deser Baladen stellick wijds en sijds,<br />
Niet min vul profijts, profitigher dan tgheld:<br />
Om dat ghy lien hebben saudt veel berijds,<br />
Vele occupatien ende vele iolijts,<br />
Om volghen de exempelen vueren ghesteld:<br />
Om dat ghy hebben zaudt een spacieus veld,<br />
En vinden hier een simpel, en daer een stranghe lesse:<br />
Met elders te zouckene en werdt ghy niet ghequeld<br />
Hier mueghdy blusschen al u verlanghenesse.<br />
193.<br />
Meesters die dees <strong>const</strong> eens deels veruijnghen,<br />
Bewaren haer dijnghen ghecoferd, ghestopt:<br />
Langh waerd eer de ionghers iet ontfijnghen,<br />
V<strong>van</strong>t zij en laten hem lien niet ontsprijnghen,<br />
Ende en gheuen niedt, hoemen rond omme hemlien tropt.<br />
Haren boezem es zoo vaste toe ghecnopt<br />
Dat zij niemend en willen haer doctrinen docéren:<br />
Sy en hooren niet watmer buuscht of clopt,<br />
Daer om willick u lien metten minen stofféren.<br />
194.<br />
Nieuërs met en mueghen de Ionghers bet leeren<br />
Dan dat zij hem keeren tot elcks compositie:<br />
Veel lesen sal hem lien de <strong>const</strong> vermeeren,<br />
Dies moeten zij alle Facteurs wel eeren,<br />
Ende en draghen niemend sinistre suspicie.<br />
Dus gheuic u lien ionghers thuwer officie,<br />
Oodmoedigh te sine, dwelck elcks aduijs greid:<br />
V<strong>van</strong>t den leerare tuughd om schuwen dit vitie,<br />
In hoouerdighe ziele en quam nooit wijsheid.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
195.<br />
102<br />
Alzoo dan ghy leerlinghen, opsprutende wichten,<br />
Vvild ghy u hier in stichten, ind vroe niet lackelic,<br />
Ghy en hebd gheenderande ghereeder dichten,<br />
Noch die uwen aerbeid meer verlichten,<br />
Dan dese want zij hem voughen packelic.<br />
Een wel ghewrocht deegh es altoos backelic,<br />
Vuer tqualic ghewrochte, om tswijfs vervrooyen:<br />
By dien, om dat ickt <strong>van</strong>d zoo ghemackelic,<br />
Dichte ic dus tvonnesse, <strong>van</strong> Paris, <strong>van</strong> trooyen.<br />
196.<br />
Op dees snede mueghd ghy ten wille maken<br />
Allerande zaken (maer neemd in dijn beghin raed)<br />
Dyaloguen, uutroupen, charten, spraken,<br />
Voord al daer tvolcks herte naer magh haken:<br />
Twerd goed als dijn voordstel, aldus in gaed.<br />
Om dat min concept ende minen zin staed<br />
Te volghene zomighe goe mannen begheerte,<br />
En fortune altoos naer der ionghers ghewin slaed,<br />
Vvillic tooghen de Baladen mette steerte.<br />
Baladen mette steerte, Charte.<br />
.j.<br />
Alle loore gheesten weest nu verhueghd:<br />
Antierd goede vrueghd, als vriend met vriendinnen,<br />
Hoord wat u den Conijng <strong>van</strong>der bloyender iueghd<br />
Ontbiedt, ende bidt uut ionstigher minnen.<br />
Zuld ghy ghewinnen vvild hem niet swikelic falen<br />
Eerbaerlick mueghdy exerceren dyn zinnen,<br />
Ende om dat ghy niet en saudt baerblikelic dwalen<br />
Vvild rethorikelick talen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
ij.<br />
103<br />
Twintighsten in Sporkel mueghdy tstic vry sommen<br />
Vuer ons tenneel ende iueghdelic conuent:<br />
Vvild onzen cueningh dan vrooeilick by commen,<br />
Ende leghd om wel doen subtijl talent.<br />
Vvie ten drien naer noene spelen sal esbatement,<br />
Audst vertoogt, boerdelicst, zotst naer daude zeen,<br />
Sal ij. stoop potten hebben, gewrocht fraey en gent<br />
Daer naer ij. vierendeelen, twee pinten, dan zijt te vreen,<br />
Ende al sijn ijnghels teen.<br />
iij.<br />
Vvie in vastenauond uut goe vruegd werd ghesien,<br />
Om elcs verblien vroylic bouen screuen,<br />
Om zinen prijs commen achter noene ten drien,<br />
Een verdichst, vremdst, zotst, zulc als daer mach ancleuen<br />
Een half vat vleghel most sal hy beleuen,<br />
Mids potten en dranc mach hi dan mannierlic drijnken<br />
Tsaterdaegs loot, ten viij. wilt blasoen ouergeuen<br />
Vuer noene, om copie laten wilt ooc fierlic dijnken,<br />
Ende u ionst ons chierlick schijnken.<br />
iiij.<br />
Besouckt ons al vueren ghy Paxvobianen,<br />
Vvild swareid spanen, tsvruegds <strong>van</strong>en ontpluuct<br />
Kerssauwieren comt ooc vrueghd vermanen:<br />
Camers <strong>van</strong> buten goe ionst in u beluuct:<br />
Gheselscappen, en wijcken ooc, die sidt en duuct<br />
Vul melancolien met die des droufheits zinvoen,<br />
Comt met trommelen en volck zeer wel ghestruuct,<br />
V<strong>van</strong>neer ghy lien zuld naer al zulck ghewin spoen<br />
Vvy en sullen u niet min doen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
v.<br />
104<br />
Niemend en wille buten sine officie gaen,<br />
Noch sinistre suspicie laen, naer dwel betamen:<br />
Alle dijnghen laedt in ons dispositie staen,<br />
Haud de huere ghesedt die wy vueren namen:<br />
<strong>De</strong>es <strong>const</strong>e schuud tot harer vramen<br />
Schimp en vilonye, als al omme gheblammeert fel,<br />
Vvachtes u het ware deser <strong>const</strong> ter blamen:<br />
Alle faueuren hebben wy ghepostponeerd snel,<br />
Ende adpeel ghereserueerd wel.<br />
Andere gelike Baladen. Vanden Chyrurgiens.<br />
.j.<br />
Spiegheld an myn dicht ghy Chyrurgienen<br />
Die elcken dienen om God oft om gheld:<br />
Een zake moet ic u lien vercombienen<br />
Daer menigh meester met es ghequeld.<br />
Een meester Chyrurgien zo hier werd ghespeld<br />
Heeft viere aensichten, ghedaenten oft figueren,<br />
Elck aensichte diueersch zoo hier werd verteld:<br />
Dus steeckt hy hem zeluen als doet hy schoon cueren<br />
In vele auentueren.<br />
ij.<br />
Zyn eerste aensichte es Gods ghelijcke:<br />
Een churgien zonder zwijcke es als God bekent,<br />
V<strong>van</strong>neer de ghequedste waend commen te versijcke<br />
Duer smerte zynder wonden ende zwaer torment,<br />
Alzo saen als den meester hem comt ontrent<br />
Dijnckt hem God commende uter hooghster zalen,<br />
Mids dat <strong>van</strong> hem ghesonde wachtt den patient:<br />
Zo en mochte hem God niet bequamer ghedalen<br />
Vten hemelschen palen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
105<br />
Zyn tweeste aenschijn es Iinghels ghesichte<br />
Alzoo ghy in dichte hier hoord ghewaghen,<br />
<strong>De</strong> ghegriefde beseft zyn ghesontheit lichte<br />
Als ghepasseerd zyn het hoe vele daghen.<br />
Gods vidimus es duere als stremmen zyn plaghen,<br />
Vuer een Iinghel siet hy dan tchurgiens presentie,<br />
Hy beseft dat zyn wonden zoetelick draghen,<br />
En vindt hem vry mids tmeesters diligentie,<br />
Van des doods sententie.<br />
iiij.<br />
Tderde gesichte es daenschijn <strong>van</strong> den meinsche<br />
Ontrent zyn wonden en beseft hy niet stuers:<br />
Hy vindt hem ghenesen wel tzynen weinsche,<br />
Thuus nauwe ghesittende een derde huers:<br />
Hy eedt ende drijnckt wat zoets wat suers,<br />
Niet es hem verboden <strong>van</strong> dan voord an:<br />
Hy gaed op en nedere met zyn ghebuers,<br />
Niet meer op hem passende, daer hy ghesontheit by wan.<br />
Dan op eenen anderen man.<br />
v.<br />
Tvierde aensichte es troeigne <strong>van</strong>den duuele:<br />
<strong>De</strong>n patient es ghenesen <strong>van</strong> al sinen toren.<br />
Hem en rouckt hoe eerst bedorfuen was tsuuele,<br />
Tstaet tzynent al claer ghelijck te voren,<br />
Zynen meester en magh hy sien noch horen,<br />
Vvaer hy comd hy schuud hem den wech eenpaerlic:<br />
Vreese <strong>van</strong> gheld gheuen weerpt dancbareit verloren<br />
Vuer hem saghe hy liefuer commen veruaerlick,<br />
<strong>De</strong>n viand baerlick.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vj.<br />
106<br />
Dus <strong>const</strong>ighe chirurgienen edel <strong>van</strong> daden,<br />
Tooght alle ghenaden laedt dueghd u ancleuen,<br />
<strong>De</strong> siecke gequetste wild wel beraden,<br />
Baerd, tooghd, ontdeckt de cuenste verheuen,<br />
Vwe excellentie doet de zulcke leuen:<br />
Maer ledt op dwoord <strong>van</strong> vueren wijds ende zijds<br />
Vald eenigh zulck pacient u beneuen<br />
Draeghd in tijds suerghe schuud veel verwijds<br />
En neemd arras in tijds.<br />
Andere ghelike, Op de Penne.<br />
.j.<br />
Studiuese gheesten principael ionghe kinders.<br />
<strong>De</strong>r letteren beminders en quist gheenen tijd:<br />
Hoord <strong>van</strong> scriftueren dalder eerste vinders,<br />
<strong>De</strong>n huerbuer <strong>van</strong>der penne ende ooc tprofijd.<br />
Te wylen ghy iongh ende lustigh zijd,<br />
Vvild dinen aerbeid alzoo verstijfuen<br />
Dat ghijs in dyn audde en crijght gheen verwijd,<br />
Vvild ghy onder heeren met eeren blyfuen<br />
Leerd lesen en scrijfuen.<br />
ij.<br />
Vvie lesen en scrijfuen can bee te samen,<br />
Vverdt man <strong>van</strong> famen tzynder grooter glorien<br />
Vuer niemend ter weereld en darf hy hem schamen,<br />
Maer werd man <strong>van</strong> namen teeuwigher memorien.<br />
Bible, alle vvetten, diueersche historien,<br />
Mach hy verhalen als de gheprésene,<br />
Tes al vast binnen zynder herten ciborien:<br />
Ende dit vercreegh hy als de gherésene<br />
Met schrijfuene met lésene.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
107<br />
Die dit niet en can moet stupen en nighen,<br />
Duucken en zwighen daer andere spreken,<br />
<strong>De</strong> vuersprake en magh hy niet ghecrighen,<br />
Elckerlijck zal hem metten voeten steken:<br />
Dus ionghers lost u uut dees ghebreken,<br />
Leerd de <strong>const</strong> <strong>van</strong> scriuene met diese eerst begonsten:<br />
Alle <strong>const</strong>en hebben ooit dees <strong>const</strong> besweken.<br />
<strong>De</strong>es <strong>const</strong>e die vvy prisen met reinder ionsten<br />
Passeerd alle <strong>const</strong>en.<br />
iiij.<br />
Zonder dees <strong>const</strong>e <strong>van</strong> ons hier verheuen<br />
Vvare gheen ghedijncken bleuen des auds tijds tempeestich:<br />
Hadden onslien ons vuerders niet bescreuen<br />
Sobre ware ons leuen ende ooc niet gheestich.<br />
Als zyn vvy meinschen ons leuen vvare beestich<br />
Bot onbesneden ruud en zonder raet:<br />
Aud ghescrifte maeckt ons goeds raeds vulleestich<br />
Met lesene schoon materien delicaet,<br />
Leert elck goed en quaet.<br />
v.<br />
Ons auwers hebben dees cuenste vonden<br />
Ouer langhe stonden en menigh honderd iaer:<br />
Mercurius quintus naer Diodorus vermonden<br />
Vand eerst de letteren in Egipten dats vvaer.<br />
Cadmus drouchere sesthiene daer naer<br />
In Griecken, die hy zelue fantaseerde.<br />
Melicus <strong>van</strong>ter viere toe alzoodt bleec al claer:<br />
Ende daer toe Palamedes als men Trooyen destrueerde<br />
Noch viere ordineerde.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vj.<br />
108<br />
Hermippus <strong>van</strong>d eerst de grammarie:<br />
<strong>De</strong>del Poëtrie en slough Orpheus gheen swijcke:<br />
Tubal <strong>van</strong>d eerstwaerfuen de harmonie:<br />
Philosophie hief Socrates uten slijcke:<br />
Mercurius <strong>van</strong>d eerst de Rethorike:<br />
Musike <strong>van</strong>d Amphion niet om verhabelen:<br />
Apollo <strong>van</strong>d der medicinen practike:<br />
Hesiodus <strong>van</strong>d de intricate parabelen:<br />
En homerus de fabelen.<br />
vij.<br />
Chyron <strong>van</strong>d eerst de chyrurgie <strong>van</strong> verren:<br />
Lycurgus zonder merren de politie <strong>van</strong>d:<br />
Abraham <strong>van</strong>d tkijcken in de sterren:<br />
Moyses sangh eerst der métren verstand:<br />
Alle dese schreuen ditte metter hand,<br />
Met letteren ghefingierd om ons behoedsele<br />
By diueerschen quam diueerschelic dees <strong>const</strong> int land:<br />
Vvies nu gheleerd es, al Adams broedsele,<br />
<strong>De</strong> penne gaf tvoedsele.<br />
viij.<br />
Anaxagoras zoo Polidorus doet besouck,<br />
Schreef den eersten bouck metter hand diligent:<br />
Ind duutsch land eenen Pieter coraiues en clouc,<br />
Vand eerst de Prente ende datrament:<br />
Duer al dit zyn ons veel zaken bekent<br />
Principael de seuen <strong>const</strong>en die men leerd in scholen:<br />
Had tghescrifte nooit gheweest ons verstand waer blent<br />
Ende dusentigh dijnghen zyn ons nu beuolen.<br />
Die waren verholen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
ix.<br />
109<br />
Dus Ionghers en quist uwen tijd niet te zeere<br />
Doet de penne eere zonder eenigh traghen:<br />
Leerd lesen en schryuen volghd dese leere,<br />
Ghy zulter groote eere met beiaghen.<br />
Men seid de <strong>const</strong>e es goed om draghen,<br />
Vind u met alder neersticheit bestouen,<br />
Diligenteerd, zo zuldy op curte daghen<br />
Zoo leren mids hulpen <strong>van</strong> God hier bouen,<br />
Ghy zulles u belouen.<br />
Ander ghelijcke, Van smeinschen val.<br />
.j.<br />
Hoort ghi Gods scepsele tot uwen weinsche<br />
Al myn enarratie werdt vul <strong>van</strong> dueghden:<br />
Adam onse vadere ende eerste meinsche,<br />
Vvuende ind Paradijs tpriëel <strong>van</strong> vrueghden,<br />
Daer hem dusent rande zaken verhueghden,<br />
Van ghebreck of druck en wasser gheen questie:<br />
Sine hoghe personage vul bloeyender iueghden<br />
En mochte belet doen gheenrande molestie<br />
Dan tviands suggestie.<br />
ij.<br />
Edelick gheschepen subtijl ghenatureerd,<br />
Rijckelick was hy met Gods gauen verschoond,<br />
Excellent bouen alle mannen ghecreëerd,<br />
Met alle wel rieckende blomkins gheloond:<br />
Met glorien ende alder eeren ghecroond,<br />
Verchiert met vruchten int lustich veld,<br />
Vulmaeckt noit scoonder man nieuërs in ghehoond,<br />
Ende bouen zyns sceppers wercken met gheweld<br />
Vveerdighlic ghesteld.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
110<br />
Dus was hi verchierd duer Gods zeer rijcke lesse<br />
Ouervloedighlick <strong>van</strong> allen ter zeluer spacie,<br />
Te meer duer zijns edels scheppers ghelijckenesse,<br />
Metten Iinghelen was zyn conuersatie:<br />
Met tshemels eercracht hadde hy recreatie:<br />
Hem dochte dat nemmermeer en zo verkeeren tcas:<br />
Maer hoouerde veriough dees contemplatie,<br />
<strong>De</strong>n bloed en verstond niet om zyn verseeren ras,<br />
Dat hy in eeren was.<br />
iiij.<br />
Tserpent benam hem zin en memorie,<br />
Duer de broosscheit <strong>van</strong> Eua zoo elc mach weten:<br />
Hy verkeerde dese onsprekelicke Gods glorie<br />
In ghelijcke <strong>van</strong> een calf datmen hooy siet eten.<br />
Gods ghenoot te werdene was zyn vermeten<br />
Duer de inspiratie <strong>van</strong> dnidigh serpent,<br />
Op zyn schoon huusvrauwe was hy zo vervleten<br />
Dat hy duer daccord <strong>van</strong> zijns selfs consent<br />
Vvas siende blent.<br />
v.<br />
By dien ic in Bernhardo ghelesen hebbe,<br />
Dat dbrood der Iinghelen vuer alle spijse goed<br />
Gheworden es hooy gheleid in de crebbe,<br />
Ons vueren ghesteld ghelijc men calueren doed<br />
V<strong>van</strong>t dword es vleesch worden duer tsgheests oodmoet<br />
Ende alle vleesch es hoy zo de prophete toogd.<br />
Och Adam eerste vader verstandich wijs noch vroet<br />
Ghy die vuer allen mannen waerd verhooghd,<br />
Hebd ons allen zeer benooghd.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vj.<br />
111<br />
By dese transgressie ons te wel ghebleken,<br />
Daert al om moet sterfuen dat weet elck plat,<br />
Zydy ghy te rechte by den meinsche gheleken<br />
Die in de roouers viel ghewondt moe en mat:<br />
<strong>De</strong>es meinsche reisde <strong>van</strong> Hierusalem de stat,<br />
Daer tvisioen <strong>van</strong> paeyse by es te verstane,<br />
Dats uten paradise ende tshemels ghewat<br />
In hiericho, welc woord wy in tsweerelds bane,<br />
Interpreteren de mane.<br />
vij.<br />
<strong>De</strong> mane gebreckigh, beteekent ghebrec en dangier,<br />
Alzoo by haer eclypsen claer es beseuen:<br />
Alzoo zidy ghy ghecommen hier<br />
In miserien en tghebreck <strong>van</strong> dit aerme leuen:<br />
Gods contemplatien hebt ghy begheuen,<br />
En ruste die u toe gheleid was int paradijs,<br />
<strong>De</strong> hemelsche zalicheit was u toe ghescreuen,<br />
Ende koerd de eerdsche weelde vuer dijn aduijs,<br />
Ghy en waerd doen niet wijs.<br />
viij.<br />
By uwen sculden bedoerfd ghy ons allen,<br />
Simpelick verleedt ende qualick bedacht:<br />
Ende zijd rampsaligh in de roouers gheuallen,<br />
Dats tseggene in der helscher gheesten macht:<br />
Vuer deeuwigh light koerdy den donckeren nacht,<br />
Hu stekende onder der tentatien tempeesten,<br />
Vuer eeuvvigh begheerdet ghy lijdende pacht:<br />
Vuer blijsscap vvildit ghy droufheit vulleesten<br />
Onder de boose gheesten.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
ix.<br />
112<br />
<strong>De</strong>se hebben u berooft by dijns selfs inuentien,<br />
Mids hoouerdie in u vast beclijfuende:<br />
Tcleed <strong>van</strong> onsteerfuelicheit en <strong>van</strong> innocentien.<br />
By fraudulentien dat <strong>van</strong> u verdrijfuende,<br />
Vvelck cleed, oft eerste stoole wegh blijfuende<br />
Bekent dat ghy naect waert als u bedeerfelicheit,<br />
Tserpent hild u zinnekens onderkijfuende:<br />
Ende vuer de glorie <strong>van</strong> eeuwigher eerfelicheit,<br />
Koerd deeuwighe steerfelicheit.<br />
x.<br />
In teecken <strong>van</strong> dien om onzer alder bequellen,<br />
Vuer donsteerfelick cleed deur tviands pieren<br />
Staeckt ghy an u lichaem een habijt <strong>van</strong> vellen<br />
Dwelck men als noch vlaedt <strong>van</strong> doode dieren:<br />
Ghy die dit hoord wild u hier by scholieren,<br />
Ghy moedt met Adam steruen als diet <strong>van</strong> hem heeft:<br />
In alle dine zaken wilt God obedieren,<br />
Hadde hy tghebod niet verbroken en daer afgesneeft<br />
Hy hadde eeuwigh gheleeft.<br />
xj.<br />
Zidy ontrust ofte maeckt ghy onvrede,<br />
Oft mach u twyffelighen anxt gheraken<br />
Om dat ghy begruten moet dat Adam mesdede,<br />
Men sal u den rechten keest doen smaken:<br />
Adam vvas figuere <strong>van</strong> toecommende zaken,<br />
Duer hem de dood op ons alle zonder ghena quam:<br />
Ghelijck men in den vvinter alle fruut siet waken<br />
In zyn vvortele dwelck zyn bloeissel spa nam<br />
Alzoo vvaren vvy in Adam.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
xij.<br />
113<br />
Dus wilt in duegden op <strong>van</strong> in tsweerelts spruut groien<br />
Hoe edel, hoe rijcke, hoe lustig, hoe scoone,<br />
Al eens, ghelijck een blomme, zuld ghy uut bloien<br />
Verdelewen en steruen hoe ghy u maect te noone<br />
<strong>De</strong>n tijd die u gaf, God <strong>van</strong>den throone<br />
Zonder meer en nauwelic mueghdj vul cheinsen:<br />
Hoe machtigh, hoe weeldig, hoe gent <strong>van</strong> persoone<br />
Vander dood en mueghdy adpelleren noch deinsen<br />
Vvild hier omme alle peinsen.<br />
197.<br />
Dit zijn u patroonen om u wel beraden<br />
Van ghesteerdte baladen, niet zeere gheuseerd:<br />
Doet naer, ende volghd dees zelue paden,<br />
Trein der rechter <strong>const</strong> sal ic hulien raden,<br />
En neemd in ghenaden hem die u instrueerd:<br />
<strong>De</strong>es snede hebbic eerst gheexalteerd<br />
Als hier af vermeerder, ic mijn deuoor strijcke.<br />
In dees snede myn herte veriubileerd,<br />
Hier in dichte ic myn baladen <strong>van</strong> Doornijcke.<br />
198.<br />
<strong>De</strong>es snede vul vruegden heeft zeer menichvaud<br />
Mijn herte bedaud, duer haer fraey bedrijf:<br />
Ic prisze vuer peerlen of vuer Cipers gaud,<br />
Ia by comparatien hebbe icse ghetraud<br />
Inder cuensten ghelijck een man zijn wijf.<br />
<strong>De</strong>es snede verhueghd my ziele ende lijf,<br />
Ende maeckt te minent haer reine wuenste binnen:<br />
Ic prisze vuer dalder beste confortatijf,<br />
Vvie eist hy en zo sulcke edel cuenste minnen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
199.<br />
114<br />
Baladen ouersleghen zoo wy vueren saghen<br />
Mueghen steert vcrdraghen, dander zelden of niet.<br />
Hier op moetic u lien een last ghewaghen,<br />
Vvild ghy dees snede dichten om u behaghen:<br />
Packt wel dijn slaghen, gheenen aerbeid en vliet.<br />
Maeckt dat den steert tvoorgaende bediet<br />
Furniere, of ic sal u dicht veer een caf slaen:<br />
V<strong>van</strong>t als een hende zijn premissen nasiet,<br />
Dan zal een rethorike altoos wel af gaen.<br />
200.<br />
Tot deser snede niet om vergenten,<br />
Leghd blyde talenten, met grooter affectien:<br />
Hier in dicht vry edel croonementen,<br />
Auentueren, fabelen, incidenten,<br />
Triumphen, tornoyen, louen, electien,<br />
Sublimatien commen ooc onder dees protectien,<br />
Met gaders intreyen ende zulck sorteersele:<br />
Hooghe weercken voughen hem hier in subiectien,<br />
Maer wies ghy dicht hebt goed fundeersele.<br />
201.<br />
In den steert <strong>van</strong> dees baladen voorscreuen<br />
Mueghd ghy anders leuen, in dient u zoo smaeckt,<br />
<strong>De</strong>n vullen zwier mueghdy hemlien gheuen,<br />
Laedt den steert vulle reghel ancleuen,<br />
Zo hebt ghy <strong>van</strong> neghenen Ballade vulmaeckt.<br />
<strong>De</strong>es snede <strong>van</strong> neghenen daer ick om hebbe ghewaect,<br />
Alzo wel als <strong>van</strong> achten mueghdy mids practike leeren<br />
Referein wijs oft anders, mids dat ghyer naer haeckt<br />
Vvillick my tot alzulcke rethorike keeren.<br />
[Balladen <strong>van</strong> 9-en; theoriestrofen 202-203]<br />
Balladen <strong>van</strong> ix. Minnebrief.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
.j.<br />
115<br />
Blomme bouen alle blommen mignoot.<br />
Vveerdrste, excellentste, int herte binnen,<br />
Mijn liefde es thuwaert zoo uutnemende groot<br />
Dadt niet en es tusschen my en de doot,<br />
Zoo vast haudt ghy bedwellemd mijn zinnen:<br />
Ic en weet wat laten ofte beghinnen<br />
Duer tzwaer pac <strong>van</strong> minnen, in tswerelds eruen<br />
Dies wildic wel mijn liefste, om tvruegts ghewinnen<br />
Eeuwelick wegh met hu leuen en steruen.<br />
ij.<br />
Ic hebbe hu gheuolghd zeer langhe stonde<br />
In duegt in eeren, om dijn schoonheyt uut ghelesen:<br />
Menigh woord ghesproken metten monde,<br />
Zo dat my Cupido gaf zulcke wonde<br />
Dat icks binnen langhen niet en sal ghenesen:<br />
Zoo inwendigh es my tvier gheresen<br />
Duer dyn liefde onvulpresen, om myn bederuen<br />
Dat ic wel wilde scoon herte by desen<br />
Eeuwelick wegh met hu leuen en steeruen.<br />
iij.<br />
Schoonder ende rijcker en begheerick gheene<br />
Als mocht ic behuwen gheheel Cresus scat,<br />
<strong>De</strong> weereld te wille hebben, groot ende cleene,<br />
Mijn herte staet op uwen persoon alleene:<br />
Dijn wesen reene prisick vuer al dat.<br />
<strong>De</strong>sen brief heescht andworde, wederscrijft ons wat,<br />
Rein maeghdelick vat, laedt troost verweeruen:<br />
V<strong>van</strong>t duer liefde wildic wel, gheseid al plat,<br />
Eeuwelick wegh met u leuen en steruen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iiij.<br />
116<br />
Princesse passerende alle rieckende gommen<br />
Daer myn weluaert aen hangt duer den troost zeer cranc,<br />
Na dat ghi mi behaegd bouen allen blommen<br />
Ghy weedt wel tmoet eens teenen hende commen,<br />
Eens seins oft anderseins, ende dat eer lanc:<br />
Dies biddic om curtijnghe schoon aenschijn blanc,<br />
Vvild minen druck minderen en verkeerfuen:<br />
V<strong>van</strong>t vuer al wildic wel waerd uwen danc,<br />
Eeuwelick wech met u leuen en steerfuen.<br />
202.<br />
In lettel reghels besluudtmen cleen verstand<br />
Het blijckt an den band <strong>van</strong> dien als heden,<br />
Nochtans heetent hier Refereinen ind land<br />
Van seuen, achte, neghene, ghemaeckt vuer dhand,<br />
Daer men stock refereerd naer refereins zeden.<br />
Van neghenen vinddy hier ander sneden,<br />
Vvildy volghen mijnder baladen treinen:<br />
Allerande baladen zijn nu ouerleden,<br />
Nu volghen <strong>van</strong> thienen clausen en Refereinen.<br />
203.<br />
Lettel refereinen ooc maecktmen <strong>van</strong> thienen<br />
Zoo ghy hoord vercombienen, waer en certeinigh,<br />
V<strong>van</strong>t zy ter materien niet wel en dienen<br />
Om te exercerene subtyle ingienen,<br />
Ghelijc vueren veruanghen zij den zin zeer weinigh:<br />
Als crighdy materie delicaet en reinigh,<br />
Sy en mueghen redenen, verstand, noch causen dooghen<br />
Zeidicker nochtans niet af dat ware vileinigh,<br />
Dies willick u sneden, refereinen, en clausen tooghen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
117<br />
[Refereinen <strong>van</strong> 10-en; theoriestrofen 204-205]<br />
Hier naer volghen diueersche soorten ende sneden <strong>van</strong> Refereinen, ende<br />
eerst <strong>van</strong> thien regulen.<br />
j. God spreeckt.<br />
Vvijngaerd, dy plant hier Gods helighe hand,<br />
Vvaer af Ezayas seghd breeder verstandt<br />
Ind vijfste capitel zijnder prophetien,<br />
Duer mynen mond scriuende:<br />
Hier stellick hu ind vetste der Oliuen land<br />
Opden vruchtbaersten cant dien ick ieuërs <strong>van</strong>d,<br />
Mijn herte zuldy vrueghdelick verblien<br />
Zidy wel becliuende.<br />
Tverstand der weereld al, makick hier blijuende,<br />
Ghi werelt zijt den wijngaert dien ic plante recht nu saen<br />
Draegd goe druuen wildy ic laedt in u staen.<br />
ij.<br />
Vvijngaerd, ick plante dy begherlick en schone<br />
Om myn liefste kindt talder dueghd ghewone,<br />
Metgaders inspiratie des helighs gheest<br />
Die met ons haudt ghebod.<br />
Vvy zijn drie, al een ten hooghsten throne,<br />
Alle drie nochtans diueersch <strong>van</strong> persone,<br />
Ende alle drie te eerene in een vulleest:<br />
V<strong>van</strong>t een warachtich God.<br />
Dus plantick u hier als weereld vuer een slot:<br />
Siet dat ghy niet en moet ind helsch ghespu baen,<br />
Draeghd goe druuen wildy ick laedt in hu staen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
118<br />
Vvijngaerd ghy zijt de Israelsche natie,<br />
Ende <strong>van</strong> Iuda de hoghe generatie,<br />
Iongh ende aud naer Esayas screue<br />
Syn de spruten lude en stille,<br />
Dus sprutende bloesseme, in midden deser statie<br />
Stichtic eenen torre, dats vaste gratie<br />
Tquaed te wederstane, hoe wel ic hulien gheue<br />
Vwen vryen wille.<br />
Eenen tuun vlichtic, vry <strong>van</strong> gheschille,<br />
Dies hu te min magh den helschen gru slaen:<br />
Draeghd goe druuen wildy ic laedt in hu staen.<br />
iiij.<br />
Vvijngaerd dy ouffenic metten verhueghden,<br />
Vut dy kiesick steenen, dat zyn alle dueghden:<br />
Hu plantick werdighlic als sweerelds huus,<br />
