Verkenning Maatschappelijke Kosten en Baten - Sport Knowhow XL
Verkenning Maatschappelijke Kosten en Baten - Sport Knowhow XL
Verkenning Maatschappelijke Kosten en Baten - Sport Knowhow XL
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Verk<strong>en</strong>ning</strong> <strong>Maatschappelijke</strong> <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> Bat<strong>en</strong> van de<br />
Olympische<br />
<strong>en</strong> Paralympische Spel<strong>en</strong><br />
in Nederland - Eindrapport<br />
Auteurs<br />
Peter Blok<br />
Gert-Jan Fernhout<br />
Enno Gerdes<br />
Hannah Kandel<br />
Sigrid Sch<strong>en</strong>k<br />
Christopher Tunnel (Arup)<br />
Tom Bridges (Arup)<br />
Rebel | Arup<br />
1
<strong>Verk<strong>en</strong>ning</strong> <strong>Maatschappelijke</strong> <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> Bat<strong>en</strong> van de<br />
Olympische<br />
<strong>en</strong> Paralympische Spel<strong>en</strong><br />
in Nederland - Eindrapport<br />
Rebel | Arup<br />
3
4 Rebel | Arup
Voorwoord<br />
Terwijl Lond<strong>en</strong> zich opmaakt voor de Spel<strong>en</strong> van 2012, hebb<strong>en</strong> wij ons de afgelop<strong>en</strong> periode<br />
gebog<strong>en</strong> over de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van het organiser<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong> van 2028 door Nederland.<br />
Dat lijkt nog ver weg, maar het besluit<strong>en</strong> over <strong>en</strong> realiser<strong>en</strong> van bijvoorbeeld infrastructuur kost<br />
veel tijd. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> creëert Nederland met deze vroege start meer mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruimte om<br />
de waarde van de Spel<strong>en</strong> voor de Nederlandse sam<strong>en</strong>leving te maximaliser<strong>en</strong>.<br />
Bij de uitvoering van onze werkzaamhed<strong>en</strong> zijn we ons steeds bewust geweest van de prilheid van<br />
dit Olympisch project. Belangrijker dan de uitkomst van de som is daarom de ontwikkeling van<br />
het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t, waarmee de maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong> van 2028<br />
constant geëvalueerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat ook geschikt is voor e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele evaluatie achteraf.<br />
Die evaluaties zijn belangrijk voor verantwoording <strong>en</strong> ter ondersteuning van besluitvorming, maar<br />
mak<strong>en</strong> het ook mogelijk om bij het ontwerp<strong>en</strong> van variant<strong>en</strong> te stur<strong>en</strong> op de waarde van de Spel<strong>en</strong><br />
voor de Nederlandse sam<strong>en</strong>leving.<br />
We zijn trots dat we dit onderzoek hebb<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> <strong>en</strong> dankbaar voor het vertrouw<strong>en</strong><br />
dat de minister van VWS in ons heeft gesteld. Wij dank<strong>en</strong> DHV <strong>en</strong> MUST, verantwoordelijk voor<br />
de ontwikkeling van de ruimtelijke variant<strong>en</strong>, voor de plezierige sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> zijn tev<strong>en</strong>s<br />
e<strong>en</strong> woord van dank verschuldigd aan de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die zitting hadd<strong>en</strong> in de begeleidingsgroep<strong>en</strong>.<br />
We hebb<strong>en</strong> uw actieve betrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> kritische, maar constructieve inbr<strong>en</strong>g zeer op prijs<br />
gesteld. Deze hebb<strong>en</strong> zichtbaar bijgedrag<strong>en</strong> aan de kwaliteit van het resultaat.<br />
Wij hop<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong> dat het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t <strong>en</strong> dit rapport bijdrag<strong>en</strong> aan de kwaliteit van<br />
zowel de discussie, als de besluitvorming over de organisatie van de Spel<strong>en</strong> van 2028 door Nederland.<br />
Nam<strong>en</strong>s het voltallige team,<br />
Peter Blok & Gert-Jan Fernhout<br />
Rotterdam, oktober 2011<br />
Rebel | Arup<br />
5
6 Rebel | Arup<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
Achtergrond <strong>en</strong> plaatsbepaling 19<br />
1.1 Aanleiding 20<br />
1.2 Onderzoeksvrag<strong>en</strong> 20<br />
1.3 E<strong>en</strong> <strong>Verk<strong>en</strong>ning</strong> van <strong>Maatschappelijke</strong> <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> Bat<strong>en</strong> 20<br />
1.4 Waarom Olympische Spel<strong>en</strong>? 21<br />
1.5 De relatie met de OHS 21<br />
1.6 De relatie met het Olympisch Plan 21<br />
1.7 Leeswijzer 22<br />
Less<strong>en</strong> uit de literatuurstudie 23<br />
2.1 Toepassing van evaluatie-instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 24<br />
2.2 Het organisatiecomité 25<br />
2.3 Olympische faciliteit<strong>en</strong> 27<br />
2.4 Veiligheid 27<br />
2.5 Toerisme 28<br />
2.6 Niet-succesvolle bids 29<br />
2.7 Olympisch Effect 29<br />
2.8 Risico’s 32<br />
Het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t 33<br />
3.1 De <strong>Maatschappelijke</strong> <strong>Kost<strong>en</strong></strong>-Bat<strong>en</strong>analyse 34<br />
3.2 OEI-leidraad <strong>en</strong> flexibiliteit 35<br />
3.4 De financieel-economische analyse <strong>en</strong> de 36<br />
maatschappelijk- economische analyse<br />
3.5 Het nulalternatief <strong>en</strong> de projectalternatiev<strong>en</strong> 36<br />
3.6 Bepaling van kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> 36<br />
De financiële analyse: 41<br />
het organiser<strong>en</strong>d comité<br />
4.1 Overzicht 42<br />
4.2 Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> 42<br />
4.2.1 Ticketverkoop 42<br />
4.2.2 Uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong> 43<br />
4.2.3 Merchandising 43<br />
4.2.4 TOP-Sponsorprogramma 44<br />
4.2.5 Nationaal Sponsorprogramma 44<br />
4.3 Organisatiekost<strong>en</strong> OCOG 45
5<br />
6<br />
7<br />
8<br />
VMKB: Locatie-onafhankelijke 47<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
5.1 Overzicht 48<br />
5.2 Financieel resultaat OCOG 48<br />
5.3 Bat<strong>en</strong> 48<br />
5.3.1 Besteding<strong>en</strong> door professionele bezoekers <strong>en</strong> toerist<strong>en</strong> 48<br />
5.3.2 Besteding<strong>en</strong> door het OCOG 51<br />
5.4 <strong>Kost<strong>en</strong></strong> 52<br />
5.4.1 Investering<strong>en</strong> in veiligheid 52<br />
5.4.2 Investering<strong>en</strong> in accommodatie 53<br />
5.4.3 Organisatiekost<strong>en</strong> overheid 53<br />
5.5 Het Olympisch Effect 55<br />
VMKB: Locatie afhankelijke 59<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
6.1 Overzicht van de resultat<strong>en</strong> voor de verschill<strong>en</strong>de variant<strong>en</strong>. 60<br />
6.2 De variant<strong>en</strong> op hoofdlijn<strong>en</strong> 60<br />
6.3 Amsterdam IJ-spel<strong>en</strong> 62<br />
6.4 Amsterdam Amstelspel<strong>en</strong>, Amstel III 64<br />
6.5 Amsterdam Amstelspel<strong>en</strong>, IJburg II 67<br />
6.6 Rotterdam Stadsspel<strong>en</strong>, Stadshav<strong>en</strong>s 68<br />
6.7 Rotterdam Stadsspel<strong>en</strong>, Drijv<strong>en</strong>d Dorp 71<br />
6.8 Deltaspel<strong>en</strong> Rotterdam/D<strong>en</strong> Haag 73<br />
6.9 Randstadspel<strong>en</strong> 75<br />
Interpretatie van de uitkomst<strong>en</strong> 79<br />
7.1 Toerek<strong>en</strong>ing van infrastructuur 80<br />
7.2 De Nieuwe Kuip 81<br />
7.3 Leakage-effect 81<br />
7.4 Verandering<strong>en</strong> in inputvariabel<strong>en</strong> 81<br />
7.5 Strategische optieb<strong>en</strong>adering 82<br />
8 Conclusies, inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> 85<br />
8.1 Meest invloedrijke factor<strong>en</strong> 86<br />
8.2 <strong>Maatschappelijke</strong> kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong> 87<br />
8.3 Onderscheid tuss<strong>en</strong> ruimtelijke variant<strong>en</strong> 89<br />
8.4 Timing, risico’s <strong>en</strong> onzekerheid 90<br />
8.5 Aanbeveling<strong>en</strong> 91<br />
Bijlage I: geraadpleegde literatuur 92<br />
Bijlage II: Sam<strong>en</strong>stelling begeleidingsgroep<strong>en</strong> 95<br />
Bijlage III: Sam<strong>en</strong>stelling Board of Advisors 96<br />
Bijlage IV: Gehanteerde afkorting<strong>en</strong> 97<br />
Rebel | Arup<br />
7
8 Rebel | Arup
Managem<strong>en</strong>t-<br />
sam<strong>en</strong>vatting<br />
Rebel | Arup<br />
9
De minister van VWS heeft Rebel <strong>en</strong> Arup opdracht gegev<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> evaluatie-instrum<strong>en</strong>t te ontwikkel<strong>en</strong> aan de hand<br />
waarvan de maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de<br />
Olympische <strong>en</strong> Paralympische Spel<strong>en</strong> van 2028 (de Spel<strong>en</strong>)<br />
constant geëvalueerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Dat is belangrijk ter<br />
ondersteuning van besluitvorming, maar maakt het ook<br />
mogelijk om bij het ontwerp<strong>en</strong> van variant<strong>en</strong> te stur<strong>en</strong> op<br />
het maximaliser<strong>en</strong> van de waarde van de Spel<strong>en</strong> voor de<br />
Nederlandse sam<strong>en</strong>leving. Het instrum<strong>en</strong>t is nu voor het<br />
eerst toegepast op vijf ruimtelijke variant<strong>en</strong>.<br />
Deze eerste toepassing heeft inzicht opgeleverd in wat de<br />
meest invloedrijke factor<strong>en</strong> zijn voor omvang <strong>en</strong> variatie<br />
in maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de organisatie<br />
van de Spel<strong>en</strong> in Nederland. In onze meest waarschijnlijke<br />
inschatting (base case) verwacht<strong>en</strong> wij ongeveer 2 miljard<br />
euro aan directe opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit de Spel<strong>en</strong> door onder meer<br />
de verkoop van tickets, uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong> <strong>en</strong> sponsorgeld<strong>en</strong>.<br />
Deze opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door het organiser<strong>en</strong>d comité<br />
van de Spel<strong>en</strong>, het Organising Committee for the Olympic<br />
Games (OCOG), gebruikt ter dekking van zijn uitgav<strong>en</strong>.<br />
Van de totale opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> is circa 1,6 miljard euro<br />
afkomstig van buit<strong>en</strong>landse bedrijv<strong>en</strong> of bezoekers.<br />
Dat levert, als we rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met weglek- <strong>en</strong><br />
verdringingseffect<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> bestedingsimpuls op van circa<br />
0,8 miljard euro. Aan netto bat<strong>en</strong> van besteding<strong>en</strong> door<br />
buit<strong>en</strong>landse bezoekers verwacht<strong>en</strong> wij, gecorrigeerd voor<br />
verdringings- <strong>en</strong> weglekeffect<strong>en</strong>, ongeveer 0,4 miljard euro.<br />
De bat<strong>en</strong> uit investering<strong>en</strong> in infrastructuur schatt<strong>en</strong> wij,<br />
afhankelijk van de variant, tuss<strong>en</strong> 0,1 <strong>en</strong> 1,9 miljard euro.<br />
Ook de omvang van de investering<strong>en</strong> in Olympische<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> infrastructuur zijn afhankelijk van de<br />
plaats waar deze word<strong>en</strong> gerealiseerd. Voor de Olympische<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (Big Five) zijn we in deze Verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>de<br />
<strong>Maatschappelijke</strong> <strong>Kost<strong>en</strong></strong>-bat<strong>en</strong>analyse (VMKB) per saldo<br />
uitgegaan van e<strong>en</strong> totale kost<strong>en</strong>post van tuss<strong>en</strong> 2,0 <strong>en</strong> 3,6<br />
miljard euro. Voor investering<strong>en</strong> in infrastructuur gaat het,<br />
afhankelijk van de variant, om bedrag<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 0,4 <strong>en</strong> 2,4<br />
miljard euro. De overige kost<strong>en</strong>, waaronder de kost<strong>en</strong> voor<br />
veiligheid <strong>en</strong> het opstell<strong>en</strong> van het Nederlands bid, schatt<strong>en</strong><br />
we in op ongeveer 1 miljard euro.<br />
Daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> zijn er kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> die we in deze<br />
fase nog niet hebb<strong>en</strong> bepaald, maar die als PM-post zijn<br />
meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Het gaat dan bijvoorbeeld om nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong><br />
die moeilijk in geld zijn uit te drukk<strong>en</strong>, zoals het effect<br />
1. Zie de rijksbrief Prioritering investering<strong>en</strong> mobiliteit <strong>en</strong> water, IENM/BSK-2011/75625.<br />
10 Rebel | Arup<br />
van de Spel<strong>en</strong> op het imago van Nederland of op de<br />
stedelijke ontwikkeling van het gebied waar de Olympische<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gerealiseerd. In dit onderzoek<br />
noem<strong>en</strong> we dit e<strong>en</strong> ‘Olympisch Effect’.<br />
Deze VMKB pres<strong>en</strong>teert e<strong>en</strong> eerste verk<strong>en</strong>ning van de<br />
maatschappelijk-economische waarde voor Nederland<br />
van de organisatie van de Spel<strong>en</strong> van 2028. Die inschatting<br />
is met veel onzekerheid omgev<strong>en</strong>. Dat komt omdat: (i)<br />
de ontwerp<strong>en</strong> van de onderzochte variant<strong>en</strong> nog ruwe<br />
schets<strong>en</strong> zijn, (ii) er keuz<strong>en</strong> gemaakt moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> over<br />
wat Nederland met de Spel<strong>en</strong> wil bereik<strong>en</strong>, (iii) e<strong>en</strong> deel<br />
van de ruimtelijke investering<strong>en</strong> onzeker is1 <strong>en</strong> (iv) omdat<br />
onbek<strong>en</strong>d is hoe de economie er in 2028 voor staat. Het<br />
is dan ook belangrijk om er bij de interpretatie van de<br />
resultat<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing mee te houd<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> groot deel van<br />
de kost<strong>en</strong> is verwerkt in de getall<strong>en</strong>, terwijl e<strong>en</strong> deel van<br />
de bat<strong>en</strong> is meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de nog niet gemonetariseerde<br />
PM-post<strong>en</strong>. Naarmate 2028 dichterbij komt, wordt<br />
de onzekerheid minder <strong>en</strong> kan de maatschappelijkeconomische<br />
waarde preciezer word<strong>en</strong> ingeschat.<br />
Als we alle<strong>en</strong> naar de nu gemonetariseerde kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
kijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de nog te monetariser<strong>en</strong> (overweg<strong>en</strong>d positieve)<br />
PM-post<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> beschouwing lat<strong>en</strong>, resulteert dat bij<br />
de base case in e<strong>en</strong> netto contante waarde in 2020 die,<br />
afhankelijk van de variant, ligt tuss<strong>en</strong> -1,1 <strong>en</strong> -1,8 miljard euro.<br />
Op basis van de bevinding<strong>en</strong> uit de literatuur <strong>en</strong> de<br />
resultat<strong>en</strong> van de <strong>Verk<strong>en</strong>ning</strong>, d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> wij dat het mogelijk<br />
is de Spel<strong>en</strong> zo te organiser<strong>en</strong> dat sprake zal zijn van<br />
e<strong>en</strong> positieve maatschappelijk-economische waarde. De<br />
kans daarop neemt toe als de kost<strong>en</strong> van de onderzochte<br />
variant<strong>en</strong> door optimalisaties word<strong>en</strong> teruggebracht <strong>en</strong><br />
als de Olympische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> ook na de Spel<strong>en</strong> zoveel<br />
mogelijk gebruikt word<strong>en</strong>. De waarde van de Spel<strong>en</strong> kan<br />
verder word<strong>en</strong> vergroot door rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met<br />
toekomstige ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> te stur<strong>en</strong> op het realiser<strong>en</strong><br />
van positieve nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong>.<br />
Het vergrot<strong>en</strong> van de (deels door Nederland beïnvloedbare)<br />
kans op e<strong>en</strong> positieve maatschappelijke-economische<br />
waarde, vereist voortdur<strong>en</strong>de bijsturing op basis van de<br />
meest actuele inzicht<strong>en</strong>. Het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t kan<br />
daarin e<strong>en</strong> belangrijke rol spel<strong>en</strong>.
Aanleiding <strong>en</strong> opdracht<br />
Nederland overweegt zich te kandider<strong>en</strong> voor de<br />
organisatie van de Olympische <strong>en</strong> Paralympische Spel<strong>en</strong><br />
van 2028. Dat lijkt ver weg, maar het besluit<strong>en</strong> over <strong>en</strong><br />
realiser<strong>en</strong> van sport- <strong>en</strong> transportinfrastructuur kost veel<br />
tijd. In de rec<strong>en</strong>t uitgebrachte Beleidsbrief <strong>Sport</strong>2 geeft<br />
het Kabinet aan dat tot 2016 de ruimtelijke structur<strong>en</strong><br />
voor de Olympische Hoofdstructuur (OHS) verder word<strong>en</strong><br />
uitgewerkt <strong>en</strong> de maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de<br />
Olympische Spel<strong>en</strong> in Nederland nader word<strong>en</strong> bestudeerd.<br />
Het past in deze b<strong>en</strong>aderingswijze dat de VMKB ge<strong>en</strong><br />
éénmalig onderzoek is, maar e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t waarmee de<br />
maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de organisatie van de<br />
Spel<strong>en</strong> constant geëvalueerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Zelfs tot na<br />
de Spel<strong>en</strong> van 2028. Die evaluaties zijn niet alle<strong>en</strong> relevant<br />
voor besluitvorming nu, maar ook voor het optimaliser<strong>en</strong><br />
van de maatschappelijke waarde van e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel<br />
Nederlands bid.<br />
De minister van VWS heeft Rebel <strong>en</strong> Arup opdracht gegev<strong>en</strong><br />
zo’n instrum<strong>en</strong>t te ontwerp<strong>en</strong>. De afgelop<strong>en</strong> maand<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> wij dit instrum<strong>en</strong>t ontwikkeld in sam<strong>en</strong>werking met<br />
de ministeries van VWS, I&M, Financiën <strong>en</strong> EL&I, het NOC-<br />
NSF, Olympisch Vuur, de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Utrecht, D<strong>en</strong> Haag,<br />
Rotterdam <strong>en</strong> Amsterdam, de VNG <strong>en</strong> IPO. De planbureaus<br />
(CPB, SCP <strong>en</strong> PBL) hebb<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de het onderzoek<br />
informeel advies uitgebracht. Rebel <strong>en</strong> Arup drag<strong>en</strong> de<br />
verantwoordelijkheid voor het eindresultaat.<br />
Het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t is voor het eerst toegepast<br />
op de vijf ruimtelijke variant<strong>en</strong> die DHV <strong>en</strong> MUST in<br />
sam<strong>en</strong>werking met Rebel hebb<strong>en</strong> ontwikkeld in het<br />
programma ‘Olympische Hoofdstructuur’ (OHS):<br />
1. IJ-spel<strong>en</strong>. Deze variant gaat uit van e<strong>en</strong> Olympische<br />
Zone op de huidige terrein<strong>en</strong> van de hav<strong>en</strong>s t<strong>en</strong> oost<strong>en</strong><br />
van de A10 <strong>en</strong> de Co<strong>en</strong>tunnels, dus aan de binn<strong>en</strong>zijde<br />
van de Ringweg.<br />
2. Amstelspel<strong>en</strong>. In deze variant wordt e<strong>en</strong> Olympische<br />
Zone gerealiseerd aan de zuidkant van Amsterdam ter<br />
hoogte van de Zuidas <strong>en</strong> het Ar<strong>en</strong>A-gebied.<br />
3. Stadsspel<strong>en</strong> Rotterdam. Deze variant maakt gebruikt<br />
van meerdere locaties aan de oevers van de Maas in<br />
Rotterdam, waarbij vooral het nieuwe Stadionpark <strong>en</strong> de<br />
Stadshav<strong>en</strong>s Noord in het oog spring<strong>en</strong>.<br />
4. Deltaspel<strong>en</strong>. In deze variant ligt het zwaartepunt van<br />
de Spel<strong>en</strong> op de as Rotterdam/Delft/D<strong>en</strong> Haag, langs de<br />
bestaande bundel van spoor- <strong>en</strong> snelweg<strong>en</strong>.<br />
5. Randstadspel<strong>en</strong>. De Spel<strong>en</strong> zijn in deze variant<br />
georganiseerd rond de knooppuntlocaties in de Randstad,<br />
waarbij in de allocatie van de faciliteit<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing is<br />
gehoud<strong>en</strong> met de specifieke behoeft<strong>en</strong> van de vier grote<br />
sted<strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong>.<br />
Deze vijf variant<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong> zich voornamelijk in de<br />
locaties van de ‘Big Five’. Dat zijn de vijf belangrijkste <strong>en</strong><br />
meest in het oog spring<strong>en</strong>de faciliteit<strong>en</strong>: het Olympisch<br />
Stadion, het Zwemcomplex, de Basketbalhal, het Dorp <strong>en</strong><br />
het Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum. De andere faciliteit<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
in elk van de variant<strong>en</strong> over Nederland verspreid <strong>en</strong> leid<strong>en</strong> in<br />
de wijze waarop deze zijn meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de VMKB niet tot<br />
verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de variant<strong>en</strong>.<br />
De onderzoeksvrag<strong>en</strong> die door de minister voorafgaand<br />
aan de toepassing van het instrum<strong>en</strong>t aan ons zijn<br />
voorgelegd luid<strong>en</strong>:<br />
1. Wat zijn de meest invloedrijke factor<strong>en</strong> voor de omvang<br />
<strong>en</strong> de variatie in de maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>?<br />
2. Wat zijn de te verwacht<strong>en</strong> maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bat<strong>en</strong> van de organisatie van Olympische Spel<strong>en</strong> in 2028<br />
in Nederland?<br />
3. Waarin onderscheid<strong>en</strong> de ruimtelijke variant<strong>en</strong> die in<br />
het programma OHS zijn ontwikkeld zich van elkaar in<br />
term<strong>en</strong> van maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>?<br />
Voordat we deze onderzoeksvrag<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong>,<br />
besprek<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> paar less<strong>en</strong> uit de literatuur <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
aantal methodologische kwesties die van belang zijn om de<br />
uitkomst<strong>en</strong> van deze VMKB in perspectief te plaats<strong>en</strong>.<br />
Less<strong>en</strong> uit de literatuur<br />
De Spel<strong>en</strong> zijn de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> steeds groter <strong>en</strong><br />
omvangrijker geword<strong>en</strong>. Vooral de kost<strong>en</strong> van veiligheid<br />
zijn toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, tot naar schatting bijna e<strong>en</strong> miljard<br />
euro bij de Spel<strong>en</strong> van 2012. Het is vrijwel onmogelijk om<br />
vanuit de literatuur goed inzicht te krijg<strong>en</strong> in de precieze<br />
opbouw van die kost<strong>en</strong> voor veiligheid. Meer dan 80% van<br />
de investering<strong>en</strong> in Olympische faciliteit<strong>en</strong><br />
2. “Beleidsbrief <strong>Sport</strong> – <strong>Sport</strong> <strong>en</strong> Beweg<strong>en</strong> in Olympisch perspectief” (Kamerstuk 30234 nr. 37).<br />
Rebel | Arup<br />
11
(stadions, trainingsfaciliteit<strong>en</strong>, huisvesting voor sporters<br />
<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> voor de pers, etc.) blijkt voor rek<strong>en</strong>ing te<br />
kom<strong>en</strong> van de Big Five.<br />
De Spel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vaak niet alle<strong>en</strong> om de Spel<strong>en</strong> zelf<br />
georganiseerd, maar om de nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> die ermee<br />
gerealiseerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Bijvoorbeeld het bevorder<strong>en</strong><br />
van de internationale handel, de katalysatorwerking voor<br />
stedelijke ontwikkeling <strong>en</strong> vernieuwing van infrastructuur<br />
<strong>en</strong> de impact op de volksgezondheid. Het vooraf vaststell<strong>en</strong><br />
van de nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> die met de Spel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beoogd <strong>en</strong><br />
het ontwikkel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> goede strategie die gericht is op het<br />
realiser<strong>en</strong> van die effect<strong>en</strong>, vergroot de waarde van de Spel<strong>en</strong>.<br />
Ex-postevaluaties van het organiser<strong>en</strong> van Olympische<br />
Spel<strong>en</strong> zijn vaak minder positief dan ex-anteevaluaties.<br />
Daar zijn verschill<strong>en</strong>de verklaring<strong>en</strong> voor. Het team dat<br />
deze VMKB heeft gemaakt, heeft in zijn aanpak diverse<br />
waarborg<strong>en</strong> ingebouwd om e<strong>en</strong> optimism bias<br />
te voorkom<strong>en</strong>.<br />
12 Rebel | Arup<br />
Methodologie<br />
Na de literatuurstudie is het onderzoeksteam gestart<br />
met e<strong>en</strong> financieel-economische analyse. Deze bevat de<br />
directe financiële kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de verdeling van deze kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> in de tijd.<br />
De financiële analyse resulteert in e<strong>en</strong> inschatting van het<br />
financiële resultaat van het OCOG. De maatschappelijkeconomische<br />
analyse bouwt daarop voort <strong>en</strong> beschouwt de<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> voor de Nederlandse sam<strong>en</strong>leving. Aan de<br />
bat<strong>en</strong>kant zijn voorbeeld<strong>en</strong> hiervoor de besteding<strong>en</strong> van<br />
buit<strong>en</strong>landse bezoekers <strong>en</strong> de uitgav<strong>en</strong> van het OCOG, voor<br />
zover gedekt door opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit het buit<strong>en</strong>land.<br />
De methodologische keuz<strong>en</strong> die het onderzoeksteam heeft<br />
gemaakt, hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> effect op de werkelijkheid, maar<br />
wel op de uitkomst van de VMKB. Die impact kan groot zijn.<br />
Bij het interpreter<strong>en</strong> van de uitkomst<strong>en</strong> is het daarom van<br />
belang steeds voor og<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> welke methodologische<br />
uitgangspunt<strong>en</strong> aan die uitkomst<strong>en</strong> t<strong>en</strong> grondslag ligg<strong>en</strong>.<br />
De methodologische keuz<strong>en</strong> met de grootste impact<br />
hang<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met het definiër<strong>en</strong> van het nulalternatief.<br />
Dat is de situatie waarin ge<strong>en</strong> Olympische Spel<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
georganiseerd <strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte waarvan de effect<strong>en</strong> van<br />
het organiser<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong> in kaart zijn gebracht.<br />
Naarmate in het nulalternatief meer infrastructuur of<br />
sportvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> verondersteld word<strong>en</strong> gerealiseerd<br />
te zijn, hoeft minder daarvan word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in<br />
het projectalternatief. Het gedefinieerde nulalternatief<br />
reflecteert in ieder geval de keuzes die reeds zijn gemaakt<br />
rondom het Meerjar<strong>en</strong>programma Infrastructuur, Ruimte <strong>en</strong><br />
Transport (MIRT-programma). In deze VMKB blijk<strong>en</strong> vooral<br />
de aannam<strong>en</strong> over de infrastructuurproject<strong>en</strong> die tot 2028<br />
mogelijk nog word<strong>en</strong> gerealiseerd <strong>en</strong> de beschikbaarheid<br />
van grote sportvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote impact op de<br />
uitkomst<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong>.<br />
De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit besteding<strong>en</strong> van Nederlanders aan de<br />
Spel<strong>en</strong> zijn niet allemaal additioneel voor de Nederlandse<br />
economie. Ook besteding<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong>landse bezoekers <strong>en</strong><br />
de besteding<strong>en</strong> van het OCOG zijn niet allemaal additioneel<br />
<strong>en</strong> lekk<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> deel weer weg naar het<br />
buit<strong>en</strong>land. We hebb<strong>en</strong> ervoor gekoz<strong>en</strong> te corriger<strong>en</strong> voor<br />
deze verdringings- <strong>en</strong> weglekeffect<strong>en</strong>.<br />
Omdat er nog ge<strong>en</strong> keuze is gemaakt op welke effect<strong>en</strong><br />
Nederland in wil zett<strong>en</strong>, kan de interv<strong>en</strong>tie ‘Het organiser<strong>en</strong><br />
van de Spel<strong>en</strong>’ niet volledig in beeld word<strong>en</strong> gebracht.<br />
Daarom richt deze VMKB zich vooralsnog op de organisatie<br />
van de Spel<strong>en</strong> zelf. Maar juist omdat de nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong><br />
in e<strong>en</strong> latere fase e<strong>en</strong> belangrijke rol gaan spel<strong>en</strong> in de<br />
inrichting van <strong>en</strong> besluitvorming over de Spel<strong>en</strong>, zijn ze in<br />
deze <strong>Verk<strong>en</strong>ning</strong> b<strong>en</strong>oemd <strong>en</strong> als PM-post meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Veel informatie is nu nog niet beschikbaar, maar zal dat wel<br />
zijn voordat e<strong>en</strong> definitieve keuze wordt gemaakt over het<br />
indi<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bid. We hebb<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>s de filosofie van de<br />
reële optieb<strong>en</strong>adering <strong>en</strong> in aanvulling op de gebruikelijke<br />
methodiek, de waarde hiervan betrokk<strong>en</strong> in de interpretatie<br />
van de resultat<strong>en</strong>.<br />
Onderzoeksvraag 1: Meest<br />
invloedrijke factor<strong>en</strong><br />
In deze VMKB is de meest waarschijnlijke omvang van<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> steeds meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de base case. In de<br />
worst case zijn de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> als alles<br />
teg<strong>en</strong>zit, in de best case als alles meezit.<br />
In de financiële analyse bedrag<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> van het OCOG<br />
in de base case ongeveer 1,7 miljard euro. Dit is inclusief<br />
de aanpassingskost<strong>en</strong> voor non-Big Five-sportfaciliteit<strong>en</strong><br />
(ca. 260 miljo<strong>en</strong> euro) <strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> voor technologie (ca.<br />
360 miljo<strong>en</strong> euro). Ook de kost<strong>en</strong> voor de administratie van<br />
het organiser<strong>en</strong>d comité (ca. 180 miljo<strong>en</strong> euro), voor de<br />
Paralympics (ca. 110 miljo<strong>en</strong> euro) <strong>en</strong> voor ceremonies (ca.<br />
70 miljo<strong>en</strong> euro) zijn inbegrep<strong>en</strong> in deze kost<strong>en</strong>post. In de<br />
praktijk zull<strong>en</strong> ook de kost<strong>en</strong> voor tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
in het Olympisch Dorp <strong>en</strong> voor het Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum
(sam<strong>en</strong> ca. 210 miljo<strong>en</strong> euro) binn<strong>en</strong> het OCOG-budget<br />
vall<strong>en</strong>. Om e<strong>en</strong> dubbeltelling met de raming<strong>en</strong> in het OHSspoor<br />
te voorkom<strong>en</strong>, is de financiële analyse voor deze<br />
post gecorrigeerd.<br />
De meest dominante maatschappelijke kost<strong>en</strong> voor de<br />
Spel<strong>en</strong>, voor zover gekwantificeerd <strong>en</strong> gemonetariseerd zijn<br />
als volgt (nominaal):<br />
• Big Five. Deze kost<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> de grootste kost<strong>en</strong>post in<br />
de VMKB. De kost<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> per variant. In de base<br />
case gaat het marginaal gemiddeld om circa 1,8 miljard<br />
euro. 3 De belangrijkste factor<strong>en</strong> die de omvang van deze<br />
post beïnvloed<strong>en</strong>, zijn de kost<strong>en</strong> van grondverwerving, het<br />
kwaliteitsniveau van de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> de mate waarin<br />
(via beperkte aanpassing<strong>en</strong>) gebruik kan word<strong>en</strong> gemaakt<br />
van bestaande voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Goede voorbeeld<strong>en</strong><br />
daarvan zijn de Nieuwe Kuip als Olympisch Stadion <strong>en</strong> de<br />
bestaande RAI als Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum. We gaan er van<br />
uit dat de woning<strong>en</strong> van het Olympisch Dorp na de Spel<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> verkocht. Dat levert e<strong>en</strong> risico op als sprake is van<br />
e<strong>en</strong> stagner<strong>en</strong>de woningmarkt <strong>en</strong> de woning<strong>en</strong> onder de<br />
kostprijs moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verkocht.<br />
• Veiligheid. In de base case is rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> met<br />
ongeveer 775 miljo<strong>en</strong> euro aan uitgav<strong>en</strong> voor veiligheid,<br />
waarvan 40 miljo<strong>en</strong> euro zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het OCOGbudget.<br />
De omvang van deze post wordt vooral bepaald<br />
door wereldwijde ontwikkeling<strong>en</strong>, zoals het niveau van<br />
terroristische dreiging. Ook hier speelt de locatie e<strong>en</strong> rol.<br />
Conc<strong>en</strong>tratie van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> kan leid<strong>en</strong> tot lagere<br />
kost<strong>en</strong> voor veiligheid. Aan deze post zijn mogelijk bat<strong>en</strong><br />
verbond<strong>en</strong>. Deze bat<strong>en</strong> zijn meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> als PM-post.<br />
• Infrastructuur. De investering in infrastructuur die<br />
speciaal voor de Spel<strong>en</strong> wordt gerealiseerd (OS-specifieke<br />
infrastructuur) verschilt per variant, maar bedraagt<br />
gemiddeld ongeveer 300 miljo<strong>en</strong> euro. Deze maatregel<strong>en</strong><br />
loss<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> toekomstig knelpunt op <strong>en</strong> word<strong>en</strong> daarom<br />
volledig toegerek<strong>en</strong>d aan de Spel<strong>en</strong>. De investering in<br />
infrastructuur die ook toekomstige knelpunt<strong>en</strong> oplost<br />
(OS-structurele infrastructuur) bedraagt, afhankelijk van<br />
de variant, tuss<strong>en</strong> 100 miljo<strong>en</strong> <strong>en</strong> 2,1 miljard euro. We<br />
wet<strong>en</strong> nog niet precies welke OS-structurele project<strong>en</strong><br />
tóch gerealiseerd word<strong>en</strong> als Nederland de Spel<strong>en</strong> niet<br />
organiseert. Dit hangt mede af van de economische<br />
ontwikkeling <strong>en</strong> de ruimtelijke ambities van Nederland.<br />
De kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van project<strong>en</strong> die ook zonder<br />
de Spel<strong>en</strong> gerealiseerd word<strong>en</strong>, mog<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong><br />
toegerek<strong>en</strong>d aan de Spel<strong>en</strong>. Die project<strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />
onderdeel uit van het nulalternatief. Als e<strong>en</strong> project zonder<br />
de Spel<strong>en</strong> niet gerealiseerd wordt, moet<strong>en</strong> kost<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bat<strong>en</strong> wél word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d aan de Spel<strong>en</strong>. We rek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
in deze VMKB de gemiddelde waarde van beide sc<strong>en</strong>ario’s<br />
toe aan de Spel<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> saldo van kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> -9<br />
miljo<strong>en</strong> <strong>en</strong> -213 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
• Organisatiekost<strong>en</strong> Overheid. De organisatiekost<strong>en</strong> van<br />
de overheid bedrag<strong>en</strong> in de aanloop naar, tijd<strong>en</strong>s <strong>en</strong> na de<br />
Spel<strong>en</strong> te sam<strong>en</strong> circa 250 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
In de financiële analyse bedrag<strong>en</strong> de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het<br />
OCOG in de base case ongeveer 2,1 miljard euro. Daarbij<br />
levert de verkoop van uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong> ongeveer 650 miljo<strong>en</strong><br />
euro op. De hoogte van deze post wordt bepaald door<br />
externe factor<strong>en</strong> waar Nederland niet veel grip op heeft.<br />
De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit ticketverkoop bedrag<strong>en</strong> circa 500<br />
miljo<strong>en</strong> euro. Het volume wordt met name bepaald door<br />
de capaciteit van de sportfaciliteit<strong>en</strong>, de bezettingsgrad<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de prijsstelling. De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit het Nationaal<br />
Sponsorprogramma <strong>en</strong> het TOP-sponsorprogramma<br />
ram<strong>en</strong> wij gezam<strong>en</strong>lijk op ruim 800 miljo<strong>en</strong> euro, <strong>en</strong> de<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit merchandising op ongeveer 100 miljo<strong>en</strong><br />
euro. Deze gezam<strong>en</strong>lijke opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geheel<br />
aangew<strong>en</strong>d voor de afdekking van de operationele kost<strong>en</strong><br />
van de OCOG. E<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel exploitatietekort of<br />
- overschot gaat mee in de VMKB.<br />
De meest dominante maatschappelijke bat<strong>en</strong>post<strong>en</strong> voor<br />
de Spel<strong>en</strong> zijn:<br />
• Bestedingsimpuls van toerist<strong>en</strong>. De bat<strong>en</strong> door de<br />
besteding<strong>en</strong> van toerisme bedrag<strong>en</strong> in de base case<br />
ongeveer 400 miljo<strong>en</strong> euro. Dit is na de correctie voor<br />
weglek- <strong>en</strong> verdringingseffect<strong>en</strong>. Belangrijke factor<strong>en</strong> die<br />
deze post beïnvloed<strong>en</strong> zijn de verdeling van het aantal<br />
tickets over inwoners van Nederland <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>landse<br />
bezoekers <strong>en</strong> de ontwikkeling van de wereldeconomie.<br />
Deze post kan word<strong>en</strong> beïnvloed door actief beleid<br />
te voer<strong>en</strong> gericht op het verhog<strong>en</strong> van het aantal<br />
buit<strong>en</strong>landse bezoekers, hun verblijfsduur <strong>en</strong><br />
hun besteding<strong>en</strong>.<br />
• Bestedingsimpuls organisatie Spel<strong>en</strong>. De directe<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> vanuit het buit<strong>en</strong>land, zoals ticket- <strong>en</strong><br />
sponsoropbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> aangew<strong>en</strong>d voor de<br />
organisatie van de Spel<strong>en</strong> in Nederland. Daardoor is<br />
sprake van e<strong>en</strong> bestedingsimpuls die vergelijkbaar is met<br />
3. Voor het Olympisch Dorp nem<strong>en</strong> we bij deze berek<strong>en</strong>ing alle<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> voor “Olympic overlay” mee (extra voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> transformatiekost<strong>en</strong>).<br />
Rebel | Arup<br />
13
14 Rebel | Arup<br />
die van het toerisme. Gecorrigeerd voor niet-additionele<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> gaat het om circa 1,6 miljard euro. Het<br />
welvaartseffect daarvan hangt af van de mate waarin<br />
sprake is van weglekk<strong>en</strong> naar het buit<strong>en</strong>land <strong>en</strong> van de<br />
situatie waarin de economie zich rond 2028 bevindt. Bij<br />
economische teg<strong>en</strong>wind lever<strong>en</strong> additionele besteding<strong>en</strong><br />
als gevolg van de Spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> groter welvaartseffect op,<br />
omdat onderb<strong>en</strong>utte productiefactor<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet. In<br />
e<strong>en</strong> hoogconjunctuur is het welvaartseffect kleiner, omdat<br />
sprake zal zijn van verdringingseffect<strong>en</strong>. Per saldo ram<strong>en</strong><br />
we de bestedingsimpuls in de base case op circa 800 mln.<br />
• Olympische Effect<strong>en</strong>. In alle bids die word<strong>en</strong> uitgebracht,<br />
word<strong>en</strong> de Spel<strong>en</strong> neergezet als kans om verandering<br />
te bewerkstellig<strong>en</strong> door positieve Olympische Effect<strong>en</strong><br />
te realiser<strong>en</strong>. Uit de literatuurstudie blijkt echter dat er<br />
grote verschill<strong>en</strong> te bestaan in het Olympisch Effect dat de<br />
organiser<strong>en</strong>de sted<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> de periode<br />
waarin ze dat effect wet<strong>en</strong> vast te houd<strong>en</strong>. Zoals ook<br />
aangegev<strong>en</strong> in het Olympisch Plan zou Nederland kunn<strong>en</strong><br />
inzett<strong>en</strong> op effect<strong>en</strong> als verhoging van sportparticipatie,<br />
stedelijke ontwikkeling <strong>en</strong> transformatie, het neerzett<strong>en</strong><br />
van Nederland als aantrekkelijke vestigingsplaats<br />
voor bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> het onder de aandacht br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> de<br />
Nederlandse industrie. Bij de Spel<strong>en</strong> in Nederland lijk<strong>en</strong><br />
met name de economische nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> belangrijk<br />
te kunn<strong>en</strong> zijn. Door Nederland sterker in de etalage te<br />
zett<strong>en</strong> is er pot<strong>en</strong>tieel winst te behal<strong>en</strong> in het verder onder<br />
de aandacht br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van typische sterke Nederlandse<br />
sector<strong>en</strong> <strong>en</strong> het toerisme. Ook van groot belang, maar<br />
mogelijk minder omvangrijk zijn de effect<strong>en</strong> door<br />
stedelijke vernieuwing <strong>en</strong> voor de volksgezondheid.<br />
Nadere analyses zijn echter nodig om hier meer<br />
duidelijkheid te verschaff<strong>en</strong>.<br />
4. Alle g<strong>en</strong>oemde bedrag<strong>en</strong> zijn in prijz<strong>en</strong> van 2011.<br />
Onderzoeksvraag 2:<br />
<strong>Maatschappelijke</strong> kost<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bat<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong><br />
Naar onze best mogelijke inschatting vandaag varieert<br />
het saldo van de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de onderzochte<br />
variant<strong>en</strong> in de base case, voor zover we die hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
monetariser<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitgedrukt in e<strong>en</strong> netto contante waarde in<br />
2020 tuss<strong>en</strong> -1,1 <strong>en</strong> de -1,8 miljard euro. 4 Dat saldo ligt in de<br />
worst case tuss<strong>en</strong> -3,0 <strong>en</strong> -3,8 miljard euro <strong>en</strong> in de best case<br />
tuss<strong>en</strong> 0,7 <strong>en</strong> 1,2 miljard euro. Daarbij is nog ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing<br />
gehoud<strong>en</strong> met de overweg<strong>en</strong>d positieve PM-post<strong>en</strong>.<br />
Als Nederland onvoldo<strong>en</strong>de inzet op het realiser<strong>en</strong> van<br />
Olympische Effect<strong>en</strong>, is de kans groot dat de organisatie<br />
van de Spel<strong>en</strong> meer geld zal kost<strong>en</strong> dan oplever<strong>en</strong>.<br />
De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> weg<strong>en</strong> dan niet op teg<strong>en</strong> de operationele<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> de onr<strong>en</strong>dabele top op de investering<strong>en</strong> die<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan in Olympische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> in infrastructuur.<br />
Wij d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> tegelijk dat het mogelijk is om Spel<strong>en</strong><br />
te organiser<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> positieve maatschappelijkeconomische<br />
waarde. Voorwaard<strong>en</strong> daarvoor<br />
zijn kost<strong>en</strong>beheersing, optimalisatie van de<br />
uitvoeringsvariant<strong>en</strong>, inspel<strong>en</strong> op toekomstige<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> met betrekking tot de Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bov<strong>en</strong>al het stur<strong>en</strong> op Olympische Effect<strong>en</strong>.
Afbeelding I: Overzicht VMKB-resultat<strong>en</strong> in de base case (afgerond in mrd euro)<br />
IJ -spel<strong>en</strong> Amstelspel<strong>en</strong>,<br />
Amstel III<br />
Amstelspel<strong>en</strong>,<br />
IJburg II<br />
Stadsspel<strong>en</strong>,<br />
Stads-hav<strong>en</strong><br />
Stadsspel<strong>en</strong>,<br />
Drijv<strong>en</strong>d<br />
Dorp<br />
Deltaspel<strong>en</strong> Randstadspel<strong>en</strong><br />
Nu gemonetariseerde directe effect<strong>en</strong><br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> Big Five<br />
(nominaal) (-)<br />
- 2,5 - 2.2 - 1,7 - 1,7 - 1,6 - 1,4 - 1,4<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> Veiligheid<br />
(nominaal) (-)<br />
Per saldo kost<strong>en</strong><br />
Infrastructuur<br />
(NCW 2020) (-)<br />
Organisatiekost<strong>en</strong> overheid<br />
(nominaal) (-)<br />
Exploitatie surplus OCOG<br />
(nominaal) (+)<br />
Bestedingsimpuls Toerist<strong>en</strong><br />
(nominaal) (+)<br />
Bestedingsimpuls OCOG<br />
(nominaal) (+)<br />
Waarde vrijkom<strong>en</strong>de<br />
grond voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> Dorp<br />
(nominaal) (+)<br />
Saldo gemonetariseerde<br />
effect<strong>en</strong> (NCW 2020)<br />
Niet-gemonetariseerde<br />
directe effect<strong>en</strong><br />
- Bat<strong>en</strong> Veiligheid (+)<br />
- Fiscale vrijstelling<strong>en</strong> (-/0)<br />
- 0,7 - 0,7 - 0,7 - 0,7 - 0,7 - 0,7 - 0,7<br />
- 0,4 - 0,3 - 0,3 - 0,5 - 0,5 - 0,5 - 0,5<br />
-0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3<br />
0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4<br />
0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4<br />
0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8<br />
0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1<br />
- 1,8 - 1,5 - 1,1 -1,3 -1,2 -1,1 -1,2<br />
PM PM PM PM PM PM PM<br />
Olympisch Effect<strong>en</strong> Uit publicaties over het Olympisch Effect bij eerdere Spel<strong>en</strong> is het volg<strong>en</strong>de op te mak<strong>en</strong>:<br />
Groei sector<strong>en</strong><br />
Het organiser<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> positief <strong>en</strong> structureel effect hebb<strong>en</strong> op de internationale handelspositie<br />
voor land<strong>en</strong> die dit expliciet nastrev<strong>en</strong>. Rose <strong>en</strong> Spiegel (2010) meld<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stevige verhoging van de<br />
exportniveaus, tot zelfs 30%. Dit is minder op Nederland van toepassing, gelet op de al zeer extern gerichte<br />
economie. Bij Sydney is vastgesteld dat bepaalde sector<strong>en</strong> zoals de congressector in het bijzonder kunn<strong>en</strong><br />
profiter<strong>en</strong> terwijl ook aan de Spel<strong>en</strong> van Sydney zelf e<strong>en</strong> grote promotionele waarde is toegedicht (4,5 miljard<br />
euro, prijspeil 2011).<br />
Economische impuls <strong>en</strong> groei<br />
regio’s<br />
Katalysator Ruimtelijke<br />
ontwikkeling & Infrastructuur<br />
Katalysator Sociaal-<br />
Maatschappelijk (waaronder<br />
sport participatie)<br />
Voor Sydney (2000) is de impact geraamd op e<strong>en</strong> extra groei van circa 6,5 miljard euro. “The induced impact”<br />
voor Barcelona (1992) in de periode 1987-1992 is op bijna 15 miljard euro becijferd. In Atlanta (1996) is de<br />
indirecte bestedingsimpuls geraamd op 2,5 miljard euro (prijspeil 2011) <strong>en</strong> ook de Spel<strong>en</strong> in Ath<strong>en</strong>e hebb<strong>en</strong><br />
bijgedrag<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> extra groei van de bruto regionaal binn<strong>en</strong>lands product (inkom<strong>en</strong>). De positieve resultat<strong>en</strong><br />
zijn niet onomstred<strong>en</strong>: Madd<strong>en</strong> (2007) berek<strong>en</strong>t dat de Spel<strong>en</strong> van Sydney tot e<strong>en</strong> daling van de publieke <strong>en</strong><br />
private consumptie hebb<strong>en</strong> geleid.<br />
De Spel<strong>en</strong> in Barcelona hebb<strong>en</strong> stevig bijgedrag<strong>en</strong> aan de stedelijke vernieuwing. Dat geldt ook voor Atlanta <strong>en</strong><br />
Lond<strong>en</strong>. Het beeld in Atlanta is echter wissel<strong>en</strong>d: “low income neighborhoods received little b<strong>en</strong>efit from the 1996<br />
Olympics”. Andrew Zimbalist (2010) signaleert dat de organisatie van e<strong>en</strong> groot ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t als katalysator kan<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> voor regio’s waar de infrastructuur naar verhouding is achtergeblev<strong>en</strong>.<br />
Volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> <strong>en</strong>quête hebb<strong>en</strong> de Spel<strong>en</strong> Australië weinig duurzame verandering<strong>en</strong> in sportdeelname<br />
teweeggebracht. Dat beeld is bevestigd door e<strong>en</strong> later uitgevoerd onderzoek. Bij de haalbaarheidsstudie voor<br />
e<strong>en</strong> bid van België voor de Spel<strong>en</strong> van 2016 is wel e<strong>en</strong> besparing ingeschat – op basis van Australisch onderzoek -<br />
in de orde grootte van 100 miljo<strong>en</strong> euro per jaar.<br />
Rebel | Arup<br />
15
Onderzoeksvraag 3:<br />
Onderscheid tuss<strong>en</strong> de<br />
ruimtelijke variant<strong>en</strong><br />
Onderscheid<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong>post<strong>en</strong> voor de IJ-spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
Amstelspel<strong>en</strong> met als Dorpslocatie Amstel III zijn de relatief<br />
dure grondverwerving <strong>en</strong> de aanname dat e<strong>en</strong> volledig<br />
nieuw Olympisch Stadion wordt gebouwd. Ook bij de<br />
Amstelspel<strong>en</strong> met Dorpslocatie IJburg II wordt e<strong>en</strong> nieuw<br />
stadion gebouwd, maar zijn de kost<strong>en</strong> van de verwerving<br />
van de grond voor het Olympisch Dorp fors lager. De<br />
tijdige verwerving van grond is vooral bij de IJ-spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
belangrijk risico.<br />
De kost<strong>en</strong> van de Stadsspel<strong>en</strong>, de Deltaspel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
Randstadspel<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> die van de IJ-spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
Amstelspel<strong>en</strong> met Dorpslocatie IJburg II in, wat mede<br />
veroorzaakt wordt door de toerek<strong>en</strong>ing van kost<strong>en</strong><br />
voor infrastructuur. De Stadsspel<strong>en</strong>, Deltaspel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Randstadspel<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dan ook de meeste risico’s op<br />
het gebied van structurele infrastructuurmaatregel<strong>en</strong>.<br />
Dat komt door de omvang van de voorwaardelijk geachte<br />
verbetering<strong>en</strong> in de weginfrastructuur <strong>en</strong> in het OV in de<br />
Zuidvleugel. Ook de realisatie van de Nieuwe Kuip is nog<br />
niet zeker.<br />
Amsterdam <strong>en</strong> Rotterdam hebb<strong>en</strong> ieder hun eig<strong>en</strong><br />
karakteristiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong>. Amsterdam is e<strong>en</strong><br />
internationale toeristische trekpleister <strong>en</strong> staat<br />
internationaal bek<strong>en</strong>d als interessante vestigingsplaats van<br />
(hoofd)kantor<strong>en</strong> van grote onderneming<strong>en</strong>. Rotterdam<br />
heeft e<strong>en</strong> van de grootste hav<strong>en</strong>s ter wereld, maar ook<br />
forse uitdaging<strong>en</strong> in het zuid<strong>en</strong> van de stad. Wij d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat<br />
het verstandig is de keuze van de naamdrag<strong>en</strong>de stad in<br />
sam<strong>en</strong>hang met deze onderwerp<strong>en</strong> te bezi<strong>en</strong>.<br />
De alternatiev<strong>en</strong> Deltaspel<strong>en</strong> <strong>en</strong> Randstadspel<strong>en</strong> zijn<br />
interessant omdat door e<strong>en</strong> spreiding van de grote<br />
Olympische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, maximaal wordt ingezet op e<strong>en</strong><br />
zinvolle aanw<strong>en</strong>ding van de Olympische faciliteit<strong>en</strong> voor<br />
<strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong>. Deze spreiding zal echter de kans op e<strong>en</strong><br />
succesvol bid verklein<strong>en</strong>. Ook als wordt voldaan aan de eis<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de reistijd tuss<strong>en</strong> de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. In beide<br />
variant<strong>en</strong> is het Olympisch Dorp op afstand van de grootste<br />
sportfaciliteit<strong>en</strong> geplaatst <strong>en</strong> dat geldt ook voor het Pers- <strong>en</strong><br />
Media c<strong>en</strong>trum. Daarnaast is het Olympisch Effect in deze<br />
variant<strong>en</strong> mogelijk minder groot, omdat middel<strong>en</strong> niet<br />
geconc<strong>en</strong>treerd word<strong>en</strong> ingezet. 5<br />
16 Rebel | Arup<br />
5. Zie hierover ook het rapport over de Olympische Hoofdstructuur (OHS).<br />
Dat gebeurt wel in de variant<strong>en</strong> in Amsterdam Zuidoost<br />
<strong>en</strong> Rotterdam Zuid. Twee gebied<strong>en</strong> die kamp<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
imagoprobleem <strong>en</strong> waar e<strong>en</strong> kwaliteitsimpuls vanuit de<br />
Spel<strong>en</strong> meer effect zal hebb<strong>en</strong> dan in bijvoorbeeld de<br />
locatie van het Olympisch Dorp in Utrecht in de<br />
variant Randstadspel<strong>en</strong>.<br />
Verdeling van kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
Als Nederland de Spel<strong>en</strong> in 2028 organiseert, is het de vraag<br />
waar kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> neerslaan <strong>en</strong> welke partij voor welk<br />
deel ‘aanspreekbaar’ is. Op dit mom<strong>en</strong>t kunn<strong>en</strong> nog ge<strong>en</strong><br />
uitsprak<strong>en</strong> over het verdelingsvraagstuk word<strong>en</strong> gedaan,<br />
noch over hoe financiële strom<strong>en</strong> precies zull<strong>en</strong> lop<strong>en</strong>. Om<br />
daar iets over te kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> moet meer duidelijk zijn<br />
over de omvang van de PM-post<strong>en</strong> <strong>en</strong> de wijze waarop<br />
de private sector wordt betrokk<strong>en</strong> bij het bekostig<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
organiser<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong>. Het is echter aannemelijk<br />
dat teg<strong>en</strong>over bat<strong>en</strong> die verspreid in de Nederlandse<br />
sam<strong>en</strong>leving terecht kom<strong>en</strong>, kost<strong>en</strong> staan die voor e<strong>en</strong><br />
belangrijk deel word<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> door overhed<strong>en</strong>.<br />
Voorbereiding voor<br />
besluitvorming<br />
In 2016 besluit het Kabinet of het e<strong>en</strong> Nederlands bid zal<br />
ondersteun<strong>en</strong>. In 2019 wordt dat bid ingedi<strong>en</strong>d <strong>en</strong> pas in 2021<br />
besluit het IOC welk land de Spel<strong>en</strong> van 2028 mag organiser<strong>en</strong>.<br />
In de tuss<strong>en</strong>ligg<strong>en</strong>de periode kom<strong>en</strong> nieuwe k<strong>en</strong>nis, informatie<br />
<strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> beschikbaar <strong>en</strong> is er ruimte om zelf richting te<br />
gev<strong>en</strong> aan de (maatschappelijke) waarde van e<strong>en</strong> Nederlands<br />
bid. Tot indi<strong>en</strong>ing van het bid in 2019 is Nederland nerg<strong>en</strong>s<br />
aan gebond<strong>en</strong>. Voor sommige locaties geldt echter wel dat<br />
tijdige verwerving van grond kritiek is. Het uitstell<strong>en</strong> van<br />
grondverwerving vergroot het risicoprofiel van die variant<strong>en</strong>.<br />
Voor andere variant<strong>en</strong> geldt dat tijdig moet word<strong>en</strong> gestart met<br />
de planuitwerking voor ev<strong>en</strong>tuele infrastructuurmaatregel<strong>en</strong>.<br />
Onze verwachting is dat de kost<strong>en</strong> voor de rijksoverheid van het<br />
voorbereid<strong>en</strong> van de besluitvorming tot aan het besluit over het<br />
ondersteun<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> Nederlands bid beperkt kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong><br />
tot <strong>en</strong>kele miljo<strong>en</strong> euro, exclusief de kost<strong>en</strong> voor bijv. andere<br />
dan overheidspartij<strong>en</strong> (zoals sportbond<strong>en</strong>), de planuitwerking<br />
voor ev<strong>en</strong>tuele infrastructurele project<strong>en</strong> <strong>en</strong> grondverwerving.<br />
De kans is niet groot dat de voorbereid<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
oplever<strong>en</strong> als Nederland besluit ge<strong>en</strong> bid in te di<strong>en</strong><strong>en</strong>.
