Nieuwe aanpak - Technische Universiteit Eindhoven

M AT R ix 

k w a r t a a l b l a d v a n d e t e c h n i S c h e u n i v e r S i t e i t e i n d h o v e n 

J a a r g a n g 1 5 

w i n t e r / 2 0 0 8 

Nieuwe aanpak 

onderzoeksstimulering 

directeur embedded SyStemS inStitute wordt rector van ut 

menSachtige robotS in de belangStelling 

viJftien procent brandStofbeSparing in benzinemotoren

X X X X X X X X X X X X X X X 

technische universiteit 

eindhoven 

communicatie expertise 

centrum 

postbus 513 

5600 mb eindhoven 

homepage: http://www.tue.nl 

e-mail: matrix@tue.nl 

hoofdredactie 

drs. han konings 

telefoon (040) 247 33 30/ 

247 29 61 

e-mail: J.l.konings@tue.nl 

informatie over adverteren 

h&J uitgevers 

telefoon (010) 451 55 10 

telefax (010) 451 53 80 

medewerkers aan dit nummer 

cora van den berg, Judith van 

gaal, chris van de graaf, Joep 

huiskamp, tom Jeltes, ingrid 

magilsen, frits van otterdijk, 

paula van de riet, marianne 

vincken, anouck vrouwe 

eindredactie en coördinatie 

communicatiebureau 

corine legdeur 

e-mail: 

corine@legdeurcommunicatie.nl 

foto’s en illustraties 

nancy dijkstra, vincent van den 

hoogen, rien meulman, bart 

van overbeeke, photodette 

basisvormgeving 

proforma, 

grafisch ontwerp & advies, bno 

vormgeving 

onnink grafische comm. bv, 

oudenbosch 

druk 

e.m. de Jong, baarle-nassau 

redactieadviesgroep 

mr.drs. b.c. donders 

drs. w.f. gaasendam 

prof.dr.ir. g.m.w. kroesen 

prof.dr. l.h.J. verhoef 

ir. w. wagemans 

matrix wordt gemaakt door 

het communicatie expertise 

centrum van de tu/e en 

verschijnt vier keer per jaar. 

het blad wordt (na schriftelijk 

verzoek) kosteloos toegezonden 

aan tu/e-ingenieurs en aan 

een scala van andere, 

externe relaties. 

gehele of gedeeltelijke overname 

van artikelen uit matrix 

is alleen toegestaan na overleg 

met de redactie en met bronvermelding. 

voor het gebruik van 

de foto’s of andere illustraties 

is toestemming van de maker 

nodig. 

2 

Colofon 

het eerstvolgende nummer 

van matrix verschijnt in 

maart 2009. 

iSSn 1380-247X 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 

F oto : R i e N M e u l M a N 

T U/ e - C O N G R E S T I P 

Benelux finale FIRST LEGO League ® 

Sibrecht 

Bouwstra 

Datum: 

zaterdag 31 januari 2009 van 11.00 tot 17.00 uur. 

Plaats: 

universiteit utrecht. 

inhoud: 

32 teams van kinderen tussen de 8 en 15 jaar treden aan in de strijd om de 

felbegeerde champions award. in deze wetenschapswedstrijd spelen zelfgemaakte 

robots een hoofdrol. dit jaarlijks terugkerende evenement vormt 

de benelux finale van de zogenaamde firSt lego ® league. het winnende 

team gaat naar de internationale finale in atlanta (vS). het thema van dit jaar: 

‘climate connections’ (klimaat). 

Doelgroep: 

deze wedstrijd is voor een breed publiek toegankelijk. voor kinderen die niet 

meedoen aan de wedstrijd is er ook van alles te beleven. zo is er een workshop 

waarin de kinderen zelf aan de slag gaan met het programmeren van een 

robot, de geo-truck met het spannende spel earthQuest en veel meer kijken 

doeactiviteiten. 

Organisatie: 

Stichting techniekpromotie. 

Meer informatie: 

www.firstlegoleague.nl of www.techniekpromotie.nl. 

Sluitstuk 

Afstudeerders vertellen over hun afstudeerwerk 

Sibrecht Bouwstra, studente van de faculteit industrial Design, 

ontwikkelde in opdracht van het Máxima Medisch Centrum in Veldhoven 

een babypakje voor couveusekinderen. 

‘Kinderen in de couveuse krijgen sensoren op hun huid om hartslag, ademhaling, 

zuurstofgehalte in het bloed en lichaamstemperatuur in de gaten te houden. Die 

plakkers zijn niet prettig voor de baby’s. Ook is de drempel voor ouders hoog om 

hun kind vast te houden. Het zou beter zijn als de sensoren verwerkt konden 

worden in een pakje of het matras waarop de kinderen liggen.’ Het ziekenhuis 

vroeg Bouwstra om een eerste stap te zetten. ‘Ik heb een pakje ontworpen met 

sensoren die het hartritme in de gaten houden.’ Ze liep twee dagen mee met de 

verpleging en sprak met ouders van couveusekinderen. Daarna verdiepte Bouwstra 

zich in de techniek van een ECG, en de eisen die aan elektroden gesteld worden. 

‘Ik moest uitzoeken welke geleidende stof het beste was om als elektroden te 

dienen voor de ECG-meting.’ Ze kwam uit bij nylon, gecoat met zilver. In totaal 

heeft ze in het pakje drie sensoren op de rug verwerkt, en drie aan de voorkant, 

zodat de baby in iedere houding contact maakt met minimaal drie sensoren.’ 

De achterkant van het pakje is van gaasachtig materiaal, zodat er licht doorheen 

kan. Bouwstra: ‘De overgang van het zachte geleidende textiel naar de ‘harde’ 

apparatuur heb ik opgelost door koolstofdraden te gebruiken om de elektroden 

op de monitor aan te sluiten. Die zijn soepel en zacht.’ Het moeilijkste, vertelt 

Bouwstra, was om alles samen te brengen: de techniek, een handig en veilig pakje 

én een aantrekkelijk ontwerp. Ze gaat het pakje nog in de praktijk testen. Andere 

studenten zullen het onderzoek voortzetten.

Op de cover: 

De TU/e wil investeren 

in risicovol, 

vernieuwend en 

multidisciplinair 

onderzoek. 

Lees verder op pagina 4. 

Foto: Bart van Overbeeke 

8 

12 

18 

inhoud 

I N G E S P R E k 

‘3TU is een speler van wereldformaat’ 

2 6 

4 0 

prof.dr. ed brinksma kijkt terug op de vorderingen die het embedded 

Systems institute maakt en kijkt vooruit naar de vragen die hij als 

aankomend rector van de universiteit twente zal moeten beantwoorden. 

O N d E R w I j S 

TU/e gaat van onderwijs een vak maken 

het onderwijs aan de tu/e krijgt een facelift met de invoering van 

certificaten voor basis kwalificatie onderwijs (bko). hoewel de verdiensten 

van de bko niet meetbaar zijn, zijn alle betrokkenen ervan overtuigd dat het 

onderwijs aan de universiteit aan kwaliteit wint. 

O N d E R z O E k 

Profileringsgebied Broadband Telecommunication Technologies 

binnen het onderzoeksprofileringsgebied wordt in een breed spectrum gekeken 

naar de telecommunicatie van de toekomst, van materialen voor betere 

devices tot systemen en netwerken en stochastische berekeningen op het 

gebied van netwerkverkeer. 

dE vONk 

Hoogleraar op de bres voor internationale studenten/ De wiskundige 

Jos Baeten is sinds 1991 hoogleraar aan de faculteit Wiskunde 

en informatica. Hij werd, al snel na zijn benoeming in Eindhoven, 

decaan. De laatste jaren is hij intensief betrokken bij het initiatief om 

getalenteerde indiase studenten voor een master naar de TU/e te halen. 

SamENwERkING mET mkb 

Crematorium gebruikt hitte van emissies/ Crematorium Tilburg gaat 

voortaan deels in de eigen behoefte aan energie voorzien. Zes studenten 

van de TU/e hebben hiervoor de basis gelegd. Het Tilburgse crematorium 

past als eerste in Nederland warmteterugwinning mét buffer toe. Zowel 

Crematorium Tilburg als TU/e zijn enthousiast over de samenwerking. 

en verder in dit nummer 

• tu/e in de pers / 7 • nieuws bedrijfsleven / 11 • op stage / 14 • nieuws 

onderwijs / 17 • bio-polymeren als duurzaam alternatief / 22 • nieuws 

onderzoek / gesteld / 24 • nieuws alumni / 29 • alumni en universiteit 

hebben elkaar nodig / 30 • de ethische aspecten van werken met 

levend materiaal / 32 • Sleutelen aan de Johan cruijff van 2050 / 34 

• Samenwerking met de lage landen / 38 • Spectaculaire besparing 

met roterende gasklep / 42 • ingenieur in ondernemen / 44 • ontwerper 

in opleiding / 46 • tiasnimbas brengt kennis naar high tech campus 

eindhoven / 48 • agenda en service-rubriek / 50 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 3

F oto : b a R t v a N o v e R b e e k e 

4 

b e l e i d 

De TU/e wil investeren in risicovol, 

vernieuwend en multidisciplinair onderzoek. 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8

vijf jaar geleden definieerde de tu/e de zwaartepunten van haar onderzoek. Dat 

resulteerde in acht profileringsgebieden en twee zogeheten koestergebieden. Die 

gebieden ontvingen extra financiële ondersteuning. Deze actie heeft echter niet 

wezenlijk bijgedragen tot het zichtbaarder maken van het onderzoek, zo concludeert 

het College van bestuur nu. Met ingang van 2009 is daarom gekozen voor een 

nieuwe aanpak. 

tu/e kiest voor nieuwe aanpak 

onderzoeksstimulering 

Wetenschappers worden opgeroepen om 

aanvragen in te dienen voor de ondersteuning 

van risicovolle, vernieuwende en multidisciplinaire 

onderzoeksprogramma’s. 

Het is één van de belangrijkste onderdelen 

uit de ‘Onderzoeksvisie TU/e’, die onlangs 

werd vastgesteld. Rector magnificus prof. 

dr.ir. Hans van Duijn is duidelijk over de 

reden van de koerswijziging. ‘Er heeft 

de afgelopen vijf jaar gewoon te weinig 

beweging gezeten in de profileringsgebieden. 

Ze zijn er niet zichtbaarder door 

geworden. Wat overigens niet wil zeggen 

dat ze niet zeer goed te gebruiken zijn 

voor pr-doeleinden. Het zijn immers onze 

zwaartepunten op onderzoeksgebied’, 

aldus Van Duijn. ‘Maar de tijd schrijdt 

voort en er komen weer nieuwe initiatieven 

op. Plasma, fusie, licht…, daar wil je 

ook ruimte voor scheppen.’ 

Om die reden slaat het College van 

Bestuur met ingang van 2009 een nieuwe 

weg in ten aanzien van het stimuleren van 

onderzoek. In plaats van financiële middelen 

te verstrekken aan de profileringsgebieden, 

gaat men vernieuwende, multidisciplinaire 

onderzoeksprogramma’s ondersteunen. 

Komend jaar heeft het College er 

één miljoen euro voor beschikbaar, waar 

vier initiatieven mee van start kunnen 

gaan. Dat bedrag loopt de komende jaren 

stapsgewijs op naar 2,5 miljoen per jaar. 

‘Het zal onderzoek zijn dat binnen kleinere 

eenheden wordt uitgevoerd’, zegt 

Van Duijn. ‘Over de faculteiten heen en 

in combinaties van nieuwe mensen met 

wetenschappers die hier al wat langer in 

dienst zijn. We hopen dat jonge talentvolle 

mensen op deze manier wat van hun eigen 

onderzoekstijd kunnen inkopen.’ 

Oorspronkelijk was het College van plan 

om komend jaar al tien multidisciplinaire 

onderzoeksprogramma’s van start te laten 

in het kader van de nieuwe stimuleringsregeling 

werd medio november het eerste concrete voor- 

stel ingediend bij het College van bestuur. Zeven 

hoogleraren van zes verschillende faculteiten 

hebben een ambitieus plan op het gebied van 

licht en interactie opgesteld. Programmaleider 

prof.dr. emile aarts, deeltijdhoogleraar bij de 

faculteit industrial Design en vice-directeur bij 

Philips Research, ziet ook mogelijkheden voor 

een technologisch topinstituut op dit gebied. 

volgens aarts is licht als onderzoeksthema lang 

over het hoofd gezien. ‘Maar het past natuurlijk 

perfect in eindhoven’, aldus aarts. ‘Het nieuwe 

onderzoek zal verankerd zijn in de omgeving en 

op een natuurlijk wijze zijn ingebed in de lichtstad. 

licht is al een eeuw het centrale economische 

thema in deze regio. We zijn het de laatste 

jaren alleen vergeten te kapitaliseren.’ 

volgens het plan, getiteld ‘i-lighting the World’, 

zal het onderzoek zich richten op de relatie tussen 

licht en mens, en dat binnen drie verschillende 

domeinen: sfeer, welzijn en duurzaamheid. 

bij het eerste domein moet gedacht worden aan 

de ontwikkeling van innovatieve lichtconcepten 

en -systemen. Het domein welzijn richt zich op de 

gezondheidsaspecten van licht. bij duurzaamheid 

moeten milieuvriendelijke oplossingen onder- 

gaan. Jaarlijks zouden die voor een periode 

van vier jaar elk een kwart miljoen ontvangen. 

Door financiële tegenvallers is er 

nu in eerste instantie slechts één miljoen 

beschikbaar. Voldoende voor het starten 

Ambitieus plan voor lichtonderzoek 

zocht worden. Rector Hans van Duijn is enthousiast 

over het voorstel, dat nog wel op detailniveau 

moet worden uitgewerkt. ook moet het nog 

worden voorgelegd aan een jury bestaande uit 

hoogleraren van de tu/e, die gaan bepalen welke 

onderzoeksvoorstellen uiteindelijk in aanmerking 

komen voor financiële ondersteuning. 

aarts ziet ook mogelijkheden voor het opzetten 

van een technologisch topinstituut op dit gebied. 

Dit in samenwerking met brainport eindhoven, 

dat veel ervaring heeft met het opzetten van dit 

soort projecten. De plannen hiervoor zijn volgens 

hem nu nog ‘super prematuur’, maar het zou in 

2010 al een feit kunnen zijn. 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8

e l e i d 

van vier programma’s. En volgens de 

rector zullen er in 2010 dan nog eens vier 

volgen. Een toetsingscommissie bestaande 

uit hoogleraren van de TU/e – Van Duijn 

noemt het zijn ‘denktank’ – gaat de ingediende 

aanvragen beoordelen. 

De onderzoeksprogramma’s die in aanmerking 

komen voor ondersteuning, 

moeten aan een aantal criteria voldoen. Zo 

moeten ze worden aangedragen uit twee 

of meer faculteiten en moeten de initiatiefnemers 

– hoogleraren en universitair 

hoofddocenten – te boek staan als ‘veelbelovend 

onderzoekstalent’. Het programma 

moet uitzicht bieden op wetenschappelijke 

doorbraken en het moet de potentie hebben 

om binnen vier tot acht jaar ‘financieel 

de eigen broek op te kunnen houden’, 

zo is te lezen in de notitie. Dat, op basis 

van inkomsten uit de tweede en/of derde 

geldstroom. Daarnaast moet er ook een 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 

Rector magnificus Hans van Duijn 

verwacht in 2009 een terugloop 

aan inkomsten voor onderzoek. 

interessant nieuw onderwijsaanbod uit het 

programma kunnen voortvloeien. Gedacht 

wordt aan een gespecialiseerde minor of 

een mastertrack. 

‘We willen de TU/e hiermee op een aantrekkelijke 

manier neerzetten’, aldus Van 

Duijn, ‘door heel duidelijk te laten zien dat 

we bereid zijn om geld te steken in nieuwe 

initiatieven. Initiatieven die ook best risicovol 

mogen zijn. Na vier jaar wordt dan 

gekeken of het programma zich bewezen 

heeft. Zo ja, dan bestaat de mogelijkheid 

om er nog eens een periode van vier jaar 

aan vast te knopen.’ 

De hoop is dat er uit de onderzoeksprogramma’s 

wellicht een autonoom instituut 

of onderzoeksschool zal voortkomen. 

Kennisparadox 

In de ‘Onderzoeksvisie’ wordt ook nadrukkelijk 

aandacht besteed aan de zogeheten 

Van Duijn: ‘We willen 

samenwerken met een beperkt 

aantal partneruniversiteiten. We 

schieten geen schot hagel 

de wereld in.’ 

‘kennisparadox’ en de noodzaak om die te 

doorbreken. Enerzijds wordt van de wetenschap 

verwacht dat ze van hoge kwaliteit is, 

maar van de andere kant moet ze ook bijdragen 

aan de kenniseconomie en aan de 

oplossing van maatschappelijke vraagstukken. 

De TU/e probeert een goede balans 

te vinden tussen fundamenteel onderzoek 

en toegepast onderzoek en ontwerpen. 

Voor construerende en ontwerpende 

wetenschappen ontbreekt in Nederland 

echter een goed beoordelingssysteem, en 

dat speelt de TU/e parten bij de verdeling 

van middelen uit de tweede geldstroom. 

Problemen waar ook Delft en Twente mee 

kampen. 

Van Duijn: ‘Een instantie als NWO geeft 

ook zelf toe dat ze het geschikte instrumentarium 

missen om goed te kunnen 

oordelen over de waarde van het toegepaste 

en multidisciplinaire onderzoek en het 

ontwerpen. Ze zijn ook oprecht bezorgd 

dat ze zo hele onderzoeksvelden missen. 

Men kijkt daar nog steeds vooral naar het 

aantal publicaties en citaties. Zeer traditioneel 

georiënteerd dus. Dat betekent echter 

wel dat eerdergenoemde onderzoeksgebieden, 

waarvan de resultaten niet snel 

terecht zullen komen in Nature of Science, 

structureel worden onderbedeeld. Zeker 

nu minister Plasterk ervoor gekozen om 

honderd miljoen euro aan onderzoeksgeld 

weg te halen bij de universiteiten en dat 

weer door NWO te laten verdelen. De drie 

rectoren van de TU’s hebben de minister 

er in een brief op gewezen dat je veel technologie 

nodig hebt om te kunnen komen 

tot innovaties en dat hij dat wellicht over 

het hoofd heeft gezien. Maar Plasterk is 

nog steeds van mening dat het allemaal 

wel goed komt als je vooral geld steekt in 

fundamenteel onderzoek. Vooral faculteiten 

als Bouwkunde, Industrial Design 

en Werktuigbouwkunde zijn hier de dupe 

van. We lijden er echt onder. In 2009 verwachten 

we een terugloop aan inkomsten 

van zo’n zes miljoen euro, en dat zal oplopen 

tot ruim acht miljoen.’ 

Prof.dr.ir. Jeu Schouten, decaan van de fa

culteit Industrial Design, is op dit moment 

bezig om te proberen beoordelingscriteria 

te formuleren voor de construerende en 

ontwerpende wetenschappen. 

Van Duijn: ‘Er moet meer gekeken worden 

naar de maatschappelijke impact van het 

onderzoek. Maar hoe meet je dat? Want 

als je dat niet kunt kwantificeren blijft het 

maar hangen in gepraat. Samen met Delft 

en Twente, NWO, de VSNU en de KNAW 

gaan we proberen een adequate beoordelingsmethodiek 

op te stellen. De tijd is er 

echt rijp voor om met dit probleem aan de 

slag te gaan.’ 

Valorisatie 

Aandacht voor kennisvalorisatie en 

voor internationale samenwerking ontbreekt 

vanzelfsprekend ook niet in de 

‘Onderzoeksvisie’. Kennisvalorisatie ziet 

de TU/e als haar derde kerntaak, naast 

onderzoek en onderwijs. ‘Ik denk dat de 

TU/e met de oprichting van het Innovation 

Lab daar ook een duidelijke missie mee 

heeft neergezet’, zegt Van Duijn. ‘De 

tu/e in de pers 

berichten uit landelijke en regionale bladen 

‘de keuze voor aardgaS liJkt 

gebaSeerd te ziJn op een 

politiek Standpunt, zonder 

inhoudSdeSkundigheid. 

miSSchien weten de beStuur- 

derS van gemeenten en pro- 

vincieS wel niet beter.’ 

Prof.dr.ir. Maarten 

Steinbuch, hoogleraar van 

de vakgroep control Systems 

technology van de faculteit 

werktuigbouwkunde, in het 

artikel ‘aardgasbus is schoon, 

dieselbus is schoner’ in nrc 

handelSblad van 28 

oktober 2008. 

‘het iS voor het eerSt dat 

in nederland op nationaal 

niveau nauw wordt Samengewerkt 

aan een menSenrobot 

die kan gaan concurreren met 

humanoidS uit andere landen.’ 

activiteiten die van daaruit worden begeleid 

zijn de afgelopen jaren stevig 

gegroeid. Ik heb daar veel bewondering 

voor. Daarnaast hebben onze studenten 

zeer veel belangstelling voor de minor 

Ondernemerschap. Dat we dit goed 

aanpakken is ook belangrijk in verband 

met de komst van het European 

Institute of Innovation en Technology 

(EIT). Ondernemerschap en hoe je je 

kennis vertaalt naar producten wordt 

zwaar meegewogen bij het bepalen wie 

er deel gaan uitmaken van de zogeheten 

KIC’s (Knowledge and Innovation 

Communities). Dit zijn publiek-private 

samenwerkingsverbanden tussen bedrijven, 

kennisinstellingen en overheidsinstanties, 

die zich op een specifiek strategisch 

domein gaan bezighouden met 

vernieuwend onderzoek.’ 

In maart van dit jaar ging de TU/e een 

formele alliantie aan met de Technische 

Universität München (TUM) en de 

Danmarks Tekniske Universitet (DTU). 

Het eerste gebied waarop men gaat sa- 

dr. dragan KoStic, 

robotica-docent bij de faculteit 

werktuigbouwkunde, 

in het artikel ‘nederlands 

robotmensje in 2050’, in de 

VolKSKrant van 25 oktober 

2008. 

‘gepulSte plaSma’S ziJn al mogeliJk 

onder atmoSferiSche 

druk. daarbiJ iS vanwege de 

korte pulSen de energierekening 

niet biJzonder hoog.’ 

Prof.dr.ir. gerrit 

KroeSen, hoogleraar bij 

de vakgroep elementaire 

processen in gasontladingen 

van de faculteit technische 

natuurkunde, in het artikel 

‘4,6 miljoen euro voor veelzijdige 

minibliksems’, in het 

techniSch WeeKblad 

van 25 oktober 2008. 

‘alS het team het goed heeft 

gedaan, komt er een mooie 

roze baby uit. zo niet, dan ligt 

er na afloop een bleek, Slap 

kindJe in de wieg. zo bereik Je 

een veel Sterker leermoment.’ 

Prof.dr. guid oei, parttime 

hoogleraar bij de faculteit 

elektrotechniek, in het artikel 

‘hightech zwangere pop traint 

medici in virtueel verlossen’, in 

het financieele dagblad 

van 15 oktober 2008. 

‘er zitten menSen te klagen 

over Staartdelingen, maar 

wat heb Je nu echt nodig in 

deze maatSchappiJ, alS Je 

moet werken met compleXe, 

geautomatiSeerde apparatuur? 

een globaal wiSkundig 

inzicht van de modellen en 

kenniS van StatiStiek zodat 

menwerken is een Europese Graduate 

School voor duurzame energie. Vanuit 

deze graduate school, die in maart 

2009 van start gaat, hopen de drie TU’s 

samen sterk te staan bij het indienen 

van een voorstel voor zo’n KIC. Van 

Duijn: ‘Deze samenwerking is bottomup 

gerealiseerd, via onze eigen wetenschappers 

die banden hebben binnen 

die twee instellingen. Dat biedt een 

goede basis. We willen samenwerken 

met een beperkt aantal partneruniversiteiten. 