V<strong>van</strong>t hu exalterick.<br />
Hier makick een persse vul hemelscher iueghden<br />
Daer wy in perssen sullen veruuld met vruegden,<br />
Contemplatiuelic dat zoete veriuus:<br />
Hier omme laborerick.<br />
Hu minnick ter dood toe, hu accollerick,<br />
Mindt ghy my niet zo sal dy thelsche schu vaen:<br />
Draeghd goe druuen wildy ic laedt in hu staen.<br />
Hier na volghen Refereinen <strong>van</strong> thienen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
119<br />
Referein <strong>van</strong> thienen, Ander snede.<br />
j. Christus spreeckt.<br />
Myn volck wat hebbick teghen u mesdaen?<br />
Hoe haddick dyns mueghen meer gade slaen,<br />
Dan ick ghedaen hebbe (zoo tughen de transcripten)<br />
Totten dagh <strong>van</strong> heden?<br />
Ind huus <strong>van</strong> seruitude waerd ghy gheuaen,<br />
Daer hu Pharao deerlick hild belaen:<br />
Ende ick u God leedde u uut Egipten<br />
Ind land vul vreden.<br />
Daer moestick dy naer myn goddelicke zeden,<br />
Mids zeer nauwen keer voen:<br />
Ick hebbe u bescheermd lijf, led, ende leden<br />
Vvat mochtick u meer doen?<br />
ij.<br />
Veertigh iaer leedde ick u duer de wostine,<br />
Dyn cleeders en versleten niet mids hulpe diuine:<br />
Ick hild ulien vry vuer elck beweenen,<br />
Ende en deets niet node.<br />
Hu murmureren dede my groote pine<br />
Hoe wel Moyses hu verbidder poeghde tsine:<br />
Fonteinen dede hy u lien spruten uut steenen<br />
By mynen ghebode.<br />
Ick hebbe u ghespijst metten hemelschen brode,<br />
Thuwaerd wildick zeer spoen.<br />
Noeit en was u ontseit de hulpe <strong>van</strong> Gode,<br />
Vvat mochtick n meer doen?<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
120<br />
Vvat mochtick u doen dwelck ick heb ghelaten,<br />
O wijngaerd! ic plandtte dy uut charitaten,<br />
Hopende dat ghy draghen saut exellente vruchten<br />
Dies wachte ic goen ontfanck:<br />
Bitterder dan galle vindick dy verwaten,<br />
Dijn druuen (als aloë niet als muscaten)<br />
Stijncken zo datse niemand en can gheluchten:<br />
Es ditte mynen danck?<br />
Ghy hebt my ghelaeft met aeisine wranck,<br />
Ende en wildet nooit eer vroen.<br />
Myn herte lietick duersteken met een glauie lanck<br />
Vvat mochtick u meer doen?<br />
iiij.<br />
Vvat hebbick al leden om dyne zonden?<br />
Ghepinicht gheweest zo menighe stonden,<br />
Hoe trocken die Ioden myn haer met clauwen!<br />
Dwelck hemlien cleen verschoont.<br />
Duer u outfijnghick duust en meer wonden,<br />
Zo dat myn liden niet en es om gronden:<br />
Myn aenschijn hebben zy vileinelick bespauwen,<br />
En my met triet ghehoond.<br />
Duer u hebben zy my ghegheesseld, ghecroond,<br />
Dat alle myn leden teer bloen:<br />
Met dueghden heb ick al dyn quaed gheloond,<br />
Vvat mag ick u meer doen?<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
v.<br />
121<br />
Vvies ick duer u hebbe ghedoleerd,<br />
Hoe my de Ioden hebben ghetormenteerd,<br />
Vvies my gheschied es hoe zwaer verstranghen,<br />
Ten es my niet leet.<br />
Myns wils ende gheerne hebbickt ghesustineerd<br />
In recompensen ghy doch <strong>van</strong> zonden cesseerd:<br />
Niet el dan dancbaereid en wil ick ontfanghen<br />
Vuer myns loons beheet.<br />
Niet langher voord an en wild in dyn bescheet<br />
<strong>De</strong>n sondighen weer broen:<br />
Om dy tontfane hanghic met openen aermen bereet<br />
Vvat magh ick u meer doen?<br />
Ander snede <strong>van</strong> thienen. Een clause.<br />
Ghelijck de Tortele druckigh lamenteerd<br />
Onder des Populiers coel beschauwen,<br />
Als den landman vrueghdelick ghemoueerd<br />
Haer ionghskins ontrooft ende waendse vp hauwen,<br />
Zu pijpt, zu claeght, den sangh es vul rauwen,<br />
Gheenrande vrueghd en maghse vermaken:<br />
Zulck es damorues in tverlies zynder vrauwen<br />
Als hyse niet ghelauwen en can ter spraken,<br />
Met hem duer zyn waken ende lieuelic haken:<br />
Verlies <strong>van</strong> lieue passeerd alle zaken.<br />
Hier volghd een Referein ende Vutroup, Van ander snede.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
j.<br />
122<br />
Vvaer zidy ghy Nimphen, Melpomene, Cliö<br />
Phoemonoe, Micale de gheexalteerde,<br />
Terpsichore, Canens, ende daer toe Spio,<br />
Die ooit verhueghdet ind vroeylick woord Io,<br />
Vuer wiene Tubal musike institueerde:<br />
Ghy Circe ooc de gherecommandeerde,<br />
Die metter kelen lustighe practiken baerd,<br />
Die songhd dat tpaueersele resoneerde,<br />
En ledt gheen <strong>van</strong> al, als die hem doleerde<br />
Comt sijngt, sprijngt, vulbrijnght nu der musiken aerd.<br />
ij.<br />
Vvaer blijft Chorebus, en linus nu ten tye,<br />
Phoemius, Pithagoras ende Hiagius stranghe,<br />
Licaön, Prophrastus, ende Estracus blye,<br />
En Terpander met zijn nieuwe harmoie,<br />
Die eerst de choorden onderhielt met sanghe:<br />
Terdt an, Apollo es ouer langh te ganghe,<br />
Als die hem in Parnaso metter rethoriken paerd.<br />
Ghilien wien ic zeer ionstigh beuanghe,<br />
Spoedt hu alle haerwaerd en beidt niet langhe<br />
Comt sijngt, sprijngt, vulbrijnght nu der musiken aerd.<br />
iij.<br />
Amphion, tes nood dat ghy ooc int verhael zijd,<br />
Met gaders Iopas ghebaerdt int grise:<br />
<strong>De</strong>n welcken (doende den nijders principael spijd)<br />
Op de haerpe sangh in Didoets maeltijd,<br />
Ghelijck <strong>De</strong>modocus dé, op Alcinous spise.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
123<br />
Ghy Orpheu die de vueghels locktet <strong>van</strong>den rise,<br />
Ende int wel zijnghen by niemend te gheliken waerd:<br />
Ia ghy alle musicienen groot <strong>van</strong> prise,<br />
Vvild ghy minen raed doen doet als de wise,<br />
Comt sijngt, sprijngt, vulbrijnght nu der musike aerd.<br />
iiij.<br />
Thalassius, en Silenus mannen <strong>van</strong> namen<br />
<strong>De</strong> boerdelickste twee die nooit moeder drough,<br />
Mids Amyras, ende Ariön mochtens hem wel schamen<br />
Op dat zy hier ten tenneele niet en quamen,<br />
Zy keerdent ter blamen spade ende vrough.<br />
Alle andere sanghers helpt hier trecken den plouch<br />
Siet dat ghy dijn eere zonder verkiken claerd:<br />
Ghy vindt hier <strong>van</strong> allen liedekins ghenough<br />
Op noten ghesteld, naer hulier ghevough,<br />
Comt sijngt, sprijngt, vulbrijnght nu der musiken aerd.<br />
v.<br />
Maect u alle haerwaerd zonder langh gheschal<br />
Aud, iongh, groot, smal, ghy zult commen ic waens:<br />
En princepalick dien ic weinsche goed gheual<br />
Robbius, den cuenstenare bouen al,<br />
Daer de Nimphen af hebben veel ghedaens.<br />
Ghy en durft niet vraghen wat esser gaens?<br />
Die lieuer onder sanghers dan langhe piken vaerd<br />
V<strong>van</strong>t ghy <strong>van</strong> allen sijngd, vlaenders, duutsch, spaens<br />
Inghels, françoys, ende italiaens,<br />
Comt sijngt, sprijngt. vulbrijgnht & ç.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
204.<br />
124<br />
Hier moet ghy weten Ionghers ghemeene<br />
Groot ende cleene om des aerbeidts verslinden,<br />
Dat twee alfue reghels vulmaken eene,<br />
Zoo ghy zien mueghd niet hier vueren alleene,<br />
Maer achter naer noch dicwild zult vinden.<br />
Voord an willen wy ons onderwinden<br />
Tot een andere, ende met diligentie spoen:<br />
Refereinen <strong>van</strong> elleuen wil ick ontbinden,<br />
Vvild ghylien de <strong>const</strong> eere en reuerentie doen.<br />
205.<br />
Voord die op dees <strong>const</strong>e zijd becuerd,<br />
Als ghy labuerd, tsij slicht weerck oft zwaer,<br />
En ghy naer nieu snede <strong>van</strong> thienen spuerd,<br />
Vveedt datt, onder half reghels wel ghebuerd<br />
Datter steert vald en sluudt wel eenpaer:<br />
Exemple vind ghy ind Referein hier naer:<br />
Vseerd dit ick raedt vuer een goe solutie,<br />
Ghy zultder smaeck in vinden weetick vuer waer,<br />
Dan leest <strong>van</strong> elleuen ons prosecutie.<br />
Van thienen metten steerte. Een Lof.<br />
j.<br />
Onlanghs my vindende inder curtsen allende,<br />
Ten tyde als ick dichtte dijns vaders legende<br />
Petronelle schoon kerssauwe.<br />
Ghebuerdet dat ick eerst dijn virtuten kende,<br />
Hoe ghy <strong>van</strong>den curts gheeft boete ende emende<br />
Als maerschalc en vrauwe,<br />
Het stond my zeer nauwe,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
125<br />
Dies ic in rauwe<br />
Riep op u, mijn trauwe,<br />
Metten curts belaeghd:<br />
Ghy hebt my ghenesen mids den goddelicken dauwe,<br />
Dies segghic dy lof te menigher vauwe,<br />
Pieters dochtere Petronelle schoon maeghd<br />
Die den curts veriaeghd.<br />
ij.<br />
Pieter dapostel schoon maeghdelicke adere<br />
Vvas hier op dese weereld u vadere,<br />
Ghelijckmen claer ansiet.<br />
Ooeit quelde dy den curts, dijns lijfs versmadere,<br />
Dies vraeghde Titus vuer d'Apostels al gadere<br />
Dynen vadere dbediet.<br />
Van diesser gheschiet,<br />
En hachte Pieter niet,<br />
Maer staecte dijn verdriet<br />
Elck discipel saeghd:<br />
Daer naer hy dy weder den curts te hebben riet<br />
Ghy bleefd pacient dies louick u in myn liet,<br />
Pieters dochter Petronelle schoon maeghd<br />
Die den curts veriaeghd.’<br />
iij.<br />
Een schoon maechd zidy hier bouen verheuen<br />
Dus es u de gaudin croone ghegheuen<br />
Duer dijn fier exploot:<br />
Metten vijf vroede maeghden zidy gheschreuen<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
126<br />
Ghelijc meer andere die reinelick leuen,<br />
Zullen naer haer doot.<br />
O blomme mignoot,<br />
Schoon roose root,<br />
Huwe zebareid groot,<br />
Dijn reinicheit ghewaeghd.<br />
Byder witter Lelien die haer ontsloot,<br />
Onbevlect metter zonnen compareerd men u bloot:<br />
Pieters dochter, Petronelle schoon maeghd<br />
Die den curts veriaeghd.<br />
iiij.<br />
<strong>De</strong> maegden zyn Gods bruwen en Christus deduut,<br />
Altoos zyn zy bruwen ende altoos onghehuut,<br />
Duer haerlieder zuuer daet.<br />
Bouen tsmeinschen natuere wast haren spruut:<br />
Ciprianus seid zy zyn der keercken virtuut,<br />
Simpel zonder quaet.<br />
Ogh maeghdelicken staet!<br />
Dijn reinelick ghelaet,<br />
Alle staten bouen gaet,<br />
Alsment Gilberto vraeghd:<br />
Ia selue Gods Iinghels naer Ambrosius raet.<br />
En ghy zijt <strong>van</strong> dien schoon vrauwelick zaet:<br />
Pieters dochtere Petronelle schoon maeghd<br />
Die den curts veriaeghd.<br />
v.<br />
Het es veel vrugtbaerder int vleesch triumpheren,<br />
Ende dleuen der Iinghelen imiteren<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
127<br />
Segt sent Augustijn,<br />
Dan uut tvleesch ter weereld genereren,<br />
Ende helpen tsteeruelicke ghetal augeren,<br />
Int huwelick diuijn.<br />
O maeghdelick schijn!<br />
Gheenrande ghepijn,<br />
En mach thuwaerd zyn,<br />
Daer alle vrueghd op daeghd:<br />
Dijn kinders zyn vul blyscap op elcken termijn,<br />
Vvel hu dan die zuuer waerd tot inden fijn!<br />
Pieter dochter, Petronelle schoon maeghd<br />
Die den curts veriaeghd.<br />
vj.<br />
<strong>De</strong>n maeghdelicken staet heeft God uutuercoren<br />
Vuer alle ander staten, zoo elc magh horen,<br />
Met vulmaecten crye:<br />
V<strong>van</strong>t <strong>van</strong> eender maeghd wilde hy zyn gheboren,<br />
Vvaer by ghebluscht es al tsmeinschen toren,<br />
Dats de maeghd Marye.<br />
Dus maeghdelicke partie,<br />
Vveest alle zeer blye,<br />
Dat <strong>van</strong>der maeghden sye,<br />
<strong>De</strong> weereld wart ontplaeghd:<br />
Dlam Gods gaet vueren volghet alle ghye,<br />
Ende ghy ooc mede reyne Gods amye.<br />
Pieters dochter Petronelle schoon maeghd<br />
Die den curts veriaeghd.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vij.<br />
128<br />
Princesse bidt dogh den hemelschen Castelein,<br />
Dats Pieter dijn vader, in duechden het raste grein<br />
Dwelck Andriesen bestoet,<br />
Dat hy ons duer Iesum late int vaste plein,<br />
Daer de maeghden regneren <strong>van</strong> bevlecten laste rein,<br />
Zoo ghy ende ander doet.<br />
Ogh maeghdekin zoet.<br />
Ghy waerd in mijn behoet.<br />
Vuer der curtsen gloet,<br />
Dien menigh lettel claeghd.<br />
Vvie God te passe diend verliest sijn ieghen spoet<br />
Ick hebt gheprouft dies lacht my zin en moet,<br />
Pieters dochter Petronelle schoon maeghd<br />
Die den curts veriaeghd.<br />
[Refreinen <strong>van</strong> 11-en; theoriestrofe 206]<br />
Referein <strong>van</strong> xj. Int Amourues.<br />
.j.<br />
Vraegt iement wat venus es of wat zu bedrijft<br />
Als die verteeren doet tgroene metten rijpen?<br />
Venus, by dat deen end dander bescrijft,<br />
Es een furie in des menschens pijpen,<br />
Die elcs zin zoo vertsuffen can, perssen en nijpen,<br />
Verduueld, verhoedt, en verzott can maken,<br />
Gheen zo groot Poëte die ooit coest begrijpen<br />
<strong>De</strong>n grond des wonders <strong>van</strong> alle haer zaken:<br />
Vvie nooit <strong>van</strong> deser materien spraken<br />
Vielen te curt, want in weercken oft ghedachten<br />
Vrau Venus heeft vele diueersche crachten.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
ij.<br />
129<br />
Haer crachten zyn ghebleken in daude croniken<br />
An dusent duust auwers, diueersche minders:<br />
Harer crachten diueerscheit sietmen ooc blijcken<br />
An de schoon Medea die verberrende haer kinders<br />
Hercules span: Danae sat vul inders:<br />
Pasiphae dede haer sluten in eenen stier:<br />
Venus en Cupido sijn zulcke verslinders<br />
Dat syere ontellicke vele brijnghen int dangier.<br />
Piraem en Thisbe storuen duer dit vier:<br />
Biblis sachmen by haren broeder vernachten:<br />
Vrau Venus heeft vele diueersche crachten.<br />
iij.<br />
Hippolitus duer Phedram starf te peerd steerte:<br />
Eurealus drough sacken ghelijck eenen knecht:<br />
Aminthas verdwijnde duer Dianem begheerte:<br />
Semiramis verliefde op haer kind ieghen trecht:<br />
Phyllis verhijng haer: Troylus starf int gevecht:<br />
Vergilius hijngh by daghe confuus in de mande:<br />
Orpheus sochte zyn wijf in dhelle zoomen secht:<br />
Vvie soude vulspreken Bellerophons schande?<br />
Isiphile verdranck haer: Dido starf te brande:<br />
Leander duerswam alle swaters drachten:<br />
Vrau Venus heeft vele diueersche crachten.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iiij.<br />
130<br />
Prince.<br />
Vvaer om allegierick aldus thuwer kuere<br />
Exemplen die vuertijds de chronike ontfijngh?<br />
Noch vindmer die duust waruen sdaeghs de duere<br />
Haer liefs versoucken, ende cussen den rijngh.<br />
Saudict al verhalen dat quam ende ghijngh<br />
Alder wereld pennen worden eer versleten:<br />
V<strong>van</strong>t nooit en ghebuerder wonderlicker dijngh<br />
Dant nu doet, ghy mueghet by u seluen weten.<br />
Bet bliuen verholen alzulcke secreten<br />
V<strong>van</strong>tse niemand verhalen zo <strong>van</strong> vueren tot bachten:<br />
Vrau Venus heeft te vele diueersche crachten.<br />
Ander snede <strong>van</strong> elleuen. Kinderdagh. Lecture.<br />
.j.<br />
Nooit gheest zo zwaer te gheenen tiden<br />
Hy en weerd de droufheid wel bi ziden,<br />
V<strong>van</strong>neer datt die edel nature begheerd<br />
Vul coraiuesheden.<br />
Nooit herte en saghmen zo veel drucks liden<br />
Met eender nieuwicheit salt verbliden,<br />
Dblijct an onsen bisscop die hem vruechdigh gheneerd<br />
Vul alder ioeiuesheden.<br />
Langhe heeft hy gheseten vul fumuesheden<br />
Thuus in zyn pelsse veel droufheits handelende:<br />
Nu rijst hem den gheest <strong>van</strong> orgueiluesheden<br />
Ende maect hem zeluen te velde wandelende.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
ij.<br />
131<br />
Volcs heeft hy vergaderd een vulle dousine<br />
Die alle leuen met grooter pine,<br />
Zy maken hem zeluen te vele te doene<br />
Ind ruters ancleuen:<br />
Als hadden zy dusent pond groote int scrine,<br />
Zy en hilden een mite niet ten fine:<br />
Dies soucken zy behendicheit te desen saeisoene<br />
Om mueghen leuen.<br />
<strong>De</strong>n pilote <strong>van</strong> sente Reinuut heeft ghescreuen<br />
An onsen Bisscop, dat zyn groote galeye<br />
Vter hauen <strong>van</strong> Bijstierueld werd ghedreuen,<br />
Ten alder langsten, nu commende alf Meye.<br />
iij.<br />
Dies es hy ghepurrend <strong>van</strong> Broodshende<br />
Om schuwen des aermoeds groote allende:<br />
<strong>De</strong>es nieumare en stond hem niet langher te swighene<br />
By gheenen keere.<br />
Niet vele en sagh iemand beroeider bende,<br />
Dies waren zy gheerne inder piloten spende,<br />
Vaer hebbende <strong>van</strong> qualick plaetse te crighene:<br />
Elck suerghd om zine eere.<br />
Vvy sullen u, der personagen, vroed maken breere<br />
Ende gheuen tplat verstand <strong>van</strong> deser zaken:<br />
Hemlien en rouct hoe vul zy sijn <strong>van</strong> zeere<br />
Mueghen zy int schip <strong>van</strong> sente Reinuut gheraken.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iiij.<br />
132<br />
Eerst esser den prelaet die God niet en ontsiet:<br />
Ende den procchiepape die zyn keercke vliet:<br />
<strong>De</strong>n landheere die vreck es ende onghenadigh<br />
Zelden zouckt hy vrede.<br />
<strong>De</strong>n rudder die zyn land vercoopt en faeld hier niet<br />
Noch den auden kindschen man, cleen hachtmenzyn bediet:<br />
Dan essere de schoon vrauwe onghestadigh,<br />
Van onprofitigher zede.<br />
<strong>De</strong>n rechtere die lieghd es hier ooc mede:<br />
Ende den iuge die trecht met loosen sinnen keerd<br />
<strong>De</strong>n muenic die gheerne uut rijd, haud hier ooc stede,<br />
Ende daerme cleerc die tylicke minnen leerd.<br />
v.<br />
Voort esser daerme man die den wijn gerne coopt<br />
Ende diongh wijf die te mattenen loopt,<br />
Al vind zu ghemoet <strong>van</strong> haren zoeten smul<br />
Zu es cleene gheturbeerd.<br />
<strong>De</strong>se vinden hem alle versaemd ghehoopt<br />
Ghelijc ghecoppelde schapen tsamen ghecnoopt:<br />
Dus heefter ons bisschop een dossine al vul,<br />
Die zelden profiteerd.<br />
Mueghen zy int schip zo eist wel ghecalculeerd,<br />
Zy vindere <strong>van</strong> allen twijnders, weuers, blauwers,<br />
Van diueersche neerijnghen eister ghestoffeerd<br />
Procuruers, tapitchiers, barbiers, en brauwers.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vj.<br />
133<br />
Nieuërs af en vindtmen daer ghebreck,<br />
Aldus die met ons willen maeckt u bespreck,<br />
Vvy zyn eenen boot die tgroot scip gaen pachten<br />
In tijds dat vvy niet en falen.<br />
Al zyn vvy berooid, elck stoppe sinen beck,<br />
Diement minst betraut nemen eerst vertreck,<br />
Daer zuller vele volghen die wy lettel vvachten:<br />
Dus lijdt met onsen qualen.<br />
Ten iare vvild God, zonder langher dralen,<br />
Zal tgrote schip vloten, dus vvild na uwen sin vvaghen:<br />
<strong>De</strong> baerke sal zonder faulte dan verpalen<br />
Elck make hem ghereed vvy sullent al in daghen.<br />
Ander snede, Ooc kinder lectuere.<br />
j.<br />
Rascht hu alle haerwaerd met bliden talente<br />
Die met diueersche quellinghe ziit beswaerd,<br />
Ghy mueghd hier vinden ten parlamente,<br />
Tcappittel <strong>van</strong>den spinrocke gheheel vergaerd:<br />
Ionghe dochters, oft in huvvelicke ghepaerd,<br />
Comt vry alle te houe zonder cesseren:<br />
Tvvifeldy ieuers in, tverstand vverd u verclaerd,<br />
Men sal u spinrocks scrupel gheheel resolueren:<br />
Tcapittel vvaerd staet salmen u narreren,<br />
Hier criighd ghiis rechte inninghe.<br />
Ons tenneel staet opene dus sonder langhe fleren<br />
Comt alle ter spinninghe.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
ij.<br />
134<br />
Vueren ende al vueren zonder langh morael,<br />
Sidt daer als boerghmeester vrauwe Isigrine:<br />
Die es hier President ende Officiael,<br />
Het plach zo hebbelick een vrauwe tsine:<br />
Nu doen haer daude daghen groote pine,<br />
Haer ooghen zyn al hol den mond wijd en groot,<br />
Vijf mans heeft zu ghehad, en brocht te ruine<br />
Zonder die zu ondertusschen besighde ter noot.<br />
In Nigromantien doet zu menigh exploot,<br />
Duer haer <strong>const</strong> crijghd elck groote winninghe,<br />
Dits ooc cause dat zu elcken hier ontboot:<br />
Comt alle ter spinninghe.<br />
iij.<br />
Nu als zu aud es vry <strong>van</strong> zulcken inderen<br />
Haud zu ionghe wichten op om haer verblyen:<br />
Als zu iongh was hilt zu op, groote kinderen,<br />
Ende noch wel zo mocht haer gheschyen.<br />
Te bet zal zu elcken zyn cas bedyen,<br />
Mids haer doctoressen, weerende doluerscap:<br />
Vrau Marrooie es seghelersse nu ten tyen,<br />
Ende vrau Beerte, bediend het promotuerscap:<br />
Abonde en Pernette bedienen tprocuruerscap,<br />
Dus slaeckt vry dyn ontsinninghe:<br />
Vrau Xandrine es hier ooc int gouuernuerscap,<br />
Comt alle ter spinninghe.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iiij.<br />
135<br />
Ghy ghehude vraukins en weest niet confuus,<br />
Smyten u hu mans, of doen zy u onghevough,<br />
Oft commen zy te dicwild droncke thuus,<br />
Of dobbelen zy tsnachts tot smorghensvrough,<br />
Ofte gheuen zy u lien niet ghelds ghenough,<br />
Vveder ghijt qualic emploihierd of wilt verlecken<br />
Hier salmen u lien segghen wat zwaerder plough<br />
Huwe mans daer omme sullen moeten trecken:<br />
Vvillen zy haer liefde ooc buten huus ontdecken,<br />
Of tooghen zy u gheen minninghe,<br />
Vrauwe Isigrine zalse wel verghecken,<br />
Comt alle ter spinninghe.<br />
v.<br />
Ghy ionghe meiskins ooc, vreest anxt noch druc,<br />
Hebdy huwelick vueren, neemt curten raed:<br />
Hier weetmen u gheluck, oft ooc ongheluck,<br />
Vveder u man goed sal zyn oft quaed:<br />
Vveder ghy een knechtkin oft meiskin ontfaed,<br />
Sullen wy u vuersegghen de rechte inuentie:<br />
Vrauwe Isigrine hier sittende in haren staed,<br />
Sal u <strong>van</strong> alzulcken tooghen de experientie.<br />
Haer propositie ende der glosen sententie<br />
Gaet blijken der beghinninghe:<br />
Vvild ghy tverstand hebben doet diligentie.<br />
Comt alle ter spinninghe.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
136<br />
Een clausule <strong>van</strong> elleuen, Ander snede.<br />
Vvonderlick wonder heeft God ghewrocht,<br />
Als hy om tsweerelds scheppen was bedocht,<br />
Om al te vuldoene wel ende eersamelick:<br />
Eer hiit ter effectien al heeft ghebrocht<br />
Heeft zeere subtilick de nature besocht,<br />
Van al dat sienlick es en lichamelick.<br />
In delementale lichamen heeft hy bequamelick<br />
Secrete sadekins goddelick ghestrooeid,<br />
Daert al af groeien sal, redelick en tamelick,<br />
Totten hende: dies wy hu dancken nu als ooeit,<br />
God heere, want ghy en begaeft ons nooeit.<br />
<strong>De</strong> Const,<br />
206.<br />
Alle dijngh es verwinnelick tot elcks kuere<br />
Met grooten labuere, ind zotte oft ind vroe.<br />
Metter snede <strong>van</strong> twaleuen <strong>van</strong> zoeten ghuere<br />
Vvillen wy voord an al effen duere,<br />
Zonder tusschen scriuen tot twintighen toe.<br />
Ghy Ionghers neemd danckelick dat ick doe<br />
Ende laedt doch int goe altoos mijn reden binden:<br />
Aerbeit ghelijck ick en ghelaett hu niet moe,<br />
Ghy zult <strong>van</strong> twaleuen diueersche snede vinden.<br />
Hier naer volghen Refereinen <strong>van</strong> twaleuen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
[Refreinen <strong>van</strong> 12-en]<br />
Referein <strong>van</strong> twaleuen, Simpele.<br />
j.<br />
137<br />
Myn liefste, myn schoonste, myn triumphantste.<br />
Dien ick nooit sagh ter weereld binnen:<br />
Dalder zedebaerste, reinste, elegantste,<br />
Vvien ick uut ionsten moet eeuwigh minnen:<br />
Och hoe bedwelmd haudt ghy myn sinnen!<br />
Dat ick niet can verwinnen dit zwaer verdriet.<br />
Vvaer mocht dese liefde eerst rizen oft beghinnen?<br />
Ick verwonders my! Cupido en weet selue niet.<br />
O valsch toebrijngher! die u ditte riet<br />
En was myn vriend niet, dies ben ick expeert:<br />
Niet min lief wat pinen my gheschiet,<br />
Ick wild duer u liden ghy zides my weerdt.<br />
ij.<br />
Ghy zides my weerd, mids dijnder trauwen.<br />
Die ick u sie hauwen in menigh exploot:<br />
Dies beminnick u bouen allen vrauwen<br />
Dyn zwarte windbrauwen doen my den noot.<br />
<strong>De</strong> viericheit thuwaert es zo groot,<br />
Ic nome remedie waert tijd ende stonde,<br />
Als saudick besteeruen de bitter doot<br />
My en rochts, vreesdic God niet en de sonde.<br />
Ic claghe vrau Venus myn diepe wonde,<br />
Ende dat my haren strael zoo mordadigh deerd:<br />
Nochtans wat pinen men ter vveerelt vonde,<br />
Ic vvild duer hu lijden ghy zides my vveerd.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
138<br />
Ick wild duer u liden, ende en doets niet noo:<br />
V<strong>van</strong>t willick, oft en willic, het moet dus wesen.<br />
<strong>De</strong>n valschen God <strong>van</strong> minnen bemudst my zoo,<br />
Dat icks myn daghen en zal ghenesen.<br />
O vlammighen brand! twy zidy gheresen<br />
Zoo diepe an myn herte, dwelck curts besief:<br />
Als zijt ghy vul dueghden, ende uut ghelesen,<br />
Ick en mach dy niet ghebruucken vuer myn lief.<br />
Cupido bemind my, maer Iocus den dief<br />
Moet ick vervloucken als die myn dood begheerd<br />
Ic claghe u minen rauwe nochtans hoe bitter grief,<br />
Ick wild duer u liden ghy zides my weerdt.<br />
iiij.<br />
Myn schoon princesse, die my haudt in weene,<br />
Beweerd dogh myn anxtelick drouuich beuen:<br />
Hebbick u iet mesveerghd alleene?<br />
Vveedtty wat ick meene? willet my vergheuen.<br />
Goede eerbaer liefde dat es dijn leuen,<br />
Dies hebt ghy bouen screuen een wijs bestier:<br />
Zulcke ruudheit en vverdt niet meer bedreuen,<br />
Van my thuwaerd, v<strong>van</strong>t daer in leid dangier.<br />
Verdoelde zotte ionckheit bracht my hier,<br />
Ghelijck dat hem menigh schieloos gheneerd:<br />
Als verbrandick heymelic in vrauwe Venus vier<br />
Ic vvild duer hu lijden ghy zides my vveerd.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Referein <strong>van</strong> xij. Amourues.<br />
j.<br />
139<br />
Vvat eist <strong>van</strong> vrau Venus diet al perturbeerd,<br />
Ende onder haren standaerd niet en laedt verloren?<br />
Zu eist die elcken op zyn lief inflammeerd,<br />
Al oft gheheechent vvare duust iaer te voren.<br />
Ick hebbe een schoon herte inden zin vercoren,<br />
Ghelijck myn ziele binnen minen lichame:<br />
Schoonder en was nooit <strong>van</strong> moeder gheboren,<br />
(Alzoo my liefde tuugd) God gheue haer vrame.<br />
Alle haer conditien zyn my bequame,<br />