In de base case gaan we er van uit dat de kost<strong>en</strong> van indi<strong>en</strong><strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> bid ongeveer 40 miljo<strong>en</strong> euro bedrag<strong>en</strong>; ook hier exclusief<br />
de zojuist g<strong>en</strong>oemde kost<strong>en</strong> als verwerving <strong>en</strong> planuitwerking.<br />
Ook als Nederland niet wint, staan hier bat<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>over.<br />
De hoogte daarvan wordt ondermeer bepaald door de<br />
bruikbaarheid van de plann<strong>en</strong> in de situatie waarin Nederland<br />
de Spel<strong>en</strong> niet mag organiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> de mate waarin tijd<strong>en</strong>s de<br />
biedingsfase toch al e<strong>en</strong> Olympisch Effect wordt gerealiseerd.<br />
Aanbeveling<strong>en</strong><br />
Voor wat betreft die verdere voorbereiding in de kom<strong>en</strong>de<br />
jar<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> wij tot de volg<strong>en</strong>de aanbeveling<strong>en</strong>:<br />
1. Aanvull<strong>en</strong> Gebiedsag<strong>en</strong>da’s Noord- <strong>en</strong><br />
Zuidvleugel<br />
De OS-structurele infrastructuurproject<strong>en</strong> zijn<br />
voorwaardelijk voor de organisatie van de Spel<strong>en</strong>. Om e<strong>en</strong><br />
goede afweging tuss<strong>en</strong> de variant<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />
moet meer duidelijk zijn over de waarschijnlijkheid dat <strong>en</strong><br />
de periode waarin deze project<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gerealiseerd.<br />
Daarom adviser<strong>en</strong> wij e<strong>en</strong> Olympische aanvulling<br />
te mak<strong>en</strong> op de gebiedsag<strong>en</strong>da’s van de Noord- <strong>en</strong><br />
Zuidvleugel. En daarbij ook aandacht te bested<strong>en</strong> aan het<br />
nader uitwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> optimaliser<strong>en</strong> van de verkeerskundige<br />
onderdel<strong>en</strong> van de variant<strong>en</strong>.<br />
2. Kiez<strong>en</strong> voor strategie rondom Olympische<br />
Effect<strong>en</strong><br />
De keuze voor de beoogde Olympisch Effect<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
strategie volg<strong>en</strong>s welke deze word<strong>en</strong> gerealiseerd zijn<br />
van belang voor het inschatt<strong>en</strong> van de maatschappelijkeconomische<br />
waarde <strong>en</strong> voor de keuze tuss<strong>en</strong> de variant<strong>en</strong>.<br />
Barcelona heeft lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> hoe zo’n strategie kan uitpakk<strong>en</strong>.<br />
Ath<strong>en</strong>e lijkt hier nauwelijks aandacht aan te hebb<strong>en</strong> besteed.<br />
Deze voorbeeld<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> nadere uitwerking van<br />
mogelijke thema’s <strong>en</strong> de strategie voor Olympische Effect<strong>en</strong><br />
waardevol is. Wij adviser<strong>en</strong> om de kom<strong>en</strong>de periode de te<br />
onderzoek<strong>en</strong> variant<strong>en</strong> uit te breid<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> duidelijke<br />
keuze voor de te realiser<strong>en</strong> Olympische Effect<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
strategie gericht op het realiser<strong>en</strong> van die effect<strong>en</strong>. De keuze<br />
voor de Olympische Effect<strong>en</strong> <strong>en</strong> de bijbehor<strong>en</strong>de strategie<br />
zoud<strong>en</strong> ook hun weerslag kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> in de fysieke<br />
invulling van de variant<strong>en</strong>.<br />
3.Verder verdiep<strong>en</strong> van de variant<strong>en</strong><br />
De onderzochte ruimtelijke variant<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goed<br />
beeld op van de mogelijke configuratie van de Spel<strong>en</strong>.<br />
Wanneer meer bek<strong>en</strong>d is over het beoogde Olympische<br />
Effect <strong>en</strong> het te kiez<strong>en</strong> thema, kan e<strong>en</strong> uitwerking <strong>en</strong><br />
verdieping van de Big Five, de infrastructuur <strong>en</strong> de<br />
overige voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> tot kost<strong>en</strong>optimalisaties leid<strong>en</strong>,<br />
ook door slim ontwerp<strong>en</strong>. Daarnaast kan de verdieping<br />
van de variant<strong>en</strong>, nadat hoofdlijn<strong>en</strong> met betrekking tot<br />
het Olympisch Effect <strong>en</strong> het thema helder zijn, gebruikt<br />
word<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> goede afweging van de variant<strong>en</strong> te<br />
kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />
4.Toepass<strong>en</strong> methodologie van optiewaardering<br />
We bevel<strong>en</strong> aan om in de besluitvorming expliciete<br />
functie toe te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> aan de optiemethodologie. In dit<br />
onderzoek hebb<strong>en</strong> wij e<strong>en</strong> eerste aanzet gemaakt door<br />
e<strong>en</strong> strategische analyse van nog beschikbaar te kom<strong>en</strong><br />
informatie over de Spel<strong>en</strong> in de periode tot 2028, <strong>en</strong> door<br />
aan te gev<strong>en</strong> hoe besluitvorming daar flexibel op in kan<br />
spring<strong>en</strong>. Deze methode kan word<strong>en</strong> uitgewerkt door de<br />
verschill<strong>en</strong>de opties ook te waarder<strong>en</strong> waarbij kans<strong>en</strong> op<br />
positieve c.q. negatieve MKBA-resultat<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>.<br />
Zo kunn<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de de voorbereiding uitsprak<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gedaan over de maatschappelijk-economische<br />
aantrekkelijkheid van investering<strong>en</strong> in verschill<strong>en</strong>de<br />
fas<strong>en</strong> van het project. Hier is onderzoek nodig naar de<br />
waardeontwikkeling van het project <strong>en</strong> de onderligg<strong>en</strong>de<br />
onzekere factor<strong>en</strong>. Maar ook naar de wijze waarop slim<br />
<strong>en</strong> flexibel op deze onzekerhed<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> ingespeeld.<br />
5. Monitor<strong>en</strong> London 2012<br />
Met de organisatie van de Spel<strong>en</strong> van 2012 ‘om de hoek’<br />
heeft Nederland e<strong>en</strong> unieke kans 0m veel informatie te<br />
verzamel<strong>en</strong> over de organisatie van de Spel<strong>en</strong>. Het is<br />
verstandig om daarvoor nauwe sam<strong>en</strong>werking te zoek<strong>en</strong><br />
met de organiser<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> als het London Organising<br />
Committee for the Olympic Games (LOCOG) <strong>en</strong> de<br />
Olympic Delivery Authority (ODA).<br />
6. Instell<strong>en</strong> Raad van experts<br />
Wij bevel<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> raad van onafhankelijk experts in te<br />
stell<strong>en</strong> die, gedur<strong>en</strong>de de aanloop naar het besluit over<br />
het uitbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bid, de methodologie van de<br />
maatschappelijke kost<strong>en</strong>-bat<strong>en</strong>analyse kan bewak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
daarover gevraagd <strong>en</strong> ongevraagd kan adviser<strong>en</strong>. Het is<br />
van belang dat de Raad van experts niet alle<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de<br />
draagvlak g<strong>en</strong>iet bij de bij dit onderzoek betrokk<strong>en</strong><br />
partij<strong>en</strong>, maar ook in de wet<strong>en</strong>schappelijke wereld <strong>en</strong><br />
onder adviesbureaus.<br />
Rebel | Arup<br />
17
18 Rebel | Arup
1<br />
Achtergrond <strong>en</strong><br />
plaatsbepaling<br />
Rebel | Arup<br />
19
20 Rebel | Arup<br />
1.1 Aanleiding<br />
Nederland overweegt zich te kandider<strong>en</strong> voor de organisatie<br />
van de Olympische <strong>en</strong> Paralympische Spel<strong>en</strong> van 2028. Dat<br />
lijkt nog ver weg, maar het besluit<strong>en</strong> over <strong>en</strong> realiser<strong>en</strong> van<br />
infrastructuur kost veel tijd. Hierbij past dat de overheid<br />
zich nu al de vraag stelt hoe de maatschappelijke kost<strong>en</strong><br />
van de organisatie van dit ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t zich zull<strong>en</strong> verhoud<strong>en</strong><br />
tot de maatschappelijke bat<strong>en</strong>. Niet alle<strong>en</strong> op het mom<strong>en</strong>t<br />
dat wordt beslot<strong>en</strong> over de kandidaatstelling, maar ook<br />
bij het afweg<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de uitvoeringsvariant<strong>en</strong>,<br />
het opstell<strong>en</strong> van het bid <strong>en</strong> bij het waarmak<strong>en</strong> daarvan als<br />
Nederland de Spel<strong>en</strong> van 2028 mag ontvang<strong>en</strong>.<br />
In 2016 maakt het Kabinet de balans op <strong>en</strong> wordt beslot<strong>en</strong><br />
over de voorbereiding <strong>en</strong> randvoorwaard<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
mogelijk bid voor de Olympische Spel<strong>en</strong>. 6 In 2019 moet e<strong>en</strong><br />
dergelijk bid bij het IOC word<strong>en</strong> ingedi<strong>en</strong>d. Deze studie<br />
di<strong>en</strong>t niet ter onderbouwing van dat besluit. Daarvoor is<br />
het nu nog te vroeg. Het Kabinet moet op korte termijn wel<br />
besluit<strong>en</strong> of in de visies <strong>en</strong> de ruimtelijke plann<strong>en</strong> tot <strong>en</strong> met<br />
2028 rek<strong>en</strong>ing moet word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met de mogelijkheid<br />
dat de Spel<strong>en</strong> in 2028 naar Nederland kom<strong>en</strong>.<br />
1.2 Onderzoeksvrag<strong>en</strong><br />
De minister van VWS heeft Rebel <strong>en</strong> Arup opdracht gegev<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t te ontwerp<strong>en</strong> waarmee de maatschappelijke<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de organisatie van de Spel<strong>en</strong> constant<br />
geëvalueerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, zelfs tot na de Spel<strong>en</strong><br />
van 2028. Die evaluaties zijn niet alle<strong>en</strong> relevant voor<br />
besluitvorming op korte termijn, maar zijn ook behulpzaam<br />
bij het optimaliser<strong>en</strong> van de maatschappelijke waarde van<br />
e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel Nederlands bid.<br />
Het instrum<strong>en</strong>t is tot stand gekom<strong>en</strong> in nauwe<br />
sam<strong>en</strong>werking met de ministeries van VWS, I&M, Financiën<br />
<strong>en</strong> EL&I, met NOC-NSF, Olympisch Vuur, de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Utrecht, D<strong>en</strong> Haag, Rotterdam <strong>en</strong> Amsterdam, de VNG<br />
<strong>en</strong> het IPO. De planbureaus CPB, SCP <strong>en</strong> PBL hebb<strong>en</strong><br />
gedur<strong>en</strong>de het onderzoek informeel advies uitgebracht.<br />
Het is natuurlijk van belang om te wet<strong>en</strong> of Nederland het<br />
ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t zo kan organiser<strong>en</strong> dat de maatschappelijke bat<strong>en</strong><br />
opweg<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de maatschappelijke kost<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig ‘ja’<br />
of ‘nee’ doet echter onvoldo<strong>en</strong>de recht aan de fase waarin het<br />
project zich nu bevindt. Voor nu gaat het om e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning van<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>. De onderzoeksvrag<strong>en</strong> die door de minister van<br />
VWS aan ons zijn voorgelegd luid<strong>en</strong> dan ook:<br />
6. Zie beleidsbrief <strong>Sport</strong> (VWS, 2011).<br />
1. Wat zijn de meest invloedrijke factor<strong>en</strong> voor de omvang<br />
<strong>en</strong> de variatie in de maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>?<br />
2. Wat zijn de te verwacht<strong>en</strong> maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bat<strong>en</strong> van de organisatie van Olympische Spel<strong>en</strong> in 2028<br />
in Nederland?<br />
3. Waarin onderscheid<strong>en</strong> de ruimtelijke variant<strong>en</strong> die in<br />
het programma OHS zijn ontwikkeld zich van elkaar in<br />
term<strong>en</strong> van maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>?<br />
1.3 E<strong>en</strong> <strong>Verk<strong>en</strong>ning</strong> van<br />
<strong>Maatschappelijke</strong> <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
Bat<strong>en</strong><br />
Het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t sluit zoveel mogelijk aan<br />
bij de MKBA-systematiek als beschrev<strong>en</strong> in de OEIrichtlijn<br />
(Overzicht<strong>en</strong> Effect<strong>en</strong> Infrastructuur). Deze<br />
richtlijn wordt vooral toegepast bij investering<strong>en</strong> in<br />
infrastructuur. De systematiek is bedoeld om structuur aan<br />
te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in (politieke) besluitvorming over complexe<br />
investeringsproject<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze waar mogelijk te objectiver<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> te rationaliser<strong>en</strong>. De methode doet dit door huidige<br />
<strong>en</strong> toekomstige, voordelige <strong>en</strong> nadelige effect<strong>en</strong> die de<br />
led<strong>en</strong> van de maatschappij als gevolg van e<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie<br />
ondervind<strong>en</strong>, zoveel als mogelijk in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> elkaar af te weg<strong>en</strong>. Daarbij word<strong>en</strong> deze effect<strong>en</strong>,<br />
vanwege de onderlinge vergelijkbaarheid, zoveel mogelijk<br />
in euro’s uitgedrukt. Dat geldt ook voor effect<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong><br />
marktprijs k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />
De MKBA-methodiek is goed bruikbaar voor de<br />
ondersteuning van de besluitvorming over de Spel<strong>en</strong>. De<br />
alternatiev<strong>en</strong> zijn echter nog niet heel scherp gedefinieerd.<br />
Het project is veel complexer dan de realisatie van e<strong>en</strong><br />
stuk infrastructuur <strong>en</strong> 2028 is nog ver weg. Om die red<strong>en</strong><br />
heeft de minister ervoor gekoz<strong>en</strong> in deze fase e<strong>en</strong> VMKB<br />
uit te lat<strong>en</strong> voer<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> ruwe schets die, naarmate de tijd<br />
verstrijkt <strong>en</strong> alternatiev<strong>en</strong> afvall<strong>en</strong> of word<strong>en</strong> ingekleurd,<br />
steeds scherper wordt ingetek<strong>en</strong>d.<br />
De grote waarde van deze VMKB zit niet in de uitkomst van<br />
de som, maar in het ‘begrijp<strong>en</strong>’ van de mogelijke effect<strong>en</strong><br />
van de organisatie van de Olympische Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />
lever<strong>en</strong> van inzicht<strong>en</strong> die help<strong>en</strong> bij het maximaliser<strong>en</strong> van<br />
de waarde van de plann<strong>en</strong>. De uitkomst van e<strong>en</strong> volledige<br />
MKBA-som is belangrijk als het Kabinet e<strong>en</strong> besluit neemt<br />
over het steun<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> Nederlands bid.
1.4 Waarom Olympische<br />
Spel<strong>en</strong>?<br />
Lond<strong>en</strong> heeft met de Spel<strong>en</strong> van 2012 e<strong>en</strong> duidelijke<br />
nev<strong>en</strong>doelstelling: Het revitaliser<strong>en</strong> van het vervuilde <strong>en</strong><br />
problematische industriegebied rond Stratford. Waarom<br />
dacht Lond<strong>en</strong> daar de Olympische Spel<strong>en</strong> voor nodig te<br />
hebb<strong>en</strong>? Kon e<strong>en</strong> vergelijkbaar effect niet word<strong>en</strong> bereikt<br />
met minder dan de 9 miljard euro die Lond<strong>en</strong> nu investeert<br />
in de organisatie van de Spel<strong>en</strong>? 7<br />
Veel gehoorde argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om de Spel<strong>en</strong> van 2028 naar<br />
Nederland te hal<strong>en</strong>, zijn het gev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> impuls aan<br />
ruimtelijke ontwikkeling, internationale branding, gevoel<strong>en</strong>s<br />
van nationale trots, sportparticipatie, emancipatie van<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> beperking, onderlinge verbond<strong>en</strong>heid<br />
<strong>en</strong> verhoging van burgerparticipatie. Argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die ook<br />
bij grootschalige ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> elders in de wereld vaak<br />
word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd.<br />
Het in e<strong>en</strong> vroegtijdig stadium kiez<strong>en</strong> <strong>en</strong> prioriter<strong>en</strong><br />
van die nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> draagt niet alle<strong>en</strong> bij aan de<br />
maatschappelijke waarde, maar ook aan de kans dat het<br />
bid door het IOC gehonoreerd wordt. Daarbij is ook de<br />
keuze van het ‘thema’ van belang. Dat thema moet niet<br />
alle<strong>en</strong> maatschappelijk <strong>en</strong> internationaal relevant zijn,<br />
maar ook geloofwaardig zijn <strong>en</strong> ‘klopp<strong>en</strong>’ met het bid. Zo<br />
moet<strong>en</strong> de keuze voor de kandidaatstad, de locatie van de<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ontwerp<strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong> bij het thema<br />
<strong>en</strong> het verhaal van het bid versterk<strong>en</strong>.<br />
In deze studie onderzoek<strong>en</strong> we de interv<strong>en</strong>tie ‘het<br />
organiser<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong>’. Er is nog ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidig beeld<br />
van de beoogde nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> van die interv<strong>en</strong>tie. We<br />
richt<strong>en</strong> ons in deze VMKB daarom op de organisatie van<br />
de Spel<strong>en</strong> zelf <strong>en</strong> gaan met name in op de zak<strong>en</strong> die daar<br />
direct mee sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>. Daarnaast bested<strong>en</strong> we meer<br />
kwalitatief aandacht aan mogelijke beoogde nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong>.<br />
Deze VMKB kan daarmee e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> in de keuze van<br />
de doelstelling<strong>en</strong> die Nederland met de organisatie van de<br />
Spel<strong>en</strong> in 2028 zou will<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong> <strong>en</strong> de vertaling daarvan<br />
naar mogelijke thema’s.<br />
1.5 De relatie met de OHS<br />
Gelijktijdig met het in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bat<strong>en</strong> is in opdracht van de minister van Infrastructuur <strong>en</strong><br />
Milieu (I&M) onderzocht waar de Olympische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
in Nederland gerealiseerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> tot welke<br />
aanpassing<strong>en</strong> in de infrastructuur dat zou moet<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>.<br />
Het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t is voor het eerst toegepast op<br />
de vijf ruimtelijke variant<strong>en</strong> die DHV <strong>en</strong> MUST hebb<strong>en</strong><br />
ontwikkeld in het programma OHS. Die toepassing levert<br />
interessante inzicht<strong>en</strong> op over deze variant<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
achterligg<strong>en</strong>de waardedrijvers.<br />
De teams van Rebel/Arup <strong>en</strong> DHV/MUST hebb<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sief<br />
contact gehad, waarin continue uitwisseling heeft<br />
plaatsgevond<strong>en</strong> van inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> resultat<strong>en</strong>. De resultat<strong>en</strong><br />
van deze VMKB gev<strong>en</strong> handvatt<strong>en</strong> voor verdere verbetering<br />
van de in het programma OHS ontwikkelde variant<strong>en</strong>.<br />
1.6 De relatie met het<br />
Olympisch Plan<br />
Overheid, bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatschappelijke organisaties<br />
hebb<strong>en</strong> in de Alliantie Olympisch Plan 2028 hun kracht<strong>en</strong><br />
gebundeld. Het Olympisch Plan 2028, opgesteld in 2008<br />
door initiatiefnemer NOC*NSF, is de ambitie om door<br />
middel van sport e<strong>en</strong> positieve bijdrage te lever<strong>en</strong> aan<br />
Nederland, nu <strong>en</strong> in de toekomst. Met de mogelijkheid<br />
dat de Olympische <strong>en</strong> Paralympische Spel<strong>en</strong> in 2028 in<br />
Nederland word<strong>en</strong> georganiseerd in het vooruitzicht.<br />
Het Olympisch Plan formuleert acht ambities die betrekking<br />
hebb<strong>en</strong> op onder meer sport, welzijn, economie <strong>en</strong><br />
ruimtelijke ord<strong>en</strong>ing. Realisatie van de in het Olympisch<br />
Plan beschrev<strong>en</strong> ambities, draagt ertoe bij dat Nederland in<br />
2019 beter gesteld staat voor het indi<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bid voor<br />
de Olympische <strong>en</strong> Paralympische Spel<strong>en</strong> van 2028.<br />
De organisatie van de Spel<strong>en</strong> maakt ge<strong>en</strong> onderdeel uit van<br />
het Olympisch Plan, maar zou e<strong>en</strong> uitkomst daarvan kunn<strong>en</strong><br />
zijn. Het kabinet heeft zich achter het Plan geschaard, doch<br />
draagt ge<strong>en</strong> verantwoordelijkheid in de realisatie daarvan.<br />
Het huidige kabinet omarmt de doelstelling<strong>en</strong> van het<br />
Plan, maar br<strong>en</strong>gt in reactie op het Plan focus aan op (i)<br />
sport <strong>en</strong> beweg<strong>en</strong> in de buurt; (ii) uitblink<strong>en</strong> in sport, (iii)<br />
economische betek<strong>en</strong>is van sport <strong>en</strong> (iv) ruimtelijke ambitie<br />
<strong>en</strong> Olympische Spel<strong>en</strong>.<br />
De kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van realisatie van het Olympisch Plan<br />
vall<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> deze <strong>Verk<strong>en</strong>ning</strong>.<br />
7.Zie House of Commons (2008): The budget for the London 2012 Olympic and Paralympic Games. Fourte<strong>en</strong>th Report of Session 2007–08.<br />
Rebel | Arup<br />
21
22 Rebel | Arup<br />
1.7 Leeswijzer<br />
Hoofdstuk 2 behandelt de belangrijkste less<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bevinding<strong>en</strong> uit het literatuuronderzoek. Daarbij gev<strong>en</strong> we<br />
aan hoe we die less<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevinding<strong>en</strong> toepass<strong>en</strong> in deze<br />
VMKB. Hoofdstuk 3 gaat in op de methodologie <strong>en</strong> de<br />
manier van rek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Dit is relevant voor het op e<strong>en</strong> juiste<br />
manier interpreter<strong>en</strong> van de resultat<strong>en</strong>.<br />
Voor e<strong>en</strong> deel van de kost<strong>en</strong>- <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>post<strong>en</strong> geldt<br />
dat deze niet verschill<strong>en</strong> per variant. Omwille van de<br />
leesbaarheid van het rapport behandelt hoofdstuk 4<br />
eerst de niet-locatieafhankelijke inkomst<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitgav<strong>en</strong><br />
van het organiser<strong>en</strong>d comité van de Spel<strong>en</strong>, het OCOG.<br />
In hoofdstuk 5 gaan we in op de niet-locatieafhankelijke<br />
maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>. Hoofdstuk 6 pres<strong>en</strong>teert<br />
de in het programma OHS ontwikkelde variant<strong>en</strong>, de<br />
locatieafhankelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> én het saldo van elk<br />
van de variant<strong>en</strong>. De locatieafhankelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
zijn geraamd door DHV. E<strong>en</strong> toelichting op deze raming<strong>en</strong><br />
is te vind<strong>en</strong> in het rapport ‘Olympische Hoofdstructuur.<br />
Alternatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun implicaties’, dat tegelijk met dit<br />
rapport is gepubliceerd.<br />
Hoofdstuk 7 besteedt aandacht aan de gevoeligheid van<br />
de uitkomst<strong>en</strong>. Hoofdstuk 8 pres<strong>en</strong>teert de belangrijkste<br />
conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong>.
2<br />
Less<strong>en</strong> uit de<br />
literatuurstudie<br />
Rebel | Arup<br />
23
Voorafgaand aan het opstell<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor de eerste<br />
maal toepass<strong>en</strong> van het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t, heeft<br />
het onderzoeksteam e<strong>en</strong> uitgebreide literatuurstudie<br />
gedaan. Daarbij zijn alle Olympische <strong>en</strong> Paralympische<br />
Zomerspel<strong>en</strong> sinds 19928 ; de Olympische <strong>en</strong> Paralympische<br />
Winterspel<strong>en</strong> van 2002, de grote wielerev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in<br />
Nederland (start Vuelta, Giro <strong>en</strong> Tour de France), het EK<br />
zwemm<strong>en</strong> 2008, het WK voetbal 2006 <strong>en</strong> het EK voetbal<br />
2000 geanalyseerd. Daarnaast zijn met de Floriade 2002<br />
<strong>en</strong> Rotterdam Culturele Hoofdstad 2001 ook twee nietsportev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
geanalyseerd.<br />
De literatuurstudie heeft ons geholp<strong>en</strong> in het verbeter<strong>en</strong><br />
van onze methodologische aanpak, aangrijpingspunt<strong>en</strong><br />
opgeleverd voor de waardering van financiële <strong>en</strong><br />
economische effect<strong>en</strong>, inzicht gegev<strong>en</strong> in bepal<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong> bij het organiser<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> succesvol Olympisch<br />
toernooi met grote maatschappelijke waarde <strong>en</strong> inzicht<br />
gegev<strong>en</strong> in risico’ s die zich bij de organisatie van de Spel<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong>.<br />
2.1 Toepassing van evaluatieinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Methodologische keuz<strong>en</strong> van grote invloed op<br />
uitkomst MKBA<br />
Uit de literatuur blijkt dat methodologische keuz<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
grote invloed hebb<strong>en</strong> op de uitkomst van e<strong>en</strong> MKBA. Voor<br />
deze VMKB geldt dat in het bijzonder voor de definitie<br />
van het nulalternatief, het toerek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de bat<strong>en</strong> van<br />
toerisme <strong>en</strong> het monetariser<strong>en</strong> van niet-financiële effect<strong>en</strong>.<br />
In zijn second opinion (Hypercube et al, 2010) op de door<br />
SEO uitgevoerde MKBA van het WK voetbal van 2018<br />
(SEO, 2010), constateert Hypercube dat de voor de WK<br />
noodzakelijke uitbreiding van de stadions na de WK,<br />
gebruikt zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door de voetbalclubs. Omdat de<br />
voetbalclubs baat hebb<strong>en</strong> bij de uitbreiding van hun stadion,<br />
stelt Hypercube dat niet alle kost<strong>en</strong> van die uitbreiding aan<br />
de organisatie van het WK mag word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d. Met<br />
significant andere uitkomst<strong>en</strong> tot gevolg.<br />
E<strong>en</strong> vergelijkbare kwestie speelt bij de investering<strong>en</strong> in<br />
infrastructuur. Om tot e<strong>en</strong> goede inschatting te kom<strong>en</strong><br />
van de mate waarin investering<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
8. Met uitzondering van de Olympische <strong>en</strong> Paralympische Spel<strong>en</strong> van Beijing 2008.<br />
9. Geme<strong>en</strong>te Amsterdam, 2009; Meerwaarde,2010.<br />
24 Rebel | Arup<br />
toegerek<strong>en</strong>d aan de Spel<strong>en</strong>, moet word<strong>en</strong> beantwoord (i)<br />
of het infrastructuurproject wel écht nodig is om de Spel<strong>en</strong><br />
te organiser<strong>en</strong>, (ii) of het project niet ook zou word<strong>en</strong><br />
gerealiseerd zonder de Spel<strong>en</strong>, (iii) wanneer het project dan<br />
zou word<strong>en</strong> gerealiseerd <strong>en</strong> (iv) wat de maatschappelijke<br />
bat<strong>en</strong> van het project zijn nadat de Spel<strong>en</strong> zijn afgelop<strong>en</strong>.<br />
Moeilijk te beantwoord<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> die gemakkelijk tot veel<br />
discussie leid<strong>en</strong>.<br />
Bij de toerek<strong>en</strong>ing van bat<strong>en</strong> do<strong>en</strong> zich vergelijkbare<br />
vraagstukk<strong>en</strong> voor als bij de toerek<strong>en</strong>ing van kost<strong>en</strong>.<br />
Goed voorbeeld daarvan is de besteding<strong>en</strong> van toerist<strong>en</strong>.<br />
De buit<strong>en</strong>landse bezoekers van het ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t bested<strong>en</strong><br />
geld, maar in hoeverre dit additioneel is <strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d kan<br />
word<strong>en</strong> aan het ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t, hangt onder meer af van de<br />
vraag hoeveel toerist<strong>en</strong> het land ook zonder de Spel<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong><br />
bezoek<strong>en</strong>. De uitgav<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong>landse bezoekers mog<strong>en</strong><br />
dus niet zonder meer word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d aan de Spel<strong>en</strong>.<br />
Tot slot is de wijze van monetariser<strong>en</strong> van niet-financiële<br />
effect<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke methodologische kwestie. Niet<br />
alle effect<strong>en</strong> zijn financieel. De wijze waarop niet-financiële<br />
effect<strong>en</strong> gemonetariseerd word<strong>en</strong>, kan e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke<br />
impact hebb<strong>en</strong> op de uitkomst<strong>en</strong> van het onderzoek.<br />
We hebb<strong>en</strong> alle in de begeleidingsgroep verteg<strong>en</strong>woordigde<br />
stakeholders nauw betrokk<strong>en</strong> bij de methodologie <strong>en</strong> de<br />
definitie van het nulalternatief. Voor e<strong>en</strong> aantal gevall<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> we de effect<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> andere methodologische<br />
keuze in kaart gebracht. Bijvoorbeeld rond de aannam<strong>en</strong><br />
omtr<strong>en</strong>t investering<strong>en</strong> in infrastructuur. De flexibele opzet<br />
van het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t, maakt het e<strong>en</strong>voudig om<br />
methodologisch uitgangspunt<strong>en</strong> aan te pass<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
variant<strong>en</strong> daarmee opnieuw door te rek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Ex post vaak negatiever dan ex ante<br />
Uit onze literatuurstudie blijkt dat ex-poststudies vaak<br />
minder positief zijn dan ex-antestudies. Soms is dit verschil<br />
zelfs opvall<strong>en</strong>d groot, zoals bij de start van de Giro d’Italia in<br />
Amsterdam 2010, waar het aantal bezoekers meer dan 50%<br />
lager was dan verwacht. 9 Er lijk<strong>en</strong> diverse verklaring<strong>en</strong> te<br />
zijn voor dit verschijnsel:<br />
1. Optimism bias. Het meewerk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> onderzoek<br />
van e<strong>en</strong> dergelijk prestigieus ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t kan ertoe<br />
leid<strong>en</strong> dat onderzoekers, opdrachtgever of leveranciers<br />
van onderzoeksgegev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> gegrep<strong>en</strong> door het
vooruitzicht van het ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t <strong>en</strong>, al dan niet bewust, de<br />
neiging ontwikkel<strong>en</strong> bat<strong>en</strong> te overschatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> de kost<strong>en</strong><br />
te onderschatt<strong>en</strong>.<br />
2. Pessimism bias. Na afloop van het ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<br />
ontstaat bij de onderzoeker of leverancier van<br />
onderzoeksgegev<strong>en</strong>s de neiging om juist heel kritisch<br />
naar het ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t te kijk<strong>en</strong>, waardoor al dan niet<br />
bewust de neiging ontstaat om kost<strong>en</strong> te overschatt<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> bat<strong>en</strong> te onderschatt<strong>en</strong>. Dit f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> staat ook wel<br />
bek<strong>en</strong>d als hindsight bias.<br />
3. Neutraliteit opdrachtgever. De opdrachtgevers van<br />
ex-antestudies staan vaak niet neutraal t<strong>en</strong> opzichte<br />
van het te onderzoek<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t. In sommige<br />
gevall<strong>en</strong> ontstaat de indruk dat e<strong>en</strong> ex-anteonderzoek<br />
expliciet tot doel had om argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te lever<strong>en</strong> om het<br />
gunningscomité of het brede publiek te overtuig<strong>en</strong> van<br />
nut <strong>en</strong> noodzaak van het ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t.<br />
4. Mooier <strong>en</strong> groter. Aanvull<strong>en</strong>de eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> w<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
vanuit de politiek, het IOC of door maatschappelijke<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> ertoe dat de feitelijke<br />
investeringskost<strong>en</strong> hoger uitpakk<strong>en</strong> dan noodzakelijk <strong>en</strong><br />
in eerste aanleg geraamd was.<br />
5. Niet-monetariseerbare effect<strong>en</strong>. Ex-antestudies houd<strong>en</strong><br />
vrijwel zonder uitzondering rek<strong>en</strong>ing met de nietmonetariseerbare<br />
effect<strong>en</strong> als ‘het effect op nationale<br />
trots’. Deze post<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> belangrijke rol te<br />
spel<strong>en</strong> in de besluitvorming over e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t. Expoststudies<br />
beperk<strong>en</strong> zich over het algeme<strong>en</strong> juist op de<br />
effect<strong>en</strong> die wel te monetariser<strong>en</strong> zijn.<br />
6. Prijsopdrijv<strong>en</strong>d effect. De kost<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> vaak hoger<br />
uit te vall<strong>en</strong>, omdat de omvang van de investering<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> prijsopdrijv<strong>en</strong>d effect<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op bijvoorbeeld<br />
de bouwkost<strong>en</strong>.<br />
10. Substitutie: Geld dat bezoekers van e<strong>en</strong> (sport)ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t uitgev<strong>en</strong> aan dat<br />
ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t in plaats van aan andere activiteit<strong>en</strong> in de lokale economie is e<strong>en</strong><br />
her-allocatie van uitgav<strong>en</strong> in die economie <strong>en</strong> kan niet gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als netto<br />
to<strong>en</strong>ame van economische activiteit (Matheson, 2002).<br />
Verdringing: Als hotels in de gaststad op het mom<strong>en</strong>t dat het ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<br />
plaatsvindt normaal gesprok<strong>en</strong> bijna vol zitt<strong>en</strong>, verdringt het sportev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<br />
uitgav<strong>en</strong> in plaats van e<strong>en</strong> aanvulling te vorm<strong>en</strong> op de reguliere toeristische<br />
economie (Matheson, 2002).<br />
7. Substitutie, verdringing <strong>en</strong> weglekk<strong>en</strong>. T<strong>en</strong>slotte blijk<strong>en</strong><br />
veel ex-antestudies voorbij te gaan aan mogelijke negatieve<br />
effect<strong>en</strong> als substitutie, verdringing <strong>en</strong> weglekk<strong>en</strong>.<br />
Om over- <strong>en</strong> onderschatting zoveel mogelijk te voorkom<strong>en</strong>,<br />
rek<strong>en</strong><strong>en</strong> we steeds drie situaties door. Naast de meest<br />
waarschijnlijke base case verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> we ook de effect<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> worst case <strong>en</strong> e<strong>en</strong> best case. Daardoor mak<strong>en</strong> we de<br />
mogelijke spreiding van uitkomst<strong>en</strong> zichtbaar. Daarnaast<br />
bested<strong>en</strong> we aandacht aan negatieve effect<strong>en</strong> door<br />
substitutie- , verdringing- <strong>en</strong> weglekk<strong>en</strong>. 10 Tot slot hebb<strong>en</strong><br />
wij onze (tuss<strong>en</strong>)product<strong>en</strong> voorgelegd aan onze Board<br />
of Advisors, die (i) leerervaring<strong>en</strong> in bracht van eerdere<br />
Olympische Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> grote ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, (ii) toezag op de<br />
kwaliteit van onze analyses <strong>en</strong> zuiverheid in de toepassing<br />
van de methodologie <strong>en</strong> (iii) de opdracht had ons te<br />
behoed<strong>en</strong> voor “optimism bias”.<br />
2.2 Het organisatiecomité<br />
De kost<strong>en</strong> van het organiser<strong>en</strong>d comité zijn de afgelop<strong>en</strong><br />
jar<strong>en</strong> steeds toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Daarbij word<strong>en</strong> in de financiële<br />
analyse van het OCOG lang niet alle investering<strong>en</strong> in<br />
sportfaciliteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> infrastructuur meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Deze<br />
kost<strong>en</strong> word<strong>en</strong> meestal gedrag<strong>en</strong> door de overheid. Indi<strong>en</strong><br />
mogelijk draagt het OCOG e<strong>en</strong> deel van zijn inkomst<strong>en</strong> af<br />
aan deze overhed<strong>en</strong>. 11<br />
Weglekeffect<strong>en</strong>: Geld dat door buit<strong>en</strong>landers in Nederland wordt besteed, blijft<br />
niet helemaal in Nederland, maar lekt weg voor e<strong>en</strong> deel weer weg naar het<br />
buit<strong>en</strong>land door de import van goeder<strong>en</strong> of di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>.<br />
11. E<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>te uitzondering hierop is Lond<strong>en</strong>. Hier zijn de budgets <strong>en</strong> de<br />
verantwoordelijkhed<strong>en</strong> voor de relevante investering<strong>en</strong> (bijvoorbeeld in<br />
sportaccommodaties <strong>en</strong> in bereikbaarheidsmaatregel<strong>en</strong>) gebundeld in de<br />
Olympic Delivery Authority, omdat al snel na de gunning van de Spel<strong>en</strong> bleek dat<br />
de grote hoeveelheid betrokk<strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> niet goed met elkaar sam<strong>en</strong>werkt<strong>en</strong>.<br />
Rebel | Arup<br />
25
Welke investering<strong>en</strong> voor rek<strong>en</strong>ing van het OCOG kom<strong>en</strong><br />
verschilt per casus. Daarom is de volledige sam<strong>en</strong>stelling<br />
van de kost<strong>en</strong>kant van het OCOG <strong>en</strong> de exacte ontwikkeling<br />
daarvan moeilijk in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Grote kost<strong>en</strong>post<strong>en</strong><br />
zijn in ieder geval de uitgav<strong>en</strong> voor personeel <strong>en</strong> voor<br />
technologie, alsmede de investering<strong>en</strong> die aan het OCOG<br />
word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d. Onderstaande tabel geeft e<strong>en</strong><br />
overzicht van de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het OCOG<br />
tuss<strong>en</strong> 1972 <strong>en</strong> 2000 in miljo<strong>en</strong> USD, prijspeil 1995.<br />
26 Rebel | Arup<br />
Tabel 1: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het OCOG tuss<strong>en</strong> 1972 <strong>en</strong><br />
2000 in miljo<strong>en</strong> USD, prijspeil 1995 (PwC 2004)<br />
OrganiseOperatioOpbr<strong>en</strong>g- Balans (excl. Balans<br />
r<strong>en</strong>de stad nele kost<strong>en</strong> st<strong>en</strong><br />
grote investering<strong>en</strong>)<br />
totaal<br />
1972<br />
Munich<br />
546 1.090 544 (-687)<br />
1976<br />
Montreal<br />
399 936 537 (-1,228)<br />
1980<br />
Moscow<br />
Niet beschikbaar<br />
1984<br />
Los Angeles<br />
467 1.123 656 335<br />
1988 Seoul 512 1.319 807 556<br />
1992<br />
Barcelona<br />
1.611 1.850 239 3<br />
1996<br />
Atlanta<br />
1.202 1.686 484 0<br />
2000<br />
Sydney<br />
1.700 1.900 239 0<br />
De opbr<strong>en</strong>gst uit ticketverkoop is goed in te schatt<strong>en</strong><br />
(zie Arup 2002). Het aantal wedstrijddag<strong>en</strong> per sport is<br />
bek<strong>en</strong>d ev<strong>en</strong>als de huidige eis<strong>en</strong> aan de grootte van de<br />
wedstrijdfaciliteit<strong>en</strong>. Met aanvull<strong>en</strong>de aannames over de<br />
ticketprijz<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> raming van de ticketopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> op te<br />
stell<strong>en</strong>, gegev<strong>en</strong> de huidige eis<strong>en</strong> van het IOC. E<strong>en</strong> lastig<br />
punt vormt de mogelijkheid dat de IOC-eis<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>,<br />
waaronder het aantal tickets dat gereserveerd moet word<strong>en</strong><br />
voor led<strong>en</strong> van de IOC-familie.<br />
Het inschatt<strong>en</strong> van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit de verkoop van<br />
TV-recht<strong>en</strong> is minder e<strong>en</strong>voudig. Het is duidelijk dat deze<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> gestaag zijn gesteg<strong>en</strong>.<br />
Door de opkomst van internet <strong>en</strong> sociale media is het echter<br />
voorstelbaar dat de rol van de televisie de kom<strong>en</strong>de achtti<strong>en</strong><br />
jaar zal verander<strong>en</strong>. Daardoor is alle<strong>en</strong> het extrapoler<strong>en</strong><br />
van de ontwikkeling<strong>en</strong> uit het verled<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de om e<strong>en</strong><br />
schatting te mak<strong>en</strong> van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit TV-recht<strong>en</strong> in 2028.<br />
Tabel 2: Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> TV-recht<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 1960 <strong>en</strong> 2008 (IOC 2005)<br />
Jaar Organiser<strong>en</strong>de stad Opbr<strong>en</strong>gst TVrecht<strong>en</strong><br />
(USD)<br />
1960 Rome 1.178.000<br />
1964 Tokyo 1.578.000<br />
1968 Mexico City 9.750.000<br />
1972 Munich 17.790.000<br />
1976 Montreal 34.860.000<br />
1980 Moscow 87.980.000<br />
1984 Los Angeles 286.900.000<br />
1988 Seoul 402.600.000<br />
1992 Barcelona 636.000.000<br />
1996 Atlanta 898.200.000<br />
2000 Sydney 1.331.500.000<br />
2004 Ath<strong>en</strong>s 1.484.000.000<br />
2008 Beijing 1.706.000.000<br />
Aan sponsoropbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> wordt in de meeste studies minder<br />
aandacht besteed dan aan opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit ticketverkoop<br />
<strong>en</strong> TV-recht<strong>en</strong>. De rapport<strong>en</strong> die hier wel over sprek<strong>en</strong>,<br />
sprek<strong>en</strong> elkaar soms teg<strong>en</strong>. Zo stelt Preuss (2002) dat de<br />
sponsorgeld<strong>en</strong> van Atlanta <strong>en</strong> Sydney ev<strong>en</strong> hoog war<strong>en</strong>,<br />
terwijl het London East Research Institute (2007) stelt dat<br />
de inkomst<strong>en</strong> uit sponsorgeld<strong>en</strong> in Sydney juist aanzi<strong>en</strong>lijk<br />
lager war<strong>en</strong> dan die van Atlanta.<br />
Tabel 3: Sponsorgeld<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 1972 <strong>en</strong> 2002<br />
Jaar Organiser<strong>en</strong>de<br />
stad<br />
Sponsor geld<strong>en</strong><br />
in miljo<strong>en</strong> USD<br />
(1995) volg<strong>en</strong>s<br />
Preuss (2002)<br />
1972 Munich 0 .<br />
1976 Montreal 40 .<br />
1984 Los Angeles 219 .<br />
1988 Seoul 215 .<br />
1992 Barcelona 550 628<br />
1996 Atlanta 588 739<br />
2000 Sydney 588 570<br />
Sponsor geld<strong>en</strong><br />
in miljo<strong>en</strong> USD<br />
(2000) volg<strong>en</strong>s<br />
London East<br />
Research Institute<br />
(2007)<br />
Waar informatie over voorgaande Spel<strong>en</strong> te beperkt is of<br />
van onvoldo<strong>en</strong>de kwaliteit, baser<strong>en</strong> we ons zoveel mogelijk<br />
op de gegev<strong>en</strong>s over de Spel<strong>en</strong> in Lond<strong>en</strong>. Daarnaast<br />
hanter<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> spreiding in aannam<strong>en</strong> in de worst case,<br />
base case <strong>en</strong> best case. Doordat we er in de worst case<br />
van uit gaan dat alles teg<strong>en</strong>zit <strong>en</strong> in de best case dat alles<br />
meezit, verwacht<strong>en</strong> we de volledige bandbreedte in beeld<br />
te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.