Instellingen die goed bij ons 

aansluiten. Want we schieten geen schot 

hagel de wereld in. ’ 

Maar ook op andere manieren wordt het 

buitenland steeds belangrijker voor de 

TU/e. Van Duijn: ‘Onlangs heb ik nog 

enkele Italiaanse hoogleraren aangenomen. 

Dat zegt wel iets over de situatie in 

de universitaire wereld daar. Maar onze 

hele wetenschappelijke staf internationaliseert 

steeds meer, en dat willen we ook. 

En van onze promovendi komt bijna de 

helft uit het buitenland.’ 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 


Prof.dr. Koeno Gravemeijer. 

Je reSultaten op hun waarde 

kunt Schatten.’ 

Prof.dr. Koeno 

graVeMeijer, hoogleraar 

aan de eindhoven School of 

education in vox academici in 

curSor van 30 oktober 2008.

8 

i N G e S P R e k 

Een belangrijke 

vraag die Brinksma 

zich als rector 

zal stellen is: 

hoe leiden we de 

ingenieurs van de 

21ste eeuw op? 

F oto ’ S : b a R t v a N o v e R b e e k e 

E D B R I N K S M A , D I R E C T E U R 

VA N H E T E S I E N N I E U W E 

R E C T O R U N I V E R S I T E I T T W E N T E 

‘3tu is een speler 

van wereldformaat’ 

Hij verlaat het embedded Systems institute, een onderzoeksinstituut in opbouw, voor 

de eervolle baan van rector magnificus aan de universiteit twente. en dus kijkt prof.dr. 

ed brinksma (51) terug op de vorderingen die het instituut maakte en vooruit naar de 

vragen die hij als aankomend portefeuillehouder onderwijs en onderzoek zal moeten 

beantwoorden. ‘De wereld lijkt uitgekeken op het snelle kapitalisme. Dat zou de 

studiekeuze van jongeren voor techniek wel eens positief kunnen beïnvloeden.’ 

Brinksma is vanaf juli 2005 wetenschappelijk directeur 

van het Embedded Systems Institute, een samenwerkingsverband 

tussen de drie TU’s, TNO, Philips, ASML 

en Océ. ‘Ik trof een interessante poging aan om binnen 

een instituut werk te maken van het met elkaar in verbinding 

brengen van academisch onderzoek en industriële 

toepassingen. Voor dit fenomeen hebben we tegenwoordig 

mooie woorden als valorisatie, maar het blijft een 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 

lastige klus. Bij onderzoek dat vooral in academische omgevingen 

plaatsvindt, zie je dat je de schaalgrootte van de 

problemen die je aankunt en de relevantie van sommige 

beperkingen waarmee de industrie moet werken, niet 

goed mee kunt nemen in het onderzoek. Om te ontdekken 

of een idee voor de industrie daadwerkelijk waardevol 

is, heb je een experiment nodig dat de academische wereld 

zelf niet kan uitvoeren. En de industrie eigenlijk ook

niet. Dat is namelijk een grote industriële case waarbij je 

een aantal ideeën opschaalt naar de industriële behoefte. 

Dan kun je nog problemen tegenkomen. ESI is een club 

die dit onderzoek doet.’ ESI slaat tussen industrie en universiteit 

de brug die zo vaak ontbreekt, stelt Brinksma. 

Maatschappelijke agenda 

‘Universiteiten hebben de afgelopen vijftien jaar een 

maatschappelijke agenda ontwikkeld; onderzoekers en instituten 

claimen een rol in de vragen van de samenleving. 

Dat valt echter in de praktijk tegen. Niet omdat de wil er 

niet is, maar omdat de cultuur van de universiteit wezenlijk 

verschilt met van die van de industrie. Dat wordt vaak 

‘een kloof’ genoemd, een woord met onterecht een negatieve 

lading. Het verschil is functioneel. De universiteit 

kan zich namelijk op een ver gelegen horizon richten, 

zonder de maatschappelijke druk van het streven naar 

korte termijn successen. Een economie kan niet zonder 

deze dimensie.’ De brug tussen industrie en universiteit 

kan volgens de scheidend directeur niet in één keer worden 

aangelegd. ‘Het is een brug met meerdere pijlers, die 

je niet in drie jaar bouwt. Een instituut als dit vraagt gewoon 

twintig jaar om echt groot te worden. Neem IMEC 

(Interuniversitair Micro-Elektronica Centrum in Leuven), 

dat wordt geroemd en bewonderd. Dit instituut heeft een 

kwart eeuw nodig gehad om te worden wat het nu is.’ Feit 

is dat ESI de afgelopen jaren in een stroomversnelling 

is gekomen. ‘We doen meer projecten, met steeds meer 

partners en met steeds meer succes. Ik kan dus niet anders 

dan positief zijn. In het begin van mijn periode hier 

Brinksma: ‘Het verschil 

tussen universiteit en 

industrie is functioneel.’ 

was ik vaak bezig om kritiek op de werkwijze van ESI te 

weerleggen. Halverwege sloeg dat om in interesse en de 

laatste tijd hoor ik vrijwel uitsluitend positieve geluiden.’ 

Universiteit Twente 

Brinksma kent de Universiteit Twente al lang. Hij studeerde 

wiskunde in Groningen, en vertrok daarna naar 

Enschede om er te promoveren. In de jaren daarna deed 

hij onderzoek en in 1991 werd hij hoogleraar en later 

ook decaan. De afgelopen vier jaar was hij als deeltijd 

hoogleraar verbonden aan de Universiteit Twente. En 

vanaf 1 januari 2009 dus als rector. ‘Ik word de portefeuillehouder 

in het College van Bestuur voor onderwijs 

en onderzoek – het gaat dus om iets zeer belangrijks.’ In 

de organisatie van haar onderzoek heeft Twente in het 

verleden interessante stappen gezet, vertelt Brinksma. 

‘Er zijn onderzoeksinstituten gevormd die hiërarchisch 

naast de faculteiten staan. Dit heet het kantelen van de 

universiteit; het organiseren via andere lijnen dan alleen 

de faculteiten of de disciplines. De kanteling geeft een 

antwoord op de vraag die elke universiteit heeft: hoe geef 

ik vorm aan het multidisciplinaire onderzoek? Al moet ik 

zeggen dat dit een wat valse tegenstelling impliceert, want 

wat vandaag multi is, is morgen één discipline.’ De realiteit 

is dat de universiteiten steeds meer oplossingen moeten 

bedenken die bestaan uit verschillende disciplines. 

‘En die vragen worden niet altijd optimaal beantwoord 

wanneer je via faculteiten bent georganiseerd. In Twente 

merk je dan ook dat je makkelijk een gesprekspartner 

kunt vinden wanneer je met verschillende partijen in 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8

1 0 

i N G e S P R e k 

contact wilt treden. Aan andere instellingen moet je zelf 

de disciplines bij de faculteiten bij elkaar sprokkelen.’ De 

discussie rondom de disciplines speelt ook in het onderwijs. 

Een belangrijke vraag die Brinksma zich als rector 

zal stellen is: hoe leiden wij de ingenieurs van 21ste eeuw 

op? ‘Om te beginnen moet ik vaststellen dat de technologische 

vragen inmiddels zo complex zijn dat ze buiten 

het bereik van individuele partijen liggen. Dat geldt voor 

de universiteit, maar ook voor het bedrijfsleven waar geen 

enkel bedrijf meer in staat is de meest geavanceerde producten 

in eigen beheer te maken. Een tweede fenomeen 

is dat voor het slagen van een technologische innovatie 

steeds vaker ook aandacht voor de juiste maatschappelijke 

inbedding nodig is. Het succes van een innovatie hangt 

direct samen met de manier waarop deze aansluit op 

werkelijke behoeftes in de samenleving.’ Dit vraagt van 

de ingenieur een brede kijk op de zaak, zegt Brinksma. 

‘Voor een ingenieur die hier mee bezig is, is de specifieke 

kennis van de universiteit maar een deel van wat nodig is 

om succesvol te zijn. Uit dit feit is het idee voortgekomen 

dat toekomstig ingenieurs alleen nog vaardigheden nodig 

hebben. Dat is een misvatting. Je wordt gevormd door de 

noodzakelijke diepgang. Die uit zich in domeinkennis, 

maar vooral ook in de methodologische vorming. Het is 

van belang of je bent grootgebracht als wiskundige, als experimenteel 

fysicus of als elektrotechnisch ingenieur. Dit 

bepaalt je manier van werken. En dat moet in elke opleiding 

overeind blijven, altijd. Vervolgens is het belangrijk 

dat je de mogelijkheid krijgt om breed te kunnen denken; 

hoe past jouw invalshoek in een groter geheel? Dat vraagt 

om zaken als systems engineering. Ik denk dat we hier 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 

Brinksma: ‘De technologische vragen zijn 

inmiddels zo complex dat ze buiten het bereik 

van individuele partijen liggen.’ 

momenteel minder aandacht aan besteden dan nodig is 

om de grote maatschappelijke vragen te kunnen beantwoorden. 

De vraag is: hoe leer je ingenieurs in de breedte 

te opereren, zonder de identiteit van een opleiding op te 

geven? Dat is een interessante puzzel.’ 

Internationalisering 

Een andere vraag die hij als rector op zijn bordje krijgt, 

is die van de internationalisering van het onderwijs. ‘We 

zien dat steeds grotere groepen studenten van instelling 

naar instelling over de wereld gaan. Wij moeten nadenken 

over hoe we met die internationalisering omgaan; 

hoe halen we goede mensen naar hier en hoe behouden 

we die? Toen ik zelf student was en mij oriënteerde op 

een studie in het buitenland, keek ik naar kwaliteit, maar 

ook naar de financiële mogelijkheden om ergens te studeren. 

Wanneer de 3TU tot de technologische top wil behoren, 

moet het de internationale top aan zich binden. Daar 

zijn instrumenten voor nodig, zoals geld voor een goed 

beurzenstelsel. Maar wanneer we erin slagen ons internationaal 

duidelijk te profileren, zullen wij automatisch ook 

een aantrekkelijker plek voor Nederlandse studenten zijn. 

Dat zou prachtig zijn, want de instroom is nu te laag.’ 

Brinksma maakt zich zorgen over de studentenaantallen 

die maar niet willen toenemen. Toch heeft hij hoop. ‘De 

wereld is klaar voor verandering. Er is een verandering 

gaande in waar we met z’n allen mee bezig zijn. Ik hoop 

dat deze verandering tot meer aandacht zal leiden voor de 

lange termijn en voor de kwaliteit, en minder voor alleen 

maar directe materiële welvaart. Dit zou ertoe kunnen leiden 

dat toekomstige studenten weer meer voor de inhoud 

gaan, zoals bij technische en exacte studies. Ik weet het 

niet – ik hoop het en denk het te zien.’ 

3TU.Federatie 

De samenwerking tussen de universiteiten van Twente, 

Delft en Eindhoven is volgens Brinksma een onontkoombare 

ontwikkeling die veel goeds te bieden heeft. 

‘De algemene trend is dat de vragen die we als technici 

hebben te beantwoorden groter zijn dan het bereik van 

één organisatie. Dat geldt voor bedrijven, maar ook voor 

universiteiten. Eindhoven en Twente zijn geen grote universiteiten, 

en zelfs Delft is in het internationale speelveld 

een kleinere instelling. Wanneer je rankings beziet, doen 

de verschillende universiteiten het redelijk goed. Maar 

wanneer je kijkt naar de combinatie van TU’s, is het een 

speler van wereldformaat. Daar moeten we iets mee. We 

moeten dus synergieën creëren. Als wij op technologisch 

gebied willen scoren, moeten we de investeringen kunnen 

doen die daarvoor nodig zijn en dus onze volumes 

vergroten. We moeten voortdurend op zoek naar verbanden 

en samenwerkingen die ons hierbij kunnen helpen. 

Voor het verkrijgen van de benodigde middelen is dit absoluut 

noodzakelijk. Die uitdaging ga ik graag aan.’

edrijfsleven 

nieuws 

SamENwERkING mET 

CaThaRINazIEkENhUIS 

de tu/e heeft een raamovereenkomst getekend 

met het catharinaziekenhuis over strategische 

samenwerking in onderzoek. de twee betrokken 

faculteiten zijn elektrotechniek en industrial 

engineering & innovation Sciences (voorheen 

technologie management). decaan prof.dr.ir. ton 

backx van elektrotechniek verwacht dat de samenwerking 

uiteindelijk net zo omvangrijk wordt 

als die met het máxima medisch centrum (mmc). 

voor de faculteit elektrotechniek is het een verbreding 

van de bestaande samenwerking, vooral 

op het gebied van cardiologie. ook bedrijven 

als philips zijn betrokken bij de projecten. voor 

de faculteit industrial engineering & innovation 

Sciences heeft de overeenkomst meer het karakter 

van een intentieverklaring tot uitbreiding 

van de huidige samenwerking. insteek is om de 

gehele keten te bekijken vanuit de optiek van de 

patiënt, met als doel het proces zowel effectiever 

als efficiënter te maken. het innovation lab was 

ook betrokken bij de totstandkoming van de overeenkomst, 

in de rol van intermediair. 

de faculteit biomedische technologie (bmt) 

sloot in april dit jaar al een overeenkomst met het 

catharinaziekenhuis, gericht op het cardiovasculaire 

vakgebied. het catharina neemt in het kader 

hiervan één medisch ingenieur aan; bmt heeft 

toegezegd minstens één, en zo mogelijk twee 

aio’s op dit gebied aan te stellen. 

TU/e RElaTIEf GROOTSTE 

dERdEGEldSTROOm 

van alle nederlandse universiteiten haalt de 

tu/e relatief het meeste geld binnen uit de derde 

geldstroom (projectgebonden financiering, vaak 

uit private instellingen). dit blijkt uit de rapportage 

‘feiten en cijfers nederlandse universiteiten 

2008’, die het rathenau-instituut deze maand 

gepubliceerd heeft. volgens rathenau heeft de 

tu/e, na de erasmus universiteit rotterdam, ook 

de hoogste citatie-impactscore. 

rathenau gebruikt een zogeheten ‘werfkrachtindicator’. 

het instituut kijkt naar de verhouding 

tussen het aantal fte dat de universiteiten betalen 

uit eerste (geld direct van het ministerie van 

ocw afkomstig) en de tweede (geld uit zelfstandige 

publieke organisaties zoals nwo) of derde 

geldstroom. van alle nederlandse universiteiten 

heeft de tu/e de hoogste verhouding: tegenover 

elke fte in de eerste geldstroom stond in 2006 

in eindhoven 1.08 fte gefinancierd uit de derde 

geldstroom. ter vergelijking: in delft is dat cijfer 

0.58. in absolute termen heeft delft wel meer 

wetenschappelijk personeel dat betaald wordt uit 

de derde geldstroom. in 2006 waren dat er 489 in 

delft en 358 in eindhoven. 

ook wat tweede geldstroom betreft doet 

eindhoven het goed, volgens rathenau. alleen 

twente en utrecht betalen relatief meer onderzoekers 

uit de inkomsten van instituten als nwo. 

PRIjS vOOR 

kENNISOvERdRaChT TU/e 

oud-promovendus dr.ir. bram hoex krijgt 

samen met de onderzoeksgroep plasma and 

materials processing van de tu/e de leverhulme 

technology transfer award 2008. de leverhulme 

stichting reikt jaarlijks maximaal vijf prijzen uit 

aan nederlands (promotie)onderzoek met toepassing 

in het bedrijfsleven. de prijs bedraagt 

7.000 euro voor hoex en 63.000 euro voor de 

TU/e-leeslamp 

mOdElREChT aaNGEvRaaGd 

vOOR UNIEk dESIGN 

het innovation lab heeft half oktober een modelrecht 

onderzoeksgroep. met de prijs worden hoex en 

de tu/e-onderzoeksgroep plasma and materials 

processing beloond voor het succesvol overdragen 

van technologische vindingen naar het 

eindhovense bedrijf otb Solar, dat productiemachines 

voor zonnecellen levert. de eerste daarvan 

is het aanbrengen van antireflectie- en passivatielagen 

op een silicium zonnecel. op basis 

van bevindingen van hoex en collega’s kon otb 

Solar een nieuw type reactor introduceren, dat 

nu wereldwijd door vooraanstaande producenten 

van zonnecellen wordt gebruikt. gedurende 

hoex’ promotie-onderzoek werd ook een tweede 

gezamenlijk patent ontwikkeld. dat beschrijft het 

aanbrengen van een extra reflectielaag aan de 

achterzijde van een zonnecel. hoex werkte tijdens 

zijn promotie aan de tu/e één dag in de week 

bij otb Solar. dit in het kader van de samenwerking 

die de groep pmp van de tu/e-faculteit 

technische natuurkunde al acht jaar heeft met 

otb Solar. 

aangevraagd voor een leeslamp die is ontwikkeld 

door ir. philip ross van de faculteit industrial design. 

het is volgens het innovation lab de eerste keer dat 

de tu/e een beroep doet op een dergelijke wettelijke 

bescherming. voor de leeslamp van ross is al voor de 

zomer patent aangevraagd. maar die betreft uitsluitend 

de technische werking van de leeslamp. zo bedacht ross nieuwe toepassingen voor het ledlicht 

waarmee zijn lamp is toegerust. zijn vondst heeft onder meer betrekking op de bundelbreedte 

en dynamiek van het led-licht. deze kunnen met handgebaren worden aangepast. dat nu ook voor 

het design van de leeslamp beschermrecht is aangevraagd, is ‘een primeur’. de leeslamp is zowel 

op designgebied als op technisch vlak commercieel interessant. 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 

F oto : S M P e / e / b a R t v a N o v e R b e e k e 

De TU/e werkt steeds 

nauwer samen met het 

Catharinaziekenhuis. 

1 1

1 2 

o n d e r w i J S 

tu/e gaat van 

onderwijs een vak maken 

Het onderwijs aan de tu/e krijgt een facelift met de invoering van certificaten voor basis 

kwalificatie onderwijs (bko). De eerste certificaten zijn in oktober uitgereikt in de university 

Club. Hoewel de verdiensten van de bko niet meetbaar zijn, zijn alle betrokkenen ervan 

overtuigd dat het onderwijs aan de universiteit aan kwaliteit wint. 

Universitaire docenten beschikken doorgaans 

over veel wijsheid, maar dat maakt 

ze niet vanzelf tot goede leermeesters. De 

overdracht van kennis is een vak apart. 

Daarom hebben de Nederlandse universiteiten 

besloten tot de invoering van het 

certificaat Basis Kwalificatie Onderwijs 

(BKO). Het moet de kwaliteit van het universitair 

onderwijs in de toekomst waarborgen. 

De BKO is feitelijk een lijstje met 

competenties waaraan een universitaire 

medewerker met onderwijstaken moet 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 

voldoen. Deze vaardigheden kunnen per 

faculteit verschillen, maar de normen zijn 

redelijk gelijk. 

Portfolio 

Op 23 januari van dit jaar zetten alle veertien 

rectoren hun handtekening onder een 

overeenkomst waarmee de Nederlandse 

universiteiten elkaars BKO-certificaten 

erkennen. De TU/e heeft afspraken gemaakt 

met de TU Delft en Twente om te 

komen tot een gezamenlijke BKO-regeling. 

Hoewel nog niet alles is uitgekristalliseerd, 

lijkt een standaard gezet voor onderwijsbevoegdheid 

in de universitaire wereld. 

De TU/e werkt sinds de zomer van 2007 

met een proefproject om de BKO-certificering 

van onderwijzend personeel op 

verantwoorde wijze te introduceren. De 

pilot wordt uitgevoerd door de faculteiten 

Industrial Engineering & Innovation 

Sciences (IE&IS) en Scheikundige 

Technologie. Drs. Harry van de Wouw van 

Dienst Personeel en Organisatie (DPO)

is vanaf het eerste uur betrokken bij het 

project. Samen met enkele collega’s ondersteunt 

hij docenten bij het behalen van 

het BKO-certificaat. Dat gebeurt enerzijds 

door het geven van didactische cursussen, 

anderzijds door begeleiding in het dagelijkse 

werkveld van de docent. ‘Het ‘examen’ 

wordt per faculteit afgenomen door 

een zogeheten portfoliocommissie die uit 

drie mensen bestaat; de opleidingsdirecteur, 

een onderwijskundige en een onafhankelijk 

commissielid van een andere 

faculteit. Dit drietal weegt de competenties 

die een docent opbouwt, in een portfolio 

verzamelt en van bewijsstukken voorziet. 

Het gaat in totaal om zeven vereiste 

competenties, waaronder het ontwerpen, 

geven en toetsen van onderwijs. Om te 

voorkomen dat de portfoliocommissies 

een eigen koers gaan varen, willen de drie 

TU’s een beoordelingscommissie in het 

leven roepen. Iedere instelling levert een 

afgevaardigde. Namens de TU/e zal dat 

waarschijnlijk hoogleraar onderwijsinnovatie 

prof.dr. Wim Jochems zijn. Hij en 

zijn toekomstige collega’s gaan toezien op 

een juist verloop van de procedures en behandelen 

als beroepscommissie eventuele 

conflicten over portfolio’s. 

Blauwdruk 

Sinds 2001 biedt DPO een zogeheten 

‘Didactisch Inwerktraject’ voor onderwijzend 

personeel. Meer dan honderd 

docenten, onder wie enkele hoogleraren, 

volgden deze opleiding met aan het slot 

een portfolio en een certificaat als erkenning. 

Deelnemers spenderen negentig uur 

aan het cursusdeel en krijgen honderdtien 

uur aan praktijkbegeleiding. Tweehonderd 

uur in totaal die ze kunnen uitsmeren over 

zes maanden tot maximaal twee jaar. In 

de praktijk duurt het soms zelfs langer om 

een portfolio op te bouwen, vertelt Van de 

Wouw. ‘Er zijn allerlei zaken die de tijdsduur 

kunnen verstoren, zoals congressen 

in het buitenland of extra ingelaste hoorcolleges. 

De praktijk is soms weerbarstig. 

Onze voorkeur gaat echter uit naar een 

opleiding van een half jaar. ‘Hoewel het 

Inwerktraject van DPO niet alle zeven 

compententies omvat die nu worden ge- 

Drie TU/e-docenten die hun BKO-certificaat 

kregen. Van links naar rechts: dr.ir. Remco 

Dijkman, dr.ir. Hans Heuts en dr.ir. Hans Berends. 

vraagd, is het wel de blauwdruk voor de 

BKO-opleiding. Met één groot verschil: bij 

de leergang BKO is een complete scheiding 

tussen opleiders en beoordelaars. 

Wellicht zullen hier en daar andere aanpassingen 

nodig zijn, maar het fundament 

staat. De cursisten oefenen onder meer 

stemgebruik en verstaanbaarheid, het 

coachen van studenten en de toepassingen 

van media. Ook is er aandacht voor het 

toetsen van tentamens en zijn er keuzevakken 

zoals het begeleiden van afstudeerders 

en promovendi, het opzetten en verzorgen 

van hoorcolleges en presenteren met behulp 

van theatervaardigheden. Het gaat 

volgens Van de Wouw om ‘korte, effectieve 

cursussen’ van een halve dag tot soms twee 

dagen. Op dit moment volgen ongeveer 45 

docenten (delen van) de leergang BKO of 

zijn bezig een portfolio te maken. 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 1 3

1 4 

o n d e r w i J S 

In de zomer van 2009 wordt de evaluatie 

van de BKO-pilot afgerond. Of faculteiten 

aan de slag moeten gaan met het BKOcertificaat, 

is vooralsnog onduidelijk. 