An haer en ledt my niet dan dabsentich haken:<br />
Dat pynd my, dies als es zu zonder blame,<br />
Haer by zyn prisick vuer alle zaken.<br />
ij.<br />
Al en vindic gheen lachter an haer schoonv<strong>van</strong>ghen,<br />
Al ghenoughd zu my bet dan zeluer oft gaud,<br />
Al hebbick naer haer thien dusent verlanghen,<br />
Al scriue ic haer briefuen menigh vaud,<br />
Al minnick met boden op haer wel staud,<br />
Al es my haren troost by zulcken verschenen,<br />
Vvat hebbick, laes! keerd zu my gheenen caud:<br />
Zulcke solasen dijncken my al crancke lenen.<br />
<strong>De</strong>n leuenden vooys draeghd vrientscap henen,<br />
Ieghenwordighen troost doet therte snaken:<br />
Dabsentie verdriedt my en by zulcke renen,<br />
Haer by zyn prisick vuer alle zaken.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
140<br />
Ick prise haer manieren zonder aelwaricheit:<br />
Ick prise dat zu hooghelick es ghemoedt:<br />
Ick prise menichvuldich haer zedebaricheit:<br />
Ick prise dat zu absent myn liden versoedt:<br />
Ick prise dat zu rijcke es ende ghegoedt:<br />
Ick prise haer vvesen coraiues ende eerbaer:<br />
Ick prise dat zu my somtijd met iemend groedt:<br />
Ick prise haer roode lieren ende haer ghelu haer:<br />
Ick prise dat zu my draeghd goe ionst eenpaer:<br />
Ick prise dat zu zomtijd om my vvild vvaken:<br />
Ick prise al tgheent dat haer ancleeft: maer,<br />
Haer by zyn prisick vuer alle zaken.<br />
iiij. Prince.<br />
Prince al sprekick haer <strong>van</strong> op <strong>van</strong> nedere,<br />
Naer myn appetijt twee of drie hueren,<br />
Vvech zynde, verghete ick tghesichte vvedere:<br />
Dat doet tvierigh haken der naturen.<br />
In keercken noch opt strate en can ick ghedueren,<br />
Altoos rijst tghedijncken myns amyen:<br />
Ick moet my vinden bider schoonder figueren,<br />
Oft therte es ontrust tot allen tien.<br />
Absent haer en can ic nieuërs verblien:<br />
Alleene haer presentie mach myn droufheit slaken:<br />
Als diedt proufd vveet ickt, duer zulcke fantasien<br />
Prisick haer by zyn vuer alle ander zaken.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
141<br />
Referein <strong>van</strong> xij. In versmadenesse der weereld.<br />
j.<br />
Al had ghy Cresus rijcdom, of Mathusalems pacht,<br />
Salamons wijsheit, ende Neroets wreed leuen,<br />
Al had ghy Octauianus excessiue macht,<br />
Al hadde u God Azahels snelheid ghegheuen,<br />
Al haddy de <strong>const</strong> <strong>van</strong> Vergilius verheuen,<br />
<strong>De</strong> schoonheit <strong>van</strong> Absalon fier <strong>van</strong> opstelle,<br />
Vvat helpet als dijn vleesch den woermen werd bleuen,<br />
Ende dyn ziele metten duuels in dhelle.<br />
Twy mind ghy de weereld dan, vul <strong>van</strong> ghequelle!<br />
Daer zu dus verleedt den verdoolden zondare.<br />
Vvildse lieuer haten, want zoo ic vertelle,<br />
Vvie datse bemind, mind zinen verrare.<br />
ij.<br />
Als waerd ghy ghelijck Mercurius elegant,<br />
Mordadigh als Iezabel spitigh <strong>van</strong> sinne,<br />
Al hadt ghy <strong>van</strong>den seuen vroeden tverstant,<br />
<strong>De</strong> vreckheit <strong>van</strong> Midas thuwen ghewinne,<br />
Al droughen u alle vraukins minne,<br />
Al hadt ghy Mythridates memorie groot,<br />
Al haddy de subtijlheit <strong>van</strong> Pallas de Goddinne,<br />
Vvat salt u profiteren ter laetster noot?<br />
God wil zyn ziele ghedijncken, hy es doot,<br />
Dats dlaetste woord zoo elc weet int clare:<br />
Dus bedrieghd u de weereld, dies segghic bloot,<br />
Vvie datse bemind, mind zinen verrare.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
142<br />
Als ware ghelijck Alexander magnus u weerde<br />
En ghelijc Mars hu victorie tallen stryde,<br />
Al hadt ghy Nicanors groote hoouerde,<br />
Al waerdy ghelijc Venus altoos blyde,<br />
Al waerdy ghelijc Sathan vul <strong>van</strong> nyde,<br />
Al hadt ghy zoo menighe proprieteit,<br />
Nochtans moedty steeruen ten laetsten tyde,<br />
Dyn fier ghesmyde werdt dan al pleit.<br />
<strong>De</strong> weereld dy altijd voor ooghen leit<br />
Een valsch wanen leuen, al vul <strong>van</strong> vare:<br />
Ende zu bedrieghd u, dies eist vulseit,<br />
Vvie datse bemind, mind zinen verrare.<br />
iiij.<br />
Prince.<br />
Curt es tswerels vrueght tmoet al zynn ghestoruen,<br />
Aud, Iongh, steerc, cranc, naer Atropos rate:<br />
Subijt, hoe liuigh, tmoet al zyn bedoruen,<br />
Ter dood en heeft niemend adpeel noch bate.<br />
Eist aerme, oft rijcke, zom vrouch, zom late,<br />
Lustich, ofte sieck, ten heeft niemend gratie.<br />
Eist wel ghemeten, verwacht goe mate,<br />
Int hende, ghecrighdy Gods iubilatie.<br />
Niemend en beloefd hem <strong>van</strong> tswerels recreatie,<br />
Haer fausamblant bedrieghet al te gare:<br />
Dies slutick als vueren ter eester spacie,<br />
Vvie de weereld mind, mind zinen verrare,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Ander snede, <strong>van</strong> twaleuen.<br />
.j.<br />
143<br />
Onsteeckt met charitaten inwendigh binnen,<br />
Ende en weest niet verwondert ghy notabel zinnen<br />
Die dueghd beminnen, hoept op Gods gratie:<br />
Staet af <strong>van</strong> zonden.<br />
Al siet ghy thoofd <strong>van</strong>den Seraphinnen<br />
Ghelijck druuen perssen en daer wyn af winnen,<br />
En maeckt int herte dies gheen turbatie:<br />
Als nu ter stonden.<br />
Christus met zyn vijf bloedighe wonden,<br />
Eenigh kind <strong>van</strong>den vader Omnipotent,<br />
Es den wijngaerd: hy den landman beuonden,<br />
Alzoo wy Ioannem claer hooren vermonden,<br />
Dus es hy den warachtighen wijngaerd bekent.<br />
ij.<br />
Christum willick biden wijngaerd compareren,<br />
Ende de nature des wijngaerds doceren,<br />
Daer elcks meinschen herte by werdt ghespijst:<br />
Zalighst bouen maten.<br />
Int opgroeien sal den wijngaerd best profiteren<br />
Daer hem den schoonen dach mach illustreren,<br />
Ende daer het wederschijn der zonnen rijst:<br />
Hier by legghick charitaten.<br />
Zuuer goede lucht comt hem ooc ter baten:<br />
Daer ic Zuuer conscientie legghe ontrent.<br />
Vvelcke dijnghen, Christum, niet en mueghen laten,<br />
Zoo elck magh, uut dees comparatien vaten:<br />
Dus es hy den warachtighen wijngaerd bekent.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
144<br />
Materiael wijngaerden, zyn hier by, zonder weerde<br />
Alzoot blijckt: ende in dalder zoetste eerde<br />
Brijnghd den wijngaerd dalder schoonste vrucht:<br />
Ontsiende gheen verseeren.<br />
Gheene obstinaetheit, zonder hoouerde,<br />
Compareric by dese oedmoedighe gheerde.<br />
Voord groeit den wijngaerd hooghe inde lucht:<br />
Dats de gratie ons Heeren.<br />
<strong>De</strong>n wijngaerd vought hem ooc om bughen om keeren:<br />
Dits Gods goederthiereit verstekende torment.<br />
Alle dees dueghden om Gods lofs vermeeren,<br />
Maghmen an Christum dueghdelick leeren,<br />
Dus es hy den warachtighen wijngaerd bekent.<br />
iiij.<br />
Meer proprieteiten des wijngaerts crachtich,<br />
Zyn applicable an Christum God almachtich:<br />
V<strong>van</strong>t ghelijc zyn bladers alle wonden mundifieren,<br />
Zoo zuuerde hy tsweerelds dal.<br />
Gelijc ook tswijngaerds blommen, virtuhues indachtich<br />
Tpusoen vercrancken, en tvenijn manslachtich,<br />
Alzo wilde God ons ant cruce purgieren:<br />
Ende in gratien nemen sal.<br />
Vvijn ende watere beede naer tgheual<br />
Sietmen dat by tyden uten wijngaerd rent:<br />
Dats remis <strong>van</strong> zonden, en de sacramenten al,<br />
Dwelc al <strong>van</strong> Christo comt groot en smal:<br />
Dus es hy den warachtighen wijngaerd bekent.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
v.<br />
145<br />
In Genesy staet hier af figuere:<br />
Vuer my sagh ic staen op zomighe huere<br />
Een vvijngaerd met brancken, botten, en blommen,<br />
Ripende achter naer.<br />
<strong>De</strong> drie brancken, zyn des drivuldicheits natuere.<br />
Voord vvarer drie zaken <strong>van</strong> grooter cuere,<br />
Botten, blommen, en druuen schoon bouen sommen:<br />
Zoo den vvijngaerd draeghd eenpaer.<br />
<strong>De</strong>es drie beteeckenden drie substantien claer,<br />
<strong>De</strong> Godheit de, ziele, ende tvleesch zonder ent,<br />
Die in Christo zyn, en zyn zullen eenpaer.<br />
Eeuwelic zonder nemmermeer faeilgieren daer:<br />
Dus es hy den warachtighen wijngaert bekent.<br />
vj.<br />
Biden botten daer dees druuen uut spruten<br />
Es de Godheit beteeckend, naer der leeraers uten:<br />
V<strong>van</strong>t hy es dbeghinsele die hier telcks vrame<br />
Tooght zeer drouue aenschijn.<br />
Biden blommen salmen Christus Ziele ontsluten<br />
<strong>De</strong>n ruecke <strong>van</strong> haer passeerd alle fruten.<br />
Biden druuen, comparerick Christus Lighame,<br />
Zoetende ons venijn.<br />
<strong>De</strong>se druue dede compasselicken fijn<br />
In de persse des Crucen vuer de Ioden blent.<br />
Zyn stoole heeft Christus ghewasschen inden wijn<br />
En int blood des druuen den mantel zijn.<br />
Dus es hy den warachtighen wijngaerd bekent.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vij.<br />
146<br />
Dapostels dees druuen te snijden begonnen:<br />
Pieter wildese ons te terdeneionnen,<br />
Met zijnder leerijnghe te Roome ende eldere,<br />
Als Gods weerde post.<br />
<strong>De</strong> vier pilaren hebben desen wijn willen tonnen:<br />
<strong>De</strong>uangelisten blinkende als dlighd der zonnen<br />
Hebbene virtuhueselic gheuoerd ten keldere,<br />
Voer den alder besten most.<br />
Thooghe vveerlicke, dwelck tgheestelick verlost<br />
Heeftene binnen besteedt vuer dranck excellent.<br />
Comd drijnckt met tranen, desen wijn uut Cristus bost<br />
Hy gheeftene u allen zonder gheld of cost:<br />
Dus es hy den warachtighen vvijngaerd bekeut.<br />
viij.<br />
Prince.<br />
Als God ghelijc een crappe an tcruce hync<br />
Ende vuer alle meinschen de doot ontfijnck<br />
Purgierde hy ons allen in des druuen bloed,<br />
Tuughd Lyra vul trauwen.<br />
Dwater uut zyn goedwillighe zyde ghijnc<br />
In ablutien, om zuueren tsweerelds rijnck,<br />
Ende dbloed uut zyn herte, duer zyn oodmoet,<br />
Om tfiands verflauwen.<br />
Hier magh elck den wijn <strong>van</strong> compunctien scauwen<br />
Ende Iohels oueruloedighe persse preseut.<br />
Vvild hu an Hierimias dronckenscap hauwen:<br />
Christus schijnct desen dranc bee mans en vrauwen,<br />
Dus es hy den warachtighen wijngaerd bekent.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
[Refreinen <strong>van</strong> 13-en]<br />
Referein <strong>van</strong> xiij. Int Amoureus.<br />
.j.<br />
147<br />
O goddinne, <strong>van</strong>der minne, die Venus heedt,<br />
Hoe queldy, ende veldy, al myn ghemack?<br />
Dyn ontrauwe, duer rauwe, my therte verleedt:<br />
V<strong>van</strong>t druckigh, ongheluckigh, ben ic ghebeedt,<br />
Vul anxt in my ghespreedt, op der minnen tack:<br />
Dies vverdick puer lack, noit svvaerder pack.<br />
Vvee my datse ontstack myn sinnen viue:<br />
V<strong>van</strong>t tsvveet my uutbrack, als ickse lest sprack,<br />
Vvee dat icks my an track: ic ducht icker bliue:<br />
Drijnckic, ofte, schijnckick, oft vvies ic bedriue,<br />
Vveder ic slape, of scriue, ic sta ter lueren.<br />
Ind ouerlegghen, magh ic segghen, met ghekiue,<br />
Vvie hertelick mind moet dicvvilt trueren.<br />
ij.<br />
Veel truerins, te suerins, lidick alleene,<br />
Groote smerte an therte, doet my den stoot.<br />
Ic bedeerue, ende steerue, in druck, in vveene:<br />
Ind raden, vul onghenaden, slacht zu den steene,<br />
Haren troost es cleene, als hebbicks noot.<br />
Ic kend al bloot, haer v<strong>van</strong>ghskins root,<br />
Brynghen my ter dood ende niemend el:<br />
Zichtent dat su ghoot, haer liefde zoo groot,<br />
In myns herten scoot, zo en voer ic vvel.<br />
Druck, rauvve, ghequel, duer Cupidoets beuel,<br />
Vallen my te fel, vvel tharerkueren:<br />
Dies segghick snel, duer liefde zeer rebel,<br />
Vvie hertelick mind moet dicvvilt trueren.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
148<br />
Ic vuerweet expres, dat Hercules, die duer liefde span<br />
Noit en leed, griefzo wreed, noch zulc verdriet<br />
Als icke, zoo ickt schicke: Noit drouuer man:<br />
V<strong>van</strong>t groot grief, ongherief, tcomd my al an<br />
Sichtent dat ic began, te minnene iet.<br />
Ic claghe dbediet, dwelck my gheschiet,<br />
Als su my siet, zu gaet tander plecken,<br />
Van my zu vliet, zu en acht mijns niet:<br />
Tfy Venus diedt riet, vul looser kecken.<br />
Duer pine, ic verwinne, als winters slecken,<br />
Als ickse sie ghecken, ende my versueren:<br />
Dies moet ic ontdecken, myn eerste vertrecken,<br />
Vvie hertelick mind moet dicwilt trueren.<br />
iiij.<br />
Prince.<br />
Princesse myn hertelicheit doet my genoost leuen<br />
Mids dat ic u minne, vul gratiuese ghueren zoet:<br />
Vvild my dogh eens ghenadighen troost gheuen<br />
Naer dat my dijn strafheit dus sceerp ghebueren moet,<br />
Vuer al dat ghy my dus dicwilt trueren doet.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
149<br />
Ander dicht <strong>van</strong> xiij. Int Amoureus.<br />
.j.<br />
Eene alleene, gheene, zo fier leefd,<br />
Maeckt my, onury, <strong>van</strong> minen zinnen viue:<br />
<strong>De</strong> Goddinne, <strong>van</strong>der minne, my tvlammigh vier geeft<br />
Dat myn herte, duer smerte, in znlc dangier sneeft<br />
Alzoo dat, ic mat, <strong>van</strong> buten en binnen kiue,<br />
Nochtan, voord an, ic my tharer minnen scriue,<br />
Gheen pine, ten fine, zu my te naer iant,<br />
Dits stick, dat ic, by mijnder vriendinnen bliue,<br />
Duer de vrueghd, der iueghd, die ic in haer <strong>van</strong>t.<br />
Myn goed, ende bloed, es om daenschijn claer: want,<br />
Haer liefde, wient griefde, moet ic besueren.<br />
Op deerde, es haer weerde, my een eerbaer pant:<br />
Vvient spijdt of benijdt dit sal eeuwigh dueren.<br />
ij.<br />
Zu dien ic dus hebbe vercoren, voren,<br />
Eist, duer wien ic den hettighen gloet, loet.<br />
Als moestic duer haer alder weereld toren, horen<br />
Ofte my metter goddinnen Auroren, storen,<br />
Ic voughe my zeluen in haer behoet, zoet.<br />
Als eist dat zu my menigh hart ghemoet, doet,<br />
Ghelijc Eurealus die gheheel venus torment, kent,<br />
Ic en hachteswatt zy, hebbick den spoet, goet:<br />
Maer sal waghen duer myn lief excellent, gent.<br />
Als wordick ghelijck Anchises inden ent, blent<br />
Duerscoten als Nessus, oft ander sijn ghebueren,<br />
Goe ionst altijd tot haer duer daccident, rent,<br />
Vvient spijt of benijt dit sal eeuwigh dueren.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
150<br />
Als moestick vervveruen Medeats schande,<br />
Vten lande, ghelijck Bellerophon vlien,<br />
Ghesien, ghelijck Virgilius zyn in de mande.<br />
Te brande, met Dido dlyf stellen te pande,<br />
Allerande, druck ghelijck Nictimene lien,<br />
Ontvrien, myn leuen met Laodomien<br />
Tharen tyen: als moest my dit al ancleuen:<br />
Bekennen, als Agamemnon syn, mids inuien,<br />
Oft in strien, als Troylus laten dleuen,<br />
Vergheuen, gheliic Claudius duer dvviif verheuen,<br />
Besneuen, de dood, ghelijck Actheon te dier hueren<br />
Niet slueren, en sal ic lof vverd haer toe ghscreuen:<br />
Vvient spiidt of beniidt dit sal eeuvvigh dueren.<br />
iiij.<br />
Prince.<br />
Ghelooft my vryelick edel princesse,<br />
Myn zinnen ic messe, duer dyn fier bedriif:<br />
Dies bliifd ghy eeuwelick myn cleergesse:<br />
myn duwagiere myn dominatresse:<br />
Vviens vroylicke lesse, steerckt my al myn liif.<br />
Ter vveereld en <strong>van</strong>d ic nooit lieuer vviif,<br />
Nogh <strong>van</strong> vvien ic my lieuer zou laten leeren:<br />
Ondanck alder niders fel corrosiif,<br />
Sal ic hu lief hebben in dueghden in eeren.<br />
Nemmermeer en sal ic den zin <strong>van</strong> u keeren,<br />
Liif en goed vvillick om hu auentueren:<br />
Ende ic beloue hu ontsiende gheen verseeren<br />
Vviendt spiit of beniidt dit sal eeuvvigh dueren.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Ander snede <strong>van</strong> xiij. In tvroede.<br />
.j.<br />
151<br />
Vvaer es nu Saturnus guldin weereld?<br />
Vvie essere met dueghden nu bespeereld?<br />
Vvaer es Iuppiters seluerin Landauwe?<br />
Vvie es met charitaten nu bepeereld?<br />
Minne ende vriendscap zyn al verkeereld.<br />
Vvaer es nu bekentheid? waer es trauwe?<br />
Tsmeinschen quaed verwind de werelt <strong>van</strong> gauwe<br />
Tkind werdt <strong>van</strong>den vader nu ghetrompeerd:<br />
<strong>De</strong>en broeder en eerd den anderen nauwe,<br />
Alzoodt blijckt: want diserin eeuwe regneerd.<br />
Allerande valscheid werd dobbele gheuseerd.<br />
Maer wies men erreerd op desen termijn,<br />
Alst Gode beliefd dan salt anders zyn.<br />
ij.<br />
Ter weereld regneerd nu alle quadye:<br />
Asionsticheit rijst an elcke zye:<br />
Schaemte es verdreuen, ende ooc de wareid:<br />
Elck souckt deertsch rijcdom nu ten tye:<br />
Vuer liefde beclijfd haet ende inuye:<br />
Elck prijst de deemstreit vuer de clareid:<br />
Niet meer en loopt den teerlingh quareid:<br />
Elck souckt bedrogh vul valscher laghen:<br />
Vuer eendracht maeckt elck twistighe swareid:<br />
<strong>De</strong> minste menichte kend vrienden en maghen:<br />
<strong>De</strong> leden en willen thoofd niet verdraghen:<br />
Maer wies wy claghen des vverelds ghepyn,<br />
Alst Gode belieft dan salt anders zyn.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
152<br />
<strong>De</strong>n cnape es nu meester int werelts ghespan:<br />
<strong>De</strong> minste wild vueren sitten nu voord an:<br />
Elck es tot zinen vullen wille gheneghen:<br />
<strong>De</strong>n man sweerd tswijfs doot, ende dwijf <strong>van</strong>den man:<br />
Elck queld sinen naesten daer hy can:<br />
Ghebuers sietmen om ghebuers schade pleghen:<br />
Goederthiereit es dood: Accoerd es versleghen:<br />
Men en acht rechueerdicheit noch ghenade:<br />
Van niemend en werdt een woord verdreghen:<br />
V<strong>van</strong>t der compassien en slaet niemend gade.<br />
Niet min al es elck vul <strong>van</strong> quade,<br />
Als iond elc valsch <strong>van</strong> rade sinen vriend venijn,<br />
Alst Gode beliefd dan salt anders zyn.<br />
iiij.<br />
Prince,<br />
Prince die dus leuen, zyn qualick bedocht,<br />
Het ware veel beter Gods liefde besocht:<br />
V<strong>van</strong>t het al verganghelick es in dit leuen.<br />
<strong>De</strong> Trooysche Heleene, excellent ghewrocht,<br />
Heeft ons <strong>van</strong> dien exemple ontcnocht,<br />
Als zu drie ontschaken hadde beseuen:<br />
Ende dautheit haer heeft den cheins ghegheuen,<br />
Inden spieghel veranderd siende haer schoon voerme,<br />
Begonste te weenene, zeer bouen screuen,<br />
Verwonderende haer zulc een verrunseld woerme.<br />
Dus eist met onslien zondaers enoerme:<br />
Vviens quaetheit roupt stoerme, vuer thoogste anschijn:<br />
Maer alst Gode belieft dan salt anders zyn.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
D'aude snede <strong>van</strong> xiij. In tzotte.<br />
.j.<br />
153<br />
Idelheid der idelheid, ende idelheit al<br />
Dat es de weereld, als nu ten tye:<br />
Men heeft ooit sotten vonden ende eeuwelic sal,<br />
Vele zotheit, tooghen zotten, zonder ghetal,<br />
Vuer God, es alle wijsheit zotternye.<br />
<strong>De</strong>n eenen zot es gram, den anderen blye:<br />
<strong>De</strong>n derden hoouerdigh, den vierden innocent,<br />
<strong>De</strong>n vijfsten ontrust, mids zyn melancolie:<br />
<strong>De</strong>en swijghd, dander es een bollaerd bekent:<br />
Maer die tgelt potten onder tshemels firmament,<br />
Rau waermoes etende, als tswijn dat int cot leid,<br />
Ende dlichaem frauderen ghierigh zonder ent,<br />
Zulc volc toogd inde weereld de meeste zotheit.<br />
ij.<br />
Die zyn goed ofte gheld ind ongheree draegd<br />
Die de sterren tellen an tshemels paradijs,<br />
Die zyn fortune zonder cause of wee claeghd,<br />
Die vergheefs ende om niet zyn lijf ter zee waeghd<br />
Die proces intenteren zonder rijp aduijs,<br />
Die metsen ende temmeren zonder gheld propijs,<br />
Die ongheroupen hem met anderen paren,<br />
<strong>De</strong>se zyn pulker zot, ende een niet wijs:<br />
V<strong>van</strong>t zy groote zotheid tooghen en baren.<br />
Maer zy die tgheld in de cofer bewaren,<br />
Goe chiere estimerende vuer een bot pleid,<br />
Niet ghebrukende tselue, maer den liue ontsparen,<br />
Zulc volc toogd inde weereld de meeste zotheit.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
154<br />
Als laedt zomigh zot zotheid op hem weluen<br />
Ghelijck veel zotten doen int weerelds beuanc,<br />
Niemend en doen zy eenigh quaed dan hem zeluen:<br />
Maer die haerlieder gheld in deerde deluen,<br />
Ende niet en prisen dan tafel gheclanck,<br />
Doen naer haer dood haken, haer lijf es te lanck:<br />
<strong>De</strong> hoirs peinsen zy zullen veel goeds uut brijngen<br />
Zeer schelden ind sterfhuys werdt haren danck,<br />
Anders en salmer niet lesen nogh sijnghen<br />
Lucas wildse alle ter hellen doen sprijnghen,<br />
Om dat hemlien zoo vast des ghiericheits lot greid,<br />
Vvaer by ic segghe dat by sulcke dijnghen,<br />
Zulc volc toogd inde weereld de meeste zotheit.<br />
iiij.<br />
Prince.<br />
Prince, zoen wy elcks zots zin doceren,<br />
<strong>De</strong>n dagh ende tijd sloughen ons eerst swike:<br />
Maer zy die hem zeluen vercarkereren,<br />
Tgheld op legghen ende den buuck frauderen,<br />
Zulcke zotheit en es gheen zotheits gheliicke:<br />
Alleenlick om haer kinders te maken rijcke,<br />
Gaed haerlieder ghiericheit bouen schreuen:<br />
Om hoopen soucken zy alderweereld practijcke:<br />
Noit quam druepel wijns haer kele beneuen.<br />
Zy zullen wel ontfanghen maer niet veel gheuen<br />
Niet hachtende dat hemlien elc blame en spot seit.<br />
Veel zotten laetmen liden maer duer dit leuen,<br />
Zulc volc toogd inde weereld de meeste zotheit.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
155<br />
Ander snede, te segghen ouerhand, Vutroup.<br />
.j.<br />
A.<br />
Vvel an met vrueghden neemd ripen raet<br />
Ghy daer de horloge niet effene en staet:<br />
Alle die meshuud ziit in Venus verstranghen.<br />
Gommaerd met zyn wyf <strong>van</strong> felder daet,<br />
Haud nu zyn feeste mids ons bisschops aflaet:<br />
<strong>De</strong> gulde es opene om elcks verlanghen.<br />
Zo wie verwyfd ziit men sal u ontfanghen,<br />
Vander gulden te vullen informerende:<br />
Veel schoone artikelen met weenenden wanghen,<br />
Zullen wy u wesen declarerende.<br />
Terdt an maeckt u haerwaerd arriuerende,<br />
Hier werd ghy gheschust,<br />
B.<br />
Puer als de verdulde.<br />
A.<br />
Hebdy qualick varens lust,<br />
B.<br />
Comt vry in de gulde.<br />
ij.<br />
A.<br />
Vueren ende al vueren zonder veel fammaeis,<br />
Vvie in dees gulde comt zonder meer delaeis,<br />
Moet lydzaem vallen, ten helpt smeecsel noch bede.<br />
Qua worden moet hy hooren, ende veel ghecraeis,<br />
Nemmermeer verwachtende ruste noch paeis,<br />
Dit es Gommaerds patientighe zede:<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
156<br />
Duucken ende swighen moet hy ooc mede.<br />
Ghy alle die u sulck kend diend ons zeer wel:<br />
Dwijf moetty laten in haren vrede,<br />
Als duertaud zu hu zomwilen hu vel,<br />
Neemd de pacientie keeret vuer spel,<br />
Als valt zu zeer ontrust:<br />
B.<br />
Ghelijck die u vermulde,<br />
A.<br />
Hebt ghy qualick varens lust,<br />
B.<br />
Comt vry in de gulde.<br />
iij.<br />
A.<br />
An u moet ghi trecken des huus geheel bestier<br />
Vvascht ghy de schotelen, blaest zelue tvier:<br />
Laedt de ionfere haer zoete ghemack verweruen.<br />
Vaegt den vloer: deckt de tafele: schijnct ghy dbier:<br />
Steld ditte daer, ende brijnghd datte hier:<br />
Ghy en mueght den pap niet laten bederuen.<br />
<strong>De</strong>n pot moetti heeten, en dwaerm moes scheruen<br />
Vvillecomd hu huusvrauwe <strong>van</strong>den sermoene:<br />
Breeckt ghy een canne, ghy zullet besteruen:<br />
Ende crijgt clijnckanten, in dien ghy eedt vuer noene.<br />
In dien u dit niet en verleedt te doene,<br />
Terdt an en blijft ghetsust:<br />
B.<br />
Hoe zu met u drulde.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
A.<br />
Hebt ghy qualick varens lust,<br />
B.<br />
Comt vry inde gulde.<br />
iiij.<br />
157<br />
A.<br />
Prince.<br />
Tsondaegs en messedaegs, om een ghestillekin,<br />
Gheeft haer haren dreuele, tsi Claeis of Gillekin,<br />
Laetse al haer begheerte doen zoo ickt gheuoele.<br />
Vvies zu u vueren leght vulcomt haer willekin:<br />
Laet haer douerhand zyn, oft u naeckt gheschillekin,<br />
Ende sal hu thoofd kemmen met eenen stoele.<br />
Eett ghy caud waerm moes, met cauden matroele:<br />
Gommaerd deedt: neemdt <strong>van</strong> als de pacientie.<br />
Vvuend bachten, daermen thaut tast met bot uut roele:<br />
Gommaerds wijf wyset hu met een sententie.<br />
Men vindter vele <strong>van</strong> dies wy maken mentie:<br />
In dien u quaeds biers dust,<br />
B.<br />
Vvy zyn alle in u hulde.<br />
A.<br />
Hebt ghy qualick varens lust.<br />
B.<br />
Comt vry in de gulde.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
158<br />
Ander <strong>van</strong> xiij. snede alvoren. Lof.<br />
.j.<br />
Ter eeren Maria der zuuer kerssauwen.<br />
Vviens gratieus bedauwen al te bouen gaed:<br />
Zu es ghebenedijt onder ander vrauwen,<br />
Dies moet ick myn plomb verstand benauwen,<br />
Om haer te louene trein maeghdelick zaed.<br />
Lof helighe Maria, ons troost, ons raed:<br />
Die om ons lijf ontfaet, ende werd gheboren,<br />
Blusschende al Adams ende Euaets mesdaed,<br />
Tot tsmeinschen salicheit die was verloren.<br />
Lof, hu die uut Abrahams zaet zijt ghecoren:<br />
Vut tgheslachte <strong>van</strong> Iuda, vry onuersaeghd:<br />
Vut Dauids linage ghelijc elck mach horen:<br />
Lof, hemels conighinne Gods moeder en maegd.<br />
ij.<br />
Lof, Bruud die niet om vullouen en zijt,<br />
Al haddick Iinghels tonghen oft dusent monden:<br />
Ghy blyfd onvulpresen tot eeuwigher tijt,<br />
V<strong>van</strong>t al ons weluaerd vrueght en iolijt,<br />
Heeft ons dyn conceptie toe ghesonden.<br />
Lof u, die dwoord Eua quaed beuonden,<br />
In Aue, verkeerd hebd, mids Gabriels huten:<br />
Vvie so dan vulspreken ofte ghegronden,<br />
Dyn helicheit, dyn crachten, ende dyn virtuten?<br />
Ghy hebt ons den hemele willen ontsluten,<br />
Dien Eua toe sloot, <strong>van</strong> tserpent belaeghd:<br />
Dies seid u therte inwendich, en den mont <strong>van</strong> buten,<br />