2.3 Olympische faciliteit<strong>en</strong><br />
De kost<strong>en</strong> voor de sportfaciliteit<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> goed in kaart<br />
word<strong>en</strong> gebracht. De meeste investeringsuitgav<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gedaan voor e<strong>en</strong> klein aantal faciliteit<strong>en</strong>. In Lond<strong>en</strong> wordt<br />
gesprok<strong>en</strong> van de ‘Big Five’: Olympisch Stadion, Olympisch<br />
Dorp, Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum, Zwemcomplex <strong>en</strong> het stadion<br />
voor baanwielr<strong>en</strong>n<strong>en</strong> (LOCOG 2007). Het nulalternatief<br />
bepaalt de aard <strong>en</strong> de sam<strong>en</strong>stelling van de Big Five, omdat<br />
sommige faciliteit<strong>en</strong> mogelijk reeds beschikbaar zijn.<br />
Voor wat betreft de overige faciliteit<strong>en</strong> zijn de uitgav<strong>en</strong><br />
beperkt. Zo zijn bijvoorbeeld in de ex-ante-MKBA voor<br />
Lond<strong>en</strong> 2012 voor de voetbalstadions aanpassingskost<strong>en</strong><br />
van slechts 1,25 miljo<strong>en</strong> pond opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> (Arup, 2002).<br />
Het gaat dan om additionele veiligheidskost<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
kost<strong>en</strong> van het verwijder<strong>en</strong> van logo’s om te voldo<strong>en</strong><br />
aan de eis<strong>en</strong> van het IOC. Ook Nederland lijkt over ruim<br />
voldo<strong>en</strong>de stadioncapaciteit te beschikk<strong>en</strong> om de voetbalwedstrijd<strong>en</strong><br />
tijd<strong>en</strong>s de Olympische <strong>en</strong> Paralympische<br />
Spel<strong>en</strong> te organiser<strong>en</strong>.<br />
Pas als er echte ontwerp<strong>en</strong> van de faciliteit<strong>en</strong> zijn, kunn<strong>en</strong><br />
de kost<strong>en</strong> meer betrouwbaar geraamd word<strong>en</strong>. Uit de<br />
literatuur blijkt dat het zover voor de Spel<strong>en</strong> goed mogelijk<br />
is om te werk<strong>en</strong> met k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong>. De ervaring uit de<br />
afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> leert bijvoorbeeld dat de kost<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
nieuw Olympisch Stadion tuss<strong>en</strong> de 400 <strong>en</strong> de 600 miljo<strong>en</strong><br />
euro ligg<strong>en</strong>. 12 Vergelijkbare k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong> zijn ook voor andere<br />
faciliteit<strong>en</strong> beschikbaar. Bij het gebruik van k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong><br />
wordt uitgegaan van de huidige eis<strong>en</strong> van het IOC.<br />
In de aanloop naar de Spel<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong>raming<strong>en</strong><br />
vaak naar bov<strong>en</strong> te moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bijgesteld (London<br />
East Research Institute, 2007). In Lond<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> de<br />
kost<strong>en</strong>overschrijding<strong>en</strong> vooral veroorzaakt, doordat<br />
steeds meer project<strong>en</strong> gericht op ontwikkeling van de stad<br />
werd<strong>en</strong> gekoppeld aan de organisatie van de Olympische<br />
Spel<strong>en</strong>. Daarnaast speelde ook aanvull<strong>en</strong>de politieke<br />
w<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, aanvull<strong>en</strong>de eis<strong>en</strong> vanuit het IOC <strong>en</strong> (onvoorzi<strong>en</strong>e)<br />
stijging<strong>en</strong> van de productiekost<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol.<br />
In sam<strong>en</strong>spraak met de ontwerpers van de OHS zijn de Big<br />
Five gedefinieerd als het Olympisch Stadion, het Olympisch<br />
12. De g<strong>en</strong>oemde bouwkost<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> niet noodzakelijk aan bij de raming door de<br />
ontwerpers van de OHS. De cijfers uit de twee bronn<strong>en</strong> zijn daarom niet met<br />
elkaar vergelijkbaar. Om e<strong>en</strong> concreet voorbeeld te noem<strong>en</strong>: de hier g<strong>en</strong>oemde<br />
kost<strong>en</strong> zijn de zuivere bouwkost<strong>en</strong>, terwijl de ontwerpers van de OHS ook de<br />
kost<strong>en</strong> voor de grondverwerving mee hebb<strong>en</strong> geraamd.<br />
Dorp, het Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum, het Olympische<br />
Zwemcomplex <strong>en</strong> de Basketbalhal. 13<br />
De kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> voor de Big Five zijn gedetailleerd in<br />
kaart gebracht; voor de kost<strong>en</strong> van de overige faciliteit<strong>en</strong><br />
werk<strong>en</strong> we met e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>getal. Voor de toerek<strong>en</strong>ing<br />
van de kost<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> we ons steeds de vraag wat<br />
sowieso al zou word<strong>en</strong> gerealiseerd <strong>en</strong> wat echt voor de<br />
Spel<strong>en</strong> wordt gerealiseerd. Zoals bijvoorbeeld de extra<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> Olympisch Dorp voor de sporters <strong>en</strong> de<br />
transformatiekost<strong>en</strong> na afloop van de Spel<strong>en</strong>.<br />
2.4 Veiligheid<br />
Enkele maand<strong>en</strong> voor de Winterspel<strong>en</strong> van 2002 vond<strong>en</strong><br />
de aanslag<strong>en</strong> van 11 september plaats <strong>en</strong> e<strong>en</strong> dag na de<br />
gunning van de Spel<strong>en</strong> aan Lond<strong>en</strong> de aanslag in het<br />
Lond<strong>en</strong>se op<strong>en</strong>baar vervoer. Deze gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
ertoe bijgedrag<strong>en</strong> dat veiligheid e<strong>en</strong> belangrijk issue <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> belangrijke kost<strong>en</strong>post is geword<strong>en</strong>. Harde cijfers<br />
over de kost<strong>en</strong> van veiligheidsmaatregel<strong>en</strong> zijn echter<br />
nauwelijks beschikbaar. Omdat ze door verschill<strong>en</strong>de<br />
partij<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de manier word<strong>en</strong> gemaakt<br />
(politie, OCOG, gr<strong>en</strong>sbewaking), maar ook omdat<br />
hierover vanuit veiligheidsoverweging<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
mededeling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan.<br />
Onderstaande tabel toont de budgett<strong>en</strong> voor veiligheid<br />
van de organiser<strong>en</strong>de comités van Lond<strong>en</strong> <strong>en</strong> Rio, alsmede<br />
de begroting<strong>en</strong> van de kandidaatsted<strong>en</strong> New York, Parijs,<br />
Moskou <strong>en</strong> Madrid. Hierbij di<strong>en</strong>t opgemerkt te word<strong>en</strong> dat<br />
de tabel maar e<strong>en</strong> deel van de veiligheidskost<strong>en</strong> bevat.<br />
Tabel 4: Deel uitgav<strong>en</strong> aan veiligheid voor de Spel<strong>en</strong> in 2012<br />
<strong>en</strong> 2016<br />
Jaar Stad OCOG-budget Bron Uitgav<strong>en</strong><br />
veiligheid (prijspeil)<br />
aan<br />
veiligheid<br />
in euro <strong>en</strong><br />
prijspeil<br />
201114 2012 London $36.800.000 (2005) IOC (2005) 31.900.384<br />
2012 NYC $101.000.000 (2005) IOC (2005) 87.552.686<br />
2012 Paris $89.500.000 (2005) IOC (2005) 77.583.816<br />
2012 Moskou $67.000.000 (2005) IOC (2005) 58.079.504<br />
2012 Madrid $95.000.000 (2005) IOC (2005) 82.351.536<br />
2016 Rio $23.345.000 (2008) Rio (2009b) 18.846.995<br />
13. De sam<strong>en</strong>stelling van de Big Five kan per Olympische Spel<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>.<br />
De Big Five zijn over het algeme<strong>en</strong> de Olympische faciliteit<strong>en</strong> waarmee de meeste<br />
investering<strong>en</strong> gemoeid zijn. Welke faciliteit<strong>en</strong> dit zijn, is onder meer afhankelijk<br />
van ontwerpkeuzes, maar ook van het gebruik van bestaande voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />
14. Eig<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>ing Rebel op basis van huidige wisselkoers<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> inflatie van<br />
2,4% per jaar.<br />
Rebel | Arup<br />
27
Het bid van Rio maakt onderscheid tuss<strong>en</strong> (i) operationele<br />
kost<strong>en</strong> vall<strong>en</strong>d binn<strong>en</strong> het OCOG-budget, (ii) operationele<br />
kost<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> het OCOG-budget <strong>en</strong> (iii) investering<strong>en</strong> buit<strong>en</strong><br />
het OCOG-budget (Rio 2009).<br />
In dit onderzoek mak<strong>en</strong> we gebruik van de meest rec<strong>en</strong>te<br />
gegev<strong>en</strong>s over de veiligheidskost<strong>en</strong> rond de Spel<strong>en</strong> van<br />
2012 <strong>en</strong> 2016. Vanwege de onzekerheid hanter<strong>en</strong> we ook<br />
hier e<strong>en</strong> bandbreedte.<br />
28 Rebel | Arup<br />
2.5 Toerisme<br />
Één van de belangrijkste monetariseerbare effect<strong>en</strong><br />
gedur<strong>en</strong>de de Olympische <strong>en</strong> Paralympische Spel<strong>en</strong> is het<br />
effect op toerisme vanuit het buit<strong>en</strong>land <strong>en</strong> daarmee op<br />
de besteding<strong>en</strong> in Nederland (e<strong>en</strong> bat<strong>en</strong>post in de VMKB).<br />
Het aantal toerist<strong>en</strong> voor, tijd<strong>en</strong>s <strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong> verschilt<br />
per fase <strong>en</strong> land. Zo war<strong>en</strong> er in Barcelona in 1992 minder<br />
toerist<strong>en</strong> dan in e<strong>en</strong> ‘normaal’ jaar. In Sydney war<strong>en</strong> er in<br />
2000 juist veel meer toerist<strong>en</strong> dan normaal (London East<br />
Research Institute, 2007).<br />
E<strong>en</strong> model van Preuss et al. (2007) geeft aan hoe de effect<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> groot sportev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t op toerisme zuiver in kaart<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebracht. Het model onderscheidt ti<strong>en</strong><br />
groep<strong>en</strong>, die elk op hun eig<strong>en</strong> manier meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> MKBA.<br />
Wij hebb<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> elfde groep toegevoegd:<br />
Companions. Dat zijn person<strong>en</strong> die meereiz<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>tbezoeker, maar zelf ge<strong>en</strong> kaart<strong>en</strong> voor het<br />
ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t hebb<strong>en</strong>. Ook deze toerist<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> positief<br />
effect op de totale besteding<strong>en</strong>. Logisch startpunt voor het<br />
inschatt<strong>en</strong> van het aantal toerist<strong>en</strong>, is het aantal tickets dat<br />
wordt verkocht aan buit<strong>en</strong>landers.<br />
Er kom<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> naar het organiser<strong>en</strong>de land<br />
voor de Spel<strong>en</strong>, er blijv<strong>en</strong> ook m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> weg die anders wel<br />
zoud<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. In de literatuur lijkt overe<strong>en</strong>stemming te<br />
bestaan dat e<strong>en</strong> verdringingseffect optreedt, maar ook dat<br />
het moeilijk is om vast te stell<strong>en</strong> hoe groot dat effect precies<br />
is. De refer<strong>en</strong>tiesituatie kan immers niet word<strong>en</strong> gemet<strong>en</strong>.<br />
Ondermeer omdat er nooit sprake is van e<strong>en</strong> ‘typisch’ jaar,<br />
er altijd sprake is van conjuncturele ontwikkeling <strong>en</strong> omdat<br />
zich effect<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong> als ‘time switching’.<br />
Als hotels normaal gesprok<strong>en</strong> vol zitt<strong>en</strong>, dan zull<strong>en</strong><br />
de ‘normale’ gast<strong>en</strong> plaats moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> voor de<br />
ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>tbezoekers (Preuss et al.2007). Hypercube (2010)<br />
stelt dat daarom het verdringingseffect in Amsterdam, waar<br />
de normale bezettingsgraad hoog is, groter zal zijn dan in<br />
de rest van Nederland. Arup (2002) kiest in Lond<strong>en</strong> voor<br />
e<strong>en</strong> pragmatische aanpak <strong>en</strong> maakt e<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>ing van het<br />
verwachte aantal b<strong>en</strong>odigde hotelkamers per dag vanwege<br />
Olympisch bezoek <strong>en</strong> constater<strong>en</strong> dat dit maximaal 60%<br />
van de totale capaciteit in beslag neemt. Daarom kan het<br />
verdringingseffect niet groter zijn dan 60%.<br />
Zonder vervolginvestering<strong>en</strong> ebt het imago-effect na de<br />
Spel<strong>en</strong> snel weg. Veel onderzoekers gelov<strong>en</strong> dat Sydney<br />
door niet te invester<strong>en</strong> in het behoud van imago, kans<strong>en</strong><br />
heeft lat<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> op het gebied van toerisme (Korporaal,<br />
2010). In Barcelona is na de organisatie van de Spel<strong>en</strong> juist<br />
wel veel gedaan aan toeristische marketing. Onderzoek<br />
naar Rotterdam Culturele Hoofdstad suggereert dat de<br />
Tabel 5: Verscheid<strong>en</strong>heid aan groep<strong>en</strong> toerist<strong>en</strong> gerelateerd aan de Spel<strong>en</strong> (Preuss et al. 2007)<br />
Type Omschrijving Effect op totale besteding<strong>en</strong><br />
Home stayers Resid<strong>en</strong>ts who opt to stay in the city and sp<strong>en</strong>d their money at home rather<br />
than on a vacation out of the region at some other time in the year<br />
Positief<br />
Runaways Resid<strong>en</strong>ts who leave the city and take a holiday out of the region Negatief<br />
Changers Resid<strong>en</strong>ts who leave the city/region and take their holidays at the time of the<br />
ev<strong>en</strong>t rather than at some other time in the year<br />
Neutraal<br />
Casuals Tourists who would have visited the city/region ev<strong>en</strong> without the ev<strong>en</strong>t Neutraal<br />
Time switchers Tourists who wanted to travel to the city/region but at another time Neutraal<br />
Resid<strong>en</strong>ts Resid<strong>en</strong>ts who would have be<strong>en</strong> in the city/region without the ev<strong>en</strong>t Neutraal<br />
Avoiders, Cancellers Tourists that totally cancelled their trip Negatief<br />
Avoiders, Pre/Post Switchers Tourists that will come later or came earlier Positief<br />
Ext<strong>en</strong>tioners Tourists who would have come anyway but stay longer because of the ev<strong>en</strong>t Positief<br />
Ev<strong>en</strong>t visitors Persons who travel to the host city because of the ev<strong>en</strong>t Positief
Culturele Hoofdstad in zichzelf zo’n sterk merk is, dat<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ieder jaar de Culturele Hoofdstad nareiz<strong>en</strong>, in plaats<br />
van dat het ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>d effect heeft op het<br />
imago van de organiser<strong>en</strong>de stad. Dat wordt geïllustreerd<br />
door het aantal hotelovernachting<strong>en</strong> in Rotterdam. In 2001<br />
piekte dat op 511.800, maar het jaar nadat Rotterdam<br />
Culturele Hoofdstad was, lag het aantal overnachting<strong>en</strong><br />
alweer op het niveau van 2000; ruim 462.000 (Richard <strong>en</strong><br />
Wilson, 2004).<br />
Voor het inschatt<strong>en</strong> van de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> uit toerisme,<br />
start<strong>en</strong> we met het inschatt<strong>en</strong> van het aantal tickets dat<br />
verkocht zal word<strong>en</strong> aan buit<strong>en</strong>landers. In deze VMKB<br />
gebruik<strong>en</strong> we k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong> om de totale besteding<strong>en</strong> van<br />
toerist<strong>en</strong> te bepal<strong>en</strong>. Het gaat dan om k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong> met<br />
betrekking tot het gemiddelde aantal overnachting<strong>en</strong> per<br />
toerist, het gemiddelde aantal bezochte ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
de gemiddelde besteding<strong>en</strong> per dag. Daarnaast houd<strong>en</strong><br />
we zowel bij de accommodatievraag als de besteding<strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong>ing met wegblijfeffect<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de aanpak van<br />
Preuss waarbij de aannames variër<strong>en</strong> in de worst, base <strong>en</strong><br />
best case.<br />
2.6 Niet-succesvolle bids<br />
Uit de literatuur (Masterman 2010) blijkt dat ook e<strong>en</strong><br />
niet-succesvol bid ertoe kan leid<strong>en</strong> dat positieve bat<strong>en</strong><br />
geg<strong>en</strong>ereerd word<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> niet-succesvol bid kan als katalysator word<strong>en</strong><br />
gebruikt om elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van het bid (vooral<br />
gebiedsontwikkelingsproject<strong>en</strong>) ook zonder de Spel<strong>en</strong><br />
te realiser<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld hiervan is Toronto, waar de<br />
bids voor de Spel<strong>en</strong> van 1996 <strong>en</strong> 2008 plann<strong>en</strong> voor de<br />
opwaardering van het waterfront bevatt<strong>en</strong>. Hoewel de bids<br />
onsuccesvol blek<strong>en</strong>, gaan de plann<strong>en</strong> nu door. Dit leidt tot<br />
investering<strong>en</strong> van meer dan 8 miljard euro tot 2020.<br />
Daarnaast noemt Masterman het opdo<strong>en</strong> van ervaring voor<br />
e<strong>en</strong> mogelijk later bid als waardevol. Voorbeeld<strong>en</strong> hiervoor<br />
zijn de succesvolle bids van Lond<strong>en</strong> 2012 (eerdere bids van<br />
Birmingham 1992 <strong>en</strong> Manchester 1996 <strong>en</strong> 2000 war<strong>en</strong><br />
onsuccesvol), Beijing 2008 (bid in 2000 was onsuccesvol),<br />
Ath<strong>en</strong>e 2004 (bid in 1996 was onsuccesvol) <strong>en</strong> Sydney<br />
2000 (bids van Brisbane 1992 <strong>en</strong> Melbourne 1996 war<strong>en</strong><br />
onsuccesvol).<br />
De less<strong>en</strong> van niet-succesvolle bids gaan vaak ook in op<br />
de zog<strong>en</strong>oemde Olympisch Effect<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> Olympisch<br />
Effect is het duwtje dat de Olympische Spel<strong>en</strong> kan<br />
gev<strong>en</strong> in het realiser<strong>en</strong> van beleidsdoelstelling<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
ander beleidsterrein. In deze <strong>Verk<strong>en</strong>ning</strong> word<strong>en</strong> deze<br />
Olympische Effect<strong>en</strong> geïnv<strong>en</strong>tariseerd <strong>en</strong> op kwalitatieve<br />
wijze beschrev<strong>en</strong>.<br />
2.7 Olympisch Effect<br />
Veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gelov<strong>en</strong> dat de revitalisering van het Lond<strong>en</strong>se<br />
Stratford zonder het vooruitzicht (of de druk) van de Spel<strong>en</strong><br />
van 2012 niet van de grond zou zijn gekom<strong>en</strong>. De trots <strong>en</strong><br />
het vertrouw<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> als ‘hun’ wijk of stad<br />
wordt aangewez<strong>en</strong> als mogelijk belangrijke locatie voor<br />
de Spel<strong>en</strong> heeft effect op het gedrag <strong>en</strong> kan daardoor<br />
e<strong>en</strong> Olympisch Effect creër<strong>en</strong>. Vertrouw<strong>en</strong> leidt tot de<br />
bereidheid om te invester<strong>en</strong>. Investering<strong>en</strong> die op hun<br />
beurt leid<strong>en</strong> tot verbetering van de leefkwaliteit. E<strong>en</strong> effect<br />
dat in <strong>en</strong> rond Stratford kan word<strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat<br />
zich zonder de Spel<strong>en</strong> mogelijk minder snel zou hebb<strong>en</strong><br />
voorgedaan of minder impact zou hebb<strong>en</strong> gehad. Sommige<br />
kandidaat-sted<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld Birmingham, hebb<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> Olympisch Effect gerealiseerd terwijl hun bid door het<br />
IOC niet werd gehonoreerd. Je hoeft de Olympische Spel<strong>en</strong><br />
dus niet per se toegewez<strong>en</strong> te krijg<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> Olympisch<br />
Effect te kunn<strong>en</strong> realiser<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> ander voorbeeld is Barcelona. Ruim voor de Spel<strong>en</strong> van<br />
1992 was deze plaats voor veel toerist<strong>en</strong> e<strong>en</strong> niet bijzondere<br />
bestemming. Het pot<strong>en</strong>tieel van Barcelona als kustplaats<br />
– met de to<strong>en</strong> al aanwezige bezi<strong>en</strong>swaardighed<strong>en</strong> – werd<br />
daardoor onderb<strong>en</strong>ut. Barcelona heeft in de aanloop naar<br />
de Spel<strong>en</strong> fors geïnvesteerd om zich aantrekkelijk te mak<strong>en</strong><br />
voor toerist<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Spel<strong>en</strong> met succes gebruikt om dat<br />
aan de wereld k<strong>en</strong>baar te mak<strong>en</strong>. Het Olympisch Effect<br />
zou kleiner zijn geweest als Barcelona, zoals bijvoorbeeld<br />
London, wereldwijd reeds erk<strong>en</strong>d zou zijn als interessante<br />
toeristische bestemming. Het Olympisch Effect kan ook<br />
optred<strong>en</strong> in de branding van e<strong>en</strong> land. De Spel<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
dan vooral b<strong>en</strong>ut om het land in de etalage te zett<strong>en</strong>. Het<br />
biedt e<strong>en</strong> bijzondere kans om de wereld te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> wat<br />
m<strong>en</strong> in huis heeft. Dat kan structurele effect<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op<br />
de economie; de externe oriëntatie neemt toe <strong>en</strong> dat kan<br />
gepaard gaan met e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame van de handel.<br />
De Spel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan gevoel<strong>en</strong>s van nationale<br />
trots of invloed hebb<strong>en</strong> op de sportparticipatie, <strong>en</strong><br />
daarmee op de volksgezondheid. Veel g<strong>en</strong>oemd in de<br />
literatuur zijn ook de emancipatie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
beperking, onderlinge verbond<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> verhoging van<br />
Rebel | Arup<br />
29
urgerparticipatie. Effect<strong>en</strong> die als e<strong>en</strong> motief kunn<strong>en</strong><br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> land om zich te kandider<strong>en</strong> voor de<br />
organisatie van de Spel<strong>en</strong>.<br />
De precieze omvang van e<strong>en</strong> Olympisch Effect is vaak<br />
moeilijk te bepal<strong>en</strong>, laat staan te waarder<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
is de omvang van e<strong>en</strong> Olympisch Effect afhankelijk van<br />
de gekoz<strong>en</strong> (nev<strong>en</strong>)doelstelling<strong>en</strong>, de strategie om die<br />
doelstelling<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> de wijze waarop daar op<br />
operationeel niveau invulling aan is gegev<strong>en</strong>. De omvang<br />
van het Olympisch Effect is mede afhankelijk van de mate<br />
waarin met behulp van de Olympische Spel<strong>en</strong> het aanwezig,<br />
maar onb<strong>en</strong>ut pot<strong>en</strong>tieel ontslot<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>.<br />
We besprek<strong>en</strong> eerst <strong>en</strong>kele algem<strong>en</strong>e noties <strong>en</strong> gaan daarna<br />
in op de bevinding<strong>en</strong> uit de literatuur voor e<strong>en</strong> aantal Spel<strong>en</strong>.<br />
30 Rebel | Arup<br />
Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> internationale handel<br />
Rose <strong>en</strong> Spiegel (2010) illustrer<strong>en</strong> via empirisch onderzoek<br />
dat het organiser<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong> de externe oriëntatie<br />
van e<strong>en</strong> land kan bevorder<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee e<strong>en</strong> positief<br />
<strong>en</strong> structureel effect kan hebb<strong>en</strong> op de internationale<br />
handelspositie van dat land. Voor land<strong>en</strong> die e<strong>en</strong><br />
sterkere internationale handelspositie nastrev<strong>en</strong>, is dit<br />
e<strong>en</strong> aantrekkelijk perspectief. De auteurs stell<strong>en</strong> dat<br />
de exportniveaus van land<strong>en</strong> die de Spel<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
georganiseerd substantieel hoger ligg<strong>en</strong> (tot zelfs 30%).<br />
Bijzonder is echter dat dit positieve effect ook optreedt<br />
bij land<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> niet succesvol bid hebb<strong>en</strong> uitgebracht.<br />
Tegelijkertijd nuancer<strong>en</strong> de auteurs het resultaat van hun<br />
analyses. Zij signaler<strong>en</strong> dat het Olympisch Effect op de<br />
handel niet zozeer het directe gevolg is van de Spel<strong>en</strong> zelf<br />
of de daarvoor b<strong>en</strong>odigde infrastructuur: “Instead, our<br />
empirical findings suggest that bidding for the Olympics is a<br />
costly policy signal that is followed by future liberalisation”.<br />
Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> economische groei<br />
In de PwC European Outlook June 2004, geeft PwC onder<br />
meer e<strong>en</strong> opsomming van de impact van de Spel<strong>en</strong> op<br />
de ontwikkeling van het bruto regionaal binn<strong>en</strong>lands<br />
product op basis van gepubliceerde kost<strong>en</strong>-bat<strong>en</strong>analyses.<br />
Dit overzicht geeft onder meer de economische impact<br />
van de Spel<strong>en</strong> op het regionaal product van Barcelona<br />
1992 (0,03%) <strong>en</strong> van Sydney (2,78%). 15 Daarbij wordt wel<br />
aangetek<strong>en</strong>d dat de impact vaak ex ante is ingeschat met<br />
behulp van modelmatige b<strong>en</strong>adering<strong>en</strong> waarbij niet altijd<br />
rek<strong>en</strong>ing wordt gehoud<strong>en</strong> met verdringingseffect<strong>en</strong> door<br />
beperking<strong>en</strong> aan de aanbodkant van de economie.<br />
15. Het Sydney Metropolitan GRP bedroeg in 2009-2010 circa 240 miljard dollar (Economy Western Sydney).<br />
Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> infrastructuur<br />
Volg<strong>en</strong>s de PwC-publicatie “Game on, Mega-ev<strong>en</strong>t<br />
infrastructure opportunities” (april 2011) kunn<strong>en</strong> de<br />
Spel<strong>en</strong> met name e<strong>en</strong> katalyser<strong>en</strong>de werking hebb<strong>en</strong> in<br />
regio’s waar sprake is van e<strong>en</strong> relatief achterbliiv<strong>en</strong>de<br />
infrastructuur: “The impact of hosting major sporting<br />
ev<strong>en</strong>ts varies according to the level of developm<strong>en</strong>t in the<br />
host city and country, according to Andrew Zimbalist, an<br />
economics professor at Smith College in Massachusetts who<br />
has authored several books on sports economics. Zimbalist<br />
says with proper planning, hosting a large ev<strong>en</strong>t can serve<br />
as a catalyst for infrastructure developm<strong>en</strong>t, thus b<strong>en</strong>efiting<br />
less developed areas more than those with a well-developed<br />
infrastructure already in place”.<br />
Barcelona 1992<br />
Volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> van onderzoek Ferran Brunet (1995) hebb<strong>en</strong><br />
de Spel<strong>en</strong> van Barcelona e<strong>en</strong> stevige impuls gegev<strong>en</strong> aan<br />
de economische ontwikkeling<strong>en</strong> van de regio. “The induced<br />
impact in the period from 1987 to 1992 was calculated to<br />
be (ca) 14,8 mrd euro”. Zowel het toerisme als het zakelijk<br />
bezoek is sterk toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de periode 1990-1998.<br />
Daarnaast hebb<strong>en</strong> de Spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stevige impact gehad<br />
op de stedelijke ontwikkeling<strong>en</strong>: “Change in the urban<br />
configuration and pot<strong>en</strong>tial of Barcelona due to the 1992<br />
Olympic Games has be<strong>en</strong> <strong>en</strong>ormous. The Olympic nomination<br />
was the spark that lead to the application of a previously<br />
elaborated urban plan concerning the project of Barcelona.<br />
Beyond the Olympic Games there has be<strong>en</strong> a leap forward in<br />
the perception of the city of itself, in terms of urban planning<br />
in Barcelona” (Deloitte 2004).<br />
Atlanta 1996<br />
Onderzoek over de impact van de Spel<strong>en</strong> van Atlanta<br />
gaat met name in op de effect<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong> op de<br />
arbeidsmarkt; zowel perman<strong>en</strong>te als tijdelijke ban<strong>en</strong> zijn<br />
gecreëerd. Volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> optimistische raming in de expostevaluatie<br />
van Baade and Matheson (2002) gaat het om<br />
circa 40.000 ban<strong>en</strong> waarvan e<strong>en</strong> aanmerkelijk deel (meer<br />
dan 40%) van tijdelijke aard. De Spel<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> gepaard<br />
met directe bestedingsimpuls<strong>en</strong> van bezoekers <strong>en</strong> het<br />
organiser<strong>en</strong>d comité, beid<strong>en</strong> geraamd op iets meer dan 1<br />
miljard euro (prijspeil 2011) Daarnaast zijn de extra directe<br />
<strong>en</strong> indirecte bestedingsimpuls<strong>en</strong> geraamd op 2,5 mrd euro<br />
(prijspeil 2011; bron: Deloitte 2004).
Als het gaat om de impuls op stedelijke ontwikkeling<strong>en</strong> dan<br />
zijn de beeld<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>d: “The Summerhill neighborhood<br />
received significant b<strong>en</strong>efits, and the Techwood/Clark Howell<br />
project probably would not have be<strong>en</strong> undertak<strong>en</strong> without the<br />
Games. But the other low-income neighborhoods received<br />
little direct b<strong>en</strong>efit from the 1996 Olympics. The conditions<br />
pres<strong>en</strong>t there before the Games are still there today. Perhaps<br />
it was unrealistic to expect that an ev<strong>en</strong>t like the Olympics<br />
would motivate people to tackle deeply embedded social ills.<br />
The initial expectations of how the Olympics would b<strong>en</strong>efit the<br />
city, and particularly its low-income resid<strong>en</strong>ts, may have be<strong>en</strong><br />
too high (Fr<strong>en</strong>ch <strong>en</strong> Disher 1997)”.<br />
Sydney 2000<br />
Onderzoek naar de effect<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong> in Sydney wijz<strong>en</strong><br />
op de impact op het regionaal product. Die impact wordt<br />
in e<strong>en</strong> gemiddeld jaar in de periode 1997/98 tot 2000/01<br />
geraamd op 1,4 mrd AUD (1996 prijz<strong>en</strong>; circa 1,3 mrd euro<br />
in prijz<strong>en</strong> 2011). De promotionele waarde van de Spel<strong>en</strong><br />
kan volg<strong>en</strong>s Deloitte (2004) word<strong>en</strong> geraamd op 4,8 mrd<br />
AUD (ca. 4,5 mrd. Euro in prijz<strong>en</strong> 2011). Mede door de<br />
Spel<strong>en</strong> is het aantal nationale <strong>en</strong> internationale congress<strong>en</strong><br />
in 10 maand<strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> derde toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast wordt door PwC e<strong>en</strong> licht positief effect<br />
g<strong>en</strong>oemd op de consumptieve besteding<strong>en</strong>. De positieve<br />
resultat<strong>en</strong> zijn niet onomstred<strong>en</strong>: Madd<strong>en</strong> (2007) berek<strong>en</strong>t<br />
dat de Spel<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> daling van de publieke <strong>en</strong> private<br />
consumptie ter hoogte van 2,1 miljard AUD hebb<strong>en</strong> geleid.<br />
Tot slot: Haynes (2001) meldt dat e<strong>en</strong> Australische <strong>en</strong>quête<br />
naar deelname aan sport weinig duurzame verandering<strong>en</strong><br />
in sportdeelname laat zi<strong>en</strong>. Wel laat de <strong>en</strong>quête zi<strong>en</strong> dat<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> door de Olympische Spel<strong>en</strong> meer sport op<br />
televisie zijn gaan kijk<strong>en</strong>. Onderzoek van Toohey (2008)<br />
laat e<strong>en</strong> vergelijkbaar beeld zi<strong>en</strong>: de meest substantiële<br />
sportdeelname-gerelateerde impact van de Spel<strong>en</strong><br />
was op passieve deelname zoals bijvoorbeeld kijk<strong>en</strong><br />
naar sportwedstrijd<strong>en</strong>.<br />
Ath<strong>en</strong>e 2004<br />
Volg<strong>en</strong>s Kasimati <strong>en</strong> Dawson (2009) hebb<strong>en</strong> de Spel<strong>en</strong><br />
bijgedrag<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> extra groei van het GDP (bruto<br />
binn<strong>en</strong>lands product) van 1,34% per jaar in de periode 1997<br />
– 2005. In totaal zou het gaan om circa 18 mrd; deze wordt<br />
afgezet teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>post van circa 7,2 mrd. Voor de<br />
periode 2006-2012 werd e<strong>en</strong> extra groei voorzi<strong>en</strong> van circa<br />
0,5% per jaar. Door de Spel<strong>en</strong> is het aantal arbeidsplaats<strong>en</strong><br />
in de Attica regio in de periode 1998-2004 toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> met<br />
bijna 12%.<br />
Lond<strong>en</strong> 2012<br />
Dr Adam Blake (2005) van de University of Nottingham<br />
schat de totale impact op het GDP van de UK in de periode<br />
2005 tot 2016 op 1,9 mrd pond (2,2 mrd euro, prijz<strong>en</strong> 2011).<br />
In dezelfde periode wordt de to<strong>en</strong>ame van het regionale<br />
GDP geraamd op 5,9 mrd pond. Er vindt k<strong>en</strong>nelijk e<strong>en</strong><br />
verschuiving plaats van economische activiteit: vanuit de<br />
periferie naar het c<strong>en</strong>trum van de Spel<strong>en</strong>. Blake verklaart dit<br />
als volgt: “sp<strong>en</strong>ding in London by UK resid<strong>en</strong>ts from outside<br />
London visiting the Games; movem<strong>en</strong>t of workers, whether<br />
migrants, commuter or temporary migrants, into<br />
London because of higher wages in the capital; and the<br />
provision of Lottery funding, which in effect transfers money<br />
to the capital”.<br />
België 2016<br />
Deloitte (2004) wijst in de haalbaarheidsstudie voor e<strong>en</strong><br />
mogelijk Belgisch bid voor de Spel<strong>en</strong> van 2016 op de<br />
mogelijk positieve gevolg<strong>en</strong> voor het toerisme. Uitgaande<br />
van e<strong>en</strong> structurele to<strong>en</strong>ame in de periode 2009-2020 van<br />
1,5% per jaar (aanname Deloitte) zou dat e<strong>en</strong> gecumuleerde<br />
economische injectie van 6 tot 9 mrd euro kunn<strong>en</strong><br />
betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Deloitte bespreekt ook de mogelijke positieve<br />
gevolg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verhoogde interesse <strong>en</strong> participatie in<br />
sport, <strong>en</strong> de hogere fitheid <strong>en</strong> gezondheid van de bevolking.<br />
En verwijst daarbij naar e<strong>en</strong> Australische studie waar<br />
vermijdbare ziektekost<strong>en</strong> van zes ziektes als gevolg van te<br />
weinig beweging wordt geraamd op circa 380 mln AUD;<br />
vertaald naar België zou dat e<strong>en</strong> jaarlijkse besparing van<br />
circa 100 mln euro kunn<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Over de jar<strong>en</strong> he<strong>en</strong> is<br />
dat e<strong>en</strong> veelvoud.<br />
Tot slot<br />
Hoewel e<strong>en</strong> groot aantal effect<strong>en</strong> wordt b<strong>en</strong>oemd,<br />
signaler<strong>en</strong> de meeste bronn<strong>en</strong> ook dat het lastig is de<br />
precieze impact (<strong>en</strong> meerwaarde) van de Spel<strong>en</strong> vast te<br />
stell<strong>en</strong>. De hierbov<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong> kwantitatieve indicaties<br />
van de effect<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> in dit licht word<strong>en</strong> beoordeeld.<br />
Duidelijk is wel dat e<strong>en</strong> heldere strategie met betrekking tot<br />
het de na te strev<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> noodzakelijk is om überhaupt<br />
e<strong>en</strong> meer duurzaam Olympisch Effect te bewerkstellig<strong>en</strong>.<br />
Rebel | Arup<br />
31
32 Rebel | Arup<br />
2.8 Risico’s<br />
In de literatuur wordt e<strong>en</strong> groot aantal risico’s g<strong>en</strong>oemd. We<br />
beperk<strong>en</strong> ons hier tot de risico’s die naar ons inzicht in deze<br />
verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>de fase van belang zijn:<br />
1. Besluitvorming rondom ruimtelijke inrichting vorm<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> groot risico. Die zou er immers voor kunn<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong><br />
dat bepaalde investering<strong>en</strong> niet of niet op tijd gedaan<br />
word<strong>en</strong>. Het rond hebb<strong>en</strong> van de besluitvorming is ook<br />
e<strong>en</strong> belangrijk criterium bij de beoordeling van het bid.<br />
Zo had New York City bij het beoordel<strong>en</strong> van haar bid voor<br />
2012 de procedures rondom ruimtelijke inrichting nog<br />
niet rond <strong>en</strong> Lond<strong>en</strong> al wel.<br />
2. Het aantal bezoekers bij (sport-)ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kan<br />
teg<strong>en</strong>vall<strong>en</strong>. Om dit risico te verklein<strong>en</strong> is het van belang<br />
de verwachte bezoekersaantall<strong>en</strong> steeds te blijv<strong>en</strong><br />
valider<strong>en</strong>. Bij de start van de Giro d’Italia in Amsterdam<br />
2010 is het aantal bezoekers overschat (Geme<strong>en</strong>te<br />
Amsterdam, 2009; MeerWaarde, 2010). Dit type risico<br />
is bij de Olympische <strong>en</strong> Paralympische Spel<strong>en</strong> naar<br />
verwachting kleiner, omdat de ervaring<strong>en</strong> bij eerdere<br />
Olympische <strong>en</strong> Paralympische Spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> betrouwbare<br />
basis bied<strong>en</strong> voor het inschatt<strong>en</strong> van ticketopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong>.<br />
3. Aan de c<strong>en</strong>trale inkomst<strong>en</strong>bronn<strong>en</strong> zijn ook nadel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
risico’s verbond<strong>en</strong>. Zo kan e<strong>en</strong> exclusieve sponsordeal<br />
leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> (te) grote afhankelijkheid van één of<br />
<strong>en</strong>kele partners (All<strong>en</strong> et al, 2000). Daarnaast word<strong>en</strong> de<br />
onderhandeling<strong>en</strong> over de TV-recht<strong>en</strong> gevoerd door het<br />
IOC, waardoor het lokale organiser<strong>en</strong>d comité nauwelijks<br />
controle heeft over de uitkomst<strong>en</strong> hiervan (Gray, 2002).<br />
In dit onderzoek b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> we per variant de grootste<br />
risico’s met betrekking tot de realisatie. Onzekerhed<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van bijvoorbeeld het aantal bezoekers of de<br />
inkomst<strong>en</strong> van het OCOG word<strong>en</strong> in beeld gebracht via de<br />
worst-, base- <strong>en</strong> best-case.
3<br />
Het evaluatieinstrum<strong>en</strong>t<br />
Rebel | Arup<br />
33
34 Rebel | Arup<br />
Met het door Rebel ontworp<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t kunn<strong>en</strong> de<br />
maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de organisatie van de<br />
Spel<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>d geëvalueerd word<strong>en</strong>. Het instrum<strong>en</strong>t<br />
bestaat uit e<strong>en</strong> beschrijving van de methodologie,<br />
e<strong>en</strong> flexibel rek<strong>en</strong>model <strong>en</strong> e<strong>en</strong> databoek waarin alle<br />
invoervariabel<strong>en</strong> zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Dit hoofdstuk gaat<br />
in op de methodologie achter de rek<strong>en</strong>somm<strong>en</strong> in het<br />
rek<strong>en</strong>model. Maar ook op de manier waarop de resultat<strong>en</strong><br />
van eerste rek<strong>en</strong>somm<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geïnterpreteerd.<br />
3.1 De <strong>Maatschappelijke</strong><br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong>-Bat<strong>en</strong>analyse<br />
Het instrum<strong>en</strong>t sluit zoveel mogelijk aan bij de<br />
maatschappelijke kost<strong>en</strong>-bat<strong>en</strong>analyse (MKBA). E<strong>en</strong><br />
MKBA is e<strong>en</strong> haalbaarheidsanalyse van e<strong>en</strong> project, die<br />
daarbij de besluitvorming over dat project ondersteunt.<br />
E<strong>en</strong> MKBA br<strong>en</strong>gt de effect<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> investeringsproject<br />
voor de welvaart in kaart <strong>en</strong> probeert die zoveel mogelijk te<br />
voorzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> financiële waardering.<br />
Wanneer zo veel mogelijk directe, indirecte <strong>en</strong> externe<br />
effect<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> project systematisch in kaart zijn gebracht,<br />
kan word<strong>en</strong> vastgesteld of de ontwikkeling van e<strong>en</strong> project<br />
Afbeelding 2: Schematisch weergave van nulalternatief <strong>en</strong> projectalternatief<br />
welvaart<br />
negatief resultaat<br />
Negatief saldo effect<strong>en</strong><br />
t.o.v. nul alternatief<br />
positief resultaat<br />
uit maatschappelijk-economisch oogpunt aantrekkelijk<br />
is. E<strong>en</strong> MKBA gaat daarmee verder dan e<strong>en</strong> analyse van<br />
de financiële haalbaarheid. Die kijkt alle<strong>en</strong> naar financiële<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet naar maatschappelijkeconomische<br />
effect<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> MKBA beperkt zich tot effect<strong>en</strong> die zich voordo<strong>en</strong><br />
als gevolg van het project. Om die effect<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong><br />
inschatt<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> we wet<strong>en</strong> hoe de wereld eruit zou<br />
zi<strong>en</strong> zonder dat project. De beschrijving van de wereld<br />
zonder het project noem<strong>en</strong> we het ‘nulalternatief’. Dat is<br />
dus niet de situatie waarin we niets do<strong>en</strong>, maar de situatie<br />
die zich voordoet als het project niet wordt gerealiseerd.<br />
Bijvoorbeeld: als ook zonder Olympische Spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
stadion wordt gerealiseerd, dan maakt dat nieuwe stadion<br />
onderdeel uit van het nulalternatief. Onderstaande figuur<br />
toont dit principe. Zowel in het nulalternatief als in het<br />
projectalternatief zijn er ontwikkeling<strong>en</strong>. Om de waarde van<br />
de interv<strong>en</strong>tie vast te stell<strong>en</strong>, br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> we systematisch de<br />
extra kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> extra opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het projectalternatief<br />
t<strong>en</strong> opzichte van het nulalternatief in kaart.<br />
Project alternatief<br />
Positief saldo effect<strong>en</strong><br />
t.o.v. nul alternatief<br />
Nul alternatief<br />
0 tijd<br />
Afbeelding 6: Schematische weergave van de beslismom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>
3.2 OEI-leidraad <strong>en</strong> flexibiliteit<br />
Sinds 2000 is de MKBA verplicht voor alle grote<br />
infrastructuurproject<strong>en</strong> in Nederland. Hiertoe is e<strong>en</strong><br />
standaard methodiek vastgesteld die Overzicht Effect<strong>en</strong><br />
Infrastructuur (OEI) wordt g<strong>en</strong>oemd. De daaruit voortgekom<strong>en</strong><br />
OEI-leidraad is het vertrekpunt voor onze aanpak.<br />
De OEI-leidraad gaat uit van de veronderstelling dat<br />
relevante informatie over het te bestuder<strong>en</strong> project<br />
beschikbaar is t<strong>en</strong> tijde van het uitvoer<strong>en</strong> van de analyse.<br />
Voor de Olympische Spel<strong>en</strong> is die veronderstelling, meer<br />
nog dan bij de meeste infrastructuurproject<strong>en</strong>, moeilijk te<br />
hanter<strong>en</strong>. Er gaat in de toekomst immers nog e<strong>en</strong> grote<br />
hoeveelheid informatie beschikbaar kom<strong>en</strong>, die van invloed<br />
gaat zijn op de besluitvorming. Daarom hanter<strong>en</strong> wij bij de<br />
inrichting van het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de interpretatie<br />
van de eerste resultat<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanvulling op het OEI-kader<br />
vanuit de reële optieb<strong>en</strong>adering. Deze optieb<strong>en</strong>adering past<br />
in de gedacht<strong>en</strong> die daarover door het CPB zijn ontwikkeld. 16<br />
In deze VMKB hanter<strong>en</strong> we uitsluit<strong>en</strong>d de strategische<br />
kant van de reële optie-b<strong>en</strong>adering. We m<strong>en</strong><strong>en</strong> dat de<br />
waarderingskant van de reële optieb<strong>en</strong>adering e<strong>en</strong> nuttige<br />
toepassing kan krijg<strong>en</strong> bij de besluitvorming die nog zal<br />
plaatsvind<strong>en</strong> voordat het definitieve bid wordt ingedi<strong>en</strong>d.<br />
De resultat<strong>en</strong> uit deze VMKB betreff<strong>en</strong> zowel harde<br />
financiële informatie als meer kwalitatieve informatie,<br />
gebaseerd op de huidige inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s. In de loop<br />
der jar<strong>en</strong> komt er nieuwe informatie beschikbaar op basis<br />
waarvan het project kan word<strong>en</strong> bijgestuurd.<br />
Met als resultaat dat de economische waarde van het<br />
project verbetert. 17 Deze ‘extra’ waarde mog<strong>en</strong> we<br />
beschouw<strong>en</strong> als optiewaarde.<br />
In deze VMKB mak<strong>en</strong> we onderscheid tuss<strong>en</strong> de voorbereidingsfase<br />
(tot <strong>en</strong> met 2019) <strong>en</strong> de projectfase (vanaf<br />
2020), die van elkaar word<strong>en</strong> gescheid<strong>en</strong> door het indi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
van het bid. Vanaf indi<strong>en</strong>ing van het bid gaat Nederland<br />
immers echt risico lop<strong>en</strong>. 18 In de praktijk van dit onderzoek<br />
betek<strong>en</strong>t dit dat we de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van het “project”<br />
netto contant mak<strong>en</strong> per start van het project in 2020.<br />
16. Al in 2000 opperde het CPB om de reële optieb<strong>en</strong>adering te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>: “Door<br />
flexibele vormgeving <strong>en</strong> fasering van het project kan beter word<strong>en</strong> ingespeeld<br />
op toekomstige ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de risico’s van verkeerde beslissing<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> verkleind. Vanwege onzekerheid over toekomstige omstandighed<strong>en</strong><br />
kan het verstandig zijn om bepaalde ‘opties’ op<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> totdat er meer<br />
duidelijkheid is. De reële optieb<strong>en</strong>adering biedt e<strong>en</strong> kader voor zo’n strategische<br />
besluitvorming.” (Risicowaardering bij publieke infrastructuurproject<strong>en</strong>, 2004)<br />
3.3 Risico’s <strong>en</strong> onzekerhed<strong>en</strong><br />
De organisatie van de Spel<strong>en</strong> is nog ver weg <strong>en</strong> de toekomst<br />
is onzeker. In deze VMKB krijg<strong>en</strong> deze onzekerhed<strong>en</strong> op<br />
verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> e<strong>en</strong> plek, zoals is weergegev<strong>en</strong> in<br />
onderstaande tabel. 19<br />
Tabel 6: Omgaan met risico’s <strong>en</strong> onzekerhed<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong><br />
Type risico Voorbeeld Methode<br />
Beslisonzekerhed<strong>en</strong> Afzi<strong>en</strong> van bid in 2016 Reële optiemethode<br />
Pure risico’s Veiligheidsincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Gevoeligheidsanalyse<br />
Ramingsonzeker- <strong>Kost<strong>en</strong></strong> van sport- Bandbreedte op<br />
hed<strong>en</strong>faciliteit<strong>en</strong><br />
aannam<strong>en</strong><br />
Marktrisico Prijsfluctuatie Tr<strong>en</strong>d/groeipad<br />
Risico-opslag<br />
Economische<br />
disconteringsvoet sc<strong>en</strong>ario’s<br />
De kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de Olympische Spel<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> in<br />
verschill<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> <strong>en</strong> de omvang is onzeker. Omdat e<strong>en</strong><br />
euro vandaag meer waard is dan e<strong>en</strong> euro morg<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
zekere euro meer waard is dan e<strong>en</strong> onzekere euro, kunn<strong>en</strong><br />
de geldstrom<strong>en</strong> niet zomaar bij elkaar word<strong>en</strong> opgeteld.<br />
Om toch iets te kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> over de waarde van de<br />
alternatiev<strong>en</strong>, mak<strong>en</strong> we gebruik van de netto contante<br />
waarde (NCW). Dit is e<strong>en</strong> methode waarbij kasstrom<strong>en</strong> via<br />
e<strong>en</strong> disconteringsvoet in de toekomst word<strong>en</strong> vertaald naar<br />
e<strong>en</strong> bedrag op e<strong>en</strong> bepaald mom<strong>en</strong>t (i.c. 2020). Wij sluit<strong>en</strong><br />
in deze VMKB aan bij de OEI-richtlijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> hanter<strong>en</strong> reële<br />
prijz<strong>en</strong> plus e<strong>en</strong> discontovoet van 5,5%; deze discontovoet<br />
bestaat uit 2,5% reële r<strong>en</strong>te <strong>en</strong> 3% risicopremie.<br />
Om meer grip te krijg<strong>en</strong> op marktrisico’s is het zinvol om de<br />
uitkomst van de berek<strong>en</strong>ing aan e<strong>en</strong> gevoeligheidsanalyse<br />
te onderwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo e<strong>en</strong> beeld te schets<strong>en</strong> van de<br />
bandbreedte waarbinn<strong>en</strong> de netto contante waarde zich<br />
waarschijnlijk zal bevind<strong>en</strong>. Dit do<strong>en</strong> we door onderscheid<br />
te mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> base case, worst case <strong>en</strong> best case. De<br />
base case beschrijft de naar de huidige inzicht<strong>en</strong> meest<br />
waarschijnlijke situatie. De best case <strong>en</strong> de worst case<br />
beschrijv<strong>en</strong> e<strong>en</strong> situatie waarin alles mee- of teg<strong>en</strong>zit. We<br />
gebruik<strong>en</strong> voor de inschatting van de inputvariabel<strong>en</strong> één<br />
van de volg<strong>en</strong>de methodiek<strong>en</strong>:<br />
17. Rec<strong>en</strong>t heeft het KIM in de notitie “nut <strong>en</strong> noodzaak: het afweg<strong>en</strong> van kost<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bat<strong>en</strong>” e<strong>en</strong> uitwerking gegev<strong>en</strong> van onzekerhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijstuurmogelijkhed<strong>en</strong>.<br />
18. Uitzondering hierop vorm<strong>en</strong> investering<strong>en</strong> die reeds voor 2019 <strong>en</strong> speciaal voor<br />
de Spel<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan.<br />
19. In deze VMKB hebb<strong>en</strong> wij de grootste onzekerhed<strong>en</strong> in kaart gebracht, maar ge<strong>en</strong><br />
volledige risicowaardering gedaan.<br />
Rebel | Arup<br />
35
36 Rebel | Arup<br />
• Waar mogelijk mak<strong>en</strong> we gebruik van empirische<br />
gegev<strong>en</strong>s. Dit zijn gegev<strong>en</strong>s van de Olympische Spel<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> 1992 <strong>en</strong> 2008 <strong>en</strong> de verwachting<strong>en</strong> voor 2012 <strong>en</strong><br />
2016. We gebruik<strong>en</strong> we het gemiddelde als base case <strong>en</strong><br />
de hoogste of laagste realistische gegev<strong>en</strong>s als best<br />
<strong>en</strong> worst case. Bij tr<strong>en</strong>dgevoelige variabel<strong>en</strong> do<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
positieve of negatieve aanname over de ontwikkeling<br />
van deze variabele.<br />
• Bij e<strong>en</strong> aantal variabel<strong>en</strong> pass<strong>en</strong> we op het empirische<br />
gemiddelde of het laatste inzicht e<strong>en</strong> op- <strong>en</strong> afslag<br />
toe. Daarbij geldt dat de op- of afslag groter wordt<br />
als de variabele onzekerder is. Zo ontstaat e<strong>en</strong><br />
grotere bandbreedte.<br />
• Als terugvaloptie pass<strong>en</strong> we het ‘expert judgem<strong>en</strong>t’ toe.<br />
Dit geldt vooral bij variabel<strong>en</strong> die in de empirie e<strong>en</strong> grote<br />
<strong>en</strong> niet tr<strong>en</strong>dafhankelijke variatie lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. Hier gaan we<br />
op zoek naar de meest realistische invulling voor mogelijke<br />
Olympische Spel<strong>en</strong> in Nederland.<br />
De kans dat alles teg<strong>en</strong> of alles meezit is niet heel groot.<br />
Red<strong>en</strong> waarom we in de analyse de meest invloedrijke<br />
factor<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>, inclusief e<strong>en</strong> duiding van het effect<br />
van andere aannames.<br />
3.4 De financieel-economische<br />
analyse <strong>en</strong> de maatschappelijk-<br />
economische analyse<br />
De financiële analyse bevat de directe, financiële kost<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het OCOG, dus niet bijvoorbeeld de<br />
besteding<strong>en</strong> van toerist<strong>en</strong>. De financiële analyse resulteert<br />
in e<strong>en</strong> r<strong>en</strong>dabele of e<strong>en</strong> onr<strong>en</strong>dabele top.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> in de VMKB post<strong>en</strong> toegevoegd<br />
zoals de bat<strong>en</strong> van toerisme <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> als gevolg van<br />
de bestedingsimpuls<strong>en</strong> door de OCOG. We corriger<strong>en</strong><br />
daarbij aan de bat<strong>en</strong>kant voor inkomst<strong>en</strong> afkomstig van<br />
ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> voor verdringings- <strong>en</strong> weglekeffect<strong>en</strong><br />
omdat niet alle besteding<strong>en</strong> additioneel zijn of in Nederland<br />
blijv<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> slotte voeg<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> aantal kost<strong>en</strong>post<strong>en</strong> toe,<br />
zoals de organisatiekost<strong>en</strong> van de overheid <strong>en</strong> kost<strong>en</strong> van<br />
veiligheidsmaatregel<strong>en</strong>, voor zover niet afgedekt in het<br />
OCOG-budget.<br />
In deze verk<strong>en</strong>ning ligt de focus bij de Spel<strong>en</strong> zelf <strong>en</strong><br />
gaat het er primair om gevoel te krijg<strong>en</strong> voor de direct<br />
daarmee sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>. De beoogde<br />
nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> zijn nog niet b<strong>en</strong>oemd. Dat is de red<strong>en</strong><br />
waarom we in deze VMKB aandacht bested<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />
groot aantal moeilijk of niet te monetariser<strong>en</strong> “Olympische<br />
Effect<strong>en</strong>”, maar deze vooral kwalitatief beschrijv<strong>en</strong>. Om e<strong>en</strong><br />
beeld te krijg<strong>en</strong> voor de mogelijke ordegrootte, voeg<strong>en</strong> we<br />
– waar verantwoord – e<strong>en</strong> illustratie toe van de omvang.<br />
Het totaal van de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>, inclusief PM-post<strong>en</strong>, is<br />
het resultaat van de VMKB.<br />
3.5 Het nulalternatief <strong>en</strong> de<br />
projectalternatiev<strong>en</strong><br />
Het nulalternatief beschrijft de wereld zonder de organisatie<br />
van de Spel<strong>en</strong>. Om e<strong>en</strong> goede afweging te mak<strong>en</strong>, moet het<br />
nulalternatief de meest waarschijnlijke situatie beschrijv<strong>en</strong>.<br />
We gaan ervan uit dat in die situatie alle project<strong>en</strong> uit het<br />
MIRT 2020 zijn gerealiseerd. Dat geldt ook voor de project<strong>en</strong><br />
die zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de streek- <strong>en</strong> bestemmingsplann<strong>en</strong>.<br />
Het is niet waarschijnlijk dat er na 2020 niet meer wordt<br />
geïnvesteerd in ruimte <strong>en</strong> infrastructuur. Daarom moet<strong>en</strong><br />
we iets aannem<strong>en</strong> over investering<strong>en</strong> die in de periode 2020<br />
tot 2028 word<strong>en</strong> gedaan.<br />
Over de grote sportfaciliteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> het persc<strong>en</strong>trum mak<strong>en</strong><br />
we per ruimtelijke variant veronderstelling<strong>en</strong> over het al<br />
dan niet aanwezig zijn van bestaande faciliteit<strong>en</strong> in het<br />
nulalternatief. Voor wat betreft het Dorp gaan we er vanuit<br />
dat de woning<strong>en</strong> ook in het nulalternatief word<strong>en</strong> gebouwd<br />
op dezelfde of op e<strong>en</strong> vergelijkbare locatie.<br />
3.6 Bepaling van kost<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
3.6.1 Olympische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Big 3 <strong>Sport</strong>faciliteit<strong>en</strong><br />
Indi<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> als het Olympisch Stadion, het<br />
Zwemcomplex <strong>en</strong> de Basketbalhal nieuw word<strong>en</strong> gebouwd,<br />
hanter<strong>en</strong> we als uitgangspunt dat de realisatiekost<strong>en</strong> voor<br />
nieuwe voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in hun geheel word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>,<br />
inclusief extra voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> transformatiekost<strong>en</strong> voor
<strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong>. 20 Dat zijn de kost<strong>en</strong> die gemaakt moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> om de betreff<strong>en</strong>de faciliteit te transformer<strong>en</strong><br />
naar zijn uiteindelijke vorm <strong>en</strong> waarin hij maximale<br />
maatschappelijke waarde heeft. D<strong>en</strong>k bijvoorbeeld aan<br />
het omvorm<strong>en</strong> van het Olympisch Stadion naar e<strong>en</strong><br />
voetbalstadion. De exploitatiewaarde (positief bij e<strong>en</strong><br />
stadion of negatief zoals bij e<strong>en</strong> zwemhal) van de nieuwe,<br />
perman<strong>en</strong>te voorzi<strong>en</strong>ig na de Spel<strong>en</strong> wordt vertaald naar<br />
e<strong>en</strong> (virtuele) verkoopwaarde na transformatie. Deze<br />
(virtuele) verkoopwaarde wordt als opbr<strong>en</strong>gst meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
in de analyse t<strong>en</strong>zij sprake is van gederfde inkomst<strong>en</strong> uit<br />
exploitatie elders.<br />
Indi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> variant gebruik kan word<strong>en</strong> gemaakt van<br />
bestaande faciliteit<strong>en</strong> word<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> voor<br />
extra voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of transformatie meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Voor bestaande <strong>en</strong>/of tijdelijke faciliteit<strong>en</strong> geldt dat ge<strong>en</strong><br />
verkoopwaarde meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> wordt in de financiële analyse.<br />
Olympisch Dorp<br />
Uitgangspunt is dat het Olympisch Dorp bestaat uit 3.000<br />
woning<strong>en</strong> die na transformatie in 2031 <strong>en</strong> 2032 word<strong>en</strong><br />
verkocht. In elk van de variant<strong>en</strong> wordt aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
dat die woning<strong>en</strong> niet additioneel zijn. In de financieeleconomische<br />
analyse zijn de woning<strong>en</strong> gewaardeerd op<br />
basis van b<strong>en</strong>chmarkinformatie van vergelijkbare wijk<strong>en</strong>21 <strong>en</strong> word<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> deze ‘normale’ marktprijs meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Daar staan de kost<strong>en</strong> van realisatie inclusief die van de<br />
tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> de transformatie na de Spel<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong>over; deze zijn aangeleverd door DHV.<br />
In de VMKB word<strong>en</strong> per saldo per variant alle<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong><br />
van de tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in het Olympisch Dorp <strong>en</strong> de<br />
transformatiekost<strong>en</strong> nadi<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d aan de Spel<strong>en</strong>.<br />
Het gaat hierbij volg<strong>en</strong>s de raming<strong>en</strong> van DHV gemiddeld<br />
om 40% van de totale kost<strong>en</strong> voor het Olympisch Dorp.<br />
Pers – <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum<br />
Indi<strong>en</strong> gebruik gemaakt wordt van nieuwe gebouw<strong>en</strong> voor<br />
de functie als Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum zijn de volledige<br />
kost<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de analyse. Daarnaast zijn de<br />
mogelijke verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong> in kaart<br />
gebracht. Hierbij is de waarde van kantoorgebouw<strong>en</strong><br />
in proxygebied<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>d aan de hand van viger<strong>en</strong>de<br />
huurprijz<strong>en</strong> per m2 . E<strong>en</strong> proxygebied is e<strong>en</strong> gebied dat qua<br />
20. De raming<strong>en</strong> van DHV voor de Big Five bevatt<strong>en</strong> de directe bouwkost<strong>en</strong>,<br />
de indirecte bouwkost<strong>en</strong> (e<strong>en</strong>malige kost<strong>en</strong>, algem<strong>en</strong>e bouwplaatskost<strong>en</strong>,<br />
uitvoeringskost<strong>en</strong>, algem<strong>en</strong>e kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> winst), e<strong>en</strong> risico-opslag op de<br />
bouwkost<strong>en</strong>, de vastgoedkost<strong>en</strong> (kost<strong>en</strong> voor verwerving, sloop, sanering <strong>en</strong><br />
locatie <strong>en</strong> doelgroep vergelijkbaar is met de locatie van het<br />
Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum.<br />
Indi<strong>en</strong> er in e<strong>en</strong> variant sprake is van het gebruik van<br />
e<strong>en</strong> bestaand gebouw, word<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> de meerkost<strong>en</strong><br />
(bijvoorbeeld voor de transformatie voor <strong>en</strong> na de<br />
Spel<strong>en</strong>) meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Voor de<br />
Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>tra op bestaande locaties zijn ge<strong>en</strong><br />
verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de analyse.<br />
Overige sportfaciliteit<strong>en</strong><br />
Voor de overige wedstrijdfaciliteit<strong>en</strong> zijn vanuit het<br />
OHS-traject ge<strong>en</strong> nadere gegev<strong>en</strong>s beschikbaar over<br />
(additionele) kost<strong>en</strong>. In de VMKB wordt verondersteld dat<br />
het vooral gaat om tijdelijke aanpassing<strong>en</strong> van bestaande<br />
faciliteit<strong>en</strong>. De kost<strong>en</strong> hiervoor word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in<br />
het budget van het organiser<strong>en</strong>d comité. Op basis van de<br />
ervaring<strong>en</strong> met eerdere Spel<strong>en</strong> gaat het om ongeveer 260<br />
miljo<strong>en</strong> euro. Dit is ongeveer 20% van de kost<strong>en</strong> voor de<br />
investering<strong>en</strong> die in duurste variant<strong>en</strong> van de Big Fivesportfaciliteit<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gedaan. In het achterligg<strong>en</strong>de<br />
rek<strong>en</strong>model is de mogelijkheid ingebouwd om op e<strong>en</strong> later<br />
mom<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> meer gedetailleerde raming van bijvoorbeeld<br />
de transformatiekost<strong>en</strong> <strong>en</strong> (virtuele) verkoopwaardes<br />
mee te nem<strong>en</strong>.<br />
3.6.2 Transportinfrastructuur<br />
Infrastructuurmaatregel<strong>en</strong> in het nulalternatief<br />
word<strong>en</strong> verondersteld te zijn gerealiseerd. De daarmee<br />
sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de investeringskost<strong>en</strong> zijn niet toegerek<strong>en</strong>d<br />
aan de Spel<strong>en</strong>. De investeringskost<strong>en</strong> van infrastructuur<br />
speciaal gerealiseerd voor de Spel<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> volledig<br />
meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. DHV heeft deze OS-specifieke project<strong>en</strong><br />
geïd<strong>en</strong>tificeerd <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>raming.<br />
Daarnaast zijn er project<strong>en</strong> die weliswaar voorwaardelijk<br />
geacht word<strong>en</strong> voor de Spel<strong>en</strong>, maar e<strong>en</strong> breder belang<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong>. Dit noem<strong>en</strong> wij OS-structurele project<strong>en</strong>. Veel van<br />
deze project<strong>en</strong> zijn op dit mom<strong>en</strong>t al in studie. De kost<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bat<strong>en</strong> van project<strong>en</strong> die ook zonder de Spel<strong>en</strong> gerealiseerd<br />
word<strong>en</strong>, mog<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d aan de Spel<strong>en</strong>.<br />
Die project<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> onderdeel uit van het nulalternatief. Als<br />
e<strong>en</strong> project zonder de Spel<strong>en</strong> niet gerealiseerd wordt, moet<strong>en</strong><br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> wél word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d aan de Spel<strong>en</strong>.<br />
de inbr<strong>en</strong>g van publieke grond<strong>en</strong>), e<strong>en</strong> risico-opslag op de vastgoedkost<strong>en</strong>, de<br />
<strong>en</strong>gineeringkost<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> opslag voor de scheefte.<br />
21. Hierbij hebb<strong>en</strong> we de woningprijz<strong>en</strong> in omligg<strong>en</strong>de <strong>en</strong>/of vergelijkbare wijk<strong>en</strong> op<br />
basis van Funda-informatie geanalyseerd.<br />
Rebel | Arup<br />
37
Omdat we nog niet precies wet<strong>en</strong> welke project<strong>en</strong> wel <strong>en</strong><br />
welke niet word<strong>en</strong> gerealiseerd, rek<strong>en</strong><strong>en</strong> we in deze VMKB de<br />
gemiddelde waarde van beide situaties toe aan de Spel<strong>en</strong>.<br />
Bij de toerek<strong>en</strong>ing van de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> zijn we uitgegaan<br />
van e<strong>en</strong> gemiddelde bat<strong>en</strong>/kost<strong>en</strong>-verhouding van 0,9. Als<br />
de realisatie van de desbetreff<strong>en</strong>de project<strong>en</strong> dichter bij komt,<br />
kunn<strong>en</strong> specifieke MKBA’s per project opgesteld word<strong>en</strong>.<br />
38 Rebel | Arup<br />
3.6.3 Het OCOG<br />
Het OCOG is de organisatie die de Spel<strong>en</strong> op operationeel<br />
niveau organiseert. Of zoals e<strong>en</strong> medewerker van the<br />
Olympic Delivery Authority (ODA) het omschreef: ‘We<br />
provide the theater, the OCOG organises the play’.<br />
De financieel-economische analyse<br />
De belangrijkste financiële opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het OCOG<br />
zijn die uit:<br />
1. Tickets: bepaald door de totale hoeveelheid beschikbare<br />
tickets te verminder<strong>en</strong> met het aantal tickets dat gratis<br />
beschikbaar wordt gesteld aan led<strong>en</strong> van de IOC-familie,<br />
sponsor<strong>en</strong> plus andere g<strong>en</strong>odigd<strong>en</strong> <strong>en</strong> het perc<strong>en</strong>tage<br />
tickets dat onverkocht blijft; <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s dit volume te<br />
verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> met de gemiddelde prijs per ticket.<br />
2. Uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong>: de som van de fee die alle z<strong>en</strong>ders <strong>en</strong><br />
overige instelling<strong>en</strong> aan het IOC betal<strong>en</strong> om de Spel<strong>en</strong> uit<br />
te mog<strong>en</strong> z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
3. Merchandise: de inkomst<strong>en</strong> uit de verkoop van onder meer<br />
lic<strong>en</strong>ties, Olympische munt<strong>en</strong> <strong>en</strong> (Olympische) lot<strong>en</strong>. 22<br />
4. Sponsorgeld<strong>en</strong>: waarbij onderscheid wordt gemaakt<br />
tuss<strong>en</strong> het wereldwijde TOP- sponsorprogramma van<br />
het IOC <strong>en</strong> e<strong>en</strong> nationaal sponsorprogramma (‘domestic<br />
programme’). Verondersteld wordt dat bijna 50% van de<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit het TOP-programma <strong>en</strong> 100% van de<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit het sponsorprogramma terecht kom<strong>en</strong><br />
bij het OCOG.<br />
De financiële opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het OCOG word<strong>en</strong><br />
volledig meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de financiële analyse <strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
aangew<strong>en</strong>d om allerlei kost<strong>en</strong> geheel of gedeeltelijk af te<br />
22. Overig<strong>en</strong>s zijn dit soort merchandising-activiteit<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> nieuw verschijnsel: voor<br />
de Spel<strong>en</strong> van 1928 in Amsterdam zijn Olympische postzegels uitgegev<strong>en</strong>, wat<br />
dekk<strong>en</strong>. Het gaat om bijdrag<strong>en</strong> aan (het gebruik van) de<br />
faciliteit<strong>en</strong>, transportkost<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>tskost<strong>en</strong> etc. <strong>en</strong><br />
kost<strong>en</strong> aan technologie <strong>en</strong> veiligheid. Maar ook het betal<strong>en</strong><br />
van het eig<strong>en</strong> personeel <strong>en</strong> het inzett<strong>en</strong> van vrijwilligers<br />
zijn belangrijke uitgav<strong>en</strong>post<strong>en</strong> van het OCOG. Over het<br />
algeme<strong>en</strong> geeft het OCOG van het organiser<strong>en</strong>de land<br />
ongeveer ev<strong>en</strong>veel geld uit als zij binn<strong>en</strong>krijgt. Op grond<br />
van deze aanname gaan we in deze VMKB ervan uit dat het<br />
geheel van de inkomst<strong>en</strong> van het OCOG beschikbaar is voor<br />
de dekking van kost<strong>en</strong> voor de Spel<strong>en</strong>.<br />
Die kost<strong>en</strong> van het OCOG ontl<strong>en</strong><strong>en</strong> we aan de opgav<strong>en</strong> van de<br />
Spel<strong>en</strong> van Lond<strong>en</strong>, van Rio <strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bid voor Kop<strong>en</strong>hag<strong>en</strong>.<br />
De kost<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in die opgav<strong>en</strong> onder meer betrekking<br />
op operationele kost<strong>en</strong> voor faciliteit<strong>en</strong>, op arbeidskost<strong>en</strong>,<br />
technologiekost<strong>en</strong>, veiligheid, ceremonies, transportkost<strong>en</strong>,<br />
Paralympische Spel<strong>en</strong>, marketing <strong>en</strong> administratie.<br />
De vertaling naar de VMKB<br />
De r<strong>en</strong>dabele of onr<strong>en</strong>dabele top van het OCOG nem<strong>en</strong> we<br />
mee in de VMKB. Daarnaast nem<strong>en</strong> we de uitgav<strong>en</strong> door het<br />
OCOG ter dekking van zijn kost<strong>en</strong> mee als bestedingsimpuls<br />
voor de Nederlandse economie. In de VMKB zijn deze uitgav<strong>en</strong><br />
derhalve e<strong>en</strong> bat<strong>en</strong>post. De post mag echter niet geheel als<br />
bat<strong>en</strong>post word<strong>en</strong> opgevoerd; twee correcties zijn nodig.<br />
Als de Spel<strong>en</strong> niet in Nederland word<strong>en</strong> georganiseerd<br />
dan gev<strong>en</strong> de Nederlandse bezoekers hun geld wel<br />
aan iets anders uit dan tickets <strong>en</strong> merchandise. Voor<br />
deze opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> voer<strong>en</strong> we daarom in de VMKB<br />
e<strong>en</strong> correctiepost ‘niet-additioneel’ op. Ook bij de<br />
sponsorgeld<strong>en</strong> uit het nationaal sponsorprogramma<br />
houd<strong>en</strong> we rek<strong>en</strong>ing met ‘niet-additionele’ inkomst<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> corriger<strong>en</strong> hiervoor in de VMKB. Bij opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit<br />
het TOP-programma <strong>en</strong> uit uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong> gaan we<br />
ervan uit dat er ge<strong>en</strong> sprake is van Nederlandse uitgav<strong>en</strong>.<br />
Nederlandse z<strong>en</strong>ders betal<strong>en</strong> om beeld<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong><br />
uit te mog<strong>en</strong>, maar het gaat hier op de totale inkomst<strong>en</strong><br />
uit uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong> om zo’n klein perc<strong>en</strong>tage dat het in dit<br />
stadium niet de moeite is dit effect mee te nem<strong>en</strong>.<br />
Deze aldus te berek<strong>en</strong><strong>en</strong> uitgav<strong>en</strong>, mog<strong>en</strong> niet geheel<br />
word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> als bat<strong>en</strong>post in de VMKB omdat er<br />
sprake is van weglekeffect<strong>en</strong>. Deze tred<strong>en</strong> op doordat de<br />
OCOG ook goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> uit het buit<strong>en</strong>land betrekt.<br />
tot e<strong>en</strong> winst van 50.000 guld<strong>en</strong> leidde. Deze winst di<strong>en</strong>de ter medebekostiging<br />
van het nieuwe Olympisch Stadion in Amsterdam.