Volgens drs. Anja Klomps, hoofd van 

DPO, komt er in ieder geval een inhaalslag. 

‘We kiezen voor een positieve invalshoek 

waarbij onderwijs op de kaart komt 

te staan naast onderzoek. Alle faculteiten 

hebben van het College van Bestuur een 

brief gekregen over BKO-certificering 

en we hebben signalen ontvangen dat ze 

zich erop voorbereiden. Personeel dat al 

binnen de poort van de TU/e is, wordt 

wel getoetst, maar niet verplicht om het 

BKO-certificaat te halen. Aan nieuwkomers 

leggen we de BKO-eis wel op.’ 

Tijdens sollicitatiegesprekken wordt rekening 

gehouden met de potentiële competenties 

van sollicitanten. En personeel 

dat de laatste vijf jaar is ingestroomd, zal 

worden verzocht om de BKO-leergang te 

volgen. Op het moment dat de pilot van 

start ging, bestond bij DPO even de vrees 

dat ingenieurs mogelijk niet gemotiveerd 

0p stage 

ervaringen van een TU/e-student in het buitenland 

Robotica 

en de virtuele wereld 

Student Werktuigbouwkunde erik Hijkoop ging naar 

Canada voor een stage aan de universiteit van victoria, 

op vancouver island. Hij werkte aan het verbeteren van 

een Quanser apparaat, dat gebruikt wordt in de robotica. 

‘Simpel gezegd komt het er op 

neer dat ik in zes graden van 

vrijheid een force feedback 

apparaat (google maar eens op 

Quanser 6 dof haptic) aan het 

verbeteren ben. dit apparaat is 

gekoppeld aan een computer 

die een virtuele wereld op het 

scherm tovert. het is de bedoeling 

dat je het in de echte wereld 

voelt als je in de virtuele wereld 

tegen dingen aanbotst. deze 

techniek kan gebruikt worden 

door ontwerpers, of om doktoren 

te trainen. momenteel ben ik 

bezig een robot op het scherm te 

toveren. knap lastig als je elke 

functie die je nodig hebt, zoals 

het vermenigvuldigen van twee 

matrices, eerst zelf moet schrijven. 

als het even iets minder gaat 

met het programmeren, valt 

er genoeg moois te beleven, 

hier op vancouver island. de 

kwakwaka’wakw waren de eerste 

bewoners, voordat de engelsen 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 

in de schoolbankjes zouden gaan zitten. 

‘Maar dat viel ontzettend mee’, zegt Van 

de Wouw. ‘Natuurlijk hebben ze vaak een 

uitgesproken mening, maar ze zijn ook 

bereid te leren. Ze nemen het allemaal heel 

professioneel op.’ 

Kwaliteit 

Een van de docenten die het BKO-certificaat 

haalde is dr.ir. Hans Berends van 

de faculteit Industrial Engineering & 

Innovation Sciences (voorheen Technologie 

Management). 

In zijn ogen is het terecht dat een dergelijk 

certificaat in het leven is geroepen. 

Het verbetert volgens hem de kwaliteit 

van het onderwijs. ‘Je gaat op een systematische 

manier beter nadenken over de 

vormgeving van je cursussen. Je reflecteert 

meer op je manier van lesgeven en evalueert 

je toetsen. Het zou goed zijn als alle 

docenten een BKO-traject gaan volgen.’ 

Toch plaatst hij kanttekeningen. Dat een 

BKO-certificaat binnen twee jaar moet 

worden behaald, vindt hij niet realistisch. 

Erik Hijkoop op Vancouver island. 

het overnamen. en nu woon ik (al 

is het maar voor drie maanden) op 

dit eiland dat ietsje kleiner is dan 

nederland. ik woon op de campus 

van de universiteit van victoria, 

in de hoofdstad van british 

columbia. 

de beesten en de natuur zijn 

hier erg goed geïntegreerd: 

veel konijnen en eekhoorns zie 

ik ook regelmatig. ik heb zelfs 

een aantal herten gezien op het 

campusterrein! verder kun je hier 

‘Beginnende docenten starten helemaal 

blanco. Ze kunnen onmogelijk binnen 

twee jaar onderwijs ontwerpen, uitvoeren 

en toetsen. En bij het opstellen van 

een portfolio ligt bureaucratie op de loer. 

Je moet aan een docent met jarenlange 

ervaring geen onzinnige bewijsstukken 

vragen. Ik moest aantonen dat ik een 

presentatie met PowerPoint in de vingers 

heb. Daar werd ik behoorlijk chagrijnig 

van. Een portfolio is geen bureaucratische 

toets, geen kwestie van afvinken. Het gaat 

juist om het zelfontwikkelingtraject. Dat 

een docent leert en zichzelf verbetert.’ 

Klomps denkt op haar beurt dat tijd geen 

onoverkomelijke factor is. Een nieuwe 

docent wordt aangesteld voor een periode 

van vier jaar. Zes maanden voordat het 

contract afloopt, is er een evaluatiegesprek 

en wordt onder meer gekeken naar de 

portfolio en de verworven competenties. 

‘Als uit de pilot blijkt dat twee jaar echt te 

kort is, dan is het mogelijk om deze termijn 

wat te verlengen om de certificering 

op orde te krijgen.’ 

walvissen kijken, wat naast beren 

kijken, surfen, totempalen, de 

salmon run en enorme bomen één 

van de topattracties van het eiland 

is. maar het is hier niet alleen 

maar groen; beton kennen ze hier 

net zo goed als in eindhoven. ze 

rijden hier minimaal in een dikke 

v6, maar meestal in een v8. al 

vinden ze van zichzelf allemaal 

dat ze heel erg goed aan de natuur 

denken door het splitsen van 

afval.’

TOPIC Embedded Systems: 

embedded in your future? 

Passie voor techniek? Wij dagen je uit! 

In je carrière wil je groeien. Het beste uit jezelf halen en je ambities verwezenlijken. Dat begrijpen wij bij TOPIC 

maar al te goed. Als high-tech systeemhuis, gespecialiseerd in embedded systeemontwikkeling, dagen wij je uit. 

Iedere dag opnieuw. Sterker nog: uitdaging is bij ons een arbeidsvoorwaarde! 

Bij ons werk je aan afwisselende en uitdagende projecten in technische software-ontwikkeling, test-, integratie- 

& confi guratiemanagement en digital hardware design voor embedded systemen. Bij gerenommeerde klanten 

in consumenten-electronica, medische- en professionele systemen. Werk dat past bij jouw ambities. Ook biedt 

TOPIC je gedegen en persoonlijke coaching, het Personal Improvement Program en uitdagende secundaire 

arbeidsvoorwaarden. 

Ben jij die Embedded Software Engineer, Digital Hardware Designer, Test 

Specialist of Confi guration Manager op zoek naar een nieuwe uitdaging? 

Mail dan snel je motivatie met CV naar recruitment@topic.nl of bel eerst voor 

meer informatie (0499) 336 979. 

WWW.TOPIC.NL 

WWW.TO

STREAMING INTERNET MOGELIJK 

MAKEN IN JE AUTO? 

…gewoon een kwestie van de juiste mensen. 

Dankzij Atos Origin is het mogelijk om via je radio internet diensten te gebruiken 

in je auto. Als Top ICT werkgever werkt Atos Origin voor talloze toonaangevende 

opdrachtgevers. Internationaal, maar ook dicht bij huis. 

Voor de Business Unit Technical Automation van Atos Origin zijn we op zoek naar: 

Software Engineers met een passie voor techniek. 

Software Engineers zijn betrokken bij het gehele traject, vanaf het opstellen van 

requirements en design tot en met implementatie. Heb je een bèta achtergrond op 

academisch niveau, enkele jaren ervaring in de ontwikkeling van embedded en real-time 

software, kennis van C, C++ en C#? En ben je enigszins bekend met het ontwerpen in 

OO/UML of Hatley & Phirbai? Dan zijn we op zoek naar jou. 

Tevens heeft Atos Origin een doorlopend opleidingsprogramma post-graduate 

Academy Technical Automation (ATA). Kijk voor meer informatie hierover op www.ata.nl. 

Bij Atos Origin zorgen we dat het werkt. Dat geldt ook voor jouw loopbaan. Spreekt dit 

je aan? Stuur ons je CV, jobs.ta@atosorigin.com. Je kunt ook contact opnemen met 

Patricia Verkerk, telefoon 06 30319889. 

Advance your career | www.atosorigin.nl/careers

onderwijs 


nieuws 

dIGITalE STUdIEkEUzE COaCh 

veel studenten haken al in het eerste jaar van hun 

opleiding af, omdat ze zich verkijken op de aard 

van de studie. Josje knoop, coördinator van het 

pre university college aan de tu/e, ontwikkelde 

als promotieopdracht een ‘digitale studiekeuze 

Josje Knoop, 

coach’ (dSc) die vwo-scholieren helpt om de juiste 

coördinator van 

richting te kiezen. knoop begon vijf jaar geleden 

het Pre University 

aan haar promotieopdracht aan de universiteit 

College. 

van tilburg. ze stelde twee vragenlijsten en een 

reeks opdrachten samen die via internet toegankelijk 

waren. onder leiding van een decaan zijn 

een aantal klassen van 5 en 6 vwo ermee aan de gaat gepaard met een ‘letter of recommendation’ rekenonderwijs voor het ontwikkelen en op de 

slag gegaan. in totaal deden 385 scholieren mee van de rector magnificus. de studenten hebben markt brengen van een nieuwe rekenmethode. 

aan het onderzoek. daarvan zijn er later 160 in hiervoor tijdens het tweede en derde jaar van hun deze rekenmethode zal een alternatief vormen 

hun eerste collegejaar gevolgd. een van de op- studie een extra programma gevolgd van dertig voor de zogeheten ‘realistische rekenmethodes’ 

merkelijkste conclusies: scholieren die het advies studiepunten, waarin ze speciale interactieve die nu domineren in het basisonderwijs. 

van de dSc volgen, houden het eerste studiejaar ‘classes’ volgden en werden getraind in het doen de universiteiten ondersteunen het initiatief 

beter vol dan andere vwo’ers. de kracht van de van onderzoek. ook wordt in het honorsprogram van de stichting omdat goede rekenvaardig- 

dSc is dat het heel specifiek is. de vragen zijn niet aandacht besteed aan academische vaardigheheid voor iedereen essentieel is en ook van 

algemeen, maar heel erg gericht op de opleidingen den als presenteren en debatteren. per jaar kun- groot belang voor het voortgezet en het hoger 

van de tu/e. veel scholieren weten al dat ze ‘iets’ nen maximaal veertig studenten instromen, die onderwijs. het huidige ‘realistische rekenen’, 

in de zorg of techniek willen. maar juist door hun worden geselecteerd op motivatie. van de eerste waarmee kinderen niet meer de basale reken- 

competentie en interesse te koppelen met het aan- lichting van 24 studenten, verspreid over 9 optechnieken leren beheersen, krijgt steeds meer 

bod van de tu/e zien ze precies welke opleiding leidingen, zijn er nog 17 over. voor dit collegejaar kritiek. 

aan dat toekomstbeeld beantwoordt. de digitale zijn er 37 aanmeldingen. deze studenten zullen de steun past in de context van de projecten die 

studiekeuze coach is te vinden op www.tue.nl/stu- een iets lichter programma volgen, want het is de universiteit al onderneemt onder de vlag van 

diekeuzecoach. 

gebleken dat het programma beduidend meer het pre university college. het verbeteren van 

tijd vergde dan de beoogde tien uur per week. het wiskundeonderwijs op middelbare scholen 

staat hierbij centraal. ook onderstreepten 

hONORSbUllEN UITGEREIkT 

de tu/e en de uvt met de oprichting van de 

TU/e EN UvT STEkEN GEld IN kinderuniversiteit al eerder hun betrokkenheid 

twee studenten van bmt hebben onlangs als eersten 

hun honorsbul uitgereikt gekregen. 

NIEUwE REkENmEThOdE 

bij de leerling in het basisonderwijs. 

de honorsbul is een certificaat dat wordt toege- de tu/e en de universiteit van tilburg (uvt) meer informatie over de Stichting goed 

voegd aan het standaard bachelordiploma, en geven ieder 35.000 euro aan de Stichting goed rekenonderwijs: www.goedrekenonderwijs.nl. 

2 0 e diploma Process and Product Design 

afSTUdEERONdERzOEk bIj ESSENT 

De tweejarige postgraduate ontwerpersopleiding 

Process and Product Design (PPD) 

leverde eind september het 250ste diploma 

af. Het diploma werd uitgereikt aan vuk Jancic. 

Hij heeft zijn studie afgerond met een 

afstudeerproject bij essent Warmte. Daarmee 

verkreeg hij de graad van PDeng (Professional 

Doctorate in engineering). PPD is een van de 

dertien opleidingen binnen de 3tu.School for 

technological Design, Stan ackermans institute 

(Sai). bij de tu/e zijn er negen, Delft heeft 

vier opleidingen en twente doet tijdelijk niet 

mee. Met een master in Chemical engineering 

of een aanverwante studie kan een student 

starten bij PPD. in het eerste jaar wordt in de 

collegebanken de vertaalslag van theorie naar 

praktijk gemaakt en in het tweede jaar doen 

de studenten een project binnen de industrie. 

vaak is dat bij een voedingsmiddelentechnologie- 

of chemiebedrijf. Jancic kwam terecht bij 

essent Warmte. bij het opwekken van elektriciteit 

komt veel warmte vrij. om die warmte te 

kunnen gebruiken, wordt deze middels ondergrondse 

pijpen vervoerd van een centrale via 

tussenstations naar huishoudens of industrie. 

Jancic bracht het warmteverlies in kaart zodat 

de bedrijfsvoering geoptimaliseerd kan worden. 

Daarnaast berekende hij een slim design 

F oto : P H oto D e t t e 

om de ondergrondse toe- en afvoerpijpen in 

een mantel te bundelen. Jancic werkt nu bij 

Fluor, een groot internationaal ingenieursbureau 

dat chemische fabrieken als klant heeft. 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 1

1 8 

Xo Xn Xd Xe Xr Xz Xo Xe Xk X X X X X X 

De eisen aan snelheid en capaciteit van het vaste en mobiele 

telecommunicatienetwerk worden steeds hoger.binnen het 

onderzoeksprofileringsgebied broadband telecommunication 

technologies wordt in een breed spectrum gekeken naar 

de telecommunicatie van de toekomst, van materialen voor 

betere devices tot systemen en netwerken en stochastische 

berekeningen op het gebied van netwerkverkeer. 

Profileringsgebied 

broadband telecommunication 

technologies 

‘Het telecomnetwerk is de grootste door 

mensen bedachte machine ter wereld. 

Een gigantisch, samenhangend systeem 

met allerlei schakelaars, glasvezelkabels, 

koperdraadkabels, en het laatste stuk vaak 

draadloos’, vertelt prof.ir. Ton Koonen, 

hoogleraar Broadband Communication 

Networks en hoofd van de capaciteitsgroep 

Electro-Optical Communication Systems 

van de faculteit Elektrotechniek. 

Een belangrijk aandachtspunt voor het 

onderzoek van Broadband Telecommunication 

Technologies (BTT) is de gigantisch 

snelle groei van dit telecomnetwerk. Het 

internetverkeer rijst de pan uit en het 

netwerk moet dit allemaal aankunnen. 

Koonen: ‘De technologie die wij onderzoeken 

en ontwikkelen dient ervoor om die 

exploderende vraag voor te blijven. Nog 

verder, nog sneller, met nog meer data, en 

met minder verbruik van energie.’ 

Binnen het onderzoeksterrein BTT 

werkt een viertal faculteiten samen: 

Elektrotechniek, Technische Natuurkunde, 

Scheikundige Technologie en Wiskunde & 

Informatica. Het onderzoeksprofileringsgebied 

BTT houdt zich in hoofdzaak bezig 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 

met de tastbare fysieke laag van het telecommunicatienetwerk. 

Koonen: ‘We zetten 

op dit gebied in Eindhoven de toon. 

Prof.dr.ir. Sem Borst van de faculteit 

Wiskunde & Informatica: ‘Traditioneel 

wordt het onderzoeken en ontwikkelen van 

netwerkcommunicatie opgesplitst in lagen. 

Van het laagste niveau, de bits, tot het 

hoogste niveau, de protocollen en toepassingen. 

Dat raakt met elkaar verweven. We 

noemen dit ook wel ‘optimization by crosslayer 

design’. Als je elk niveau van het netwerk 

op zichzelf probeert te optimaliseren, 

loop je tegen moeilijkheden aan die je 

beter kunt oplossen als je ook op een hoger 

en een lager niveau kijkt wat er gebeurt.’ 

Onderzoeksketen 

De onderzoeksketen begint met materiaalonderzoek 

bij Technische Natuurkunde, 

het terrein van prof.dr. Paul Koenraad, 

dr. Richard Nötzel, en prof.dr. Bert 

Koopmans. Zij doen onderzoek naar geschikte 

bouwstoffen voor telecom devices. 

Uitgaande van indium en fosfor maken zij 

nanostructuren met heel speciale optische 

eigenschappen. Die materialen worden 

F oto ’ S : b a R t v a N o v e R b e e k e 

vervolgens bewerkt tot modules met 

unieke prestaties, die systeemonderzoekers 

weer gebruiken als bouwblokken voor 

een grensverleggend telecomsysteem. 

Vanuit de faculteit Scheikundige 

Technologie wordt door prof.dr.ir. René 

Janssen bijvoorbeeld gekeken naar optische 

vezels van acrylglas, een plastic als 

vervanging voor glas. Acrylglas kan in 

grote hoeveelheden goedkoop worden 

gemaakt en door zijn flexibiliteit leent het 

zich om er heel dikke vezels van te maken. 

Voordeel daarvan is dat je deze dikkere 

vezel zelf kunt monteren zonder precisieapparatuur, 

en dat maakt het goedkoper 

in het gebruik. Koonen: ‘Er zijn nu al doehet-zelf-pakketjes 

op de markt.’ Plastic is 

echter minder transparant dan glasvezel. 

Een glasvezelkabel van vier kilometer 

lengte bijvoorbeeld, is net zo transparant 

als een glazen ruit van een paar millimeter 

dik. Met het ontwikkelen tot deze hoge 

kwaliteit glasvezel zijn onderzoekers al 

sinds begin jaren zeventig bezig. Plastic 

vezel is iets van de laatste vijf jaar, en staat 

daarmee vergeleken nog maar in de kinderschoenen. 

Een enorme vooruitgang is

nog te verwachten, volgens Koonen. 

Prof.dr.ir. Sem Borst en prof.dr.ir. Onno 

Boxma bekijken het netwerkverkeer van 

een wiskundige kant. Het netwerkverkeer 

laat zich typisch beschrijven als een 

stochastisch proces. Borst: ‘Stochastische 

besliskunde richt zich op beslissingsproblemen 

of capaciteitsvraagstukken waar 

toevalsfactoren en kansrekening een 

belangrijke rol spelen. Hoe groot is de bedieningsvraag 

van de gebruiker? Wanneer 

komen gebruikers met een verzoek? Dat 

varieert stochastisch door de tijd heen. Ons 

vakgebied maakt onderdeel uit van toegepaste 

kansrekening. Wat is bijvoorbeeld de 

kans dat de vertraging van een download 

groter is dan x? Of wat is de kans dat een 

datapakket in het netwerk, door botsingen 

met andere pakketten, verloren gaat?’ 

Koonen: ‘Als je kijkt naar het optische 

communicatiesysteemonderzoek zijn er 

binnen BTT weer drie takken van sport: 

lange afstandtransport met hele hoge datasnelheid, 

snel schakelen, en fiber-to-thehome 

en zelfs in-the-home.’ 

Eén vezel 

Lange afstandtransport betreft verbindingen 

tussen continenten. Dit zijn gigantische 

‘snelwegen’, bijvoorbeeld zesduizend 

kilometer lang door de Atlantische Oceaan 

van Europa naar Amerika. Die verbindingen 

bestaan uit vele glasvezels, ieder zo 

dik als een mensenhaar, samengebracht in 

een gepantserde kabel. Iedere vezel heeft 

een kern zo dun dat er slechts één lichtsignaalmodus 

doorheen kan. Zonder de 

concurrentie van meerdere modi kunnen 

Ultrabreedband communicatie wordt mogelijk 

gemaakt met zeer smalle lichtpulsjes. 

de lichtpulsjes heel smal blijven, en kun 

je ze dus heel snel achter elkaar sturen. 

Koonen: ‘Het wereldrecord staat op meer 

dan 25 terabit (10 12 ) per seconde, door vele 

lichtgolflengten parallel in één vezel te gebruiken. 

Dat is voldoende om de ene helft 

van de wereldbevolking met de andere 

helft te laten telefoneren. En dat door één 

mensenhaar.’ 

Optisch schakelen 

‘De volgende uitdaging ligt in schakelpunten 

binnen netwerken’, vertelt Koonen. 

‘Informatie komt met een duizelingwek- 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 1

2 0 

Xo Xn Xd Xe Xr Xz Xo Xe Xk X X X X X X 

kende snelheid in een knooppunt aan. 

Daar wordt besloten waar een pakketje 

naar toe moet. Daarvoor heb je veel snelle 

en intelligente schakelaars nodig.’ Op dit 

moment zijn routers, de schakelpunten, 

elektronisch. De boodschap komt als licht 

binnen. Voor het schakelpunt wordt deze 

omgezet naar een elektrisch signaal zodat 

de router het kan verwerken. Vervolgens 

wordt het weer vertaald naar een optisch 

signaal. Met optische schakelaars is het 

omzetten overbodig. Koonen: ‘Een groot 

voordeel van optisch schakelen is daarmee 

dat je een grotere doorvoersnelheid haalt.’ 

De faculteit Technische Natuurkunde kijkt 

naar geavanceerde materialen waarmee 

je lichtgeneratie beter kunt beheersen. 

Daartoe heb je heel discrete energieovergangen 

nodig. De onderzoekers creëren 

via nanotechnologie zeer kleine structuren, 

zogenaamde quantumdots. Zo ontstaan 

materiaalstructuren met hele specifieke 

energieniveaus. Een laser kan dan met 

lagere stuurstromen snelle pulsjes met een 

smaller lichtspectrum genereren, waardoor 

nog meer informatie over een kleine bandbreedte 

verstuurd kan worden. 

Een andere vorm van verkleining is 

zichtbaar bij de ontwikkeling van devices. 

Tegenwoordig zitten er miljoenen 

transistoren geïntegreerd in een circuit. 

Ook schakelpunten verkleinen. Kleiner 

betekent ook dat er minder vermogen 

nodig is. Je kunt energiezuiniger schake- 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 

len. Koonen: ‘Het internetgebruik kost veel 

stroom. Elke Google-zoekopdracht verbruikt 

evenveel stroom als het uurverbruik 

van een spaarlamp. De server farms van 

Google hebben een energieverbruik van 

honderden megawatts en staan daarom 

vlak naast een energiecentrale. Wij pretenderen 

dat we met optische technieken veel 

energiezuiniger kunnen schakelen. De eerste 

onderzoeksresultaten bevestigen dat.’ 

Sensoren 

Prof.ir. Ton Koonen 

in een van de 

laboratoria van 

de faculteit 

Elektrotechniek. 