Lof, hemels conighinne Gods moeder en maegd.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
159<br />
Lof, moeder ende maeghd, ghefigureerd,<br />
By Moyses doren, vierigh zonder smette.<br />
Lof, vruchtbaren wijngaerd ghedenomineerd:<br />
V<strong>van</strong>t de hoogste druue Christus uut u descendeerd.<br />
Lof, Gods tabernakel oodmoedighe violette.<br />
Lof, zuuerlicke Lelie rein <strong>van</strong> opsette.<br />
Lof, charitatiue Roose vul Iubilatien.<br />
Lof, Iudith die ons lost uut tviands nette.<br />
Lof, Aarons rijs, bloeiende telcker spacien.<br />
Lof, riekende Oliue, vul zoeter natien.<br />
Lof, waghene die Heliam ten hemel draeght.<br />
Lof, bernende lampte, vul alder gratien.<br />
Lof, hemels conighinne Gods moeder en maegd.<br />
iiij.<br />
Lof, hoogste vercorenste excellenste intwesen.<br />
Helighste uutghelesen, wise eerbare.<br />
Ghy zijt ghelijc den nuchterstond op gheresen:<br />
Schoone als de mane: ghelijc dzonne ghepresen:<br />
Afgriselick, ghelijc eene oerloeghsche schare:<br />
Dyn gheboerte verlost ons allen te gare,<br />
Vut de helsche bare, daer wy hilden stede.<br />
Lof, goedwillighe Abigail. Lof, neerstighe Sare.<br />
Lof, Hester, Micol, Ruth, Bersabede,<br />
Lof, wise <strong>De</strong>lbora duer dy hebwy vrede,<br />
Ende bliuen vniuersalick ongheplaeghd.<br />
Lof, Noëets aerche, en zyn torter mede,<br />
Lof, hemels conighinne Gods moeder en maegd.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
v.<br />
160<br />
Lof Conighinne, wiens lof ick vermeere,<br />
Dat zidy Octauianus beelde mignoot.<br />
Lof, Moyses aerche. Lof, Iacobs leere.<br />
Lof, vlies <strong>van</strong> Gedeon den grooten heere.<br />
Lof, coucke <strong>van</strong> Helias, hongherigh bicans doot.<br />
Lof, cedre, palme, myrrhe, <strong>van</strong> machte groot.<br />
Lof, preciues aultaer, <strong>van</strong> tgoddelick Lam.<br />
Lof, Dauids haerpe. Lof, helig Hemelsch broot.<br />
Lof, Salamons temple. Lof, Abrahams ram.<br />
Lof, hu, die al zuuere ter weereld quam:<br />
Zonder eerfzonde, daer elc meinsche an knaeghd.<br />
Ghy alleene zijt daer God exceptie in nam:<br />
Lof, hemels conighinne Gods moeder en maegd.<br />
vj.<br />
Cuenijnglicke Princesse uter hoogster celle,<br />
Anhoord ons meinschen, die vul sonden crielen.<br />
Salueerd (duer dijn kind) ons vuer de helle.<br />
Treckt my (uwen dienare) uten ghequelle,<br />
Eer my de ouerfelle gheesten vernielen.<br />
Lichtt op, die wylien in zonden vernielen.<br />
Lof, hu, wiens mids God die macht es bleuen.<br />
Aenueerd het aerme last mijnder zielen.<br />
Regeerd voort an myn ketiuigh leuen.<br />
Ick roupe ghenade op dijn kind verheuen:<br />
V hulpe wild gheuen, ende niet en traeghd,<br />
So sal ick u segghen zoo staet vuerscreuen:<br />
Lof, hemels conighinne Gods moeder en maeghd.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Ander snede <strong>van</strong> xiij. In tvroede.<br />
j.<br />
161<br />
O verdoolde meinsche wat hebt ghy voren,<br />
By dijns selfs schulden gaet ghy verloren:<br />
Ic claghe u v<strong>van</strong>t ghy zijd myn creatuere,<br />
Alzoodt blijckt al naeckt.<br />
Ghelijck den vader tkind hebbick hu vercoren,<br />
Ende ghy laes! en mueght my sien nogh horen:<br />
Gheschepen en gheboren naer myn figuere,<br />
Zeer vvel gheraeckt.<br />
Ick ben dyn zalicheit die thuvvaert vvaeckt,<br />
Als die hu nooit en liet.<br />
Het es al mine wies ick hebbe ghemaeckt,<br />
Dwelck ooghe iewers siet.<br />
Nochtans en heescht ghy my gheentijd niet,<br />
Als ben ick bouen al omnipotent.<br />
O meinsche my wonderd dat ghy my niet en kent!<br />
ij.<br />
Van als wiesmen met monde ghewaeghd,<br />
Eerde, lucht, watere, ende vier, onuersaeghd,<br />
Hebbic gheschepen om dmeinschelic ghemeente,<br />
Met myn cracht diuine.<br />
Vvies den hemel beuangd, wies deerde draeghd,<br />
Voord al tgheent daer den dagh op daeghd:<br />
Peerels, gaud, zeluere, hoe dierbaer ghesteente,<br />
Het es al mine.<br />
Alleenelic om deertsch goed te crighen int schrine<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
162<br />
Zidy vreckigh bedocht.<br />
Ende ic die ben de eeuwighe medicine,<br />
En ben niet versocht.<br />
Zonder ghelt haddick gheerne al uut vercocht:<br />
Maer ghy en heescht my niet als siende blent.<br />
O meinsche, mi wonderd dat ghi mi niet en kent!<br />
iij.<br />
Ic ben dalder schoonste ende beste man,<br />
Nochtans myn schoonheit en staet niemend an:<br />
Van myn edelheid en zijd ghy ooc niet bekuerd.<br />
Dwelck my gheeft zeer vry?<br />
Van dalder meeste gheslachte ben ic nochtan:<br />
V<strong>van</strong>t mijn vader es God ind hemelsch ghespan,<br />
En mijn moeder maeght, welc niet en ghebuerd,<br />
Tcomd mysterelick by.<br />
Zaudt ghy mi dienen ghijlien schames dy,<br />
Ick hebt langhe beseuen.<br />
Ic ben rijcke <strong>van</strong> goede: waeromme en beet ghi my?<br />
Ick macht al gheuen.<br />
Ick ben den wegh, de wareid en dleuen:<br />
Ghi en ghelooft nogh en volghd mi niet ontrent.<br />
O meinsche, mi wonderd dat ghi mi niet en kent!<br />
iiij.<br />
Ick ben dlicht mijns vaders ind tshemels graet,<br />
Hoe wel ghi dijn ooghen op mi niet en slaet:<br />
Ick ben Gods zuene die elcken propijs greid,<br />
Bluschende elcks benauwen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
163<br />
Ick ben goed raedsman: niement vraecht mi raet.<br />
Goed leedsman: niemend minen wegh en gaet.<br />
Ic ben mijns goddelicks vaders wijsheit:<br />
Ghy en hebt gheen betrauwen.<br />
Ic ben de regule die elck moet hauwen:<br />
Maer tdijnckt hu al zwareit.<br />
Ic verlichte op deerde, bee mans en vrauwen:<br />
En ghy schuud mijn clareit.<br />
Ic ben ghemanierd: ghi schuud mijn zedebareit.<br />
Ic magh roeren end doen stille staen tfirmament.<br />
O meinsche, mi wondert dat ghi mi niet en kent!<br />
v.<br />
Zonder mi en es gheen vrueghd vvarachtigh:<br />
Vvaer om zidi mi te versmadene indachtigh?<br />
Ic ben den paeis, elcks moeds: rust dan <strong>van</strong> zoerghen,<br />
In mi, dijn vijf zinnen.<br />
Van als, bem ic alleene ter weerels machtigh:<br />
Nochtans maecktick de ioden mijns manslachtigh.<br />
Als mocht mijn hemelsch vader verboerghen<br />
Ick leedt uut minnen.<br />
Vvilde dieren, vriendscap met vrienschap innen,<br />
Het blijckt zoo gheschienst:<br />
Doet den leeu dueghd ghi zult dueght an hem winnen<br />
<strong>De</strong>n hond draeghd goen dienst.<br />
<strong>De</strong>et ghy <strong>van</strong> gheliken, het ware hu sienst:<br />
Maer neen ghy: als ben ic der hemelen regent.<br />
O meinsche my wonderd dat ghy my niet en kent!<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
vj.<br />
164<br />
O wagh! het blijckt wel an hu manieren,<br />
Ghy zijd veel wreeder dan wilde dieren,<br />
Niet om verbuterthieren en es dyn spel quaed,<br />
Ick beseft langh zo breere.<br />
Duer u quam ick in dit eerdsch dal logieren,<br />
Latende myn edel lijf totter doot schoffieren:<br />
Ende ghy ondancbaer en ghedijnct niet der weldaed,<br />
Laes! dit claghick zeere.<br />
<strong>De</strong>n orsse bekend dogh sinen huesschen heere,<br />
Die hem op qweeckt en voedt.<br />
Al ben ic Gods suene ghy versmaedt myn leere,<br />
Hoouerdigh ghemoedt.<br />
Niement <strong>van</strong> u lien my en beedt noch en groedt:<br />
Ende bem dyn makere inder Iinghelen conuent.<br />
O meinsche, my wonderd dat ghy my niet en kent!<br />
vij.<br />
Hoe cuend ende mueght ghy my dus versteken?<br />
Ick bem baermhertigh coest ghy schoon spreken:<br />
Bekeerd u in tijds wild op dees zaken waken,<br />
Twerd alleene u bate.<br />
V<strong>van</strong>t ick ben strafiuge niet om verbreken:<br />
Ende salt ten laetsten daghe al wreken.<br />
Zoo mach ickt vinden u sal thelsch blaken naken<br />
Als vergrammick my late.<br />
Ick bem de gherechtighe charitate,<br />
Tot dijnder hulden.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
165<br />
Vvat magh icks comt ghy ter helscher sate<br />
By dinen schulden<br />
Ick bemd, wiens woord de propheten vervulden,<br />
Dat ickt al iugieren sal ind tsweerelds ent.<br />
O meinsche, my wonderd dat ghy my niet en kent!<br />
viij.<br />
Prince, hooghste God, goederthiere beuonden,<br />
Nu, ende ooit, <strong>van</strong> doen ghy my hebt ghesonden,<br />
Om beteren Adams schuld als dyn eenigh kind<br />
Ind schoone eerdsche dal:<br />
Daer ick bespauwen vvas, ghegheesseld, ghebonden,<br />
Ghecroond, ghecruust, met dlijf vul wonden,<br />
Vanden iuedschen honden, <strong>van</strong> my nochtans bemind:<br />
Dit leed ick groot en smal.<br />
Hellaes! ghy ende icke duer dit gheual,<br />
Niet el en begheeren,<br />
Dan danckbareid alleene, die mocht loonen al:<br />
Maer zy willens hem vveren.<br />
O meinsche! beterd dyn sondighe affeeren:<br />
Ick mach u beuriden vuer thelsch serpent.<br />
My vvonderd zeere dat ghy my niet en kent!<br />
Hier naer volghen de Refereinen <strong>van</strong> veerthienen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
[Refreinen <strong>van</strong> 14-en]<br />
Snede <strong>van</strong> xiiij. Int Amoureus.<br />
j.<br />
166<br />
Helpe cracht <strong>van</strong> liefde vul felheits duerknocht!<br />
Hoe zidy mi dus wreed te tracteren bedocht?<br />
Ic claeghs u Cupido als God <strong>van</strong> minnen,<br />
Dat ic dus moet ontsinnen.<br />
Tsolaes by u vuertijds mi toeghebrocht,<br />
Hebbic met dusentigh tranen becocht:<br />
Zichtent ic de troost der reinder goddinnen<br />
Niet meer en mocht ghewinnen.<br />
O lief! ic beminde u ghelijc de Seraphinnen,<br />
Als mijns herten bloet.<br />
Maer nu als qua tonghen haer vveerc beghinnen,<br />
Zo eist al ieghen spoet.<br />
Vuertijds vvaerdi goet, en keerdet daenschcijn zoet<br />
Tot mi: laes! dat huenigh es vvorden brine!<br />
Nijd heeft ons ghescheeden dies ic an u nemen moet,<br />
Oorlof, schoon lief ghy vvaerd eens mine.<br />
ij.<br />
Ghy waerd eens mine rein vrauwelic adere,<br />
Mids dat vvy vvaren elc anders beradere:<br />
Als vvy ondersproken bee tonzer vramen<br />
Zeer vriendelick tsamen.<br />
Dlast mijnder liefden vvas ic dy een ontladere,<br />
Spade ende vrouch vvaren vvy te gadere.<br />
Dijn hertelicke woorden, naer dijns persoons betamen<br />
My zeer vvel bequamen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
167<br />
Ogh uutuercorenste! al vry <strong>van</strong> blamen,<br />
Van liue bleeft ghy ghy:<br />
Als heetick u mine, tes behauwen uwer famen,<br />
Dat word comd anders by.<br />
Zonder der niders cry, ons cas stond al vry:<br />
Maer die worpent omme met haren venine.<br />
Hoedt was, laes! tes dus, dies nemick an dy,<br />
Oerlof, schoon lief ghy waerd eens mine.<br />
iij.<br />
Eens, magh ic wel segghen duer tzwaer benogen:<br />
V<strong>van</strong>t vuertijds haddick dopsien dijnder oghen,<br />
<strong>De</strong> sprake dijnder tonghe, naer mijn beheet,<br />
Vvas mi oock ghereet.<br />
Als ic peinse om dijn solaselick vertoghen,<br />
Om dijn zedebareid die ghy hebt gheploghen,<br />
Ende om dijnder woordekins amorues beleet,<br />
Roerd mi bloed en zweet.<br />
Als ic in mi zeluen ouerdijncke dbescheet,<br />
Van onzer beeden staet:<br />
Hoe ghy mi vertroostet verre ende breet<br />
Ende nu valt obstinaet.<br />
Naer dat ooc bi niders daet, en quader tonghen saet<br />
Tusschen onslien al verkeerd es dat plagh te sine<br />
Moet ic an hu nemen half desperaet,<br />
Oerlof, schoon lief, ghy waerd eens mine.<br />
iiij.<br />
Princelickste princesse blomme vol eeren,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
168<br />
Hoe magh een zake dus saen verkeeren?<br />
Ick en cans verwonderen als nu ter tijt,<br />
Hoedt comt dus subijt!<br />
Als ick met hu vvaende best vrueghd vermeeren,<br />
Vindick my in een onbewist verzeeren:<br />
Ende niemend en doet ons desen fellen spijt,<br />
Dan haet ende nijt.<br />
Onderlijnghe hilden vvy vroeyelick berijt,<br />
Zonder molestatie.<br />
Nu es verleend vuer alzulck iolijt,<br />
Druck en tribulatie.<br />
Tfy valsche natie, die onse recreatie<br />
Niedt, ende uut vrueghden steeckt in de pine:<br />
By vvelcken ick nemen moet te deser spacie,<br />
Oorlof, schoon lief ghy vvaerd eens mine.<br />
Ander snede <strong>van</strong> xiiij. Int Amoureus.<br />
.j.<br />
O blakende liefde! hoe queld ghy myn zinnen,<br />
Inwendigh <strong>van</strong> binnen, met gloeiender minnen?<br />
Help Venus goddinnen, slaeckt druck gheresen,<br />
Laedt troost verweeruen.<br />
O schoone ghelijck tshemels Seraphinnen!<br />
Ick sie vvel magh ick gheen succours ghewinnen,<br />
Nemmermeer en can ick des brands ghenesen,<br />
Ick moedt besteeruen.<br />
O bloeiende blomme wilt ghy my bedeeruen,<br />
Ende laten ontwueghd?<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
169<br />
Ghy mueghd my met dusent ghenouchten eruen<br />
Vut druck in vrueghd.<br />
Valt dogh niet troosteloos, toogt my dyn duegt,<br />
Of ic sal verdwinen duer tsaudeinnelick grief.<br />
Duust dooden sal ic steruen laetty my onthuegt,<br />
Vvat zuldy daer an vvinnen myn hertelick lief?<br />
ij.<br />
O myn edel lief! ghelijck ic ooit plagh,<br />
Biddick, maeckt mijns lidens een verdragh:<br />
Bluscht minen o wagh! ghy vermuegd veel meer:<br />
Vulcomt my dees zake.<br />
Ghy zijd dalderliefste dien ick nooit sagh:<br />
Duer u en hebbick ruste nacht nogh dagh:<br />
Tes tonsent al gheclagh, ende onsprekelic zeer,<br />
Vveder ick slape of vvake.<br />
Dat vvy dus ghestolen moeten commen ter sprake<br />
Es my zwaer vergruwen.<br />
O God Cupido! hoe vvel vvarick te ghemake,<br />
Moest ghy my niet schuwen.<br />
Dyn vader en vvild dy noch niet huwen,<br />
Dies sterue ic meer dooden dan noit iemend besief.<br />
Moetick dlijf laten duer dijns vaders qua vuwen<br />
Vvat zuldy daer an winnen myn hertelick lief?<br />
iij.<br />
O lief! vvat vvind ghy an myn ghequel?<br />
Vvaeromme en troost ghy my niet alzo vvel,<br />
Als ghi mi duer u, laedt steruen bi naes,<br />
Te desen termine?<br />
Dijnder natueren vald ghy al vvillens rebel,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
170<br />
Verliesende dyn ghenouchte, tijd, vruegt en spel:<br />
V<strong>van</strong>t ter bloeiender ionckheit diend best solaes,<br />
En Venus discipline.<br />
Hoedt comt emmers bliuick in de pine:<br />
Zonder vrueghd oft glorie.<br />
Maer, naer dat u beliefd aldus te sine,<br />
Haudt my in hu memorie.<br />
Vuer druck verleend my, int hende victorie,<br />
Of therte versmachtt ghelijck tuugd desen brief:<br />
Laetty my dus steeruen, myn weerdste ciborie,<br />
Vvat zuldy daer an winnen myn hertelick lief?<br />
iiij.<br />
Ptincesse, wien ic minne bouen alle vrauwen<br />
Ick biddu bluscht dogh myn benauwen,<br />
Tot dyn vader <strong>van</strong> zinne werdt anders bedocht:<br />
My langhd naer dien tijt.<br />
Laet ons, ons minne bedeckt onderhauwen:<br />
Hebt my lief ick sal u dienen ter trauwen.<br />
Mochtick solaes <strong>van</strong> u crighen my en rocht<br />
Vviets haet hadde oft nijt.<br />
O clara! weedt dat ghy claerder zijt<br />
Dan zonne of planeten.<br />
Vvel hebdy uwen name claer wit als crijt,<br />
Ick en can uus niet vergheten:<br />
Herte zin en moed zyn op hu vervleten,<br />
Doet my tselue, biddick, of ic steerf duer dongerief.<br />
Beswijct ghi mi, <strong>van</strong>der doot werdic haest verbeten<br />
Vvat zuldy daer an winnen myn hertelick lief?<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Ander snede <strong>van</strong> xiiij.<br />
j.<br />
171<br />
Tfy valsch wantrauwich der auentueren rat:<br />
Hoe spitelick ontdraeidy mi als donbekende?<br />
Dat ick die vrueghdigh bi myn ghebueren sat,<br />
Mi dus versteken vinde in de allende.<br />
Als ick eerst purremde met mynder bende,<br />
Vut myn vrancksche rijcke<br />
Gheloefdet ghi mi vuerspoed zonder hende,<br />
En nu slaet ghy mijns swiicke.<br />
Die wylien ouerwilligh was zonder gheliicke<br />
Vveerpt ghi saen tondere.<br />
Gheheel myn opset brijngt ghi zoo te versijcke,<br />
En myn volck by zondere,<br />
Als ofic gheniedt ware <strong>van</strong> Iuppiters dondere:<br />
V<strong>van</strong>ende minen viand veel drucks beraen:<br />
Maer hoe wel ick meende te brauwen wondere<br />
Clouckelick vindick mij nu gheuaen.<br />
ij.<br />
O wantrauwigh rat! vul quader pitsen,<br />
Eergher dan een stijfmoeder op eens anders kind:<br />
Myn auangaerde was ses dusent Switsen,<br />
Vuer Pauien, om oorloghen wel ghesind:<br />
Die vuerhoede met dyn behendigh bewind<br />
Brocht ghy in vare.<br />
Dit dede ons (als die ons lettel bemind)<br />
Le marcquis de Piscare.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
172<br />
Gheweldich duerbrack hy die vaste schare<br />
Zoo elck daer daduijs sagh:<br />
<strong>De</strong>es refereins stock seghd de date int clare,<br />
Op d'Apostel Matthijs dagh.<br />
Minen roup die te wesen op sente <strong>De</strong>nijs plagh,<br />
Es verflaud dwelc dyn stranghicheit heeft ghedaen:<br />
V<strong>van</strong>t hoe ic doen hoepte dat daer minen prijs lagh,<br />
Clouckelick vindick mij nu gheuaen.<br />
iij.<br />
Myn lelien vvorden daer onghehacht snoot,<br />
Dies vvart ick ontsinnigh ende zeere ontsteld.<br />
Zoo rudelic ouerviel my tsKeysers macht groot<br />
Dat zy in myn heer broken met grooter gheweld<br />
Straffelick heeft fortune haer op my verfeld,<br />
Dat icks my moet schamen.<br />
By fortchen vvart daer minen standaerd gheueld<br />
Tot eeuwigher blamen.<br />
Een en veertigh princen groot <strong>van</strong> namen<br />
Daer gheuanghen bleuen.<br />
Nemmermeer en commick tot mijnder eerster famen:<br />
Acht princen lieter dleuen.<br />
O! là Trimoelge, edel vassael verheuen!<br />
Daer moestic <strong>van</strong> u scheeden duer sdoods vermaen:<br />
Ende als vacht ick doen vroem bouen screuen,<br />
Clouckelick vindick mij nu gheuaen.<br />
iiij.<br />
Prince vvien vvitick dit, dan fortunen principael,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
173<br />
Die daer al myn armeye bracht ter doot:<br />
Ende my dede slaen ieghen eenen vassael:<br />
Gheseid la mote tot mijnder schanden groot.<br />
Haddic dogh strijd ghehad ieghen mijns ghenoot<br />
Naer eens vrancks Cuenijnghs zeden:<br />
En versleghen bleuen in Mars fel exploot,<br />
Ick waers bet te vreden.<br />
Zoo ouer langhe vochten wy ende streden<br />
Sonder eenigh bestand,<br />
Dat ic duer de moetheit <strong>van</strong> minen leden<br />
Ghijngh in gheuangher hand.<br />
Dies spreectmen my schande an den borbonsche cand<br />
Hoe wel ick als een leeu doen vroem was bestaen<br />
Nochtans en eist my gheen schande: want,<br />
Clouckelick vindick mij nu gheuaen.<br />
Van xiiij. Met eenen steerte.<br />
j.<br />
Ogh herte bedruckt, beclaeghd den dagh,<br />
Dat ghy gheboren waerd, o wy! o wagh!<br />
Maeckt hand gheslagh leefd nu onrustelick,<br />
Nooit drouuer gheene!<br />
Vvaer es den tijd die my verbliden plagh?<br />
Lacen! hy es duere, dies ick wel magh<br />
Voord an gaen laten, myn leuen lustelick,<br />
En steeruen in weene.<br />
Ogh lief waer zidy? hebdy therte <strong>van</strong> steene,<br />
Hart als den Dyamant?<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
174<br />
Hoe plagh my te vermakene dyn wesen reene.<br />
En dyn woorden plaisant?<br />
Vvaer sal ic hem soucken an welcken cant,<br />
Die mi myn blyscap al af heeft ghemeten?<br />
Vvie sal mi wijs maken en gheuen tverstant.<br />
Of hy die aldus myn vrueghd heeft versleten,<br />
My al heeft vergheten?<br />
ij.<br />
In dusent manieren wy twee verhueghden,<br />
Gheen tonghe en vulsproke al onse vrueghden.<br />
Vuertijds voerleden ter vulder perfectie,<br />
Cleene tot mijnder baten.<br />
Ick meende dat zyn liefde was vul <strong>van</strong> dueghden.<br />
Ende als hi uutgesogen hadde dmaerg mijnder iuegden<br />
Fausamblantich mi brijngende onder syn subiectie,<br />
Zo gaet hi mi laten.<br />
Vvaer sal ick hem soucken, of ter wat straten,<br />
Stede, doerp, of guchten?<br />
Tscheen hi en mochte, duer liefde groot boue maten,<br />
Gheene ander gheluchten.<br />
Nu moet ick mestroostigh caermen en suchten,<br />
Duer hem die hem qualic te mi waert heeft gequeten.<br />
Ogh! wie sal mi segghen om stremmen myn duchten,<br />
Of hy, die aldus myn vrueghd heeft versleten,<br />
My al heeft vergheten?<br />
iij.<br />
O lacen! hoe es nu verkeerd de canche?<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
175<br />
Als ick met hem vuertijds hadde alianche,<br />
Ende hi mi toe boot zo menighen smeeck,<br />
Loos en valsch inden grond,<br />
Al omme was ick een, ten auendspele, ten danche,<br />
Vulliuich en vet, naer der maeghden usanche:<br />
Nu ben ick maghere onghedaen en bleeck,<br />
Also elcken es cond.<br />
Myn schoon borstkins stonden al appelrond,<br />
Naer Venus manieren.<br />
Myn wangheskins bluesden, vermeil was den mond<br />
Bloed rood haddick de lieren.<br />
Ick was eene <strong>van</strong> Dianen camenieren.<br />
Maer dits wegh, welc men mi dicwilt heeft verwéten.<br />
Ogh! vvie leefd nu die mi sal certifieren,<br />
Of hy die aldus myn vrueghd heeft versleten,<br />
My al heeft vergheten?<br />
iiij.<br />
O vrueghd! hoe hebdy mi aldus begheuen?<br />
Vvaer zidy mi met minen boele ontbleuen?<br />
Vvaer sal ick hem soucken teenigher prouince,<br />
Die mi ditte doet?<br />
Nu aldereerst hebbick vvel beseuen,<br />
Dat verlies <strong>van</strong> lieue doet druckich leuen,<br />
Tes onuerdiend dies claghickt den hooghsten Prince<br />
Met tranen vulle vloed.<br />
Ogh! hoe gheerne <strong>van</strong>d ick my in zyn ghemoet<br />
Om te solacerene!<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
176<br />
Doen ter tijd haddick tcoragie goet<br />
Te danchene, te ouerene:<br />
Nu laes! hebbick cause <strong>van</strong> dolerene,<br />
Zo hy hier af int herte weet de secreten.<br />
Iemend dogh, poghe my te declarerene,<br />
Of hy, die aldus myn vrueghd heeft versleten,<br />
My al heeft vergheten?<br />
Clause <strong>van</strong> xiiij. Daghbedijnghe.<br />
Och! helich heere almachtich Vadere,<br />
Eeuwigh God wien ick myn ziele op draghe,<br />
Die onslien uwe creatueren al gadere<br />
Ghebrocht hebt als vaderlicke adere<br />
Totten beghinsele <strong>van</strong> desen daghe,<br />
Niet duer ons verdiente zoo ick ghewaghe<br />
Maer by gratien die ghy tonswaerd wild verclaren,<br />
Vvy bidden hu als ons beschud vuer plaghe,<br />
Dat ghy ons desen dagh wild bewaren,<br />
Zoo dat ons gheen doodsonden en bezwaren:<br />
Laedt wederstoot en perikel ons niet ancleuen,<br />
Dat wy u vul rechtueerdicheid mueghen naren.<br />
Vvilt onsen wercken duegdighen vuerspoed gheuen<br />
V<strong>van</strong>t ghy zijd den wegh, de wareid, en dleuen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
[Refreinen <strong>van</strong> 15-en]<br />
Refereinen <strong>van</strong> xv.<br />
j.<br />
177<br />
Als wy de wareid wel ondersoucken staerlick,<br />
Hoe wel wy tselue sien by experientien<br />
Vinden wy in diueersche boucken claerlick,<br />
Dat den tijd costelick es vul excellentien.<br />
Vvy lesen naer Augustins sententien<br />
Dat den tijd met de weereld vvas gheordineerd.<br />
Historie maeckt <strong>van</strong> dien veel mentien:<br />
V<strong>van</strong>t Cicero, haer, tstijds ghetughe describeerd.<br />
<strong>De</strong>n tijd allerande dijnghen produceerd:<br />
Ende niedt alle zaken zoo elck heeft de wete:<br />
Hy en staet niet stille ongherepareerd,<br />
Zoo ons demonstreerd menigh fraey poëte.<br />
Van als ghebuertere publicq, int secrete:<br />
Hy ghedooght ende cant al ghehijnghen.<br />
<strong>De</strong>n tijd es priselick vuer alle dijnghen.<br />
ij.<br />
<strong>De</strong>n meinsche gheboren <strong>van</strong> ziinder moedere<br />
Lettel tiids leuende ghebreckigh en quaet<br />
Al vul miserien zoo elck es vroedere<br />
Spruudt gheliic een blomme op lustigh en delicaet:<br />
Hy versliidt, verwelckerd, ende vergaet,<br />
Ende vliet als een schauwe, hooric Iob vermonden:<br />
Op eenen dagh seid Dauid hendt hy sinen staet:<br />
Dus elc betere in den tiid ziin stiinckende zonden.<br />
<strong>De</strong>n aermen deeld diin substantie by ponden:<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
178<br />
Mind uwen naesten eer ghy ind verwijt sneeft:<br />
In gheenrande dootvlecken en zijd beuonden:<br />
Besighd tijd te wilen dat pas end tijd gheeft:<br />
Twild ghedaen zijn te wilen ghy ind iolijt leeft,<br />
Vvaer by ic my moet te segghen bedwijnghen,<br />
<strong>De</strong>n tiid es priselick vuer alle diinghen.<br />
iij.<br />
Lucas vermaende ons in alle ziin zaken vroet,<br />
Zoo ons ooc zijn, ander euangelisten radelick,<br />
Dat den meinsche tot allen tiden waken moet:<br />
V<strong>van</strong>t hy periculues es vol twisten smadelick:<br />
Perueers ende vul zondigher misten schadelick,<br />
Onslien verleedende, als wiene tsmenschen doot griet<br />
Eer vvy ons onder de helsche tourbisten bradelick<br />
Vinden, laedt ons beteren onze snootheit.<br />
Te vvilen vvy leuen, de verdiente zeer grootleit<br />
Seid Ecclesiasticus: beidt huere nogh dagh,<br />
By datmen ons, Ioannis nono, bloot seit.<br />
Hier mueghen vvy boeten onzer zielen gheclagh.<br />
Om dat elc inden tiid, dit, ter vveereld vermagh<br />
Moet ic zulc als vueren tselue lied sijnghen<br />
<strong>De</strong>n tiid es priselick vuer alle diinghen.<br />
iiij.<br />
Prince, den tiid es uutvercoren fiin.<br />
Lustigh ende schoone vul edeler fundatien:<br />
V<strong>van</strong>t in den tiid, vvilde God gheboren ziin,<br />
Het bleeck ten tide ziinder incarnatien.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
179<br />
Dat was tijd, <strong>van</strong> vervultheit der gratien,<br />
Dien wy alle ontfaen hebben met lettel ghepijns.<br />
Paulus seid, dat in Christo telcker spacien,<br />
Vvuend de vervultheit des goddelicks schijns:<br />
<strong>De</strong>n tijd was commen hy ghedochte zijns,<br />
Ende ontfaermede Sions, zoo wy in Dauid horen<br />
Tstijst vervultheit werde ons veel helschs venijns<br />
Als God sinen zone sant in de maeghd vercoren.<br />
<strong>De</strong>n heere des tijds was in den tiid gheboren:<br />
Daer om moet my dwoord nogh eens ontsprijnghen,<br />
<strong>De</strong>n tiid es priiselick vuer alle diinghen.<br />
Referein <strong>van</strong> xv. Ander snede. Amoureus.<br />
j.<br />
O schoonste! daer den dagh op magh daghen,<br />
Moest ghy my helpen miin zwaer liden draghen,<br />
Zo ware miin mes haghen mi vvat ontslopen:<br />
