Snelweven in Nederland vóór 1832 - Historisch Centrum Overijssel

Kay's vinding met de daarop volgende verbeteringen brengen niet alleen
een versnelling van het weven, maar maken tegelijk ook het weven van
breed doek veel goedkoper. Bij het oude handweven had nl. de reikwijdte
van zijn armen de breedte beperkt, die een wever maken kon. Voor grotere
breedten waren dan twee wevers nodig: één aan elke zijkant. Bij het snelweven
kan een man het werk uitvoeren van de vroegere twee wevers.
Bij het nieuwe weven valt vooral de snelheid op, waarmee de weefspoel
door de kettingdraden heen en weer vliegt. Niet altijd zal een buitenstaander
echter inzien, dat de lade met spoelbakken tenminste even belangrijk
is als een goed-werkende snelspoel. Ook zijn aan het maken van een
behoorlijke lade veel meer kosten verbonden dan aan een spoel. In 1832
b.v. betaalt Charles de Maere voor een nieuwe lade met spoelbakken f 14,-,
terwijl de snelspoel f 2,25 kost. 2)
Het snelweven heeft zich van Engeland uit vrij spoedig naar het vasteland
van Europa verspreid. John Kay helpt daaraan zelf mee. In 1747
werkt hij maandenlang te Abbeville bij de lakenfabrikanten Scalongne, die
van Nederlandse afkomst heten. Hij brengt trouwens de rest van zijn
leven grotendeels in Frankrijk door en is daar betrokken bij de invoering
van verschillende vernieuwingen in de textiel. 3)
Het overige Europa kan het "nelweven dus zowel uit Engeland als uit
Frankrijk hebben overgenomen. Wat Nederland betreft vinden we het
eerste tot dusver bekende bericht in 1785/1786. Het komt tot ons naar aanleiding
van een prijsvraag van de Oeconomische Tak van de Hollandsche
Maatschappij van Wetenschappen. Één van de prijsvragen tot aanmoediging
van de nijverheid betreft het in Nederland maken van de "schietspoel",
waarmee de snelspoel bedoeld blijkt te zijn. Eigenaardig genoeg beperkt
de belangstelling van de Oeconomische Tak zich tot deze snelspoel en
wordt niets vermeld over de zeker even belangrijke aandrijving in de spoelbakken
van de weeflade. Het uitschrijven van de prijsvraag voor deze
nieuwe soort spoel toont, dat in deze jaren de nieuwe wijze van weven
hier bekend wordt.
Eind 1785 komt een antwoord in van een spoelenmaker, die beweert dat
houten spoelen met stalen punten te dik zijn voor sommige soorten weefsels.
Hij maakt daarom geheel stalen schietspoelen. 0) De naam en zelfs de
woonplaats van deze spoelenmaker weten we niet. Bij de Oeconomische
Tak is het nl. voorschrift om tot aan een mogelijke bekroning de namen en
de antwoorden van de inzenders afzonderlijk te houden en in dit geval is
de naam zelfs geheel verloren geraakt. Erg belangrijk is de naam trouwens
niet. Zoals de ervaring ook later uitwijst is een geheel stalen spoel te zwaar
en geeft bovendien last van roesten, iets wat in het begin van 1786 de afdeling
Amsterdam ook mededeelt.
Naar aanleiding van de stalen spoel is echter een brief bewaard van de
blijkbaar in Amsterdam werkende Engelsman Matthew Wilcock, "fabriqueur
van catoenen fluweelen" . Hij bericht in juni 1785 aan de Algemeen
0) Een dergelijke spoel bevindt zich in de collectie van het Textielmuseum te
Enschede (Red.).
91