Een andere belangrijke trend is dat steeds 

meer personen en apparaten worden uitgerust 

met sensoren en draadloze zenders. 

Al die zendertjes geven aanleiding tot 

complexe interactie. Als een zender actief 

is, levert dat ruis op voor andere zenders. 

In het gsm-netwerk is alles strak geregeld. 

Met een gsm-mast communiceer je op je 

eigen frequentie, met je eigen tijdsinterval 

of code waarin even niemand anders 

actief is. Sem Borst: ‘We moeten toe naar 

gedistribueerde algoritmes waarmee elk 

object op een eerlijke en efficiënte manier 

kan communiceren.’ Borst geeft aan dat 

dit moeilijk is. In de militaire sfeer is er 

al heel hard aan gewerkt. Vooral in de VS 

voor operaties zoals in Afghanistan. Je wilt 

dat militairen met elkaar kunnen communiceren, 

maar er zijn geen zendmasten beschikbaar 

en die wil je ook niet gebruiken. 

Het netwerk wordt opgebouwd met alleen 

de mobiele apparatuur van elke militair. 

Hoe kun je zo’n netwerk tot stand brengen, 

waarin het heel onvoorspelbaar is waar iedereen 

zich bevindt, en hoe kun je dat efficiënt 

regelen? Borst: ‘Ik denk dat daar over 

vijf jaar wel belangrijke vooruitgang in zal 

zijn bereikt, maar het zal dan waarschijnlijk 

nog niet helemaal zijn opgelost.’ 

Onderzoeksgeld 

De BTT-onderzoekers werken onder meer 

samen in COBRA, een onderzoeksinstituut 

dat zich nadrukkelijk profileert als 

breedband communicatie expertisecentrum, 

met prof.dr. Harm Dorren als wetenschappelijk 

directeur. Koonen: ‘Met de 

Nationale Research Combinatie Photonics, 

een speciaal programma binnen COBRA, 

hebben we veel onderzoeksgeld binnengehaald, 

35 miljoen euro, te besteden 

over een periode van tien jaar. Die periode 

loopt dit jaar af. Inmiddels hebben we de 

toezegging om nog vijf jaar verder te gaan. 

Onlangs hebben we ook weer een flinke 

bijdrage gekregen van het 7th European 

Framework Programme. Met al deze financiële 

ondersteuning hebben we al heel veel 

bereikt.’ 

Daarmee kunnen onder meer speciale 

onderzoeksfaciliteiten worden gekocht. 

BTT beschikt over dure, speciale apparatuur, 

bijvoorbeeld om hele snelle pulsen te 

genereren. Met ondersteuning van de TU/e 

is ook een cleanroom gebouwd. Koonen: 

‘In een cleanroom, een stofvrije ruimte, 

kunnen die geavanceerde materialen met 

nanostructuren worden gecreëerd. Dat 

trekt goede onderzoekers aan.’ 

‘Verder werken we samen met vakbroeders 

van buitenlandse universiteiten die soortgelijk 

onderzoek doen. Je stemt met elkaar 

af en vult elkaar aan. We hebben nauwe 

banden met de universiteiten van Gent, 

Duisburg-Essen en Turijn, waarmee we het 

European Institute for Telecommunication 

Technologies hebben opgericht. We hebben 

veel uitwisselingsbijeenkomsten met 

deze en andere collega’s. Hoewel we als 

onderzoeksgroep koploper zijn in Europa, 

blijven we scherp door goede contacten 

met andere onderzoekers. Dat is ook de 

aardigheid van onderzoek. Je kunt op zoveel 

manieren naar iets kijken. Je kijkt als 

het ware door verschillende gaatjes in de 

schutting.’ 

Koonen besluit: ‘Het mooie van het onderzoek 

binnen BTT is dat het verschillende 

disciplines combineert. Het raakt zóveel 

onderdelen van de maatschappij. Met ons 

onderzoek worden steeds meer nieuwe 

toepassingen mogelijk gemaakt. En er is 

nog zoveel te doen.’

Studiereizen 

Contacten 

met 

bedrijven 

Symposia 

Studenten- 

activiteiten 

Ondersteun de Technische Universiteit Eindhoven. Word donateur van het Universiteitsfonds Eindhoven. 

Vul de antwoordkaart in ! 

Daarmee wordt u donateur van het Universiteitsfonds Eindhoven. 

Het UFe ondersteunt de Technische Universiteit Eindhoven door stimulering van 

studentenactiviteiten, internationalisering van de universiteit en bevordering van de 

contacten met het bedrijfsleven uit de regio. 

Kijk op www.ufeindhoven.nl of bel voor informatie 040-2474141

2 2 

o n d e r z o e k 

olie wordt schaarser. Dit besef en de conclusie dat we naar alternatieven moeten zoeken, 

dringt overal in de samenleving door. ook in de wereld van de polymeren. Niet voor niets 

wordt een groot deel van de vijftig miljoen euro die het ministerie van economische Zaken in 

het Polymeren innovatie Programma steekt, ingezet voor onderzoek naar duurzaamheid. Dit 

onderzoeksgeld komt deels bij de tu/e terecht. 

bio-polymeren 

als duurzaam alternatief 

Het Dutch Polymer Institute (DPI) – een 

publiek-private instelling in Kennispoort 

op de TU/e-campus – ziet toe op de verdeling 

van het geld. Zo’n 36 miljoen euro is 

bedoeld voor onderzoek en 14 miljoen gaat 

naar het midden- en kleinbedrijf. Een groot 

deel van het onderzoeksgeld gaat naar 

TU/e-projecten. DPI richt zich met het 

Polymeren Innovatie Programma de komende 

vier jaren op vier thema’s. Zo moeten 

er nieuwe duurzame materialen van 

een goede kwaliteit op de markt komen. 

Gebruik van fossiele grondstoffen moet in 

2032 gehalveerd zijn. Verpakkingen moeten 

verbeteren en duurzaam worden gemaakt. 

Tenslotte blijft het creëren van hightechmaterialen 

voor onder meer ICT- en 

medische toepassingen een aandachtspunt. 

Volgens dr.ir. Jacques Joosten, directeur 

van DPI, is het geen toeval dat duurzaamheid 

hoog op de agenda staat. ‘De olieprijs 

is flink gestegen en de samenleving vraagt 

om duurzame alternatieven. De technologie 

is nu zo ver dat we die kunnen bieden.’ 

Dr.ir. Peter Nossin van DPI is begin dit jaar 

aangesteld om zich op duurzaamheid te 

richten. Volgens hem is nu het moment 

aangebroken om gebruik te maken van 

alternatieven. ‘Tot voor kort was het nog 

steeds goedkoper om met olie polymeren te 

maken. Inmiddels hebben we het omslagpunt 

bereikt. Suiker, zetmeel en lignocellulosen 

zijn de grondstoffen die olie gaan vervangen.’ 

Lignocellulosen zijn waardevolle 

reststromen van de agro-industrie. 

Cradle to Cradle 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 

Nossin verwacht dat er de komende 

tijd voldoende landbouwgrond is 

om bio-polymeren te maken. ‘Met plantenveredeling 

en gebruikmaking van agrarische 

reststromen hoeven er geen mensen honger 

te lijden.’ Ook het principe van ‘cradle to 

cradle’ moet ervoor zorgen dat er zo min 

mogelijk grondstoffen opgaan. Dit houdt 

in dat bepaalde onderdelen weer voor een 

ander doeleinde kunnen worden gebruikt. 

Nossin: ‘Het is een andere manier van 

denken. Als je tv-toestel nu op is, koop je 

een nieuwe en gaat de oude weg. Het is 

beter te kijken of we nog iets met toestelonderdelen 

kunnen doen. Je 

brengt elementen terug in

de technische kringloop. Afval heeft ook 

waarde.’ Volgens Nossin staan we nog aan 

het begin van dit proces. ‘Waar we naartoe 

willen, is dat we een product maken dat uit 

vijf in plaats van tachtig polymeren bestaat. 

Die wil je het liefst kunnen hergebruiken. 

Ik besef dat dit niet gemakkelijk is, maar ik 

ben ervan overtuigd dat het kan.’ 

Nossin meent dat er nog genoeg te verbeteren 

valt. ‘Afgelopen zomer berichtten 

de media dat er eilanden van plastic in de 

oceaan drijven. Je wilt dat die polymeren 

biologisch afbreekbaar zijn. Daar kan al in 

het productieproces rekening mee worden 

gehouden. Vogels en vissen zouden in het 

plastic stikken. Als je nu polymeren maakt 

die de dieren veilig kunnen eten, is dat een 

oplossing voor als polymeren in zee terecht 

komen.’ Nossin pleit ervoor om goed naar 

de natuur te kijken. ‘Bio-inspired heet dat. 

Als de takken van een pruimenboom onder 

het gezwicht bezwijken en breken, zorgt de 

natuur ervoor dat de pruimen toch rijpen. 

Zelfhelende polymeren zouden hartstikke 

handig zijn. En wat te denken van een 

spinnenweb? Dat is een unieke combinatie 

van elastische en sterke eigenschappen. 

Bovendien plakken de draden en de spin 

heeft er geen last van. Het Polymeren 

Innovatie Programma is erop gericht meer 

inzicht in structuren en eigenschappen te 

krijgen.’ Aan de TU/e wordt hard gewerkt 

om inzicht te krijgen in de relatie tussen 

structuren en eigenschappen, onder meer 

bij Scheikundige Technologie waar duurzaamheid 

een steeds belangrijkere plaats 

inneemt. Prof.dr. Cor Koning heeft als specialisatie 

polymeren. ‘Duurzaamheid leeft. De 

studenten vinden het interessant. Er komt 

veel overheidssubsidie voor.’ Hij verwacht 

dat er de komende jaren nog een hoop werk 

aan de winkel is. ‘We hebben wel alternatieven 

voor olie. Het probleem is dat dit grondstoffen 

zijn die met de voedselketen concurreren. 

Zetmeel is bijvoorbeeld een goede 

hernieuwbare stof. Daar is er nu voldoende 

van. De vraag is of dat ook in de toekomst 

zo is. Daarom willen we onderzoeken of we 

ook met andere stoffen kunnen werken. We 

kijken nu bijvoorbeeld of coatings op basis 

van castor oil een optie zijn. Deze plantenolie 

is giftig voor mens en dier en komt 

daardoor sowieso niet in de voedselketen.’ 

Betere alternatieven 

Koning vindt het belangrijk dat producten 

energieneutraal worden gemaakt. ‘Als we 

er teveel energie in moeten stoppen, kun 

je niet van een groen product spreken. 

Het is belangrijk om het aantal stappen 

in de procestechnologie terug te brengen. 

Het is relatief gemakkelijk om coatings 

uit hernieuwbare polymeren te maken. 

Bij engineering plastics is dat moeilijker. 

Daar moeten we onderzoeken of we niet op 

lagere temperaturen processen kunnen uitvoeren.’ 

Momenteel liggen er verschillende 

onderzoeksvoorstellen op de plank, waarvoor 

de TU/e het onderzoeksgeld van de overheid 

en van DPI wil inzetten. Of dit wordt gehonoreerd, 

wordt naar verwachting binnenkort 

duidelijk. In de bestaande projecten en ook in 

de toekomst wordt er veel samengewerkt met 

de Universiteit van Wageningen. ‘Zij maken 

de grondstoffen en wij de bruikbare polymeren’, 

aldus koning. Eén van de projecten is het 

maken van polycarbonaat voor coatings uit 

limoneenoxide. Dit komt uit afval van citrusvruchten.’ 

De polymeerchemicus vindt het 

een goed streven om de hoeveelheid fossiele 

grondstoffen in 2032 gehalveerd te hebben, 

maar ziet nog wel wat beren op de weg. ‘Het is 

goed om de lat hoog te leggen. Voor bepaalde 

materialen met unieke eigenschappen zal het 

echter niet gemakkelijk zijn om alternatieven 

te vinden. Grondstoffen en materialen moeten 

bovendien op grote schaal worden geproduceerd 

om het rendabel te maken. We moeten 

geen surrogaten nemen, maar op zoek gaan 

naar volwaardige en liefst nog betere alternatieven.’ 

Eén van de projecten is het maken van 

polycarbonaat voor coatings uit limoneenoxide. 

Dit komt uit afval van citrusvruchten. 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 2 3 

F oto : b a R t v a N o v e R b e e k e

2 4 

onderzoek 

nieuws 

ONdERzOEk NaaR vENTIlaTIE 

OPERaTIEkamERS 

rondvliegende bacteriën kunnen in een ope- 

ratiekamer gevaarlijke infecties veroorzaken. 

een goede luchtbeheersing helpt problemen 

te voorkomen, maar de effecten van bestaande 

ventilatiesystemen zijn niet helemaal duidelijk. 

promovendus wiebe zoon van de faculteit 

bouwkunde doet er onderzoek naar. 

tijdens een operatie lopen patiënten een 

verhoogd risico een infectie op te lopen. een 

goed ventilatiesysteem zorgt ervoor dat verse, 

schone lucht de operatiewond van de patiënt 

bereikt voordat bacteriën deze lucht kunnen 

infecteren. vandaar dat ventilatiesystemen de 

lucht in operatiekamers zo’n twintig keer per 

uur verversen. de ventilatiesystemen in de 

nederlandse ziekenhuizen moeten voldoen 

aan strikte prestatie-eisen. ziekenhuizen zijn 

sinds dit jaar zelf verantwoordelijk voor het upto-date 

houden van hun systemen. dat dit niet 

altijd lukt, blijkt uit de handvol ziekenhuizen 

die recent een aantal operatiekamers moesten 

sluiten, omdat de ruimten niet voldeden aan de 

wettelijke eisen voor steriliteit. wat verschillende 

ventilatiesystemen precies teweegbrengen 

in een operatiekamer, is echter niet helemaal 

duidelijk. zoon, promovendus bij de groep 

building performance Simulation, gaat hier 

onderzoek naar doen. vóór de aanvang van zijn 

promotieonderzoek werkte hij als specialist in 

gebouwsimulaties bij het rijswijkse adviesbureau 

deerns, dat het huidige onderzoek ook 

sponsort. deerns verzorgt onder andere het 

technisch ontwerp van operatiekamers. voor de 

simulaties maakte zoon gebruik van computermodellen, 

die echter niet specifiek ontwikkeld 

zijn voor operatiekamers. Juist omdat er zulke 

Gesteld 

‘het geregeld dragen van een pyjama tijdens het 

thuiswerken draagt bij tot de impopulariteit van 

videoconferenties.’ 

(Stelling bij het proefschrift ‘global Virtual teams: 

enhancing effectiveness’ van daphne dekker) 

‘de huidige generatie starters op de arbeidsmarkt 

hoeft zich om een pensioengat geen zorgen te 

maken. dat wordt dermate groot dat ze het zelf 

lijfelijk kunnen gaan opvullen.’ 

(Stelling bij het proefschrift ‘Predicting 

Performance of glassy Polymers’ van tom engels) 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 

De nagebouwde operatieruimte voor het 

onderzoek naar ventilatie. 

zware beslissingen afhangen van die simulaties, 

heeft hij op een gegeven moment voor 

hulp aangeklopt bij de tu/e. de vraag leidde 

tot een promotieproject. in wieringerwerf staat 

een nagebouwde operatieruimte van zo’n dertig 

vierkante meter, die een fabrikant van operatiekamers 

beschikbaar heeft gesteld voor het 

onderzoek. vanaf januari zal de promovendus 

daar metingen uitvoeren. 

TU/e’ERS kRakEN 

INTERNETbEvEIlIGING 

onderzoekers van de tu/e zijn erin geslaagd 

om de code van het zogeheten mcelieceencryptiesysteem 

te kraken. dit systeem 

is een kandidaat voor de beveiliging 

van internetverkeer in het tijdperk van 

‘the five stages of self-confidence of a Ph.d. student 

can be described as follows: i can do it, i can 

not do anything, i am useless, i can do one thing, 

i can do everything.’ 

(Stelling bij het proefschrift ‘angular dispersion 

of radio Waves in Mobile channels’ van Maurice 

Kwakkernaat) 

‘Verdediging is de beste smoes voor een aanval.’ 

(Stelling bij het proefschrift ‘the brewster-dobson 

circulation: interannual Variability and climate 

change’ van alwin haklander) 

de kwantumcomputer – de voorspelde 

supersnelle computer van de toekomst. 

tegelijk met de kraak presenteerden 

de onderzoekers ook een nieuwe 

sleutel waarmee de mceliece-code wél 

kraakbestendig is. tu/e-hoogleraar prof.dr. 

tanja lange dipl.-math. christiane peters 

ontwikkelde met haar promovenda christiane 

peters en hun amerikaanse collega daniel 

bernstein – dit semester op bezoek in 

eindhoven – een methode om het mcelieceencryptiesysteem 

met de rekenkracht 

van honderd computers binnen veertien 

dagen te kraken. voor de kraak werden 

gedurende achtduizend computerdagen 

talloze combinaties uitgeprobeerd. het 

onlangs opgerichte tu/e-instituut voor 

securityvraagstukken eipSi leverde hiervoor 

ongeveer de helft van de capaciteit. de rest 

van de rekentijd werd geleverd door groepen 

in amsterdam, ierland, frankrijk, taiwan en de 

vS. het was een computer in dublin die geluk 

had en de echte combinatie vond. momenteel 

gebruiken banken een verbeterde versie van 

de rSa-code uit 1977 voor het beveiligen 

van bijvoorbeeld elektronische transacties. 

een kwantumcomputer zal echter weinig 

problemen hebben om deze code te kraken. 

daarom zijn onderzoekers, vooruitlopend 

op de introductie van de kwantumcomputer 

– die volgens lange nog minstens tien 

jaar op zich laat wachten – op zoek naar 

versleutelingsystemen die bestand zijn tegen 

kwantumcomputers. het mceliece-systeem 

voldoet aan die eis, maar bleek dus niet 

bestand tegen een aanval met conventionele 

pc’s. lange en haar collega’s ontwierpen 

daarom een nieuwe sleutel, waarmee mceliece 

wél bestand is tegen kraakpogingen. 

‘thought without action is a daydream; action 

without thought is a nightmare.’ 

(Stelling bij het proefschrift ‘bounded rationality 

and Spatio-temporal Pedestrian Shopping 

behavior’ van Wei Zhu) 

‘Whoever said that money can’t buy happiness, 

simply didn’t know where to go shopping.’ 

(Stelling bij het proefschrift ‘light Switchable 

coatings’ van Patricia geelen)

TU/e STabIEl IN 

INTERNaTIONalE RaNkING 

op de ranglijst van beste universiteiten, de 

times higher education-QS world university 

rankings (the-QS) van 2008, staat de tu/e op 

de 128ste plaats. dat is twee plaatsen hoger dan 

vorig jaar. 

de ranglijst wordt, net als vorig jaar, aangevoerd 

door het amerikaanse harvard, gevolgd 

door yale, cambridge en oxford. de hoogst 

geplaatste nederlandse universiteit is opnieuw 

de universiteit van amsterdam, die zakte van 

plek 48 naar 53. de tu/e scoort vooral goed op 

de verhouding tussen de aantallen stafleden en 

studenten, en op het percentage internationale 

stafleden. verder past de the-QS de volgende 

criteria toe: het aantal citaties per staflid, het 

percentage internationale studenten, en de 

gewildheid van voormalige werknemers en 

studenten bij andere universiteiten en het bedrijfsleven. 

voor die laatste categorieën werd 

6.354 academici en 2.339 werkgevers om hun 

mening gevraagd. ondanks dat de lijst pas sinds 

2004 bestaat en er door aanpassingen aan de 

criteria regelmatig grote verschuivingen plaatsvinden 

(zo was de tu/e in 2006 nog de hoogst 

genoteerde nederlandse universiteit, op plaats 

67), wordt de the-QS gezien als de invloedrijkste 

internationale ranglijst voor universiteiten. 

in een nationale ranglijst opgesteld door het 

tijdschrift elsevier, kwam de tu/e onlangs nog 

uit de bus als de technische universiteit met de 

beste opleidingen. 

EERSTE GEïNTEGREERdE 

SChakElINGEN vIa 

zElfaSSEmblaGE 

een europees onderzoeksteam – met hierin 

drie tu/e’ers – heeft voor het eerst organische 

geïntegreerde schakelingen gemaakt met een 

zogeheten ‘bottom-up’-methode. dat schrijven 

de onderzoekers in een artikel in nature. de verwachting 

is dat elektronica gebaseerd op organische 

halfgeleiders op termijn veel eenvoudiger 

en goedkoper gefabriceerd kan worden dan de 

conventionele siliciumelektronica. 

de onderzoekers lieten de moleculen zelf het 

werk doen: ze dompelden een substraat met een 

patroon in een oplossing met organische halfgeleidermoleculen 

die waren voorzien van een 

speciale ‘verankeringsgroep’. hierdoor ontstond 

een enkele laag moleculen in het juiste patroon, 

met als resultaat een schakeling van diverse 

organische transistoren – elektrische componenten 

waarmee signalen worden geschakeld. de 

F oto : N a N C y D i J k S t R a 

Milieuvriendelijk verpakkingsmateriaal. 

SChOON SChUIm 

vOOR dE TOEkOmST 

bij de vervaardiging van piepschuim als 

verpakkingsmateriaal wordt het schadelijke 

pentaan gebruikt. als milieuvriendelijk alternatief 

is ook koolstofdioxide een optie. 

Scheikundig ingenieur dr. leon Jacobs 

onderzocht welke factoren bepalen of je 

hiermee schuim met de juiste structuur kunt 

maken. hij promoveerde in oktober op dit 

onderwerp. van piepschuimachtige verpakkingsmaterialen 

wordt alleen al in europa 

jaarlijks zo’n drie miljoen ton geproduceerd. 

het lage gewicht van piepschuim komt door 

de luchtige structuur, die traditioneel wordt 

verkregen door pentaan op te lossen in 

polystyreen. pentaan heeft een kookpunt 

van ruim dertig graden celsius, dus als je 

het geheel verwarmt tot rond de honderd 

graden, verdampt het pentaan en zet het 

uit. daardoor wordt de door de warmte flexibele 

polystyreen uitgerekt, en vormen zich 

holtes. het pentaan komt als afvalstof in de 

natuur terecht. de eu is van plan om het gebruik 

binnenkort te verbieden. vandaar dat 

er naarstig wordt gezocht naar alternatieven. 

koolstofdioxide (co2) is een veelbelovende 

vervanger voor pentaan, onder meer omdat 

spontane organisatie van moleculen maakt veel 

stappen van de conventionele fabricage van organische 

transistoren overbodig. dit proces van 

zelfassemblage wordt in de farmaceutische- en 

Promovendi Simon Mathijssen (links) en 

Edsger Smits. 

het goed oplost in polystyreen en verwante 

polymeren. het is echter een gas en daarom 

moet het samengedrukt worden om voldoende 

hoge dichtheden te bereiken. Jacobs gebruikte 

een minireactor van zeventig milliliter om zelf 

het polymeerschuim Smma te maken. zijn voornaamste 

doel was om vast te stellen welke parameters 

bepalen hoe de structuur van het schuim 

er precies uit komt te zien. de bevindingen van 

Jacobs worden gebruikt door een promovendus 

in delft, die moet onderzoeken of het gebruik 

van co2 voor de productie van piepschuim ook 

haalbaar is op industriële schaal. 

kunststofindustrie al redelijk succesvol toegepast, 

maar in de elektronica werd tot nu toe weinig 

vooruitgang geboekt, aldus de onderzoekers. 

zij hebben nu laten zien dat het mogelijk is om 

geïntegreerde schakelingen (integrated circuits) 

te maken met meer dan driehonderd zelfgeassembleerde 

transistoren – maar een fractie 

van het aantal transistoren op een siliciumchip, 

maar tot voor kort ondenkbaar met organische 

halfgeleiders. 

het project stond onder leiding van de 

rijksuniversiteit groningen en philips research. 

de tu/e werd vertegenwoordigd door promovendus 

ir. Simon mathijssen en dr.ir. martijn 

kemerink van technische natuurkunde en 

dr.ir. eugenio cantatore van elektrotechniek. 

mathijssen speelde samen met zijn groningse 

collega-promovendus edsger Smits een belangrijke 

rol in het vervaardigen en testen van de 

integrated circuits. om te demonstreren dat de 

technologie echt werkt, bouwde het team een 

15-bits programmagenerator, een schakeling die 

een spanning omzet in een digitale code. voor de 

toekomst voorzien de onderzoekers toepassingen 

in onder meer identificatielabels, buigzame 

lcd-schermen en gassensoren. 

m a t r i X / 4 / 2 0 0 8 2 


Dr. Leon Jacobs.