Dan saudt ghy claer weten dlast miinder plaghen<br />
Vvies ic om uwen wille moet vvaghen:<br />
Ghy saudt my claghen saudick emmers hopen.<br />
Nu ziin u onbekend, miin bitter nopen<br />
Vul grieuelicker treken.<br />
Met Senct Iooris vischzop vindic my bedropen,<br />
Nauvve can ic ghespreken.<br />
Ogh lief! vvat magh u an my ghebreken?<br />
Vrueghd heeft mi bezweken, miin ooghen leken,<br />
Vloedigh als beken, om dat ghy miins ziid versmadigh<br />
Diin liefde heeft mi miin herte duersteken:<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Ouerpeinst dogh ditte, ende wel beradigh,<br />
Die u bemind, lief, weest hem ghenadigh.<br />
ij.<br />
180<br />
Ick beminne u ende sal hu eeuwelick minnen:<br />
Duer u deerue ick bicans alle myn zinnen,<br />
Van buten <strong>van</strong> binnen, cleene ende groot.<br />
Ick exaltere u totten hemelschen tinnen,<br />
Bouen alle vrauwen, ia Venus goddinnen,<br />
Gheen Keyserinnen, en hauwick dijns ghenoot.<br />
O lief! ghi weedt dog dit al bloot,<br />
Ende hebt de experientie.<br />
Hoe zidy dus ondancbaer dan? Ic bliuer doot,<br />
Of doet my assistentie.<br />
Alle eere biedick u ende reuerentie,<br />
Al en es eloquentie, des rijcdoms inuentie,<br />
Noch preëminentie, my niet ouerladigh:<br />
Niemend en heuet al in zyn residentie,<br />
Dus loond dueght met duegden, en valt ghestadigh,<br />
Die u bemind, lief, weest hem ghenadigh.<br />
iij.<br />
Ghenadicheid dient wel den schoonen vrauwen:<br />
O lief! op u staet al myn betrauwen,<br />
Bluscht myn benauwen, ende myn verdriet.<br />
Vuer myn solaes, sal ick u eeuwelick hauwen,<br />
Also langhe als ick u mach anschauwen<br />
Vveder ghy laedt dauwen dijn gratie of niet.<br />
Vvel vare den God die my dees liefde riet,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
181<br />
Hoe mi daer therte af zweert.<br />
Droufheid ende vrueghd, es alder minnaers liet,<br />
O lief! ghy zides mi weert.<br />
Vuer alle vrauwen heeft u miin herte begheert.<br />
Hoe ghy miin bloet verteert, ic bent diets niet<br />
ontbeert,<br />
Ten helpt al nogh en deert, troost ghi mi onversadigh.<br />
Van ooit, dbeghinsele, tot in den steert.<br />
Hebbic u in vveerden ghehad, vald niet ouerdadigh,<br />
Die u bemind, lief, vveest hem ghenadigh.<br />
iiij.<br />
Princesse, neemd dit om een ghediincken:<br />
Diin vriendelicke ooghskins laet op mi piinken:<br />
Tot miins droefheits minken en valt niet schadigh<br />
Miins herten bloet, willick u couuer schiincken:<br />
Die hu bemind, lief, vveest hem ghenadigh.<br />
Referein <strong>van</strong> xv. Ander snede.<br />
j.<br />
Es hier iemend zoo curieus <strong>van</strong> bestiere,<br />
Die naer miin regiment vraegt, ofte miin maniere<br />
Vvies ic versiere, ind svveerelds plein?<br />
Ic maecks hu expeert.<br />
Vveedt dat ic delicatelic mi zeluen aeihiere,<br />
Alle vrueghd antiere, te vvine te biere,<br />
Niemend en obediere, maer volghe minen trein.<br />
Alzoodt natuere begheert.<br />
Met miinder vveerdinne ben ic lief en vveert,<br />
Duer al miin groot ghevveld.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
182<br />
Al myn patrimonie hebbick verre verteert,<br />
Ia bee cattheil en gheld.<br />
Eenen ieghelicken leuerick dagh en veld,<br />
Om dobbelen, en triumpheren, met venus lacquaeien al.<br />
Vraegt iement naer duutcommen, hoedt met my es gestelt?<br />
Oft oe ic mi geuoele? het wert u gespelt.<br />
Tes noch goed, maer, ic en weet waert draeien sal.<br />
ij.<br />
In sneebal, in appels, in brieuen, in blommen,<br />
Als Pacorus, hebbick myn liefde duerdrommen<br />
En bems al duercommen, groot ende cleene:<br />
Duer tverhael noch beuick.<br />
Eurealus veinstren, hebbick alle beclommen:<br />
Leanders procelluese wateren duerswommen:<br />
Ghelijc Parijs, ghecampt om de troysche Heleene,<br />
En noch niet en sneuick.<br />
Ieghen deuangelie, tsgheests wercken begheuic,<br />
Als de siende blende.<br />
Als Cayn dolende, naer tvleesch zo leuick:<br />
Van God donbekende.<br />
Ooit was ic <strong>van</strong> Triphons bedrieghlicke bende,<br />
Dies vreesick mi eens vuer Plutoets taeien stal:<br />
Maer ioncheid persuadeerd mi Mattheus emende.<br />
Ooc smeeckt my dwiel <strong>van</strong> fortunen, ende<br />
Tes noch goet, maer, ic en weet waert draeien sal.<br />
iij.<br />
<strong>De</strong>n oliue ende fijghboom, en hebbic niet gheslachtt<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
183<br />
Als den rommighen Baal, hebbic elcken verachtt:<br />
Als Pharao bedachtt, ben ick vul exactien:<br />
Mids Helijts quaed bloed.<br />
Met Amon hebbic gheheel stoopen ghewachtt:<br />
Dinen ende Bersabé hebbick vercrachtt:<br />
Metten Phariseeusen ben ick vul detractien,<br />
Ende noch eist al goed.<br />
Hoouerdigh als Nicanor, terdickt al onder voet:<br />
Vul Neroets wreeder seden.<br />
Op Abimilechs tronck legghic zin ende moed:<br />
Als Achab zonder reden.<br />
Metten vijf zotte maegden es myn wijsheit leden,<br />
Dies vallick met Lucifer menighen fraeien val:<br />
En al heb ic met d'au biblisten, die noit duegt en deden<br />
Ditte al duerwaeght totten dagh <strong>van</strong> heden,<br />
Tes noch goet, maer, ic en weet waert draeien sal.<br />
iiij.<br />
Prince, God heere, diedt al salueerd,<br />
Dusent perikelen hebbick ghesustineerd:<br />
Dyn ghebod ghereiecteerd ende ouertorden,<br />
Met Balacs qua doctrine.<br />
Die met my verkeerden zyn dood ende ghepasseerd,<br />
Ende ick hebbe in zonden gheperseuereerd.<br />
Met Eutichus verslapende dine helighe worden,<br />
En Paulus discipline.<br />
Dies vreesick Abyrons veruaerlicke ruine,<br />
Oft Antiochus wederstoot.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
184<br />
Van Helizeus beeren verslonden te sine,<br />
Of Iezabels quade doot.<br />
Ogh heere! ic kend myn zonden zyn groot:<br />
Ende hebben mi ghehauwen int viandts delaeien mal.<br />
Myn hope es in hu, naer Dauids word bloot:<br />
Ghi zult mi ontfanghen als ben ic inden noot,<br />
Het es nogh goed, ende ic hope datt wel draeien sal.<br />
Banck Referein, <strong>van</strong> xv.<br />
j.<br />
Tfy u lien vileinen die nieuers en dienen,<br />
Daer goed gheselschap poeghd te veriolisene:<br />
Zuupt ghi u rau warm moesch metten Diogenicienen<br />
Vvy willen ons hauwen metten Epicurienen,<br />
Daer den wijn ind hoofd beghind te risene:<br />
Goed gheselschap es vuer al te prisene,<br />
Binnen tsweerelds traden.<br />
<strong>De</strong>es vreckaerds behoordmen met vijnghers te wisene,<br />
Die goet chiere versmaden.<br />
Doet gheliick wy Sardanapalum hooren raden.<br />
Vuer een discipline:<br />
Eedt, drijnckt, speeldt (seid hy) wild in vrueghden baden,<br />
Kiest solaes vuer pine.<br />
Vuld daghelicks u flassche met Bacchus wine:<br />
Drijnckt vryelick, ende laedt den gheest verbliden,<br />
Het vverdt den lichame een medicine:<br />
V<strong>van</strong>t, men heeft ghedroncken <strong>van</strong> auden tiden.<br />
ij.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
185<br />
Tdrijncken heeft gheweest, eer meer dan min<br />
Van de eerste meinschen zoodt claer es beseuen,<br />
Die saghmen zeer drijncken <strong>van</strong> tsweerelts beghin,<br />
Philosophen en poeten volghden zulken zin,<br />
Mids edel ende onedel die hem hier toe vvilden gheuen<br />
Met drijnckene heeft Karel magnus vvonder bedreuen:<br />
Rhetus dranck veruaerlick.<br />
Marcus Antonius, heefter boucken af ghescreuen<br />
Phryx pooide zeer staerlick.<br />
Alcinous ende Acerra droncken eenpaerlick,<br />
Ende teeuvvigher tijt.<br />
Het drijncken regneerde zoo Plinius tuughd claerlick,<br />
Ooit duer de vveereld vvijt.<br />
Vvaer omme en zoen vvy niet soucken ons acquijt,<br />
Hauvvende possessie zonder vermiden?<br />
Laedt ons goed chiere maken zonder respijt:<br />
V<strong>van</strong>t, men heeft ghedroncken <strong>van</strong> auden tiden.<br />
iij.<br />
Xenophon, Aristotelus, Epicurus, Plato,<br />
Homerus, ende Ennius <strong>van</strong> drijnckene noit cesseerden.<br />
<strong>De</strong> Centauren, Sertorius, Alchibiades Catho,<br />
En met meer andere den pluum strijcker Gnatho,<br />
Noit hoe die ghilden den pot tracteerden!<br />
<strong>De</strong> Parthen, ende perssen, hier in triumpheerden,<br />
Mids de grieken groot en smal:<br />
Die saten nachten ouere en pergriecqueerden:<br />
Cyrus barst hem al.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
186<br />
Bonosus dranck wijnen zonder ghetal:<br />
Vvat baet dat ick hele?<br />
In niements sturte en ha den wijn beteren val<br />
Dan in Bitias kele.<br />
Cratinus drijncken ghiinck al buten spele,<br />
Nooit man en sagh hem den croes ontgliden:<br />
Dus laedt ons hopelick zijn, dicwilt en vele:<br />
V<strong>van</strong>t, men heeft ghedroncken <strong>van</strong> auden tiden.<br />
iiij.<br />
Silenus tvoesterkind <strong>van</strong>den Musen,<br />
Ter eeren de ix. Nymphen en de drie gratien,<br />
Dranck xij. croesen in, zonder verslusen:<br />
Maer moester omme <strong>van</strong> zinen esel verhusen,<br />
Ter eerden vallende te dier spacien.<br />
Nouellius zittende in diueersche recreatien<br />
Daert hem Bacchus riet,<br />
Dranck altoos drie coppen vut: <strong>van</strong> welcker potatien<br />
Hy Tricongius hiet.<br />
Plutarchus, en meer andere, en faeldens niet:<br />
Maer hilden oock dien aerd.<br />
Ende zeker ten es niet weerd datmen ons besiet<br />
Es dlijf niet bewaerd.<br />
Vvy en hebben gheenen gheest hoe iongh gheiaert,<br />
Of Baccus en doet melancolie liden.<br />
Laedt ons hier toe sien daer op nemende regaerd:<br />
V<strong>van</strong>t, men heeft ghedroncken <strong>van</strong> auden tiden.<br />
v.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
187<br />
Martiael liet syn liefde op vijf vrauwen dalen,<br />
Ende haen xxiiij. letters in, onder hem viuen:<br />
Zoo veel croesen, moesten elcke lettere betalen,<br />
Dies dranck hy viere en twintigh schalen.<br />
Vvie hoorde noit <strong>van</strong> zulcken drijncker scriuen?<br />
Laedt ons an Oenophylus sententie bliuen,<br />
Drijnckende goed rond:<br />
<strong>De</strong>n eersten tueghe (seid hy) doet den smaeck becliuen.<br />
<strong>De</strong>n tweesten spoeld den mond.<br />
<strong>De</strong>n derden conforteerd tverhemelsels grond.<br />
<strong>De</strong>n vierden wild vechten.<br />
<strong>De</strong>n vijfsten tueghe duersmitet al ter stond,<br />
Zonder eenigh berechten.<br />
<strong>De</strong>n sesten gheeft victorie den knechten.<br />
<strong>De</strong>n seuenste triumpheerd, hem en rouct wiet beniden<br />
Laet ons ooc vroyelic zyn en schutterlic beslechten:<br />
V<strong>van</strong>t, men heeft ghedronken <strong>van</strong> auden tiden.<br />
vj.<br />
Prince der penseen, God geue u veel vredijnghen:<br />
Paeys, minne, ruste, solaes en deduut,<br />
Int drijnken, goe packijnghen, en goe bestedijnghen:<br />
Niet alleene u, maer alle die <strong>van</strong> Edijnghen<br />
M. Ian huusman, de pensee, en Pier nuut.<br />
Laedt ons altoos drijncken tsy zom of uut:<br />
Nochtans niet te baut.<br />
V<strong>van</strong>t om te behaudene corage en virtuut,<br />
PENSER Y FAVLT.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
188<br />
Dus biddic vald int driincken niet te staut:<br />
Vreest den hooghsten God.<br />
Vvildy u daer af praeserueren menigh vaut?<br />
Siet toe wacht wel tslot.<br />
Niet min als handelen wy zomtijd den pot,<br />
Tcomd al eens, wy en vechten noch en striden.<br />
Dus laedt den gheest vermaken al auot:<br />
V<strong>van</strong>t, men heeft ghedroncken <strong>van</strong> auden tiden.<br />
vij.<br />
Anderen Prince.<br />
Prince laedt den vreckaerd, vreckelic verriicken:<br />
Laet den coopman achter land syn ware coopen:<br />
Laedt den astronomijn in zyn sterren kiicken:<br />
Laedt de sueraers besigh met haer pracktiicken:<br />
Laedt den zeemaet visschen vaen met hoopen:<br />
Laedt den amoureus syn liefkin beloopen,<br />
Zeere delicatelick:<br />
Te wilen, zal opt tafle staen den vvijn met stoopen,<br />
Redelick ende matelick,<br />
Ende vvy sullen drijncken niet te hatelick,<br />
Maer zomtijd met luste:<br />
Alzoo vverdet den lichame batelick,<br />
Tsmaeckt vvel met duste.<br />
Als vindt men lieden, vremd <strong>van</strong> imbuste,<br />
Diedt lieuer hanghen zauden an haer ghesmiden,<br />
Men vindter ooc diett vertulpen zullen zonder ruste,<br />
V<strong>van</strong>t men heeft ghedroncken <strong>van</strong> auden tiden.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Referein <strong>van</strong> xv. Ander snede.<br />
j.<br />
189<br />
Mi deerd dat de dronckaerts daer toe vercoren syn<br />
Die hem laten dijncken (zonder God tandijnckene)<br />
Dat zy tot droncke driincken gheboren zyn,<br />
Gheenen cop en hebben om uut te drijnckene.<br />
<strong>De</strong> eere <strong>van</strong>den coppen en staet my niet te mijnckene<br />
Vuer Bacchus scholieren:<br />
V<strong>van</strong>t daermen de potten beghind te clijnckene<br />
Gaedt buten mannieren.<br />
Men siet daer groote backen hantieren<br />
Zonder eenigh verblasen.<br />
Gheen vrueghd en salmer communiquieren<br />
Dan dlijf wel fasen.<br />
Naer de exquisiitste coppen zy rasen:<br />
Vveedt dat ick de wareid segghe als aud cantere.<br />
Zy maken vele feesten ende groote solasen<br />
Met verguldin schulpen, schalen, croesen, glasen,<br />
Maer, noch was Nestors cop duustmael triumphantere.<br />
ij.<br />
Men siet de dronckaerds haer aud ghebac backen<br />
<strong>De</strong>r vruegden smac smacken, in den wiin sitten soppen:<br />
Altoos vul den sac sacken, ende pac op pac packen<br />
Die heden anders dede, men zo met hem schoppen.<br />
Vuertiids nochtans wilden zy hem anders vercroppen<br />
Dan zy doen als heden.<br />
<strong>De</strong> centauren droncken uut costelicke coppen<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
190<br />
Als zy onderlijnghe streden.<br />
Eens in een gheuecht, Theseus vul onureden,<br />
Slough Euritum ter doot,<br />
Met den nap die vuer hem stond, in tiden voerleden,<br />
Peinst dien cop was groot.<br />
Apollo en Neptunus twee Goden mignoot,<br />
Om dat zy Trooyen stichten soen te plaisantere,<br />
Ontfijnghen <strong>van</strong> Laomedon vuer haer exploot<br />
Excellente vasseelen, <strong>van</strong> gaude, zwaer als loot:<br />
Maer, nogh was Nestors cop duustmael triumphantere.<br />
iij.<br />
Als Ayax, ende Vlisses vul labueren, tsamen<br />
Om paeis maken, nooit haer daghen swijckelick,<br />
Met Phoenix tot Achillem als oratueren, quamen,<br />
Hietse wel commen, alzoodt was blijckende:<br />
Patroclum zant hy om den cop zeer rijckelick<br />
Passerende elcks sinnen:<br />
Dien droncken zy te samen vut ghelijckelick,<br />
Eens met goeder minnen.<br />
Vlisses, achter dien, te Pheacien binnen,<br />
By Alcinoum eerbaer,<br />
<strong>De</strong>de sacrificie, goden en goddinnen,<br />
Naer costume <strong>van</strong> al daer,<br />
Met eenen schoonen nap, <strong>van</strong> zeluere claer,<br />
Gheammilgierd met blommen gheen diingh elegantere<br />
Een carbunckel verlichtet daer al eenpaer,<br />
<strong>De</strong>n nap stont op menighen preciuesen pilaer,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
191<br />
Maer, nogh was Nestors cop duustmael triumphantere.<br />
iiij.<br />
Menalcas cop, daer den wiingaerd riicke bloeide<br />
Gheammelgierd vul druuen, gheestigh, excellent:<br />
End Dametas nap, daer Orpheus musike vloeide<br />
V<strong>van</strong>t, voghels en bosschen volghden hem ontrent,<br />
Elc weet dat dees coppen waren preciues en gent,<br />
Ghelijck den Neroets loiael:<br />
<strong>De</strong>n welcken hy vertard als <strong>van</strong> dueghden blent,<br />
Duer der furien strael.<br />
Didoets nap vvas <strong>van</strong> peerlen orientael,<br />
Dien Bitias dranck vul vviin:<br />
An tgaud en mocht, vvercken pusoen nogh regael,<br />
Nogh gheenrande veniin.<br />
Diinckt u lien dat hier backen thuwen vville ziin?<br />
Ghy driinckers, kiest eenen, en driinckt habundantere.<br />
Om dat ic stremmen zo uwelieder ghepiin,<br />
Hebbicker vele ghenoemd op desen termiin:<br />
Naer, nogh was Nestors cop duustmael triumphantere.<br />
v.<br />
Prince, Nestors cop vvaert wel ondersocht redelic<br />
Passeerd alle coppen, nu en te auden tie:<br />
Pirithous bruloft stonter in ghevvrocht edelick,<br />
Met gheheel ende al Iuppiters bouuernie.<br />
Tvvee buucken, viere handtauen, haddi an elcke sie<br />
Met vier duuen daer beneuen:<br />
Meest Homerus vveercken ende poëtrie<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
192<br />
Stonder op ghescreuen.<br />
Zonne, mane, sterren subtilick verheuen,<br />
Ghenagheld om vast hauwen.<br />
<strong>De</strong>n hemel <strong>van</strong> lasuer ghecontrefaict naer dleuen,<br />
Mocht elck daer anschauwen.<br />
<strong>De</strong> lucht was lijfveerwich, gemijngeld met blauwen,<br />
Noit man en sagh gheen weerck <strong>const</strong>antere.<br />
Int uutdrijncken moest hem elc man benauwen<br />
Zonder Nestor, die drancken uut sonder flauwen,<br />
Kiest desen, wildy, nooit cop triumphantere.<br />
Refereinen <strong>van</strong> xv. Ouerhand.<br />
j.<br />
A.<br />
Als ick ondersoucke te mijnder officien,<br />
<strong>De</strong>r vrauwen conditien, vul quader suspicien,<br />
Duerronnen met vicien, vul <strong>van</strong> venine,<br />
Zo en eist <strong>van</strong> my niet.<br />
Meenende dat zy goet waren, vul der iusticien,<br />
Vinde dat zijt al briinghen ter internitien:<br />
Daer ic solaes zochte en schuuld niet dan pine,<br />
Rauwe en verdriet.<br />
O Venus! waeromme es dit groot wee ghesciet,<br />
Meest op alle vrauwen?<br />
Van schoonheid gaf hemlien natuere dogh iet:<br />
Maer elck ontsiet haer clauwen.<br />
Al laten zy dauwen, haer lieffelick anschauwen,<br />
Op iemend, hellaes! wie salser hem an hauwen?<br />
Ic weet al dbenauwen, als eist afgriselick:<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
193<br />
Inden steert leid tvenijn zy zyn vul ontrauwen.<br />
An hemlien en hebben zy een poinct niet priselic.<br />
j.<br />
B.<br />
Tfy moet hu lien werden die vrauwen versmaden.<br />
Berampers, hinnetasters, qualick beraden,<br />
Al vul onghenaden, cuendy elcken ontgoeden,<br />
Met dijnder tonghen blat.<br />
Inder vrauwen schande zidy beladen,<br />
Mids dien ghi en saeghd nooit Dianen baden<br />
Ghelijc Actheon dede, vul vlammigher moeden,<br />
In vrau Venus bat.<br />
Hy en hadde nooit hongher die nooit en at,<br />
In Cupidoets foreest.<br />
Die dit doet, zijt ghescepen alzoot blijct al plat<br />
Zonder vrueghd oft gheest:<br />
Dies zyn de vrauwen meest, ghetsoghen, gheteest,<br />
Van hu lien, mids dat ghy niet en vreest<br />
Haren ondanc, of tempeest, <strong>van</strong> elken refuserelic.<br />
Ghi sijt qualic bedogt: want, smaectet ghi den keest,<br />
Zy en hebben an hemlien niet een poinct blammerelic.<br />
ij.<br />
A.<br />
Solaselick zyn zy als zy willen: wats dan?<br />
Maer al haer ghespan, zoo ick vinden can,<br />
Gheeft ons den ban, ende droufheits quale,<br />
Vul alder ketiuicheit.<br />
Al dat zy hebben (daer met scheede icker <strong>van</strong>)<br />
Dats, dat zy hem voughen cuenen onder den man,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
194<br />
Van al haerlier abelheit es dat tprincipale:<br />
Noch eist zonder bybliuicheit.<br />
Bemercken zy an eenen anderen meer vulliuicheit,<br />
Dan an haerlieder lief?<br />
Greit hemlien de conditie <strong>van</strong> eens anders bedriuicheit?<br />
Schuerd ghy uwen brief.<br />
Als ic eerst besief, dit zwaer ongherief,<br />
Verbelghen zy my, hoe icse nooit verhief:<br />
Mids dat dit self grief, in my dus es riselic.<br />
Van haer wankelbareid comd elcken meskief,<br />
An hemlien en hebben zy een poinct niet priselic.<br />
ij.<br />
B.<br />
Die de vrauwen belasten met wankelbareid,<br />
Spreken ghelijc de blende <strong>van</strong>der clareid,<br />
Of <strong>van</strong>den colueren daer af niet wetende:<br />
Ende als viand der minnen.<br />
V<strong>van</strong>t zy in liefden besighen zulcke stareid,<br />
Datmen melancolie, druck, anxt en zwareid,<br />
Mids ander hertzweerijnghen es verghetende:<br />
En paeisieren elcks zinnen.<br />
Vvat gaet ter weereld vuer dees schoon goddinnen<br />
Op niemend fel noch wreed?<br />
Elcks verstand zy passeren en verwinnen:<br />
Elc mindse als waerd hem leed.<br />
Men es hemlien bereed, mids haerlier wijs bescheed<br />
Ende dan? tgheent datter schuuld onder tcleed?<br />
Vvelc purrent bloet en sweet, <strong>van</strong> elken approberelic<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
195<br />
Dies elc moet leuen naer haerlieder beheed:<br />
Zy en hebben an hemlien niet een poinct blammerelic.<br />
iij.<br />
A.<br />
Alle qua conditien hebben zy an haer,<br />
Dies maken zy my wel naer, myn zinnen swaer,<br />
Van dat zy mi zoo staer, te bedrieghen begonsten,<br />
Duer haer valsche pieren.<br />
Screien ofte smeecken zy? zo dreeghen zy eenpaer.<br />
Purpuere en vernisch, maect haer aenschijn claer<br />
Alle haer fausamblanten, risen uut haer <strong>const</strong>en,<br />
Van thien duust mannieren.<br />
Mids <strong>const</strong>e cuenen zy daenschijn verchieren,<br />
Alzoodt blijckt nu saen.<br />
Mids <strong>const</strong> coloreren zy leppen en lieren:<br />
Const gheeft hemlien tvermaen.<br />
Const leerdse haer ooghen slaen: <strong>const</strong> leerdse staen<br />
Const leerd hem lien looselic haer boel ontfaen:<br />
Const leerdse gaen, zeer verioliselick:<br />
Const leerd hemlien weenen menighen loosen traen:<br />
An hemlien en hebben zy een poinct niet priselic.<br />
iij.<br />
B.<br />
Vvie ooit schimp <strong>van</strong> vrauwen te segghen begheerde,<br />
Vele beter waerd hem dat hijs ontbeerde:<br />
V<strong>van</strong>t zy zyn minzaem, lieffelic, en gracelick,<br />
Alsoo elck es vroedere.<br />
Vuer eenen liefuen pand, schiepse God op deerde,<br />
Dies en so niemend vulspreken haer weerde.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
196<br />
Vvilt iemend lachteren haer wesen solacelick?<br />
Peinst een wijf was u moedere,<br />
Vrauwen zyn tsmans weluaerds behoedere:<br />
Zooment vele siet gheschien.<br />
Vrauwen zyn onser alder op voedere,<br />
Niemend en machs ontvlien.<br />
Zy cuenen tallen tien, elcks hertekin verblien:<br />
Als en saeghmense maer achter straten lien.<br />
Elc moet hem besniën, zo ic tcas ben narrerelic.<br />
Zonder vrauwen eist al niet: dies segghic mids dien<br />
Zy en hebben an hemlien niet een poinct blammerelic.<br />
iiij.<br />
A.<br />
Dobbele, fausamblantigh, syn zy ghemeene,<br />
Verhardt ghelijck den steene, groot ende cleene:<br />
Men en vindt el gheene, mids harer natueren,<br />
Zy en zyn vul smetten.<br />
Orguilleusheit, ende fierheit, hauden si te leene:<br />
Ende al zyn zy vleckich, oncuusch, onreene,<br />
Mids <strong>const</strong>en cuenen zy dit tallen hueren<br />
Subijt beletten.<br />
Dies zy saluen, strijcken, vernisschen, blancketten,<br />
Meest talder stond.<br />
Zy cuenen haren knip te passe zetten,<br />
Vuer den spieghel rond.<br />
Hier stellen zy hem bond, ende leeren den mond,<br />
Vriendelick lacchen alzoo elcken es cond:<br />
V<strong>van</strong>t zy in den grond zo valsch zyn tes iselick.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
197<br />
Vvat willic iemend leeren, haren loosen vond,<br />
An hemlien en hebben zy niet een poinct priselic.<br />
iiij.<br />
B.<br />
Vvat zy zyn oft niet? vald niet meer clachtigh.<br />
Elc weet wel, hadde hier bouen God almachtigh<br />
Vvillen ordineren iet meer behaghelick,<br />
Tot tsmans vrueghd en spoetheit,<br />
Dan de vrauwe, twas in hem zeer crachtigh:<br />
Aldus dan weestse te prisen vuerdachtigh<br />
Naer haerlieder messit niet zynde vraghelick,<br />
Maer tooghd oodmoetheit.<br />
<strong>De</strong> vrauwen zijns weerd dogh vul alder goetheit,<br />
Om de mans ghemaeckt.<br />
Vvat gaed hier int leuen vuer die zoetste zoetheit<br />
Metten vrauwen naeckt?<br />
Elc daer hittich blaect, gheen vruegt daer en slaect,<br />
Om ghelieuen, deen en dander waeckt<br />
<strong>De</strong>en haect, dander snaect, zo es elc triumpherelic.<br />
Gheen ghemac zonder vrauwen hi weet diet smaect<br />
Zy en hebben an hemlien niet een poinct blammerelic.<br />
v.<br />
A.<br />
Om geld, niet duer liefde, laett hem dit gheslachte<br />
Hantieren zeer sachte, by daghe, by nachte,<br />
Dies al haer ghedachte es valsch ende quaed hier<br />
Gheen aergher ghebras leefd.<br />
Het en helpt schoon sprake, bede, nogh clachte,<br />
Sy hauden gheueinsteit binnen haren vachte:<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
198<br />
Vvachtende haer ghepeinsen mids ouerdaet fier,<br />
Tot datt eens pas gheefd.<br />
Houerdie an hem lien subtilick en ras cleefd<br />
Sy zyn te abhominable.<br />
Van spite. Van hemlien elc ghelijc eenen das beefd:<br />
Gheen dier zoo execrable.<br />
Sy zyn instable, als den wind mutabele,<br />
Ter omme slaeghs inuentien excellent ende hable:<br />
Puer discordabele, es haer weerck onwiselic:<br />
Vvat onghelijc zy hebben ten es niet reprochable<br />
An hemlien en hebben zy niet een poinct priselic.<br />
v.<br />
B.<br />
Vindtmen vuul lueren, spitigh, rigorues,<br />
V<strong>van</strong>kelbaer, fumues, obstinaet, en prues,<br />
Die latick alle varen als verloren dierkins,<br />
Ende leuende ommatelick.<br />
Ick spreke <strong>van</strong> dese hertekins coraiues,<br />
Vriendelick ind weerck, int woord gratiues,<br />
Vvie saud hemlien weigheren dees camerierkins?<br />
Sy draghen hem zoo statelick.<br />
Hem lien diedt beleuen cuenen vallen zy batelick,<br />
Ende bieden hemlien ghemack.<br />
Haer ooghskins pijnckende delicatelick,<br />
Beweeren elcks pack.<br />
Hoe stijf hem Anteros wrac, noit troost hem en ghebrack.<br />
Die zyn lief helsde, oft secretelic sprack,<br />
Natuere daer ooit track, dwelc es exalterelick.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
199<br />
Tfy u lien dan die studeerd in der vrauwen lack:<br />
Zy en hebben an hemlien niet een poinct blammerelic.<br />
vj.<br />
A.<br />
Prince, waer om willic mi onder hemlien steken,<br />
Duer haer valsche treken, hebsiere veel besweken:<br />
Ic en saudt vulspreken, met thien dusent tonghen<br />
Dat beuindick bloot.<br />
Doet ghy iet tonpasse zy sullent wreken:<br />
Ghelijc dat ter vvereld ooit heeft ghebleken,<br />
An Hercules, en Sampson diett al bedwonghen,<br />
En zyn duer vrauwen doot.<br />