Daarnaast zijn er – afhankelijk van het economisch tij –<br />
verdringingseffect<strong>en</strong>. Bij laagconjunctuur is de verdringing<br />
beperkt; bij hoogconjunctuur zijn de productiefactor<strong>en</strong><br />
goed bezet, is de verdringing hoog <strong>en</strong> zijn bijgevolg de<br />
bat<strong>en</strong> uit de bestedingsimpuls lager. 23<br />
3.6.4 Toerisme<br />
Het vertrekpunt voor de berek<strong>en</strong>ing van de effect<strong>en</strong> met<br />
betrekking tot toerisme is het aantal verkochte tickets <strong>en</strong> de<br />
verdeling daarvan onder ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> niet-ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
of buit<strong>en</strong>landse toerist<strong>en</strong>. Voor wat betreft de verdeling<br />
kijk<strong>en</strong> we naar beschikbare gegev<strong>en</strong>s over de Spel<strong>en</strong> in<br />
Ath<strong>en</strong>e <strong>en</strong> die van Lond<strong>en</strong>.<br />
De financieel-economische analyse<br />
Het OCOG draagt niet bij aan kost<strong>en</strong> voor verblijfsaccommodatie<br />
anders dan het Olympisch Dorp. Daarom zijn<br />
hiervoor ge<strong>en</strong> kost<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de financieeleconomische<br />
analyse.<br />
De vertaling naar de VMKB<br />
Door de Spel<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> veel bezoekers naar Nederland.<br />
Mogelijk is de bestaande kamervoorraad – in hotels én in<br />
andere faciliteit<strong>en</strong> – ontoereik<strong>en</strong>d. In dat geval zull<strong>en</strong> er<br />
additionele investering<strong>en</strong> gedaan moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in de<br />
(tijdelijke) uitbreiding van de kamervoorraad. We berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
of er additionele investering<strong>en</strong> nodig zijn, <strong>en</strong> zo ja, hoe hoog<br />
die dan zijn <strong>en</strong> in hoeverre deze word<strong>en</strong> afgedekt.<br />
De uitgav<strong>en</strong> door toerist<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bestedingsimpuls<br />
voor de Nederlandse economie <strong>en</strong> zijn derhalve in de VMKB<br />
e<strong>en</strong> bat<strong>en</strong>post. Voor de berek<strong>en</strong>ing van de besteding<strong>en</strong><br />
van bezoekers uit het buit<strong>en</strong>land, hanter<strong>en</strong> we aannam<strong>en</strong><br />
over aantall<strong>en</strong> bezoekers in de verschill<strong>en</strong>de categorieën,<br />
gemiddelde verblijfsduur <strong>en</strong> gemiddelde besteding<strong>en</strong><br />
per dag. De post mag echter niet geheel als bat<strong>en</strong>post<br />
word<strong>en</strong> opgevoerd.<br />
Geld dat door buit<strong>en</strong>landers in Nederland wordt besteed,<br />
blijft niet helemaal in Nederland maar lekt voor e<strong>en</strong> deel<br />
weer weg naar het buit<strong>en</strong>land. Bijvoorbeeld omdat het<br />
hotel waarin zij verblijv<strong>en</strong> onderdeel is van e<strong>en</strong> Amerikaanse<br />
ket<strong>en</strong> of omdat het restaurant zijn fles wijn in Italië koopt.<br />
23. Het me<strong>en</strong>em<strong>en</strong> van het bestedingsimpuls van het OCOG is ge<strong>en</strong> dubbeltelling<br />
van bat<strong>en</strong>. Het volg<strong>en</strong>de voorbeeld maakt dit duidelijk. Stel: het OCOG ontvangt<br />
10 miljo<strong>en</strong> euro van e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>landse sponsor. Dit geld wordt geheel besteed aan<br />
de inkoop van transportdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in Nederland. De rek<strong>en</strong>ing van het OCOG sluit<br />
Daarnaast kunn<strong>en</strong> verdringingseffect<strong>en</strong> optred<strong>en</strong>, al<br />
naar gelang de bezettingsgraad van de faciliteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
toeristische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (afhankelijk van de conjunctuur).<br />
Met beide effect<strong>en</strong> wordt rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong>.<br />
3.6.5 Overige kost<strong>en</strong> overheid<br />
Om de Olympische Spel<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> organiser<strong>en</strong>, maakt<br />
de overheid verschill<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong>. Deze nem<strong>en</strong> we mee<br />
in de VMKB-analyse. Het gaat hierbij – naast de eerder<br />
besprok<strong>en</strong> investering<strong>en</strong> in Big Five-faciliteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> in<br />
transportinfrastructuur – om organisatiekost<strong>en</strong> voor de<br />
overheid zelf <strong>en</strong> om uitgav<strong>en</strong> voor veiligheid.<br />
De overheid zal organisatiekost<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> om de Spel<strong>en</strong><br />
voor te bereid<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijk te mak<strong>en</strong>. Daarbij mak<strong>en</strong> we<br />
onderscheid tuss<strong>en</strong> de inzet van ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> <strong>en</strong> inhuur<br />
van derd<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld adviseurs. Deze kost<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d aan de Spel<strong>en</strong>. Deze post is ook van<br />
belang voor het bepal<strong>en</strong> van de financiële consequ<strong>en</strong>ties<br />
van e<strong>en</strong> besluit van het Kabinet om e<strong>en</strong> Nederlands bid niet<br />
te ondersteun<strong>en</strong> <strong>en</strong> van het indi<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> onsuccesvol<br />
bid. De kost<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingeschat door (1) assumpties op<br />
te stell<strong>en</strong> over het aantal FTE’s dat bij de overheid nodig<br />
is om de tak<strong>en</strong> in te vull<strong>en</strong> <strong>en</strong> door (2) te onderzoek<strong>en</strong> hoe<br />
hoog de bidkost<strong>en</strong> van eerdere kandidaatsted<strong>en</strong> war<strong>en</strong>. In<br />
het analyse-instrum<strong>en</strong>t mak<strong>en</strong> wij daarbij e<strong>en</strong> onderscheid<br />
naar vijf period<strong>en</strong>: de voorbereiding (2011-2015), de bidfase<br />
(2016-2021), de bouwfase (2022-2027), de Spel<strong>en</strong> zelf (2028)<br />
<strong>en</strong> de post-Spel<strong>en</strong>fase (2029-2035).<br />
Ook word<strong>en</strong> er kost<strong>en</strong> gemaakt voor veiligheid. We gaan<br />
ervan uit dat e<strong>en</strong> deel van deze kost<strong>en</strong> door het OCOG<br />
wordt afgedekt <strong>en</strong> derhalve wordt meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de<br />
financieel-economische analyse. De ervaring met de Spel<strong>en</strong><br />
van Lond<strong>en</strong> 2012 <strong>en</strong> Rio 2016 leert echter, dat ook de<br />
overheid zelf in veiligheidsmaatregel<strong>en</strong> moet invester<strong>en</strong>.<br />
De kost<strong>en</strong> hiervoor nem<strong>en</strong> we mee in de VMKB.<br />
E<strong>en</strong> opmerking tot slot: het is d<strong>en</strong>kbaar dat het IOC fiscale<br />
garanties of vrijstelling<strong>en</strong> verlangt van de overheid. Voor<br />
dit mom<strong>en</strong>t ontbrek<strong>en</strong> duidelijke aanwijzing<strong>en</strong> waarover<br />
het zou moet<strong>en</strong> gaan <strong>en</strong> welke extra kost<strong>en</strong> in de zin van<br />
gederfde opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> daar dan ev<strong>en</strong>tueel mee gemoeid zijn.<br />
Red<strong>en</strong> om deze post als negatieve PM-post op te voer<strong>en</strong>.<br />
dus op nul. Tegelijkertijd g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> de uitgav<strong>en</strong> van het OCOG extra economische<br />
activiteit<strong>en</strong> in de transportsector. De 10 miljo<strong>en</strong> euro zijn vanuit e<strong>en</strong> MKBAperspectief<br />
e<strong>en</strong> bat<strong>en</strong>post, omdat het geld e<strong>en</strong> bestedingsimpuls g<strong>en</strong>ereert dat in<br />
het nulalternatief niet optreedt.<br />
Rebel | Arup<br />
39
40 Rebel | Arup<br />
3.6.6 Olympisch Effect<br />
Zoals aangegev<strong>en</strong> in hoofdstuk 1 kunn<strong>en</strong> er bij de organisatie<br />
van de Spel<strong>en</strong> allerlei nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> optred<strong>en</strong>. Juist<br />
die nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t zijn om de Spel<strong>en</strong><br />
naar Nederland te will<strong>en</strong> hal<strong>en</strong>. Het extra duwtje dat de<br />
Spel<strong>en</strong> kan br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in ruimtelijke ontwikkeling<strong>en</strong>, branding<br />
of onderlinge verbond<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> dat niet op e<strong>en</strong> andere<br />
wijze kan word<strong>en</strong> georganiseerd noem<strong>en</strong> wij het Olympisch<br />
Effect. Dat Olympisch Effect kan word<strong>en</strong> gestuurd <strong>en</strong><br />
versterkt wanneer bewuste keuz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt <strong>en</strong><br />
gerichte strategieën word<strong>en</strong> ontwikkeld gericht op het<br />
maximaliser<strong>en</strong> van de ‘bijvangst’ voor Nederland.<br />
Op dit mom<strong>en</strong>t zijn die keuz<strong>en</strong> nog niet gemaakt. In deze<br />
VMKB besprek<strong>en</strong> we de nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> met name kwalitatief<br />
<strong>en</strong> do<strong>en</strong> dat aan de hand van de in onderstaande<br />
figuur opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> hoofdthema’s. We zoom<strong>en</strong> per thema<br />
in <strong>en</strong> gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> korte kwalitatieve beschouwing, waar<br />
mogelijk <strong>en</strong> verantwoord geïllustreerd door e<strong>en</strong> indicatieve<br />
kwantitatieve beschouwing.<br />
Bijvangst<strong>en</strong> <strong>en</strong> nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgezet teg<strong>en</strong><br />
het veronderstelde nulalternatief. Voor de beschouwing<strong>en</strong><br />
geldt dat op ieder van de g<strong>en</strong>oemde thema sprake is van<br />
‘bestaand beleid’ om beoogde effect<strong>en</strong> te g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong>.<br />
De organisatie van de Spel<strong>en</strong> kan er echter toe bijdrag<strong>en</strong><br />
dat bepaalde beoogde ontwikkeling<strong>en</strong> (i) eerder word<strong>en</strong><br />
gerealiseerd omdat de project<strong>en</strong> <strong>en</strong> effect<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gehaald in de tijd. Ook is het d<strong>en</strong>kbaar dat<br />
deze effect<strong>en</strong> (ii) beter <strong>en</strong>/of hoogwaardiger word<strong>en</strong><br />
gerealiseerd. De Spel<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> ertoe dat het niveau van de<br />
beoogde ontwikkeling to<strong>en</strong>eemt <strong>en</strong> dat er aldus additionele<br />
waarde wordt gecreëerd.<br />
De Spel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ook negatieve effect<strong>en</strong> met zich br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
zoals de extra belasting van het milieu <strong>en</strong>/of reistijdverliez<strong>en</strong><br />
voor regulier verkeer als gevolg van het tijdelijke Olympisch<br />
verkeer. Investeringsprogramma’s gericht op het maximaliser<strong>en</strong><br />
van beoogde effect<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld het stimuler<strong>en</strong> van<br />
toerisme, kunn<strong>en</strong> tot deze categorie word<strong>en</strong> gerek<strong>en</strong>d.<br />
Tabel 7 : Overzicht mogelijke Olympische Effect<strong>en</strong><br />
Thema Economische activiteit<strong>en</strong> Bestedingsimpuls<strong>en</strong> Ruimte <strong>en</strong> Infrastructuur Sociaal-maatschappelijk<br />
Effect<strong>en</strong> Aanzuig<strong>en</strong>de werking Consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong> Katalysator Ruimtelijke Katalysator breedte sport<br />
vervolgev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Ontwikkeling<strong>en</strong><br />
(stedelijke vernieuwing<br />
<strong>en</strong> transformatie)<br />
<strong>en</strong> volksgezondheid<br />
Katalysator Innovatie Impuls<strong>en</strong> bouwsector & Katalysator realisatie Sociale cohesie <strong>en</strong><br />
effici<strong>en</strong>cyverbetering<strong>en</strong> Infrastructuur<br />
nationale trots<br />
NL – Branding <strong>en</strong><br />
Aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> werkgele- Belasting bestaande Burgerparticipatie<br />
Naamsbek<strong>en</strong>dheid<br />
g<strong>en</strong>heid<br />
sytem<strong>en</strong> (reistijdverliez<strong>en</strong>)<br />
Foreign Direct Invest-<br />
Additionele milieu-<br />
Acceptatie m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met<br />
m<strong>en</strong>ts & vestigingskwaliteit;<br />
Structurele impuls<br />
Toerisme<br />
effect<strong>en</strong><br />
beperking<strong>en</strong>
4<br />
De financiële<br />
analyse: het<br />
organiser<strong>en</strong>d<br />
comité<br />
Rebel | Arup<br />
41
Het organiser<strong>en</strong>d comité is verantwoordelijk voor allerlei<br />
operationele activiteit<strong>en</strong> rondom de Spel<strong>en</strong>, <strong>en</strong> voor de<br />
bekostiging van deze activiteit<strong>en</strong>. Het OCOG betaalt de<br />
kost<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> aantal opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong>post<strong>en</strong> die voor e<strong>en</strong> groot<br />
deel uit het buit<strong>en</strong>land kom<strong>en</strong>. Het OCOG kan beschouwd<br />
word<strong>en</strong> als tijdelijke werkmaatschappij.<br />
42 Rebel | Arup<br />
4.1 Overzicht<br />
De volg<strong>en</strong>de tabel bevat de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitgav<strong>en</strong> van<br />
het organiser<strong>en</strong>d comité.<br />
Tabel 8: Overzicht opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitgav<strong>en</strong> OCOG<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit<br />
ticketverkoop<br />
270 486 728 2027-2028<br />
Uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong> 347 672 1.212<br />
Merchandising 32 103 180<br />
TOP -sponsorprogramma<br />
206 377 581<br />
Nationaal Sponsorprogramma<br />
238 432 713<br />
Tuss<strong>en</strong>som:<br />
OCOG-opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
1.093 2.070 3.414<br />
Organisatiekost<strong>en</strong><br />
OCOG<br />
-1.900 -1.700 -1.500<br />
Financieel<br />
resultaat OCOG<br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
-807 370 1.914<br />
4.2 Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
4.2.1 Ticketverkoop<br />
2024-2028<br />
Het totaal aantal beschikbare tickets wordt bepaald door<br />
de capaciteit van de stadions <strong>en</strong> het aantal wedstrijd<strong>en</strong> dat<br />
in elk van die stadions plaatsvindt. Omdat de informatie op<br />
dat detailniveau nog niet voorhand<strong>en</strong> is, baser<strong>en</strong> wij ons op<br />
24. Niet voor alle land<strong>en</strong> is dit getal beschikbaar: voor veel land<strong>en</strong> is alle<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d<br />
hoeveel tickets er voor het publiek beschikbaar zijn / war<strong>en</strong>. Dit getal is exclusief<br />
de tickets voor IOC familieled<strong>en</strong>, sponsor<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere g<strong>en</strong>odigd<strong>en</strong>, <strong>en</strong> betreft<br />
dus niet het totaal. Om toch e<strong>en</strong> inschatting te mak<strong>en</strong> van het totale aantal<br />
tickets dat beschikbaar is / was, hebb<strong>en</strong> we het gemiddeld aantal tickets dat<br />
beschikbaar is voor IOC-familieled<strong>en</strong>, sponsors <strong>en</strong> g<strong>en</strong>odigd<strong>en</strong> (800.000)<br />
opgeteld bij de gegev<strong>en</strong>s over het aantal tickets dat beschikbaar is / was voor<br />
publiek. Die 800.000 is gebaseerd op het aantal tickets dat tijd<strong>en</strong>s de Spel<strong>en</strong> van<br />
ticketverkop<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s eerdere Spel<strong>en</strong>. 24 25 Gemiddeld zijn<br />
tijd<strong>en</strong>s de Zomerspel<strong>en</strong> in de periode 1996-2016 ongeveer<br />
8,7 miljo<strong>en</strong> tickets beschikbaar. Dat cijfer gebruik<strong>en</strong> wij in<br />
de base case. In de worst case gebruik<strong>en</strong> het laagste aantal<br />
beschikbare tickets (6,1 miljo<strong>en</strong>, Ath<strong>en</strong>e 2004), in de best<br />
case het hoogste aantal beschikbare tickets (11,3 miljo<strong>en</strong>,<br />
Atlanta 1996) 26 .<br />
E<strong>en</strong> deel van de tickets wordt gratis beschikbaar gesteld<br />
aan de led<strong>en</strong> van de IOC-familie, sponsor<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />
g<strong>en</strong>odigd<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> van Sydney is bek<strong>en</strong>d hoeveel tickets<br />
voor deze categorieën zijn gereserveerd, te wet<strong>en</strong> circa<br />
800.000. Daarom gaan wij er in de base, worst <strong>en</strong> best case<br />
vanuit dat 800.000 tickets beschikbaar blijv<strong>en</strong> voor deze<br />
categorieën <strong>en</strong> dat deze dus niet word<strong>en</strong> verkocht.<br />
Bij de onderzochte ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is gemiddeld 82% van de<br />
totaal voor het publiek beschikbare tickets verkocht. 27 Dat<br />
betek<strong>en</strong>t dat gemiddeld 18% van de beschikbare plaats<strong>en</strong><br />
leeg zijn geblev<strong>en</strong>. Het verkoopperc<strong>en</strong>tage van 82% hanter<strong>en</strong><br />
we in onze base case. In de worst <strong>en</strong> best case hanter<strong>en</strong> we<br />
respectievelijk het laagste (68%, Ath<strong>en</strong>e 2004) <strong>en</strong> hoogste<br />
(92,4%, London 2012) perc<strong>en</strong>tage verkochte tickets.<br />
De inkomst<strong>en</strong> uit ticketverkoop word<strong>en</strong> bepaald door het<br />
product van het aantal verkochte tickets <strong>en</strong> de prijs van die<br />
tickets. De prijz<strong>en</strong> van de tickets word<strong>en</strong> door het OCOG<br />
zelf bepaald. Bij de onderzochte ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> blek<strong>en</strong> de<br />
ticketprijz<strong>en</strong> <strong>en</strong>orm te variër<strong>en</strong>, waarbij ge<strong>en</strong> duidelijke<br />
opgaande of neergaande tr<strong>en</strong>d was waar te nem<strong>en</strong>. Het IOC<br />
(2010) verklaart hierover: ‘The OCOGs and the IOC work to<br />
<strong>en</strong>sure the availability of tickets are priced to accommodate<br />
the wide-ranging economic circumstances of the public and<br />
to establish ticket prices in accordance with the domestic<br />
market prices for major sporting ev<strong>en</strong>ts.’ Langs deze lijn<br />
gered<strong>en</strong>eerd, acht<strong>en</strong> wij de pricing strategy van London<br />
2012 het meest repres<strong>en</strong>tatief voor onze VMKB. Omdat<br />
het in deze fase nog weinig zinvol is om te differ<strong>en</strong>tiër<strong>en</strong><br />
naar rang<strong>en</strong> of ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, hanter<strong>en</strong> we in alle cases e<strong>en</strong><br />
afronding van de ticketprijs van London: 75 euro.<br />
Sydney voor IOC familieled<strong>en</strong>, sponsors <strong>en</strong> g<strong>en</strong>odigd<strong>en</strong> gereserveerd was.<br />
25. Bij het bepal<strong>en</strong> van de ticketinkomst<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> we de Spel<strong>en</strong> van Bejing steeds<br />
buit<strong>en</strong> beschouwing gelat<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> het onduidelijk is of de gegev<strong>en</strong>s hierover<br />
betrouwbaar zijn.<br />
26. Deze aantall<strong>en</strong> zijn inclusief de Paralympische Spel<strong>en</strong>.<br />
27. Uiteraard moet nog blijk<strong>en</strong> hoe hoog de perc<strong>en</strong>tages zijn in London 2012 <strong>en</strong><br />
Rio 2016 zijn. Voor het perc<strong>en</strong>tage tickets dat tijd<strong>en</strong>s deze Spel<strong>en</strong> verkocht zal<br />
word<strong>en</strong> baser<strong>en</strong> we ons op de MKBA van Arup over London <strong>en</strong> het bid van Rio.
Tabel 9: Aantal tickets in drie cases <strong>en</strong> de te verwacht<strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Worst case Base case Best case Timing<br />
Totaal aantal<br />
tickets<br />
6,1 miljo<strong>en</strong> 8,7 miljo<strong>en</strong> 11,3 miljo<strong>en</strong><br />
Af: Tickets<br />
voor IOC<br />
familie, etc.<br />
0,8 miljo<strong>en</strong> 0,8 miljo<strong>en</strong> 0,8 miljo<strong>en</strong><br />
Tuss<strong>en</strong>som:<br />
beschikbaar<br />
voor verkoop<br />
5,3 miljo<strong>en</strong> 7,9 miljo<strong>en</strong> 10,5 miljo<strong>en</strong><br />
Daadwerkelijk 68% 82% 92,4%<br />
verkocht<br />
(perc<strong>en</strong>tage)<br />
Daadwerkelijk<br />
verkocht<br />
(aantal)<br />
3,6 miljo<strong>en</strong> 6,5 miljo<strong>en</strong> 9,7 miljo<strong>en</strong><br />
2027-<br />
2028<br />
Gemiddelde<br />
prijs per ticket<br />
75 euro 75 euro 75 euro<br />
Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
uit ticketverkoop<br />
in euro<br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
270 486 728<br />
De tickets word<strong>en</strong> verkocht aan ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> nietingezet<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Uit eerdere Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> bieding<strong>en</strong> is weinig<br />
beschikbaar over de nationaliteit van de person<strong>en</strong> die e<strong>en</strong><br />
ticket kop<strong>en</strong>. Zelfs als die gegev<strong>en</strong>s wel beschikbaar zoud<strong>en</strong><br />
zijn, zoud<strong>en</strong> ze niet zomaar naar de Nederlandse situatie<br />
vertaald kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> omdat geografische ligging, mate<br />
van toerisme <strong>en</strong> economisch klimaat in deze e<strong>en</strong> belangrijke<br />
rol spel<strong>en</strong>.<br />
Met die waarschuwing in ons achterhoofd nem<strong>en</strong> we de<br />
MKBA van Arup over de Spel<strong>en</strong> in London als uitgangspunt.<br />
Arup gaat er vanuit dat 70% van de tickets door Engels<strong>en</strong><br />
gekocht wordt. Echter, in het Ver<strong>en</strong>igde Koninkrijk won<strong>en</strong><br />
meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> dan in Nederland. Daarom kunn<strong>en</strong> we dit<br />
cijfer niet zomaar overnem<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s de MKBA van Arup<br />
word<strong>en</strong> (afhankelijk van de assumpties) 6,1 miljo<strong>en</strong> tickets<br />
of 7,7 miljo<strong>en</strong> tickets door Engels<strong>en</strong> gekocht. Uitgaand van<br />
het aantal inwoners van Engeland, Schotland <strong>en</strong> Wales<br />
(rond 61 miljo<strong>en</strong>) kom<strong>en</strong> we uit op e<strong>en</strong> fractie van 0,1 c.q.<br />
0,125. In Nederland zijn de reisafstand<strong>en</strong> kleiner <strong>en</strong> kiez<strong>en</strong><br />
daarom e<strong>en</strong> fractie van 0,. Bij circa 17 miljo<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
in Nederland betek<strong>en</strong>t dit dat ca. 40% van de tickets<br />
aan Nederlanders verkocht word<strong>en</strong>. We hanter<strong>en</strong> deze<br />
assumptie in alle cases.<br />
28. Het is moeilijk om hierover goed vergelijkbare bedrag<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong>. Daarom<br />
hebb<strong>en</strong> wij ons gebaseerd op de scoring van bieding<strong>en</strong> door het IOC, waarbij dit<br />
e<strong>en</strong> van de criteria is. In die opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> is ge<strong>en</strong> duidelijke tr<strong>en</strong>d te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />
4.2.2 Uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong><br />
De ontwikkeling van social media <strong>en</strong> van de snel<br />
opkom<strong>en</strong>de economieën, drag<strong>en</strong> bij aan de onzekerheid<br />
rond de opbr<strong>en</strong>gst van de uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong>. Over de<br />
afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> is er e<strong>en</strong> opgaande tr<strong>en</strong>d te zi<strong>en</strong> in de<br />
opbr<strong>en</strong>gst van uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong>. In de base case gaan we uit<br />
van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van Bejing: 1.371 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van Atlanta hanter<strong>en</strong> we als ondergr<strong>en</strong>s in<br />
de worst case: 708 miljo<strong>en</strong> euro. In de best case gaan we er<br />
vanuit dat de positieve tr<strong>en</strong>d zich doorzet <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> zo uit<br />
op e<strong>en</strong> aanname van 2.474 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
Van de totale opbr<strong>en</strong>gst uit de verkoop van uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong><br />
komt 49% t<strong>en</strong> goede aan het OCOG. De rest blijft binn<strong>en</strong><br />
de Olympische beweging (IOC, 2008). Omdat het voor de<br />
verdeling van het geld binn<strong>en</strong> de Olympische beweging niet<br />
uitmaakt waar de Spel<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong> – in Nederland of<br />
erg<strong>en</strong>s anders – nem<strong>en</strong> we in de VMKB alle<strong>en</strong> de 49% mee<br />
die t<strong>en</strong> goede komt aan het OCOG.<br />
Tabel 10: Inkomst<strong>en</strong> OCOG uit Uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Totaal 708 1.371 2.474<br />
Aandeel 49% 49% 49%<br />
OCOG<br />
2024-2028<br />
Uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong><br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
347 672 1.212<br />
4.2.3 Merchandising<br />
Het IOC maakt in haar verslaglegging over merchandising<br />
onderscheid naar drie opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong>bronn<strong>en</strong>:<br />
• Lic<strong>en</strong>tieprogramma. Dit programma heeft betrekking op<br />
de verkoop van product<strong>en</strong> die zijn voorzi<strong>en</strong> van het logo<br />
van de Spel<strong>en</strong>. In de base case nem<strong>en</strong> we het gemiddelde<br />
van de Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> bieding<strong>en</strong> in de periode 1996-2016: 73<br />
miljo<strong>en</strong> euro. In de worst case gaan we uit van 32 miljo<strong>en</strong><br />
euro <strong>en</strong> in de best case van 123 miljo<strong>en</strong> euro. 28<br />
• Uitgifte van munt<strong>en</strong> <strong>en</strong> postzegels. Sommige land<strong>en</strong><br />
kiez<strong>en</strong> ervoor speciale munt<strong>en</strong> <strong>en</strong> postzegels uit te gev<strong>en</strong>.<br />
Op basis van ervaring<strong>en</strong> met eerdere bieding<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />
Er zijn uitschieters naar bov<strong>en</strong> (Chicago met 123 miljo<strong>en</strong> euro) <strong>en</strong> naar b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong><br />
(Rio met 32 miljo<strong>en</strong> euro). Beijing is uit de dataset g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, omdat deze naar<br />
ons idee niet repres<strong>en</strong>tatief is.<br />
Rebel | Arup<br />
43
44 Rebel | Arup<br />
we uit op e<strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst van 5 miljo<strong>en</strong> euro voor de OCOG<br />
in de base case. In de worst <strong>en</strong> best case hanter<strong>en</strong> we<br />
respectievelijk 0 <strong>en</strong> 10 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
• Olympische loterij<strong>en</strong>. De base case gaat uit van het<br />
gemiddelde van (verwachte) opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit loterij<strong>en</strong>: 25<br />
miljo<strong>en</strong> euro. 29 In de worst case wordt er ge<strong>en</strong> Olympische<br />
loterij georganiseerd, in de best case levert die de, met<br />
uitzondering van Lond<strong>en</strong>, hoogst bek<strong>en</strong>de verwachte<br />
opbr<strong>en</strong>gst op: 47 miljo<strong>en</strong> euro. Er is ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing<br />
gehoud<strong>en</strong> met bijdrag<strong>en</strong> uit bestaande loterij<strong>en</strong>, zoals de<br />
Sponsor Bingo Loterij of de Lotto.<br />
Tabel 11: Inkomst<strong>en</strong> OCOG uit Merchandising<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Lic<strong>en</strong>ties 32 73 123<br />
Olympische<br />
munt<strong>en</strong><br />
0 5 10<br />
Olympische<br />
loterij<br />
0 25 47<br />
2024-2028<br />
Merchandising<br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
32 103 180<br />
4.2.4 TOP-Sponsorprogramma<br />
The Olympic Partners (TOP) Programme is het wereldwijde<br />
sponsor programma van het IOC. E<strong>en</strong>s in de vier jaar<br />
word<strong>en</strong> de deelnemers aan dit programma geselecteerd.<br />
Iedere periode omvat dus Zomer- <strong>en</strong> Winterspel<strong>en</strong>.<br />
Deelnemers aan het programma krijg<strong>en</strong> de exclusieve<br />
recht<strong>en</strong> op de verkoop <strong>en</strong> advertising van product<strong>en</strong> in<br />
e<strong>en</strong> bepaalde categorie. D<strong>en</strong>k aan Coca-Cola voor nietalcoholische<br />
drank<strong>en</strong>, Atos Origin voor IT <strong>en</strong> McDonald’s<br />
voor et<strong>en</strong> (IOC, 2010).<br />
De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit het TOP-programma zijn de afgelop<strong>en</strong><br />
jar<strong>en</strong> steeds gesteg<strong>en</strong>. In de base case gaan we er vanuit dat<br />
die stijging zich doorzet <strong>en</strong> extrapoler<strong>en</strong> we de cijfers van de<br />
periode 1997-2008 lineair naar de periode 2025-2028. 30 Dat<br />
resulteert in e<strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst van 1.258 miljo<strong>en</strong> euro, waarvan<br />
30% naar het OCOG gaat. De rest van de opbr<strong>en</strong>gst gaat<br />
naar het IOC, de nationale comités <strong>en</strong> de organisatie van<br />
de Winterspel<strong>en</strong>. In de worst case veronderstell<strong>en</strong> we<br />
ge<strong>en</strong> verdere stijging <strong>en</strong> gaan uit van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
van de laatste periode: 683 miljo<strong>en</strong> euro. In de best case<br />
29. Daarbij hebb<strong>en</strong> wij ons gebaseerd op de bids van Parijs (47 miljo<strong>en</strong> euro), Moskou<br />
(6 miljo<strong>en</strong> euro) <strong>en</strong> Madrid (21 miljo<strong>en</strong> euro).<br />
30. Omdat 1997 – 2000 de eerste periode was waarin Zomer- <strong>en</strong> Winterspel<strong>en</strong> niet in<br />
extrapoler<strong>en</strong> we de cijfers van de periode 1997-2008 volg<strong>en</strong>s<br />
gecumuleerde groei naar de periode 2025-2028, wat leidt<br />
tot e<strong>en</strong> verwachte opbr<strong>en</strong>gst van 1.935 miljo<strong>en</strong> waarvan<br />
30% voor het OCOG.<br />
Tabel 12: Inkomst<strong>en</strong> OCOG uit TOP-sponsorprogramma<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
TOP Sponsorprogramma<br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
206 377 581 2024-2028<br />
4.2.5 Nationaal Sponsorprogramma<br />
Naast het TOP-programma is er e<strong>en</strong> nationaal Olympisch<br />
sponsorprogramma. Dit wordt georganiseerd door de<br />
OCOG onder directie van het IOC (IOC, 2010). In het<br />
nationale sponsorprogramma word<strong>en</strong> over het algeme<strong>en</strong><br />
sponsor<strong>en</strong>, leveranciers <strong>en</strong> aanbieders onderscheid<strong>en</strong><br />
(IOC,2010).<br />
Omdat de inkomst<strong>en</strong> uit het nationale sponsorprogramma<br />
nog onbek<strong>en</strong>d zijn, baser<strong>en</strong> we ons ook hier op ervaring<strong>en</strong><br />
bij eerdere Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> bids over de periode 1996-2016. 31 Ook<br />
hier is ge<strong>en</strong> duidelijke tr<strong>en</strong>d zichtbaar <strong>en</strong> daarom gebruik<strong>en</strong><br />
we in de base case de gemiddelde opbr<strong>en</strong>gst: 432 miljo<strong>en</strong><br />
euro. In de worst case gaan we uit van de laagste verwachte<br />
opbr<strong>en</strong>gst (Ath<strong>en</strong>e, 238 miljo<strong>en</strong> euro) <strong>en</strong> in de best case van<br />
de hoogste verwachte opbr<strong>en</strong>gst (New York, 713 miljo<strong>en</strong><br />
euro). De inkomst<strong>en</strong> uit het nationaal sponsorprogramma<br />
kom<strong>en</strong> t<strong>en</strong> goede aan het OCOG, het betreff<strong>en</strong>de NOC <strong>en</strong><br />
het Olympisch team. Omdat de verdeling van de geld<strong>en</strong> nog<br />
onduidelijk is, maar alle geld<strong>en</strong> in Nederland terechtkom<strong>en</strong>,<br />
gaan we er voor het gemak vanuit dat 100% van de<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> terechtkomt bij het OCOG.<br />
Tabel 13: Inkomst<strong>en</strong> OCOG uit Nationaal Sponsorprogramma<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Nationaal Sponsorprogramma<br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
238 432 713 2024-2028<br />
hetzelfde jaar georganiseerd werd<strong>en</strong> baser<strong>en</strong> we ons op de cijfers vanaf die periode.<br />
31. Hier is uitschieter Beijing (960 miljo<strong>en</strong> euro) uit de dataset gelat<strong>en</strong>.
4.3 Organisatiekost<strong>en</strong> OCOG<br />
Het budget van het organiser<strong>en</strong>d comité wordt in de bid<br />
books van eerdere kandidaat <strong>en</strong> host sted<strong>en</strong> ingedeeld<br />
in 17 kost<strong>en</strong>post<strong>en</strong>:<br />
Tabel 14: <strong>Kost<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> OCOG<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong>post Indicatatie<br />
(mln euro)<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong>post Indicatatie<br />
(mln euro)<br />
OpEx <strong>Sport</strong> facilities32 260 Catering 30<br />
OpEx Village 170 Transport 110<br />
OpEx Press/<br />
Mediac<strong>en</strong>tre<br />
40 Security 40<br />
Work force 180 Paralympics 110<br />
Information systems 240 Marketing 80<br />
Telecommunication 100 Administration 180<br />
Internet 20 Pre-Games<br />
coordination<br />
30<br />
Ceremonies 70 Other costs 240<br />
Medical services 10 Totaal 1.910<br />
Wij baser<strong>en</strong> onze inschatting van de kost<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
analyse van de bid books van Lond<strong>en</strong> 2012 <strong>en</strong> Rio 2016, <strong>en</strong><br />
van de inschatting die is gemaakt voor e<strong>en</strong> mogelijk bid<br />
van Kop<strong>en</strong>hag<strong>en</strong> voor de Spel<strong>en</strong> van 2024. Daarbij zi<strong>en</strong><br />
we dat de totaalkost<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de 1,8 <strong>en</strong> de 2,1 miljard<br />
euro bedrag<strong>en</strong> (prijspeil 2011). Hierbij pass<strong>en</strong> twee<br />
opmerking<strong>en</strong>. In de eerste plaats zijn hierin operationele<br />
kost<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> voor het Olympisch Dorp <strong>en</strong> het<br />
Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum. In onze aanpak zijn deze kost<strong>en</strong><br />
meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de investering. Om de kost<strong>en</strong> niet twee<br />
keer mee te nem<strong>en</strong>, vervalt hier ongeveer 210 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
Deze word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de locatiespecifieke analyse.<br />
T<strong>en</strong> tweede zi<strong>en</strong> we dat met name de kost<strong>en</strong>post veiligheid<br />
niet volledig uit het OCOG-budget gedekt wordt. Met<br />
name de casus Lond<strong>en</strong> 2012 laat zi<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> deel van<br />
de veiligheidsmaatregel<strong>en</strong> (met name de beveiliging<br />
van de sportfaciliteit<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de Spel<strong>en</strong>) uit het OCOGbudget<br />
bekostigd wordt. Verdergaande investering<strong>en</strong> in<br />
veiligheidsmaatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door de overheid bekostigd.<br />
In de financiële analyse van het OCOG nem<strong>en</strong> we het<br />
gemiddelde van Lond<strong>en</strong>, Rio <strong>en</strong> Kop<strong>en</strong>hag<strong>en</strong> mee: 40<br />
miljo<strong>en</strong> euro. In de VMKB-analyse in hoofdstuk 5 word<strong>en</strong> de<br />
rester<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
In de praktijk zi<strong>en</strong> we dat de spreiding tuss<strong>en</strong> de raming<strong>en</strong> uit<br />
Lond<strong>en</strong>, Rio <strong>en</strong> Kop<strong>en</strong>hag<strong>en</strong> op totaalniveau erg klein is. Wel<br />
lat<strong>en</strong> de raming<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> per deelpost. Wij nem<strong>en</strong><br />
het gemiddelde uit de drie raming<strong>en</strong> (gecorrigeerd 1,7 miljard<br />
euro) mee in de base case, <strong>en</strong> hanter<strong>en</strong> e<strong>en</strong> spreiding van 200<br />
miljo<strong>en</strong> euro in de worst case <strong>en</strong> de best case.<br />
Tabel 15: Organisatiekost<strong>en</strong> OCOG<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Organisatiekost<strong>en</strong><br />
OCOG (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-1.900 -1.700 -1.500 2024-2028<br />
32. Deze post bevat vooral de (tijdelijke) aanpassingskost<strong>en</strong> van de niet Big Five faciliteit<strong>en</strong>.<br />
Rebel | Arup<br />
45
46 Rebel | Arup
5<br />
VMKB: Locatieonafhankelijke<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
Rebel | Arup<br />
47
In dit hoofdstuk <strong>en</strong> het volg<strong>en</strong>de gaan we in op de<br />
maatschappelijk-economische effect<strong>en</strong> van het organiser<strong>en</strong><br />
van de Spel<strong>en</strong>. Daarbij kom<strong>en</strong> in hoofdstuk 5 de<br />
locatieonafhankelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> aan bod, in hoofdstuk<br />
6 volg<strong>en</strong> de locatieafhankelijke post<strong>en</strong>. De belangrijkste<br />
post<strong>en</strong> in dit hoofdstuk zijn het financiële resultaat van<br />
het OCOG, de bestedingsimpuls<strong>en</strong> van het OCOG <strong>en</strong> van<br />
buit<strong>en</strong>landse bezoekers, <strong>en</strong> diverse kost<strong>en</strong> van de overheid<br />
voor bijvoorbeeld veiligheid <strong>en</strong> de organisatie.<br />
48 Rebel | Arup<br />
5.1 Overzicht<br />
De volg<strong>en</strong>de tabel bevat de niet-locatieafhankelijke<br />
maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>.<br />
Tabel 16: Niet-locatieafhankelijke maatschappelijke kost<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Financieel<br />
resultaat OCOG<br />
-807 370 1.914 2024-2028<br />
Bestedingsimpuls<br />
buit<strong>en</strong>landse<br />
bezoekers<br />
119 387 815 2027-2031<br />
Bestedingsimpuls<br />
OCOG<br />
427 810 1.347 2024-2028<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong><br />
veiligheid<br />
-1.103 +PM -735 +PM -368 +PM 2022-2028<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong><br />
accommodatie<br />
0 0 0 2022-2027<br />
Organisatiekost<strong>en</strong><br />
overheid<br />
-356 -251 -158<br />
Olympische<br />
+PM +PM +PM<br />
Effect<strong>en</strong><br />
2011-2035<br />
VMKB-resultaat<br />
niet locatieafhankelijke<br />
factor<strong>en</strong> (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-1.720 +PM 581 +PM 3.550 +PM<br />
5.2 Financieel resultaat OCOG<br />
Het resultaat van de financiële analyse in hoofdstuk 4<br />
is afhankelijk van of de case positief of negatief is. We<br />
veronderstell<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> positief resultaat in Nederland<br />
blijft <strong>en</strong> alsnog wordt aangew<strong>en</strong>d om kost<strong>en</strong> te dekk<strong>en</strong>,<br />
waaronder e<strong>en</strong> deel van de kost<strong>en</strong> voor het Olympisch Dorp<br />
<strong>en</strong> het Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum. E<strong>en</strong> negatief resultaat blijft<br />
ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s in Nederland <strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> geïnterpreteerd als<br />
e<strong>en</strong> garantstelling van Nederland voor de organisatie van de<br />
Spel<strong>en</strong> zelf.<br />
33. Op basis van de MKBA van Arup <strong>en</strong> cijfers van NBTC.<br />
Tabel 17: Winst/verlies van het organiser<strong>en</strong>d comité<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Winst / verlies<br />
OCOG (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-807 370 1.914 2024-2028<br />
5.3 Bat<strong>en</strong><br />
5.3.1 Besteding<strong>en</strong> door professionele<br />
bezoekers <strong>en</strong> toerist<strong>en</strong><br />
Bij het bepal<strong>en</strong> van de bat<strong>en</strong> van toerisme, is het van belang<br />
zicht te krijg<strong>en</strong> op de hoeveelheid additionele toerist<strong>en</strong>.<br />
Daarbij beschouw<strong>en</strong> we 4 afzonderlijke period<strong>en</strong>: de jar<strong>en</strong><br />
voorafgaand aan de Spel<strong>en</strong>, de maand waarin de Spel<strong>en</strong><br />
plaatsvind<strong>en</strong>, de overige maand<strong>en</strong> in het jaar van de Spel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de jar<strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong>.<br />
We nem<strong>en</strong> als startpunt de ticketverkoop aan buit<strong>en</strong>landse<br />
bezoekers. We gaan er in alle cases vanuit dat de<br />
gemiddelde buit<strong>en</strong>landse bezoeker 2,75 tickets koopt, 2,5<br />
dag in Nederland verblijft <strong>en</strong> zich laat vergezell<strong>en</strong> door 0,15<br />
person<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> ticket kop<strong>en</strong>. 33<br />
Vervolg<strong>en</strong>s kijk<strong>en</strong> we naar de overlap met <strong>en</strong> het effect op<br />
het reguliere buit<strong>en</strong>landse bezoek aan Nederland. Op basis<br />
van cijfers van het CBS kunn<strong>en</strong> we constater<strong>en</strong> dat er in<br />
de periode 2000 tot <strong>en</strong> met 2009 ge<strong>en</strong> duidelijke stijg<strong>en</strong>de<br />
of dal<strong>en</strong>de tr<strong>en</strong>d waarneembaar is in het aantal toerist<strong>en</strong><br />
dat in de maand augustus ons land aandoet. Daarom<br />
hanter<strong>en</strong> wij ge<strong>en</strong> structureel groeiperc<strong>en</strong>tage, maar nem<strong>en</strong><br />
we in de base case het gemiddeld aantal buit<strong>en</strong>landse<br />
bezoekersdag<strong>en</strong> op over die periode. In de best case<br />
hanter<strong>en</strong> we het hoogste aantal in deze datareeks, <strong>en</strong> de in<br />
worst case het laagste.<br />
Tabel 18: Aantal reguliere buit<strong>en</strong>landse toerist<strong>en</strong> in augustus<br />
Worst case Base case Best case<br />
Regulier aantal<br />
buit<strong>en</strong>landse<br />
bezoekersdag<strong>en</strong>/<br />
overnachting<strong>en</strong><br />
in Nederland per<br />
dag in de maand<br />
augustus<br />
108.590 124.247 144.516<br />
Hoewel er ge<strong>en</strong> duidelijk empirisch bewijs voorhand<strong>en</strong><br />
is, lijkt het aannemelijk dat er e<strong>en</strong> wegblijfeffect is.<br />
De aanname die we do<strong>en</strong> over dat wegblijfeffect<br />
heeft e<strong>en</strong> significante impact op de inschatting van de<br />
maatschappelijke waarde van de organisatie van de Spel<strong>en</strong>.