F oTo ’ S : V I n c e n T V a n d e n H o o g e n 

2 6 

d e V o n k 

P r o f . d r . J o s B a e t e n , ( 5 4 ) h o o g l e r a a r f o r m e l e m e t h o d e n 

Hoogleraar op de bres voor 

internationale studenten 

de wiskundige Jos Baeten is sinds 1991 hoogleraar aan de faculteit Wiskunde 

en Informatica. Hij studeerde in Utrecht, promoveerde in de Verenigde Staten en 

hij werd, al snel na zijn benoeming in eindhoven, decaan. de laatste jaren is hij 

intensief betrokken bij het initiatief om getalenteerde Indiase studenten voor een 

masteropleiding naar de TU/e te halen. 

‘Ik ben geboren in tilburg als middelste in een gezin met 

drie kinderen. We woonden tussen de wolfabrieken in 

een naoorlogse arbeiderswoning. mijn vader werkte voor 

bakkerij smarius en verkocht met een bakfiets brood aan 

de deur. We kregen een roomse opvoeding. op de lagere 

school waren de fraters van tilburg nog ruim vertegenwoordigd. 

Ik had als jongetje bronchitis en was nogal 

een stijve hark. Ik zat liever met mijn neus in de boeken 

dan dat ik op straat voetbalde. daar kwam bij dat ik een 

bril droeg. die combinatie zorgde er voor dat ze me op 

school pesterig ‘de professor’ noemden. Ik zette dus in 

op goed leren. Ik las alles wat ik kon vinden in de bibliotheek 

en wilde heel graag de beste van de klas zijn. mijn 

vader had door familieomstandigheden de hBs niet afgemaakt 

en ‘leren om hogerop te komen’ werd door mijn 

ouders gestimuleerd. na de lagere school mocht ik naar 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 

het odulphuslyceum, een ouderwets degelijke school. als 

gymnasium bètaleerlingen oude stijl deden we examen 

in veertien vakken, inclusief grieks en latijn. het was het 

tijdperk van vóór de zesjescultuur: als je de beste van de 

klas was, kreeg je een speciaal diploma. excelleren mocht, 

ik vond leren leuk en ik deed mijn best om die diploma’s 

te halen. Ik was goed in wiskunde en natuurkunde, maar 

ook in de talen. In de hogere klassen ging ik stukjes schrijven 

voor de schoolkrant. later verdween mijn bronchitis 

en ging ik wat aan volleybal doen. Ik werd een kind van 

mijn tijd, liet mijn haren groeien, luisterde naar popmuziek; 

soft machine, maar ook de Beatles. 

Utrecht 

Ik heb lang getwijfeld over wat ik zou gaan studeren. 

Vergelijkende taalwetenschappen leek me leuk, maar mijn

wiskundedocent stimuleerde me om voor de wiskunde 

te kiezen. een studie aan de th was voor mij geen optie. 

Ik was niet zo’n knutselaar met techniek. In 1972 deed ik 

eindexamen met een rij negens op mijn lijst. Ik wilde heel 

graag uit tilburg weg en vrij zijn. Ik ging naar Utrecht, 

waar mijn broer ook studeerde. Ik was geen lid van een 

vereniging en politiek actief was ik ook niet, al was ik wel 

voor de PsP. dat waren er meer in die jaren, blijkt uit de 

media! Ik stak mijn tijd in het meisje dat later mijn vrouw 

werd, maar vooral in de studie. 

Onderzoek 

Ik ben in 1978 afgestudeerd in de groep van hoogleraar 

dirk van dalen; mijn afstudeerdocent was henk 

Barendregt. In die fase werd ik voor het eerst gegrepen 

door onderzoek. Ik schreef met mijn studiegenoot een 

scriptie over een probleem in de lambda-calculus, een 

fundamenteel functiebegrip. Ik herinner me nog goed 

het gevoel van openbaring dat over me kwam toen ik 

het probleem had opgelost! met hulp van Barendregt is 

de scriptie later bewerkt tot artikel voor het prestigieuze 

KnaW-blad Indagationes mathematicae. Jarenlang is dat 

mijn best geciteerde artikel geweest. dat soort werk werd 

destijds tot de logica of tot de grondslagen van de wiskunde 

gerekend, maar tegenwoordig zou het zeker binnen 

de fundamentele informatica vallen. Ik ben nu hoogleraar 

informatica, maar het vak is voor mij in zekere zin een 

late roeping. Informatica voor wiskundestudenten bestond 

destijds voornamelijk uit het uitvoeren van programmeeropdrachtjes. 

We moesten integralen uitrekenen in de 

programmeertaal algol. de resultaten werkten we uit op 

ponskaarten, die we inleverden aan de balie van het rekencentrum. 

twee uur later viel de dump dan in je postvak. 

er ging altijd wel iets mis, maar wat precies was meestal 

totaal onbegrijpelijk. 

Minneapolis 

op aanraden van mijn afstudeerbegeleider solliciteerde ik 

naar een promotieplek aan de universiteit van minnesota 

in minneapolis. In augustus 1978 kon ik daar beginnen. 

het onderzoek lag op het terrein van de grondslagen van 

de wiskunde. Ik moest eerst de graduate school doorlopen. 

Vandaar dat het vijf jaar duurde voordat ik kon promoveren. 

Ik heb daar geleerd dat talent alleen niet genoeg is. 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 2 7

2 8 

d e V o n k 

het was hard werken, want in één of twee dagen moest 

je alle examens doen. Ik verdiende als teaching assistant 

mijn geld en zo heb ik de smaak van het lesgeven te 

pakken gekregen. mijn vriendin en ik waren intussen 

getrouwd en huurden een appartement. overal het algemeen 

beviel amerika me in die dagen van ronald reagan 

wel, op wat uitzonderingen na. de mensen waren vriendelijk, 

maar de mentaliteit vond ik nogal provinciaals. Buiten 

de eigen stad of de staat bestond de wereld voor veel 

amerikanen nauwelijks. Wij bouwden via de international 

student association een vooral internationale vriendenkring 

op. We gingen met een grote groep kamperen in een 

national park of naar de schouwburg met goedkope last 

minute kaartjes. 

Internationale contacten 

het lijkt me een goed idee wanneer de tU/e ook in dit 

soort initiatieven zou investeren, nu we steeds meer 

buitenlanders in huis hebben. de laatste jaren ben ik in 

eindhoven nauw betrokken geweest bij het aantrekken 

van getalenteerde Indiase studenten voor de masteropleiding. 

Buitenlanders moet je niet alleen helpen bij het 

zoeken naar woonruimte. We moeten zorgen dat er meer 

gelegenheid komt voor autochtone en buitenlandse studenten 

om elkaar te ontmoeten. Zo’n eigen plek voor een 

international student association zou ook hier een goed 

idee zijn. eindhoven zou een meer internationale ambiance 

moeten bieden voor buitenlandse kenniswerkers en 

studenten. Bijvoorbeeld een 24/7 winkel op de campus? 

en waarom is niet alles tweetalig? Ik vind eindhoven 

overigens een prima stad om in te wonen en ook de omgeving 

is mooi. Ik ben de laatste jaren actief bij de onderafdeling 

eindhoven van de fietsersbond. de groei van het 

autoverkeer is een heilloze weg. Wij geloven in de fiets! 

onze tweeling is in amerika geboren en tegen het eind 

van mijn promotie-onderzoek wilden we graag terug naar 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 

Baeten: ‘Eindhoven zou een meer 

internationale ambiance moeten bieden 

voor buitenlandse studenten.’ 

nederland. We wilden absoluut niet dat onze kinderen als 

amerikanen opgroeiden, ondanks de prettige omgeving. 

het waardepatroon is er minder sociaal, sterk op competitie 

ten koste van anderen gericht. In onze vriendenkring 

zagen we de spanningen tussen ouders en opgroeiende 

kinderen. de zoon van mexicaanse vrienden weigerde om 

spaans te spreken! In de zomer van 1983 zijn we teruggekomen 

naar nederland. Ik vond een baan in delft als 

basisdocent wiskunde, speciaal voor noorse studenten, 

die vanuit een samenwerkingsverband een technische 

studie volgden. Ik wilde graag als onderzoeker verder en 

kreeg door bemiddeling van Jan Bergstra, die ik nog uit 

Utrecht kende, een baan bij het Centrum voor Wiskunde 

en Informatica in amsterdam. Ik deed er aan procesalgebra, 

die gebruikt werd voor verificatie en specificatie van 

parallelle systemen. daarna werd ik een tijd lang de rechterhand 

van Bergstra aan de Uva en kreeg ik een leidinggevende 

taak binnen het CWI. 

Eindhoven 

Ik koesterde de ambitie om hoogleraar te worden. eind 

jaren tachtig speelde er echter nogal wat op het persoonlijke 

vlak. We hadden intussen drie kinderen. mijn vrouw 

werd ernstig ziek en overleed in 1990. het waren zware 

jaren. toen eind 1991 mijn benoeming in eindhoven een 

feit was, had ik mijn huidige echtgenote al leren kennen. 

We zijn in eindhoven opnieuw begonnen; mijn partner 

had twee kinderen uit een eerdere relatie en we waren nu 

met zijn zevenen. dat was in het begin niet gemakkelijk 

en we moesten er veel in investeren, maar het is ons gelukt. 

toen ik hier arriveerde, kwam ik in een faculteit met 

twee vakgroepen. Ik zag wel tegenstellingen tussen de 

wiskundigen en de informatici, maar er was bereidheid 

tot samenwerking. dat was voor mij heel belangrijk. In 

amsterdam was het veel competitiever en was er soms 

onderling kinnesinne. al vrij snel na mijn komst kreeg 

ik in 1995 te maken met een reorganisatie en een bestuurscrisis. 

die reorganisatie hakte er binnen de faculteit 

stevig in. toen de decaan aftrad, werd ik gevraagd voor die 

functie. dat was eigenlijk wat te snel; ik was nog geen vier 

jaar hoogleraar. maar ik heb het met veel plezier gedaan, 

een eerste periode van drie en later nog eens twee jaar. 

onderzoekmanagement vind ik leuk. regelen, in gang 

zetten, stimuleren, promoties realiseren. Besturen leek 

me altijd al een uitdaging en ik heb van dat eerste decanaat 

veel geleerd. In die jaren was henk de Wilt voorzitter 

van het College van Bestuur en dat was een boeiende 

tijd. Ik was het met hem eens dat je als universiteit geen 

genoegen moet nemen met een provinciaals profiel; je 

moet ergens voor staan en je ambities helder formuleren. 

al vind ik dat we de laatste tijd in de nederlandse universitaire 

wereld met zijn allen wel een beetje zijn doorgeslagen. 

er gaat te veel aandacht uit naar rankings en iedereen 

moet excellent zijn. daar word je wel eens moe van.’

alumni 

nieuws 

alumni STeken de handen 

uiT de mOuwen 

Vijftien tU/e-alumni hebben op 1 november 

belangeloos de hele dag in de tuin gewerkt 

van de rode Kruis Bungalow in Someren, een 

onderkomen voor mensen die niet zelfstandig 

met vakantie kunnen. Het was de eerste keer 

dat het alumnibureau van de tU/e op deze manier 

alumni bij elkaar bracht. Er werd met een 

kleine, maar zeer gemotiveerde groep heel hard 

gewerkt, ondanks de regen. Het alumnibureau 

sloot met de actie aan bij de landelijke vrijwilligersdagen 

van 31 oktober en 1 november, die 

dit jaar samen de naam ‘Make a Difference 

Day’ dragen. Doel was om te laten zien waartoe 

alumni onder elkaar in staat zijn, en natuurlijk 

ook alumni met elkaar in contact te brengen. 

Vierduizend alumni kregen een uitnodiging; 

vijftien deden er uiteindelijk mee, aangevuld 

met een handvol mensen van het alumnibureau 

en het Eindhovens Studenten Corps. De initiële 

teleurstelling daarover is bij het alumnibureau 

al naar de achtergrond verdwenen. Volgend jaar 

doet het alumnibureau zeker weer mee. Maar 

dan mogen er wel wat meer mensen komen. 

reünie vOOr alumni iTem 

in het najaar vierde de opleiding technische 

innovatiewetenschappen (tiW), begonnen als 

techniek en Maatschappij (teMa), haar 25jarig 

bestaan. itEM (de alumnivereniging voor 

ingenieurs techniek en Maatschappij) organiseerde 

een reünie voor alumni, afstudeerders en 

Gezocht 

(oud-)medewerkers, waar ongeveer 150 mensen 

op af kwamen en waar natuurlijk vele herinnerin- 

gen werden opgehaald. 

De volgende alumni-activiteit van itEM, een 

nieuwjaarsborrel, zal plaatsvinden op donderdag 

15 januari 2009 in Utrecht. 

Meer informatie over de activiteiten vindt u op 

www.itema.nl. Bent u geïnteresseerd om in het 

itEM-bestuur plaats te nemen? Stuur dan een email 

naar item.bestuur@gmail.com. 

Oud Tu/e’er SchuurmanS 

wOrdT beSTuurSvOOrziTTer eiT 

Oud tU/e-hoogleraar en - alumnus (technische 

Natuurkunde, 1963) Martin Schuurmans is eind 

september benoemd tot bestuursvoorzitter 

van het Europees instituut voor innovatie en 

technologie (Eit). Deze nieuwe technologie-instelling 

gaat de Europese koers uitzetten voor 

het wetenschappelijk onderzoek en beschikt 

over een miljardenfonds. Schuurmans’ nieuwe 

Van de onderstaande alumni zoeken wij een actueel adres. Kunt u ons hieraan helpen, dan kunt 

u de gegevens telefonisch (040-247 3490) of per e-mail (alumninet@tue.nl) aan ons doorgeven. 

alvast hartelijk dank. 

Naam Studierichting Startjaar studie 

Paulien van Bavel Bouwkunde 2004 

Cyriel Hoebink Bouwkunde 1993 

Dick Venderbos Scheikundige technologie 1958 

Jan Willem Hoorn technische Bedrijfskunde 1970 

J. van Vaardegem technische Bedrijfskunde 1977 

Harm Lansink technische Bedrijfskunde 1986 

Harry Sprangers technische Bedrijfskunde 1987 

Erik abbink technische Natuurkunde 1986 

roger Janssen technische Wiskunde 1988 

roel Engelen Werktuigbouwkunde 1995 

theo Boogaard Werktuigbouwkunde 1997 

Michel Walters Werktuigbouwkunde 2001 

Maarten Gerth Werktuigbouwkunde 2004 

F oTo : B a r T V a n o V e r B e e k e 


alumni Lisanne 

Kusters (B, 2000 links 

op de foto) en Loes 

van Zijp (tN, 2003) 

aan het werk. 

Eit-kantoor komt te staan in Boedapest. Hij 

geeft straks leiding aan een bestuur van achttien 

Europeanen die samen het Europese onderzoeksbeleid 

gaan vormgeven. 

Schuurmans promoveerde in 1971 aan de tU/e 

tot doctor in de technische wetenschappen. 

Hij werkte lange tijd bij Philips. Vanaf 1996 

was hij directeur van het Philips research 

Laboratorium in Eindhoven, beter bekend als het 

NatLab. Schuurmans speelde een stimulerende 

rol in de concentratie van Philips research & 

Development op de Philips High tech Campus 

Eindhoven. Verder was hij betrokken bij de 

selectie van technologische topinstituten bij 

Nederlandse universiteiten. in 2000 tot 2004 

keerde hij terug naar de tU/e als hoogleraar 

innovatiemanagement van industriële research 

& Development aan de faculteit technologie 

Management. 

in oktober is onze elektronische nieuwsbrief 

alumni Online gemaild naar de alumni 

die in alumninet zijn geregistreerd. Heeft 

u de alumni Online gemist? Door in te loggen 

bij alumninet (www.tue.nl/alumnus) 

en door te klikken naar het tabblad ‘contact 

tU/e’ kunt u de contactoptie voor de elektronische 

nieuwsbrief op ‘ja’ zetten. Dan 

ontvangt u het volgende nummer automatisch. 

Controleert u ook even of uw contact 

e-mailadres nog correct is? 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 2 9

3 0 

B e L e I d 

alumni en universiteit 

hebben elkaar nodig 

de universiteit heeft behoefte aan alumni die haar reputatie hoog houden en kennis en 

een netwerk leveren. en alumni hebben behoefte aan hun universiteit om elkaar weer te 

ontmoeten, kennis te delen en bijvoorbeeld goedkoper te sporten. ‘Ze komen vroeger of 

later weer terug naar eindhoven, voor de privileges én de nostalgie’, zegt dr.ir. Harmen 

kragt, directeur van het alumnibureau. Begin volgend jaar neemt hij afscheid. 

studiegenoten niet uit het oog verliezen. 

op de hoogte blijven van ontwikkelingen 

in het eigen vakgebied. studenten op je bedrijf 

ontvangen. af en toe een gastcollege 

geven aan de universiteit. redenen genoeg 

om als alumnus bij de universiteit betrokken 

te willen blijven. 

het alumnibeleid aan de tU/e steunde 

jarenlang op de alumniverenigingen van 

de faculteiten. maar sinds september 2004 

werkt het alumnibureau aan een consistent 

beleid. directeur harmen Kragt is zelf 

tU/e-alumnus (elektrotechniek, 1963) 

en werkzaam geweest bij onder meer de 

toenmalige faculteit Bedrijfskunde. ‘dat ik 

geen onbekende was, maakte het makkelijk 

om overal informeel binnen te wandelen’, 

vertelt hij. 

het alumnibureau ging aan de slag met 

drie mensen. de eerste concrete actie was 

het voorbereiden van de alumnidag voor 

2006, het jubileumjaar van de tU/e. ook 

moest het alumnibeleid vorm krijgen, uitgewerkt 

in een nota met doelstellingen en 

activiteiten. 

het aantal alumni van de tU/e bedraagt 

ruim 30.000. ‘toen we begonnen zat 38 

procent van de alumni in ons centrale bestand 

alumninet’, vertelt Kragt. ‘maar de 

adressen waren niet altijd juist, dan kwam 

bijvoorbeeld de matrix weer bij ons terug. 

nu hebben we actuele adressen van 62 

procent van onze alumni. Ik had gehoopt 

op meer, maar het is een project van lange 

adem.’ 

het moet tachtig procent worden, is de 

algemene doelstelling. ‘dat is het hoogst 

haalbare. mensen overlijden, sommige 

alumni zijn teleurgesteld in de universiteit. 

maar de meesten vinden de contacten juist 

leuk. Bijvoorbeeld om een keer gastdocent 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 

te zijn. Ze willen graag hun kennis kwijt. 

en studenten vinden het leuk om deelgenoot 

te worden van die kennis, zo is de 

ervaring.’ 

de nota is in de zomer 2006 afgerond en 

in de diverse gremia behandeld. Inmiddels 

zijn de meeste doelstellingen gerealiseerd. 

‘de alumnidag in 2006 was een groot succes’, 

vertelt Kragt met trots. ‘We hadden 

gehoopt op vijfhonderd bezoekers, dat zijn 

er twaalfhonderd geworden. dat gaf echt 

een kick.’ 

ook alumninet, de centrale database van 

alumni, heeft handen en voeten gekregen. 

het is gekoppeld aan een interactieve 

website waar alumni zelf hun gegevens 

kunnen wijzigen, een persoonlijke pagina 

maken, studiegenoten zoeken, zich aanmelden 

voor activiteiten of het ‘archief’ 

kunnen raadplegen. 

‘handig is ook de alumnus e-mailalias die 

alumni sinds kort krijgen. daarmee kunnen 

ze de rest van hun leven mails vanuit 

de universiteit op hun privé mailadres 

ontvangen.’ 

Oude plekjes 

ook is er recent weer een alumnispecial 

van matrix verschenen. ‘dat hebben we 

voor het eerst in het jubileumjaar gedaan, 

met veel succes. reden om het jaarlijks te 

doen.’ 

Verder kunnen alumni goedkoop sporten 

in het sportcentrum en gebruik maken 

van de universiteitsbibliotheek. ‘Je ziet dat 

vooral oudere alumni daarop reageren. die 

hebben een groot deel van hun carrière 

erop zitten, soms de halve wereld gezien, 

en komen nu weer terug naar eindhoven 

en naar hun universiteit.’ 

Privileges dus, maar zeker ook nostalgie. 

‘Jaarclubs komen graag terug naar de oude 

plekjes, bijvoorbeeld dat Italiaanse restaurant 

in de stad. de leden hebben samen 

een belangrijke fase van hun leven meegemaakt. 

die band blijft vaak bestaan.’ 

alumni zijn ook regelmatig te porren voor 

activiteiten. ‘Bijvoorbeeld voor de publieksdag 

die de tU/e in oktober organiseerde. 

het speciale alumniprogramma was 

binnen een paar dagen volgeboekt, door 

alumni met jonge kinderen die daarvoor 

een persoonlijke uitnodiging hadden gekregen.’ 

anders is dat bij de kersverse alumni. ‘die 

willen direct na hun afstuderen vaak nog 

niet zoveel met de tU/e te maken hebben. 

maar na een paar jaar verandert dat. dan 

zetten ze een volgende stap in hun carrière, 

en krijgen ze onder andere behoefte 

aan cursussen en advies van hun leermeesters. 

Voor hen willen we meer activiteiten 

gaan organiseren, bijvoorbeeld een science 

Café. maar dat moet nog vorm krijgen.’ 

de laatste tijd is al hard gewerkt om 

meer jonge alumni te bereiken. met succes. 

‘toen we in 2004 begonnen met het 

alumnibureau meldde vijf procent van 

hen zich aan bij alumninet, nu is dat tachtig 

procent.’ 

Harmen Kragt was sinds de oprichting van 

het Alumnibureau in 2004 directeur.

dat zal zeker ook te maken hebben met de 

blauwe sjaal die alle studenten sinds 2006 

krijgen bij hun afstuderen. ‘We hangen die 

sjaal het liefst persoonlijk om. dat geeft de 

jonge alumni een goed gevoel. nu horen 

ze bij onze community. ook krijgen zij een 

persoonlijke felicitatiebrief van de rector.’ 

Ambassadeurs 

een centrale vereniging van alumniverenigingen, 

een andere doelstelling uit 

de nota, is niet van de grond gekomen. 

‘daar blijkt nog geen draagvlak voor te 

zijn. We hebben nu prominente alumni 

met succes aangeschreven met de vraag of 

ze ambassadeurs van de tU/e willen worden. 

dit zijn wij verder aan het uitwerken.’ 