Vuertijds en vvas haer felheit niet zo groot<br />
Int vveerelds habitatie<br />
Als nu, zoo ickt vinde, by menich exploot:<br />
V<strong>van</strong>t zy syn sonder gratie.<br />
Ic vindse in tswerelds statie, de bedrieghelicste natie,<br />
Trecken, ende recken, es al haer studatie,<br />
Gheen ander occupatie en es haer hert spiselic:<br />
Dies verhalic minen stoc noch, en dauwe allegatie<br />
An hemlien en hebben zy niet een poinct priselic.<br />
vj.<br />
B.<br />
Prince, eerd vrauwen altijd bouen sommen:<br />
Vvy zyn dogh alle <strong>van</strong> vrauvven ghecommen,<br />
Dies nood vvare, datmen haerlier prijs uutdroughe,<br />
Dner haerlieder habel zede.<br />
V<strong>van</strong>t zy de blommen zyn bouen allen blommen,<br />
Vvel rieckende bouen balseme ende alle gommen,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
200<br />
Vveerdigh datmense in gaude besloughe:<br />
Zy maken paeis en vrede.<br />
Sy hebben verlost menigh land en stede,<br />
Vuer Mars fel bezwaren:<br />
Het bleeck an Iahel, ende an Hester mede,<br />
Ende an duust met Sisaren.<br />
Vvie saude verclaren, Suzannen mesbaren?<br />
Om dat zu haer reinicheit wilde bewaren<br />
Ieghen daude charen, welc vuer al es lauderelic.<br />
Vrauwen zyn vele eeren weert, dies slutic zonder sparen,<br />
Sy en hebben an hemlien niet een poinct blammerelic.<br />
[Refreinen <strong>van</strong> 16-en]<br />
Referein <strong>van</strong> xvj. voor d'hand ghemaect.<br />
j.<br />
Vvie sal my bystaen met medicinen?<br />
Vvie sal my verlossen uut wederstoot?<br />
Vvie sal my quijt maken dlast mijnder pinen?<br />
Vvie sal my ghestremmen Venus fel exploot?<br />
Ogh lief! ick roupe ghenade ter noot,<br />
Op hu, als die my mueghd stellen te vreen.<br />
Beswijckt ghi mi, so sterue ic de bitter doot:<br />
Niement en mach my helpen op den dach <strong>van</strong> heen.<br />
Als sandick u een deuise <strong>van</strong>der penseen,<br />
Het en was gheen wonder noch vremde sake.<br />
Dyn fierheid, dyn zedebareid, en volcommen leen,<br />
Commen my te vueren weder ic slape of wake.<br />
Als nu peinsic om dyn wanghen, nu om dyn sprake<br />
Nu, om dyn ghestichticheit, die mi doet verbroeien.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
201<br />
Dan peinsic om dyn ooghen, daer ic op roupe wrake.<br />
Zulck ghepeins lief doet de penseen groeien.<br />
ij.<br />
Hoe ick meer peinse, schoon aenschijn zoet,<br />
Hoe ick meer arpeinse, met scheerpen zinne,<br />
Hoe ick rein beelde meer peinsen moet:<br />
V<strong>van</strong>t deen ghepeins brijnghd dander inne.<br />
Als my te vueren comd de vierighe minne<br />
Die ic u draghen moet wel tot mijnder kueren,<br />
En ic minen troost vinde <strong>van</strong> cleenen ghewinne,<br />
Dan wild myn herte <strong>van</strong> drucke schueren.<br />
Ogh! peinsick dan, mocht zu my ghebueren,<br />
Ende mochtick goede vruegd met haer betrapen<br />
Vvilde zu beweeren myn saudeinigh trueren,<br />
Ende ic met haer mochte, eten, drijncken, en slapen<br />
Oft warick dalder minste <strong>van</strong> haren knapen,<br />
Ende zu my wilde met trooste besproeien:<br />
Minen gheest can vruegt uut dees ghepeinsen rapen<br />
Zulck ghepeins lief doet de penseen groeien.<br />
iij.<br />
Mochtic met haer zyn heymelick al stille,<br />
Peinsic wedere, en zelue haer myn brieuen lesen<br />
Mochtick haer ontdecken al minen wille.<br />
Mocht icse doen groeten met dien of desen.<br />
Mochtic noch tauent in haer camer wesen,<br />
Ten danche, oft elders daer zu haer vinden sal.<br />
O God <strong>van</strong>den hemele! zo waric ghenesen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
202<br />
Maer neen ick, laes! ic bliue int mesval.<br />
Al zuchtende weinschick mi, haer liefste ghetal,<br />
Haer ter eeren die my tghepeins in zand.<br />
Droughe zu my ionste, dat weinschick vuer al,<br />
So en warer gheen blider meinsche ind land.<br />
Hoe dierder ghecocht hoe vveerder pand,<br />
Peinsick dan vveder om mijns zins vernoeien.<br />
Dus troostick my zeluen, en leue hier by: want,<br />
Sulck ghepeins lief doet de penseen groeien.<br />
iiij.<br />
Princesse, dalder liefste, toecommende, ende nu:<br />
Vuer alle andere vrauwen hebbick hu vercoren.<br />
Myn ghepeinsen beghinnen ende henden an u:<br />
Laedt my dogh eenigh succours oerboren.<br />
Myn simpel bede wild dogh anhoren,<br />
Eeuwelick willick hu dienstknecht bliuen:<br />
En laedt (biddick) minen aerbeid niet verloren,<br />
In contreliefden, ghy als fluer <strong>van</strong> wiuen,<br />
Vvild my dogh een hopelick wordeken scriuen:<br />
Ende ontpluuct dyn barmherticheit tot myn begheren:<br />
Een schoon word magh al minen druc verdriuen:<br />
Myn alder liefste, vvat magh u datte deeren?<br />
Scrijfd my iet vveder om tsvrueghds gheneeren:<br />
Een vvoord magh blusschen al myn vernoeien.<br />
Indien ghy dus myn melancolie vvildet vveeren,<br />
So mochten de groeiende penseen bloeien.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Ander snede <strong>van</strong> zesthienen.<br />
j.<br />
203<br />
By dat wy poëtelick vinden bescreuen,<br />
Die vuertijds vvat vvonders hebben bedreuen<br />
Vvorden goden verheuen, mids haer virtuhuesheid.<br />
Van Ceres hebben vvy eerst dbrood beseuen.<br />
Pallas heeft de oliuen eerst uut ghegheuen.<br />
Bacchus <strong>van</strong>d de wijnen, mids zyn coraiuesheid<br />
Venus <strong>van</strong>d luxurie, en libidinuesheid.<br />
Als die haer vast hild an Priapus pack.<br />
Cupido tooghd al omme zyn orguilluesheid,<br />
Volghende de substantie zijns moeders vvrack.<br />
Zu vvart gheboren ghelijck, Hesiodus sprack,<br />
Van de schume der zee ten eersten beghinne<br />
Saturnus ghemachte, daer niet en ghebrack:<br />
Dies al dat haer an cleeft es luxuriues en lack:<br />
Haer elcken presenterende als een goe zottinne,<br />
Daer omme heedt zu der minnen goddinne.<br />
ij.<br />
Al haer voordstel es luxuriues en lascijf,<br />
Dies heedt zu een flegmatijckigh vvijf:<br />
Broosch es haer lijf, vvat baett dat ickt hele?<br />
Lichueerdigh, manghier, es al haer bedrijf.<br />
Met Ceston, haren gurdel, bindt zu seer stijf<br />
Hem lien die zu spel iond <strong>van</strong> harer vele.<br />
<strong>De</strong> duuen zyn onder haer tutele.<br />
Zu vertierd gheerne, ghelijc een duue die beckt.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
204<br />
Vvitte Swanen, voerense tot allen spele:<br />
V<strong>van</strong>t zu tot schoon mans meest es verweckt.<br />
<strong>De</strong>n boom Myrthus onder haer baeilge streckt:<br />
V<strong>van</strong>t dien rueck inflammeerd tot Venus ghevvinne.<br />
Al haer opset sorteerd een onrein effect,<br />
Ende om dat zijt al tot luxurien treckt:<br />
Ia ende al bevleckt als veninighe spinne,<br />
Daer omme heedt zu der minnen goddinne.<br />
iij.<br />
Zu en dé nooit anders te gheender spacie,<br />
Dan elcken ghelieuen by haer gratie,<br />
Sulck es haer natie, verre ende wijt.<br />
Venus heedt een voluptuhuese delectatie,<br />
Daer al Adams broedsel neemt zyn statie:<br />
Vuer haer en eist al maer eenen lijt.<br />
Mercurius maecte om haer den Hermophrodijt.<br />
Iuppiter wan Cupido an haer vierigh blaken.<br />
Mars maeckte Hermionen ter zeluer tijt.<br />
Anchises wan Eneam vul hoesscher spraken.<br />
Butes wan Erix, om blusschen haer haken.<br />
Zu verliefde op Adonis met verhoedden zinne.<br />
<strong>De</strong>es luxurie en sal zu nemmermeer slaken,<br />
Ende om dat zu cause es <strong>van</strong> alzulcke zaken,<br />
Elcken toe biedende haer ionstighe minne,<br />
Daer omme heedt zu der minnen goddinne.<br />
iiij.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
205<br />
Prince, in Cypers, <strong>van</strong>d zu teeuwigher blame,<br />
Dat de ionghe maeghden worden infame,<br />
Ende metten lichame, beslaefden tgheld.<br />
<strong>De</strong> Agathyrsen, bracht zu in eenen quaen name.<br />
Honden voere, was die <strong>van</strong> Trachien bequame.<br />
<strong>De</strong> Schyten, waren met ghemeen wijfs ghequeld.<br />
<strong>De</strong> Araboisen, bleuen met haer maegscap verseld.<br />
Vvijfs parautsen, was te Babilonien gheen schande<br />
<strong>De</strong> Indoisen, besoeignierden opt bloote veld,<br />
In Barbarien, hebben zy wijfs menigherande:<br />
Dit doet al vrau Venus met haren brande,<br />
Als een luxurieuse broossche eluinne.<br />
Ende om datset al bindt met haren bande,<br />
Niet daer alleene, maer hier ooc binnen lande,<br />
Ende haer goelics laedt tasten onder den kinne,<br />
Daer omme heedt zu der minnen goddinne.<br />
[Refreinen <strong>van</strong> 17-en]<br />
Referein <strong>van</strong> zeuenthienen.<br />
j.<br />
Vvaeromme besiedy my? om minen baerd?<br />
Hebdi scoonderen ghesien, dijnct u? neen ghi nochtans.<br />
Hoe leelic? ic en bite niemend, sijt niet veruaerd:<br />
Maer neemd op de ghestruuctheid wel regaerd,<br />
Ghy en saeghd nooit bet ghestoffeerder wrans,<br />
Alzulcke baerden vulmaken schoon mans,<br />
Daer de vraukins om liden druck met pinen.<br />
Ons vuersaten, droughen alle baerden bycans:<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
206<br />
Maer ghi en saegt noit schoonderen dan den minen,<br />
<strong>De</strong>sen baerd, brijnghd vijf scheersen ter ruinen,<br />
Eer men net af ghevaeghd, en niedt al den bras:<br />
Maer ghy? Trect ten houe <strong>van</strong>den beghinen,<br />
Zy zullene u af vijsten met eenen blas.<br />
Al dbaerd dat es, ofte dat nooit was,<br />
En ghelijckt den minen niet, onthaudt dees lesse<br />
V<strong>van</strong>t zoo ghy claer meercken muegt op dit pas<br />
Hy es gloedigh als quame hi uut vulcanus smesse.<br />
ij.<br />
Men heeft wel veel frissche baerden vonden:<br />
In Mezentius langhen baerd, mocht elc vervroien<br />
Saturnus prolixicheit, en was niet om gronden.<br />
Pelias ende Acestes ghebaerdde monden,<br />
Gheloect als honden, waren niet om vermoien.<br />
Piraem ende Antenor, mids Calchas <strong>van</strong> Troien,<br />
Hadden ghestrecte baerden, grijs als aluyn:<br />
Maer die zyn <strong>van</strong> audheid alle monioien,<br />
Ende ooc grise, en zwarte baerden, syn te commuun.<br />
Iopas baerd was ghevlochten gheliic eenen tuun.<br />
Mopsus wand den sinen drie waerf rond omme d'hand.<br />
<strong>De</strong>n Entellus was ghespekeld, wit, rood, en bruun:<br />
Maer den minen es een veerdigh an elcken cand.<br />
Tsghelijcs en es hier nieuers int land,<br />
Als brocht ghijer my toe meer dan sesse.<br />
Gheloefdijs niet? besiet, ic en lieghu niet: want,<br />
Hy es gloedigh als quame hi uut vulcanus smesse.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
iij.<br />
207<br />
Cynarus catten boerd was al verrodt,<br />
Men en kender gheen coluer an, dwelc hy begheerde<br />
Busyris vlassin baerd, was altoos becrodt,<br />
<strong>De</strong>n Cerberus was zoo veruaerlic besnodt,<br />
Datter de duuels af liepen harer veerde.<br />
Euanders spiautrin baerd sleepte op deerde,<br />
Soo den Nestors en Phoenix deen, naer de poëten<br />
Iphitus cruunkelbaert, was <strong>van</strong> cleender weerde<br />
<strong>De</strong>n Achemenides, scheen <strong>van</strong>den motten gheten<br />
Vcalegons knijffelbaerd stack al vul neten.<br />
<strong>De</strong>n Phylemons crulde, buter maten diueers.<br />
Charons gheeten baerd, was <strong>van</strong> audden versleten.<br />
Op Vlixes wrijnaerdschen en quam noit scheers.<br />
Martiaels baerd scheen een schemijnckels eers.<br />
<strong>De</strong>n Neptunus scheen ghevild met eenen rostighen messe.<br />
<strong>De</strong>n minen es al anders, besieten langs en dweers,<br />
Hy es gloedigh als quame hi uut vulcanus smesse.<br />
iiij.<br />
Prince God, ieghen u en es gheen cakelen,<br />
Ghy maect de baerden vremde, naer elcks ghewin.<br />
Het en helpt ieghenstunen nogh pernakelen:<br />
<strong>De</strong> menighe draeghd den baerd <strong>van</strong> mirakelen,<br />
Alle leghweerckers colueren looper in.<br />
Gheen baerden en stonden in Alexander magnus zin,<br />
Hy en mochtse niet gheluchten tot zinen kies.<br />
Earinus ende Nero, bee meer ende min,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
208<br />
Schoncken den God Esculapio harer baerden vlies.<br />
Tsghelijcs <strong>van</strong> minen baerd nooit en wies!<br />
Niet ros dat ghijt weett, contrarie willic tooghen.<br />
En heedt my t'ros Heinken niet, vermijd u dies:<br />
Biden sweeten ic en sauds u niet ghedooghen.<br />
Als en was hy nooit ghewasschen met looghen,<br />
Verwerrend, verbursteld, ghelijc een clesse.<br />
Ghy en saeght noit schoonder baert met ooghen.<br />
Hy es gloedigh als quame hi uut vulcanus smesse.<br />
[Refreinen <strong>van</strong> 18-en]<br />
Referein <strong>van</strong> achthienen.<br />
j.<br />
O dolorues herte! bedruct vul allenden!<br />
Ick vloucke u Cupido met uwer benden,<br />
Die my dus ontrust vul melancolien.<br />
O lichaem vul mesquamen! waer salick henden?<br />
Vvie magh my dit onghebruuck toe senden?<br />
Eeuwigh moet ick trueren daer ander verblyen.<br />
Fortune es myn stijfmoeder tallen tyen.<br />
Liefs presentie en can ick niet ghewinnen.<br />
Ic en weet wie myn vrueghd dus mach benyen,<br />
Ten zy Anteros die my roofd myn zinnen.<br />
God es hy, altoos contrarie der minnen:<br />
Elcken despoinctierende, zoo ic wel ben vroed.<br />
Daer es vast ghesloten in myn herte binnen,<br />
Eene die my uut drijnct myn roode bloed:<br />
Hoe wel zu my cleen hachtt de blomme zoed,<br />
Nochtans hopic beters: want zu my zeer naer leid.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
209<br />
Ick sal noch verbreken haren fieren moed,<br />
Mids pacientien verwinsterigghe der swaerheid.<br />
ij.<br />
Lijf ende goed al haer te male obedierd:<br />
V<strong>van</strong>t ghelijc de druue den wijngaert verchierd,<br />
Ende vele schoon vruchten, de vette landen,<br />
Tsghelijcks by haer sprake wel ghemannierd,<br />
Mids dat zu haer zoo zedebarigh tierd,<br />
Es zu versierd bouen elcks verstanden.<br />
Ghelijc Bacchus heeft zu delicate handen.<br />
Thaer ghelijck Apollo, tcoluer <strong>van</strong> gauwe.<br />
Zu heeft Venus ooghen, die my doen verbranden<br />
My iammerd dat ic deeruen moet zulc een vrauwe<br />
Ghelijc de roose schoon, gloeid metten dauwe,<br />
In den bliden nuchterstond, es dese Déësse,<br />
Gloeiende int aenschijn, de zuuer kerssauwe:<br />
By welcken, ick duer haer myn sinnen messe.<br />
Ic bliue haer dienstbo, zu myn meestresse:<br />
Vviens hoghe presentie my eenpaer greid,<br />
Ende sal eens obtineren <strong>van</strong> myn clergesse<br />
Mids pacientien, verwinsterigghe der swaereid.<br />
iij.<br />
Lijf ende weluaerd, an desen brief cleefd:<br />
V<strong>van</strong>t minne die mi al dit ongherief gheefd,<br />
Es een begheerte (tuughd Gilbertus claer)<br />
Vuer my principalick die dus ind grief sneefd,<br />
Om te ghebruuckene tgheent datmen lief heefd,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
210<br />
Vvelck my verre es, dies blijfd myn herte zwaer.<br />
Tgheent datmen mind, waend men vinden eenpaer,<br />
Seid Hyeronimus ende ander dier ghelijcke:<br />
Maer, lacen! die redene en vindick niet waer<br />
V<strong>van</strong>t haren persoon slaet my al omme swijcke,<br />
Quame icse int ghemoet eens, zo warick rijcke:<br />
Maer neen ick, hellaes! dat beclaghic hier.<br />
Iocus verraedscap brijnghd my te versijcke:<br />
Al swighende verbrandick in Cupidoets vier.<br />
Ick duucke ende lide al dit dangier,<br />
Vvaer by myn herte, bicans eenpaer schreid:<br />
Nochtans sal ick vermuerwen haer herte fier,<br />
Mids pacientien, verwinsterigghe der zwaereid.<br />
iiij.<br />
Prince, alleene thaken spand in my de croone:<br />
V<strong>van</strong>t, hoe zeere zu haer maeckt te noone,<br />
Tghepeins blijfd op haer, dat en mach niet falen:<br />
Ick minze bouen al, binnen tshemels throone.<br />
Nooit verlangde Apollo naer Daphnen schoone:<br />
Noch Paris naer Heleenen wel ter talen:<br />
Noch dauders die Suzannen brochten in qualen:<br />
Noch Piraem naer Thisbe zijns herten kies:<br />
Noch Isiphile, als Iason was gaen halen,<br />
Int Heyland <strong>van</strong> Colchos tschoon guldin vlies,<br />
Als ic doe, sichtent dat dees liefde wies,<br />
<strong>De</strong>n God <strong>van</strong> minnen wils my doen restoor.<br />
Al tgoed der weereld extimérick verlies,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
211<br />
Als zu ieghen my niet en doet haer deuoor:<br />
Nochtans als maeckse my ontrust en loor,<br />
By dat my myn herte tuughd ende claer seid<br />
Ick zal <strong>van</strong> haer int hende crighen ghehoor<br />
Mids pacientien, verwinsterigghe der swaereid.<br />
[Refreinen <strong>van</strong> 19-en]<br />
Snede ende clause <strong>van</strong> xix.<br />
Als den hane an de hinne bluscht zyn verlanghen<br />
Ende de natuere vulgaed haer ghanghen,<br />
(Zoo wy sulck spel zelden sien vernoeien)<br />
Beseffen wy dat de hinnen, duer sulck verstranghen<br />
Eyers <strong>van</strong> haer selfs zaed ontfanghen,<br />
Van welcks natste deel, het witte moet vloeien.<br />
Van deerdsche deel, sietmen den doer vul groeien:<br />
Daer wy by experientien schauwen den keest.<br />
Lettel doeter de hane toe, als moet hijs hem moeien<br />
Anders dan dat hy verleend den zadelicken gheest<br />
<strong>De</strong> eyers int lijf, en syn maer vel en sachte meest,<br />
Dwelck de lucht en tcaude verharten in schalen.<br />
Tplomptste <strong>van</strong>den eye, comt ute alder eest,<br />
Achter naer sietmen tscheerpste ute dalen.<br />
Hinnen zonder hane, die amouruesheid halen<br />
Met beckene, dsonckene, ofte met behagelics iet,<br />
Legghen onvruchtbaer eyers, die <strong>van</strong> kiekens falen,<br />
En alzulcke eyers, met curter talen,<br />
Heeten windeyers, zoo men daghelicks ziet.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Clausele <strong>van</strong> xix. Ander snede.<br />
212<br />
O ghecruuste God! wee my fier en quaet,<br />
Dat ic gheen compassie en hebbe op alle u wonden<br />
Ick duer wien ghijdt leedt, bliue obstinaet,<br />
En diedt niet an en gaet syn druckich beuonden,<br />
<strong>De</strong> Iinghelsche scharen, droufden te dien stonden,<br />
Men sagh de sterren en planéten dwinen,<br />
<strong>De</strong> doode verresen, de eerde es gheschronden,<br />
<strong>De</strong> zonne ende mane lieten haer schinen.<br />
Twas al vul deemsternessen ende bruinen,<br />
<strong>De</strong>n temple spleet, en de dyamantin steenen.<br />
Ende ic! om wien ghy doogdet zo veel pinen,<br />
En can nauwe eens om mijn sonden gheweenen,<br />
O ghebenedide Heere! ghy weedt myn meenen,<br />
Laedt hu myn tranigh ghebed ancleuen:<br />
Duer u bloedighe wonden groot metten cleenen,<br />
Vvild my myn stijnckende zonden vergheuen.<br />
Voordan willic leeden een dueghdelick leuen,<br />
Alle boosheid hachtende vuer een onuerduldig pleit:<br />
Vvild mijns ontfaermen goe helige drievuldicheit.<br />
[Refreinen <strong>van</strong> 20-en]<br />
Referein <strong>van</strong> twintighen, vuer d'hand.<br />
j.<br />
Costume ende zede eist <strong>van</strong> desen lande<br />
Datmen ghenouchte hantierd binnen bestande,<br />
Of alst gheen inlandsche oerloghe en regneerd,<br />
Ghelijckt nu niet en doet.<br />
Dies ghy, myn heeren <strong>van</strong>der Edijngscher warande,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
213<br />
Roerd nu tsvrueghds vinnen als buten bande:<br />
Edel penseënaers, die sente Annen exalteerd,<br />
Christus groot vrauwe zoet.<br />
Van alder eeren, gheluck, zeghe ende spoet<br />
Vviilen wy u dienen.<br />
Ooit droughd ghilien ionstigh tot ons den moet,<br />
Ionstighe rethoricienen.<br />
Ghi sijt die de croone in onslien spienen<br />
Van eerst, totten lesten.<br />
Ionst thuwaerd wilwy ooc vercombienen,<br />
Ende aude vrueghd veruesten.<br />
Ghy comt ons besoucken binnen onsen nesten,<br />
Ende wild met onslien als vrienden verkeeren:<br />
Dies presenteren wy ons tot uwelier besten,<br />
Ende sullen u den wegh <strong>van</strong> vrueghden leeren.<br />
Al omme willen wy uwen lof vermeeren,<br />
Zoo ghy mueghd meercken plat.<br />
Vvy heeten hu willecomme, als mannen met eeren,<br />
Van Edinghen der stat.<br />
ij.<br />
D'absentie <strong>van</strong> hulien magh ons wel varen:<br />
V<strong>van</strong>t het gheleden zyn menichte <strong>van</strong> iaren,<br />
Dat ghi ons visiteerdet als broeders broederlick,<br />
Vut ionstigher minnen.<br />
Vvel weten, goe vruegt en mach men niet sparen:<br />
V<strong>van</strong>t wy en ghi commen (om trechte verclaren)<br />
Vten facunden tronck eens moeders moederlick,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
214<br />
Rethoriken der goddinnen.<br />
Gheen Mercuristen ter weereld binnen<br />
En mueghen hier teghen.<br />
V<strong>van</strong>t de <strong>const</strong> verheft ghy met al uwen sinnen,<br />
Zelue daer toe gheneghen.<br />
Dies ionst, deen tot dander werd ghedreghen,<br />
Gheregheld en mannierlgh.<br />
Ghelijck vrienden costumelic onderpleghen,<br />
Ter zeluer <strong>const</strong> vierigh.<br />
Hier toe zidy den tijd altoos stierigh,<br />
Dies spreeckt hulien lof groot ende cleene:<br />
Ende wylien haeckten naer u comste ghierigh,<br />
V<strong>van</strong>t ghi ons ghebuers zijt vol ionsten reene,<br />
Fauorabel tonswaerd zidy ghylien alleene,<br />
Als in vrueghden nooit mat.<br />
Hier by, wy u willecomme heeten int ghemeene,<br />
Van Edinghen der stat.<br />
iij.<br />
Niet en duerfwy el zoucken dan de mannieren,<br />
Hoe wy u lien alder best zullen aeihieren,<br />
Als mede broeders, daer ons ionste op daut,<br />
Naer ionsts discipline.<br />
Hoe wy u lien alder bequaemst zullen feestieren:<br />
Ende gheheel ons ionst tot u multiplieren,<br />
Volghende u diuise, waer op, Penser il faut,<br />
Te desen termine.<br />
Hoe wel, vriend feestierd vriend, met cleender pine,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
215<br />
Dat doet vriendts virtuut.<br />
Vriends besouck, es den vriend een medicine,<br />
Een solaes, en deduut.<br />
Ghelijc den brudegom verlangd naer zyn bruut,<br />
Zulck was ons verlanck:<br />
Zoo ghy sien mueghd, ende horen ouer luut,<br />
An onsen hoesschen ontfanck.<br />
Ghy visiteerd ons, met onsen grooten danck:<br />
V<strong>van</strong>t u visitatie es ons zeer bequame.<br />
Ionst, en minne, hebben altoos cours en ganck,<br />
<strong>De</strong>en vriend en iond zinen vriend niet dan vrame<br />
Ooit waren wy ghevrienden zoo tuugd de fame<br />
Van Mercurius bat.<br />
Dies wy u willecommen, broeders eersame.<br />
Van Edinghen der stat.<br />
iiij.<br />
Prince <strong>van</strong> S. Annen, ghelijc den Leeu gheherdt,<br />
Tot vruegden, wiene onpaeis int herte smerdt,<br />
Vvy heeten u welcommen, als broeders <strong>van</strong> paeise,<br />
Ende Paxvobianen.<br />
Vvy weten dat ghy om vruegd ons palen beterdt:<br />
Ende dat hier, niet dan goede genouchte en werdt,<br />
Zijd welcommen, binnen den Audenaerdschen pallaeise,<br />
Naer ons eerste vermanen.<br />
Ghy met u consoorten, wild droufheit spanen:<br />
Laedt ons tsamen verhueghen.<br />
Ende onderprouuen of wy Bacchus edel tranen<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
216<br />
Noch wel vermueghen.<br />
Allerande vrueghd rijst uut blide tueghen,<br />
Elck weet dat claerlick.<br />
Dies willen wy tot dien den zin ghewueghen,<br />
Ende lauen ons chaerlick.<br />
Goede ghenouchte es gheoerloefd eenpaerlick:<br />
Rethorike en souckt gheen melancolie.<br />
Vvy moeten recreatijf zyn, euen staerlick.<br />
En goe vrueghd hantieren tallen tie.<br />
Droufheid wilwy weerpen an deen sie,<br />
Ende hauwen ons vuer tvat.<br />
Prince, ghi zijt welcommen met uwe compaignie,<br />
Van Edinghen der stat.<br />
Clause, ende ander snede <strong>van</strong> xx.<br />
VVeett, wat ghi sijt, ghi werde gods broeder vercoren,<br />
Vvild u seluen kennen, hoord Iobs wisen raet:<br />
Een meinsche, wiedt es, <strong>van</strong> zijnder moeder geboren<br />
Lettel tijds leuende, veel miserien ontfaet:<br />
Hy spruudt ghelijc een blomme, lustigh delicaet,<br />
Hy verdelewet en vergaet, ghelijck een schauwe<br />
Ende nemmermeer en blyfd hy in eenen staet.<br />
Op wiene (dan op God) sal hi stellen zyn trauwe?<br />
In zijns moeder buuck, en gheleefd hi nauwe,<br />
Dan <strong>van</strong> tsnoodste haers lichaems zo elc es vroedigh.<br />
Melck en schume, ick zyn beghinsel hauwe,<br />
Dan werdent liniamenten, en die werden bloedigh<br />
Daer naer werdet vleesch, ende lichaem moedigh:<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
217<br />
Ende dat lichame, welc men lijf ziet verweeruen,<br />
Es <strong>van</strong> diueersche leden, die God alle es voedigh.<br />
Te wetene, venen, arterien, neeruen,<br />
Lacerten, ende musculen, en maegd niet deeruen<br />
Chartilagen, vleesch, vel, en beenen, als stomme heinzen<br />
Metten handen op de braden, comt hi uut om steeruen<br />
Vvat wilt ghi zyn dan? wilt dog hier omme peinzen.<br />
Snede oft clause zonder hende, of te wille.<br />
Tes al verganghelick datmen hoort oft siet,<br />
Zonder Gods groote liefde en eist al niet:<br />
Dus moet hem elc meinsche bouen al beminnen.<br />
Het buughd al vuer hem, ghelijck een riet,<br />
Hemel ende eerde, ia het helsche verdriet:<br />
Om hem te louene en cesseren gheen zinnen.<br />
Dominatien, Potestaten, ende Cherubinnen,<br />
Roupen altoos Sanctus drie weerf achter ganck,<br />
Al tshemels heercracht metten Seraphinnen,<br />
Als creatueren segghen hem lof en danck:<br />
Nemmermeer en slaept der Archangelen sanck,<br />
Hem ter eeren die duer ons de dood wilde smaken:<br />
Om hem te louene vald elck te cranck,<br />
Vvee, die hem verswijmd in dese zaken.<br />
Daer zyn zeuen violen vul vvraken,<br />
Ende vul Gods gramschap op elcken termijn:<br />
Om haer leuen te beteren mueghenzy wel waken,<br />
Die ondancbaer <strong>van</strong> Christus passie zyn.<br />
Op zulcke sal hy stroeien der violen venijn,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
218<br />
Tuughd d'Apocalips te zomigher spacien:<br />
Hy salse sturten tot haerlieder ghepijn,<br />
Op eerde, zee, ende fonteinsche natien,<br />
In de zonne, in de lucht, op eerdsche fundatien,<br />
In de vloed <strong>van</strong> Euphrates, dwatere vercoren:<br />
Al omme werden zy af ghesneen <strong>van</strong> gratien.<br />
Elck leue naer dees woorden ende wilze horen,<br />
Ofte doedy anders ghy werdt verloren.<br />
[3. Theoriestrofen 207-217]<br />