Wij kiez<strong>en</strong> ervoor het midd<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> van twee eerdere<br />
onderzoek<strong>en</strong> die zijn gedaan door respectievelijk Hypercube<br />
<strong>en</strong> Arup <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> dan op e<strong>en</strong> wegblijfperc<strong>en</strong>tage van 50%. In<br />
de worst case gaan we uit van 60%, in de best case van 40%.<br />
Er zull<strong>en</strong> ook toerist<strong>en</strong> zijn die ondanks de Spel<strong>en</strong> naar<br />
Nederland kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> van de geleg<strong>en</strong>heid gebruik mak<strong>en</strong> om<br />
e<strong>en</strong> of meerdere Olympische ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te bezoek<strong>en</strong>.<br />
Deze m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kop<strong>en</strong> weliswaar e<strong>en</strong> ticket, maar zijn ge<strong>en</strong><br />
éxtra toerist<strong>en</strong>. Ze kom<strong>en</strong> niet speciaal voor de Spel<strong>en</strong> naar<br />
Nederland. In de base case gaan we er vanuit dat 15% van<br />
de toerist<strong>en</strong> die toch al naar Nederland komt e<strong>en</strong> ticket<br />
voor e<strong>en</strong> van de Olympische ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zal kop<strong>en</strong>. In de<br />
worst case rek<strong>en</strong><strong>en</strong> we met 20%, in de best case met 10%.<br />
De worst case sluit aan op de aanname van SEO (2010).<br />
Dezelfde aannames kiez<strong>en</strong> we voor het verplaatsingseffect.<br />
Toerist<strong>en</strong> die op e<strong>en</strong> ander mom<strong>en</strong>t sowieso naar Nederland<br />
war<strong>en</strong> gekom<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hun bezoek nu tijd<strong>en</strong>s de Spel<strong>en</strong> inplann<strong>en</strong>.<br />
Tabel 19: Crowding out effect toerist<strong>en</strong> als gevolg van de Spel<strong>en</strong><br />
Worst case Base case Best case<br />
Wegblijfeffect 60% 50% 40%<br />
Verplaatsingseffect 20% 15% 10%<br />
Dubbeltellingseffect 20% 15% 10%<br />
Totaal crowding out<br />
effect34 100% 80% 60%<br />
Tabel 20: Omvang <strong>en</strong> besteding<strong>en</strong> professionele bezoeker van de Spel<strong>en</strong><br />
Aantal per dag<br />
(OS)<br />
Aantal per dag<br />
(PS)<br />
34. Het totale crowding out effect (dus wegfblijvers + verplaatsers + dubbelgeteld<strong>en</strong>)<br />
wordt verondersteld nooit meer dan 100% zijn. Dan zou het aantal toerist<strong>en</strong> dat<br />
zijn gedrag als gevolg van de Spel<strong>en</strong> aanpast immers groter zijn dan het aantal<br />
toerist<strong>en</strong> dat zonder Spel<strong>en</strong> naar Nederland zou kom<strong>en</strong>. In de worst case is het<br />
crowding-out effect 100%.<br />
35. Volg<strong>en</strong>s het NBTC geeft de gemiddelde buit<strong>en</strong>landse vakantieganger in<br />
Nederland 127 euro <strong>en</strong> de gemiddelde zak<strong>en</strong>reiziger 312 euro per dag uit (prijspeil<br />
Om de bat<strong>en</strong> van toerisme te berek<strong>en</strong><strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> we<br />
naast het volume ook inzicht nodig in de hoogte van de<br />
besteding<strong>en</strong>. Voor de berek<strong>en</strong>ing van de besteding<strong>en</strong><br />
van bezoekers gaan we in de basis uit van de eerder<br />
g<strong>en</strong>oemde assumpties over de aantall<strong>en</strong> van bezoekers in<br />
de verschill<strong>en</strong>de categorieën. We gaan er vanuit dat zowel<br />
de Olympische als de Paralympische Spel<strong>en</strong> 17 dag<strong>en</strong><br />
dur<strong>en</strong>. De professionele bezoekers, zoals led<strong>en</strong> van de<br />
IOC-familie, sponsor<strong>en</strong> <strong>en</strong> mediam<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> de gehele<br />
tijd aanwezig zijn. Voor toerist<strong>en</strong> veronderstell<strong>en</strong> we e<strong>en</strong><br />
gemiddelde aanwezigheid van 2,5 dag<strong>en</strong>. De c<strong>en</strong>trale<br />
vraag is hoeveel deze bezoekers zull<strong>en</strong> bested<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s<br />
hun verblijf in Nederland.<br />
Professionele bezoekers<br />
We gaan ervan uit dat de ‘professionele’ bezoekers,<br />
waaronder de led<strong>en</strong> van de IOC-familie, sponsors <strong>en</strong><br />
journalist<strong>en</strong>, hetzelfde bedrag bested<strong>en</strong> als de gemiddelde<br />
zakelijke bezoeker in Nederland. In prijz<strong>en</strong> van 2011 is dat<br />
327 euro per dag. Voor de ‘gewone’ bezoekers, atlet<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> coaches hanter<strong>en</strong> we het bedrag dat de gemiddelde<br />
buit<strong>en</strong>landse vakantieganger in Nederland uitgeeft. In<br />
prijz<strong>en</strong> van 2011 is dat 133 euro per dag. 35 Deze bedrag<strong>en</strong><br />
zijn inclusief de uitgav<strong>en</strong> voor overnachting<strong>en</strong>. In de best<br />
case gaan we ervan uit dat bezoekers 25% meer uitgev<strong>en</strong>, in<br />
de worst case dat zij 25% minder uitgev<strong>en</strong>.<br />
Aanwezigheid in<br />
dag<strong>en</strong><br />
Besteding<strong>en</strong><br />
(euro per dag)<br />
worst case<br />
Besteding<strong>en</strong><br />
(euro per dag)<br />
base case<br />
Besteding<strong>en</strong><br />
(euro per dag)<br />
best case<br />
IOC-familie 4.350 4.350 147.900 245 327 409<br />
Sponsor<strong>en</strong> 7.000 1.500 144.500 245 327 409<br />
Mediam<strong>en</strong>s<strong>en</strong> 17.000 3.500 348.500 245 327 409<br />
Atlet<strong>en</strong> 16.000 3.500 331.500 100 133 166<br />
Overig<strong>en</strong> 3.800 800 78.200 245 327 409<br />
Totale besteding<strong>en</strong><br />
professionele bezoekers<br />
in miljo<strong>en</strong> euro<br />
209 279 349<br />
2009). SEO (2010) gaat op basis van literatuuronderzoek uit van 150 euro per<br />
toerist per dag. Hypercube komt op 200 euro per persoon per dag. Zowel SEO<br />
als Hypercube mak<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> onderscheid tuss<strong>en</strong> toerist<strong>en</strong> <strong>en</strong> zakelijke bezoekers.<br />
Gezi<strong>en</strong> de hoeveelheid bezoekers die vanuit hun professie het ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<br />
aandoet (IOC familie, sponsor<strong>en</strong>, media, scheidsrechters <strong>en</strong> officials) stell<strong>en</strong> wij<br />
voor om dit onderscheid wel te mak<strong>en</strong>.<br />
Rebel | Arup<br />
49
Toerist<strong>en</strong><br />
Als we het aantal toerist<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de Olympische <strong>en</strong><br />
Paralympische Spel<strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> met de uitgav<strong>en</strong><br />
per dag dan resulteert dat in de waard<strong>en</strong> zoals opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
in onderstaande tabel. Opgemerkt di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> dat<br />
het bestedingsbedrag dat nu gehanteerd wordt gebaseerd<br />
is op de bestaande mix van buit<strong>en</strong>landse bezoekers die<br />
Nederland aantrekt. Bezoekers uit verschill<strong>en</strong>de land<strong>en</strong>,<br />
hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>d uitgav<strong>en</strong>patroon. Als de mix van<br />
bezoekers verandert, zal ook de gemiddelde uitgave per<br />
dag verander<strong>en</strong>.<br />
50 Rebel | Arup<br />
Tabel 21: Additionele besteding<strong>en</strong> door toerist<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s<br />
de Spel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Additionele<br />
besteding<strong>en</strong> van<br />
toerist<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s<br />
de Spel<strong>en</strong><br />
32 287 704 2028<br />
Nederlanders<br />
Er zijn Nederlanders die normaal gesprok<strong>en</strong> op vakantie<br />
naar het buit<strong>en</strong>land zoud<strong>en</strong> gaan, maar nu voor de<br />
Olympische Spel<strong>en</strong> in Nederland blijv<strong>en</strong>. Andersom zijn er<br />
ook Nederlanders die, juist vanwege de Spel<strong>en</strong>, besluit<strong>en</strong><br />
hun vakantie elders te vier<strong>en</strong>. 36 Wij gaan er in de alle cases<br />
vanuit dat 25% van de Nederlanders die e<strong>en</strong> ticket kop<strong>en</strong><br />
zonder de Olympische Spel<strong>en</strong> naar het buit<strong>en</strong>land op<br />
vakantie gegaan zoud<strong>en</strong> zijn, maar die vakantie nu volledig<br />
vervang<strong>en</strong> door in Nederland te blijv<strong>en</strong>. 37 Verder gaan we<br />
ervan uit dat 100.000 Nederlanders die normaal vakantie in<br />
eig<strong>en</strong> land gevierd zoud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, vanwege de Spel<strong>en</strong> naar<br />
het buit<strong>en</strong>land op vakantie gaan. In alle cases hanter<strong>en</strong> we<br />
voorts als aanname dat 40% van de tickets wordt gekocht<br />
door Nederlanders. Voor de Paralympische Spel<strong>en</strong> hanter<strong>en</strong><br />
we hetzelfde perc<strong>en</strong>tage.<br />
Geld dat Nederlanders in het buit<strong>en</strong>land uitgev<strong>en</strong>, wordt<br />
niet in Nederland uitgegev<strong>en</strong>. Het NBTC (2010) berek<strong>en</strong>de<br />
dat de gemiddelde vakantie van Nederlanders in het<br />
buit<strong>en</strong>land 9,6 dag<strong>en</strong> duurt <strong>en</strong> dat zij daarin gemiddeld<br />
62 euro per persoon per dag bested<strong>en</strong>. In de worst case<br />
hanter<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> afslag van 25% (dus 47 euro per persoon<br />
per dag), <strong>en</strong> in de best case e<strong>en</strong> opslag van 25% (dus 78 euro<br />
36. We gaan ervan uit dat deze effect<strong>en</strong> zich alle<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong> bij de Olympische<br />
spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet bij de Paralympische Spel<strong>en</strong>.<br />
37. Old<strong>en</strong>boom gaat voor het EK 2000 uit van ongeveer 15% van de Nederlandse<br />
tickethouders, SEO (2010) gaat voor het WK 2018 uit van 10%. Wij kiez<strong>en</strong> voor<br />
e<strong>en</strong> iets hoger aantal (25%), omdat we ervan uitgaan dat de OS e<strong>en</strong> unieker<br />
per persoon per dag). We veronderstell<strong>en</strong> dat Nederlanders<br />
die vanwege de Spel<strong>en</strong> naar het buit<strong>en</strong>land gaan dit bedrag<br />
per dag in het buit<strong>en</strong>land uitgev<strong>en</strong>. Tegelijk veronderstell<strong>en</strong><br />
we dat de Nederlanders die speciaal voor de Spel<strong>en</strong> in<br />
Nederland blijv<strong>en</strong>, dit bedrag bespar<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de Spel<strong>en</strong><br />
of op e<strong>en</strong> later tijdstip in Nederland uitgev<strong>en</strong>.<br />
Tabel 22: Additionele besteding<strong>en</strong> door Nederlandse ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
tijd<strong>en</strong>s de Spel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Additionele<br />
besteding<strong>en</strong> van<br />
Nederlanders<br />
tijd<strong>en</strong>s de<br />
Spel<strong>en</strong><br />
-4 39 109 2028<br />
De volg<strong>en</strong>de tabel bevat de resultat<strong>en</strong> voor alle g<strong>en</strong>oemde<br />
bezoekersgroep<strong>en</strong>.<br />
Tabel 23: Overzicht besteding<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de Spel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Additionele<br />
besteding<strong>en</strong><br />
quasi-zakelijke<br />
bezoekers tijd<strong>en</strong>s<br />
de Spel<strong>en</strong><br />
209 279 349<br />
Additionele<br />
besteding<strong>en</strong> van<br />
toerist<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s<br />
32 287 704<br />
de Spel<strong>en</strong><br />
2028<br />
Additionele<br />
besteding<strong>en</strong> van<br />
Nederlanders<br />
tijd<strong>en</strong>s de<br />
Spel<strong>en</strong><br />
-4 39 109<br />
Bat<strong>en</strong> van<br />
toerisme (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
238 605 1.163<br />
De praktijk wijst uit dat ook in de aanloop naar <strong>en</strong><br />
in de periode na de Spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame van het<br />
aantal buit<strong>en</strong>landse bezoekers te zi<strong>en</strong> is. Vaak gaat<br />
het om congress<strong>en</strong> of sportev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die word<strong>en</strong><br />
georganiseerd, of om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die als gevolg van de<br />
aandacht rondom de kandidaatstelling <strong>en</strong> het winn<strong>en</strong> van<br />
het bid op het idee kom<strong>en</strong> om de kandidaat-stad of het<br />
organiser<strong>en</strong>de land te bezoek<strong>en</strong>. We veronderstell<strong>en</strong> dat dit<br />
effect zich in de periode 2027 t/m 2031 voordoet. In de base<br />
case veronderstell<strong>en</strong> we dat het gaat om 1% extra bezoekers<br />
ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t zijn <strong>en</strong> hierdoor e<strong>en</strong> sterker effect zull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. We corriger<strong>en</strong> ook<br />
voor Nederlanders die zonder de Spel<strong>en</strong> thuis war<strong>en</strong> geblev<strong>en</strong>, maar nu naar<br />
het buit<strong>en</strong>land gaan. In totaal kom<strong>en</strong> we zo op e<strong>en</strong> positief effect van circa 15%,<br />
hetge<strong>en</strong> aansluit bij Old<strong>en</strong>boom.
t<strong>en</strong> opzichte van e<strong>en</strong> ‘normaal’ jaar. In de worst <strong>en</strong> best case<br />
hanter<strong>en</strong> we respectievelijk o <strong>en</strong> 2% extra bezoekers t<strong>en</strong><br />
opzichte van e<strong>en</strong> normaal jaar. Hierbij baser<strong>en</strong> we ons op<br />
gesprekk<strong>en</strong> met experts.<br />
Tabel 24: Bezoekers voor <strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de besteding<strong>en</strong> van<br />
deze bezoekers<br />
Worst case Base case Best case Timing<br />
Additionele<br />
bezoekersdag<strong>en</strong><br />
per jaar voor <strong>en</strong><br />
na de Spel<strong>en</strong><br />
Additionele<br />
bezoekerdag<strong>en</strong><br />
per jaar<br />
Additionele<br />
bezoekerdag<strong>en</strong><br />
over 4 jaar<br />
Besteding<strong>en</strong> per<br />
dag (euro)<br />
Bat<strong>en</strong> van<br />
Toerisme voor<br />
<strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong><br />
(miljo<strong>en</strong> euro;<br />
niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
0% van 25<br />
miljo<strong>en</strong><br />
bezoekersdag<strong>en</strong><br />
1% van 26<br />
miljo<strong>en</strong><br />
bezoekersdag<strong>en</strong><br />
2% van 29<br />
miljo<strong>en</strong><br />
bezoekersdag<strong>en</strong><br />
0 260.000 580.000<br />
0 1.040.000 2.320.000<br />
100 133 166<br />
0 168 467<br />
2027-2031<br />
Geld dat door buit<strong>en</strong>landers in Nederland wordt besteed is<br />
niet geheel additioneel. Twee red<strong>en</strong>eerlijn<strong>en</strong> zijn mogelijk<br />
om het “leakage”-effect te berek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
• E<strong>en</strong> lage inschatting van het weglekeffect gaat ervan uit<br />
dat het geld niet helemaal in Nederland blijft, maar voor<br />
e<strong>en</strong> deel weer weglekt naar het buit<strong>en</strong>land. Bijvoorbeeld<br />
omdat het hotel waarin zij verblijv<strong>en</strong> onderdeel is van e<strong>en</strong><br />
Amerikaanse ket<strong>en</strong> of omdat het restaurant zijn fless<strong>en</strong><br />
wijn in Italië koopt.<br />
• E<strong>en</strong> hoge inschatting van het weglekeffect gaat ervan<br />
uit dat alle<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> met de<br />
toegevoegde waarde in de totale productiewaarde.<br />
Volg<strong>en</strong>s deze argum<strong>en</strong>tatie vall<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> import<strong>en</strong><br />
onder het “leakage”-effect, maar ook de toelevering<strong>en</strong> aan<br />
de bedrijv<strong>en</strong> waar toerist<strong>en</strong> het geld bested<strong>en</strong>.<br />
In het kader van deze VMKB kiez<strong>en</strong> we voor de<br />
conservatieve lijn, namelijk voor de hoge inschatting van<br />
het weglekeffect, gebaseerd op de toegevoegde waarde.<br />
Het aandeel toegevoegde waarde in de productiewaarde<br />
van deze sector<strong>en</strong> bedraagt afgerond 50% (Nationale<br />
Rek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> 2009). We pass<strong>en</strong> de leakage van 50% toe op de<br />
besteding<strong>en</strong> van additionele buit<strong>en</strong>landse bezoekers voor,<br />
tijd<strong>en</strong>s <strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong>.<br />
Tabel 25: Weglekeffect van toerisme<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Besteding<strong>en</strong><br />
tijd<strong>en</strong>s de<br />
Spel<strong>en</strong><br />
238 605 1.163 2028<br />
Besteding<strong>en</strong><br />
voor <strong>en</strong> na<br />
de Spel<strong>en</strong><br />
Totale<br />
besteding<strong>en</strong><br />
Weglekeffect<br />
van Toerisme<br />
Bestedingseffect<br />
na correctie<br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
0 168 467<br />
238 773 1.630<br />
50% 50% 50%<br />
119 387 815<br />
5.3.2 Besteding<strong>en</strong> door het OCOG<br />
2027-2031<br />
Het OCOG gebruikt de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit de ticketverkoop,<br />
uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong>, merchandising, sponsorprogramma’s om<br />
allerlei OCOG-kost<strong>en</strong> zoals eerder b<strong>en</strong>oemd, af te dekk<strong>en</strong>.<br />
De uitgav<strong>en</strong> van het OCOG g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> aldus economische<br />
activiteit<strong>en</strong> in Nederland <strong>en</strong> de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> zijn daarmee<br />
de basis voor e<strong>en</strong> bestedingsimpuls in de Nederlandse<br />
economie. Hierop moet<strong>en</strong> we twee correcties toepass<strong>en</strong>.<br />
De eerste correctie betreft de niet-additionaliteit van<br />
de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong>. Het gaat hierbij om tickets die door<br />
Nederlanders gekocht word<strong>en</strong>, om merchandising<br />
gekocht door Nederlanders <strong>en</strong> om sponsorgeld<strong>en</strong> van<br />
Nederlandse organisaties.<br />
• De ticketopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> die uit Nederlandse zak kom<strong>en</strong> zijn<br />
niet additioneel. Zoals eerder beschrev<strong>en</strong> gaan we ervan<br />
uit dat 40% van de tickets door Nederlanders word<strong>en</strong><br />
gekocht <strong>en</strong> 60% door buit<strong>en</strong>landers.<br />
• Ook de uitgav<strong>en</strong> die Nederlanders aan merchandising<br />
do<strong>en</strong> kan niet gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als additioneel. De mate<br />
waarin de merchandise door Nederlanders gekocht wordt<br />
is moeilijk in te schatt<strong>en</strong>. Om het getal te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zo veel mogelijk e<strong>en</strong>duidigheid te creër<strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
we de uitgav<strong>en</strong> van Nederlanders aan merchandise door<br />
het perc<strong>en</strong>tage tickets dat door Nederlanders gekocht<br />
wordt te verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> met de totale opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit<br />
merchandise. Achterligg<strong>en</strong>de aanname is dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die<br />
e<strong>en</strong> ticket kop<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> aand<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan de Spel<strong>en</strong> kop<strong>en</strong>.<br />
• Het geld dat Nederlandse organisaties uitgev<strong>en</strong> aan<br />
de sponsoring van de Spel<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> ze, als de Spel<strong>en</strong><br />
er niet geweest war<strong>en</strong>, erg<strong>en</strong>s anders aan uitgegev<strong>en</strong>.<br />
Rebel | Arup<br />
51
52 Rebel | Arup<br />
Hiervoor zijn twee red<strong>en</strong>eerlijn<strong>en</strong> mogelijk. Enerzijds<br />
is d<strong>en</strong>kbaar dat er sprake is van e<strong>en</strong> herallocatie van<br />
middel<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> Nederland. Bedrijf A sponsort wel<br />
de Spel<strong>en</strong>, maar daardoor niet e<strong>en</strong> Nederlandse<br />
voetbalclub. Anderzijds is d<strong>en</strong>kbaar dat er sprake is van<br />
e<strong>en</strong> internationale herallocatie. Bedrijf B sponsort wel de<br />
Spel<strong>en</strong>, maar daardoor niet e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>landse voetbalclub.<br />
De besteding<strong>en</strong> van bedrijf A zijn niet additioneel, de<br />
besteding<strong>en</strong> van bedrijf B wel. Wij gaan in deze VMKB uit<br />
van e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>redige verdeling tuss<strong>en</strong> de twee modell<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> corriger<strong>en</strong> dus voor 50% van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het<br />
nationale sponsoringprogramma.<br />
De tweede correctie betreft het leakage-effect, dat<br />
ev<strong>en</strong>als bij besteding<strong>en</strong> door buit<strong>en</strong>landse bezoekers ook<br />
bij besteding<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong>lands geld door het OCOG in<br />
Nederland van toepassing is. Ev<strong>en</strong>als bij de besteding<strong>en</strong><br />
van buit<strong>en</strong>landse bezoekers gaan we uit van e<strong>en</strong> leakage<br />
effect van 50%.<br />
Tabel 26: Berek<strong>en</strong>ing bestedingsimpuls OCOG<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Totale opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
OCOG<br />
1.093 2.070 3.414<br />
Tickets gekocht<br />
door Nederlanders<br />
40% 40% 40%<br />
Ticketopbr<strong>en</strong>g- 40% van 40% van 40% van<br />
st<strong>en</strong>Nederlanders 270 = -108 486 =- 194 728 = -291<br />
Merchandising 40% van 40% van 40% van<br />
gekocht door 32 = -13 103 = -41 180 = -72<br />
Nederlanders<br />
Sponsorgeld<strong>en</strong> 50% van 50% van 50% van<br />
2024-2028<br />
Nederlandse<br />
organisaties<br />
238= -119 432=-216 713=-357<br />
OCOG-opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
na<br />
correctie<br />
853 1.619 2.69438 Weglekeffect 50% 50% 50%<br />
Bestedings<br />
impuls OCOG<br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
427 810 1.347<br />
38. Deze opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> zijn hoger dan de operationele uitgav<strong>en</strong> van het OCOG.<br />
Aangezi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> mogelijke winst van het OCOG aangew<strong>en</strong>d wordt om andere<br />
kost<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van de Spel<strong>en</strong> te bekostig<strong>en</strong> (bijvoorbeeld e<strong>en</strong> deel van<br />
de Big Five), leid<strong>en</strong> ook deze uitgav<strong>en</strong>, voor zover afgedekt door buit<strong>en</strong>landse<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong>, tot e<strong>en</strong> bestedingsimpuls.<br />
5.4 <strong>Kost<strong>en</strong></strong><br />
5.4.1 Investering<strong>en</strong> in veiligheid<br />
Veiligheid is e<strong>en</strong> van de grootste kost<strong>en</strong>post<strong>en</strong> van de<br />
organisatie van de Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> is tegelijk e<strong>en</strong> post die<br />
bijzonder moeilijk is in te schatt<strong>en</strong>. Juist omwille van de<br />
veiligheid wordt niet bek<strong>en</strong>d gemaakt welke maatregel<strong>en</strong><br />
zijn g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke uitgav<strong>en</strong> daarmee gemoeid zijn.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zijn de kost<strong>en</strong> voor veiligheid sterk afhankelijk<br />
van de ruimtelijke situatie ter plaatse, de stad <strong>en</strong> het land<br />
waar de Spel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> georganiseerd <strong>en</strong> de wereldwijde<br />
terroristische dreiging op dat mom<strong>en</strong>t.<br />
De bieding voor Rio de Janeiro maakt gewag van drie<br />
verschill<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong>post<strong>en</strong> op het gebied van veiligheid:<br />
(i) operationele kost<strong>en</strong> vall<strong>en</strong>d binn<strong>en</strong> het OCOG-budget,<br />
(ii) operationele kost<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> het OCOG-budget <strong>en</strong> (iii)<br />
investering<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> het OCOG-budget (Rio, 2009). Het<br />
gaat in alle gevall<strong>en</strong> om increm<strong>en</strong>tele kost<strong>en</strong> als gevolg van<br />
de Olympische Spel<strong>en</strong>. Omgerek<strong>en</strong>d naar euro’s, prijspeil<br />
2011 gaat het in Rio om e<strong>en</strong> totaal van 626 miljo<strong>en</strong> euro. De<br />
totale kost<strong>en</strong> voor veiligheid in London word<strong>en</strong> geschat op<br />
ongeveer 925 miljo<strong>en</strong> euro. 39<br />
Gezi<strong>en</strong> de onzekerheid rondom dit onderwerp hanter<strong>en</strong><br />
we voor de veiligheidskost<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ruime spreiding. In de<br />
base case gaan we voor de OS 2028 uit van het gemiddelde<br />
van Lond<strong>en</strong> <strong>en</strong> Rio: 775 miljo<strong>en</strong> euro. Eerder hebb<strong>en</strong> we<br />
aangegev<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> deel van deze kost<strong>en</strong> (40 miljo<strong>en</strong> euro)<br />
voor rek<strong>en</strong>ing komt van het OCOG. In de base case nem<strong>en</strong><br />
we daarom nog 735 miljo<strong>en</strong> euro mee. In de best case gaan<br />
we uit van 50% lagere kost<strong>en</strong> (368 miljo<strong>en</strong> eur0), in de worst<br />
case van 50% hogere kost<strong>en</strong> (1.103 miljo<strong>en</strong> euro). 40<br />
Zodra meer bek<strong>en</strong>d is over de fysieke omgeving rond de<br />
Olympische faciliteit<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> betere inschatting van<br />
de kost<strong>en</strong> voor veiligheid word<strong>en</strong> gemaakt. D<strong>en</strong>kbaar is<br />
dat e<strong>en</strong> gespreide variant hogere veiligheidskost<strong>en</strong> met<br />
zich mee kan br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> dan e<strong>en</strong> geconc<strong>en</strong>treerde variant.<br />
Hoewel dit niet in alle gevall<strong>en</strong> op gaat. De geconc<strong>en</strong>treerde<br />
Spel<strong>en</strong> in London br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> hogere veiligheidskost<strong>en</strong> met<br />
zich mee dan de gespreide Spel<strong>en</strong> in Rio. Dat laat zich<br />
waarschijnlijk verklar<strong>en</strong> door het verschil in geanticipeerde<br />
dreiging. In London vreest m<strong>en</strong> aanslag<strong>en</strong> van terrorist<strong>en</strong>,<br />
in Rio mogelijk onrust in de favela’s, de slopp<strong>en</strong>wijk<strong>en</strong>.<br />
39. National Audit Office (2011).<br />
40. Omdat de bijdrage van het OCOG aan veiligheid onbek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> voor de uitkomst<br />
van de VMKB niet relevant is, veronderstell<strong>en</strong> we deze nul.
Bij het meer nauwkeurig ram<strong>en</strong> van de veiligheidskost<strong>en</strong><br />
moet daarom specifiek rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met de<br />
gepercipieerde dreiging<strong>en</strong>.<br />
Deze uitgav<strong>en</strong>, behoud<strong>en</strong>s uitgav<strong>en</strong> voor tijdelijke<br />
maatregel<strong>en</strong>, leid<strong>en</strong> waarschijnlijk tot positieve bat<strong>en</strong> door<br />
e<strong>en</strong> mogelijk verhoogd veiligheidsniveau na de Spel<strong>en</strong>.<br />
D<strong>en</strong>k bijvoorbeeld aan bodyscanners die voor de Spel<strong>en</strong><br />
aangeschaft moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> maar die ook na de Spel<strong>en</strong><br />
gebruikt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Deze bat<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> we als PMpost<br />
mee.<br />
Tabel 27: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> van veiligheidsmaatregel<strong>en</strong> OS 2028<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Veiligheid (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-1.103 +PM -735 +PM -368 +PM 2022-2028<br />
5.4.2 Investering<strong>en</strong> in accommodatie<br />
Door de Spel<strong>en</strong> komt e<strong>en</strong> groot aantal bezoekers naar<br />
Nederland. Er blijv<strong>en</strong> ook m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> weg, die zonder<br />
de Spel<strong>en</strong> wel naar Nederland zoud<strong>en</strong> zijn gekom<strong>en</strong>.<br />
Bijvoorbeeld omdat ze de drukte will<strong>en</strong> vermijd<strong>en</strong> of omdat<br />
de prijz<strong>en</strong> voor overnachting<strong>en</strong> als gevolg van schaarste<br />
gedur<strong>en</strong>de de Spel<strong>en</strong> naar verwachting hoog ligg<strong>en</strong>.<br />
Veel van die bezoekers verblijv<strong>en</strong> niet in e<strong>en</strong> commercieel<br />
hotel, vakantiepark of camping, maar bij vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> of familie.<br />
Net als in Lond<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> Nederlanders via bemiddelingssites<br />
op internet (del<strong>en</strong> van) hun eig<strong>en</strong> woonruimte verhur<strong>en</strong>.<br />
DHV <strong>en</strong> MUST hebb<strong>en</strong> in het kader van het OHS-traject de<br />
vraag naar overnachtingsmogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> het aanbod in<br />
het zoekgebied met elkaar geconfronteerd. Hieruit blijkt<br />
dat Nederland over het algeme<strong>en</strong> kan voldo<strong>en</strong> aan de IOCrichtlijn<strong>en</strong>.<br />
Uitzondering hierop vormt het hogere segm<strong>en</strong>t<br />
van accommodaties met vijf of meer sterr<strong>en</strong>.<br />
Op basis van de MKBA voor Lond<strong>en</strong> 2012 (Arup, 2002)<br />
gaan we uit van 1.800 verteg<strong>en</strong>woordigers van het IOC,<br />
800 verteg<strong>en</strong>woordigers van internationale sportfederaties<br />
<strong>en</strong> 1.750 verteg<strong>en</strong>woordigers van nationale Olympische<br />
comités. Daarnaast gaan we uit van 7.000 sponsor<strong>en</strong>,<br />
17.000 mediam<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, 2.700 officials <strong>en</strong> scheidsrechters, <strong>en</strong><br />
1.100 medewerkers van het OCOG. Dit zijn in totaal 32.150<br />
person<strong>en</strong>. Als we er vanuit gaan dat de 4.350 led<strong>en</strong> van de<br />
IOC-familie <strong>en</strong> de 7.000 verteg<strong>en</strong>woordigers van sponsor<strong>en</strong><br />
in 5-sterr<strong>en</strong>accommodaties verblijv<strong>en</strong>, komt Nederland in<br />
dit segm<strong>en</strong>t inderdaad kamers tekort. 41<br />
Het is niet waarschijnlijk dat dit tekort gedekt kan word<strong>en</strong><br />
door e<strong>en</strong> structurele to<strong>en</strong>ame op de markt. Daarom gaan<br />
we uit van e<strong>en</strong> tijdelijke, flexibele oplossing, namelijk het<br />
inzett<strong>en</strong> van cruiseschep<strong>en</strong>. 42 De charter van cruiseschep<strong>en</strong><br />
leidt niet tot extra kost<strong>en</strong>, omdat we ervan uitgaan dat dit<br />
kost<strong>en</strong>dekk<strong>en</strong>d zal zijn.<br />
5.4.3 Organisatiekost<strong>en</strong> overheid<br />
Er zijn ge<strong>en</strong> cijfers bek<strong>en</strong>d over de kost<strong>en</strong> die overhed<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> in de aanloop naar de besluitvorming rondom e<strong>en</strong><br />
Olympisch bid. Het gaat dan met name om werkzaamhed<strong>en</strong><br />
die help<strong>en</strong> bij het besluit<strong>en</strong> om al dan niet e<strong>en</strong> bid in te<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong>. Wij schatt<strong>en</strong> in dat er bij alle overhed<strong>en</strong> bij elkaar<br />
gemiddeld jaarlijks ti<strong>en</strong> FTE bezig zijn met dit onderwerp,<br />
à 100.000 per jaar (SEO, 2009). Wij gaan ervan uit dat de<br />
omvang van adviseurskost<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere out-of-pocket<br />
kost<strong>en</strong> hetzelfde is. Zo kom<strong>en</strong> we uit op 2 mln per jaar. Vijf<br />
jaar maakt 10 miljo<strong>en</strong>. Dit getal hanter<strong>en</strong> we in de base case.<br />
In de worst case do<strong>en</strong> we hier 33% op (13 miljo<strong>en</strong> euro), in de<br />
best case hal<strong>en</strong> we er 33% af (7 miljo<strong>en</strong> euro).<br />
Tabel 28: Organisatiekost<strong>en</strong> overheid voor het voorbereid<strong>en</strong> t.b.v.<br />
besluitvorming over ondersteun<strong>en</strong> Bid<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Organisatie:<br />
Pre-Bid (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-13 -10 -7 2011-2015<br />
Als beslot<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> bid in te di<strong>en</strong><strong>en</strong>, moet dat bid<br />
sam<strong>en</strong>gesteld word<strong>en</strong>. Bij het berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de kost<strong>en</strong><br />
van dat bid kijk<strong>en</strong> we naar de bid-kost<strong>en</strong> die door andere<br />
land<strong>en</strong> gemaakt zijn. Daarbij merk<strong>en</strong> we op dat voor slechts<br />
e<strong>en</strong> beperkt aantal bieding<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d zijn. Die<br />
kost<strong>en</strong> zijn bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> slechts schatting<strong>en</strong>. De ‘zachte’<br />
aard van de cijfers wordt nog e<strong>en</strong>s b<strong>en</strong>adrukt door het feit<br />
dat voor sommige bieding<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de schatting<strong>en</strong><br />
de ronde do<strong>en</strong>. Zo stelt de <strong>en</strong>e bron dat het Chicago bid<br />
37 miljo<strong>en</strong> euro kostte, terwijl e<strong>en</strong> andere bron uitgaat<br />
van 79 miljo<strong>en</strong> euro. Het gemiddelde van de ons bek<strong>en</strong>de<br />
kost<strong>en</strong> (verschill<strong>en</strong>de schatting<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>) bedraagt<br />
42 miljo<strong>en</strong> euro. Dit getal hanter<strong>en</strong> wij in de base case. In<br />
de worst case gaan we uit van de hoogst gemelde kost<strong>en</strong><br />
(Chicag0, 79 miljo<strong>en</strong> euro). In de best case gaan we uit van<br />
de laagst gemelde kost<strong>en</strong> (Lond<strong>en</strong>, 20 miljo<strong>en</strong> euro).<br />
41. Inclusief de geplande uitbreiding zijn in de G4-sted<strong>en</strong> ongeveer 5.000 kamers in het 5-sterr<strong>en</strong>segm<strong>en</strong>t beschikbaar.<br />
42. De inzet van cruiseschep<strong>en</strong> is op dit mom<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> werkhypothese. Mocht dit niet mogelijk of niet adequaat zijn, kan dat tot e<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>post leid<strong>en</strong>.<br />
Rebel | Arup<br />
53
54 Rebel | Arup<br />
Tabel 29: Organisatiekost<strong>en</strong> Overheid voor het sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> van<br />
het Bid<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Organisatie: Bid<br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
-79 -42 -20 2016-2021<br />
Als het bid gewonn<strong>en</strong> is nem<strong>en</strong> de organisatiekost<strong>en</strong> snel<br />
toe, omdat gestart wordt met het voorbereid<strong>en</strong> <strong>en</strong> realiser<strong>en</strong><br />
van onder meer infrastructuur, Olympische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
veiligheidsmaatregel<strong>en</strong>. Er is weinig informatie beschikbaar<br />
over de organisatiekost<strong>en</strong> in de aanloop naar de Spel<strong>en</strong>.<br />
Daarom baser<strong>en</strong> we ons voor wat betreft de inzet van<br />
ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> op de inschatting<strong>en</strong> die SEO (2010) maakte over<br />
het aantal b<strong>en</strong>odigde FTE in de aanloop naar het WK. Omdat<br />
de Olympische Spel<strong>en</strong> qua omvang ongeveer drie keer zo<br />
groot zijn als e<strong>en</strong> WK, verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> wij dat getal met<br />
drie. 43 Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat 1 FTE bruto ongeveer 100.000 euro<br />
kost, kom<strong>en</strong> we via 508 b<strong>en</strong>odigde FTE op 51 miljo<strong>en</strong> euro. In<br />
de worst case hanter<strong>en</strong> we 68 miljo<strong>en</strong> euro, in de best case 34<br />
miljo<strong>en</strong> euro.<br />
Daarnaast word<strong>en</strong> er in de constructiefase kost<strong>en</strong> gemaakt<br />
door allerhande adviseurs. In de periode 2005 – 2009<br />
bedroeg<strong>en</strong> die gemiddeld 17 miljo<strong>en</strong> euro per jaar (UK<br />
Parliam<strong>en</strong>t, 2009). In de base case verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> we dit<br />
bedrag met de zes jaar die de constructiefase in Nederland<br />
naar verwachting in beslag neemt <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> dan uit op 102<br />
miljo<strong>en</strong> euro. In de worst case hanter<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> derde meer<br />
(136 miljo<strong>en</strong> euro), in de best case e<strong>en</strong> derde minder (67<br />
miljo<strong>en</strong> euro).<br />
Tabel 30: Organisatiekost<strong>en</strong> overheid voor het voorbereid<strong>en</strong> van<br />
de Spel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Overheid intern -68 -51 -34<br />
Adviseurs -136 -102 -67<br />
Organisatie:<br />
Constructie<br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
-204 -153 -101 2022-2027<br />
Ook in het jaar van de Spel<strong>en</strong> is de overheid tijd <strong>en</strong> dus geld<br />
kwijt aan de organisatie van de Spel<strong>en</strong>. Bij de inschatting van<br />
deze kost<strong>en</strong> baser<strong>en</strong> wij ons op het onderzoek van SEO (2010)<br />
<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in de base case uit op 165 FTE, ofwel 17 miljo<strong>en</strong><br />
euro. In de worst case hanter<strong>en</strong> we 23 miljo<strong>en</strong> euro, in de best<br />
case 11 miljo<strong>en</strong> euro. Voor de kost<strong>en</strong> van adviseurs hanter<strong>en</strong><br />
we in de base case wederom 17 miljo<strong>en</strong> euro per jaar, in de<br />
worst case 23 miljo<strong>en</strong> euro <strong>en</strong> in de best case 11 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
43. Uitzondering hierop is de post “FTE per speelstad”. Die hebb<strong>en</strong> we eerst met 5 (in de MKBA van het WK 2018 wordt onderscheid gemaakt naar vijf speelsted<strong>en</strong>), <strong>en</strong> daarna<br />
met 3 verm<strong>en</strong>igvuldigd.<br />
Tabel 31: Organisatiekost<strong>en</strong> overheid bij het uitvoer<strong>en</strong><br />
van de Spel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Overheid intern -22 -17 -11<br />
Adviseurs -23 -17 -11<br />
2028<br />
Organisatie:<br />
Spel<strong>en</strong> (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-45 -34 -22<br />
Na de Spel<strong>en</strong> is het niet ine<strong>en</strong>s afgelop<strong>en</strong> met de inzet van<br />
ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> <strong>en</strong> adviseurs. Ook voor de inschatting van de<br />
kost<strong>en</strong> voor de afronding van de Spel<strong>en</strong> br<strong>en</strong>gt baser<strong>en</strong> we<br />
ons op het onderzoek van SEO (2010) <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> via dezelfde<br />
methode in de base case op e<strong>en</strong> inzet van 33 FTE, die<br />
correspondeert met e<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>post van 3,3 miljo<strong>en</strong> euro. In<br />
de worst case hanter<strong>en</strong> we 4,4 miljo<strong>en</strong> euro, in de best case<br />
2,2 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
Over de inzet van adviseurs na afloop van de Spel<strong>en</strong> is niets<br />
bek<strong>en</strong>d. Omdat we d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat de inzet beperkt zal zijn,<br />
gaan we in de base case vrij willekeurig uit van de helft van<br />
de eerder berek<strong>en</strong>de jaarlijkse kost<strong>en</strong>. Zo kom<strong>en</strong> we op e<strong>en</strong><br />
bedrag van 8,5 miljo<strong>en</strong> euro, dat verspreid over de periode<br />
2029 – 2035 wordt uitgegev<strong>en</strong>. In de worst case hanter<strong>en</strong> we<br />
11 miljo<strong>en</strong> euro, in de best case 6 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
Tabel 32: Organisatiekost<strong>en</strong> overheid na afrond<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Overheid intern -4,4 -3,3 -2,2<br />
Adviseurs -11 -8,5 -6<br />
Organisatie:<br />
Post-Spel<strong>en</strong><br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
-15 -12 -8 2029-2035<br />
In de volg<strong>en</strong>de tabel vatt<strong>en</strong> we de organisatiekost<strong>en</strong> voor de<br />
overheid sam<strong>en</strong>.<br />
Tabel 33: Overzicht organisatiekost<strong>en</strong> overheid<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Pre-Bid -13 -10 -7 2011-2015<br />
Bidfase -79 -42 -20 2016-2021<br />
Voorbereid<strong>en</strong><br />
Spel<strong>en</strong><br />
-204 -153 -101 2022-2027<br />
Tijd<strong>en</strong>s Spel<strong>en</strong> -45 -34 -22 2028<br />
Post-Spel<strong>en</strong> -15 -12 -8 2029-2035<br />
Organisatiekost<strong>en</strong><br />
overheid<br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
-356 -251 -158 2011-2035
5.5 Het Olympisch Effect<br />
De precieze omvang van e<strong>en</strong> Olympisch Effect is vaak<br />
moeilijk te bepal<strong>en</strong>, laat staan te waarder<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
is de omvang van e<strong>en</strong> Olympisch Effect afhankelijk van<br />
de gekoz<strong>en</strong> (nev<strong>en</strong>)doelstelling<strong>en</strong>, de strategie om die<br />
doelstelling<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> de wijze waarop daar op<br />
operationeel niveau invulling aan wordt gegev<strong>en</strong>. Zak<strong>en</strong> die<br />
in deze fase van het project nog niet zijn uitgekristalliseerd.<br />
Juist omdat het Olympisch Effect op verschill<strong>en</strong>de<br />
beleidsveld<strong>en</strong> kan aangrijp<strong>en</strong>, beschrijv<strong>en</strong> we deze effect<strong>en</strong><br />
op e<strong>en</strong> kwalitatieve manier. Waar verantwoord hebb<strong>en</strong><br />
wij eerste vingeroef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> toegevoegd om e<strong>en</strong> gevoel te<br />
krijg<strong>en</strong> voor de mogelijke omvang van Olympisch Effect<strong>en</strong>.<br />
We besprek<strong>en</strong> het Olympisch Effect aan de hand van<br />
e<strong>en</strong> viertal invalshoek<strong>en</strong>. Deze zijn: (i) het stimuler<strong>en</strong><br />
economische activiteit, (ii) het stimuler<strong>en</strong> van de economie<br />
door bestedingsimpuls<strong>en</strong>, (iii) het stimuler<strong>en</strong> van effect<strong>en</strong><br />
op het gebied van ruimte <strong>en</strong> infrastructuur <strong>en</strong> (iv) het<br />
stimuler<strong>en</strong> van sociale <strong>en</strong> maatschappelijke effect<strong>en</strong>.<br />
5.5.1 Stimuler<strong>en</strong> economische activiteit<br />
De organisatie van de Spel<strong>en</strong> kan op verschill<strong>en</strong>de<br />
manier<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot extra economische activiteit<strong>en</strong> in<br />
Nederland. Bijvoorbeeld door de aanzuig<strong>en</strong>de werking van<br />
vervolgev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> of door de to<strong>en</strong>ame van het aantal<br />
buit<strong>en</strong>landse bedrijv<strong>en</strong> als gevolg van het ‘in de etalage’<br />
zett<strong>en</strong> van Nederland. Voor elk van deze effect<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> wij<br />
hieronder aangegev<strong>en</strong> hoe de Spel<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot het effect.<br />
Aanzuig<strong>en</strong>de werking vervolgev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Tijd<strong>en</strong>s de Spel<strong>en</strong> bewijst Nederland dat het in staat is<br />
grootschalige ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te organiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat het<br />
beschikt over hoogwaardige faciliteit<strong>en</strong> plus e<strong>en</strong> adequate<br />
infrastructuur. Nederland zal daardoor vaker in aanmerking<br />
kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> voor de organisatie van dergelijke<br />
ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> grootschalige congress<strong>en</strong>.<br />
In 2008 war<strong>en</strong> er in Nederland 1.333 internationale<br />
congress<strong>en</strong>, die gemiddeld 3,4 dag<strong>en</strong> duurde <strong>en</strong> waaraan<br />
gemiddeld 220 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> deelnam<strong>en</strong>. 44 De gemiddelde<br />
uitgav<strong>en</strong> per zakelijke bezoeker bedroeg<strong>en</strong> 318 euro per<br />
dag (NBTC, prijz<strong>en</strong> 2008). Als we aannem<strong>en</strong> dat 1/3 van de<br />
deelnemers uit het buit<strong>en</strong>land afkomstig is dan resulteert<br />
dat in ruim 100 miljo<strong>en</strong> euro aan buit<strong>en</strong>landse besteding<strong>en</strong>.<br />
Illustratie: veronderstel dat deze markt door de Spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
inhaalslag maakt <strong>en</strong> met 10% groeit. Dan leidt deze groei tot<br />
extra besteding<strong>en</strong> van 10 miljo<strong>en</strong> euro per jaar.<br />
Branding <strong>en</strong> naamsbek<strong>en</strong>dheid<br />
Nederland staat op de 12e plaats in de Nations Brand Index<br />
2009 (NBI), waarin land<strong>en</strong> zijn gerangschikt naar de waarde<br />
van hun brand (Aholt-GfK). 45 Voor wat betreft toerisme<br />
scoort Nederland met e<strong>en</strong> 17e plaats relatief laag. Over het<br />
algeme<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> constateert Anholt dat Nederland zich<br />
beweegt in de meer grijze midd<strong>en</strong>moot <strong>en</strong> zich nauwelijks<br />
onderscheidt. Door het organiser<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong> zou<br />
de positie kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> versterkt omdat het land dan<br />
gedur<strong>en</strong>de langere tijd in de picture komt.<br />
Illustratie: we hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> nadere kwantitatieve duiding van<br />
het op de kaart zett<strong>en</strong> via de Spel<strong>en</strong>. Wel is duidelijk dat de<br />
free publicity in de aanloop naar de Spel<strong>en</strong> fors to<strong>en</strong>eemt.<br />
Katalysator voor innovatie<br />
De organisatie van de Spel<strong>en</strong> biedt het Nederlandse<br />
bedrijfslev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kans om voor het oog van de wereld te lat<strong>en</strong><br />
zi<strong>en</strong> waartoe het in staat is. Bijvoorbeeld door innovaties te<br />
pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> op het gebied van duurzaamheid, mobiliteit of<br />
bouw<strong>en</strong> op water. De Water Export Index schat de omvang<br />
van de watersector in Nederland op 15,7 miljard euro (EIM,<br />
2010), waarvan 6,6 miljard euro wordt geëxporteerd.<br />
Illustratie: Wanneer thema’s als duurzaamheid of water<br />
dankzij de Spel<strong>en</strong> internationaal sterker naar vor<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />
dan is het niet ond<strong>en</strong>kbaar dat de export van product<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> rond deze thema’s to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. De daarmee gemoeide<br />
bedrag<strong>en</strong> zijn aanzi<strong>en</strong>lijk. Als dankzij de Spel<strong>en</strong> de export e<strong>en</strong><br />
structurele impuls krijgt, levert dat snel <strong>en</strong>kele honderd<strong>en</strong><br />
miljo<strong>en</strong><strong>en</strong> euro’s per jaar op.<br />
Foreign Direct Investm<strong>en</strong>ts & vestigingskwaliteit<br />
De organisatie van de Spel<strong>en</strong> biedt Nederland de kans om<br />
zich te pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> als land waarin het goed won<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ondernem<strong>en</strong> is. Door in de communicatie rond de<br />
Spel<strong>en</strong> daarop de nadruk te legg<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> internationale<br />
bedrijv<strong>en</strong> mogelijk verleidt om (hoofd)kantor<strong>en</strong> in<br />
Nederland te op<strong>en</strong><strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s de opgave van NFIA hebb<strong>en</strong><br />
in 2010 buit<strong>en</strong>landse bedrijv<strong>en</strong> - ondersteund door de NFIA<br />
44. Om in aanmerking te kom<strong>en</strong> voor de titel internationaal congres moet minimaal 1/3 van de deelnemers uit het buit<strong>en</strong>land kom<strong>en</strong>. (NBTC, 2010).<br />
45. De top 10 bestaat uit de VS, Duitsland, Frankrijk, VK, Japan, Canada, Italië, Zwitserland, Australië <strong>en</strong> Zwed<strong>en</strong>.<br />
Rebel | Arup<br />
55
56 Rebel | Arup<br />
– 965 miljo<strong>en</strong> euro in Nederland geïnvesteerd. 46 Het totale<br />
volume aan buit<strong>en</strong>landse investering<strong>en</strong> bedroeg in 2009<br />
meer dan 3 miljard euro.<br />
Illustratie: Wanneer de investering<strong>en</strong> van door de NFIA<br />
ondersteunde bedrijv<strong>en</strong> door de Spel<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> of<br />
meerdere jar<strong>en</strong> bescheid<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>, resulteert dat in e<strong>en</strong><br />
investeringsimpuls van ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> miljo<strong>en</strong><strong>en</strong> euro’s per jaar.<br />
Toerisme<br />
Direct voor, na <strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de Spel<strong>en</strong> zal het aantal toerist<strong>en</strong><br />
fors to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Maar er is mogelijk meer te bereik<strong>en</strong>,<br />
zeker gezi<strong>en</strong> de plaats die Nederland thans inneemt in de<br />
NBI 2009. Barcelona laat zi<strong>en</strong> dat de Olympische Spel<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> structureel effect op toerisme kan hebb<strong>en</strong>. Sydney<br />
heeft daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> weinig aanvull<strong>en</strong>d geïnvesteerd in de<br />
structurele ontwikkeling van toerisme, <strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s het<br />
literatuuronderzoek heeft Sydney dan ook ge<strong>en</strong> structureel<br />
effect wet<strong>en</strong> te creër<strong>en</strong>. De totale ontvangst<strong>en</strong> uit het<br />
internationale reisverkeer beweegt zich sinds 2000 tuss<strong>en</strong><br />
de 9 <strong>en</strong> 10 mrd euro (Toerisme <strong>en</strong> recreatie in cijfers, CBS,<br />
2010). Onderzoek toont aan dat toerisme via gerichte<br />
promotie-acties kan word<strong>en</strong> gestimuleerd (ATCB, 2011).<br />
D<strong>en</strong>kbaar is dat met het oog op de Spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> effectieve<br />
reclamecampagne kan word<strong>en</strong> opgezet <strong>en</strong> dat daarmee e<strong>en</strong><br />
structurele impuls aan het toerisme kan word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>.<br />
Illustratie: e<strong>en</strong> bescheid<strong>en</strong> structurele to<strong>en</strong>ame van het<br />
internationaal reisverkeer levert <strong>en</strong>kele honderd<strong>en</strong> miljo<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
euro’s per jaar aan extra besteding<strong>en</strong> op.<br />
5.5.2 Stimuler<strong>en</strong> economie door<br />
bestedingsimpuls<strong>en</strong><br />
De economie wordt niet alle<strong>en</strong> gestimuleerd door bestedingsimpuls<br />
vanuit het buit<strong>en</strong>land in toerisme <strong>en</strong> via de<br />
uitgav<strong>en</strong> van de OCOG. Ondermeer door e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame<br />
van het consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>vertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> het b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> van<br />
arbeidskracht<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> werk hebb<strong>en</strong> in de aanloop naar de<br />
Spel<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> de besteding<strong>en</strong> ook to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Er is ook e<strong>en</strong><br />
keerzijde: als er (daardoor) schaarste ontstaat, kan dat naast<br />
effici<strong>en</strong>cyverbetering<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> prijsopdrijv<strong>en</strong>d effect hebb<strong>en</strong>.<br />
Consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>vertrouw<strong>en</strong><br />
Consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>vertrouw<strong>en</strong> is positief gecorreleerd met<br />
gevoel<strong>en</strong>s van onderlinge verbond<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> nationale trots.<br />
Als het organiser<strong>en</strong> van de spel<strong>en</strong> leidt tot deze gevoel<strong>en</strong>s,<br />
kan dat dus e<strong>en</strong> tijdelijke to<strong>en</strong>ame van de besteding<strong>en</strong><br />
46. NL Ag<strong>en</strong>cy (2011): Results 2010, Netherlands Foreign Investm<strong>en</strong>t Ag<strong>en</strong>cy.<br />
tot gevolg hebb<strong>en</strong>. Het netto-effect is afhankelijk van<br />
de conjuncturele positie waarin de economie zich op dat<br />
mom<strong>en</strong>t bevindt.<br />
Impuls<strong>en</strong> bouwsector <strong>en</strong> effici<strong>en</strong>cy-verbetering<br />
Als de organisatie van de Spel<strong>en</strong> leidt tot e<strong>en</strong> extra<br />
bouwimpuls, dan zal deze in e<strong>en</strong> laagconjunctuur zorg<strong>en</strong><br />
voor e<strong>en</strong> betere bezetting van de productiecapaciteit<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> afname van de werkloosheid. In tijd<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
hoogconjunctuur zal deze impuls leid<strong>en</strong> tot hogere prijz<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> effici<strong>en</strong>cy-verbetering in de bouwsector vanwege<br />
e<strong>en</strong> andere sam<strong>en</strong>stelling van de orderportefeuille.<br />
De additionele omzet in de bouw per jaar gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong><br />
aantal jar<strong>en</strong> zal substantieel zijn maar is mede afhankelijk<br />
van de mate waarin andere bouwwerk<strong>en</strong> naar achter<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> geschov<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> extra volume van ordegrootte<br />
1 miljard euro is d<strong>en</strong>kbaar. Ter vergelijking: de huidige<br />
omzet van de bouwsector bedraagt ongeveer 50 miljard<br />
euro. E<strong>en</strong> goede berek<strong>en</strong>ing is pas mogelijk als bek<strong>en</strong>d<br />
is in hoeverre de bouwkost<strong>en</strong> daadwerkelijk additioneel<br />
zijn <strong>en</strong> bijvoorbeeld niet t<strong>en</strong> koste gaan van andere<br />
overheidsinvestering<strong>en</strong>.<br />
Aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid<br />
De organisatie van de Spel<strong>en</strong> zal e<strong>en</strong> extra beroep do<strong>en</strong><br />
op zowel vrijwilligers als betaalde arbeidskracht<strong>en</strong>. Arup<br />
raamde het totale aantal arbeidsjar<strong>en</strong> als gevolg van de<br />
Spel<strong>en</strong> op 18.000, waarvan 4.000 tijd<strong>en</strong>s de organisatie van<br />
de Spel<strong>en</strong>.<br />
Als er sprake is van onderbezetting, zal het<br />
arbeidspot<strong>en</strong>tieel beter b<strong>en</strong>ut word<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de<br />
arbeidskost<strong>en</strong> in de totale bouwkost<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lagere<br />
(schaduw)prijs word<strong>en</strong> gewaardeerd. In e<strong>en</strong> overspann<strong>en</strong><br />
arbeidsmarkt vindt verdringing plaats <strong>en</strong> mogelijk e<strong>en</strong><br />
toestroom van arbeidskracht<strong>en</strong> uit het buit<strong>en</strong>land.<br />
Illustratie: uitgaande van e<strong>en</strong> loonkost<strong>en</strong>aandeel van<br />
50%, van gemiddelde loonkost<strong>en</strong> van 51.000 euro, e<strong>en</strong><br />
werkeloosheidsperc<strong>en</strong>tage van 10% <strong>en</strong> e<strong>en</strong> uitkeringsniveau<br />
van 35.700 euro, dan kunn<strong>en</strong> de bouwkost<strong>en</strong> in het geval van<br />
laagconjunctuur op e<strong>en</strong> wat lager niveau word<strong>en</strong> vastgesteld.<br />
5.5.3 Ruimte <strong>en</strong> Infrastructuur effect<strong>en</strong><br />
Vanaf het mom<strong>en</strong>t dat Stratford werd aangewez<strong>en</strong> als<br />
de locatie voor de Spel<strong>en</strong>, nam bij huiseig<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> in <strong>en</strong>
ondom Stratford het vertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> de bereidheid om in<br />
de wijk te invester<strong>en</strong> toe. Daarnaast heeft het vooruitzicht<br />
(of de druk) van de Spel<strong>en</strong> bijgedrag<strong>en</strong> aan de coördinatie<br />
tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> daadkracht van de bij de revitalisering betrokk<strong>en</strong><br />
overhed<strong>en</strong>. Maar de effect<strong>en</strong> zijn niet alle<strong>en</strong> positief.<br />
Katalysator stedelijke vernieuwing<br />
Afhankelijk van waar het brandpunt van de Spel<strong>en</strong> in<br />
ruimtelijke zin komt te ligg<strong>en</strong>, in het bijzonder de Big Five,<br />
kan de realisatie van de Olympische faciliteit<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot<br />
e<strong>en</strong> impuls in de stedelijke vernieuwing. Bijvoorbeeld omdat<br />
e<strong>en</strong> herstructureringslocatie eerder of hoogwaardiger<br />
ter hand wordt g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, of omdat investering<strong>en</strong> in<br />
infrastructuur leid<strong>en</strong> tot betere ontsluiting. Zo’n impuls kan<br />
leid<strong>en</strong> tot additionele (uitgelokte) investering<strong>en</strong> in <strong>en</strong> rond<br />
de Olympische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />
Bij de ontwikkeling van de Zuidas zal, zo is aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in<br />
de MKBA, ook waardevermeerdering van het omligg<strong>en</strong>de<br />
vastgoed optred<strong>en</strong>. De inschatting van de betrokk<strong>en</strong><br />
partij<strong>en</strong> was dat die waardevermeerdering 10% zou<br />
bedrag<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> straal van 200 meter <strong>en</strong> 5% in e<strong>en</strong> straal<br />
van 200 tot 500 meter van de Zuidas. Zo’n effect is ook rond<br />
e<strong>en</strong> Olympisch Park d<strong>en</strong>kbaar.<br />
Illustratie: wanneer we Stadshav<strong>en</strong>s als voorbeeld nem<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> aannem<strong>en</strong> dat (1) bij 5.500 woning<strong>en</strong> rond de locatie<br />
Stadshav<strong>en</strong>s in Rotterdam e<strong>en</strong> waardevermeerder<strong>en</strong>d effect<br />
optreedt, (2) de gemiddelde WOZ-waarde van die woning<strong>en</strong><br />
113.000 euro is <strong>en</strong> (3) dat effect bij 1.100 woning<strong>en</strong> 10% <strong>en</strong><br />
bij 4.400 woning<strong>en</strong> 5% is, dan resulteert dat in e<strong>en</strong> totale<br />
waardevermeerdering van e<strong>en</strong> kleine 40 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
Katalysator realisatie infrastructuur<br />
We gaan er in de VMKB vanuit dat sommige infrastructuurproject<strong>en</strong><br />
eerder word<strong>en</strong> gerealiseerd vanwege de Spel<strong>en</strong>.<br />
Dat betek<strong>en</strong>t dat de kost<strong>en</strong>, maar ook de bat<strong>en</strong> van die<br />
investering naar vor<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gehaald.<br />
Illustratie: in dit onderzoek berek<strong>en</strong><strong>en</strong> we de aan de Spel<strong>en</strong> toe<br />
te rek<strong>en</strong><strong>en</strong> kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de OS structurele project<strong>en</strong>, met<br />
behulp van e<strong>en</strong> gemiddelde bat<strong>en</strong>-kost<strong>en</strong>verhouding van 0,9. 47<br />
Belasting bestaande system<strong>en</strong><br />
Tijd<strong>en</strong>s de Spel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de bestaande transportsystem<strong>en</strong><br />
zwaarder belast dan normaal. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> schrijft het IOC<br />
voor dat er Olympic Lanes vrijgemaakt moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor<br />
sporters <strong>en</strong> de IOC-familie.<br />
De filekost<strong>en</strong> bedroeg<strong>en</strong> in 2009 2,4 tot 3,2 miljard euro. Als<br />
we uitgaan van e<strong>en</strong> gemiddelde van 2,8 miljard euro, dan<br />
komt dat overe<strong>en</strong> met gemiddeld 50 miljo<strong>en</strong> euro per week.<br />
In de zomerwek<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> deze kost<strong>en</strong> ongetwijfeld lager<br />
zijn. Analyses met verkeersmodell<strong>en</strong> waarbij ook rek<strong>en</strong>ing<br />
wordt gehoud<strong>en</strong> met Olympisch verkeer, kunn<strong>en</strong> meer<br />
inzicht gev<strong>en</strong> in deze effect<strong>en</strong>.<br />
Illustratie: Als we aannem<strong>en</strong> dat die kost<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> normale<br />
zomer 25 miljo<strong>en</strong> euro per week zijn, dan zou e<strong>en</strong> verdubbeling<br />
als gevolg van de organisatie van de Olympische <strong>en</strong><br />
Paralympische Spel<strong>en</strong> (bij elkaar 6 wek<strong>en</strong>) leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
additionele kost<strong>en</strong>post van 150 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
Milieueffect<strong>en</strong><br />
De organisatie van de Spel<strong>en</strong> leidt tot meer mobiliteit <strong>en</strong><br />
dus tot e<strong>en</strong> grotere belasting van het milieu. E<strong>en</strong> deel van<br />
die milieubelasting, zoals bijvoorbeeld het effect op het<br />
broeikaseffect, is niet afhankelijk van de locatie van de<br />
Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> zal dus ge<strong>en</strong> onderscheid oplever<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de<br />
projectalternatiev<strong>en</strong>. De uitstoot van schadelijke stoff<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> geluidsoverlast moet<strong>en</strong> negatief gewaardeerd word<strong>en</strong>,<br />
maar zijn sterk afhankelijk van de mate waarin Nederland er<br />
de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> in slaagt mobiliteit duurzamer te mak<strong>en</strong>.<br />
5.5.4 Sociale <strong>en</strong> maatschappelijke effect<strong>en</strong><br />
Moeilijker te kwantificer<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> als bijdrage aan<br />
de volksgezondheid, sociale cohesie, nationale trots <strong>en</strong><br />
acceptatie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> lichamelijke beperking<br />
zijn vaak belangrijke argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> land om zich te<br />
kandider<strong>en</strong> voor de organisatie van de Spel<strong>en</strong>.<br />
<strong>Sport</strong>participatie <strong>en</strong> volksgezondheid<br />
De organisatie van de Spel<strong>en</strong> door Nederland zou e<strong>en</strong><br />
impuls kunn<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong> voor de sportparticipatiegraad in<br />
Nederland. De precieze omvang daarvan hangt onder meer<br />
af van de mate waarin de doelstelling<strong>en</strong> uit het Olympisch<br />
Plan word<strong>en</strong> gerealiseerd. Het effect van het organiser<strong>en</strong><br />
van Olympische Spel<strong>en</strong> op sportparticipatie is overig<strong>en</strong>s<br />
nooit vastgesteld. Haynes (2001) meldt dat na afloop van<br />
de Spel<strong>en</strong> in Sydney nauwelijks duurzame verandering<strong>en</strong><br />
in sportdeelname te zi<strong>en</strong> is geweest. Toohey (2008)<br />
constateert dat vooral de passieve deelname aan sport<br />
structureel to<strong>en</strong>eemt.<br />
47. De precieze verhouding tuss<strong>en</strong> bat<strong>en</strong> <strong>en</strong> kost<strong>en</strong> moet voor ieder project inzichtelijk word<strong>en</strong> gemaakte in e<strong>en</strong> projectspecifieke MKBA.<br />
Rebel | Arup<br />
57
Als sportparticipatie to<strong>en</strong>eemt t<strong>en</strong> gevolge van de Spel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> alles wat daarmee sam<strong>en</strong>hangt, dan zou dat e<strong>en</strong> effect<br />
kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op het perc<strong>en</strong>tage m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> dat kampt met<br />
overgewicht. Sturm (2002) stelt dat de zorgkost<strong>en</strong> van<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met overgewicht gemiddeld 36% hoger ligg<strong>en</strong><br />
dan voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> normaal gewicht, hetge<strong>en</strong><br />
overe<strong>en</strong>komst met 370 euro per jaar. Ongeveer 11% van de<br />
Nederlanders leidt aan overgewicht. 48<br />
Illustratie: Als het lukt om e<strong>en</strong> bescheid<strong>en</strong> gedeelte van de<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met overgewicht dankzij de Spel<strong>en</strong> weer op e<strong>en</strong><br />
normaal gewicht te krijg<strong>en</strong>, dan levert dat mogelijk <strong>en</strong>kele<br />
ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> miljo<strong>en</strong><strong>en</strong> aan bat<strong>en</strong> op.<br />
Burgerparticipatie, sociale cohesie <strong>en</strong><br />
nationale trots<br />
Bij de organisatie van de Spel<strong>en</strong> wordt veel gebruik<br />
gemaakt van vrijwilligers. Verhoging van burgerparticipatie<br />
zou bijvoorbeeld leid<strong>en</strong> tot minder e<strong>en</strong>zaamheid.<br />
Daarnaast zoud<strong>en</strong> de Spel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan<br />
gevoel<strong>en</strong>s van nationale e<strong>en</strong>heid, sociale cohesie <strong>en</strong> trots.<br />
De maatschappelijke waarde daarvan laat zich moeilijk<br />
monetariser<strong>en</strong>. Onze inschatting is dat deze effect<strong>en</strong> PMpost<strong>en</strong><br />
zull<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>.<br />
58 Rebel | Arup<br />
Acceptatie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> fysieke beperking<br />
De organisatie van met name de Paralympics zal e<strong>en</strong><br />
positieve bijdrage hebb<strong>en</strong> aan de acceptatie <strong>en</strong> participatie<br />
van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> fysieke beperking. Dat komt ook<br />
doordat de Olympische faciliteit<strong>en</strong> geschikt gemaakt<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> fysieke beperking.<br />
Onze inschatting is dat ook dit effect e<strong>en</strong> PM-post zal blijv<strong>en</strong>.<br />