Verder is gestart met bedrijfskringen van 

tU/e-alumni. ‘de Philips-bedrijfskring 

telt nu 350 mensen, maar bijvoorbeeld 

bij shell en dsm loopt het nog niet zo’n 

vaart.’ 

Waar het alumnibureau samen met 

stU (studenten en onderwijs service 

Centrum) ook werk van moet maken is 

het contact met de internationale alumni. 

‘die zijn hier drie, vier jaar, soms zelfs 

maar twee. te kort om echt een binding te 

krijgen met de universiteit. maar ze zijn 

wel onze ambassadeurs als ze weer naar 

huis gaan. een Chinese student noemde 

de tU/e bij zijn terugkomst in China de 

‘Kleisterlee-universiteit’. het staat dus 

zeker op de agenda om deze groep bij ons 

te houden. Bijvoorbeeld in de vorm van 

alumnikringen in het buitenland.’ 

Kragt gaat per 1 februari 2009 met prepensioen. 

als opvolger zoekt de universiteit 

weer iemand uit eigen kring. Jo van 

ham van het College van Bestuur heeft de 

portefeuille alumnibeleid. ‘Ik had gerust 

nog door kunnen gaan met dit werk. het 

is echt heel boeiend. en het is nooit af. 

alumnibeleid is lange-termijnbeleid. maar 

mijn vrouw Joke stopt ook met werken, na 

42 jaar in het onderwijs, dus we gaan van 

andere dingen genieten. Ik kijk tevreden 

terug. We hebben veel doelen gehaald, dat 

geeft een goed gevoel.’ 

www.tue.nl/alumnus 

de afscheidsreceptie van Harmen kragt 

vindt plaats op vrijdag 23 januari om 16.00 

uur in de University club van de TU/e in het 

Hoofdgebouw. Belangstellenden zijn van 

harte uitgenodigd. 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 3 1 

F oTo : B a r T V a n o V e r B e e k e


3 2 

Xo Xn Xd XeX rXZ XoX eXk X X X X X X 

de ethische aspecten 

van werken met levend materiaal 

Tissue engineering is het onderzoeksgebied waarbij van lichaamscellen een nieuw 

lichaamsdeel wordt gekweekt. dr. Mechteld-Hanna derksen heeft vier jaar lang 

nauw contact gehad met een nederlands-Zwitserse onderzoeksgroep van tissue 

engineers die werken aan het kweken van hartkleppen uit levende menselijke 

cellen. eind oktober promoveerde zij op haar proefschrift ‘engineering Flesh, 

Towards Professional responsibility for ‘Lived Bodies’ in Tissue engineering’. 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8

na vele gesprekken met de onderzoekers 

concludeerde derksen dat er meer aandacht 

voor de patiënt moet zijn. ‘opvallend 

is dat deze ingenieurs vanuit een technologisch 

perspectief over het menselijk 

lichaam praten. dat is logisch, omdat je 

met technische middelen lichaamsdelen 

maakt. Wat mij daarbij echter opviel, is dat 

de link naar het lichaam zoals we dat in 

Mechteld-Hanna Derksen pleit voor meer 

aandacht voor de patiënt bij tissue engineering. 

het dagelijks leven kennen, eigenlijk niet 

wordt gemaakt. dus ook op momenten dat 

er vragen waren waar het perspectief van 

de patiënt of de arts zou moeten meetellen.’ 

derksen verklaart het ontbreken van 

aandacht voor patiënten door de focus op 

technische aspecten: ‘het lichaam wordt 

als een soort machine bestudeerd en daarbij 

onderscheiden ze allerlei processen en 

functies. het onderscheiden van processen 

en functies lijkt heel zakelijk en objectief, 

maar het is juist normatief’, betoogt 

derksen. ‘In de tissue engineering worden 

beslissingen genomen en onderzoeksdesigns 

ontwikkeld die van belang zijn 

voor hoe mensen straks met die lichaamsdelen 

kunnen leven.’ 

als voorbeeld geeft zij de standaard die 

wordt ontwikkeld om de kwaliteit van 

een hartklep te bepalen. Wat moet zo’n 

hartklep kunnen? en hoe beïnvloed je het 

leven van toekomstige patiënten met zo’n 

gekweekte hartklep? moeten zij medicijnen 

blijven gebruiken, kunnen ze hardlopen, 

kunnen ze nog bevallen? de keuze 

voor een bepaalde standaard werkt door in 

het leven van patiënten en hun omgeving.’ 

derksen snijdt aan het einde van haar 

proefschrift verantwoordelijkheidsvraagstukken 

rond biomedische praktijken in 

het algemeen aan. derksen: ‘Ik denk dat 

de professionele verantwoordelijkheid 

van tissue engineers niet alleen betrekking 

heeft op veiligheid en functionaliteit, 

maar ook op de ervaringen die zij mogelijk 

maken. Wat betekent een vinding voor het 

dagelijks leven van patiënten, dierbaren 

van patiënten of in het algemeen voor de 

gezondheidszorg?’ 

Lichaamservaring 

Wat is dat eigenlijk: het lichaam zoals 

we dat in het dagelijks leven ervaren? 

derksen: ‘soms kan lichaamservaring heel 

bewust zijn. Ik ben bijvoorbeeld zwanger 

en voel mijn baby van binnen schoppen. 

het kindje dat in mij is, is nog deel van 

mij. Je lichaamservaring kan ook heel 

onbewust zijn. Bijvoorbeeld als ik aan het 

fietsen ben, maar in gedachten ben of om 

me heen aan het kijken ben en niet eens 

doorheb dat ik hard aan het trappen ben. 

de manier waarop je jouw lichaam in het 

dagelijks leven ervaart, staat in contrast 

met hoe het in de tissue engineering wordt 

bekeken. Je bent je vaak op enige manier 

bewust van je lijf, maar dat is zelden in de 

vorm van een object. en als het al in de 

vorm van een object is, is dat altijd in een 

soort mixvorm. als je bijvoorbeeld in je 

vinger snijdt, dan maak je dat schoon en 

plak je er een pleister op, maar het doet 

ook zeer.’ 

derksen betoogt bovendien dat technologische 

ontwikkelingen ook een sociale 

context hebben: ‘als je technieken ontwikkelt 

om bijvoorbeeld in te grijpen bij het 

ongeboren kind, dan is het heel moeilijk 

voor ouders om daar nee tegen te zeggen. 

het is niet zo dat je iets ontwikkelt en dat 

ouders dan vrijblijvend kunnen kiezen. Je 

wilt als ouders graag iets doen. Je hebt de 

neiging om te handelen en alle middelen 

te gebruiken die voorhanden zijn. Voor 

artsen geldt dat ook. het is moeilijk om te 

zeggen ‘nu is het moment gekomen om te 

stoppen’.’ 

derksen heeft tijdens haar onderzoek 

vragen gesteld als ‘welke normen spelen 

een rol in tissue engineering?’ en ‘welke 

keuzes worden gemaakt en welke richtingen 

worden gekozen?’ en ‘wat zouden 

die keuzes voor effecten kunnen hebben?’ 

‘mijn doel was om aan te geven dat je als 

ingenieur zelf aan de slag moet met deze 

vragen’, vertelt derksen. ‘Zij hoeven niet 

het antwoord te geven op die vragen, maar 

moeten daarover wel de discussie aangaan 

met patiënten, patiëntenorganisaties, artsen 

en anderen in de maatschappij.’ 

De mens in beeld 

derksen geeft toe dat dit heel lastig kan 

zijn voor ingenieurs. Ze vertelt dat ze wel 

eens de opmerking heeft gekregen: ‘Ik heb 

juist een technisch vak gekozen om hier 

niet mee bezig te zijn.’ derksen stelt juist 

dat het andersom is: ‘als je op zo’n technische 

manier met het menselijk lichaam 

bezig bent, moet je juist de mens heel duidelijk 

in beeld houden. dat kan koudwatervrees 

geven bij ingenieurs, maar het kan 

het werk ook veel fascinerender maken, 

omdat je je juist hierdoor realiseert dat het 

kleine aspect waarnaar jij onderzoek doet 

zo’n impact in het leven van een ander kan 

hebben.’ 

derksen tenslotte: ‘het gebeurt in de 

praktijk al wel, maar het zou goed zijn als 

in het onderwijstraject technische en maatschappelijke 

vragen niet teveel gescheiden 

worden. dat je je altijd blijft afvragen wat 

het betekent als je een techniek in de praktijk 

gaat gebruiken. en dat je dit dan niet 

vanuit je eigen fantasie beantwoordt, maar 

ook echt gaat onderzoeken bij mensen 

die daar ervaring mee hebben. dat vraagt 

om een andere soort onderzoekspraktijk. 

Waarmee je minder alleen in het lab bezig 

bent en meer in een grotere context.’ 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 3 3

3 4 

Xo Xn Xd XeX rXZ XoX eX kX 

Zijn armen kan 

TUlip gebruiken om 

zichzelf overeind te 

krijgen als hij is 

gevallen. (Heel 

handig, want zijn 

makers mogen niet 

ingrijpen tijdens de 

wedstrijd). 

Elk been heeft zes 

vrijheidsgraden 

(bewegingsrichtingen). 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 

Hij heeft twee minicamera’s 

als ogen, die hij kan bewegen 

om de bal in het zicht te 

houden. Ook heeft TUlip een 

evenwichtsorgaan. 

Zijn brein heeft TUlip in 

zijn borstkas: een 1 GHz 

computer met 256 Mb 

RAM. Hij kan hiermee 

volledig zelfstandig 

functioneren. 

TUlip kan een half uur lopen op 

een pakketje 24 Vlithiumpolymeerbatterijen, 

dat rond 

zijn navel is geplaatst. 

Om hem op een menselijke 

manier te laten lopen, kunnen 

TUlips heupgewrichten in drie 

richtingen bewegen. 

Elke voet heeft een aantal 

ingebouwde sensoren die voelen of 

TUlip contact heeft met de grond. 

I L L U S T r aT I e : d U T c H r o B oT I c S . n e T

Het is een ambitieus plan: in 2050 moet een team van autonome ‘humanoïd’ (mensachtige) robots 

in staat zijn om de wereldkampioen voetbal te verslaan. en niet in een schaakcompetitie, maar in 

een echte voetbalwedstrijd. Toch is het mogelijk, denken de eindhovense aanvoerders van het 3TUproject 

dutch robotics. de nederlandse humanoïd TUlip heeft inmiddels zijn eerste schreden op 

het voetbalveld gezet. 

Sleutelen aan de 

Johan cruijff van 2050 

Plotseling was hij overal in het nieuws: 

tUlip, één meter en twintig centimeter 

hoog. ‘teen size’ noemen ze dat bij 

roboCup, een internationale voetbalcompetitie 

voor robots die in 1993 in het leven 

is geroepen om de robotica te promoten. 

die aandacht was onverwacht, zegt dr. 

dragan Kostic, docent robotica bij de faculteit 

Werktuigbouwkunde. een journaliste 

van de Volkskrant vroeg zich naar aanleiding 

van een robotbeurs in Japan af hoe 

het met de nederlandse robots was gesteld. 

telefonisch contact met Kostic resulteerde 

in een stukje over het 3tU-initiatief op de 

voorpagina van 25 oktober. nog diezelfde 

avond was een reportage over de robots te 

zien op het nos-journaal. ‘en dat terwijl 

we eigenlijk nauwelijks met de humanoïds 

begonnen zijn’, zegt Kostic lachend. 

Wereldkampioenschappen 

Prof.dr. henk nijmeijer, hoofd van de sectie 

dynamics and Control van de faculteit 

Werktuigbouwkunde en eindverantwoordelijk 

voor de eindhovense bijdrage aan 

dutch robotics, beaamt dat. ‘het initiatief 

stamt van twee jaar terug, en dit jaar hebben 

we als 3tU voor het eerst meegedaan 

aan de wereldkampioenschappen. maar 

pas sinds de zomer hebben we er in 

eindhoven serieus werk van gemaakt.’ 

Zo’n twintig studenten en promovendi 

van de faculteiten Werktuigbouwkunde, 

technische Informatica en elektrotechniek 

komen sinds kort elke woensdagavond bijeen 

om aan tUlip te werken. Vooralsnog 

op vrijwillige basis, en volgens nijmeijer 

zal dat nog wel even zo blijven: ‘er zullen 

in de toekomst vast wel studenten meewerken 

in het kader van een afstudeerproject, 

of promovendi als onderdeel van hun 

promotieopdracht, maar de meesten zullen 

het als hobby blijven doen.’ 

er bestaan vier exemplaren van tUlip; 

elk van de deelnemende partijen – de drie 

tU’s en Philips – heeft er eentje staan. de 

delftse robot werd deze zomer uitgezonden 

naar het roboCup WK in het Chinese 

suzhou. hij kan nog niet zelfstandig lopen 


Prof.dr. Henk Nijmeijer 

(links) en dr. Dragan 

Kostic flankeren de 

Eindhovense TUlip 

(tijdelijk zonder hoofd). 

en schieten, en kon daarom alleen als 

keeper meedoen aan het penaltyschieten 

voor humanoïds. het geeft aan dat er nog 

een lange weg is te gaan. ‘maar dat werkt 

ook stimulerend’, zegt nijmeijer. ‘Ik weet 

nog goed dat we in 2005 voor het eerst 

meededen aan de midsize-competitie met 

tech United. toen kwamen de robots door 

softwareproblemen helemaal niet vooruit. 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 3 5


3 6 

o n d e r Z o e k 

Van die blamage hebben we veel geleerd.’ 

en met resultaat: de midsize tUrtles 

van tech United wonnen dit jaar het eK en 

haalden bij het WK in suzhou de finale. 

om de vooruitgang te bespoedigen, stelt 

ieder team na afloop van eK’s en WK’s 

de software en de bouwplannen van de 

hardware van de robots voor alle roboCupteams 

beschikbaar. en elk jaar worden de 

spelregels aangepast aan het toegenomen 

niveau van de deelnemers, zodat de com- 

Tech United 

Waar de humanoïds nog in de kinderschoenen 

staan, behoort de TU/e bij de wereldtop van 

het robotvoetbal in een andere categorie: de 

Middle Size League. Tech United werd in 2005 

opgericht en is na een moeizaam begin bezig 

aan een gestage opmars. dit jaar werd de 

german open gewonnen (het officieuze ek) 

en in juli haalde Tech United de finale van het 

Wk in het chinese Suzhou. ‘Wij hebben het 

hardste schot van alle teams’, zegt student 

Werktuigbouwkunde gerbert van de Ven trots. 

Tech United komt uit in de klasse ‘midsize’. 

Van de Ven: ‘dat is de koningsklasse, met 

de meeste deelnemers. en er wordt ook het 

meest gevoetbald in deze klasse, het gaat het 

snelst.’ Waar de humanoïds nog niet verder 

komen dan penaltyschieten, wordt in de midsize-klasse 

gespeeld met teams van vijf robots 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 

Gerbert van de Ven en Jeroen Willems (op de 

achtergrond) van Tech United met twee TURTLES. 

petitie steeds realistischer wordt. er is niet 

alleen vanwege de publicitaire waarde voor 

voetbal gekozen. de sport vereist ook een 

breed pakket aan vaardigheden die voor 

robots niet zo eenvoudig onder de knie 

zijn te krijgen, zoals tegen een bal schoppen 

terwijl je in beweging bent, de bal in 

het vizier houden en ondertussen ook in 

de gaten houden waar je bent ten opzichte 

van je medespelers en tegenstanders. en 

samenspelen natuurlijk. 

ter grootte van een krukje op wielen, op een 

veld van twaalf bij achttien meter. de robots 

moeten zich gedurende de wedstrijd van 

tweemaal vijftien minuten helemaal zelf weten 

te redden. Tijdens de rust worden alleen de 

accu’s vervangen. de eindhovense TUrTLeS 

(kosten: zo’n 25.000 euro per stuk; er zijn zes 

veldspelers en een keeper) behaalden de zilveren 

plak in china onder meer door een ingenieus 

systeem van wieltjes, waarmee ze de bal 

bij zich kunnen houden terwijl ze over het veld 

manoeuvreren. de vrije trappen van de tegenstander 

in de finale deden Tech United echter 

de das om. ‘Zij konden de bal hoog in de 

kruising mikken. daartegen was onze keeper 

kansloos, want die kan niet omhoog kijken, en 

zag de bal dus niet aankomen.’ daarom wordt 

nu hard gewerkt aan een extra camera, waar- 

het zijn juist die dynamische vaardigheden 

waarbij nog grote winst te behalen is. 

‘robots die worden ingezet bij productieprocessen 

in de industrie zijn al behoorlijk 

uitontwikkeld’, zegt Kostic. ‘maar die 

opereren in een statische, gestructureerde 

omgeving, waar ze steeds dezelfde handelingen 

moeten verrichten.’ het voetbalspel 

is een mooi voorbeeld van een dynamische, 

ongestructureerde omgeving, waarin 

de robot allerlei signalen vanuit de omgeving 

moet verwerken en interpreteren. 

Wil de robot ooit een goede huishoudhulp, 

reddingswerker, of soldaat worden, dan zal 

hij tot op zekere hoogte zelfstandig moeten 

kunnen functioneren in een dynamische 

omgeving. Voetbal is een mooie kapstok 

om die ontwikkeling aan op te hangen. 

Van de ontwikkeling van autonome robots 

plukken bijvoorbeeld de rotterdamse 

haven en schiphol de vruchten. door de 

strenge arbowetgeving mogen werknemers 

steeds minder tillen. slimme robots zouden 

veel van het werk kunnen overnemen. 

nijmeijer ziet met name toekomst in semiautonome 

robots, die op afstand worden 

bestuurd door mensen. ‘laat de tegelzetter 

of de oogarts maar een robot aansturen 

die het echte werk doet.’ Volledig autonome 

robots blijven toch een beetje eng. 

‘Uiteindelijk willen mensen zelf de controle 

houden.’ 

Voor meer informatie over het dutch 

robotics project, zie www.dutchrobotics. 

net. 

mee de robots ook de hoge ballen kunnen 

volgen. Tech United ziet de humanoïds niet 

als concurrenten. Van de Ven: ‘de categorieën 

binnen robocup vullen elkaar aan: zo zijn wij 

onder meer bezig met de beeldverwerking en 

proberen we de robots wat spelinzicht aan te 

leren.’ de grote uitdaging voor de humanoïds 

daarentegen is volgens hem vooral de robots 

te leren lopen. daarnaast heeft robocup nog 

een competitie voor minirobotjes zonder eigen 

camera en een categorie ‘simulatie’, zonder 

echte robots. ‘elke klasse heeft zo zijn eigen 

uitdagingen. Uiteindelijk zullen de bevindingen 

van alle onderdelen gecombineerd worden. 

dat is de opzet van robocup.’ 

Voor meer informatie over Tech United, 

zie www.techunited.nl.

Help ons de oorlog uit een kindsoldaat te halen. www.warchild.nl 

134 nw revue 210x285.indd 1 25-06-2007 13:17:18


3 8 

S a M E N W E r K i N G M E t G r O O t B E D r i J f 

de wereld verandert in snel 

tempo, ook de financiële 

wereld. Bijvoorbeeld de 

markt om kapitaalgoederen 

zoals kopieermachines of 

tractoren te leasen, één van de 

takken van de Lage Landen. 

de financiële dienstverlener 

uit eindhoven gaat daarom 

samenwerken met de groep 

Informatiesystemen van prof. 

dr.ir. Paul grefen (faculteit 

Industrial engineering & 

Innovation Sciences, voorheen 

Technologie Management). 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 

f I n a n C I ë l e I n n o Vat I e s 

Samenwerking met 

de Lage Landen 

de lage landen is een internationale 

financiële dienstverlener. Ze biedt een 

breed pakket producten aan voor leasing 

en handelsfinanciering. met behulp van 

haar leasingproducten biedt ze haar klanten 

de voordelen van eigenaarschap van 

goederen zonder de lasten die daar doorgaans 

aan verbonden zijn. 

stel dat een bedrijf een dure printer of 

kopieermachine nodig heeft, maar die 

liever niet wil aanschaffen. dan kan het de 

machine leasen bij de lage landen. die 

koopt de printer en kan die na verloop van 

de leaseperiode weer in de markt verkopen. 

Zo zijn er diverse constructies mogelijk, 

allemaal met andere voorwaarden. 

de markt voor de lage landen wordt 

steeds complexer en dynamischer. er doen 

steeds meer partijen mee, het aanbod is 

steeds gevarieerder, producten lopen

minder lang. Klanten willen speciale contracten 

en de financiële dienstverlener wil 

die contracten steeds meer elektronisch 

en geautomatiseerd realiseren, het zogenaamde 

e-contracting. 

tegelijkertijd is de lage landen bezig met 

globalisering. ‘We zijn al een tijdje bezig 

om een echt wereldwijd bedrijf te worden’, 

zegt Karel schellens, Chief executive 

officer. ‘In nederland werken we al met 

29 nationaliteiten en we doen zaken in 40 

landen. daarvoor is het belangrijk onze 

organisatiestructuur te globaliseren. We 

streven naar een standaardisering van al 

onze bedrijfsprocessen, zodat die over de 

hele wereld gelijk zijn.’ 

om kopieermachines te leasen is het 

bijvoorbeeld standaard om het aantal 

kopieën bij te houden. ‘hoeveel papier 

is er gebruikt? moet er nieuwe toner in, 

is er onderhoud nodig? als er een chipje 

in die machine zit die dit voor ons bijhoudt, 

scheelt dat een hoop tijd en daarmee 

kosten. en als de machine honderd 

duizend kopietjes heeft gemaakt en het 

leasecontract voorbij is, blijven we met de 

restwaarde zitten. die moet we dus goed 

kunnen berekenen.’ 

standaardisering én flexibiliteit, zie hier 

de uitdagingen waar het bedrijf zich voor 

gesteld ziet. ‘Innovatie is daarbij een 

sleutelwoord’, zegt schellens. ‘Binnen 

ons bedrijf zijn we continu bezig met het 

verbeteren en uitbreiden van onze producten 

en diensten. maar het is ook goed om 

eens met totaal andere invalshoeken naar 

de processen te kijken, met een frisse blik. 

Binnen de eigen bedrijfscontext blijven de 

oogkleppen vaak op.’ 

Elektronisch distributiekanaal 

out-of-the-box denken, daar is de lage 

landen naar op zoek. ‘daarom hebben we 

ons oog laten vallen op samenwerking met 

een universiteit. en waarom dan niet hier, 

dicht bij huis, met een universiteit die kwalitatief 

goed staat aangeschreven, in onze 

eigen innovatieve regio?’ 

Vanaf volgend jaar gaat een promovendus 

van de groep van Paul grefen bij de lage 

landen aan de slag voor vier jaar. hij komt 

in dienst van de tU/e en wordt begeleid 

door de vakgroep, maar zijn salaris wordt 

betaald door het bedrijf. 

‘hij of zij moet ons businessmodel bekijken 

en nieuwe ideeën over bijvoorbeeld 

e-contracting uitwerken’, zegt eric van der 

linden, die bij de lage landen verantwoordelijk 

is voor innovatie. ‘Zodat onze 

diensten efficiënter, sneller en in hogere 

Eric van der Linden 

(links) en Karel 

Schellens van 

De Lage Landen. 

mate geautomatiseerd verleend kunnen 

worden.’ 