<strong>De</strong> <strong>const</strong>.<br />
207.<br />
Nu hebbic vulcommen met ripen aduise<br />
Mine entreprise, tot cleender gage.<br />
Vald dancbaer, ghy ionghers, doet als de wise:<br />
Ick hebbe u ghegheuen tot eender spise,<br />
Sneden tot twintigh ende dauantage.<br />
Leest vueren, ende achter, ghy vindter rage.<br />
Duermuusterd, veruerscht, besouckt dees eesters wijd:<br />
En wies ghy doet, kend u leerlijngh en page.<br />
Laedt u hier met ghenoughen, tot dat ghi meesters zijd.<br />
208.<br />
Niet voorder en willick my onderwinden,<br />
Met dit ontbinden, stellic hier af silentie.<br />
Ghy ziet wel dat wy dese <strong>const</strong> beminden,<br />
Dies zuld ghy meer bescheeds mueghen vinden<br />
In menigh voluum <strong>van</strong> deser scientie.<br />
Als en vindt ghy hier niet al uwe intentie,<br />
Tgrosse sal <strong>van</strong> tselfs naer u aduijs naken.<br />
Tgheent dat ghy hier siet in hu presentie<br />
Zal u <strong>van</strong> gheliken claer ende wijs maken.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
209.<br />
219<br />
Ic rade u lieden vuer dalder eerbaerste,<br />
Ende ooc vuer dnaerste, om gheen vervallen,<br />
Die subtijl gheingiend zijd, anueerdt het zwaerste:<br />
Die plomp zijd, tsimpelste ende tclaerste,<br />
Zo en zullen dijn zinnen niet haest verwallen.<br />
Dits cause dat ic stelle <strong>van</strong> allen,<br />
Om dat ghy niet en saudt <strong>van</strong> vulder sommen falen.<br />
Diueersch peerd, moet diueerschelic stallen.<br />
<strong>De</strong> bie moet haer voedsel an diueersche blommen halen.<br />
210.<br />
Stelt ghy in d'eerste <strong>van</strong>der clause twee ghelike<br />
Vseerd practike, als de ghemannierde,<br />
Oft in dien ghy cruust uwe rethorike,<br />
Zo hebdy twee sneden zonder swike,<br />
Ghelijc hy die Cyllenis obedierde:<br />
Of stelter twee ghelijc: en tderde, en tvierde<br />
Onghelijc, zo volghd ghy tslot <strong>van</strong> minen clappe.<br />
Naer de patroonen die ic vueren versierde.<br />
Voughd dan u termen, <strong>van</strong> trappe te trappe.<br />
211.<br />
Dichtt wel, leerd stranghe, dats myn versouc,<br />
Vald vroem ende clouc, in dijn bedriuen.<br />
Zonder al tdicht dat staet in desen bouc,<br />
Vind ghy mijn rethorike an elcken houc,<br />
By groote menichten om ts<strong>const</strong>s verstiuen.<br />
Om dat hem de zomighe anders weerck toe scriuen<br />
Saudick om een cleen zake dmine onder zonderen:<br />
V<strong>van</strong>t ick darf segghen ende willer by bliuen,<br />
Saeghdy den hoop ghy zaudes verwonderen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
212.<br />
220<br />
Ick hebbe ghedichtt met bliden talenten,<br />
In Mercurius tenten, <strong>van</strong> minen beghinne,<br />
Onder vueren en naer, sesse en dertigh esbatementen.<br />
Achte en dertigh tafle spelen, zom in prenten.<br />
Ende twaleue staende spelen <strong>van</strong> zinne.<br />
Voort hebbic ghemaect (met paeis en minne),<br />
<strong>De</strong>rtigh waghen spelen, ick moedt vermanen,<br />
Als ick Facteur was te cleenen ghewinne,<br />
Vanden Kerssauwieren, ende Paxvobianen.<br />
213.<br />
Nochtans en mueghd ghy dijns niet vergheten,<br />
Maer moedt wel weten, bee versaeghd en staut,<br />
Dat ick my metten auders wille vermeten:<br />
Ende niet ghemaeckt en hebbe alle dees secreten,<br />
Op eenen dagh: maer maecktet, zom iongh, zom aut.<br />
Dus mueghdy ouerdijncken menigh vaut,<br />
Die scoonen boomgaerd gheerd, moet menigh scuetkin coopen<br />
<strong>De</strong> <strong>const</strong> vloeid ghelijck tsoet huenighmael daut:<br />
Het en mach niet altoos al duer een guetkin loopen.<br />
214.<br />
Hier vueren daer wy dees <strong>const</strong>e verhieuen,<br />
Vvildick u ghelieuen, in myn compositie,<br />
Van Charten, Louen, Vutroupen, Minnebrieuen:<br />
Om dat ghy schuwen saudt des aerbeids grieuen,<br />
Als ghy tdichten anueerdt vuer u officie.<br />
Hier met ghecrijghd ghy goe exercitie,<br />
In dees edel <strong>const</strong>, waer of ick de keerne voe.<br />
Onbedwonghen (ghebeen nochtans) zonder malicie,<br />
Tgheent dat ick besta, weedt dat ickt gheerne doe.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
215.<br />
221<br />
Nu zullen gaen volghen om tslots vulbrijnghen,<br />
Alle vremde dijnghen, intricaet <strong>van</strong> verstanden.<br />
Daer met latick deze materie sprijnghen,<br />
Myn zinnen moeten wat anders ghehijnghen:<br />
Naer ditte zo esser wat el op handen,<br />
Rethorike es quaed om hauwen in banden,<br />
Diese mind, het blijckt dat hy an haer ter stond heltt.<br />
Ick en salse niet laten als ghijnght my an myn panden,<br />
Alzo langhe als my botere inden mond smeltt.<br />
216.<br />
Hier zuldy gaen lesen dan vry zonder swichten,<br />
Om aerbeids verlichten, of God maeghd beletten,<br />
Intricate baladen, die menighen ontslichten,<br />
Dobbel steerten, ende Keten dichten,<br />
Vremde Sneden, Scaeckberd, vry <strong>van</strong> smetten,<br />
Veersen in dichte, Simpletten, Dobbletten,<br />
Ricqueracken, Baguenauden, als qua iuweelen,<br />
Met twee stocken, al dichten hart om setten,<br />
Limen, of <strong>De</strong>ffianchen, ende Aude Rondeelen.<br />
217.<br />
Dbeghin ende hende <strong>van</strong> zomighen spelen,<br />
Benedicite, zal ick quelen, metter Gratien,<br />
Superflue dicht, en sal u niet veruelen,<br />
Parabolen, Cocorullen en magh ick niet helen,<br />
Moralen, Regheldicht, noch Comparatien.<br />
Endel-veers, Spraken, ende Interrogatien,<br />
Epitaphien, Prouerbien ick verclare,<br />
Gheraedsels, ende Eed der rethorijcscher natien<br />
Ende dit heete ic Rethorike extraordinare.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
222<br />
[4. Rhetorike extraordinaire + de daarbij<br />
aansluitende theoriestrofen 218-227]<br />
[Sesse baladen, in eene + Nota]<br />
Sesse baladen, in eene.<br />
Nota.<br />
Tfy u wijfs en mannen, Die paeis cuenen hauwen.<br />
Die doerloghe hantieren, Zy zyn alle Gods neuen.<br />
Laedtse alle bannen, Die twist node schauwen.<br />
Die hem qualic regieren, Ick prijsse bouen schreuen.<br />
Die tvolc wil pilieren, Hem weinschic deeuwig leuen<br />
Zy lucifers gheselle, Die hem vougt tsine elcs vriend<br />
Die niet wilt obedieren, Hy werdt vuer God verheuen.<br />
God verleene hem d'helle, Die daerme volckskin diend.<br />
Vvild ghy niet gheslachten den calue,<br />
Vindt dit in gheheel baladen en halue.<br />
[2x Balade intricaet + Nota]<br />
Balade intricaet.<br />
Nota.<br />
Hoouerdigh bloed ghier meest bekend<br />
Vwen Goddelick bouen al<br />
Le die meesters zyn inden end<br />
En in druckigh naer den val<br />
Lende zomtijd in tviands stal<br />
Knechten fijneren zy beneden<br />
Viand zeerlick doeter vele ind dal<br />
En <strong>van</strong>derlicker helscher steden.<br />
<strong>De</strong>n derden, ende laetsten voet, dobbeld met staden,<br />
Oft ghy en zuld dit, niet wel gheraden.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
223<br />
Ander Balade intricaet, sterckere dan de voorgaende.<br />
Nota.<br />
Vvaer zidiuijnkind zeer schoone<br />
Emd dogh mijn lief kinds duer hu<br />
Bestierd mijnlastich te loone<br />
Emmermeerd vruedichtick nochtans nu<br />
Gheeft troostbaerdcrachtigh niet schu<br />
Vd meslaetiueghdichten niet mat<br />
Thijs ionstighter eeren <strong>van</strong> hu dat.<br />
Als dobbeld ghy den derden, vierden, vijfsten, sesten.<br />
Nogh en gheraeddijs niet, vergheedt ghy den lesten.<br />
Dobbelsteerten.<br />
Eeuwelic moedt ghi int keitiuigh beuen sneuen<br />
Ende in Ethnats fel vier, vul wraken blaken.<br />
Met hem, die der roo zee toe ghescreuen bleuen<br />
Vville u Iuppiter een miserabel leuen gheuen:<br />
Ende nemmermeer dijns verdriets een slaken maken.<br />
Altoos moedt ghy naer bedruckte zaken haken:<br />
En weedt, twy ic u met zulcken excesse pesse,<br />
Om dat ick duer hu myn liefste princesse messe.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
[Keten-dicht; theoriestrofe 218]<br />
Kéten-dicht.<br />
224<br />
Vvy lesen dat Socrates wijs bouen schreuen,<br />
Verheuen, in zyn leuen ende vul practijcken,<br />
Tkijcken, der sterren hebbende begheuen,<br />
Beneuen, den kinders vrueghd heefd bedreuen,<br />
<strong>De</strong>n rijcken, Scipio en Lelius <strong>van</strong> ghelijcken,<br />
Vroem pijcken, latende zeer hooghe dijnghen,<br />
Ghijnghen, steenkins rapen, danchen en sprijnghen.<br />
Verclaers der Const.<br />
218.<br />
<strong>De</strong>es clause zo die hier recht vueren loopt,<br />
Es Kétendicht ghedoopt, contrarie molinet.<br />
Ic en weet wat cluchten hy ons vercoopt:<br />
V<strong>van</strong>t tusschen Ghekétend, ende Gheknoopt<br />
En weet ick differentie noch belet.<br />
Nochtans heedt hijt zo, in zijn vermet:<br />
En Kétendicht heedt hy, als bicans bedéghen slicht,<br />
Zulck als wy, met allen rechten, en bet,<br />
Heeten ghecruust ofte ouersléghen dicht.<br />
Ander vremde snede.<br />
Hipocriten, die versliten,<br />
Haerlieder viten, zeere obstinaet,<br />
Vviene wilzy witen, haer onprofiten:<br />
Ofte wien macht spiten, dan haer selfs staet.<br />
Naer datt nu in de weereld gaet,<br />
Het es al quaet, sack ende zaet.<br />
Hier volghd het Schaeckberd.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
[Transcriptie <strong>van</strong> het schaekberd:]<br />
Honderd achte.<br />
t.o. 224<br />
Beterd bee Vreest huBeschudt<br />
Die pooghtGhy<br />
moedt <strong>De</strong>es <strong>De</strong> dood Peinst ghy<br />
man en wijf voor ziele ende naer zeer curts blyschap besprijnghdzuld<br />
thelsche lijf thelsch <strong>van</strong> hier moet ghy u schier moeten<br />
vier<br />
dangier<br />
deeruen<br />
steeruen<br />
Die zondigt Vvacht Naer dees Droufheid Ghedijnckt Hu naeckt Vvee, die Daer en<br />
telker hu voor eerdsche zal dy vp tcas <strong>van</strong> een ander Gods wet wert gheen<br />
spacien deeuwighlammatie<br />
blaken<br />
ghenaken wraken deel verbraken adpeel<br />
Broosch, Ghy Ghi en Beterd hu En weest Coopt hier Hoe quaed Elck moet<br />
snood, ende beydt de hebd hier valsch dogh niet des hemels hoe doordeel<br />
keitijf dood<br />
onghier<br />
gheen blijfbestier<br />
zo fier eeruen butertier verweeruen<br />
Hoopt op Vvat Zouckt Dijn leuen Ghy moedt Ontsiet Tsijn hier alInt<br />
Gods grootedijnge<br />
elders zal dy de dood tgemeen broossche tsweerelds<br />
gracie waent habitatie laken gesmaken morseel staken schoon<br />
ghy<br />
maken<br />
casteel<br />
Ontvlied Laedt Pooght omAnxt<br />
sal opVvild<br />
dees V<strong>van</strong>haeghdMijdt<br />
hu Hier en<br />
dees weldaed Gods hu ghenoughtedit<br />
eerdsch <strong>van</strong> idel blijft niet<br />
recreatie dy hoogste becraken slaken tenneel zaken gheheel.<br />
gheraken statie<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Laedt dy Hacht op Met duegdVvacht<br />
hu Als zidy Als es dijn <strong>De</strong> dood Tsy<br />
dees vruegt Gods wild hu voor thelsghooghe<br />
schoonheid zalt al precieus oft<br />
verleeden grooten<br />
toren<br />
vercleedenverstoren<br />
geboren groot versmoren snoot<br />
Ghi en hebdLaedt<br />
u Curt werdtVersaeckt<br />
Ter dueght Schuud Ghy moedt Als schijnd<br />
hier gheen ter dood hier hu dees helscesteld<br />
al dijntsweerelds<br />
tot Gode ghi frisch<br />
statie niet<br />
vaken<br />
fundatie draken haken loos riueel waken iuweel<br />
Ghi moedt Die quaedGhi<br />
muegdMet<br />
die Ghy werdt Ontgaed Ick seghd uDijnckt<br />
om<br />
<strong>van</strong> hier doet hu wel God hier naer tviands <strong>van</strong> te vorendie<br />
bitter<br />
verscheedenwerdt<br />
verloren<br />
bereeden toebehorenvercoren<br />
exploot<br />
doot<br />
Zouct, ende vindt hier, met staden,<br />
Acht ende dertigh Baladen.<br />
[links vertikaal, vakje 3-6]<br />
Tendimus huc omnes<br />
[rechts vertikaal, vakje 3-6]<br />
Hec est domus ultima<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
[3x Ander vremde snede]<br />
Ander vremde snede.<br />
225<br />
Blomme der schoonheid, ind tshemels fundatien,<br />
Vul alder gratien:<br />
Schoon Gemme <strong>van</strong> eeren, zeer excellent,<br />
Met Christo bezittende vul iubilatien<br />
<strong>De</strong> hooghste statien.<br />
Ghebenedijt zidy, bouen alle vrauwen bekent,<br />
Ghextimeerd, vuer ons meinschen praesent,<br />
Aduocate excellent,<br />
Om ons te brijnghene in Gods secreten.<br />
Vinden wy ons ondancbaer, laes! in den ent,<br />
Ofte siende blent,<br />
En wild ons vuer dijn helig kind niet vergheten.<br />
Ander vremde snede.<br />
Als hadt ghewedt iemend, lijf om lijf.<br />
Int bedde daer een wijf, leid fel execrable<br />
Es altoos zonder blijf, gheschil en ghekijf:<br />
V<strong>van</strong>t al huer bedrijf, es abhominable.<br />
Als nu, es zu instable, op de kinders ontsteld.<br />
Nu es zu zonder gheld, of ialours ghequeld,<br />
Ofte zu rebeld, quaed <strong>van</strong> inbuste.<br />
Vvaert dat haer durste, hoe wel hem qualic luste,<br />
En hy haer min custe, dan naer daude zede,<br />
Bekijct vry, hoe zu den nuese op schuste:<br />
Nemmermeer hebdy ruste, duer smeec noch bede,<br />
Vvelvaerd, paeys, noch vrede.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Ander vremde snede.<br />
226<br />
Helpe Gods helighe cracht, alder crachtighst,<br />
Die bouen al, zijd ghehacht, alder ghehachtighst,<br />
Bedacht alder bedachtighst, tsmeinschen profite bloot:<br />
Die ons drucks can een slaken maken.<br />
Tonzer salicheit God, hebdi magt, alder magtigst,<br />
Ende geeft den eeuwighen pacht, alder pachtighst:<br />
Hoe mach ic dus verbliden met tsweerelds iolite groot?<br />
Als die naer idel zaken haken?<br />
Alleene saudic wel int Goddelic blaken naken,<br />
Ten daen verleeders, die mi met haer valsch sermoen voen:<br />
Als icker in ben, moet ic naer tsaeisoen doen.<br />
[6x gedichtjes in latijnse metra]<br />
Veersen in dichte, Phaleucium carmen.<br />
Myn schoon dochter, glorieus met allen,<br />
Vvild dijn gratie my subijt toe schriuen.<br />
Op my vulleke, laedt dijn hulpe vallen:<br />
V<strong>van</strong>t ghy, schoon Venus, onder alle wiuen<br />
Dalder liefste zijd, ende zuldse bliuen.<br />
Tetrastichon elegidion.<br />
Gods maegt, en moeder, mijn schoon princesse verheuen<br />
Verbid myn sneuen, valsch, quaet en illecebrues<br />
Myn Vrueght, Troost, Rijcdom, Confoort, Victorie, Leuen,<br />
Vvilc my troost gheuen, Balseme delicieus.<br />
Distichon heroicum.<br />
Vvilt mi troost bieden, seer curts, oidmoedige blomme<br />
Laet dit gescieden, terstont duervloedige gomme.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Iambicum trimetrium.<br />
227<br />
Elc meinsche verwacht Gods benigne gratie,<br />
Anders niet, en naeckt de hooghste iubilatie.<br />
Sapphicum carmen.<br />
Vveerde Gods Stemme, Precieuse Gemme.<br />
Asclepiadeum.<br />
Vvats dees glorie, mooy? zekere, tes al hooy.<br />
[Simpletten en Dobbletten]<br />
Simpletten, al eenderande dicht.<br />
Vraeghd ghy, wat alder best leuen doet?<br />
Ick salt u verclaren metter spoet.<br />
Niet ontspaerd, maer achter bleuen goet,<br />
Vruchtbaer land, inden heert altoos gloet,<br />
Een middelbaer cleed, half zot half vroet,<br />
Vvise simpelheid, onder niemends voet,<br />
Ghesondt lichame, natuerelick bloet,<br />
Tafle zonder cuenste, ende vulle vloet,<br />
Los <strong>van</strong> zoerghen, eerd die u bestoet,<br />
Vrough opstaen, vry <strong>van</strong> tsnyders ghebroet,<br />
Vvild dat ghy muegt, hebd paeis in dijn behoet.<br />
Dobbletten.<br />
Och moeder ons Heeren! in tshemels iolijt,<br />
Daer ghy de opperste Conijnghinne zijt.<br />
Vviene, Lucas vele der eeren ghewaeghd.<br />
Ghy zijd Gods liefste nu en talder tijt:<br />
Dies ons duer u commen es deeuwigh profijt,<br />
Daer tvoerboerg zoo langhe naer heeft gevraegt<br />
Bouen allen vrauwen zidy ghebenedijt,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
228<br />
Vul gratien, ende schild vuer tviands strijt:<br />
V<strong>van</strong>t ghy baersdet Iesum als die hem behaeghd<br />
Zalich zyn dijn borsten, die thooghste berijt<br />
Sooghden, waer uut rees den helschen nijt:<br />
V<strong>van</strong>t wy <strong>van</strong> lucifer waren belaeghd.<br />
God schiep u al schoone, wit als een crijt,<br />
Suuer zonder smette, tot tviands spijt.<br />
Lof u, die om ons salicheid niet en traeghd:<br />
By u es behauwen al de weereld wijt.<br />
Ghy maeckt ons passage int hemels bevrijt:<br />
Ghy zijt de schoonste daer den dagh op daeghd:<br />
V<strong>van</strong>t vueren en naer dbaersen, bleefd ghi maeghd.<br />
[Theoriestrofe 219; Ricqueracque; theoriestrofe 220]<br />
219.<br />
Vvat Ricqueracque es metter Baguenauwen,<br />
Vvilwy nu anschauwen, ende exponeren:<br />
Vuer een Tsaeckdicht willicse hauwen,<br />
Vvy vlamijnghen zullense laten verflauwen,<br />
Maer, willen haer qualiteit specifieren.<br />
Een ricqueracque om trechte resolueren,<br />
Zoo dwalsche zeit, es een dicht recht tusschen tween goet:<br />
Maer gheenen zin en can zu concluderen,<br />
Zoo hier volghd, waer by elc daer af scheen moet.<br />
Ricqueracque.<br />
Packebier es <strong>van</strong> veel schulden gheruumd,<br />
Ende heeft hem ghedroncken al buten neste.<br />
Te wilen Roel pattijn den hane heeft ghepluumd,<br />
Heeft het vuul Cockskin den pot gheschuumd:<br />
Ende Claeis <strong>van</strong>der sticchele liep duer de veste.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Marolle dede om volghen haer beste:<br />
Laboris de crieckere was den pipere,<br />
En te wilen schooyde de bruud naer Ipere.<br />
220.<br />
229<br />
<strong>De</strong>r Baguenauwen moet ghi ooc doen swichtinghe:<br />
V<strong>van</strong>t tes een ontstichtinghe, zonder pac of band.<br />
Zonder dicht of redenen, ende gheen verlichtinghe,<br />
Ghelijcmen veel liedekins, en zulcke dichtijnghe<br />
Op zijn boersche maeckt, int stede ende op dland.<br />
Als useren veel Hautin facteurs zonder verstand<br />
Ditte, en wanen zoo met de ghedeputeerde waken,<br />
Ghy en mueghes niet volghen an eeneghen cand:<br />
V<strong>van</strong>t het zijn alle ghereprobeerde zaken.<br />
[Dobblet met twee stocken; Al dicht; <strong>De</strong>ffianche; 2x Aud Rondeel]<br />
Dobblet, met twee stocken.<br />
O schoon ioncvrauwe! ghedijnckt u niet?<br />
Mijns groots labuers, ende zwaren ganck?<br />
Mijns achter straten reisen, ende myn verdriet?<br />
Hebdy onder u noch dijnder ghiften iet<br />
My daer met voorsiet, biddick eer iet lanck<br />
Troost my: als warick siec ende noch zo cranck<br />
Van liefden, zo werdt my zeer wel gheschiet.<br />
Ick hebbe zoo vele leden, om crighen uwen danck,<br />
Ia ghedroncken diueerschen drouuen dranck,<br />
En ghedichtt zoo menigh propre liet.<br />
O schoon ioncvrauwe! ghedijnckt u niet?<br />
Al dicht, oft <strong>van</strong> woordt te woorde.<br />
Voord, zijd, niet, moe: wild, my, saen, versinnen:<br />
Hoord, zwijd, siet, toe: stild, wy, gaen, beghinnen,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
<strong>De</strong>ffianche, ofte Lime.<br />
230<br />
Ghylieden. N. hebt my zeere gheblammeerd,<br />
Ende niet en cesseerd, <strong>van</strong> diesser magh ancleuen:<br />
Als ghylieden willen zuld dan compareerd,<br />
Niet dan uut ghenouchten werd dit gemoueerd,<br />
Om dat al u voordstel lueghen es beseuen.<br />
Gheeft my een regule, ick zal u eene gheuen:<br />
Die laetst, ende qualickst doet, blijfd in den brant.<br />
Vten hoofde werd referein <strong>van</strong> ons gheschreuen,<br />
Vvel hem die wel packt ende steld plaisant.<br />
Oft wy zullen dialogue maken vuer de hand,<br />
Men sal ons besuerghen ons personage:<br />
<strong>De</strong>n best doender zal eere hebben habundant,<br />
Mercurio, doen zyn dienaers hommage.<br />
Eer ghy u queld met zulcke oultrage,<br />
Maeckt eerst een taflespel als de cloucke.<br />
Ghy kend my wel, als doet ghy my quellage.<br />
Hier zuldy zien ghy lien daer ic cleene op roucke<br />
Of ick myn dicht <strong>van</strong> houcke te houcke<br />
Ieuers stele of zoucke.<br />
Aud, vremd Rondeel.<br />
Myn herte staet vast op een zottinne,<br />
Om dat zu zoo vul goede pradden steeckt.<br />
Ick moet al vueren ten beghinne<br />
Haer altoos draghen goede minne:<br />
Het beuald my al tgheent dat zu spreeckt.<br />
Haren troost my gheentijd en ghebreeckt,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Zu dijnckt my zijnde een keiserinne,<br />
Myn herte staet op een zottinne.<br />
Als es zu sobre <strong>van</strong> ghewinne,<br />
Ick hebze lief met herte met zinne.<br />
Zonder begheuen wies men my preeckt<br />
Myn herte staet vast op een zottinne,<br />
Om dat zu zoo vul goede pradden steeckt.<br />
231<br />
Ander aud Rondeel, dobbele, vten wale.<br />
O meinsche! hoe es dyn zonde stijnckende,<br />
Hier op de weereld, en vuer God almachtigh?<br />
Elck siedt wel, het es claer en warachtigh,<br />
In een druepel waters zidy anderen verdrijnckende.<br />
Pusoen vuer huenigh, zidy schijnckende:<br />
Broeder verraedt zinen broeder vuerdachtigh.<br />
O meinsche! hoe es dyn zonde stijnckende?<br />
Elc siedt wel, het es claer en warachtigh:<br />
Ghy verleedt deen den anderen al grijnckende,<br />
Ende vald mordadigh op elck ander clachtigh:<br />
Tot gheender dueghd en vald ghy eendrachtigh,<br />
Met haet en nijd zidy elcken versijnckende.<br />
O meinsche! hoe es dyn zonde stijnckende?<br />
Hier op dees weereld, en vuer God almachtigh?<br />
Elc siedt wel, het es claer en warachtigh,<br />
In een druepel waters zidy anderen verdrijnckende.<br />
[Begin en einde <strong>van</strong> spelen]<br />
Beghin <strong>van</strong> Spelen.<br />
Diedt al <strong>van</strong> niet wrochte,<br />
Bee hemel ende eerde,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
232<br />
Ons saligheits bediet sochte,<br />
En tonswaerd hem gheneerde.<br />
Die ons allen schiep naer zyn edel weerde,<br />
Ende naer zyn figuere,<br />
Met gaders zyn moeder de zuuer gheerde,<br />
Ende maghet puere,<br />
Beware inder eeuwigheit talder huere,<br />
Onsen Keyser Carolus, vuer elck grieueren:<br />
Dat hy metten zinen alle last verduere.<br />
In sghelijcks die de stede hier gouuerneren,<br />
Ende u allen die ons spel comd visiteren.<br />
Hende, of tsluten <strong>van</strong> Spelen.<br />
Hoe wel wy naer danck haeckten,<br />
Mids ons goe intentie,<br />
Als eist dat wijt lanck maeckten,<br />
Ghy gaefd ons silentie.<br />
Moerghen zuld ghy hooren een nieuwe inuentie<br />
Vanden viand rebel:<br />
Vvy bidden elc verchiere ons met syn presentie<br />
Vvy en heesschen niet el.<br />
<strong>De</strong> meeste menichte vul zonden fel<br />
Zal moerghen bekeeren, zonder langher traghen.<br />
Nooit materie en ghenouchde u zoo wel:<br />
Elcke bloedsturtinghe sal een doot zonde uut vagen:<br />
Blijfd heden meer beuolen, Gods zoet behaghen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
[Tafelgebeden]<br />
Benedicite.<br />
233<br />
A. Elc gheue der tafelen eenen hoerck en tsus Benedicite,<br />
B. Dominus.<br />
A. Dat hier es oft commen sal te desen tyen<br />
Vville de hooghste God ghebenedyen:<br />
Zulck als men hem, den weldoender schuldigh seid:<br />
Inden name der heligher drievuldicheid.<br />
Gratie.<br />
A. Vvy dancken u Heere vul alder iustitien,<br />
Van uwen lichamelicken beneficien,<br />
Die ghy verleend hebt tot tconfort onser zinnen:<br />
Dus spreeckt Pater noster inwendich <strong>van</strong> binnen.<br />
Pater noster.<br />
O God vul minnen! duer u helighe ghenade,<br />
Vveerd temtatie <strong>van</strong> ons,<br />
B. Ende lost ons <strong>van</strong> quade.<br />
A. Amen. Vvilt ons paeis ende vrede gheuen,<br />
Ende naer dees weereld dyn eeuwigh leuen:<br />
Gheeft alle zielen ruste te deser spacie<br />
V<strong>van</strong>t niemend en magh iet zonder dyn gratie.<br />
Laedt ons allen daer naer zonder ghelike waken,<br />
So sal ons hier naer dyn eeuwigh rijcke naken.<br />
[Superflue dicht; Parabole; Cocorullen; Morael; theoriestrofe 221]<br />
Superfluë, j: Dicht te vergheefs.<br />
Die wijs es en darf niet zeere verre gaen,<br />
Oft hy en wild hem te wandelene bestaen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Parabole.<br />
234<br />
Trijcke der hemelen (vuer diere naer vraechden)<br />
Es te ghelikene by thien maeghden,<br />
Daer wy Mattheum af hooren scriuen,<br />
Goddelick bouen sommen.<br />
Die den Brudegom ontmoetten metten ghedaeghden<br />
Maer die op de olie in haer lampen traeghden,<br />
Zullen ter bruloft moeten buten bliuen,<br />
Ind helsch verdommen.<br />
Tsghelijcks zonder dueght en sal niement commen<br />
Ten hemel binnen, hoe wijs, hoe habele,<br />
Exemple an de naeilde ende an den cabele.<br />
Cocorullen, op alle Kinderen dagh.<br />
Vvaer blijft ghy schoon lief? kijct ute tcomd al,<br />
Ic zo u eenen vollaerd gheuen: maerick en sal.<br />
Andere.<br />
Datmen u versmaedde, tware emmers bot wat,<br />
Als es dyn ghesichte afgriselick en gruwelick:<br />
Ghi hebt eenen langhen nuese ende een breed snotgat,<br />
Buuck ende den eers, ghelijck eenen pot plat,<br />
Van handelijnghe valdy straf, ende ruwelick:<br />
Ghy werdt om daghen een propre huwelick.<br />
Andere.<br />
Sietse my staen kiken de leelicke clekere,<br />
Zu beghind haer naer den man te rasschene.<br />
Machzu niet wel eenen vollaert wachten? Iazu sekere<br />
Haer schotels staen <strong>van</strong> Kersdag noch te wasschene.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Morael.<br />
235<br />
Als Terpander zyn haerpe maeckte ghereet,<br />
Met zeuen choerden, naer tghetal der planeten,<br />
Ouer pate, deerste nam Iuppiter bescheet,<br />
<strong>De</strong>n God Sol, nam ouer Mese dbeleet.<br />
Parhipate, was onder Saturnus gheseten,<br />
Mars Licanos, Trite Luna, magh elck weten,<br />
Venus hadde <strong>van</strong> Paramese dbestier,<br />
Mercurius nam Nete, in zyn secreten:<br />
En dees harpe magh Maria syn, doidmoedig dier<br />
Haer vij. choerden waren zoo ickt segghe hier,<br />
Vvijsheid, ende Cracht, ieghen tviands malicie,<br />
Hope, Ghelooue, en t'Caritatiuigh vier,<br />
Ghetempertheid, ende Rechtveerdighe Iustitie.<br />
<strong>De</strong>n soon, dien dese haerpe vuer haer officie<br />
Vuudtte? was Iesus Christus, ten zeluen tye,<br />
Gheboren <strong>van</strong>der heligher maeghd Marye.<br />
221.<br />
Vveedt dat dees tittelen in allen mannieren<br />
Tdicht zeer verchieren, en den zin duerstralen.<br />
Vveereldlic, moedt ghy de Comparatien hantieren,<br />
Gheestelic de Parabolen allegieren,<br />
Ende meest altoos Goddelick de Moralen.<br />