48. Nationale Atlas Volksgezondheid (www.zorgatlas.nl).
6<br />
VMKB: Locatieafhankelijke<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
Rebel | Arup<br />
59
Het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t is voor het eerst toegepast op de<br />
vijf ruimtelijke variant<strong>en</strong> die de adviseurs van DHV <strong>en</strong> MUST<br />
hebb<strong>en</strong> ontwikkeld in het OHS-traject. Deze variant<strong>en</strong><br />
verschill<strong>en</strong> vooral in de locatie van de Big Five. In dit<br />
hoofdstuk zijn de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> die afhankelijk<br />
zijn van de keuze voor e<strong>en</strong> van de onderzochte locaties.<br />
Na de pres<strong>en</strong>tatie van het overzicht van het totale resultaat<br />
voor elk van de onderzochte variant<strong>en</strong>, besprek<strong>en</strong> we de<br />
individuele variant<strong>en</strong> meer in detail. Die bespreking start<br />
met e<strong>en</strong> beschrijving van de variant, gevolgd door de<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de variant, kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> risico’s <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
pres<strong>en</strong>tatie van de resultat<strong>en</strong>. Startpunt van de resultat<strong>en</strong><br />
vormt steeds het saldo van de niet-locatieafhankelijke<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>, dat dus in elke variant hetzelfde is.<br />
6.1 Overzicht van de resultat<strong>en</strong><br />
voor de verschill<strong>en</strong>de<br />
variant<strong>en</strong>.<br />
Indi<strong>en</strong> we rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van<br />
OS-structurele infrastructuur, dan beweegt het saldo van<br />
de verschill<strong>en</strong>de variant<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de -1,1 miljard euro <strong>en</strong> de<br />
-1,8 miljard euro. We hebb<strong>en</strong> daarbij ook de bat<strong>en</strong> van de<br />
infrastructuurmaatregel<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, uitgaand van e<strong>en</strong><br />
gemiddeld bat<strong>en</strong>-kost<strong>en</strong>ratio van 0,9 voor alle project<strong>en</strong>. In<br />
hoofdstuk 6 treft u e<strong>en</strong> gevoeligheidsanalyse voor e<strong>en</strong> aantal<br />
factor<strong>en</strong> die de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong>.<br />
De IJ-spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Amstelspel<strong>en</strong> (Amstel III) zijn in de base<br />
case naar verhouding wat duurder dan de andere Spel<strong>en</strong>.<br />
Het toerek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van OS-structurele<br />
infrastructuurproject<strong>en</strong> treft vooral de variant<strong>en</strong> in de<br />
Zuidvleugel <strong>en</strong> de Randstadspel<strong>en</strong> (zie afbeelding 3).<br />
Naast de base case berek<strong>en</strong><strong>en</strong> we voor elke variant ook e<strong>en</strong><br />
worst <strong>en</strong> e<strong>en</strong> best case. Alle variant<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> in de worst case<br />
ongeveer 2 miljard euro negatiever uit dan in de base case. Het<br />
negatieve saldo ligt dan inclusief OS-structurele infrastructuur<br />
tuss<strong>en</strong> de -3,0 <strong>en</strong> de -3,8 miljard euro (zie afbeelding 4).<br />
In de best case lat<strong>en</strong> de variant<strong>en</strong> inclusief toerek<strong>en</strong>ing van de<br />
kost<strong>en</strong> voor OS-structurele infrastructuur e<strong>en</strong> positief saldo<br />
zi<strong>en</strong> van tuss<strong>en</strong> de 0,7 <strong>en</strong> de 1,2 miljard euro (zie afbeelding 5).<br />
In deze overzicht<strong>en</strong> zijn alle<strong>en</strong> de gemonetariseerde<br />
effect<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet de effect<strong>en</strong> die in deze studie<br />
60 Rebel | Arup<br />
kwalitatief zijn beschrev<strong>en</strong>. De omvang van de Olympisch<br />
Effect<strong>en</strong> is sterk afhankelijk van onder meer het thema<br />
van de Spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de strategieën gericht op het realiser<strong>en</strong><br />
van Olympisch Effect<strong>en</strong>. Daarover is in deze fase nog<br />
niets bek<strong>en</strong>d. Wij verwacht<strong>en</strong> wel dat het me<strong>en</strong>em<strong>en</strong> van<br />
deze effect<strong>en</strong> ertoe leidt dat het totaalbeeld in alle cases<br />
positiever wordt.<br />
6.2 De variant<strong>en</strong> op hoofdlijn<strong>en</strong><br />
Het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t is toegepast op de vijf ruimtelijke<br />
variant<strong>en</strong> die DHV <strong>en</strong> MUST hebb<strong>en</strong> ontwikkeld in het<br />
OHS traject:<br />
• IJ Spel<strong>en</strong>. Deze variant gaat uit van e<strong>en</strong> Olympische Zone<br />
op de huidige terrein<strong>en</strong> van de hav<strong>en</strong>s t<strong>en</strong> oost<strong>en</strong> van<br />
de A10 <strong>en</strong> de Co<strong>en</strong>tunnels, dus aan de binn<strong>en</strong>zijde van<br />
de Ringweg.<br />
• Amstelspel<strong>en</strong>. In deze variant wordt e<strong>en</strong> Olympische Zone<br />
gerealiseerd aan de zuidkant van Amsterdam ter hoogte<br />
van de Zuidas <strong>en</strong> het Ar<strong>en</strong>A-gebied.<br />
• Stadsspel<strong>en</strong> Rotterdam. Deze variant maakt gebruikt<br />
van meerdere locaties aan de oevers van de Maas, waarbij<br />
vooral het nieuwe Stadionpark <strong>en</strong> de Stadshav<strong>en</strong>s Noord<br />
in het oog spring<strong>en</strong>.<br />
• Deltaspel<strong>en</strong>. In deze variant ligt het zwaartepunt van de<br />
Spel<strong>en</strong> op de as Rotterdam – Delft – D<strong>en</strong> Haag, langs de<br />
bestaande bundel van spoor- <strong>en</strong> snelweg<strong>en</strong>.<br />
• Randstadspel<strong>en</strong>. De Spel<strong>en</strong> zijn in deze variant<br />
georganiseerd rond de knooppuntlocaties in de Randstad,<br />
waarbij in de allocatie van de faciliteit<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing is<br />
gehoud<strong>en</strong> met de specifieke behoeft<strong>en</strong> van de vier grote<br />
sted<strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong>.<br />
Van de variant<strong>en</strong> Amstelspel<strong>en</strong>, Stadsspel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Randstadspel<strong>en</strong> zijn bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> subvariant<strong>en</strong> doorgerek<strong>en</strong>d.<br />
De variant<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> vooral in de locatie van de ‘Big<br />
Five’-accommodaties <strong>en</strong> de mate waarin zij gebruik mak<strong>en</strong><br />
van bestaande faciliteit<strong>en</strong>.<br />
Naast de effect<strong>en</strong> die in financiële of monetaire groothed<strong>en</strong><br />
zijn uit te drukk<strong>en</strong> (veelal de directe effect<strong>en</strong>) bested<strong>en</strong> we<br />
ook aandacht aan niet of moeilijk te monetariser<strong>en</strong> effect<strong>en</strong><br />
die tot verschill<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de variant<strong>en</strong>.
mln eur0<br />
mln eur0<br />
mln eur0<br />
Afbeelding 3: Overzicht resultat<strong>en</strong> in de base case<br />
0<br />
-250<br />
-500<br />
-750<br />
-1000<br />
-1.250<br />
-1500<br />
-1.750<br />
-2000<br />
Afbeelding 4: Overzicht resultat<strong>en</strong> in de worst case<br />
0<br />
-500<br />
-1000<br />
-1500<br />
-2000<br />
-2500<br />
-3000<br />
-3500<br />
-4000<br />
IJ-Spel<strong>en</strong><br />
-1.756<br />
-9<br />
Amstelspel<strong>en</strong>,<br />
Amstel III<br />
-1.493<br />
Afbeelding 5: Overzicht resultat<strong>en</strong> in de best case<br />
1500<br />
1250<br />
1000<br />
750<br />
500<br />
250<br />
0<br />
-250<br />
-500<br />
IJ-Spel<strong>en</strong><br />
-3.771<br />
IJ-Spel<strong>en</strong><br />
711<br />
-9<br />
-9<br />
-9<br />
Amstelspel<strong>en</strong>,<br />
Amstel III<br />
-3.440<br />
-9<br />
Amstelspel<strong>en</strong>,<br />
Amstel III<br />
911<br />
-9<br />
Amstelspel<strong>en</strong>,<br />
IJburg II<br />
-1.094<br />
-9<br />
Amstelspel<strong>en</strong>,<br />
IJburg II<br />
-2.962<br />
-9<br />
Amstelspel<strong>en</strong>,<br />
IJburg II<br />
1.230<br />
-9<br />
Stadsspel<strong>en</strong>,<br />
Stadshav<strong>en</strong>s<br />
-1.143<br />
-183<br />
Stadsspel<strong>en</strong>,<br />
Maashav<strong>en</strong><br />
-1.027<br />
-183<br />
Deltaspel<strong>en</strong><br />
-935<br />
-213<br />
Randstadspel<strong>en</strong><br />
-972<br />
-195<br />
Base case excl. OS-structurele infrastructuur Toerek<strong>en</strong>ing OS-structurele infrastructuur<br />
Stadsspel<strong>en</strong>,<br />
Stadshav<strong>en</strong>s<br />
-3.006<br />
-183<br />
Stadsspel<strong>en</strong>,<br />
Maashav<strong>en</strong><br />
-2.866<br />
-183<br />
Deltaspel<strong>en</strong><br />
-2.768<br />
-213<br />
Randstadspel<strong>en</strong><br />
-2.809<br />
-195<br />
Worst case excl. OS-structurele infrastructuur Toerek<strong>en</strong>ing OS-structurele infrastructuur<br />
Stadsspel<strong>en</strong>,<br />
Stadshav<strong>en</strong>s<br />
1.160<br />
-183<br />
Stadsspel<strong>en</strong>,<br />
Maashav<strong>en</strong><br />
1.245<br />
-183<br />
Deltaspel<strong>en</strong><br />
1.341<br />
-213<br />
Randstadspel<strong>en</strong><br />
1.034<br />
-195<br />
Best case excl. OS-structurele infrastructuur Toerek<strong>en</strong>ing OS-structurele infrastructuur<br />
Rebel | Arup<br />
61
62 Rebel | Arup<br />
6.3 Amsterdam IJ-spel<strong>en</strong><br />
De variant van de IJ-spel<strong>en</strong> bevat één compact Olympisch<br />
terrein voor de complete Big Five, op de huidige terrein<strong>en</strong><br />
van de hav<strong>en</strong>s direct t<strong>en</strong> oost<strong>en</strong> van de A10 <strong>en</strong> de<br />
Co<strong>en</strong>tunnel. Deze variant sluit naadloos aan op de ontwikkeling<br />
van Houthav<strong>en</strong>s <strong>en</strong> is in 2028 met tram, metro <strong>en</strong><br />
veerverbinding<strong>en</strong> goed verbond<strong>en</strong> met de rest van de stad.<br />
6.3.1 <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
In de variant Amsterdam IJ-spel<strong>en</strong> is in het OHS-spoor<br />
uitgegaan van e<strong>en</strong> nieuw Olympisch Stadion, <strong>en</strong> nieuwe<br />
Zwemcomplex <strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuwe Basketbalhal. 49 De totale<br />
kost<strong>en</strong> voor de Big-Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn door DHV<br />
geraamd op 2.570 miljo<strong>en</strong> euro, exclusief de bouwkost<strong>en</strong><br />
voor het Olympisch Dorp (de kost<strong>en</strong> voor tijdelijke<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> transformatie zijn wel meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>) <strong>en</strong><br />
exclusief infrastructurele maatregel<strong>en</strong>. In de worst case<br />
gaan we uit van 20% hogere kost<strong>en</strong>, in de best case van 20%<br />
lagere kost<strong>en</strong>. 50 Deze kost<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> we mee in de VMKB.<br />
Daarnaast nem<strong>en</strong> we de volg<strong>en</strong>de post<strong>en</strong> mee:<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Olympisch Stadion. De winst van<br />
Stadion Amsterdam NV bedroeg over de periode 2008-<br />
2010 gemiddeld 1,77 miljo<strong>en</strong> euro per jaar. 51 In de base<br />
case gaan we ervan uit dat e<strong>en</strong> nieuw stadion leidt tot 10%<br />
meer winst. 52 In de worst case zit die stijging niet, in de best<br />
case is die stijging 20%. Verder gaat de base case uit van<br />
verkoop van de naamrecht<strong>en</strong> van het stadion, hetge<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
aanvull<strong>en</strong>de 2 miljo<strong>en</strong> euro per jaar oplevert. 53 In de best<br />
case is dat bedrag 4 miljo<strong>en</strong> euro, in de worst case nul.<br />
Om de verkoopwaarde van het stadion na de Spel<strong>en</strong><br />
te bepal<strong>en</strong>, gaan we in de base case uit van e<strong>en</strong><br />
betalingsbereidheid van e<strong>en</strong> private investeerder van<br />
11 keer de jaarlijkse nettowinst. Dit is ongeveer het<br />
gemiddelde van de koers-winstverhouding van AEX-<br />
49. In de volg<strong>en</strong>de fase, waarin e<strong>en</strong> of meerdere variant<strong>en</strong> verder word<strong>en</strong><br />
uitgewerkt, zijn andere configuraties d<strong>en</strong>kbaar zoals het tijdelijk gebruik van<br />
bestaande gebouw<strong>en</strong>, tijdelijke zwembad<strong>en</strong> etc. In het OHS-spoor is daar wel<br />
naar gekek<strong>en</strong> maar is geconstateerd dat ook dan aanzi<strong>en</strong>lijke bedag<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> geïnvesteerd om te kunn<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong> over volwaardige faciliteit<strong>en</strong>.<br />
50. In het achterligg<strong>en</strong>de model is de base case opgesplitst in meerdere onderdel<strong>en</strong>.<br />
De toe- <strong>en</strong> afslag<strong>en</strong> zijn per onderdeel berek<strong>en</strong>d; de getall<strong>en</strong> in de volg<strong>en</strong>de tabel<br />
kunn<strong>en</strong> door afrondingsverschill<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>. Dit geldt ook voor de desbetreff<strong>en</strong>de<br />
tabell<strong>en</strong> voor de overige variant<strong>en</strong>.<br />
51. Bronn<strong>en</strong>: Stadion Amsterdam NV: Jaarverslag<strong>en</strong> 2008/09 <strong>en</strong> 2009/10.<br />
52. Männig (2007).<br />
aandel<strong>en</strong> op dit mom<strong>en</strong>t. In de worst case gaan we uit van<br />
e<strong>en</strong> betalingsbereidheid van 7 keer de jaarlijkse nettowinst,<br />
in de best case van 15 keer. Dit leidt tot e<strong>en</strong> verkoopwaarde<br />
van respectievelijk 43, 12 <strong>en</strong> 100 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
• Gederfde inkomst<strong>en</strong> Stadion elders. In de VMKBopstelling<br />
moet<strong>en</strong> we rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong> elders, namelijk de bestaande winst<br />
van de Ar<strong>en</strong>A. Deze vloei<strong>en</strong> voort uit de bestaande<br />
winstsituatie (1,77 miljo<strong>en</strong> euro per jaar) <strong>en</strong> veronderstelde<br />
betalingsbereidheid van e<strong>en</strong> investeerder (7, 11 <strong>en</strong> 15<br />
keer netto jaarwinst). Dat zijn in de base case 19 miljo<strong>en</strong><br />
euro, in de worst case 12 miljo<strong>en</strong> euro <strong>en</strong> in de best case 27<br />
miljo<strong>en</strong> euro. E<strong>en</strong> andere optie is dat de Ar<strong>en</strong>A teg<strong>en</strong> die<br />
tijd volledig wordt afgeschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze kost<strong>en</strong> t<strong>en</strong> laste<br />
kom<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong>. De waarde is op dit mom<strong>en</strong>t echter<br />
lastig te bepal<strong>en</strong>.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Olympisch Zwemcomplex.<br />
We houd<strong>en</strong> hierbij rek<strong>en</strong>ing met e<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong>de<br />
subsidiebehoefte die op het mom<strong>en</strong>t van verkoop<br />
in één keer wordt afgekocht. 54 In de base case<br />
veronderstelt e<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>dekkingsgraad van 66%, de<br />
worst case e<strong>en</strong> van 25% <strong>en</strong> de best case e<strong>en</strong> van 80%. De<br />
kost<strong>en</strong>dekkingsgraad wordt afgezet teg<strong>en</strong> veertig jaar<br />
onderhouds- <strong>en</strong> exploitatiekost<strong>en</strong> à 3,4 miljo<strong>en</strong> euro per<br />
jaar <strong>en</strong> verdisconteerd naar het jaar van verkoop. De<br />
verkoopwaarde van het zwemcomplex is de base case 20<br />
miljo<strong>en</strong> euro negatief, in de worst case 43 miljo<strong>en</strong> euro<br />
negatief <strong>en</strong> in de best case 10 miljo<strong>en</strong> euro negatief.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Basketbalhal <strong>en</strong> gederfde opbr<strong>en</strong>gst<br />
elders. Bij deze hal gaan we er in de base case van uit dat<br />
50% van de bouwkost<strong>en</strong> via de exploitatie kan word<strong>en</strong><br />
terugverdi<strong>en</strong>d. In de worst case is dat 25%, in de best<br />
case 75%. 55 De verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> daarmee<br />
op respectievelijk 24, 14 <strong>en</strong> 28 miljo<strong>en</strong> euro. Omdat de<br />
markt voor verhuur van grote (sport)hall<strong>en</strong> verzadigd is,<br />
53. We realiser<strong>en</strong> ons dat de inkomst<strong>en</strong> uit de verkoop van naamrecht<strong>en</strong> in de meeste<br />
gevall<strong>en</strong> aan de club gaan, niet aan de stadion NV. We nem<strong>en</strong> deze inkomst<strong>en</strong><br />
echter wel mee, omdat de stadion NV instaat is om e<strong>en</strong> hogere huur van de club<br />
te vrag<strong>en</strong>. We gaan er verder vanuit dat ge<strong>en</strong> kost<strong>en</strong> gemaakt word<strong>en</strong> om de<br />
naamrecht<strong>en</strong> te verkop<strong>en</strong>, zodat de winstmarge op deze opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> 100% is.<br />
54. Concreet betek<strong>en</strong>t dit dat de koper de netto contante waarde van de toekomstige<br />
subsidie mee krijgt. Bij het berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> we aan<br />
bij de kost<strong>en</strong>dekkingsgraad <strong>en</strong> de door DHV geraamde onderhoudskost<strong>en</strong>.<br />
55. Omdat de kost<strong>en</strong>raming van één van de locaties duidelijk afwijkt van de overige<br />
locaties, schatt<strong>en</strong> we de r<strong>en</strong>dabiliteit niet locatieafhankelijk in, maar gaan we uit<br />
van het gemiddelde van alle locaties exclusief de “outlier”.
gaan we ervan uit dat deze opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> gelijk zijn aan de<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong>derving elders.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum.<br />
In de berek<strong>en</strong>ing hiervan gaan we ervan uit dat het<br />
c<strong>en</strong>trum na afloop van de Spel<strong>en</strong> wordt omgezet naar<br />
30.000 m2 te verhur<strong>en</strong> kantoorruimte. De huuropbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
bepal<strong>en</strong> we op basis van de huidige huurprijz<strong>en</strong> van<br />
kantor<strong>en</strong> in het Westelijke <strong>en</strong> Oostelijke Hav<strong>en</strong>gebied,<br />
Houthav<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Buiksloterham. Op basis van die prijz<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> Bruto Aanvangsr<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t (BAR) van 7% per jaar,<br />
hanter<strong>en</strong> we in de base case e<strong>en</strong> verkoopwaarde van 69<br />
miljo<strong>en</strong> euro, in de worst case van 52 miljo<strong>en</strong> euro <strong>en</strong> in de<br />
best case van 86 miljo<strong>en</strong> euro. We gaan ervan uit dat de<br />
desbetreff<strong>en</strong>de kantoorruimte toegevoegd kan word<strong>en</strong>,<br />
zonder dat dit tot e<strong>en</strong> significante verstoring van de<br />
vastgoedmarkt leidt. 56 Daarom gaan we ervan uit dat er<br />
ge<strong>en</strong> sprake is van gederfde inkomst<strong>en</strong> elders.<br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de g<strong>en</strong>oemde post<strong>en</strong> voor de Big<br />
Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>.<br />
Tabel 34: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big Five, Amsterdam IJ-spel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> Big Five -3.084 -2.570 -2.056 2022-2027<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
Olympisch<br />
Stadion<br />
12 43 100<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong> Stadion<br />
elders<br />
-12 -19 -27<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
-43 -20 -10<br />
Zwemcomplex<br />
2031-2032<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
Basketbalhal<br />
15 24 30<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong><br />
indoorhal elders<br />
-15 -24 -30<br />
Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum<br />
52 69 86<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Big Five faciliteit<strong>en</strong><br />
(niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-3.075 -2.497 -1.907 2022-2032<br />
Voor de IJ-spel<strong>en</strong> moet daarnaast extra, OS-specifieke<br />
infrastructuur word<strong>en</strong> gerealiseerd:<br />
• e<strong>en</strong> tijdelijk treinstation Nieuwe Hemweg;<br />
• e<strong>en</strong> uitgebreid metronet naar e<strong>en</strong> nieuw te bouw<strong>en</strong><br />
metrostation Nieuwe Hemweg ;<br />
• op- <strong>en</strong> afstapplaats<strong>en</strong> voor de inzet van ferry’s;<br />
• e<strong>en</strong> pakket met OV-maatregel<strong>en</strong>, waaronder e<strong>en</strong><br />
Olympische Di<strong>en</strong>stregeling;<br />
• verkeersmanagem<strong>en</strong>tmaatregel<strong>en</strong> om Olympic Lanes<br />
mogelijk te mak<strong>en</strong>.<br />
De totale kost<strong>en</strong> voor deze maatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door DHV<br />
geraamd op 361 miljo<strong>en</strong> euro. Deze raming hanter<strong>en</strong> we in<br />
de base, best <strong>en</strong> worst case. De ev<strong>en</strong>tuele bat<strong>en</strong> van deze<br />
maatregel<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld reistijdverbetering<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> stijging<strong>en</strong> in vastgoedwaarde, zijn naar verwachting<br />
bescheid<strong>en</strong>. Daar kunn<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> negatieve bat<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong>over staan als extra reistijd voor doorgaande reizigers.<br />
Per saldo abstraher<strong>en</strong> we van deze post.<br />
Tabel 35: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van OS-specifieke infrastructuur,<br />
Amsterdam IJ-spel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Investering<br />
specifieke infrastructuur<br />
-361 -361 -361<br />
Bat<strong>en</strong> van<br />
infrastructurele<br />
maatregel<strong>en</strong><br />
+PM +PM +PM<br />
2022-2027<br />
Tuss<strong>en</strong>som (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-361 +PM -361 +PM -361 +PM<br />
Het Olympisch Dorp bestaat <strong>en</strong>erzijds uit woning<strong>en</strong> die<br />
na de Spel<strong>en</strong> verkocht word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> anderzijds uit tijdelijke<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Op de plek van de tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
komt na de Spel<strong>en</strong> grond beschikbaar, ongeveer 20 ha. Deze<br />
grond verteg<strong>en</strong>woordigt e<strong>en</strong> waarde. Om deze waarde in<br />
te schatt<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> aannam<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan over het te<br />
realiser<strong>en</strong> bouwprogramma op de desbetreff<strong>en</strong>de locaties.<br />
Als we uitgaan van gemiddeld 75 woning<strong>en</strong> per ha, van e<strong>en</strong><br />
gemiddelde oppervlakte van 120 m2 <strong>en</strong>, in het geval van de<br />
IJ-spel<strong>en</strong>, van gemiddelde m2-prijz<strong>en</strong> van 4.000 euro, dan<br />
ontstaan pot<strong>en</strong>tiële opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van 720 miljo<strong>en</strong> euro. Indi<strong>en</strong><br />
we er verder van uitgaan dat de grondwaarde 30% van de<br />
verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> is, dan ontstaan mogelijk opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> ter<br />
hoogte van 216 miljo<strong>en</strong> euro. Deze nem<strong>en</strong> we mee in de VMKB.<br />
56. Dit komt overe<strong>en</strong> met 0,5% van het totale aanbod.<br />
Rebel | Arup<br />
63
64 Rebel | Arup<br />
Tabel 36: Restwaarde grond Olympisch Dorp (IJ-spel<strong>en</strong>)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Restwaarde<br />
grond Olympisch<br />
Dorp (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
216 216 216 2029-2032<br />
6.3.2 Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> risico’s<br />
Met de IJ-spel<strong>en</strong>57 ondergaat het hav<strong>en</strong>gebied e<strong>en</strong><br />
transformatie waarbij er onder meer e<strong>en</strong> aantrekkelijke<br />
woonlocatie dicht bij het c<strong>en</strong>trum van Amsterdam kan<br />
word<strong>en</strong> gerealiseerd. Daarnaast gaat deze variant uit van<br />
e<strong>en</strong> hoge conc<strong>en</strong>tratiegraad in de Big Five; aantrekkelijk voor<br />
zowel de sporters als begeleiders <strong>en</strong> pers- <strong>en</strong> mediam<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>de kans van deze variant – waarvoor de kost<strong>en</strong><br />
echter nog niet zijn meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in deze studie – is de<br />
sluiting van de kleine ring van de Amsterdamse metro. Dit<br />
levert na de Spel<strong>en</strong> bereikbaarheidsbat<strong>en</strong> op.<br />
Deze variant k<strong>en</strong>t ook e<strong>en</strong> aantal risico’s. Naast het<br />
beperkte risico dat de infrastructuur maatregel<strong>en</strong> niet<br />
tijdig gerealiseerd zijn, gaat het in het bijzonder om risico’s<br />
die sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> met de verwerving van de locatie in het<br />
hav<strong>en</strong>gebied. Bestaande conv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong> met de bedrijv<strong>en</strong> in de<br />
hav<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de haalbaarheid van deze variant belemmer<strong>en</strong>.<br />
De herbruikbaarheid van de Olympische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> is<br />
in deze variant problematisch. Er wordt e<strong>en</strong> nieuw leisurecluster<br />
gerealiseerd dat zal concurrer<strong>en</strong> met het Ar<strong>en</strong>Agebied<br />
maar vanuit de meeste andere del<strong>en</strong> van het land<br />
veel minder goed bereikbaar is. Vraag is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> of<br />
Ajax bereid is haar intrek te nem<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> stadion aan de<br />
westzijde van de stad <strong>en</strong> wat in dat geval moet gebeur<strong>en</strong><br />
met de Ar<strong>en</strong>A.<br />
De risico’s met betrekking tot de afzetbaarheid van de<br />
woning<strong>en</strong> in het Olympisch Dorp acht<strong>en</strong> wij beperkt gezi<strong>en</strong><br />
de aantrekkelijke locatie. De krapte op de Amsterdamse<br />
woningmarkt, die mogelijk rond 2030 nog steeds bestaat,<br />
zal dat dan onderstrep<strong>en</strong>.<br />
6.3.3 Resultat<strong>en</strong><br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de VMKB voor de variant Amsterdam<br />
IJ-spel<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>, waarbij ook de niet-locatieafhankelijke<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>:<br />
57. De kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> risico’s van de verschill<strong>en</strong>de variant<strong>en</strong> zijn ontle<strong>en</strong>d aan de OHS-rapportage.<br />
Tabel 37: Resultat<strong>en</strong> Amsterdam IJ-spel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Locatieonafhankelijke<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
-1.720 +PM 581 +PM 3.550 +PM 2011-2035<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Big<br />
Five-faciliteit<strong>en</strong><br />
-3.075 -2.497 -1.907 2022-2032<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
specifieke infrastructuur<br />
-361 +PM -361 +PM -361 +PM 2022-2027<br />
Restwaarde<br />
bouwgrond<br />
Olympische<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
216 216 216 2029-2032<br />
Som (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-4.940 +PM -2.061 +PM 1.498 +PM 2011-2035<br />
NCW 2020 -3.771 +PM -1.756 +PM 711 +PM<br />
NCW 2020 incl.<br />
toerek<strong>en</strong>ing<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
OS structureel<br />
-3.780 +PM -1.765 +PM 702 +PM<br />
De netto contante waarde per 1 januari 2020 van het<br />
totaal is in de base case 1.765 miljo<strong>en</strong> euro negatief, in de<br />
worst case 3.780 miljo<strong>en</strong> euro negatief <strong>en</strong> in de best case<br />
702 miljo<strong>en</strong> euro positief. Dat is inclusief de toerek<strong>en</strong>bare<br />
kost<strong>en</strong> voor de OS-structurele infrastructuurproject<strong>en</strong>. Voor<br />
de berek<strong>en</strong>ing van deze toerek<strong>en</strong>bare kost<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> we<br />
naar hoofdstuk 7.1.<br />
Teg<strong>en</strong>over deze kost<strong>en</strong>indicatie staat e<strong>en</strong> aantal PMpost<strong>en</strong><br />
die overweg<strong>en</strong>d positief scor<strong>en</strong>:<br />
• fiscale garanties in verband met mogelijke eis<strong>en</strong> van het<br />
IOC (negatief effect);<br />
• langetermijnbat<strong>en</strong> van veiligheidsmaatregel<strong>en</strong> voor de<br />
Spel<strong>en</strong> (positief effect);<br />
• bat<strong>en</strong> van de niet-gemonetariseerde Olympische Effect<strong>en</strong><br />
(positief effect).<br />
6.4 Amsterdam Amstelspel<strong>en</strong>,<br />
Amstel III<br />
De Amstelspel<strong>en</strong> gaan uit van e<strong>en</strong> Olympische zone<br />
aan de zuidflank van Amsterdam, gekoppeld aan de<br />
gecombineerde infrastructuur van spoor <strong>en</strong> weg. Deze<br />
variant maakt gebruik van de beschikbare ruimte langs de
A10 <strong>en</strong> A2. De bestaande infrastructuur hoeft slechts op e<strong>en</strong><br />
beperkt aantal punt<strong>en</strong> (tijdelijk) aangepast te word<strong>en</strong>. Hier<br />
is het Olympisch Dorp geprojecteerd op Amstel III.<br />
6.4.1 <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
De variant Amsterdam Amstelspel<strong>en</strong> (dorpslocatie Amstel<br />
III) gaat uit van e<strong>en</strong> nieuw Olympisch Stadion, <strong>en</strong> nieuwe<br />
Zwemcomplex <strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuwe Basketbalhal. 58 Daarnaast<br />
wordt de RAI tijdelijk uitgebreid. De totale kost<strong>en</strong> voor<br />
de Big Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn door DHV geraamd op<br />
2.247 miljo<strong>en</strong> euro, exclusief de bouwkost<strong>en</strong> voor het<br />
Olympisch Dorp (de kost<strong>en</strong> voor tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> transformatie zijn wel meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>) <strong>en</strong> exclusief<br />
infrastructurele maatregel<strong>en</strong>. In de worst case gaan we<br />
uit van 20% hogere kost<strong>en</strong>, in de best case van 20% lagere<br />
kost<strong>en</strong>. Deze kost<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> we mee in de VMKB. Daarnaast<br />
nem<strong>en</strong> we de volg<strong>en</strong>de post<strong>en</strong> mee:<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Stadion <strong>en</strong> gederfde opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
elders. Deze bepal<strong>en</strong> we op dezelfde manier als bij de<br />
IJ-spel<strong>en</strong>. De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> bedrag<strong>en</strong> in de base case 43<br />
miljo<strong>en</strong> euro, in de worst case 12 miljo<strong>en</strong> euro <strong>en</strong> in de best<br />
case 100 miljo<strong>en</strong> euro. De gederfde opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> bedrag<strong>en</strong><br />
respectievelijk 19, 12 <strong>en</strong> 27 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Olympisch Zwemcomplex. Ook deze<br />
is op dezelfde wijze bepaald als in de variant IJ-spel<strong>en</strong>. De<br />
onderhoudskost<strong>en</strong> – 1,3 miljo<strong>en</strong> euro per jaar – zijn in deze<br />
variant anders dan bij de IJ-spel<strong>en</strong>. Bij de Amstelspel<strong>en</strong><br />
(Amstel III) bedrag<strong>en</strong> de verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het<br />
zwemcomplex in de base case 8 miljo<strong>en</strong> euro negatief, in<br />
de worst case 17 miljo<strong>en</strong> euro negatief <strong>en</strong> in de best case 4<br />
miljo<strong>en</strong> euro negatief.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Basketbalhal <strong>en</strong> gederfde opbr<strong>en</strong>gst<br />
elders. In deze variant is de verkoopwaarde gelijk aan die<br />
in de IJ-spel<strong>en</strong>. In de base, worst <strong>en</strong> best case hanter<strong>en</strong><br />
we respectievelijk 24 miljo<strong>en</strong> euro, 15 miljo<strong>en</strong> euro <strong>en</strong><br />
30 miljo<strong>en</strong> euro op. De gederfde opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> word<strong>en</strong>,<br />
gezi<strong>en</strong> de verzadigde markt voor verhuur van grote<br />
hall<strong>en</strong>, gelijk verondersteld.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum. In alle cases<br />
ram<strong>en</strong> we deze op nul, omdat gebruik wordt gemaakt van<br />
(e<strong>en</strong> tijdelijke uitbreiding van) de bestaande RAI.<br />
58. De Ar<strong>en</strong>A <strong>en</strong> de Ziggodome zoud<strong>en</strong> wellicht anders kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet<br />
t.b.v. de Big Five. Vooralsnog is in het OHS-spoor aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat de Ar<strong>en</strong>A niet<br />
geschikt om als Zwemcomplex te word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat de Ziggodome qua<br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de g<strong>en</strong>oemde post<strong>en</strong> voor de Big<br />
Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>.<br />
Tabel 38: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big Five, Amsterdam<br />
Amstelspel<strong>en</strong> (Amstel III)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong><br />
Big Five<br />
-2.696 -2.247 -1.798 2022-2027<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gstOlympisch<br />
Stadion<br />
12 43 100<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong><br />
Stadion elders<br />
-12 -19 -27<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
-17 -8 -4<br />
Zwemcomplex<br />
2031-2032<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
Basketbalhal<br />
15 24 30<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong> indoorhal<br />
elders<br />
-15 -24 -30<br />
Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum<br />
0 0 0<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big<br />
Five faciliteit<strong>en</strong><br />
(niet verdisconteerd,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
-2.713 -2.231 -1.729 2022-2032<br />
Voor de Amstelspel<strong>en</strong> (Amstel III) moet<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de<br />
infrastructuurmaatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong>:<br />
• vergrot<strong>en</strong> transfercapaciteit station Amsterdam Duiv<strong>en</strong>drecht;<br />
• aanleg metrostation Duiv<strong>en</strong>drecht aan Gaasperplaslijn;<br />
• uitvoer<strong>en</strong> pakket met OV-maatregel<strong>en</strong>, waaronder e<strong>en</strong><br />
Olympische Di<strong>en</strong>stregeling;<br />
• implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> verkeers- <strong>en</strong> vervoersmanagem<strong>en</strong>tmaatregel<strong>en</strong><br />
om Olympic Lanes mogelijk te mak<strong>en</strong>.<br />
De totale kost<strong>en</strong> voor deze maatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door DHV<br />
geraamd op 303 miljo<strong>en</strong> euro. Deze raming hanter<strong>en</strong> we in<br />
de base, best <strong>en</strong> worst case. De ev<strong>en</strong>tuele bat<strong>en</strong> van deze<br />
maatregel<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld reistijdverbetering<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> stijging<strong>en</strong> in vastgoedwaarde, zijn naar verwachting<br />
bescheid<strong>en</strong>. Daar kunn<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> negatieve bat<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong>over staan als extra reistijd voor doorgaande reizigers.<br />
Per saldo abstraher<strong>en</strong> we van deze post.<br />
capaciteit te kort schiet om als grote sporthalBasketbalhal te kunn<strong>en</strong> funger<strong>en</strong>.<br />
Zie ook voetnoot bij IJ-spel<strong>en</strong>.<br />
Rebel | Arup<br />
65
66 Rebel | Arup<br />
Tabel 39: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van OS-specifieke infrastructuur,<br />
Amsterdam Amstelspel<strong>en</strong> (Amstel III)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Investering<br />
specifieke infrastructuur<br />
-303 -303 -303<br />
Bat<strong>en</strong> van<br />
infrastructurele<br />
maatregel<strong>en</strong><br />
+PM +PM +PM<br />
2022-2027<br />
Tuss<strong>en</strong>som (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-303 +PM -303 +PM -303 +PM<br />
Het Olympisch Dorp bestaat <strong>en</strong>erzijds uit woning<strong>en</strong> die<br />
na de Spel<strong>en</strong> verkocht word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> anderzijds uit tijdelijke<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Op de plek van de tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
komt na de Spel<strong>en</strong> grond beschikbaar, ongeveer 20 ha. Deze<br />
grond verteg<strong>en</strong>woordigt e<strong>en</strong> waarde. Om deze waarde in<br />
te schatt<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> aannam<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan over het te<br />
realiser<strong>en</strong> bouwprogramma op de desbetreff<strong>en</strong>de locaties.<br />
Als we uitgaan van gemiddeld 75 woning<strong>en</strong> per ha, van<br />
e<strong>en</strong> gemiddelde oppervlakte van 120 m2 <strong>en</strong>, in het geval<br />
van de Amstelspel<strong>en</strong>, van gemiddelde m2-prijz<strong>en</strong> van 3.500<br />
euro, dan ontstaan pot<strong>en</strong>tiële opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van 630 miljo<strong>en</strong><br />
euro. Indi<strong>en</strong> we er verder van uitgaan dat de grondwaarde<br />
30% van de verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> is, dan ontstaan mogelijk<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> ter hoogte van 189 miljo<strong>en</strong> euro. Deze nem<strong>en</strong><br />
we mee in de VMKB.<br />
Tabel 40: Restwaarde grond Olympisch Dorp (Amstelspel<strong>en</strong>,<br />
Amstel III)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Restwaarde<br />
grond Olympisch<br />
Dorp (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
189 189 189 2029-2032<br />
6.4.2 Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> risico’s<br />
Amsterdam Zuidoost is op dit mom<strong>en</strong>t ge<strong>en</strong> toplocatie in<br />
Amsterdam. Tegelijkertijd kan juist deze variant e<strong>en</strong> impuls<br />
gegev<strong>en</strong> aan de zwakke wijk<strong>en</strong> in dit deel van de stad, waardoor<br />
e<strong>en</strong> geheel nieuw woon- <strong>en</strong> werkmilieu gecreëerd wordt.<br />
E<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>de kans is dat de positie van het sport- <strong>en</strong><br />
ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cluster Duiv<strong>en</strong>drecht versterkt wordt. Dit<br />
cluster kan door de Spel<strong>en</strong> (nog) sterker aangebond<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> aan de RAI <strong>en</strong> de Zuidas, waardoor de zuidkant<br />
van Amsterdam zich verder kan ontwikkel<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
internationale toplocatie.<br />
Mogelijk is de afzetbaarheid van woning<strong>en</strong> in Zuidoost e<strong>en</strong><br />
risico. De locatie ligt op <strong>en</strong>ige afstand van het c<strong>en</strong>trum <strong>en</strong><br />
de woning<strong>en</strong> zijn daardoor relatief minder aantrekkelijk.<br />
E<strong>en</strong> ander risico is van bestuurlijke aard. Niet alle b<strong>en</strong>odigde<br />
grond is in hand<strong>en</strong> van de geme<strong>en</strong>te Amsterdam zodat<br />
bestuurlijke afstemming nodig is.<br />
6.4.3 Resultat<strong>en</strong><br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de integrale VMKB voor de variant<br />
Amsterdam Amstelspel<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Olympisch Dorp op de<br />
locatie Amstel III sam<strong>en</strong>.<br />
Tabel 41: Resultat<strong>en</strong> Amsterdam Amstelspel<strong>en</strong> (Amstel III)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Locatieonafhankelijke<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
-1.720 +PM 581 +PM 3.550 +PM 2011-2035<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Big<br />
Five-faciliteit<strong>en</strong><br />
-2.713 -2.231 -1.729 2022-2032<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
specifieke infrastructuur<br />
-303 +PM -303 +PM -303 +PM 2022-2027<br />
Restwaarde<br />
bouwgrond<br />
Olympische<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
189 189 189 2029-2032<br />
Som (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-4.547 +PM -1.764 +PM 1.707 +PM 2011-2035<br />
NCW 2020 -3.440 +PM -1.493 +PM 911 +PM<br />
NCW 2020 incl.<br />
toerek<strong>en</strong>ing<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
OS structureel<br />
-3.449 +PM -1.502 +PM 902 +PM<br />
De netto contante waarde per 1 januari 2020 van het<br />
totaal is in de base case 1.502 miljo<strong>en</strong> euro negatief, in de<br />
worst case 3.449 miljo<strong>en</strong> euro negatief <strong>en</strong> in de best case<br />
902 miljo<strong>en</strong> euro positief. Dat is inclusief de toerek<strong>en</strong>bare<br />
kost<strong>en</strong> voor de OS-structurele infrastructuurproject<strong>en</strong>.<br />
Voor de berek<strong>en</strong>ing van deze toerek<strong>en</strong>bare kost<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong><br />
we naar hoofdstuk 7.1.<br />
Teg<strong>en</strong>over deze kost<strong>en</strong>indicatie staat e<strong>en</strong> aantal PMpost<strong>en</strong><br />
die overweg<strong>en</strong>d positief scor<strong>en</strong>:<br />
• fiscale garanties in verband met mogelijke eis<strong>en</strong> van het<br />
IOC (negatief effect);<br />
• langetermijnbat<strong>en</strong> van veiligheidsmaatregel<strong>en</strong> voor de<br />
Spel<strong>en</strong> (positief effect);<br />
• bat<strong>en</strong> van de niet-gemonetariseerde Olympische Effect<strong>en</strong><br />
(positief effect).