Van der linden hoopt dat het innovatietraject 

een echt e-businessmodel oplevert dat 

praktisch toepasbaar is. ‘een elektronisch 

distributiekanaal waar geen handmatige 

interventie meer aan te pas hoeft te komen. 

nu gaan onze diensten altijd via mensen, 

vendoren of banken. een elektronisch distributiekanaal 

is dan een mooie aanvulling.’ 

er is een onderzoeksopdracht voor de aIo 

geformuleerd, maar die is bewust heel 

breed gehouden. ‘de onderzoeker heeft 

natuurlijk een kader nodig, maar eigenlijk 

is dat tegenstrijdig aan innovatie’, geeft 

schellens aan. ‘het moet geen korset 

worden. hopelijk laat hij geen innovatieve 

ideeën liggen.’ 

Op de koffie 

grefen verwacht dat het onderzoek een ‘katalysator 

in het innovatieve denken’ van de 

lage landen kan betekenen. ‘Wij hebben al 

veel ervaring binnen het financiële domein, 

bijvoorbeeld e-business en dynamische 

relaties tussen bedrijven. dit gebied rond 

kapitaalgoederen is nieuw voor ons. maar 

het onderwerp valt erg binnen de kern van 

onze groep.’ 

de bedoeling is regelmatig tussentijds te 

evalueren. ‘We willen niet vier jaar nadenken 

en dan de hele boel opdienen, maar 

tussendoor kleine beetjes gebruiken’, zegt 

grefen. ‘geen enkel bedrijf gaat vier jaar 

lang wachten op de uitkomsten.’ 

mocht er spin-off komen, dan moet er 

iemand binnen het bedrijf zijn om dat handen 

en voeten te geven. ‘daar heb je juist 

weer iemand uit de praktijk voor nodig’, 

benadrukt Van der linden. 

Voor de lage landen betekent de samenwerking 

ook toegang tot onderzoeksfaciliteiten 

van de universiteit. ‘Zo kunnen we 

studenten aan het werk zetten rond een 

bepaald thema. en momenteel volgen twee 

van onze medewerkers colleges op de faculteit 

over e-business.’ 

als het samenwerkingscontract getekend 

is, kan de werving van de promovendus beginnen. 

‘Wij hebben daar ook een stem in’, 

zegt Van der linden. ‘er moet natuurlijk 

wel een klik zijn.’ Beide partijen zien uit 

naar het traject. ‘het kan tot een heel leuke 

samenwerking leiden’, zegt grefen. ‘en het 

is fijn dat ze zo dichtbij zitten. We kunnen 

letterlijk bij elkaar op de koffie komen. We 

hebben al heel wat uurtjes doorgepraat.’ 

het mooiste dat eruit kan komen? ‘dat de 

aIo cum laude slaagt’, zegt schellens. ‘dat 

betekent dat-ie vier jaar is gebleven én een 

goed onderzoek heeft afgeleverd.’ 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 3 9

4 0 

S a M E N W E r K i N G M E t M K B 

C r e m at o r I U m t I l B U r g d r a a g t 

s t e e n t J e B I J a a n s C h o n e r m I l I e U 

crematorium 

gebruikt hitte van emissies 

crematorium Tilburg gaat voortaan deels in de eigen behoefte aan energie 

voorzien. een groep van zes studenten van de TU/e heeft hiervoor de 

basis gelegd. Het Tilburgse crematorium past als eerste in nederland 

warmteterugwinning mét buffer toe. Het systeem is in oktober in gebruik 

genomen. Zowel crematorium Tilburg als de TU/e zijn enthousiast over de 

samenwerking. 

de studenten van de opleidingen technische Wiskunde, 

Bouwkunde en scheikundige technologie onderzochten 

of het haalbaar was om de emissie van de ovens (1000 graden 

Celsius) via filters te gebruiken voor verwarming en 

eventueel koeling van het crematorium. Ze bekeken drie 

alternatieven: warmteterugwinning met en zonder buffer 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 

De warmteterugwinningsinstallatie 

van 

Crematorium 

Tilburg. 

F oTo ’ S : B a r T V a n o V e r B e e k e 

voor opslag van overtollige hitte, en warmteterugwinning 

waarbij ’s zomers de energie ook voor koeling gebruikt 

zou kunnen worden. de studenten adviseerden het laatste, 

maar na afweging van de voor- en nadelen koos het crematorium 

voor warmteterugwinning zonder koelsysteem en 

mét buffer. mede op grond van de onderzoeksresultaten 

van de tU/e-studenten heeft ingenieursbureau gtI vervolgens 

een systeem ontwikkeld waarmee het crematorium 

een besparing van 20.000 kuub gas per jaar voorziet door 

warmte op te slaan in een buffer. het totale energieverbruik 

van het crematorium is 64.000 kuub. 

Voor de haalbaarheidsstudie heeft Crematorium 

tilburg gebruik gemaakt van een innovatievoucher van 

senternovem. 

Leerzaam 

Coach dr.ir. han van Kasteren is enthousiast over de 

samenwerking van de tU/e met het crematorium: ‘het 

is voor studenten heel leuk en extra leerzaam om aan een 

projectidee te werken dat daadwerkelijk gerealiseerd wordt 

in de praktijk. dat gebeurt misschien in drie procent van 

de gevallen waarbij een idee onderzocht wordt.’ 

ook het Crematorium tilburg is verheugd met het resultaat 

van de samenwerking met de tU/e. ‘Wij moesten 

volgens de eU-wetgeving de emissie van kwik en andere 

zware metalen vóór 31 december 2008 drastisch terugbrengen. 

het leek ons een goed moment om eens te kijken 

naar de mogelijkheden om binnen onze stichting iets 

aan duurzaamheid te doen’, zegt bestuurslid ir. Kees den 

dekker. ‘We willen ons steentje bijdragen aan een schoner 

milieu, wij zijn tenslotte een ideële stichting. Uiteindelijk 

hebben we ongeveer een miljoen euro geïnvesteerd in het

hele project. daarvan is ongeveer eenderde besteed aan 

de warmteterugwinning. een behoorlijk bedrag voor een 

kleine organisatie als de onze.’ 

Van Kasteren stelt dat veel bedrijven en organisaties eens 

in de tien tot twintig jaar een moment hebben waarop ze 

opnieuw in apparatuur moeten investeren. ‘dat is ook 

het moment om duurzamer te gaan werken’, zegt hij. Van 

Kasteren werkt zowel voor United Brains (een samenwerkingsverband 

tussen onder andere de tU/e, fontys 

hogescholen, tno en roC eindhoven) als voor telos, het 

Brabants instituut voor duurzaamheidsvraagstukken. 

Goed verhaal 

op het moment dat het team studenten aan de slag ging, 

werd ook een nieuwe directeur benoemd bij Crematorium 

tilburg. directeur mariëlle van den heuvel zegt met veel 

plezier met de studenten te hebben samengewerkt. dit 

was meteen haar eerste project als directeur. ‘We kwamen 

elke twee weken met het bouwteam en de mensen van 

het crematorium bij elkaar. het was een goed team met 

mensen uit alle betrokken disciplines. door de directe 

lijnen konden vragen snel beantwoord worden. Iedereen 

vond het een interessant project’, vertelt ze. ‘Uiteindelijk 

hebben de studenten ons een goed advies kunnen geven 

over de haalbaarheid. dat hebben we ingebracht bij het 

ingenieursbureau dat voor de uitvoering heeft gezorgd. 

sommige zaken uit het advies moesten bijgesteld worden. 

de studenten dachten dat de investering in vijf jaar terugverdiend 

zou zijn. dat bleek achteraf negen jaar, maar dat 

was voor ons geen reden om er van af te zien’, aldus de 

directeur van Crematorium tilburg. 

Volgens den dekker zou menige overheidsinstantie 

een puntje kunnen zuigen aan de snelheid waarmee de 

studenten hun werk hebben afgeleverd en het project 

afgerond kon worden. de studenten hadden het project 

in vijf maanden voor elkaar, het bouwteam deed er vervolgens 

zes maanden over. Van idee tot afronding was het 

bij elkaar twee jaar. er kwam een kleine aanbouw voor 

de warmteterugwinningsinstallatie die gekoppeld werd 

aan de ovens. het teveel aan warmte – bijvoorbeeld in de 

zomer – wordt opgeslagen in een waterbassin dat fungeert 

als een buffer. het crematorium heeft een voorbeeld genomen 

aan Crematorium de Boskamp in assen. ook daar 

heeft men de noodzaak om het filtersysteem te vernieuwen 

aangepakt door een ‘heat recovery system’ te implementeren. 

Iets wat in de jaren tachtig, toen de technologie 

beschikbaar kwam, als te onrendabel werd gezien, maar 

nu als een reële optie geldt. de Boskamp was de eerste in 

nederland die deze weg opging, maar daar heeft men niet, 

zoals in tilburg, een bassin om overtollige hitte in op te 

vangen om later te kunnen gebruiken. de studenten hebben 

de assense installatie bezocht om te kijken hoe het 

systeem daar werkt. 

Rol 

Coach Van Kasteren: ‘Je krijgt veel meer uit een project als 

de opdrachtgever meeloopt in het traject en enthousiast 

is. dit is een klassiek geval zoals we het bij United Brains 

graag zien: een bedrijf doet kennis op en staat daardoor 

sterker in het consultancytraject. daarmee vervul je ook 

je rol als kennisinstituut. studenten van tU/e kijken van 

hun kant buiten hun eigen vakgebied en leren samenwerken 

met mensen van andere gebieden, zoals het later in de 

praktijk ook gaat.’ 

Directeur Mariëlle 

van den Heuvel 

en bestuurslid 

Kees den Dekker 

van Crematorium 

Tilburg. 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 4 1

4 2 

S t a r t E r S 

Het is een robuuste claim van de heren van het startende hightechbedrijf Progression 

Industry: met het energy driven airconditioning System voor benzinemotoren is een 

brandstofbesparing tot vijftien procent te behalen. Het ontwerp van ir. Michael Boot 

(28), aIo bij de faculteit Werktuigbouwkunde, wordt op dit moment verder ontwikkeld 

om als pakket te worden verkocht aan consumenten. de essentie van zijn vinding: 

vervang de gasklep door een turbinewiel. 

Spectaculaire besparing met 

roterende gasklep 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8

twee jaar geleden ontstond het idee tijdens 

een avondje filosoferen met vrienden aan 

een keukentafel. de promovendus doet dit 

wel vaker. Uitgangspunt was dat een benzinemotor, 

in tegenstelling tot een dieselmotor, 

niet zuinig is. het probleem is de gasklep, 

de klep die de luchtstroom naar de motor 

reguleert. een dieselmotor heeft die niet 

en is daarom een stuk zuiniger. de oplossing: 

maak voor de benzinemotor geen 

klep maar een wiel, dat geeft minder verlies. 

geen eenvoudig verhaal. Boot legt het 

uit. ‘In de stad heeft een gemiddelde auto 

ongeveer vijf kilowatt vermogen nodig. op 

de snelweg tussen de tien en vijftien kilowatt, 

onder meer afhankelijk van de luchtweerstand. 

dat is nog steeds heel weinig 

in verhouding tot het maximaal vermogen 

van de motor; de motor is eigenlijk zelfs op 

de snelweg nog niet écht aan het werken. 

Wanneer een motor weinig vermogen 

nodig heeft, heeft deze ook weinig lucht 

en brandstof nodig. Bij een benzinemotor 

is de lucht-brandstofverhouding constant 

en zit rond de vijftien. dit betekent dat je 

vijftien keer zoveel luchtmassa als brandstofmassa 

de motor laat binnenkomen. 

deze ratio ligt vast omdat de 3-weg katalysator 

anders niet werkt. deze reduceert 

stikstofoxide, verbrande koolwaterstof en 

koolstofmonoxide.’ 

een motor zuigt van zichzelf constant 

bijvoorbeeld twee liter lucht aan. Wanneer 

je minder lucht wil, moet je een restrictie 

aanbrengen. dit gebeurt in de vorm van 

een klep, de gasklep. die zorgt voor de 

noodzakelijke onderdruk in de motor. 

de motor moet hard zuigen om de lucht 

voorbij de klep te krijgen, wat frictie geeft. 

deze frictie warmt de lucht op. de warmte 

is energie die verloren gaat bij het naar 

binnen zuigen van de lucht. Bij 50 kilometer 

per uur verliest de auto ongeveer een 

kilowatt, twintig procent van wat je nodig 

hebt om die snelheid te rijden. op de 

snelweg is het ongeveer anderhalve kilo- 

De proefopstelling bij 

Werktuigbouwkunde. 

Vlnr: Michael 

Boot, Trudo Arts 

en Ruud Eichhorn 

(afstudeerder op 

dit project) bij de 

opstelling met 

meetapparatuur. 

watt. Bijna tien procent van de benodigde 

energie. 

Boot: ‘de klep kun je helaas niet zo maar 

weghalen. een motor heeft namelijk een 

restrictie nodig, want die móet onderdruk 

hebben. Wat je wel kunt doen, is zorgen 

dat de verliezen die bij de klep optreden, 

worden teruggewonnen. dat kan wanneer 

je de klep vervangt door het turbinewiel. 

Wanneer het wiel perfect is afgesteld win 

je tot zeventig procent van de verliezen 

terug.’ 

Besparing 

‘op de eerste plaats heb je bij rotatie 

minder frictie en daarmee minder verlies. 

er ontstaat minder opwarming van de 

lucht, waarmee je in feite koelvermogen 

genereert. met dit koelvermogen kun je 

de aircovloeistof koelen, waardoor de airco 

minder vaak aan hoeft. Wanneer je de 

airco niet gebruikt, laat je de koude lucht 

de motor ingaan. deze kan hiermee een 

meer efficiëntere verbranding realiseren. 

daarbij is met een dynamo het draaien van 

de roterende klep om te zetten in elektriciteit.’ 

om deze effecten in cijfers te vatten: 

van de één tot twee kilowatt die je zou kunnen 

terugwinnen bij de klep, is zeventig 

procent om te zetten in rotatie-energie en 

negentig procent hiervan is om te zetten 

in elektriciteit. Begin je met anderhalve 

kilowatt winst bij de klep, dan wek je continu 

700 watt op, die je opslaat in de accu. 

deze elektriciteit zorgt ervoor dat je de 

motoraangedreven dynamo kunt weglaten 

of uitschakelen, waarmee je weer energie 

bespaart. 

met de roterende klep creëer je dus koelvermogen 

en elektriciteit. Bij een auto met 

een vermogen van 2.0 levert dit naast de 

700 watt elektriciteit ook 800 watt koelvermogen. 

de winst voor het milieu: de 

dynamo hoeft minder vaak op de motor 

en de airco hoeft minder vaak aan. de airco 

verbruikt in de stad al twintig procent van 

het totale verbruik van de auto. dat kun 

je voor een groot gedeelte schrappen, wat 

neerkomt op tien tot vijftien procent van 

het brandstofverbruik. op de snelweg is dit 

minder. de vinding van Boot heeft dus nog 

een extraatje. omdat de lucht bij de motor 

afkoelt, kan er een koudebuffer worden 

gemaakt. deze kan enkele tientallen graden 

koelen. Wanneer je de buffer gebruikt 

om de lucht die de motor ingaat te koelen, 

wordt de lucht gecomprimeerd. hiermee 

kan de auto tien procent sneller optrekken. 

Bij een 5-liter motor kan dit zelfs twintig 

procent extra vermogen genereren. 

Entrepreneur 

Boot heeft het bedrijf opgezet met trudo 

arts (32), voormalig huisgenoot en vriend, 

en student entrepreneurship aan de 

erasmus Universiteit rotterdam. Boot is de 

technische man, als aIo verbonden aan de 

faculteit Werktuigbouwkunde in de groep 

van prof.dr. Philip de goey. arts heeft een 

achtergrond in techniek, maar houdt zich 

vooral bezig met de bedrijfskundige kant 

van de onderneming. het idee is nu om de 

vinding te gebruiken in een zogenaamde 

aftermarket kit, een pakket met de roterende 

klep die bijvoorbeeld bij autogarages en 

Kwikfit geïnstalleerd kan worden. ‘Wanneer 

het zo goed blijkt te werken als wij beweren, 

zullen de autofabrikanten vanzelf komen. 

Want dat is natuurlijk het ideaal: onze vinding 

in alle nieuwe benzineauto’s.’ op korte 

termijn onderzoeken de ondernemers op 

welke manier ze met partners de kit kunnen 

maken en verkopen. de markt waar ze zich 

op richten bestaat dan uit de bestaande 

auto’s. nog altijd zo’n zeshonderd miljoen. 

Voor meer informatie: 

www.progression-industry.com 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 4 3

4 4 

XL oX Xo XP XB Xa Xa Xn X X X X X X X 

‘Ik heb altijd ondernemer willen worden, al tijdens mijn 

studie ambieerde ik een leidinggevende positie in een bedrijf. 

IsaaC was daarom een logische stap. als directeur 

ben ik nu bezig met de koers uitstippelen, ideeën verwezenlijken, 

kansen zien en ze grijpen, en mensen motiveren 

om die kansen te benutten. Precies wat ik wilde. 

Wanneer zaken op hun plek vallen en je bent succesvol, 

dan geeft dat energie. Wanneer iets op zijn plek valt? een 

klant heeft een idee. die klus blijkt groot en het is de vraag 

Ingenieur in 

ondernemen 

Het begon in 1999 met ISaac (Internet Strategy and automation company), een bedrijfje 

dat websites bouwde en software maakte, bijvoorbeeld om webshops te onderhouden. Het 

was een onderneming van studenten. nu werken er bijna veertig man en staat het in de 

top-50 van snelst groeiende nederlandse technologiebedrijven. eén van de directeuren is 

TU/e-alumnus ir. Max Hufkens (31). ‘In de komende vijf jaar willen we één van de grootste 

spelers van Zuid-nederland worden voor complexe internetoplossingen. Het verleggen van 

je horizon – dat maakt ondernemen zo leuk.’ 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 

of wij het aankunnen. We gaan het toch doen en dankzij 

onze kennis, creatief omgaan met de bestaande technieken 

en slim werken slagen we in de opdracht. dat is denkwerk, 

puzzelwerk en soms gewoon je zin doordrijven: jawel, we 

gaan het wél doen. Vervolgens lever je een geslaagd product 

af. dat is lekker.’ 

als ondernemer ben je vaak bereid meer risico’s te nemen 

dan de werknemers, dat zit in de aard van de ondernemer. 

Je moet dus mensen overtuigen. Zo is ons doel om in de

Max Hufkens voor zijn bedrijf ISAAC in Eindhoven. 

komende paar jaar één van de grootste spelers van Zuidnederland 

te worden voor complexe internetoplossingen. 

Wanneer we met zeventig man zijn, kunnen we die oplossingen 

bieden voor mkb en grootbedrijf. We halen nu al 

mooie opdrachten binnen, maar uiteindelijk willen we een 

autoriteit zijn in ons vakgebied. het verleggen van je horizon, 

dat maakt ondernemen zo leuk.’ 

Bandbreedte 

‘In 2003 studeerde ik af in technische informatica, IsaaC 

bestond toen al vier jaar. Ik begon het bedrijf met ir. mark 

hoogendoorn en dr.ir. harm van Beek. We hadden onder 

meer een windows-applicatie waarmee je een webshop 

kon onderhouden. mensen hadden toen vaak te weinig 

bandbreedte om hun site online bij te houden. met onze 

tool kon je locaal en offline een site genereren. Wanneer 

je online kwam, werd de site aangepast. het leuke is dat 

dit concept nu weer actueel is. Bij grote systemen die veel 

data verwerken heb je nu ook een tool nodig waarmee je 

op je eigen pc dit kan doen, deze applicaties werken via een 

browser veel te langzaam. We waren onze tijd dus aardig 

vooruit. 

We hadden het bedrijf naast de studie. We ambieerden 

geen baantje achter de bar, maar wilden dingen doen die 

we leuk vonden, zoals websites maken en programmeren. 

We hadden beperkt de tijd en konden dus niet op volle 

kracht producten in de markt zetten, maar we hebben er 

toch een handvol ontwikkeld en verkocht. 

het begon met het ontwerpen van websites. dat was toen 

iets exclusiever dan nu – inmiddels zijn er veel tools die 

het erg toegankelijk maken. Wij hadden contacten met een 

reclamebureau dat ‘iets’ met internet wilde doen. het had 

interessante klanten, zoals het toenmalige megapool, horn 

en media markt. Wij deden kleine opdrachten, nog niet 

de corporate websites. We werkten ook voor Primeline, 

bekend van de financieringen ‘koop nu, betaal in 2010’. 

toen maakten we voor dat bedrijf actiewebsites. het is nog 

steeds een klant, maar nu één van onze grote klanten waar 

we een centrale rol hebben in de automatisering. 

het reclamebureau ging failliet, en wij gingen met de 

klanten verder. dat heeft geresulteerd in het IsaaC wat we 

nu hebben. dit bestaat uit het maken en vermarkten van 

websites, de webtak. onze softwaretak is gespecialiseerd 

in enterprise applicatie Integratie. Bijvoorbeeld: een klant 

heeft een saP-systeem, het heeft een website en die twee 

moeten op elkaar worden aangesloten. Vaak heeft het zelfs 

meerdere online labels die met dat ene saP-systeem moeten 

communiceren. Wij bouwen middleware waarmee je 

op een creatieve manier het systeem kunt ontsluiten naar 

de verschillende websites.’ 

Groei 

‘een andere opdracht is voor laser nederland, de eigenaar 

van Primeline. dat bedrijf heeft een heel nieuw bancair 

systeem achter hun diensten gekocht. Ze hebben een eigen 

visa-kaart en een eigen leensysteem. maar de broncodes 

van dat systeem dateren uit de jaren tachtig, toen internet 

nog helemaal geen rol speelde in die systemen. Wij hebben 

hier een middleware laag ingebouwd die het bancaire 

systeem met andere systemen combineert. de gegevens 

die daaruit komen worden gebruikt voor de websites. Zo 

kunnen bijvoorbeeld klanten van laser zelf adresgegevens 

wijzigen, de transacties van hun creditcard real-time inzien 

en online leningen aanvragen. er wordt direct getoetst of 

je kredietwaardig bent. dit was een mooie klus voor onze 

experts. 

ons kantoor zit midden in eindhoven, we kijken uit op de 

stratumsedijk. erg leuk dat we niet op een industrieterrein 

zitten, maar op termijn zullen we hier uit onze jas groeien. 

er werken bijna veertig man die websites bouwen en programmatuur 

maken. dit aantal zal hopelijk blijven groeien. 

toen we met drie mensen waren, was het vooral alles zelf 

doen en veel bordjes in de lucht houden. nu we met bijna 

veertig mensen hier werken, moet je bedrijfsprocessen 

sturen en optimaliseren. daarvoor is een academische 

denkniveau noodzakelijk. de opdrachten die we doen 

zijn ook groter en vragen meer kennis. misschien was het 

achteraf beter geweest als ik bedrijfskunde was gaan studeren, 

maar ook al werk ik niet meer als informaticus, het 

is toch goed om veel van de materie te weten. het is een 

toegevoegde waarde om precies te weten wat wij als bedrijf 

verkopen.’ 

Voor meer informatie over IsaaC zie: www.isaac.nl 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 4 5

4 6 

o n T W e r P e r I n o P L e I d I n g 

gebouwen ontwerpen is zijn passie, maar geoffrey Timmer is minstens zo 

gefascineerd door de fase ervoor. Hoe komt een opdracht voor een ontwerp 

tot stand? kun je beslissingen die in dat voortraject genomen worden 

beïnvloeden? 

g e o f f r e y t I m m e r ( 2 9 ) 

Meerwaarde 

door een brede blik 

‘de meesten van mijn vrienden zijn nadat 

ze zijn afgestudeerd gaan werken bij een 

architectenbureau. en soms kriebelt het 

bij mij ook wel, maar ik heb er geen spijt 

van dat ik een ander pad bewandel’, zegt 

timmer. na en tijdens het laatste deel van 

zijn studie werkte hij kort bij een architectenbureau 

maar hij koos er toch voor om 

de toIo-opleiding architectural design 

management systems (adms) te gaan 

doen. ‘Voordat een architect aan bod komt 

in een project zijn er al veel beslissingen genomen 

die een grote invloed hebben op het 

uiteindelijke ontwerp. hoe is die interactie 

tussen de verschillende partijen die daar een 

rol in spelen? dat is wat me interesseert.’ 