Hier met illustreerd men alle talen:<br />
Ende en mueghd ne gheen colueren sachter vaten.<br />
Van Tsuperflue dicht, mueghdy wel falen:<br />
Al dat ouerschiedt machmen wel achter laten.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
236<br />
[Regheldicht; Comparatie; Endelveers; Sprake; Interrogatie; Epitaphie]<br />
Reghel dicht.<br />
Van als dat de weereld heeft in haer behaud,<br />
Seluere es zeer goed, noch beter es tgaud:<br />
<strong>De</strong>n Iaspere moetmen vuer tgaud wel louen,<br />
<strong>De</strong> dueghd gaet den Iaspere verre te bouen.<br />
Vvat passeerd de dueghd? vulcomd myn ghebod?<br />
Vuer de dueghd en es niet beter dan God:<br />
Dus wy snoode meinschen ter weereld binnen,<br />
Laedt ons God bouen al beminnen.<br />
Comparatie.<br />
Ghelijck de Centauren, vroem bouen screuen,<br />
<strong>De</strong> Thessaeilsche beerghen commen neder ghedreuen,<br />
Ende zeer vast af gheloopen met vulder cracht<br />
Tvroem ghegroeit haut, moet hem plaetse gheuen,<br />
Alle ionghe spruten moeten wiken en sneuen,<br />
Duer haerlieder onsprekelicke groote macht:<br />
Zoo, wan Eneas Italien met vromer vacht,<br />
Solliciterende, tsiinder baten, dagh ende nacht.<br />
Endelveers.<br />
O bitter morseel, vvreed bouen screuen!<br />
Vvat hebbic bedreuen allendigh bloed?<br />
Ic gheuoel wel ick en mach niet langher leuen,<br />
Myn bloed vercruupt, myn aderen beuen,<br />
Myn ziele ontvlieghd my metter spoed.<br />
O God! die elcken ghenade doed,<br />
Ends vrijdt de ziele vuer thelsch tempeest,<br />
In dine handen beuelick minen gheest.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Sprake, op een Mespele.<br />
237<br />
<strong>De</strong>n uppersten Heere diedt al doet groeien,<br />
Vville u met zijnder gratien besproeien,<br />
Eerweerdigh Cuenijngh <strong>van</strong> goederthieren aerd,<br />
Met al dat rond omme u es vergaerd,<br />
Ic brijnghe u uut ionsten, ghewerd elcks duchten,<br />
Eene <strong>van</strong> tvoernoemds heeren vruchten,<br />
<strong>De</strong> welcke groeid binnen haren saeisoene,<br />
Inden zomere als alle dijngh staet groene.<br />
Haer figuere (om blusschen elcks smerte)<br />
Es de ghedaente <strong>van</strong> eender herte.<br />
Vijf steenen heeft zu in, lustich en schoone,<br />
En zoo veel tonghen heeft zu teender croone:<br />
Vvadt es sal ick u lien doen bekent,<br />
Siet daer Gods maecksel ende myn present.<br />
Men zeid een prouerbie zomtijd te passe,<br />
Vander mespele <strong>van</strong> den nieuwen wasse:<br />
Maer dese en es <strong>van</strong> dier productie niet,<br />
Haer groeissele es in den auden was gheschiet.<br />
<strong>De</strong> vijf steenen daer ick eerst af gaepte,<br />
Zyn zy, die Dauid in de Beke raepte:<br />
Te wetene naer myn beste onthauwen.<br />
Hope, Vulstandicheid, Vaste betrauwen,<br />
Gods Vreese, ende Gods Liefde daer an:<br />
Daer Dauid met ghewapend Goliath verwan,<br />
Alzo in primo regum staet al claer.<br />
Ende de viue, haer tonghen daer naer<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
238<br />
Zyn de vijf steden, ende tonghen naer myn verstand<br />
Die den Gods lof swoeren in Egipten land,<br />
Zoo Esaie xix. verclaerd scriftuere.<br />
Ooc heeft zu <strong>van</strong> een herte de figuere,<br />
Vvelc ghy heer conijngh moet trecken te beene,<br />
Om dat alle meinschen, groot ende cleene,<br />
An nemende de voorseide vijf steenen crachtich,<br />
Bidden zoen den uppersten God almachtich,<br />
Met vierighen tonghen en deuoter herten,<br />
Dat wy ontgaen mueghen tviands perten:<br />
Syn valsch bedrogh ende syn temtatie,<br />
Ende om mueghen hauwen in zyn goede gratie,<br />
Ghelijc Dauid sinen viand verwan, meer noch min<br />
Peinst nu wat mysterien een mespel heeft in,<br />
En wiesser schuuld onder haer officie.<br />
Heer cuenijngh haudt u an dese expositie:<br />
Diend den Heere, eer ghy vergaed als crancke lemen<br />
Ende wild ons simple present in dancke nemen.<br />
Interrogatie oft vraghe.<br />
Of eenigh meinsche claerlick gheloofd,<br />
Zoo Tullius doceerd, ende anderen cleercken,<br />
Dat op den vechtenden Valerius hoofd,<br />
Een raue sat, vul abuselicker weercken.<br />
Die Gallum sinen viand coeste versneercken<br />
Vechtende partiëlic als die haer crachtich pynde:<br />
Hem duerslaende mond ende ooghen metten vleercken:<br />
Seghd my iemend, oft u dijnct warachtich zynde?<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Epithaphie.<br />
239<br />
Niemend de drie zusters verbidden magh,<br />
Zy hauwen haerlieder ghesteckten dagh,<br />
Sonder incrempen, int tsweerelds vaste plein,<br />
Tot eeuwighen tiden.<br />
Ind iaer duust vijfhonderd met hand gheslagh,<br />
Als men daer toe tsestich schriuen sagh,<br />
O wy! o wagh! bleef heer Matthijs de Castelein,<br />
God wille hem verbliden.<br />
Screid Nymphen <strong>van</strong> Helicon! screid Pieriden!<br />
Screid Oreaden! screid Libethriden!<br />
Screid Pipleyden zonder beswiken!<br />
Screid Mercuristen! screid Castaliden!<br />
Bescreid den bemindere <strong>van</strong> Rethoriken!<br />
[Theoriestrofe 222: Proverbien]<br />
Prouerbie oft Adagie.<br />
222.<br />
Om dat wy teenen hende zauden gheraken,<br />
Van ons voornoemde zaken, hoord ghy scholieren.<br />
Zomighe redenen heeten Ghemeene spraken,<br />
Die een costelicke rethorike maken,<br />
Ghenaemd Prouerbien inder gheleerden papieren.<br />
Ghelijc Cocodrilsche tranen, Olie in vieren:<br />
Blender dan een Mol: en zulcke suffragien,<br />
Vveedt dat dese zeere een dicht verchieren,<br />
Ende heeten Prouerbien oft Adagien.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
[Raadsel <strong>van</strong> de sfinx]<br />
Gheraedsele.<br />
240<br />
Een gheraedsel, men proponeren hier moet,<br />
Vvild Gordius knoop ten besten resolueren.<br />
Vvelc dier es tweevoet, drievoet, en viervoet,<br />
Alzoomen dmonstre Spinx hoorde causeren?<br />
Peinst wien ghy hier by zuld aequipareren.<br />
[Eed der zotten]<br />
Eed, op Pax Vobis Camere.<br />
Bider zotter tsompen, hier vuer ooghen<br />
Zweere ick, dat ic sal voord an ghedooghen,<br />
Ghelijc myn medebroeders, eer meer dan min:<br />
Ende sal my voughen tot elcks anders zin,<br />
Legghende tot alle zotternie talenten.<br />
Vvise spelen, spelen: faersen, esbatementen:<br />
En draghen presenten, oft iet doen bequamere,<br />
Altoos volghende dberd <strong>van</strong> der camere.<br />
En vrauwe zotternien helpen voeden expres,<br />
Bet dan dautste zot die op de camer es.<br />
Als zaudick myn panden daer om belasten,<br />
Als zauden myn wijf ende kinders vasten,<br />
Ende als zo ic met basten binden myn schoen,<br />
Als zoen daudste zotten daer inne verhoen,<br />
Ende als zoen zy alle in haer snotte versmueren,<br />
Zal ick dalder zotste zyn macht my ghebueren.<br />
Alzo warachtich als ic de wareid belye,<br />
Zoo helpe my dat Sottinneken daer an deen sye<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
241<br />
Ouer dander zye, dBackerkin elck zijdts gheloouere,<br />
Ende op de derde zyde Salijn de stoouere:<br />
Dats een Triniteit <strong>van</strong> zotten versaemd in een<br />
Daer ick nemmermeer af en zal scheen,<br />
Als sauden mijn vrienden daer omme verdoten,<br />
Dat belouick alle tsompen, ende alle marroten.<br />
[Theoriestrofen 223-227]<br />
<strong>De</strong> Const.<br />
223.<br />
<strong>De</strong> voorgaende baladen moet ic duerwroeten,<br />
Om tsaerbeits verzoeten, nopende dintricaet:<br />
Sylleben, daer in myn propoost, heetick voeten,<br />
<strong>De</strong>n derden ende lesten zuldy bobbelen moeten,<br />
Met meer andere, eer ghy verstand ontfaet.<br />
Nopende tSchaeckberd dat vueren staet,<br />
Vvild ghy tsghelijcks maken om dijns zins verlichten<br />
Beghind an tcruce eerst dats minen raet:<br />
V<strong>van</strong>t daer af dependéren alle dander dichten.<br />
224.<br />
<strong>De</strong> reste <strong>van</strong>den zeluen hulien orborelic,<br />
Es al notorelic, als ghemeenen coop.<br />
Rammel tsammele heetick dicht vercorelic,<br />
Alsmen Rethorike zoo es versmorelic,<br />
Dat zu schijnd rammelende al ouer hoop.<br />
Simpletten, zijn als een dicht maeckt al den cnoop.<br />
Dobbletten als ghijt wild met twee vervullen.<br />
Epitaphien nemen ouer doode haren loop.<br />
Simple Buesel dicht heedt men Cocorullen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
225.<br />
242<br />
Dander es al claer, vuer wiene dat zij<br />
Vvy wisent vuer by, als een simple pleit.<br />
Vele ander zaken mochtick ontdecken dy<br />
Daer dijn rethorike met saudt verchieren ghy.<br />
Ende tware noodsakelick hier gheseit:<br />
Ghelijc <strong>van</strong> vele dijnghen de proprieteit,<br />
Schoon Termen, Poëtrie, zomighe vocabelen,<br />
By exemplen worde dat hier goed ouerleit<br />
Mids het nopen int curte <strong>van</strong> eenighe fabelen.<br />
226.<br />
Maer den tijd niet bliuende in eenen viguere<br />
Loopt altoos duere, alzoot blijct by desen.<br />
Minen bouc werd dicke <strong>van</strong>den labuere<br />
Dies moet ickt curten, ic en hebbe gheen kuere,<br />
Of zij soen my vloucken die ditte lesen:<br />
Aldus ghy voernoemde ionghers ghepresen,<br />
Mannachtich, robust, niet teer als crancke lemen,<br />
Ick biddu alle tsamen in dient mach wesen,<br />
Vvild desen minen aerbeid in dancke nemen.<br />
227.<br />
Ick hebbe u verclaerst om tsgheests verfieren<br />
Diueersche mannieren, Exemplen, en Sneden,<br />
Vvild ghy uwen zin voorder emploeihieren,<br />
Ende ghy droomen wild blocquieren,<br />
Int beghin mijns boucskins vindt ghy de vulle leden.<br />
Met noch een Sermoen zuldy zijn te vreden,<br />
Zoo hebt ghy vulcommelick al mijn propoost:<br />
Vut tgheent dat hier staet op den dagh <strong>van</strong> heden<br />
Zuldijt al contrefaicten in dien ghyer op gloost.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Sermoen <strong>van</strong> Sencte Reinhuut.<br />
243<br />
Ipsis bibsis, tantus ind schutum,<br />
Quot ipsis peruentus ad sanctus Reinhutum,<br />
Audiatus clutum, ende en zijd niet aldus gram,<br />
Verbis haec habetur capitulos nusquam,<br />
In goede lattoene noteerd dees wordekins.<br />
<strong>De</strong>n Sant die wy bringhen op berien op hordekins<br />
Es groot <strong>van</strong> virtute, die tverstand zo ghenieten<br />
Hem mocht wel zijn ziele <strong>van</strong> achter ontschieten.<br />
Gheraet doch hoe hy heet zulc gheeft hem tribuut<br />
Tes myn heere den leghen vader sente Reinhuut.<br />
Nooit wonderlicker ghuut, onder goe ghesellen:<br />
Sijn legende zal ick int curte vertellen.<br />
Ooit heeft hy mildelic ghecloncken gheschoncken,<br />
Zo dat hy hem al bistier heeft ghedroncken,<br />
Dat hy rein hute quam gent als een peerle<br />
Dies heett hy S. Reinhuut: sinen besten keerle<br />
Vvas <strong>van</strong> dockeblaren, om wien zou ict zwighen?<br />
Nooit en coeste hy eenen lakenen ghecrigheu<br />
Zo bistier dranck hy hem duerende zyn deuotie,<br />
Een vierendeel vaetkin was rechts zijn potie:<br />
Noch keeck hy omme naer eens anders deel.<br />
Van drijnckende haddy dicwild den snuereel:<br />
Zijn ooghen puulden hem, hy scheen an elken houc dul<br />
Hy hoestde ende niesde dicwild zijn brouck vul.<br />
Peinst dan wat legher vader was ditte,<br />
Eens steldhy an zijn snotgat een groote kitte<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
244<br />
Vvel <strong>van</strong> vier stoopen, om zijns selfs touuen,<br />
En drancse rein uut, gent sonder snouuen.<br />
Van zulcke triakelen mochte elc spreken,<br />
Dies en mach men desen name niet ghebreken,<br />
S. Reinhuut heedt hy: hy maeckte rage,<br />
Menigh eeuwigh meinsche doet hem hommage<br />
Vele ondersaten heeft hy om zyn verhueghen.<br />
Alder eerst heeft hy allerande Niet dueghen,<br />
Die hem nieuers toe en voughen blood <strong>van</strong> spoede,<br />
Sullen alle rein hute commen <strong>van</strong> goede,<br />
Meer tachter dan te vueren in haerlieder spende:<br />
Thospitael werdt harer alder hende,<br />
Op datter, tsen, eenigh <strong>van</strong> hemlien gheraeckt.<br />
Iaet, want ten es om de veerckens niet ghemaeckt<br />
Reinhuuts ghesellen moeter in logieren.<br />
Een ander soorte moet onzen Sant obedieren<br />
Dat zyn dees quabeleeden die ruusschen buusschen<br />
Daghelicks op de banc sitten, dobbelen, tuusschen<br />
Die de potten cuusschen, ende hantieren tspel,<br />
Zy gaen zoo dorre an haerlieder vel,<br />
Men en darfse beölien nogh bepéken,<br />
Eenen sulpherpriem sauder vijftich ontsteken,<br />
En verbranden ten poluere zo ickt wedde:<br />
<strong>De</strong>se sullen alle messe hooren <strong>van</strong> op haer bedde<br />
Ende Reinhuut dienen, <strong>van</strong> berooider saussen,<br />
Als zy metten hielen loopen duer haer caussen,<br />
Ende moeten thuus potbroon het werd hem sienst.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
245<br />
Nu commen de Sanghers tot Reinhuuts dienst,<br />
<strong>De</strong>se Musicienen, Dichters, ende Fluters,<br />
Aerpenaers, Schalmeyers, Trompetters, Luters,<br />
<strong>De</strong>es ruters en laten tgheld niet vermossen:<br />
Zy en mueghen niet dan Pertrijskins schossen,<br />
Rendvleesch en Bakevleesch moet uter bane,<br />
Vinden zy Rijnswijn oft goeden Beane,<br />
Paeilette, noch Petau, en comd in haren balgh.<br />
My ghedijnckt wel, dat Reinhuut den spierijngh swalgh<br />
Van een dousine Eendvoghels teenen male:<br />
Maer eer zy gheraeckten ten principale<br />
Vvalghede hem den balgh <strong>van</strong> al den wine,<br />
En warp een watergalle duer de pine<br />
Hy spauwse eenen anderen bi gans maenschijn,<br />
Gheraedt waer? iuuste in zyn aenschijn:<br />
Nooit en saeghdy man alzoo te ghereke.<br />
Zulc eist <strong>van</strong>den Moerknechten daer ic af spreke,<br />
Niet vald hem te costelic mueghzijd vercheinsen:<br />
Maer hoe zulzy varen mueghd ghy peinsen?<br />
Vuer de Keercduere sitten, op ende nere,<br />
En gheuen vijf miten <strong>van</strong> een sesken were,<br />
Zoo salse Reinhuut hauwen in subiectien<br />
Nu esser een soerte <strong>van</strong> ander complexien<br />
<strong>De</strong>es Venus ianckers dees aerme zotkins,<br />
Int liefs volghen rumen zy menighe potkins,<br />
Zoo elc veel parlotkins sijns seins ghecreegh.<br />
<strong>De</strong>en cust den rijngh, dander beclemd den weegh,<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
246<br />
<strong>De</strong> derde leid vul vaers in coffers ghesloten,<br />
<strong>De</strong> vierde werd met eenen pispot beghoten,<br />
<strong>De</strong> vijfste rijdt op der lieden snatere,<br />
<strong>De</strong> zeste werdt gheiaeghd duer dwatere,<br />
<strong>De</strong> seuenste waend clemmen hy breect den hals,<br />
Dus steerft dit volxkin vul ongheuals:<br />
Als zauden zy haer schoen met wissen binden,<br />
Zy zullen hem bij haren lieue vinden,<br />
Ee dienen Reinhuut, zijnde onder zijn zwaer roede:<br />
Vveetdy waer hy maerscalc af es? <strong>van</strong>der aermoede<br />
Van dorre ende berooit te sine an elcken cant.<br />
Nu hoord ghy wel <strong>van</strong> desen ledighen sant,<br />
Dat hy veel ledighe dienaers heeft,<br />
Ende datter groot religioen ancleeft:<br />
Dus mannen en vrauwen cleene ende groot,<br />
Als sauden thuus hu kinders sitten sonder broot<br />
Vasten, en <strong>van</strong> hongher sijn verbolghen,<br />
Vvild sente Reinhuuts voetstappen naer volghen,<br />
Zo zuldy thenden iare in tgasthuus stallen,<br />
Dits ute, Gods gratie beware ons allen.<br />
[5. Conclusie: theoriestrofen 228-239]<br />
Hier volghd Casteleins Conclusie, ooc mede zijn Excuse, ende generale<br />
voorhaudijnghe <strong>van</strong> zinen gheheelen voorgaende waerke.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
228.<br />
247<br />
Tuwelieder eeren, en tot niemends schanden,<br />
Om scheerpen dijn verstanden, hebbic dit bestaen:<br />
Ende als hebbic den ionghers dit willen ghelanden,<br />
In dien minen bouc vald in crusselighe handen,<br />
Vvillen dien blidelick zonder wrempe ontfaen.<br />
Als zij dus vele hebben ghemaeckt en ghedaen<br />
Berespen my dan, in dien zijt cuenen bet scheen:<br />
Snidic niet, ic zal doen sniden, duer mijn vermaen,<br />
Neemd dan, dat ic gheslachte den wetsteen.<br />
229.<br />
Als eist dat wy alle de Autheurs niet en citeren<br />
In ons narreren, nochtans volghicker een deel.<br />
By dat wy Tullium hooren allegieren,<br />
Men vindtere die <strong>van</strong> hem zeluen doceren,<br />
En niet min obtineren en elck parcheel.<br />
Macrobins furnierd dees redene gheheel,<br />
Segghende hoe snood hy es oft hoe vertorden<br />
Hy zeid wel wat goeds, ende zonder adpeel:<br />
V<strong>van</strong>t een waermoesch plucker spreect wel fraey worden.<br />
230.<br />
Exemple an Carneades, zoo ons int lesen,<br />
Cicero heeft bewesen, met schoonder collatien,<br />
Nooit en es hem zijn vaste motijf ontresen,<br />
Nooit en blammeerde hy niet, ten bleef mespresen,<br />
Alzoot bleeck in alle zine altercatien.<br />
Niet dat ick vry ben der confutatien,<br />
Als ben ic een die <strong>van</strong>der cuenste spreeckt:<br />
V<strong>van</strong>t, by dat de zelue leerd, te vele spacien,<br />
Ic ghebiede wel anderen dat my ghebreeckt.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
231.<br />
248<br />
Ontga ic my ieuers, ind dicht principalic,<br />
Ofte ooc verbalic, ende rigorueselic,<br />
Ick bidde elcken zonderlijnghe, en nemes niet qualic,<br />
V<strong>van</strong>t niemende en nopic specialic,<br />
Noch en ouercrijssche ic furiueselic.<br />
Te wilen ick de ionghers diene coraiueselic,<br />
Verghetick dat ick aud ben, naer Marcus sententie,<br />
<strong>De</strong>n middagh lijdt tonzent fraudulueselic:<br />
Het gater op den auend, dus neemd pacientie.<br />
232.<br />
Ic bens Lucilius, in zinen tijd de gheheerdste,<br />
In <strong>const</strong>en de vermeerdste, vul onzer profiten:<br />
Ic en wille niet (seid hy) dat dalder gheleerdste<br />
Myn weercken lesen, noch dalder appeerdste:<br />
V<strong>van</strong>t, zij zoender my te vele tortein in smiten.<br />
Dat ooc veel simpel onnoosel subditen,<br />
Myn weerck angaen zoen, ende dat blammeren snel,<br />
Duer haer blonckheid, zoen zij hem qualick quiten,<br />
Dus latickt de middelbare visiteren wel.<br />
233.<br />
Duer mijn ionst hebbick om elcks veruroeien<br />
Materie willen stroeien, schoone bouen sommen:<br />
Vvaer ute (ghelijc uten peerde <strong>van</strong> Troeien,<br />
Vvelck de Griecken stichten duer Calchas loeien)<br />
Vele fraeye discipelen zullen commen.<br />
Niet ic en wils my niet berommen:<br />
Maer ick hoeps in God die <strong>van</strong> al es een wetere.<br />
Alzoo hy ten utersten my sal dommen,<br />
Ick deedt om dueghd, en gheue dmine om een betere.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
234.<br />
249<br />
Nochtans weet ic wel, duer mijn ontbinden,<br />
Datmer sal vinden, zoomen ooeit vonden heeft,<br />
Die minen aerbeid sullen verslinden,<br />
Segghende: wat wild hy hem onderwinden?<br />
Hy en heeft niet al gheseid dat dees <strong>const</strong> ancleeft.<br />
Ic bent, die hem lien hier ghelijck in gheeft:<br />
V<strong>van</strong>t, zijn zij goed, die dit voordstel verkiesen:<br />
Zij zullen segghen, tverzwijmd hem menigh die leeft.<br />
Zijn zij quaed, God salze qualick verliesen.<br />
235.<br />
Hoe danich zij zijn, oft <strong>van</strong> wat conditie,<br />
Die in die suspicie, dese <strong>const</strong> verhaten,<br />
Moesten zij ondernemen thaerlieder officie,<br />
Al dit te makene, mids hende, ende initie,<br />
Sy haddens meer vergheten ende achter ghelaten:<br />
Maer tprouerbie gaet achter straten,<br />
Dwelck men hoord segghen groot ende cleene:<br />
<strong>De</strong>en vindt meer dan dandere, tzijnder baten,<br />
Maer niemend en vindet al alleene.<br />
236.<br />
Minen Martiael seid <strong>van</strong> zulcke driuers,<br />
<strong>De</strong>r <strong>const</strong>en bekiuers, die tvolck zoo quellen:<br />
Men vind veel begripers, maer lettel schriuers,<br />
Die costumelic visschen in ander viuers,<br />
Ende en cuenen een reghel dichts nauwe stellen.<br />
Dit es een vicie niet om verfellen,<br />
Vuer wien dadt ghebuerd tsi aude of ionghe.<br />
Ic ben deerste die dit bestont vuer de ghesellen,<br />
Nooit en waerd ghedichtt in de vlaemsche tonghe.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
Finis.<br />
237.<br />
250<br />
Ben ic te obscuer, naer iemends ghevough,<br />
Tes my ghenough dat ickt wel verzinne:<br />
Peinst dat my dit pack te zwaerder wough,<br />
Ende dat hem dlast te laboriueser drough:<br />
<strong>De</strong>n rechten keest der <strong>const</strong>en heeft dat inne.<br />
Middel ende dhende, metten beghinne,<br />
Tes al mine. Niet stelic, ghelijc den wolue:<br />
Ic en pluustere niemends lochtijngh, te minen ghewinne,<br />
Maer spele ghelijck Hercules met mijns selfs kolue.<br />
238.<br />
Ende als eist dat wy al ditte tracteren,<br />
<strong>De</strong>n ionghers adscriberen, met blider feesten,<br />
Nochtans en willick niemend praeiudiceren,<br />
Goede auders moet ick obtempereren,<br />
Ende alle artisten, minste metten meesten:<br />
Biddende alle Ingienen, ende fijne gheesten,<br />
Dat zij tot dees scientie staut onuervaerd terden:<br />
V<strong>van</strong>t ick begonste dit metten eesten,<br />
Om dat dees edel <strong>const</strong> zo mueghen verclaerd werden.<br />
239.<br />
Dus, dan ghy Constenaers vul <strong>const</strong>igher leeren<br />
Die de <strong>const</strong> vermeeren, ende in hu haudt becleuen,<br />
Tot den ontfangh mijns aerbeids, wild u lien keeren,<br />
Ende peinst, ic hebt ghedaen ter eeren<br />
Van allen <strong>const</strong>enaers, der <strong>const</strong> toe ghescreuen.<br />
Zoo Esculapius dede, doet my weder leuen<br />
Ziedy my verbiten <strong>van</strong> niders die tsamen kiuen:<br />
Oft als Plato, wild minen bouck Vulcano gheuen,<br />
Indien hy niet en mach vul eeren en famen bliuen.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
[III. Nawerk]<br />
251<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
VVaerschvwijnghe tot den Lezer.<br />
252<br />
BEminde Lezer, t'uwen ghemake, ende om u te bet t'onderscheedene tdicht, daermede<br />
onzen Autheur es leerende, ende tghene dat hy es stellende voor een Exemplaer, zo<br />
hebben wy u tzelue ghesteld in verscheeden lettren: Te wetene t'Leerdicht in Cursiue,<br />
ende d'Exemplaers in Romeine. Hoe wel, wy en twijffelen niet, ofte men zalder eenighe<br />
vinden die zegghen zullen, dat zij deze letteren onghewone zijn ende niet en kennen.<br />
<strong>De</strong>n welken wy voor een andwoorde gheuen, dat daer lettel belangs an es: want<br />
vooorwaer, de ghene die noch zo verde niet ghestudeerd en hebben dat zy deze ofte<br />
andere deerghelijcke letteren connen kennen, die en behouuen, zonder faulte, de<br />
lecture ende studatie <strong>van</strong> dezen waerke niet tangane: mids dat onzen Autheur<br />
Castelein voor alzulke Blonckaerds, ditte niet gheschreuen en heeft: zoot ooc by<br />
redenen niet betamen en zoude, niet meer dan eenen kinde den Pater noster te doen<br />
spellene, twelke noch zinen A.b. niet gheleerd en hadde.<br />
Ooc zo hebben wy (noch tuwen gherieue) onderscheeden de Baladekins <strong>van</strong><br />
tvoorseide Leerdicht met zekeren ghetale daervooren te stellen: op dat ghi daerute<br />
te lichter ende ghereedelicker zoudt vinden (by der tafele die wy ooc daer op ghesteld<br />
hebben) alle zaken, Regulen, ende allegatien danof de zelue Autheur in dezen es<br />
narêrende.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
253<br />
Voorts, als angaende <strong>van</strong> der Orthographien, ofte Spellijnghen, die wy in tvervolgh<br />
<strong>van</strong> desen hebben gheobserueerd, weett (Beminde Lezer) dat wy daer inne ghevolghd<br />
hebben de proper Copie gheschreuen by der hand <strong>van</strong> onzen Autheur Castelein:<br />
emmer, alzo naer, ende ghetrauwelicken alst ons moghelicken es gheweest <strong>van</strong> doene:<br />
volghende ooc der naernstigher bede <strong>van</strong>den persoon die ons de zelue Copie ter<br />
hand ghedaen heeft.<br />
Hoe wel, wy en loeghenen niet of d'Autheur en heeft in deze zijn Copie <strong>van</strong> zommigh<br />
zijn spellen (tzij onwetens oft anders) baerblijckelicken ghefaeld: ende datte<br />
specialicken in de Diphtonghen, daer in hy hem zeluen dickmael contrariëerd: ooc<br />
in veel andere faulten die ghenough supportabel zijn, ghelijck als in dit vocabel<br />
Rethorica, spellende tzelue in d'eerste syllabe zonder aspiratie, ende in de tweedde<br />
heeft hy die ghesteld: gheheel teghen de rechte Ethimologie <strong>van</strong> dit griecsche vocabel<br />
Rhetorica. Ooc tusschen, ENDE, Coniunctie ende, HENDE, Nomen, en maeckt hy<br />
ooc gheen diuer sitheid, ende in veel meer andere dier gheliken, die wy achterlaten<br />
om der langheids wille. Niet, dat wy dit alligieren tot vermindertheid ofte<br />
cleenachtijnghe <strong>van</strong> den ouerleden Autheur, die hem zeluen dogh niet verandwoorden<br />
en magh, nemaer, behaudens zijnder eeren ende goeden name: ende, op datmen daer<br />
ute magh zien eens ieghelicks zin, ende tbeste verkiesen, twelke wy u altijd<br />
recommanderen te doene: hopende u noch met al<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
254<br />
dusdanighen waerke te belemene, in dien wy beseffen dat u deze onze hekelijnghe<br />
anghename ende danckelick es.<br />
Vermaen tot den Leer-Iounghers <strong>van</strong> Casteleins discipline.<br />
Ingeniëuse gheesten, ghy Iounghers vaillant.<br />
Naer dien de Castelein hadde in tverstand<br />
T'ulieder instructie ditte te gheuene,<br />
Tooghd dankbaerhéde.<br />
Vvilt Echo gheslachten, roupt hem naer plaisant.<br />
Dicht hem een Epithaphium, fraey end' elegant.<br />
Pooghd zijn renommée altijd te doen leuene,<br />
Met Rhetorijcscher zéde.<br />
Ghy en mueghd hem gh'exaltéren noch vulprizen méde<br />
Naer zijn betaemte:<br />
End' indien ghijt verzwijmt (als rust hy in vréde)<br />
T'werd t'uwer blaemte.<br />
Al doende zuld ghy leeren: en vreest gheen schaemte.<br />
Dus, zend ons copie, dan, om hier t'annexérene,<br />
V<strong>van</strong>t ghy hem schuldigh zijd, altijd te lauderene.<br />
Naer dit een betere.<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>
256<br />
Matthijs de Castelein, <strong>De</strong> <strong>const</strong> <strong>van</strong> <strong>rhetoriken</strong>