6.5 Amsterdam Amstelspel<strong>en</strong>,<br />
IJburg II<br />
De Amstelspel<strong>en</strong> gaan uit van e<strong>en</strong> Olympische zone<br />
aan de zuidflank van Amsterdam, gekoppeld aan de<br />
gecombineerde infrastructuur van spoor <strong>en</strong> weg. Deze<br />
variant maakt gebruik van de beschikbare ruimte langs de<br />
A10 <strong>en</strong> A2. De bestaande infrastructuur hoeft slechts op e<strong>en</strong><br />
beperkt aantal punt<strong>en</strong> (tijdelijk) aangepast te word<strong>en</strong>. Hier<br />
is het Olympisch Dorp geprojecteerd op IJburg II.<br />
6.5.1 <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
Er komt in de variant Amstelspel<strong>en</strong> (dorpslocatie IJburg II)<br />
e<strong>en</strong> nieuw Olympisch Stadion, nieuwe Zwemcomplex <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> nieuwe Basketbalhal. Daarnaast wordt de RAI tijdelijk<br />
uitgebreid. De totale kost<strong>en</strong> voor de Big Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
zijn door DHV geraamd op 1.681 miljo<strong>en</strong> euro, exclusief<br />
de bouwkost<strong>en</strong> voor het Olympisch Dorp (de kost<strong>en</strong><br />
voor tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> transformatie zijn wel<br />
meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>) <strong>en</strong> exclusief infrastructurele maatregel<strong>en</strong>.<br />
In de worst case gaan we uit van 20% hogere kost<strong>en</strong>, in de<br />
best case van 20% lagere kost<strong>en</strong>. Deze kost<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> we mee<br />
in de VMKB. Daarnaast nem<strong>en</strong> we de volg<strong>en</strong>de post<strong>en</strong> mee:<br />
• De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het Stadion, het Zwemcomplex,<br />
de Basketbalhal <strong>en</strong> het Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum. Deze<br />
vier post<strong>en</strong> zijn hetzelfde als die bij de Amstelspel<strong>en</strong><br />
(dorpslocatie Amstel III). De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het Pers<strong>en</strong><br />
Mediac<strong>en</strong>trum ram<strong>en</strong> we in alle cases op nul, omdat<br />
gebruik wordt gemaakt van (e<strong>en</strong> tijdelijke uitbreiding van)<br />
de bestaande RAI.<br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de g<strong>en</strong>oemde post<strong>en</strong> voor de Big<br />
Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>.<br />
Tabel 42: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big Five, Amsterdam<br />
Amstelspel<strong>en</strong> (IJburg II)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> Big Five -2.017 -1.681 -1.345 2022-2027<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gstOlympisch<br />
Stadion<br />
12 43 100<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong><br />
Stadion elders<br />
-12 -19 -27<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
Zwemcomplex<br />
-17 -8 -4 2031-2032<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
Basketbalhal<br />
15 24 30<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong> indoor<br />
hal elders<br />
-15 -24 -30<br />
Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum<br />
0 0 0 2022-2027<br />
Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Big Five faciliteit<strong>en</strong>(nominaal,<br />
prijspeil<br />
2011)<br />
-2.034 -1.665 -1.276 2022-2032<br />
De voorbereiding <strong>en</strong> uitvoering van de Amstelspel<strong>en</strong><br />
(dorpslocatie IJburg II) vereist dat e<strong>en</strong> aantal specifieke<br />
infrastructuurmaatregel<strong>en</strong> wordt getroff<strong>en</strong>. Dit zijn dezelfde<br />
als de maatregel<strong>en</strong> die getroff<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om de<br />
Amstelspel<strong>en</strong> (dorpslocatie Amstel III) te realiser<strong>en</strong>. Daarom<br />
word<strong>en</strong> hier dezelfde cijfers gebruikt als in het hoofdstuk<br />
over de Amstelspel<strong>en</strong> (dorpslocatie Amstel III).<br />
Tabel 43: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> OS-specifieke infrastructuur,<br />
Amsterdam Amstelspel<strong>en</strong> (IJburg II)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Investering<br />
specifieke infrastructuur<br />
-303 -303 -303<br />
Bat<strong>en</strong> van<br />
infrastructurele<br />
maatregel<strong>en</strong><br />
+PM +PM +PM<br />
2022-2027<br />
Tuss<strong>en</strong>som<br />
(nominaal,<br />
prijspeil 2011)<br />
-303 +PM -303 +PM -303 +PM<br />
Het Olympisch Dorp bestaat <strong>en</strong>erzijds uit woning<strong>en</strong> die<br />
na de Spel<strong>en</strong> verkocht word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> anderzijds uit tijdelijke<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Op de plek van de tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
komt na de Spel<strong>en</strong> grond beschikbaar, ongeveer 20 ha. Deze<br />
grond verteg<strong>en</strong>woordigt e<strong>en</strong> waarde. Om deze waarde in<br />
te schatt<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> aannam<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan over het te<br />
realiser<strong>en</strong> bouwprogramma op de desbetreff<strong>en</strong>de locaties.<br />
Als we uitgaan van gemiddeld 75 woning<strong>en</strong> per ha, van<br />
Rebel | Arup<br />
67
68 Rebel | Arup<br />
e<strong>en</strong> gemiddelde oppervlakte van 120 m 2 <strong>en</strong>, in het geval<br />
van de Amstelspel<strong>en</strong>, van gemiddelde m 2 -prijz<strong>en</strong> van 3.500<br />
euro, dan ontstaan pot<strong>en</strong>tiële opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van 630 miljo<strong>en</strong><br />
euro. Indi<strong>en</strong> we er verder van uitgaan dat de grondwaarde<br />
30% van de verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> is, dan ontstaan mogelijk<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> ter hoogte van 189 miljo<strong>en</strong> euro. Deze nem<strong>en</strong><br />
we mee in de VMKB.<br />
Tabel 44: Restwaarde grond Olympisch Dorp (Amstelspel<strong>en</strong>,<br />
IJburg II)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Restwaarde<br />
grond Olympisch<br />
Dorp (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
189 189 189 2029-2032<br />
6.5.2 Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> risico’s<br />
Het risico met betrekking tot de afzetbaarheid van de<br />
woning<strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong> is laag ; het gaat weliswaar om e<strong>en</strong><br />
nieuwe locatie, maar op basis van de ervaring<strong>en</strong> met IJburg<br />
I kan verwacht word<strong>en</strong> dat ook de woning<strong>en</strong> op IJburg II<br />
goed afzetbaar zull<strong>en</strong> zijn. Des te meer omdat IJburg II door<br />
e<strong>en</strong> additionele investering (die niet is meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in<br />
deze studie) aan de HOV-verbinding Zuidtang<strong>en</strong>t kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> aangeslot<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>de kans is dat de positie van het sport- <strong>en</strong><br />
ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cluster Duiv<strong>en</strong>drecht versterkt wordt.<br />
Dit cluster kan door de Spel<strong>en</strong> (nog) sterker gebond<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> aan de RAI <strong>en</strong> de Zuidas, waardoor de zuidkant<br />
van Amsterdam zich verder kan ontwikkel<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
internationale toplocatie.<br />
E<strong>en</strong> risico is dat de Amstelspel<strong>en</strong> met dorpslocatie<br />
IJburg II wat minder goed aansluit bij de IOC-eis<strong>en</strong> dan<br />
bijvoorbeeld de Amstelspel<strong>en</strong> met dorpslocatie Amstel<br />
III. Dit komt omdat de sporters niet in de nabijheid van de<br />
grote sportfaciliteit<strong>en</strong> gehuisvest word<strong>en</strong>, maar op e<strong>en</strong> iets<br />
grotere afstand.<br />
6.5.3 Resultat<strong>en</strong><br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de integrale VMKB voor de variant<br />
Amsterdam Amstelspel<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Olympisch Dorp op de<br />
locatie IJburg II sam<strong>en</strong>.<br />
Tabel 45: Resultat<strong>en</strong> Amsterdam Amstelspel<strong>en</strong>, IJburg II<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Locatieonafhankelijke<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
-1.720 +PM 581 +PM 3.550 +PM 2011-2035<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big<br />
Five<br />
-2.034 -1.665 -1.276 2022-2032<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
specifieke infrastructuur<br />
-303 +PM -303 +PM -303 +PM 2022-2027<br />
Restwaarde<br />
bouwgrond<br />
Olympische<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
189 189 189 2029-2032<br />
Som (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-3.868 +PM -1.198 +PM 2.160 +PM 2011-2035<br />
NCW 2020 -2.962 +PM -1.094 +PM 1.230 +PM<br />
NCW 2020 incl.<br />
toerek<strong>en</strong>ing<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
OS structureel<br />
-2.971 +PM -1.103 +PM 1.221 +PM<br />
De netto contante waarde per 1 januari 2020 van het totaal<br />
is in de base case 1.103 miljo<strong>en</strong> euro negatief, in de worst<br />
case 2.971 miljo<strong>en</strong> euro negatief <strong>en</strong> in de best case 1.221<br />
miljo<strong>en</strong> euro positief. Dat is inclusief de toerek<strong>en</strong>bare<br />
kost<strong>en</strong> voor de OS-structurele infrastructuurproject<strong>en</strong>. Voor<br />
de berek<strong>en</strong>ing van deze toerek<strong>en</strong>bare kost<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> we<br />
naar hoofdstuk 7.1. Teg<strong>en</strong>over deze kost<strong>en</strong>indicatie staat<br />
e<strong>en</strong> aantal PM- post<strong>en</strong> die overweg<strong>en</strong>d positief scor<strong>en</strong>:<br />
• fiscale garanties in verband met mogelijke eis<strong>en</strong> van het<br />
IOC (negatief effect);<br />
• langetermijnbat<strong>en</strong> van veiligheidsmaatregel<strong>en</strong> voor de<br />
Spel<strong>en</strong> (positief effect);<br />
• bat<strong>en</strong> van de niet-gemonetariseerde Olympische Effect<strong>en</strong><br />
(positief effect).<br />
6.6 Rotterdam Stadsspel<strong>en</strong>,<br />
Stadshav<strong>en</strong>s<br />
De Stadsspel<strong>en</strong> Rotterdam ligg<strong>en</strong> op meerdere locaties<br />
in het stedelijk gebied, op locaties aan de Maas. Het<br />
Olympisch Dorp is geprojecteerd in Stadshav<strong>en</strong>s Noord.<br />
Vervoer over water, het nieuwe intercitystation in<br />
Rotterdam Zuid <strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuwe HOV-verbinding tuss<strong>en</strong> het<br />
Zuidplein <strong>en</strong> het metrostation Kralingse Zoom ontsluit<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verbind<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de sportaccommodaties met elkaar<br />
<strong>en</strong> Nederland.
6.6.1 <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
Er wordt in de variant Stadsspel<strong>en</strong> (Dorpslocatie<br />
Stadshav<strong>en</strong>s Noord) gebruik gemaakt van de (dan)<br />
bestaande Nieuwe Kuip. Wel komt er e<strong>en</strong> nieuw<br />
Zwemcomplex <strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuwe Basketbalhal. Voor het Pers<strong>en</strong><br />
Mediac<strong>en</strong>trum wordt gebruik gemaakt van e<strong>en</strong> tijdelijk<br />
gebouw. De totale kost<strong>en</strong> voor de Big Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
zijn door DHV geraamd op 1.718 miljo<strong>en</strong> euro, exclusief<br />
de bouwkost<strong>en</strong> voor het Olympisch Dorp (de kost<strong>en</strong><br />
voor tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> transformatie zijn wel<br />
meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>) <strong>en</strong> exclusief infrastructurele maatregel<strong>en</strong>. In<br />
de worst case gaan we uit van 20% hogere kost<strong>en</strong>, in de best<br />
case van 20% lagere kost<strong>en</strong>. Deze kost<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> we mee in<br />
de VMKB. Daarnaast nem<strong>en</strong> we de volg<strong>en</strong>de post<strong>en</strong> mee:<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Olympisch Stadion. Er is in dit<br />
geval ge<strong>en</strong> sprake van verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> voor het<br />
Olympisch Stadion, aangezi<strong>en</strong> gebruik wordt gemaakt<br />
van e<strong>en</strong> (dan) bestaand stadion. Dit geldt ook voor het<br />
Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Olympisch Zwemcomplex.<br />
Voor de methodiek omtr<strong>en</strong>t het bepal<strong>en</strong> van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
van het Olympisch Zwemcomplex verwijz<strong>en</strong> we naar<br />
het hoofdstuk over de IJ-spel<strong>en</strong>. De onderhoudskost<strong>en</strong><br />
– 1,8 miljo<strong>en</strong> euro per jaar – zijn in voorligg<strong>en</strong>de variant<br />
echter anders dan bij de IJ-spel<strong>en</strong>, waardoor ook de<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> anders zijn. In de Stadsspel<strong>en</strong> bedrag<strong>en</strong><br />
de verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> in de base case 10 miljo<strong>en</strong> euro<br />
negatief, in de worst case 23 miljo<strong>en</strong> euro negatief <strong>en</strong> in<br />
de best case 6 miljo<strong>en</strong> euro negatief.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Basketbalhal. De methodiek die<br />
wij hanter<strong>en</strong> bij het berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
gederfde opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van de basketbalhal is gelijk aan<br />
de methodiek die is toegelicht in het hoofdstuk over<br />
de IJ-spel<strong>en</strong>. De uitkomst<strong>en</strong> zijn ook gelijk. In de base,<br />
worst <strong>en</strong> best case levert de basketbal hal respectievelijk<br />
24 miljo<strong>en</strong> euro, 15 miljo<strong>en</strong> euro <strong>en</strong> 30 miljo<strong>en</strong> euro<br />
op. Daarteg<strong>en</strong>over staan, gezi<strong>en</strong> de verzadigde markt,<br />
gederfde inkomst<strong>en</strong> elders van gelijke hoogte.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum. Omdat<br />
het Persc<strong>en</strong>trum e<strong>en</strong> tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing is, nem<strong>en</strong> we<br />
hiervoor ge<strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>en</strong> vermed<strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> mee.<br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de g<strong>en</strong>oemde post<strong>en</strong> voor de Big<br />
Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>.<br />
Tabel 46: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big Five, Rotterdam<br />
Stadsspel<strong>en</strong> (Stadshav<strong>en</strong>s)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> Big Five -2.062 -1.718 -1.374 2022-2027<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gstOlympisch<br />
Stadion<br />
0 0 0<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong><br />
Stadion elders<br />
0 0 0<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
-23 -10 -6<br />
Zwemcomplex<br />
2031-2032<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
Basketbalhal<br />
15 24 30<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong> indoor<br />
hal elders<br />
-15 -24 -30<br />
Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum<br />
0 0 0<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big<br />
Five faciliteit<strong>en</strong><br />
(nominaal,<br />
prijspeil 2011)<br />
-2.085 -1.728 -1.380 2022-2032<br />
De voorbereiding <strong>en</strong> uitvoering van de Stadsspel<strong>en</strong> vereist<br />
dat e<strong>en</strong> aantal specifieke infrastructuurmaatregel<strong>en</strong> wordt<br />
getroff<strong>en</strong>. Dit zijn:<br />
• uitbreid<strong>en</strong> van de capaciteit van het station Rotterdam<br />
Stadionpark;<br />
• aanlegg<strong>en</strong> op-<strong>en</strong> afstapplaats<strong>en</strong> voor de inzet ferry’s;<br />
• uitvoer<strong>en</strong> pakket aan OV-maatregel<strong>en</strong>, waaronder het<br />
mogelijk mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> Olympische Di<strong>en</strong>stregeling;<br />
• implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> van verkeers- <strong>en</strong><br />
vervoersmanagem<strong>en</strong>tmaatregel<strong>en</strong>, om Olympic Lanes<br />
mogelijk te mak<strong>en</strong>.<br />
De totale kost<strong>en</strong> voor deze maatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door DHV<br />
geraamd op 281 miljo<strong>en</strong> euro. Deze raming hanter<strong>en</strong> we in<br />
de base, best <strong>en</strong> worst case. De ev<strong>en</strong>tuele bat<strong>en</strong> van deze<br />
maatregel<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld reistijdverbetering<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> stijging<strong>en</strong> in vastgoedwaarde, zijn naar verwachting<br />
bescheid<strong>en</strong>. Daar kunn<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> negatieve bat<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong>over staan als extra reistijd voor doorgaande reizigers.<br />
Per saldo abstraher<strong>en</strong> we van deze post.<br />
Rebel | Arup<br />
69
70 Rebel | Arup<br />
Tabel 47: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> OS-specifieke infrastructuur,<br />
Rotterdam Stadsspel<strong>en</strong> (Stadshav<strong>en</strong>s)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Investering<br />
specifieke infrastructuur<br />
-281 -281 -281<br />
Bat<strong>en</strong> van<br />
infrastructurele<br />
maatregel<strong>en</strong><br />
+PM +PM +PM<br />
2022-2027<br />
Tuss<strong>en</strong>som<br />
(nominaal,<br />
prijspeil 2011)<br />
-281 +PM -281 +PM -281 +PM<br />
Het Olympisch Dorp bestaat <strong>en</strong>erzijds uit woning<strong>en</strong> die<br />
na de Spel<strong>en</strong> verkocht word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> anderzijds uit tijdelijke<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Op de plek van de tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
komt na de Spel<strong>en</strong> grond beschikbaar, ongeveer 20 ha. Deze<br />
grond verteg<strong>en</strong>woordigt e<strong>en</strong> waarde. Om deze waarde in<br />
te schatt<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> aannam<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan over het te<br />
realiser<strong>en</strong> bouwprogramma op de desbetreff<strong>en</strong>de locaties.<br />
Als we uitgaan van gemiddeld 75 woning<strong>en</strong> per ha, van<br />
e<strong>en</strong> gemiddelde oppervlakte van 120 m2 <strong>en</strong>, in het geval<br />
van de Stadsspel<strong>en</strong>, van gemiddelde m2-prijz<strong>en</strong> van 2.500<br />
euro, dan ontstaan pot<strong>en</strong>tiële opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van 450 miljo<strong>en</strong><br />
euro. Indi<strong>en</strong> we er verder van uitgaan dat de grondwaarde<br />
30% van de verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> is, dan ontstaan mogelijk<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> ter hoogte van 135 miljo<strong>en</strong> euro. Deze nem<strong>en</strong><br />
we mee in de VMKB.<br />
Tabel 48: Restwaarde grond Olympisch Dorp (Stadsspel<strong>en</strong>,<br />
Stadshav<strong>en</strong>s)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Restwaarde<br />
grond Olympisch<br />
Dorp (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
135 135 135 2029-2032<br />
6.6.2 Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> risico’s<br />
De kans die verbond<strong>en</strong> is met de variant Stadsspel<strong>en</strong><br />
(Dorpslocatie Stadshav<strong>en</strong>s Noord), is het gev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
impuls aan de stedelijke ontwikkeling van Rotterdam<br />
Zuid. De sportfaciliteit<strong>en</strong> zijn gebundeld in Stadionpark<br />
<strong>en</strong> er wordt gebruik gemaakt van het gebied rond Ahoy.<br />
Het Dorp ligt in de noordelijke stadshav<strong>en</strong>s <strong>en</strong> het geheel<br />
wordt verbond<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> nieuwe HOV-verbinding<br />
(waarbij de westtak als mogelijk additioneel project niet<br />
is meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in dit onderzoek). E<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander kan e<strong>en</strong><br />
stevige impuls gev<strong>en</strong> aan de stedelijke vernieuwing, ook aan<br />
de tuss<strong>en</strong>ligg<strong>en</strong>de wijk<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> andere kans van deze variant ligt in de versterkte<br />
positionering van Rotterdam als sportstad, e<strong>en</strong><br />
positionering waaraan de stad al <strong>en</strong>ige tijd werkt (bijv. start<br />
Tour de France 2010, WK turn<strong>en</strong> 2010, bid RyderCup 2018).<br />
Het op afstand zett<strong>en</strong> van het Olympisch Dorp leidt ertoe,<br />
dat de atlet<strong>en</strong> op <strong>en</strong>ige afstand van de sportfaciliteit<strong>en</strong><br />
gehuisvest word<strong>en</strong>. Dit kan de besluitvorming van het IOC<br />
negatief beïnvloed<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> ander risico betreft de afzetbaarheid van de woning<strong>en</strong>.<br />
De Rotterdamse woningmarkt wordt niet gek<strong>en</strong>merkt door<br />
e<strong>en</strong> met bijvoorbeeld Amsterdam vergelijkbare krapte.<br />
In deze variant wordt ervan uitgegaan dat alle sporters in<br />
woning<strong>en</strong> gehuisvest word<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat deze woning<strong>en</strong> na<br />
afloop van de Spel<strong>en</strong> op de markt gebracht word<strong>en</strong>. Het<br />
is d<strong>en</strong>kbaar dat het verkop<strong>en</strong> van 3.000 woning<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> op dezelfde locatie in Rotterdam tot problem<strong>en</strong><br />
leidt. Om deze problem<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong>, kan deze variant<br />
in het vervolg nog geoptimaliseerd word<strong>en</strong>, bijvoorbeeld<br />
door e<strong>en</strong> combinatie met drijv<strong>en</strong>de woning<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> risico betreft voorts de Nieuwe Kuip. In deze variant<br />
is verondersteld dat de Nieuwe Kuip er tijdig zal staan <strong>en</strong><br />
dat deze alle<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> aangepast (tijdelijk) om als<br />
Olympisch Stadion te kunn<strong>en</strong> funger<strong>en</strong>. Voor nu is niet met<br />
zekerheid te zegg<strong>en</strong> dat de Nieuwe Kuip ook daadwerkelijk<br />
zal zijn gerealiseerd.<br />
De variant Rotterdam Stadsspel<strong>en</strong> is verder in hoge mate<br />
afhankelijk van de realisatie van de voorwaardelijk geachte<br />
OS-structurele infrastructurele maatregel<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong> risico.<br />
6.6.3 Resultat<strong>en</strong><br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de integrale VMKB voor de variant<br />
Rotterdam Stadsspel<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Olympisch Dorp op de<br />
locatie Stadshav<strong>en</strong>s sam<strong>en</strong>.
Tabel 49: Resultat<strong>en</strong> Rotterdam Stadsspel<strong>en</strong> (Stadshav<strong>en</strong>s)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Niet locatiespecifieke<br />
factor<strong>en</strong><br />
-1.720 +PM 581 +PM 3.550 +PM 2011-2035<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big<br />
Five<br />
-2.085 -1.728 -1.380 2022-2032<br />
Specifieke<br />
infrastructuur<br />
-281 +PM -281 +PM -281 +PM 2022-2027<br />
Restwaarde<br />
bouwgrond<br />
Olympische<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
135 135 135 2029-2032<br />
Som (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-3.951 +PM -1.293 +PM 2.024 +PM 2011-2035<br />
NCW 2020 -3.006 +PM -1.143 +PM 1.160 +PM<br />
NCW 2020 incl.<br />
toerek<strong>en</strong>ing<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
OS structureel<br />
-3.188 +PM -1.325 +PM 978 +PM<br />
De netto contante waarde per 1 januari 2020 van het<br />
totaal is in de base case 1.325 miljo<strong>en</strong> euro negatief, in de<br />
worst case 3.188 miljo<strong>en</strong> euro negatief <strong>en</strong> in de best case<br />
978 miljo<strong>en</strong> euro positief. Dat is inclusief de toerek<strong>en</strong>bare<br />
kost<strong>en</strong> voor de OS-structurele infrastructuurproject<strong>en</strong>. Voor<br />
de berek<strong>en</strong>ing van deze toerek<strong>en</strong>bare kost<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> we<br />
naar hoofdstuk 7.1.<br />
Teg<strong>en</strong>over deze kost<strong>en</strong>indicatie staat e<strong>en</strong> aantal PMpost<strong>en</strong><br />
die overweg<strong>en</strong>d positief scor<strong>en</strong>:<br />
• fiscale garanties in verband met mogelijke eis<strong>en</strong> van het<br />
IOC (negatief effect);<br />
• langetermijnbat<strong>en</strong> van veiligheidsmaatregel<strong>en</strong> voor de<br />
Spel<strong>en</strong> (positief effect);<br />
• bat<strong>en</strong> van de niet-gemonetariseerde Olympische Effect<strong>en</strong><br />
(positief effect).<br />
6.7 Rotterdam Stadsspel<strong>en</strong>,<br />
Drijv<strong>en</strong>d Dorp<br />
De Stadsspel<strong>en</strong> Rotterdam ligg<strong>en</strong> op meerdere locaties<br />
in het stedelijk gebied, op locaties aan de Maas. Het<br />
Olympisch Dorp is geprojecteerd als gedeeltelijk drijv<strong>en</strong>d<br />
Dorp in de Maashav<strong>en</strong>s. Vervoer over water, het nieuwe<br />
intercitystation in Rotterdam Zuid <strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuwe HOV-<br />
verbinding tuss<strong>en</strong> het Zuidplein <strong>en</strong> het metrostation<br />
Kralingse Zoom ontsluit<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbind<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />
sportaccommodaties met elkaar <strong>en</strong> Nederland.<br />
6.7.1 <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
Er wordt in de variant Stadsspel<strong>en</strong> (met e<strong>en</strong> gedeeltelijk<br />
drijv<strong>en</strong>d Dorp) gebruik gemaakt van de (dan) bestaande<br />
Nieuwe Kuip. Wel komt er e<strong>en</strong> nieuw Zwemcomplex <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> nieuwe Basketbalhal. Voor het Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum<br />
wordt gebruik gemaakt van e<strong>en</strong> tijdelijk gebouw. De totale<br />
kost<strong>en</strong> voor de Big Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn door DHV<br />
geraamd op 1.556 miljo<strong>en</strong> euro, exclusief de bouwkost<strong>en</strong><br />
voor het Olympisch Dorp (de kost<strong>en</strong> voor tijdelijke<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> transformatie zijn wel meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>) <strong>en</strong><br />
exclusief infrastructurele maatregel<strong>en</strong>. In de worst case<br />
gaan we uit van 20% hogere kost<strong>en</strong>, in de best case van 20%<br />
lagere kost<strong>en</strong>. Deze kost<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> we mee in de VMKB.<br />
Daarnaast nem<strong>en</strong> we de volg<strong>en</strong>de post<strong>en</strong> mee:<br />
• De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het Stadion, het Zwemcomplex,<br />
de Basketbalhal <strong>en</strong> het Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum.<br />
Deze zijn hetzelfde als die bij de Stadsspel<strong>en</strong><br />
(dorpslocatie Stadshav<strong>en</strong>s).<br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de g<strong>en</strong>oemde post<strong>en</strong> voor de Big<br />
Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>.<br />
Tabel 50: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big Five, Rotterdam Stadsspel<strong>en</strong><br />
(Drijv<strong>en</strong>d Dorp)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> Big Five -1.867 -1.556 -1.245 2022-2027<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gstOlympisch<br />
Stadion<br />
0 0 0<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong> Stadion<br />
elders<br />
0 0 0<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gstZwem-<br />
-23 -10 -6<br />
complex<br />
2031-2032<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gstBasketbalhal<br />
15 24 30<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong> indoorhal<br />
elders<br />
-15 -24 -30<br />
Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum<br />
0 0 0<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big<br />
Five-faciliteit<strong>en</strong><br />
(nominaal,<br />
prijspeil 2011)<br />
-1.890 -1.566 -1.251 2022-2032<br />
Rebel | Arup<br />
71
De voorbereiding <strong>en</strong> uitvoering van de Stadsspel<strong>en</strong><br />
(dorpslocatie Maashav<strong>en</strong>) vereist dat e<strong>en</strong> aantal specifieke<br />
infrastructuurmaatregel<strong>en</strong> wordt getroff<strong>en</strong>. Dit zijn<br />
dezelfde als de maatregel<strong>en</strong> die getroff<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
om de Stadsspel<strong>en</strong> (dorpslocatie Stadshav<strong>en</strong>s) te realiser<strong>en</strong>.<br />
Daarom word<strong>en</strong> hier dezelfde cijfers gebruikt als in het<br />
hoofdstuk over de Stadsspel<strong>en</strong> (dorpslocatie Stadshav<strong>en</strong>s).<br />
72 Rebel | Arup<br />
Tabel 51: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> OS-specifieke infrastructuur,<br />
Rotterdam Stadsspel<strong>en</strong> (Drijv<strong>en</strong>d Dorp)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Investering<br />
specifieke infrastructuur<br />
-281 -281 -281<br />
Bat<strong>en</strong> van<br />
infrastructurele<br />
maatregel<strong>en</strong><br />
+PM +PM +PM<br />
2022-2027<br />
Tuss<strong>en</strong>som<br />
(nominaal,<br />
prijspeil 2011)<br />
-281 +PM -281 +PM -281 +PM<br />
Het Olympisch Dorp bestaat <strong>en</strong>erzijds uit woning<strong>en</strong> die<br />
na de Spel<strong>en</strong> verkocht word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> anderzijds uit tijdelijke<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Op de plek van de tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
komt na de Spel<strong>en</strong> grond beschikbaar, ongeveer 20 ha. Deze<br />
grond verteg<strong>en</strong>woordigt e<strong>en</strong> waarde. Om deze waarde in<br />
te schatt<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> aannam<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan over het te<br />
realiser<strong>en</strong> bouwprogramma op de desbetreff<strong>en</strong>de locaties.<br />
Als we uitgaan van gemiddeld 75 woning<strong>en</strong> per ha, van<br />
e<strong>en</strong> gemiddelde oppervlakte van 120 m2 <strong>en</strong>, in het geval<br />
van de Stadsspel<strong>en</strong>, van gemiddelde m2-prijz<strong>en</strong> van 2.500<br />
euro, dan ontstaan pot<strong>en</strong>tiële opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van 450 miljo<strong>en</strong><br />
euro. Indi<strong>en</strong> we er verder van uitgaan dat de grondwaarde<br />
30% van de verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> is, dan ontstaan mogelijk<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> ter hoogte van 135 miljo<strong>en</strong> euro. Deze nem<strong>en</strong><br />
we mee in de VMKB.<br />
Tabel 52: Restwaarde grond Olympisch Dorp (Stadsspel<strong>en</strong>,<br />
Drijv<strong>en</strong>d Dorp)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Restwaarde<br />
grond Olympisch<br />
Dorp (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
135 135 135 2029-2032<br />
6.7.2 Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> risico’s<br />
De grote kans die verbond<strong>en</strong> is met de variant Stadsspel<strong>en</strong><br />
(met e<strong>en</strong> gedeeltelijk drijv<strong>en</strong>d Dorp), is het gev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
impuls aan de stedelijke ontwikkeling van Rotterdam Zuid.<br />
De sportfaciliteit<strong>en</strong> zijn gebundeld in Stadionpark <strong>en</strong> er<br />
wordt gebruik gemaakt van het gebied rond Ahoy. Het Dorp<br />
ligt in de Maas, <strong>en</strong> het oostelijke gedeelte wordt verbond<strong>en</strong><br />
door e<strong>en</strong> nieuwe HOV-verbinding. E<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander kan e<strong>en</strong><br />
stevig impuls gev<strong>en</strong> aan de stedelijke ontwikkeling, ook aan<br />
de tuss<strong>en</strong>ligg<strong>en</strong>de wijk<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> andere kans van deze variant in de versterkte<br />
positionering van Rotterdam als sportstad, e<strong>en</strong><br />
positionering waaraan de stad al <strong>en</strong>ige tijd werkt (bijv. start<br />
Tour de France 2010, WK turn<strong>en</strong> 2010, bid RyderCup 2018).<br />
Het op afstand zett<strong>en</strong> van het Olympisch Dorp leidt ertoe,<br />
dat de atlet<strong>en</strong> op <strong>en</strong>ige afstand van de sportfaciliteit<strong>en</strong><br />
gehuisvest word<strong>en</strong>. Dit kan de besluitvorming van het<br />
IOC negatief beïnvloed<strong>en</strong>. Aan de andere kant is het<br />
drijv<strong>en</strong>d dorp wel e<strong>en</strong> innovatie, die niet eerder bij de<br />
Olympische Spel<strong>en</strong> is toegepast. Hierdoor kan de variant<br />
juist aantrekkelijk zijn voor het IOC. En in (het pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />
van) deze innovatie ligg<strong>en</strong> uiteraard ook kans<strong>en</strong> voor de<br />
Nederlandse economie.<br />
E<strong>en</strong> risico betreft verder de afzetbaarheid van de drijv<strong>en</strong>de<br />
woning<strong>en</strong>. Deze woning<strong>en</strong> word<strong>en</strong> niet per definitie<br />
toegevoegd aan de Rotterdamse woningmarkt – ze kunn<strong>en</strong><br />
over het land verspreid word<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee op verschill<strong>en</strong>de<br />
plaats<strong>en</strong> in de markt gezet word<strong>en</strong>. Hierdoor is de markt<br />
voor drijv<strong>en</strong>de woning<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tieel groter dan voor e<strong>en</strong><br />
“normale” gebiedsontwikkeling. Aan de andere kant is het<br />
op dit mom<strong>en</strong>t nog e<strong>en</strong> relatief jonge markt. Het is moeilijk<br />
in te schatt<strong>en</strong> hoeveel animo er rond 2030 is voor het lev<strong>en</strong><br />
in drijv<strong>en</strong>de woning<strong>en</strong>. Om dit risico te mitiger<strong>en</strong>, kan<br />
deze variant in het vervolg nog geoptimaliseerd word<strong>en</strong>,<br />
bijvoorbeeld door het aantal “drijv<strong>en</strong>de woning<strong>en</strong>” t<strong>en</strong><br />
opzichte van het aantal “normale woning<strong>en</strong>” te variër<strong>en</strong>.<br />
De variant Rotterdam Stadshav<strong>en</strong>s is in hoge mate<br />
afhankelijk van de realisatie van de voorwaardelijk geachte<br />
OS-structurele infrastructurele maatregel<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong> risico.<br />
6.7.3 Resultat<strong>en</strong><br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de integrale VMKB voor de variant<br />
Rotterdam Stadsspel<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gedeeltelijk drijv<strong>en</strong>d<br />
Olympisch Dorp sam<strong>en</strong>.
Tabel 53: Resultat<strong>en</strong> Rotterdam Stadsspel<strong>en</strong> (Drijv<strong>en</strong>d Dorp)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Locatieonafhankelijke<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
-1.720 +PM 581 +PM 3.550 +PM 2011-2035<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big<br />
Five<br />
-1.890 -1.566 -1.251 2022-2032<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
specifieke infrastructuur<br />
-281 +PM -281 +PM -281 +PM 2022-2027<br />
Restwaarde<br />
bouwgrond<br />
Olympische<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
135 135 135 2029-2032<br />
Som (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-3.756 +PM -1.131 +PM 2.153 +PM 2011-2035<br />
NCW 2020 -2.866 +PM -1.027 +PM 1.254 +PM<br />
NCW 2020 incl.<br />
toerek<strong>en</strong>ing<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
OS structureel<br />
-3.049 +PM 1.071 +PM 1.221 +PM<br />
De netto contante waarde per 1 januari 2020 van het totaal<br />
is in de base case 1.209 miljo<strong>en</strong> euro negatief, in de worst<br />
case 3.049 miljo<strong>en</strong> euro negatief <strong>en</strong> in de best case 1.071<br />
miljo<strong>en</strong> euro positief. Dat is inclusief de toerek<strong>en</strong>bare<br />
kost<strong>en</strong> voor de OS-structurele infrastructuurproject<strong>en</strong>. Voor<br />
de berek<strong>en</strong>ing van deze toerek<strong>en</strong>bare kost<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> we<br />
naar hoofdstuk 7.1.<br />
Teg<strong>en</strong>over deze kost<strong>en</strong>indicatie staat e<strong>en</strong> aantal PMpost<strong>en</strong><br />
die overweg<strong>en</strong>d positief scor<strong>en</strong>:<br />
• fiscale garanties in verband met mogelijke eis<strong>en</strong> van het<br />
IOC (negatief effect);<br />
• langetermijnbat<strong>en</strong> van veiligheidsmaatregel<strong>en</strong> voor de<br />
Spel<strong>en</strong> (positief effect);<br />
• bat<strong>en</strong> van de niet-gemonetariseerde Olympische Effect<strong>en</strong><br />
(positief effect).<br />
6.8 Deltaspel<strong>en</strong> Rotterdam/<br />
D<strong>en</strong> Haag<br />
De belangrijkste accommodaties ligg<strong>en</strong> bij de Deltaspel<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> de Haagse kust <strong>en</strong> de Maas in Rotterdam. De Big<br />
Five zijn over verschill<strong>en</strong>de binn<strong>en</strong>stedelijke locaties in D<strong>en</strong><br />
Haag, Delft <strong>en</strong> Rotterdam verspreid. De locaties ligg<strong>en</strong><br />
stuk voor stuk in de bestaande bundel van spoorweg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
snelweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn goed met elkaar verbond<strong>en</strong>.<br />
6.8.1 <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
Er wordt in de variant Deltaspel<strong>en</strong> gebruik gemaakt van<br />
de (dan) bestaande Nieuwe Kuip <strong>en</strong> van e<strong>en</strong> tijdelijke<br />
Basketbalhal. Wel komt er e<strong>en</strong> nieuw Zwemcomplex <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
nieuw Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum. De totale kost<strong>en</strong> voor de Big<br />
Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn door DHV geraamd op 1.478 miljo<strong>en</strong><br />
euro, exclusief de bouwkost<strong>en</strong> voor het Olympisch Dorp<br />
(de kost<strong>en</strong> voor tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> transformatie<br />
zijn wel meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>) <strong>en</strong> exclusief infrastructurele<br />
maatregel<strong>en</strong>. In de worst case gaan we uit van 20% hogere<br />
kost<strong>en</strong>, in de best case van 20% lagere kost<strong>en</strong>. Deze kost<strong>en</strong><br />
nem<strong>en</strong> we mee in de VMKB. Daarnaast nem<strong>en</strong> we de<br />
volg<strong>en</strong>de post<strong>en</strong> mee:<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Olympisch Stadion. Hiervan is<br />
ge<strong>en</strong> sprake, aangezi<strong>en</strong> gebruik wordt gemaakt van<br />
e<strong>en</strong> (dan) bestaand stadion. Dit geldt ook voor de<br />
tijdelijke Basketbalhal.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Olympisch Zwemcomplex. Voor<br />
de methodiek omtr<strong>en</strong>t het bepal<strong>en</strong> van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
van het Olympisch Zwemcomplex verwijz<strong>en</strong> we naar<br />
het hoofdstuk over de IJ-spel<strong>en</strong>. De onderhoudskost<strong>en</strong><br />
– 1,3 miljo<strong>en</strong> euro per jaar – zijn in voorligg<strong>en</strong>de variant<br />
echter anders dan bij de IJ-spel<strong>en</strong>, waardoor ook de<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> anders zijn. In de Deltaspel<strong>en</strong> bedrag<strong>en</strong> de<br />
verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het zwemcomplex in de base<br />
case 8 miljo<strong>en</strong> euro negatief, in de worst case 17 miljo<strong>en</strong><br />
euro negatief <strong>en</strong> in de best case 4 miljo<strong>en</strong> euro negatief.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum.<br />
Deze ram<strong>en</strong> we volg<strong>en</strong>s de methodiek die is toegelicht<br />
in het hoofdstuk over de IJ-spel<strong>en</strong>. Als proxygebied voor<br />
de Deltaspel<strong>en</strong> is het gehele stadgebied van D<strong>en</strong> Haag<br />
gekoz<strong>en</strong>. In de base case kom<strong>en</strong> we zo op 71 miljo<strong>en</strong> euro,<br />
in de worst case op 57 miljo<strong>en</strong> euro <strong>en</strong> in de best case op<br />
85 miljo<strong>en</strong> euro. We gaan ervan uit dat de desbetreff<strong>en</strong>de<br />
kantoorruimte toegevoegd kan word<strong>en</strong>, zonder dat dit<br />
tot e<strong>en</strong> significante verstoring van de vastgoedmarkt<br />
leidt. Daarom gaan we ervan uit dat er ge<strong>en</strong> sprake is van<br />
gederfde inkomst<strong>en</strong> elders.<br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de g<strong>en</strong>oemde post<strong>en</strong> voor de Big<br />
Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>.<br />
Rebel | Arup<br />
73
74 Rebel | Arup<br />
Tabel 54: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big Five, Deltaspel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> Big Five -1.774 -1.478 -1.182 2022-2027<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gstOlympisch<br />
Stadion<br />
0 0 0<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong><br />
Stadion elders<br />
0 0 0<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
-17 -8 -4<br />
Zwemcomplex<br />
2031-2032<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
Basketbalhal<br />
0 0 0<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong> indoor<br />
hal elders<br />
0 0 0<br />
Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum<br />
57 71 85<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big<br />
Five faciliteit<strong>en</strong><br />
(nominaal,<br />
prijspeil 2011)<br />
-1.734 -1.415 -1.101 2022-2032<br />
De voorbereiding <strong>en</strong> uitvoering van de Deltaspel<strong>en</strong> vereis<strong>en</strong><br />
dat e<strong>en</strong> aantal specifieke infrastructuurmaatregel<strong>en</strong><br />
wordt getroff<strong>en</strong>. Dit zijn dezelfde als de maatregel<strong>en</strong> die<br />
getroff<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om de Stadsspel<strong>en</strong> (dorpslocatie<br />
Stadshav<strong>en</strong>s) te realiser<strong>en</strong>. Daarom word<strong>en</strong> hier dezelfde<br />
cijfers gebruikt als in het hoofdstuk over de Stadsspel<strong>en</strong><br />
(dorpslocatie Stadshav<strong>en</strong>s).<br />
Tabel 55: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> OS-specifieke infrastructuur,<br />
Deltaspel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Investering<br />
specifieke infrastructuur<br />
-281 -281 -281<br />
Bat<strong>en</strong> van<br />
infrastructurele<br />
maatregel<strong>en</strong><br />
+PM +PM +PM<br />
2022-2027<br />
Tuss<strong>en</strong>som<br />
(nominaal,<br />
prijspeil 2011)<br />
-281 +PM -281 +PM -281 +PM<br />
Het Olympisch Dorp bestaat <strong>en</strong>erzijds uit woning<strong>en</strong> die<br />
na de Spel<strong>en</strong> verkocht word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> anderzijds uit tijdelijke<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Op de plek van de tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
komt na de Spel<strong>en</strong> grond beschikbaar, ongeveer 20 ha. Deze<br />
grond verteg<strong>en</strong>woordigt e<strong>en</strong> waarde. Om deze waarde in<br />
te schatt<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> aannam<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan over het te<br />
realiser<strong>en</strong> bouwprogramma op de desbetreff<strong>en</strong>de locaties.<br />
Als we uitgaan van gemiddeld 75 woning<strong>en</strong> per ha, van<br />
e<strong>en</strong> gemiddelde oppervlakte van 120 m2 <strong>en</strong>, in het geval<br />
van de Deltaspel<strong>en</strong>, van gemiddelde m2-prijz<strong>en</strong> van 2.500<br />
euro, dan ontstaan pot<strong>en</strong>tiële opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van 450 miljo<strong>en</strong><br />
euro. Indi<strong>en</strong> we er verder van uitgaan dat de grondwaarde<br />
30% van de verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> is, dan ontstaan mogelijk<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> ter hoogte van 135 miljo<strong>en</strong> euro. Deze nem<strong>en</strong><br />
we mee in de VMKB.<br />
Tabel 56: Restwaarde grond Olympisch Dorp (Deltaspel<strong>en</strong>)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Restwaarde<br />
grond Olympisch<br />
Dorp (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
135 135 135 2029-2032<br />
6.8.2 Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> risico’s<br />
De Deltaspel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t zijn voor de verdere<br />
gezam<strong>en</strong>lijke ontwikkeling van D<strong>en</strong> Haag <strong>en</strong> Rotterdam<br />
als “Zuidvleugel”. Daarbij kunn<strong>en</strong> de Deltaspel<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong><br />
impuls gev<strong>en</strong> aan de ontwikkeling van Rotterdam Zuid waar<br />
e<strong>en</strong> deel van de sportev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gealloceerd wordt.<br />
De afzetbaarheid van de woning<strong>en</strong> in de Vlietzone is in<br />
principe mogelijk maar wel afhankelijk van de ontwikkeling<br />
van de markt. Het is ge<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>stedelijke locatie, maar<br />
e<strong>en</strong> “klassieke” Vinex-locatie. Deze wordt met e<strong>en</strong> tramlijn<br />
via de Binckhorst aangebond<strong>en</strong> aan de binn<strong>en</strong>stad van D<strong>en</strong><br />
Haag (waarvoor de kost<strong>en</strong> niet zijn meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in deze<br />
studie), maar het is d<strong>en</strong>kbaar dat de markt voor woning<strong>en</strong><br />
op dit type locaties teg<strong>en</strong> 2030 verzadigd is.<br />
De variant Deltaspel<strong>en</strong> Rotterdam-D<strong>en</strong> Haag is in hoge<br />
mate afhankelijk van de realisatie van de voorwaardelijk<br />
geachte OS-structurele infrastructurele maatregel<strong>en</strong>. Dit is<br />
e<strong>en</strong> risico.<br />
6.8.3 Resultat<strong>en</strong><br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de integrale VMKB voor de variant<br />
Deltaspel<strong>en</strong> Rotterdam-D<strong>en</strong> Haag sam<strong>en</strong>.
Tabel 57: Resultat<strong>en</strong> Deltaspel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Locatieonafhankelijke<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
-1.720 +PM 581 +PM 3.550 +PM 2011-2035<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big<br />
Five<br />
-1.734 -1.415 -1.101 2022-2032<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
specifieke infrastructuur<br />
-281 +PM -281 +PM -281 +PM 2022-2027<br />
Restwaarde<br />
bouwgrond<br />
Olympische<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
135 135 135 2029-2032<br />
Som (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-3.600 +PM -980 +PM 2.303 +PM 2011-2035<br />
NCW 2020 -2.768 +PM -935 +PM 1.341+PM<br />
NCW 2020 incl.<br />
toerek<strong>en</strong>ing<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
OS structureel<br />
2.981 +PM -1.147 +PM 1.129 +PM<br />
De netto contante waarde per 1 januari 2020 van het totaal<br />
is in de base case 1.147 miljo<strong>en</strong> euro negatief, in de worst<br />
case 2.981 miljo<strong>en</strong> euro negatief <strong>en</strong> in de best case 1.129<br />
miljo<strong>en</strong> euro positief. Dat is inclusief de toerek<strong>en</strong>bare<br />
kost<strong>en</strong> voor de OS-structurele infrastructuurproject<strong>en</strong>. Voor<br />
de berek<strong>en</strong>ing van deze toerek<strong>en</strong>bare kost<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> we<br />
naar hoofdstuk 7.1.<br />
Teg<strong>en</strong>over deze kost<strong>en</strong>indicatie staat e<strong>en</strong> aantal PMpost<strong>en</strong><br />
die overweg<strong>en</strong>d positief scor<strong>en</strong>:<br />
• fiscale garanties in verband met mogelijke eis<strong>en</strong> van het<br />
IOC (negatief effect);<br />
• langetermijnbat<strong>en</strong> van veiligheidsmaatregel<strong>en</strong> voor de<br />
Spel<strong>en</strong> (positief effect);<br />
• bat<strong>en</strong> van de niet-gemonetariseerde Olympische Effect<strong>en</strong><br />
(positief effect).<br />
6.9 Randstadspel<strong>en</strong><br />
De Randstadspel<strong>en</strong> zijn georganiseerd rond de goed<br />
bereikbare knooppuntlocaties in de vier grote sted<strong>en</strong> van de<br />
Randstad. De Big Five is verdeeld over de vier sted<strong>en</strong> waarbij<br />
rek<strong>en</strong>ing is gehoud<strong>en</strong> met de meest slimme casting van<br />
accommodatie <strong>en</strong> context. Het netwerk van snelweg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
spoorlijn<strong>en</strong> legt de verbinding tuss<strong>en</strong> de locaties <strong>en</strong> de rest<br />
van Nederland.<br />
6.9.1 <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
Er wordt in de variant Randstadspel<strong>en</strong> gebruik gemaakt<br />
van de (dan) bestaande Nieuwe Kuip. Wel kom<strong>en</strong> er e<strong>en</strong><br />
nieuwe Basketbalhal, e<strong>en</strong> nieuwe Zwemcomplex <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
nieuw Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum. De totale kost<strong>en</strong> voor de Big<br />
Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn door DHV geraamd op 1.500 miljo<strong>en</strong><br />
euro, exclusief de bouwkost<strong>en</strong> voor het Olympisch Dorp<br />
(de kost<strong>en</strong> voor tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> transformatie<br />
zijn wel meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>) <strong>en</strong> exclusief infrastructurele<br />
maatregel<strong>en</strong>. In de worst case gaan we uit van 20% hogere<br />
kost<strong>en</strong>, in de best case van 20% lagere kost<strong>en</strong>. Deze kost<strong>en</strong><br />
nem<strong>en</strong> we mee in de VMKB. Daarnaast nem<strong>en</strong> we de<br />
volg<strong>en</strong>de post<strong>en</strong> mee:<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Olympisch Stadion. Er is ge<strong>en</strong> sprake<br />
van verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> voor het Olympisch Stadion,<br />
aangezi<strong>en</strong> gebruik wordt gemaakt van e<strong>en</strong> (dan)<br />
bestaand stadion.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Olympisch Zwemcomplex.<br />
Voor de methodiek omtr<strong>en</strong>t het bepal<strong>en</strong> van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
van het Olympisch Zwemcomplex verwijz<strong>en</strong> we naar<br />
het hoofdstuk over de IJ-spel<strong>en</strong>. De onderhoudskost<strong>en</strong><br />
– 1,4 miljo<strong>en</strong> euro per jaar – zijn in voorligg<strong>en</strong>de variant<br />
echter anders dan bij de IJ-spel<strong>en</strong>, waardoor ook de<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> anders zijn. In de Randstadspel<strong>en</strong> bedrag<strong>en</strong><br />
de verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het zwemcomplex in de base<br />
case 8 miljo<strong>en</strong> euro negatief, in de worst case 18 miljo<strong>en</strong><br />
euro negatief <strong>en</strong> in de best case 5 miljo<strong>en</strong> euro negatief.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Basketbalhal. De methodiek die<br />
wij hanter<strong>en</strong> bij het berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
gederfde opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het basketbal is gelijk aan<br />
de methodiek die is toegelicht in het hoofdstuk over<br />
de IJ-spel<strong>en</strong>. De uitkomst<strong>en</strong> zijn ook gelijk. In de base,<br />
worst <strong>en</strong> best case levert de basketbal hal respectievelijk<br />
24 miljo<strong>en</strong> euro, 15 miljo<strong>en</strong> euro <strong>en</strong> 30 miljo<strong>en</strong> euro<br />
op. Daarteg<strong>en</strong>over staan, gezi<strong>en</strong> de verzadigde markt,<br />
gederfde inkomst<strong>en</strong> elders van gelijke hoogte.<br />
• Verkoopopbr<strong>en</strong>gst Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum. De raming<br />
van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van de verkoop van het Pers- <strong>en</strong><br />
Mediac<strong>en</strong>trum is id<strong>en</strong>tiek aan de raming voor de Deltaspel<strong>en</strong>.<br />
Rebel | Arup<br />
75
76 Rebel | Arup<br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de g<strong>en</strong>oemde post<strong>en</strong> voor de Big<br />
Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>.<br />
Tabel 58: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big Five, Randstadspel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> Big Five -1.800 -1.500 -1.200 2022-2027<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gstOlympisch<br />
Stadion<br />
0 0 0<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong> Stadion<br />
elders<br />
0 0 0<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
-18 -8 -5<br />
Zwemcomplex<br />
2031-2032<br />
Verkoopopbr<strong>en</strong>gst<br />
Basketbalhal<br />
15 24 30<br />
Af: gederfde<br />
inkomst<strong>en</strong> indoorhal<br />
elders<br />
-15 -24 -30<br />
Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
persc<strong>en</strong>trum<br />
57 71 85<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big<br />
Five-faciliteit<strong>en</strong><br />
(nominaal,<br />
prijspeil 2011)<br />
-1.761 -1.437 -1.120 2022-2032<br />
De voorbereiding <strong>en</strong> uitvoering van de Randstadspel<strong>en</strong><br />
vereis<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> aantal specifieke infrastructuurmaatregel<strong>en</strong><br />
wordt getroff<strong>en</strong>. Dit zijn:<br />
• uitvoer<strong>en</strong> pakket met OV-maatregel<strong>en</strong>, waaronder het<br />
mogelijk mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> Olympische Di<strong>en</strong>stregeling;<br />
• implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de verkeers- <strong>en</strong> vervoersmanagem<strong>en</strong>tmaatregel<strong>en</strong>,<br />
om Olympic Lanes mogelijk te mak<strong>en</strong>.<br />
De totale kost<strong>en</strong> voor deze maatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door DHV<br />
geraamd op 310 miljo<strong>en</strong> euro. Deze raming hanter<strong>en</strong> we in<br />
de base, best <strong>en</strong> worst case. De ev<strong>en</strong>tuele bat<strong>en</strong> van deze<br />
maatregel<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld reistijdverbetering<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> stijging<strong>en</strong> in vastgoedwaarde, zijn naar verwachting<br />
bescheid<strong>en</strong>. Daar kunn<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> negatieve bat<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong>over staan als extra reistijd voor doorgaande reizigers.<br />
Per saldo abstraher<strong>en</strong> we van deze post.<br />
Tabel 59: <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> OS-specifieke infrastructuur,<br />
Randstadspel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Investering<br />
specifieke infrastructuur<br />
-310 -310 -310<br />
Bat<strong>en</strong> van<br />
infrastructurele<br />
maatregel<strong>en</strong><br />
+PM +PM +PM<br />
2022-2027<br />
Tuss<strong>en</strong>som<br />
(nominaal,<br />
prijspeil 2011)<br />
-310 +PM -310 +PM -310 +PM<br />
Het Olympisch Dorp bestaat <strong>en</strong>erzijds uit woning<strong>en</strong> die<br />
na de Spel<strong>en</strong> verkocht word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> anderzijds uit tijdelijke<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Op de plek van de tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
komt na de Spel<strong>en</strong> grond beschikbaar, ongeveer 20 ha. Deze<br />
grond verteg<strong>en</strong>woordigt e<strong>en</strong> waarde. Om deze waarde in<br />
te schatt<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> aannam<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan over het te<br />
realiser<strong>en</strong> bouwprogramma op de desbetreff<strong>en</strong>de locaties.<br />
Als we uitgaan van gemiddeld 75 woning<strong>en</strong> per ha, van e<strong>en</strong><br />
gemiddelde oppervlakte van 120 m2 <strong>en</strong>, in het geval van<br />
de Randstadspel<strong>en</strong>, van gemiddelde m2-prijz<strong>en</strong> van 2.500<br />
euro, dan ontstaan pot<strong>en</strong>tiële opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van 450 miljo<strong>en</strong><br />
euro. Indi<strong>en</strong> we er verder van uitgaan dat de grondwaarde<br />
30% van de verkoopopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> is, dan ontstaan mogelijk<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> ter hoogte van 135 miljo<strong>en</strong> euro. Deze nem<strong>en</strong><br />
we mee in de VMKB.<br />
Tabel 60: Restwaarde grond Olympisch Dorp (Randstad)<br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Restwaarde<br />
grond Olympisch<br />
Dorp (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
135 135 135 2029-2032<br />
6.9.2 Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> risico’s<br />
De individuele faciliteit<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> daar gesitueerd<br />
word<strong>en</strong> waar behoefte is. Dit kan voor de bijdrage van<br />
de Spel<strong>en</strong> aan Olympische Effect<strong>en</strong> beter zijn dan het<br />
vestig<strong>en</strong> van alle faciliteit<strong>en</strong> op één locatie. E<strong>en</strong> voorbeeld<br />
hiervoor is het Olympisch Dorp dat in beide configuraties<br />
van de Randstadspel<strong>en</strong> aan de rand van Utrecht ligt.<br />
Gezi<strong>en</strong> de krapte op de woningmarkt in Utrecht lijkt het<br />
afzetbaarheidsrisico hier laag.<br />
De variant Randstadspel<strong>en</strong> is in hoge mate afhankelijk van<br />
de realisatie van de voorwaardelijk geachte OS-structurele<br />
infrastructurele maatregel<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong> risico.