Formuleren van ambities 

In het afsluitende project dat timmer bij 

Ing real estate in den haag deed, werd 

hij op zijn wenken bediend. hij onderzocht 

hoe projectontwikkelaars, de opdrachtgevers 

van grote bouwprojecten, hun ambities het 

best kunnen formuleren. ‘het is een snelle 

wereld, die van de projectontwikkelaars, 

waar mensen heel vaak snel beslissingen 

nemen. maar soms zouden ze wat meer tijd 

moeten nemen en dingen explicieter moeten 

maken. Ik denk dat processen dan minder 

zullen gaan slingeren. de tijd die het 

kost krijg je later in het traject weer terug, al 

zal het lastig zijn dat te bewijzen.’ 

timmer vroeg in dat onderzoek leden van 

projectteams afzonderlijk naar de essentie 

en de betekenis van hun project. het 

verrassende was dat er geen eenduidige 

antwoorden kwamen. Volgens timmer zou 

het voor de opdrachtgevers heel goed zijn 

als ze, voordat ze met andere partijen gaan 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 

communiceren over hun project, een sterk 

en eenduidig beeld hebben van wat ze willen. 

Vaak gaat zo’n projectteam meteen, en 

dus veel te vroeg, aan de slag met hoe ze 

het project gaan opzetten. dan komen er 

allerlei getallen op tafel die een belangrijke 

rol gaan spelen in beslissingen terwijl de 

betekenis van die getallen voor het project 

moeilijk op waarde te schatten is. ‘om te 

voorkomen dat mijn afstudeerwerk als rapport 

in een la verdwijnt en er nooit meer 

uitkomt, heb ik behalve een verslag ook een 

praktisch raamwerk gemaakt. daarin staat 

in welke termen je moet spreken over alle 

aspecten die een rol spelen om tot een eenduidige 

opdracht te komen. die opzet wordt 

waarschijnlijk opgenomen in de besluitvormingsdocumentatie, 

waarin naast de financiële 

consequenties, ook de visie op een 

ontwerp thuishoort.’ Zelf houdt timmer er 

een brede blik op het ontwerpproces aan 

over, iets dat hem in zijn toekomstige baan 

zeker van pas komt. 

Cultuur verschillen 

aan het afsluitende project bij een bedrijf 

gaat een jaar van cursussen en casestudies 

vooraf. aan de hand van een situatieschets 

analyseren de toIo’s de problemen, benoemen 

de knelpunten en stellen oplossingen 

voor. het groepje adms-toIo’s 

was klein. naast timmer bestond het uit 

nog drie toIo’s. timmer: ‘het leuke was 

dat we allemaal een verschillende studie 

gedaan hadden en dat bleek heel nuttig. Ik 

ben architect, iemand had bouwtechnisch 

ontwerpen gestudeerd, een ander technische 

innovatiewetenschappen en de vierde 

innovatiewetenschappen. We hadden elk 

Geoffrey Timmer 

in Den Haag. 

vanuit onze eigen achtergrond een eigen 

visie op een probleem en samen gaf dat 

voortdurend een verrijking van het beeld 

dat je had.’ 

Cultuurverschillen, zoals die tussen studenten 

van verschillende studierichtingen, vind 

je ook tussen de architecten en de projectontwikkelaars, 

merkte timmer. Bij Ing zat 

hij aan de andere kant van de tafel bij een 

architectenselectie. ‘Ik was de ontwerpercultuur 

gewend. In die omgevingen waar je 

overal op tafels maquettes ziet staan vinden 

allerlei creatieve processen plaats. tijdens 

mijn project kwam ik in een omgeving 

waarin het atelier had plaatsgemaakt voor 

een kantoor. de processen die daar spelen, 

alhoewel ze natuurlijk op hun eigen manier 

ook weer heel creatief zijn, zijn anders dan 

ik gewend ben. Ze zijn veel creatiever met 

strategie, getallen en mogelijkheden, en veel 

minder met oplossingen waar architecten in 

denken. dat is wel even wennen geweest.’ 

Inmiddels is zijn opleiding ten einde en 

zoekt timmer naar een baan waar hij zijn 

passie voor het ontwerpen zelf kan combineren 

met alles wat hij geleerd heeft over de 

processen die daaromheen spelen. 

F oTo : B a r T V a n o V e r B e e k e

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 4 7

4 8 

S c H o L I n g 

de programmamakers van Tiasnimbas Business School willen ingaan op de behoeften 

van (kleine) hightechbedrijven in de regio eindhoven. nu komt de business school met 

een speciaal programma ‘Foundations in Management’, voor jonge technologen die voor 

het eerst managementtaken krijgen. ook gaat Tiasnimbas door met de populaire lezingen 

die men regelmatig op de High Tech campus eindhoven organiseert. 

Tiasnimbas 

brengt kennis naar 

High Tech campus eindhoven 

‘met dit nieuwe programma gaan wij naar 

de bedrijven toe’, zegt academic director 

van het programma dr. Walter van dyck. 

hij is assistant Professor technology and 

Innovation management bij tiasnimbas. 

de zogenaamde ‘Pathway to your mBa’ 

gaat vanaf maart 2009 van start. de lessen 

zullen elke dinsdagmiddag en –avond 

plaatsvinden op een centraal punt op de 

high tech Campus eindhoven. 

‘technologen tussen de 25 en 35 jaar 

kunnen zo bij ons een flink gedeelte van 

het eerste jaar van het normale mBa-programma 

doorlopen. Indien je na onze opleiding 

toegelaten wordt tot het mBa-programma 

is de totale studieduur drie jaar in 

plaats van twee. Zo is de inspanning meer 

gespreid in de tijd. de lessen zullen gericht 

zijn op de kennis die de mensen nu 

nodig hebben. de nadruk zal steeds liggen 

op de praktische toepassing van kennis. 

het wordt een afgerond geheel waarmee 

de beginnende managers voorlopig uit de 

voeten kunnen’, aldus Van dyck. 

Zelf heeft de programmaleider ook een 

technische achtergrond. hij studeerde aan 

de militaire academie in België waar hij 

zich specialiseerde in telecommunicatie 

en radarsystemen. na zijn mBa haalde 

hij een dBa aan Cranfield University 

in engeland. Zijn werkzame leven was 

hij manager en consultant bij Philips, 

IBm, PricewaterhouseCoopers, Janssen 

Pharmaceutica en andere bedrijven. ‘om 

technici te kunnen aansturen moet je én 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 

autoriteit uitstralen op hun vakgebied én 

de menselijke problemen kunnen oplossen’, 

stelt hij. 

Laagdrempelig 

deze regio kent momenteel een grote aanwas 

van jonge, engelstalige technologen 

die ook managementtaken voor de kiezen 

krijgen, maar verder geen zakelijke achtergrond 

hebben. Zeker de helft van de onderzoekers 

bij Philips komt uit het buitenland 

en een soortgelijk percentage geldt ook 

voor onderzoekers bij kleinere bedrijven. 

met name voor hen wil tiasnimbas nu iets 

doen. op de high tech Campus zitten 80 

bedrijven die zich met r&d bezig houden. 

nog maar 3000 van de 7000 onderzoekers 

zijn in dienst bij Philips. de rest is veelal 

werkzaam bij kleine, innovatieve ondernemingen. 

de opleiding wordt laagdrempelig: dichtbij 

de bedrijven en zonder grote investeringen 

in tijd of geld. ‘deze mensen werken bij 

bedrijven zonder grote budgetten voor 

onderwijs, zijn bezig hun loopbaan op 

de rails te zetten en hebben vaak ook nog 

eens een jong gezin. daar moeten we rekening 

mee houden’, legt Van dyck uit. 

‘Vooral bij deze kleinere bedrijven zie 

je dat er veel gevraagd wordt van jonge 

technici. Ik ken bijvoorbeeld een bedrijfje 

met een man of tien personeel. een jonge 

onderzoeker die daar in dienst is, vertelde 

me: ‘als de baas er niet is, ben ik de Ceo’. 

de vragen die deze man dan krijgt, zijn 

financieel gericht, maar hij kan alleen antwoorden 

vanuit zijn gevoel. dat is eigenlijk 

niet genoeg. Jonge technologen die carrière 

beginnen te maken, willen natuurlijk 

ook serieus genomen worden en moeten 

daarom op niveau kunnen praten met accountants 

en revisoren.’ 


Walter van Dyck op de 

High Tech Campus Eindhoven.

‘het programma zal zich beperken tot vier 

vakken die de deelnemers een stevige basis- 

kennis moeten geven. Vakken waarvan wij 

denken dat mensen met een technische 

achtergrond ze goed kunnen gebruiken.’ 

het gaat om: Business economics, 

managerial accountancy & Control, 

organisation development and strategic 

hrm, en strategic marketing. 

Business economics gaat over macro- en 

micro-economie. de macro-economie behandelt 

de grote lijnen, de wisselwerking 

tussen banken, overheid, consumenten 

en bedrijven. de micro-economie gaat 

meer over de werking van markten en de 

industriële organisatie. Van dyck: ‘In deze 

tijd is het bijvoorbeeld van belang dat we 

inzicht bieden in de bankcrisis.’ 

managerial accountancy & Control zorgt 

voor meer begrip van accountancy. ‘Wij 

willen geen registeraccountants opleiden, 

onze deelnemers moeten deze mensen 

wél kunnen begrijpen vanuit een managementperspectief. 

Ze moeten een bedrijf 

kunnen controleren en een boekhouding 

kunnen lezen’, legt Van dyck uit. 

organisation development and strategic 

hrm heeft een grote hr-component. 

‘dit onderdeel gaat over ‘group dynamics’. 

leren hoe je anderen kunt motiveren. 

het opzetten van een hr-beleid. de bestaande 

situatie leren begrijpen, de grote 

structuur zien. maar ook het ontwikkelen 

van je profiel, het herkennen van je eigen 

leiderschapsstijl. We geven de deelnemers 

een framework om een situatie te kunnen 

beoordelen. een steun in de rug bij het 

nemen van beslissingen.’ 

Inventie/innovatie 

strategic marketing gaat over het bewerken 

van markten, zoals prijsbeleid, distri- 

butie, concurrentieanalyse en het helpen 

vormgeven van beleid. ‘daar moet je als 

jonge manager zeker een bijdrage aan leveren, 

ook al ben je alleen uitvoerend bezig’, 

vindt Van dyck. ‘Zo vinden we het belangrijk 

om het verschil tussen inventie en 

innovatie te benadrukken. Consumenten 

kunnen niet iedere uitvinding waarderen. 

Veel ingenieurs denken niet verder dan 

hun eigen briljant idee. het ergonomisch 

keyboard is een voorbeeld van waar dat toe 

kan leiden. de kosten van deze innovatie 

waren hoog, maar de mensen wilden het 

niet. Ze wilden op hun oude, vertrouwde 

manier blijven typen.’ 

Wie de opleiding afmaakt, krijgt een ‘credit 

waver’ waarmee hij of zij tot drie jaar later 

een mBa-opleiding in tilburg kan beginnen. 

Meer informatie: www.tiasnimbas.edu 

M a t r i x / 4 3 / 2 0 0 8 4 9

5 0 

service 

nieuws 

SmarTGOalS 

SmartGoals is een trainingsysteem dat bestaat 

uit een set poortjes die kunnen detecteren of 

er een bal door heen gaat of een speler. De 

SmartGoals hebben allemaal felle LED-lampen, 

een eigen computer en staan met (complexe) 

draadloze technologie met elkaar in verbinding. 

Daarmee kan een trainer trainingsschema’s 

opstellen, op elk gewenst niveau. Elke 

SmartGoal is geprogrammeerd met een aantal 

‘basisregels’ en als de poortjes samen staan 

opgesteld, komen er oefeningen te voorschijn. 

Hans van Breukelen, die kennismaakte met 

het systeem tijdens het Sport en technologie 

Congres eind oktober: ‘Het ziet er simpel uit, 

maar de technologie erachter is complex. ik zou 

dit systeem graag gebruikt zien op de Johan 

Cruijff voetbalvelden.’ 

Masterstudent industrial Design Chris Heger 

en onderzoeker Mark de Graaf gaan verder met 

Heger’s ontwerp. Momenteel zijn ze samen met 

het innovation Lab van de tU/e een business 

plan aan het opstellen voor de SmartGoals. 

twee andere studenten industrial Design 

werken nu aan het verfijnen van het ontwerp 

en de technologie achter SmartGoals. Er is 

inmiddels ook een patent aangevraagd zodat 

het concept eveneens voor andere sporten 

als hockey en de zwemsport kan worden 

ontwikkeld. 

nieuwe naam vOOr 

TechnOlOGie manaGemenT 

De faculteit technologie Management 

gaat sinds eind september door het leven 

als de faculteit industrial Engineering & 

innovation Sciences. Omdat de Engelstalige 

term technology Management niet naar een 

Extra geld voor 3TU-federatie 

wetenschappelijk domein verwijst, zorgde de 

benaming voor verwarring in het buitenland. 

De subfaculteiten technische Bedrijfskunde en 

technische innovatiewetenschappen (tiW) gaan 

de namen School of industrial Engineering en 

School of innovation Sciences voeren. ‘industrial 

Engineering is wel een duidelijk internationaal 

gevestigde discipline. Voor innovation Sciences 

geldt dat in mindere mate, maar ook andere 

grote buitenlandse instellingen zijn bezig 

om dit onderzoeksgebied tot ontwikkeling te 

brengen’, aldus drs.ing. Jos Hermus, directeur 

bedrijfsvoering. De naamsverandering sluit 

ook goed aan bij de ambitie van de tU/e om op 

internationaal gebied nog actiever te worden. 

STuarT parkin eerSTe 

‘diSTinGuiShed prOfeSSOr’ 

aan Tu/e 

Voor de samenwerking tussen de drie technische universiteiten komt 

met ingang van 2009 structureel ruim twee miljoen euro extra ter 

beschikking. Naar verwachting zal het ministerie van OCW vanaf 2011 

ruim vijf miljoen per jaar beschikbaar stellen voor de 3tU-federatie. De 

samenwerking tussen de drie universiteiten werd in 2002 geïnitieerd. 

Sinds 2007 ontvangen de drie tU’s jaarlijks al tien miljoen euro van 

OCW voor het opzetten van vijf toponderzoekinstituten, de zogeheten 

Centers of Excellence. De komende jaren wil de 3tU-federatie nog nauwer 

samenwerken op het gebied van onderzoek. 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 

De tU/e heeft prof.dr. Stuart Parkin benoemd tot 

‘distinguished professor’. Parkin is hoogleraar 

aan Stanford University en iBM fellow van het 

iBM almaden research Center in de VS. tijdens 

de 52ste dies natalis van de tU/e, eerder dit 

jaar, ontving hij een eredoctoraat. Parkin is 


De SmartGoals 

waren een succes 

tijdens de Dutch 

Design Week. 


een expert op het gebied van spintronica. 

Dit vakgebied maakt nieuwe ontwikkelingen 

mogelijk aan bijvoorbeeld harddisks en 

magnetisch raM-geheugen. Distinguished 

professors, internationale tophoogleraren 

die voor vier jaar in deze positie worden 

benoemd, brengen jaarlijks één week aan 

de tU/e door en verzorgen dan lezingen 

voor de wetenschappelijke staf, promovendi 

en masterstudenten. Ze zijn bovendien 

beschikbaar voor overleg met stafleden 

over belangrijke ontwikkelingen binnen hun 

vakgebied. Op deze manier laat de tU/e zien 

dat zij een internationale ontmoetingsplaats 

wil zijn voor de beste onderzoekers. 

eSc-kunSTwerk vindT plek in 

eindhOvenSe binnenSTad 

Een jaar lang heeft het Eindhovens Studenten 

Corps (ESC) het moeten bewaren, maar op 

30 oktober werd het onthuld: het kunstwerk 

dat eerder door het corps aan de gemeente 

Eindhoven werd geschonken. De locatie: de 

Kerkstraat in de Eindhovense binnenstad. 

Het ESC schonk het kunstwerk een jaar geleden

aan de gemeente Eindhoven, ter ere van 

het tiende ESC-lustrum. Hierna is het bij de 

vereniging in De Bunker in opslag gegaan tot een 

geschikte locatie was gevonden. Uiteindelijk is 

het bronzen beeld geplaatst op een sokkel in de 

Kerkstraat. Op loopafstand van de plaats waar 

het ESC binnenkort hoopt een nieuwe sociëteit 

te betrekken, aan de ten Hagestraat. tU/esecretaris 

ir. Harry roumen onthulde het beeld, 

dat een wereldbol voorstelt die op zijn beurt 

weer symbool staat voor de stad Eindhoven. 

in de bol zitten studenten die dagelijkse 

bezigheden uit het studentenleven verbeelden. 

Zo heeft er één een boek vast, een ander een 

laptop en weer een ander een glas bier. 

ufe SpOnSOrT prOjecTen 

Het Universiteitsfonds Eindhoven (Ufe) 

subsidieert grote en kleinere projecten die 

een verbinding leggen tussen universiteit, 

bedrijfsleven en maatschappij. in september 

heeft het Ufe haar nieuwe kantoor op de tU/e 

geopend. De toespraak van Eric van Schagen, 

voorzitter van het fonds, bij deze opening kunt u 

vinden op www.ufeindhoven.nl (klik op ‘artikel 

Ufe in cursor 4’). 

in de afgelopen periode zijn de volgende 

subsidies door het Ufe toegekend: 

- Studievereniging KOers: symposium 

Complexiteit, november 2008 € 1.000 

- Studievereniging intermate: studiereis naar 

india, maart 2009 € 2.500 

- UniPartners, Junior Weekend Eindhoven, 

oktober 2008 € 1.500 

- ESMG Quadrivium, extra bijdrage t.b.v. 

aanschaf vleugel € 3.600 

- Studievereniging tHOr: 

studiereis naar China en Hongkong, 

februari 2009 € 3.000 

- Studievereniging Via, studiereis Noorwegen- 

Zweden, april 2009 € 1.000 

- faculteit Wiskunde, Wiskunde Masterclass, 

maart 2009 € 2.500 

- Stichting Europese Week, Europese Week 

2009, mei 2009 € 5.000 

Staat uw project er nog niet bij? informatie 

over het indienen van een subsidieaanvraag en 

uitgebreidere informatie over de projecten die 

door het Ufe gesubsidieerd zijn, is te vinden op 

de website: www.ufeindhoven.nl. Hier vindt u 

ook informatie over de mogelijkheden om het 

Ufe te ondersteunen en over het bestellen van 

de wiskunde cd. 


Tu/e STarT 

weTenSchapSrubriek in Sp!TS 

‘Beter Weten’ is de naam van de nieuwe 

rubriek die half november van start ging 

in het gratis dagblad Sp!ts. Samen met de 

Universiteit Maastricht en de Nyenrode 

Business Universiteit verzorgt de tU/e de 

wekelijkse rubriek op de wetenschapspagina 

‘Discover!’. Op die pagina staan onderzoek 

en de praktische relevantie ervan centraal. 

Sp!ts bereikt dagelijks 1,9 miljoen mensen in 

de leeftijdsklasse van 13 tot 34 jaar. Met dit 

initiatief wil de tU/e haar zichtbaarheid op 

landelijk niveau vergroten en een positieve 

impuls geven aan het imago van techniek. 

wereldrecOrd 

vuurSpuwen inTermaTe 

Studievereniging intermate heeft half 

oktober het nieuwe Guinness World record 

simultaan vuurspuwen gevestigd. intermate 

organiseerde de recordpoging in het kader van 

haar vijfde lustrum. Onder de 271 deelnemers 

waren vooral veel studenten technische 

innovatie Wetenschappen (tiW), maar ook 

prof.dr.ir. Harry Lintsen, studenten van andere 

faculteiten, en mensen van buiten de tU/e, 

zoals Johan Vlemmix. EHBO-ers en brandweer 

waren aanwezig en professionele vuurspuwers 

gaven de instructies. Om 19.00 uur stond 

iedereen klaar en klonk het startsein “drie, 

twee, één, vuur!” waarop 271 vuurwolken 

de lucht oranje kleurden. Voor de zekerheid 

werd dit nog twee keer herhaald en toen was 

het nieuwe wereldrecord een feit. Het oude 

record stond met 115 vuurspuwers op naam 

van een tilburgse studentenvereniging. Ook 

een aantal studenten Natuurkunde konden de 

actie waarderen. Ze installeerden zich met een 

hengelconstructie met marshmallows langs 

de dranghekken en riskeerden eveneens hun 

wenkbrauwen voor een knapperig bruin korstje. 

F oTo : U n I V e r S I T e I T U T r e c H T 

agenda 

5 januari, 16.00 uur, TU/e-auditorium: 

Nieuwjaarsreceptie. 

2 maart, 13.00 – 16.00 uur, TU/e-auditorium: 

Mastermiddag. Voorlichtingsmiddag voor hbo’ers 

en wo-bachelors. Meer informatie: www.tue.nl/ 

masterdag. 

20 maart, 16.00 uur, TU/e-auditorium: 

Intreerede van prof.dr. Koeno Gravemeijer van de 

Eindhoven School of Education (ESoE). 

Meer informatie: www.tue.nl, ga naar agenda. 

27-28 maart, 9.00 – 16.00 uur, TU/e-audito- 

rium: Open dagen voor vwo’ers. Meer informatie: 

www.tue.nl/studievoorlichting. 

nieuw lid raad van TOezichT 

Onderwijsminister ronald Plasterk heeft prof. 

dr. Willem Hendrik Gispen (65) voor vier jaar 

benoemd tot lid van de raad van toezicht van 

de tU/e. Gispen was van 2001 tot en met 2007 

rector magnificus van de Universiteit Utrecht 

(UU). Gispen is per 1 november toegetreden. 

Gispen was hoogleraar in Utrecht op het 

terrein van de neurowetenschappen, van 

1980 tot afgelopen jaar. Dit jaar is hij door 

de Universiteit Utrecht benoemd tot honorair 

universiteitshoogleraar. 

Sinds 1991 is hij lid van de KNaW. Verder was hij 

van 1996 tot en met 1999 decaan van de faculteit 

Geneeskunde van de UU. Hij ontving een 

eredoctoraat van vijf buitenlandse universiteiten 

en een groot aantal wetenschappelijke 

onderscheidingen. Gispen bekleedt diverse 

maatschappelijke en bestuurlijke functies. Zo is 

hij lid van de raad van advies van Van Lanschot 

Bankiers. 

Prof.dr. Willem 

Hendrik Gispen 

is sinds kort 

lid van de raad 

van toezicht 

van de tU/e. 

M a t r i x / 4 / 2 0 0 8 5 1

Technische Universiteit Eindhoven 

Den Dolech 2 

Postbus 513 

5600 MB Eindhoven 

Telefoon (040) 247 91 11 

e-mail: voorlichting@tue.nl 

Internet: http://www.tue.nl 

Jos Baeten 

Je moet als 

universiteit 

geen genoegen 

nemen met een 

provinciaals profiel

Nieuwe aanpak - Technische Universiteit Eindhoven

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?