E<strong>en</strong> ander nadeel <strong>en</strong> risico is dat de belangrijkste Big Five-<br />
faciliteit<strong>en</strong> niet in elkaars nabijheid zijn gesitueerd. Atlet<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> begeleiders maar ook de persm<strong>en</strong>s<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong><br />
met extra reistijd<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de faciliteit<strong>en</strong>.<br />
6.9.3 Resultat<strong>en</strong><br />
De volg<strong>en</strong>de tabel vat de integrale VMKB voor de variant<br />
Randstadspel<strong>en</strong> Amsterdam-Utrecht-Rotterdam-<br />
D<strong>en</strong> Haag sam<strong>en</strong>.<br />
Tabel 61: Resultat<strong>en</strong> Randspel<strong>en</strong><br />
Miljo<strong>en</strong> euro Worst case Base case Best case Timing<br />
Locatieonafhankelijke<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
-1.720 +PM 581 +PM 3.550 +PM 2011-2035<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> Big<br />
Five<br />
-1.761 -1.437 -1.120 2022-2032<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
specifieke infrastructuur<br />
-310 +PM -310 +PM -310 +PM 2022-2027<br />
Restwaarde<br />
bouwgrond<br />
Olympische<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
135 135 135 2029-2032<br />
Som (niet<br />
verdisconteerd,<br />
prijspeil 2011)<br />
-3.656 +PM -1.031 +PM 2.257 +PM 2011-2035<br />
NCW 2020 -2.809 +PM -972 +PM 1.307 +PM<br />
NCW 2020 incl.<br />
toerek<strong>en</strong>ing<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
OS structureel<br />
-3.002 +PM -1.165 +PM 1.114 +PM<br />
De netto contante waarde per 1 januari 2020 van het totaal<br />
is in de base case 1.165 miljo<strong>en</strong> euro negatief, in de worst<br />
case 3.002 miljo<strong>en</strong> euro negatief <strong>en</strong> in de best case 1.114<br />
miljo<strong>en</strong> euro positief. Dat is inclusief de toerek<strong>en</strong>bare<br />
kost<strong>en</strong> voor de OS-structurele infrastructuurproject<strong>en</strong>. Voor<br />
de berek<strong>en</strong>ing van deze toerek<strong>en</strong>bare kost<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> we<br />
naar hoofdstuk 7.1.<br />
Teg<strong>en</strong>over deze kost<strong>en</strong>indicatie staat e<strong>en</strong> aantal PMpost<strong>en</strong><br />
die overweg<strong>en</strong>d positief scor<strong>en</strong>:<br />
• fiscale garanties in verband met mogelijke eis<strong>en</strong> van het<br />
IOC (negatief effect);<br />
• langetermijnbat<strong>en</strong> van veiligheidsmaatregel<strong>en</strong> voor de<br />
Spel<strong>en</strong> (positief effect);<br />
• bat<strong>en</strong> van de niet- gemonetariseerde Olympische Effect<strong>en</strong><br />
(positief effect).<br />
Rebel | Arup<br />
77
78 Rebel | Arup
7<br />
Interpretatie van<br />
de uitkomst<strong>en</strong><br />
Rebel | Arup<br />
79
In dit hoofdstuk gev<strong>en</strong> we inzicht in het effect van e<strong>en</strong><br />
aantal methodologische keuz<strong>en</strong> op de uitkomst van de<br />
VMKB, waaronder de toerek<strong>en</strong>ing van de infrastructuur<br />
aan de Spel<strong>en</strong>. Middels e<strong>en</strong> gevoeligheidsanalyse<br />
is de impact van verandering<strong>en</strong> in de belangrijkste<br />
inputvariabel<strong>en</strong> op de uitkomst van de VMKB onderzocht.<br />
De gevoeligheidsanalyse is uitgevoerd op de base case van<br />
de Stadsspel<strong>en</strong> Rotterdam met dorpslocatie Stadshav<strong>en</strong>s.<br />
T<strong>en</strong> slotte besteedt dit hoofdstuk aandacht aan de wijze<br />
waarop we, gezi<strong>en</strong> de fase waarin het project zich nu<br />
bevindt, naar de uitkomst van deze VMKB moet<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong>.<br />
7.1 Toerek<strong>en</strong>ing van<br />
infrastructuur<br />
80 Rebel | Arup<br />
OS-specifieke infrastructuur<br />
In elke variant is aanvull<strong>en</strong>de infrastructuur nodig.<br />
Daarbij onderscheid<strong>en</strong> we project<strong>en</strong> die speciaal voor de<br />
Olympische Spel<strong>en</strong> gerealiseerd word<strong>en</strong> (OS-specifieke<br />
infrastructuur) <strong>en</strong> project<strong>en</strong> die voorwaardelijk zijn voor<br />
de Spel<strong>en</strong>, maar niet speciaal voor de Spel<strong>en</strong> gerealiseerd<br />
word<strong>en</strong> (OS-structurele infrastructuur). De volg<strong>en</strong>de<br />
tabel bevat de kost<strong>en</strong> voor OS-specifieke infrastructuur,<br />
zoals door DHV geraamd. Deze kost<strong>en</strong> zijn standaard<br />
meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de locatieafhankelijke analyse (hoofdstuk<br />
6). We gaan er vanuit dat realisatie van deze OS-specifieke<br />
infrastructuur niet tot structurele bat<strong>en</strong> leidt.<br />
Tabel 62: OS specifieke infrastructuur<br />
Variant <strong>Kost<strong>en</strong></strong> (miljo<strong>en</strong> euro)<br />
IJ-spel<strong>en</strong> -361<br />
Amstelspel<strong>en</strong> -303<br />
Stadsspel<strong>en</strong> -281<br />
Deltaspel<strong>en</strong> -281<br />
Randstadspel<strong>en</strong> -330<br />
59. Bij de toerek<strong>en</strong>ing van de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> zijn we uitgegaan van e<strong>en</strong> gemiddelde bat<strong>en</strong>/kost<strong>en</strong>-verhouding van 0,9. Als de realisatie van de desbetreff<strong>en</strong>de project<strong>en</strong><br />
dichter bij komt, kunn<strong>en</strong> specifieke MKBA’s per project gemaakt word<strong>en</strong>.<br />
OS-structurele infrastructuur<br />
Naast de OS-specifieke project<strong>en</strong> zijn er ook infrastructuurproject<strong>en</strong><br />
die weliswaar voorwaardelijk zijn voor de Spel<strong>en</strong>,<br />
maar e<strong>en</strong> breder belang di<strong>en</strong><strong>en</strong>. Veel van deze project<strong>en</strong> zijn<br />
op dit mom<strong>en</strong>t al in studie.<br />
De kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van project<strong>en</strong> die ook zonder de Spel<strong>en</strong><br />
gerealiseerd word<strong>en</strong>, mog<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d<br />
aan de Spel<strong>en</strong>. Die project<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> onderdeel uit van<br />
het nulalternatief. Als e<strong>en</strong> project zonder de Spel<strong>en</strong><br />
niet gerealiseerd wordt, moet<strong>en</strong> kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> wél<br />
word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d aan de Spel<strong>en</strong>. Omdat we nog niet<br />
precies wet<strong>en</strong> welke project<strong>en</strong> wel <strong>en</strong> welke niet word<strong>en</strong><br />
gerealiseerd, rek<strong>en</strong><strong>en</strong> we in deze VMKB de gemiddelde<br />
waarde van beide situaties toe aan de Spel<strong>en</strong>. 59<br />
Bij de toerek<strong>en</strong>ing van de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> zijn we uitgegaan<br />
van e<strong>en</strong> gemiddelde bat<strong>en</strong>-kost<strong>en</strong>verhouding van 0,9<br />
in 2036. Naarmate de realisatie van de desbetreff<strong>en</strong>de<br />
project<strong>en</strong> dichter bij komt, kunn<strong>en</strong> specifieke MKBA’s per<br />
project opgesteld word<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan zo de analyse in deze<br />
VMKB nader gepreciseerd word<strong>en</strong>.<br />
Bij de berek<strong>en</strong>ing van de kost<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> we niet alle<strong>en</strong><br />
de aanlegkost<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, maar ook de kost<strong>en</strong> voor<br />
beheer <strong>en</strong> onderhoud (B&O) gedur<strong>en</strong>de de lev<strong>en</strong>sduur van<br />
het project. We gaan er vere<strong>en</strong>voudig<strong>en</strong>d vanuit dat de<br />
B&O- kost<strong>en</strong> jaarlijks 2% van de aanlegkost<strong>en</strong> bedrag<strong>en</strong>. In<br />
de volg<strong>en</strong>de tabel staat in kolom C het toerek<strong>en</strong>bare saldo<br />
per variant indi<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel project zonder de Spel<strong>en</strong> zou<br />
word<strong>en</strong> gerealiseerd. In kolom D staat het toerek<strong>en</strong>bare<br />
saldo per variant indi<strong>en</strong> alle project<strong>en</strong> ook zonder de Spel<strong>en</strong><br />
zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gerealiseerd. Het toerek<strong>en</strong>bare saldo is<br />
in dat geval nul. In kolom E staat het toerek<strong>en</strong>bare saldo<br />
voor het gemiddelde over de twee situaties. Dit is het saldo<br />
van kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> dat we in het kader van deze VMKB<br />
toerek<strong>en</strong><strong>en</strong> aan de Spel<strong>en</strong>.
Tabel 63: Toerek<strong>en</strong>bare kost<strong>en</strong> voor OS structurele maatregel<strong>en</strong> (in miljo<strong>en</strong> euro)<br />
Variant Investeringssom <strong>Kost<strong>en</strong></strong> incl. B&O<br />
(CW 2020) =<br />
toerek<strong>en</strong>bare<br />
kost<strong>en</strong><br />
Ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel project is gerealiseerd Ieder project is<br />
gerealiseerd<br />
Bat<strong>en</strong> bij B/C ratio<br />
van 0,9 (CW 2020)<br />
= toerek<strong>en</strong>bare<br />
bat<strong>en</strong><br />
Saldo (NCW) bij<br />
sc<strong>en</strong>ario “niets<br />
wordt aangelegd”<br />
<strong>Kost<strong>en</strong></strong>, bat<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
saldo bij sc<strong>en</strong>ario<br />
“alles wordt tijdig<br />
aangelegd”<br />
Gemiddelde<br />
waard<strong>en</strong><br />
Saldo (NCW)<br />
A B C=B-A D E=(C+D)/2<br />
IJ-spel<strong>en</strong> 90 96 78 -18 0 -9<br />
Amstelspel<strong>en</strong> 90 96 78 -18 0 -9<br />
Stadsspel<strong>en</strong> 1.844 1.970 1.605 -365 0 -183<br />
Deltaspel<strong>en</strong> 2.148 2.295 1.870 -425 0 -213<br />
Randstadspel<strong>en</strong> 1.974 2.109 1.718 -390 0 -195<br />
7.2 De Nieuwe Kuip<br />
In deze VMKB is als uitgangspunt gekoz<strong>en</strong> dat teg<strong>en</strong> 2028<br />
e<strong>en</strong> Nieuwe Kuip in Rotterdam is gerealiseerd. Voor de<br />
Spel<strong>en</strong> zijn dan nog wel aanpassing<strong>en</strong> nodig. Indi<strong>en</strong> we het<br />
nulalternatief verander<strong>en</strong> <strong>en</strong> ervan uitgaan dat de Nieuwe<br />
Kuip zonder de Spel<strong>en</strong> niet zou word<strong>en</strong> gerealiseerd, dan<br />
leidt dit voor de variant<strong>en</strong> Stadsspel<strong>en</strong>, Deltaspel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Randstadspel<strong>en</strong> tot nominale meerkost<strong>en</strong> van 547 miljo<strong>en</strong><br />
euro. Netto contant zijn dit meerkost<strong>en</strong> van ruim 400<br />
miljo<strong>en</strong> euro.<br />
Daarnaast leidt deze methodologische keuze ook tot e<strong>en</strong><br />
negatieve PM-post bij de Amsterdamse variant<strong>en</strong> (IJspel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> Amstelspel<strong>en</strong>). In beide variant<strong>en</strong> wordt voor<br />
het Olympische voetbaltoernooi gebruik gemaakt van de<br />
Nieuwe Kuip. Indi<strong>en</strong> dat stadion niet autonoom ontstaat,<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> andere stadions (mogelijk fors) aangepast te word<strong>en</strong>.<br />
7.3 Leakage-effect<br />
Vervolg<strong>en</strong>s onderzoek<strong>en</strong> we de impact van het wel of<br />
niet me<strong>en</strong>em<strong>en</strong> van twee leakage-effect<strong>en</strong> heeft. In de<br />
basisb<strong>en</strong>adering zijn beide effect<strong>en</strong> wel meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
• Als het leakage-effect met betrekking tot de OCOGinkomst<strong>en</strong><br />
niet meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> wordt, word<strong>en</strong> ook de<br />
besteding<strong>en</strong> van Nederlandse bezoekers (voor tickets <strong>en</strong><br />
merchandising) <strong>en</strong> de sponsorgeld<strong>en</strong> van Nederlandse<br />
onderneming<strong>en</strong> als additioneel voor de Nederlandse<br />
economie beschouwd. Het niet me<strong>en</strong>em<strong>en</strong> van dit<br />
leakage-effect leidt netto contant tot e<strong>en</strong> verbetering van<br />
de VMKB van 300 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
• Als het leakage-effect met betrekking tot toerisme<br />
niet meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> wordt, gaan we ervan uit dat alle<br />
besteding<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong>landse bezoekers voor 100% in de<br />
Nederlandse economie verblijv<strong>en</strong>. Het niet me<strong>en</strong>em<strong>en</strong> van<br />
deze dit effect leidt netto contant tot e<strong>en</strong> verbetering van<br />
de VMKB van 118 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
7.4 Verandering<strong>en</strong> in<br />
inputvariabel<strong>en</strong><br />
In e<strong>en</strong> s<strong>en</strong>sitiviteitsanalyse onderzoek<strong>en</strong> we welke<br />
inputfactor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke impact hebb<strong>en</strong> op de<br />
resultat<strong>en</strong> van de VMKB. Hierbij zijn we uitgegaan van<br />
één variant <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de base case van de Rotterdam<br />
Stadsspel<strong>en</strong> met dorpslocatie Stadshav<strong>en</strong>s als uitgangspunt<br />
voor de berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong>. Verdisconteerd naar 2020<br />
bedraagt de netto contante waarde van deze variant 1.403<br />
miljo<strong>en</strong> euro negatief, inclusief de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van OSstructurele<br />
project<strong>en</strong>.<br />
De berek<strong>en</strong>ing van de gevoelighed<strong>en</strong> voor de kost<strong>en</strong>post<strong>en</strong><br />
laat de volg<strong>en</strong>de (afgeronde) resultat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>:<br />
• Als de kost<strong>en</strong> voor veiligheid met 10% verhoogd<br />
c.q. verlaagd word<strong>en</strong>, leidt dit netto contant tot e<strong>en</strong><br />
verslechtering c.q. verbetering van de VMKB van 50<br />
miljo<strong>en</strong> euro.<br />
• Als de kost<strong>en</strong> voor alle Big Five-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> integraal<br />
met 10% verhoogd c.q. verlaagd word<strong>en</strong>, leidt dit netto<br />
contant tot e<strong>en</strong> verslechtering c.q. verbetering van de<br />
VMKB van 60 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
• Als de organisatiekost<strong>en</strong> van het OCOG <strong>en</strong> de<br />
bestedingsimpuls van het OCOG met 10% verhoogd<br />
c.q. verlaagd word<strong>en</strong>, leidt dit netto contant tot e<strong>en</strong><br />
verslechtering c.q. verbetering van de VMKB van 70<br />
miljo<strong>en</strong> euro.<br />
Rebel | Arup<br />
81
82 Rebel | Arup<br />
• Als de kost<strong>en</strong> voor de OS-specifieke infrastructuur met<br />
10% verhoogd c.q. verlaagd word<strong>en</strong>, leidt dit netto contant<br />
tot e<strong>en</strong> verslechtering c.q. verbetering van de VMKB van<br />
20 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
Afbeelding 2: Schematisch weergave van nulalternatief <strong>en</strong> projectalternatief<br />
• Als de organisatiekost<strong>en</strong> van de overheid tot 2021 (IOC • Als de bezoekers van de Spel<strong>en</strong> 10% minder c.q. meer<br />
beslissing welvaartover<br />
het bid) met 10% verhoogd word<strong>en</strong>, leidt bested<strong>en</strong> dan verwacht, leidt dit netto contant tot e<strong>en</strong><br />
dit netto contant tot e<strong>en</strong> verslechtering van de VMKB van verslechtering c.q. verbetering van de VMKB van 30<br />
10 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
miljo<strong>en</strong> euro.<br />
De berek<strong>en</strong>ing van de s<strong>en</strong>sitiviteit<strong>en</strong> met betrekking tot de<br />
bat<strong>en</strong>post<strong>en</strong> laat de volg<strong>en</strong>de resultat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>:<br />
• Als de toerist<strong>en</strong> gemiddeld 1,5 c.q. 3,5 dag<strong>en</strong> in Nederland<br />
verblijv<strong>en</strong> in plaats van 2,5 dag<strong>en</strong>, leidt dat netto contant<br />
Negatief saldo effect<strong>en</strong><br />
tot e<strong>en</strong> verslechtering c.q. verbetering van de VMKB van 70<br />
t.o.v. nul alternatief<br />
miljo<strong>en</strong> euro.<br />
• Als 10% minder c.q. meer tickets verkocht word<strong>en</strong>, leidt dit<br />
netto contant tot e<strong>en</strong> verslechtering c.q. verbetering van<br />
de VMKB van 80 miljo<strong>en</strong> euro, inclusief e<strong>en</strong> verhoging c.q.<br />
verlaging van het bestedingsimpuls van het OCOG.<br />
7.5 Strategische<br />
optieb<strong>en</strong>adering<br />
De periode van voorbereid<strong>en</strong> is in meerdere fas<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
besluitvormingsmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op te del<strong>en</strong>:<br />
• Als de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong> met 10% verlaagd • 2011/2012: de afweging hoe de <strong>Verk<strong>en</strong>ning</strong> kan word<strong>en</strong><br />
c.q. verhoogd word<strong>en</strong>, leidt dit netto contant tot e<strong>en</strong><br />
doorgezet, gegev<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> van verdere voorbereiding<br />
verslechtering c.q. verbetering van de VMKB van 70<br />
0<br />
miljo<strong>en</strong> euro, inclusief e<strong>en</strong> verhoging c.q. verlaging van het<br />
bestedingsimpuls van het OCOG.<br />
versus het zicht op e<strong>en</strong> mogelijk positief resultaat;<br />
tijd<br />
Afbeelding 6: Schematische weergave van de beslismom<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
2011<br />
2011<br />
2011<br />
2011<br />
negatief resultaat<br />
0<br />
positief resultaat<br />
x<br />
2016<br />
negatief resultaat<br />
positief resultaat<br />
2019 2021<br />
x<br />
2016 2019 2021<br />
negatief resultaat<br />
Project alternatief<br />
Positief saldo effect<strong>en</strong><br />
t.o.v. nul alternatief<br />
Nul alternatief<br />
positief resultaat<br />
2016 2019 2021<br />
2016 2019 2021<br />
0<br />
0<br />
x
• 2016: de besluitvorming inzake de voorbereiding van <strong>en</strong><br />
randvoorwaard<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> bid, ev<strong>en</strong>tueel uit te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
in 2019;<br />
• 2017: het aanscherp<strong>en</strong> van het voorgaande besluit,<br />
gegev<strong>en</strong> de IOC-toewijzing van de Spel<strong>en</strong> van 2024;<br />
• 2019: het definitief besluit om e<strong>en</strong> bid voor de organisatie<br />
van de Spel<strong>en</strong> van 2028 uit te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, of te wacht<strong>en</strong> tot<br />
één van de volg<strong>en</strong>de edities.<br />
Voor ieder beslismom<strong>en</strong>t kan opnieuw de balans word<strong>en</strong><br />
opgemaakt, sam<strong>en</strong>gesteld op basis van de dan bek<strong>en</strong>de<br />
actuele informatie. Bij positieve ontwikkeling<strong>en</strong> verbetert<br />
de waarde <strong>en</strong> levert dat e<strong>en</strong> red<strong>en</strong> om door te gaan; bij<br />
negatieve ontwikkeling<strong>en</strong> verslechtert de waarde <strong>en</strong> is er<br />
red<strong>en</strong> de verdere voorbereiding<strong>en</strong> te stak<strong>en</strong>. Afbeelding 6<br />
geeft dit weer.<br />
Het definitieve beslismom<strong>en</strong>t ligt daarmee in beginsel in<br />
2019. 60 Tot die tijd kunn<strong>en</strong> de plann<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangepast<br />
op basis van onder meer less<strong>en</strong> uit London <strong>en</strong> Rio <strong>en</strong><br />
ontwikkeling<strong>en</strong> rond communicatietechnologie, veiligheid<br />
<strong>en</strong> economie. En zoals aangegev<strong>en</strong> speelt ook de winkans<br />
daarbij e<strong>en</strong> belangrijke rol. Als de Spel<strong>en</strong> van 2024 in 2017<br />
word<strong>en</strong> toegewez<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> Europese stad, lijkt de kans dat<br />
Nederland de Spel<strong>en</strong> van 2028 mag organiser<strong>en</strong> heel klein.<br />
De waarde van de optie om door te gaan met de<br />
voorbereiding van de Olympische Spel<strong>en</strong>, hangt<br />
dus niet alle<strong>en</strong> af van de kans dat Nederland in staat<br />
wordt gesteld om Spel<strong>en</strong> te organiser<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
positieve maatschappelijk-economische waarde. Ook<br />
de mogelijkhed<strong>en</strong> om die kans tuss<strong>en</strong> nu <strong>en</strong> 2028 te<br />
beïnvloed<strong>en</strong> én de mogelijkheid om tot aan de deadline<br />
alsnog te besluit<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> bid in te di<strong>en</strong><strong>en</strong>, bepal<strong>en</strong> de waarde<br />
van deze optie.<br />
Onderstaande tabel geeft e<strong>en</strong> eerste overzicht van<br />
bijstuurmogelijkhed<strong>en</strong>.<br />
Tabel 64: Bijstuurmogelijkhed<strong>en</strong> OS 2028<br />
Ontwikkeling Bijstuurmogelijkheid<br />
Verandering in nev<strong>en</strong>doel- Aanpass<strong>en</strong> ontwerp om bat<strong>en</strong> te<br />
stelling<strong>en</strong> Spel<strong>en</strong><br />
maximaliser<strong>en</strong><br />
Less<strong>en</strong> van andere Spel<strong>en</strong>, Inzett<strong>en</strong> nieuwe media, verkoopstrate-<br />
bijvoorbeeld teruglop<strong>en</strong>de<br />
kaartverkoop<br />
gie, schaaloverweging stadions<br />
Toewijzing Spel<strong>en</strong> 2020 of<br />
2024 aan e<strong>en</strong> Europese stad<br />
Stopzett<strong>en</strong> of uitstell<strong>en</strong> bid<br />
Aanpassing IOC-eis<strong>en</strong> Aanpass<strong>en</strong> ontwerp <strong>en</strong> kost<strong>en</strong><br />
Technische ontwikkeling Aanpass<strong>en</strong> ontwerp <strong>en</strong> kost<strong>en</strong><br />
Ontwikkeling toerisme Inzett<strong>en</strong> op bepaalde<br />
markt<br />
herkomstmarkt<strong>en</strong><br />
Demografische<br />
Heroverweg<strong>en</strong> b<strong>en</strong>odigde<br />
ontwikkeling<br />
infrastructuur<br />
Marktspanning t<strong>en</strong> tijde Verlag<strong>en</strong> kost<strong>en</strong> indi<strong>en</strong><strong>en</strong> bid, ev<strong>en</strong>-<br />
van indi<strong>en</strong><strong>en</strong> bid (weinig<br />
bieders)<br />
tueel aanpass<strong>en</strong> ontwerp<br />
Economische ontwikkeling Stopzett<strong>en</strong>, of aanpass<strong>en</strong><br />
schaalgrootte<br />
Volg<strong>en</strong>s de hiervoor g<strong>en</strong>oemde besluitvormingsmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
valt de eerstvolg<strong>en</strong>de in de kom<strong>en</strong>de periode. Het betreft<br />
de afweging hoe de <strong>Verk<strong>en</strong>ning</strong> kan word<strong>en</strong> doorgezet,<br />
gegev<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> van verdere voorbereiding versus het<br />
zicht op e<strong>en</strong> mogelijk positief resultaat. Dit heeft voor<br />
de analyse twee gevolg<strong>en</strong>. Op de eerste plaats moet<br />
duidelijk word<strong>en</strong> of er mogelijk zicht is op e<strong>en</strong> positief<br />
resultaat. Op de tweede plaats moet<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> van<br />
verdere voorbereiding apart zichtbaar word<strong>en</strong> gemaakt.<br />
We adviser<strong>en</strong> om deze nadere toepassing van de reële<br />
optieb<strong>en</strong>adering op te nem<strong>en</strong> in de verdere uitwerking van<br />
het evaluatie-instrum<strong>en</strong>t.<br />
60. Ook nadat de Spel<strong>en</strong> zijn toegewez<strong>en</strong> zijn er mogelijkhed<strong>en</strong> voor bijstur<strong>en</strong>, zoals blijkt uit de Spel<strong>en</strong> in Lond<strong>en</strong>.<br />
Rebel | Arup<br />
83
84 Rebel | Arup
8<br />
Conclusies,<br />
inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
aanbeveling<strong>en</strong><br />
Rebel | Arup<br />
85
In het kader van dit onderzoek is het door Rebel ontwikkelde<br />
evaluatie-instrum<strong>en</strong>t voor het eerst toegepast op de<br />
ruimtelijke variant<strong>en</strong> die door DHV <strong>en</strong> MUST zijn ontwikkeld<br />
in het programma OHS. Naast de effect<strong>en</strong> die in financiële<br />
of monetaire groothed<strong>en</strong> zijn uit te drukk<strong>en</strong>, is ook aandacht<br />
besteed aan niet of moeilijk te monetariser<strong>en</strong> effect<strong>en</strong>.<br />
De onderzoeksvrag<strong>en</strong> die door de minister voorafgaand aan<br />
de toepassing van het instrum<strong>en</strong>t zijn voorgelegd luid<strong>en</strong>:<br />
1. Wat zijn de meest invloedrijke factor<strong>en</strong> voor de omvang<br />
<strong>en</strong> de variatie in de maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>?<br />
2. Wat zijn de te verwacht<strong>en</strong> maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bat<strong>en</strong> van de organisatie van Olympische Spel<strong>en</strong> in 2028<br />
in Nederland?<br />
3. Waarin onderscheid<strong>en</strong> de ruimtelijke variant<strong>en</strong> die in<br />
het programma OHS zijn ontwikkeld zich van elkaar in<br />
term<strong>en</strong> van maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong>?<br />
86 Rebel | Arup<br />
8.1 Meest invloedrijke factor<strong>en</strong><br />
In de financiële analyse bedrag<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> van het OCOG<br />
in de base case ongeveer 1,7 miljard euro. Dit is inclusief<br />
de aanpassingskost<strong>en</strong> voor non-Big Five-sportfaciliteit<strong>en</strong><br />
(ca. 260 miljo<strong>en</strong> euro) <strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> voor technologie<br />
(ca. 360 miljo<strong>en</strong> euro). Ook de administratiekost<strong>en</strong> van<br />
het organiser<strong>en</strong>d comité (ca. 180 miljo<strong>en</strong> euro), voor de<br />
Paralympics (ca. 110 miljo<strong>en</strong> euro) <strong>en</strong> voor ceremonies (ca.<br />
70 miljo<strong>en</strong> euro) zijn inbegrep<strong>en</strong> in deze kost<strong>en</strong>post. In de<br />
praktijk zull<strong>en</strong> ook de kost<strong>en</strong> voor tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
in het Olympisch Dorp <strong>en</strong> voor het Pers- <strong>en</strong> Mediac<strong>en</strong>trum<br />
(sam<strong>en</strong> ca. 210 miljo<strong>en</strong> euro) binn<strong>en</strong> het OCOG-budget<br />
vall<strong>en</strong>. Om e<strong>en</strong> dubbeltelling met de raming<strong>en</strong> in het OHSspoor<br />
te voorkom<strong>en</strong>, is de financiële analyse voor deze<br />
post gecorrigeerd.<br />
De meest dominante maatschappelijke kost<strong>en</strong> voor de<br />
Spel<strong>en</strong>, voor zover gekwantificeerd <strong>en</strong> gemonetariseerd zijn<br />
als volgt (nominaal):<br />
• Big Five: deze kost<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> de grootste kost<strong>en</strong>post.<br />
De kost<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> per variant. In de base case gaat het<br />
marginaal gemiddeld om circa 1,8 miljard euro. 61<br />
De belangrijkste factor<strong>en</strong> die deze kost<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong><br />
zijn de kost<strong>en</strong> van grondverwerving, het kwaliteitsniveau<br />
van de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de mate waarin (via beperkte<br />
61. Met marginale kost<strong>en</strong> bedoel<strong>en</strong> we de kost<strong>en</strong> die mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d aan de Spel<strong>en</strong>.<br />
aanpassing<strong>en</strong>) gebruik kan word<strong>en</strong> gemaakt van<br />
bestaande voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />
• Veiligheid: in de base case is rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> met<br />
775 miljo<strong>en</strong> euro aan uitgav<strong>en</strong> voor veiligheid, waarvan<br />
40 miljo<strong>en</strong> euro zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het OCOG-budget.<br />
De omvang van deze post wordt vooral bepaald door<br />
wereldwijde ontwikkeling<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld het niveau<br />
van terroristische dreiging. Ook hier speelt de locatie e<strong>en</strong><br />
rol. Conc<strong>en</strong>tratie van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> kan leid<strong>en</strong> tot lagere<br />
kost<strong>en</strong> voor veiligheid. Aan deze post zijn mogelijk bat<strong>en</strong><br />
verbond<strong>en</strong>. Deze zijn meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> als PM-post.<br />
• Infrastructuur: de omvang van de investering<strong>en</strong> in OSspecifieke<br />
infrastructuur die speciaal voor de Spel<strong>en</strong> wordt<br />
gerealiseerd verschilt per variant <strong>en</strong> bedraagt gemiddeld<br />
ongeveer 300 miljo<strong>en</strong> euro. Het gaat dan bijvoorbeeld om<br />
de (tijdelijke) aanpassing van stations. De bat<strong>en</strong> van deze<br />
investering<strong>en</strong> zijn naar verwachting beperkt <strong>en</strong> daarom<br />
niet meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
De totale investering<strong>en</strong> in OS-structurele project<strong>en</strong><br />
variër<strong>en</strong> van minder dan 100 miljo<strong>en</strong> euro tot ongeveer<br />
3 miljard euro. Als deze project<strong>en</strong> zonder de Spel<strong>en</strong><br />
niet word<strong>en</strong> gerealiseerd, zou het volledige saldo van<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d aan<br />
de Spel<strong>en</strong>. Dat saldo ligt tuss<strong>en</strong> -18 <strong>en</strong> -580 miljo<strong>en</strong><br />
euro. Vooral voor de Stadsspel<strong>en</strong> Rotterdam, de<br />
Deltaspel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Randstadspel<strong>en</strong> leidt dit tot e<strong>en</strong><br />
lagere uitkomst van de VMKB, omdat in deze variant<strong>en</strong><br />
de OS-structurele investering<strong>en</strong> het grootst zijn. Als<br />
we ervan uitgaan dat de OS-structurele project<strong>en</strong> ook<br />
autonoom voor 2028 gerealiseerd zijn, dan is het saldo<br />
dat aan de Spel<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d nul. In<br />
het kader van deze VMKB middel<strong>en</strong> we over de twee<br />
aannames <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> derhalve e<strong>en</strong> saldo tuss<strong>en</strong> de 9<br />
miljo<strong>en</strong> euro <strong>en</strong> de 290 miljo<strong>en</strong> euro toe aan de Spel<strong>en</strong>.<br />
Als de maatregel<strong>en</strong> niet autonoom gerealiseerd word<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> ze met name in de Zuidvleugel e<strong>en</strong> belangrijke<br />
“last” voor de Spel<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
In de financiële analyse bedrag<strong>en</strong> de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het<br />
OCOG in de base case ongeveer 2,1 miljard euro. Daarbij<br />
levert de verkoop van uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong> ongeveer 650 miljo<strong>en</strong><br />
euro op. De hoogte van deze post wordt bepaald door<br />
externe factor<strong>en</strong> waar Nederland niet veel grip op heeft.<br />
De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit ticketverkoop bedrag<strong>en</strong> circa 500<br />
miljo<strong>en</strong> euro. Het volume wordt met name bepaald door<br />
capaciteit van de sportfaciliteit<strong>en</strong>, bezettingsgrad<strong>en</strong>, de
prijsstelling <strong>en</strong> de mate waarin tickets aan niet-ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> verkocht. De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit het Nationaal<br />
Sponsorprogramma <strong>en</strong> het TOP-sponsorprogramma ram<strong>en</strong><br />
wij gezam<strong>en</strong>lijk op ruim 800 miljo<strong>en</strong> euro, <strong>en</strong> de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
uit merchandising op ongeveer 100 miljo<strong>en</strong> euro.<br />
De meest dominante maatschappelijke bat<strong>en</strong>post<strong>en</strong> voor<br />
de Spel<strong>en</strong> zijn:<br />
• Bestedingsimpuls van toerisme. De bat<strong>en</strong> uit<br />
toerisme ram<strong>en</strong> we in de base case op ongeveer 400<br />
miljo<strong>en</strong> euro. Dat is inclusief correcties voor weglek- <strong>en</strong><br />
verdringingseffect<strong>en</strong>. Belangrijke factor<strong>en</strong> die deze post<br />
beïnvloed<strong>en</strong> zijn de verdeling van het aantal tickets over<br />
ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> niet-ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong>, de ontwikkeling van<br />
de wereldeconomie <strong>en</strong> de daarmee gepaard gaande<br />
ontwikkeling van de koopkracht. Deze post kan word<strong>en</strong><br />
beïnvloed door actief beleid te voer<strong>en</strong> gericht op het<br />
verhog<strong>en</strong> van het aantal toerist<strong>en</strong>, hun verblijfsduur <strong>en</strong><br />
hun besteding<strong>en</strong>.<br />
• Bestedingsimpuls van het OCOG. Het OCOG gebruikt<br />
de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> uit de ticketverkoop, uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong>,<br />
merchandising, sponsorprogramma’s om allerlei kost<strong>en</strong><br />
zoals eerder b<strong>en</strong>oemd, af te dekk<strong>en</strong>. De uitgav<strong>en</strong> van<br />
de OCOG g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> daarmee e<strong>en</strong> bestedingsimpuls<br />
in de Nederlandse economie. Wij ram<strong>en</strong> deze impuls<br />
op ongeveer 800 miljo<strong>en</strong> euro, na correctie voor nietadditionaliteit<br />
<strong>en</strong> het weglekeffect.<br />
Naast de gekwantificeerde kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> zijn er ook<br />
nog andere effect<strong>en</strong> te verwacht<strong>en</strong>. De meeste van deze<br />
effect<strong>en</strong> zijn positief. Zo zijn er nog bat<strong>en</strong> te verwacht<strong>en</strong><br />
als gevolg van de investering<strong>en</strong> in veiligheid; de omvang<br />
daarvan is vooralsnog niet in te schatt<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> negatieve PMpost<br />
is die van mogelijke fiscale vrijstelling<strong>en</strong>.<br />
Bij de Olympische Effect<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> met name de economische<br />
nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> belangrijk te kunn<strong>en</strong> zijn. Door Nederland<br />
sterker in de etalage te zett<strong>en</strong> is er pot<strong>en</strong>tieel winst te<br />
behal<strong>en</strong> in het verder onder de aandacht br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van<br />
typische sterke Nederlandse sector<strong>en</strong> <strong>en</strong> het toerisme. Ook<br />
van groot belang, maar mogelijk minder omvangrijk zijn<br />
de effect<strong>en</strong> door de ruimtelijke herstructurering <strong>en</strong> voor de<br />
volksgezondheid. Nadere analyses zijn echter nodig om hier<br />
meer duidelijkheid te verschaff<strong>en</strong>.<br />
62. Alle g<strong>en</strong>oemde bedrag<strong>en</strong> zijn in prijz<strong>en</strong> van 2011.<br />
63. De volg<strong>en</strong>de drie afbeelding<strong>en</strong> zijn schematisch. Het is niet de bedoeling dat de<br />
afbeelding<strong>en</strong> e<strong>en</strong> precieze weergave van de huidige kansverdeling bevatt<strong>en</strong>,<br />
8.2 <strong>Maatschappelijke</strong> kost<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong><br />
Deze <strong>Verk<strong>en</strong>ning</strong> van <strong>Maatschappelijke</strong> <strong>Kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> Bat<strong>en</strong><br />
(VMKB) pres<strong>en</strong>teert de beste inschatting die wij vandaag<br />
kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van de maatschappelijk-economische<br />
waarde van de organisatie van de Olympische <strong>en</strong><br />
Paralympische Spel<strong>en</strong> van 2028 door Nederland.<br />
Die inschatting leert ons dat de kans groot is dat het<br />
organiser<strong>en</strong> van de Spel<strong>en</strong> van 2028 als zodanig de<br />
Nederlandse sam<strong>en</strong>leving meer geld zal kost<strong>en</strong> dan<br />
oplever<strong>en</strong>. Naar onze best mogelijke inschatting vandaag,<br />
varieert het saldo van de Netto Contante Waarde in 2020 in<br />
de base case van de onderzochte variant<strong>en</strong>, zónder rek<strong>en</strong>ing<br />
te houd<strong>en</strong> met PM-post<strong>en</strong>, tuss<strong>en</strong> -1,1 <strong>en</strong> -1,8 miljard euro,<br />
inclusief OS-structurele infrastructuur. 62 Dat saldo ligt in de<br />
worst case tuss<strong>en</strong> -3,0 <strong>en</strong> -3,8 miljard euro. In de best case<br />
hebb<strong>en</strong> alle variant<strong>en</strong> e<strong>en</strong> positief saldo: tuss<strong>en</strong> de 0,7 <strong>en</strong> de<br />
1,2 miljard euro.<br />
De uitkomst is afhankelijk van tal van factor<strong>en</strong> <strong>en</strong> zal in<br />
de tijd aan verandering onderhevig zijn. Onderstaande<br />
figuur probeert dat duidelijk te mak<strong>en</strong> aan de hand van<br />
e<strong>en</strong> kansverdeling. Op basis van de inzicht<strong>en</strong> vandaag <strong>en</strong><br />
zonder rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met PM-post<strong>en</strong>, is de kans op e<strong>en</strong><br />
negatieve maatschappelijk economische waarde groter dan de<br />
kans op e<strong>en</strong> positieve maatschappelijk economische waarde. 63<br />
<strong>en</strong> zeker niet van e<strong>en</strong> mogelijke toekomstige kansverdeling in e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele<br />
toekomstige (V)MKBA.<br />
Rebel | Arup<br />
87
Afbeelding 7: Schematische kansverdeling voor optimalisatie <strong>en</strong> exclusief PM-post<strong>en</strong><br />
Verdeling resultat<strong>en</strong><br />
voor optimalisatie<br />
Afbeelding 7: Schematische kansverdeling voor optimalisatie <strong>en</strong> exclusief PM-post<strong>en</strong><br />
Verdeling resultat<strong>en</strong><br />
voor optimalisatie<br />
Bijdrage aan de welvaart<br />
88 Rebel | Arup<br />
Bijdrage aan de welvaart<br />
waarschijnlijk<br />
negatief resultaat<br />
Kansdichtheid<br />
0<br />
waarschijnlijk waarschijnlijk<br />
negatief resultaat positief resultaat<br />
De Afbeelding kansverdeling 8: Schematische kan op twee kansverdeling manier<strong>en</strong> voor positief optimalisatie word<strong>en</strong> <strong>en</strong> beïnvloed. inclusief PM-post<strong>en</strong> T<strong>en</strong> eerste is het mogelijk om in de verdere uitwerking<br />
Bijdrage aan de welvaart<br />
Kansdichtheid<br />
van de VMKB de PM-post<strong>en</strong> in de analyse te betrekk<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> met name het Olympisch Effect positief is, leidt dit tot<br />
e<strong>en</strong> verschuiving Verdeling resultat<strong>en</strong> naar rechts: de kans op e<strong>en</strong> positieve maatschappelijk economische 0 waarde neemt toe.<br />
voor optimalisatie<br />
<strong>en</strong> inclusief PM - post<strong>en</strong><br />
Afbeelding 8: Schematische kansverdeling voor optimalisatie <strong>en</strong> inclusief PM-post<strong>en</strong><br />
Verdeling resultat<strong>en</strong><br />
voor optimalisatie<br />
<strong>en</strong> inclusief PM - post<strong>en</strong><br />
Bijdrage aan de welvaart<br />
0<br />
waarschijnlijk waarschijnlijk<br />
negatief resultaat positief resultaat<br />
Afbeelding 9: Schematische kansverdeling met optimalisaties <strong>en</strong> complicaties <strong>en</strong> inclusief PM-post<strong>en</strong><br />
Bijdrage aan de welvaart<br />
Kansdichtheid<br />
Verdeling resultat<strong>en</strong><br />
0<br />
na optimalisatie <strong>en</strong><br />
inclusief PM - post<strong>en</strong><br />
Afbeelding 9: Schematische kansverdeling met optimalisaties <strong>en</strong> complicaties <strong>en</strong> inclusief PM-post<strong>en</strong><br />
Bijdrage aan de welvaart<br />
waarschijnlijk<br />
negatief resultaat<br />
waarschijnlijk<br />
negatief resultaat<br />
Kansdichtheid<br />
Kansdichtheid<br />
0<br />
waarschijnlijk<br />
positief resultaat<br />
+ PM - post<strong>en</strong><br />
waarschijnlijk<br />
positief resultaat<br />
+ PM - post<strong>en</strong><br />
Kansdichtheid<br />
T<strong>en</strong> tweede leid<strong>en</strong> bij de verdere uitwerking van de variant<strong>en</strong> optimalisaties tot e<strong>en</strong> verschuiving naar rechts. Overig<strong>en</strong>s<br />
kunn<strong>en</strong> Verdeling zich ook resultat<strong>en</strong> complicaties voordo<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld teg<strong>en</strong>vallers bij het verwerv<strong>en</strong> of saner<strong>en</strong> van de grond,<br />
na optimalisatie <strong>en</strong><br />
waardoor de kans op e<strong>en</strong> positieve maatschappelijke waarde weer afneemt: e<strong>en</strong> verschuiving naar links. De verdere<br />
inclusief PM - post<strong>en</strong><br />
uitwerking van de variant<strong>en</strong> leidt er dan ook toe dat we steeds meer k<strong>en</strong>nis vergar<strong>en</strong> over de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de<br />
Complicatie<br />
Optimalisatie<br />
Olympische Spel<strong>en</strong>. De onzekerheidsmarge wordt kleiner. In de volg<strong>en</strong>de afbeelding is dit weergegev<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />
kansverdeling die “hoger”, maar minder “breed” is.<br />
Complicatie<br />
waarschijnlijk<br />
negatief resultaat<br />
waarschijnlijkheid<br />
positief resultaat<br />
Optimalisatie<br />
waarschijnlijkheid<br />
positief resultaat
Bijdrage aan de welvaart<br />
Afbeelding 9: Schematische kansverdeling met optimalisaties <strong>en</strong> complicaties <strong>en</strong> inclusief PM-post<strong>en</strong><br />
Verdeling resultat<strong>en</strong><br />
na optimalisatie <strong>en</strong><br />
inclusief PM - post<strong>en</strong><br />
Bijdrage aan de welvaart<br />
8.3 Onderscheid tuss<strong>en</strong><br />
ruimtelijke variant<strong>en</strong><br />
Complicatie<br />
De ruimtelijke variant<strong>en</strong> die we in deze studie teg<strong>en</strong> het<br />
licht hebb<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>, ligg<strong>en</strong> wat betreft het VMKBresultaat<br />
relatief dicht bij elkaar. De verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
bijvoorbeeld worst case <strong>en</strong> base case zijn (veel) groter dan<br />
de verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de ruimtelijke variant<strong>en</strong>. Dit komt<br />
met name omdat veel niet-locatieafhankelijke factor<strong>en</strong> nog<br />
met veel onzekerheid zijn verbond<strong>en</strong>. Maar de analyse laat<br />
ook zi<strong>en</strong> welke kost<strong>en</strong>post<strong>en</strong> per ruimtelijke variant e<strong>en</strong><br />
bepal<strong>en</strong>de invloed hebb<strong>en</strong> op het resultaat.<br />
Onderscheid<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong>post<strong>en</strong> voor de IJ-spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
Amstelspel<strong>en</strong> (Dorpslocatie Amstel III) zijn de relatief<br />
dure grondverwerving <strong>en</strong> de aanname dat e<strong>en</strong> volledig<br />
nieuw Olympisch Stadion wordt gebouwd. Ook bij de<br />
Amstelspel<strong>en</strong> met Dorpslocatie IJburg II wordt e<strong>en</strong> nieuw<br />
stadion gebouwd, maar zijn de kost<strong>en</strong> voor het Olympisch<br />
Dorp fors lager omdat daar juist sprake van relatief lage<br />
verwervingskost<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s het OHS-onderzoek is de<br />
(tijdige) verwerving van grond bij met name de IJ-spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
belangrijk risico.<br />
Het VMKB-resultaat van de Stadsspel<strong>en</strong>, de Deltaspel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de Randstadspel<strong>en</strong> zit tuss<strong>en</strong> dat van de IJ-spel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de Amstelspel<strong>en</strong> (Dorpslocatie IJburg II) in, wat<br />
vooral veroorzaakt wordt door de toegerek<strong>en</strong>de<br />
infrastructuurkost<strong>en</strong>. Dat komt door vele voorwaardelijk<br />
waarschijnlijk<br />
negatief resultaat<br />
waarschijnlijk<br />
negatief resultaat<br />
0<br />
Kansdichtheid<br />
0<br />
waarschijnlijk<br />
positief resultaat<br />
Optimalisatie<br />
waarschijnlijkheid<br />
positief resultaat<br />
geachte verbetering<strong>en</strong> in de weginfrastructuur <strong>en</strong> het OV in<br />
de Zuidvleugel. En mogelijk risico is dat deze OS-structurele<br />
infrastructuur in 2028 niet (tijdig) gerealiseerd is. E<strong>en</strong> ander<br />
risico is dat de komst van de Nieuwe Kuip nog niet zeker is.<br />
Amsterdam <strong>en</strong> Rotterdam hebb<strong>en</strong> ieder hun eig<strong>en</strong><br />
karakteristiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong>. Amsterdam is e<strong>en</strong><br />
internationale toeristische trekpleister <strong>en</strong> staat<br />
internationaal bek<strong>en</strong>d als interessante vestigingsplaats van<br />
(hoofd)kantor<strong>en</strong> van grote onderneming<strong>en</strong>. Rotterdam<br />
heeft e<strong>en</strong> van de grootste hav<strong>en</strong>s ter wereld, maar ook<br />
<strong>en</strong>kele uitdaging<strong>en</strong> in het zuid<strong>en</strong> van de stad. Wij d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
dat het verstandig is de keuze van de naamdrag<strong>en</strong>de stad in<br />
sam<strong>en</strong>hang met deze onderwerp<strong>en</strong> te bezi<strong>en</strong>.<br />
De alternatiev<strong>en</strong> Deltaspel<strong>en</strong> <strong>en</strong> Randstadspel<strong>en</strong> zijn<br />
interessant omdat door e<strong>en</strong> spreiding van de grote<br />
Olympische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, maximaal wordt ingezet op e<strong>en</strong><br />
zinvolle aanw<strong>en</strong>ding van de Olympische faciliteit<strong>en</strong> voor<br />
<strong>en</strong> na de Spel<strong>en</strong>. Deze spreiding kan echter de kans op e<strong>en</strong><br />
succesvol bid verklein<strong>en</strong>; ook als wordt voldaan aan de eis<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de reistijd tuss<strong>en</strong> de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. In beide<br />
variant<strong>en</strong> is het Olympisch Dorp op afstand van de grootste<br />
sportfaciliteit<strong>en</strong> geplaatst <strong>en</strong> dat geldt ook voor het Pers<strong>en</strong><br />
Media c<strong>en</strong>trum. Daarnaast is het Olympisch Effect in<br />
deze variant<strong>en</strong> mogelijk minder groot, omdat middel<strong>en</strong><br />
niet geconc<strong>en</strong>treerd word<strong>en</strong> ingezet. Dat gebeurt wel in de<br />
variant<strong>en</strong> in Amsterdam Zuidoost <strong>en</strong> Rotterdam Zuid. Twee<br />
gebied<strong>en</strong> die kamp<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> imagoprobleem <strong>en</strong> waar e<strong>en</strong><br />
kwaliteitsimpuls vanuit de Spel<strong>en</strong> meer effect zal hebb<strong>en</strong><br />
Rebel | Arup<br />
89
dan in bijvoorbeeld de locatie van het Olympisch Dorp in<br />
Utrecht in de variant Randstadspel<strong>en</strong>.<br />
Met uitzondering van de IJ-spel<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> alle variant<strong>en</strong><br />
behoorlijk goed gebruik van bestaande faciliteit<strong>en</strong>. In de<br />
variant Amstelspel<strong>en</strong> geldt dat vooral voor de RAI <strong>en</strong> de<br />
sporthall<strong>en</strong> rond de Ar<strong>en</strong>A. In de “Rotterdamse” variant<strong>en</strong><br />
valt vooral het gebruik van de Nieuwe Kuip op, die in deze<br />
VMKB verondersteld wordt dan gerealiseerd te zijn.<br />
8.4 Timing, risico’s <strong>en</strong><br />
onzekerheid<br />
De rec<strong>en</strong>t gepubliceerde <strong>Sport</strong>brief meldt: “E<strong>en</strong> besluit<br />
over het feitelijk organiser<strong>en</strong> van de Olympische Spel<strong>en</strong> is<br />
nu nog niet aan de orde. Belangrijk voor dit kabinet is nu<br />
de periode tot 2016, de opbouwfase. Juist in de kom<strong>en</strong>de<br />
jar<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we het Olympisch Plan 2028 goed gebruik<strong>en</strong><br />
om de sam<strong>en</strong>leving te inspirer<strong>en</strong> <strong>en</strong> ‘uit te blink<strong>en</strong> op<br />
alle niveaus.’ Mede afhankelijk van de uitkomst<strong>en</strong> van<br />
de aan uw Kamer toegezegde evaluatie van de gang<br />
van zak<strong>en</strong> met betrekking tot het WK-bid zal in 2016 de<br />
balans word<strong>en</strong> opgemaakt <strong>en</strong> word<strong>en</strong> beslot<strong>en</strong> over de<br />
voorbereiding <strong>en</strong> randvoorwaard<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> mogelijk<br />
‘bid’ voor de Olympische Spel<strong>en</strong>. Tot 2016 zal word<strong>en</strong><br />
gewerkt aan uitwerking <strong>en</strong> verdieping van de ruimtelijke<br />
structur<strong>en</strong> voor de Olympische Hoofdstructuur <strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />
de te verwacht<strong>en</strong> maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
van de Olympische Spel<strong>en</strong> in Nederland nader word<strong>en</strong><br />
bestudeerd. In de Structuurvisie Infrastructuur <strong>en</strong> Ruimte<br />
zal rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met de mogelijke komst van<br />
de Olympische Spel<strong>en</strong> naar Nederland. E<strong>en</strong> belangrijke<br />
voorwaarde voor het uitbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bid is tev<strong>en</strong>s<br />
dat er voldo<strong>en</strong>de draagvlak onder de Nederlandse<br />
bevolking bestaat.”<br />
In 2016 besluit het Kabinet definitief of het e<strong>en</strong> Nederlands<br />
bid zal ondersteun<strong>en</strong>, <strong>en</strong> onder welke voorwaard<strong>en</strong>. In<br />
2019 wordt dat bid ingedi<strong>en</strong>d <strong>en</strong> in 2021 besluit het IOC<br />
welk land de Spel<strong>en</strong> van 2028 mag organiser<strong>en</strong>. In de<br />
tuss<strong>en</strong>ligg<strong>en</strong>de periode kom<strong>en</strong> nieuwe k<strong>en</strong>nis, informatie<br />
<strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> beschikbaar <strong>en</strong> is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> ruimte om zelf<br />
richting te gev<strong>en</strong> aan de (maatschappelijke) waarde van e<strong>en</strong><br />
Nederlands bid. Nederland kan tot 2019 zelfs afzi<strong>en</strong> van het<br />
indi<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bid. Dat betek<strong>en</strong>t dat de risico’s tot 2019<br />
beperkt zijn; we zijn nerg<strong>en</strong>s aan gebond<strong>en</strong>.<br />
In dit onderzoek hebb<strong>en</strong> we de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> van de<br />
Olympische Spel<strong>en</strong> in Nederland voor vijf ruimtelijke<br />
variant<strong>en</strong> met in totaal zev<strong>en</strong> configuraties gepres<strong>en</strong>teerd.<br />
90 Rebel | Arup<br />
Het is uiteraard niet zo dat deze kost<strong>en</strong> nu mete<strong>en</strong> gemaakt<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> ook de bat<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> nu nog niet geïnd<br />
word<strong>en</strong>. Tot 2028 zijn er nog meerdere beslismom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />
zowel voor Nederland als voor andere partij<strong>en</strong>. Deze<br />
beslismom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot drie mogelijke uitkomst<strong>en</strong>:<br />
1. Nederland kan in de toekomst (erg<strong>en</strong>s tuss<strong>en</strong> nu <strong>en</strong> 2019)<br />
besluit<strong>en</strong> om ge<strong>en</strong> bid in te di<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
2. Nederland kan besluit<strong>en</strong> om in 2019 wel e<strong>en</strong> bid in te<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong>, maar het IOC wijst de Spel<strong>en</strong> in 2021 aan e<strong>en</strong><br />
andere kandidaat toe.<br />
3. Nederland kan besluit<strong>en</strong> om in 2019 e<strong>en</strong> bid in te di<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> het IOC wijst de Spel<strong>en</strong> in 2021 daadwerkelijk aan de<br />
Nederlandse kandidaatstad toe.<br />
De kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> voor de derde optie hebb<strong>en</strong> we bov<strong>en</strong><br />
per variant b<strong>en</strong>oemd. De kost<strong>en</strong> voor de eerste twee<br />
opties zijn locatie-onafhankelijk. Daarbij zijn de kost<strong>en</strong><br />
voor de pre-bid fase (tot <strong>en</strong> met 2015) bescheid<strong>en</strong>, circa<br />
10 miljo<strong>en</strong> euro. Aangezi<strong>en</strong> het hierbij om specifieke<br />
voorbereidingskost<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> bid voor de Spel<strong>en</strong> gaat <strong>en</strong><br />
vervolg<strong>en</strong>s beslot<strong>en</strong> wordt om ge<strong>en</strong> bid in te di<strong>en</strong><strong>en</strong>, zull<strong>en</strong><br />
er nauwelijks concrete bat<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>over deze kost<strong>en</strong> staan.<br />
Wel kan het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over <strong>en</strong> het handel<strong>en</strong> naar Olympisch<br />
niveau positieve effect<strong>en</strong> met zich br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
De tweede mogelijkheid bestaat erin dat Nederland in<br />
2019 e<strong>en</strong> bid indi<strong>en</strong>t maar dat de Spel<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> andere<br />
kandidaatstad word<strong>en</strong> toegewez<strong>en</strong>. Ook in dat geval<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> organisatie- <strong>en</strong> voorbereidingskost<strong>en</strong> gemaakt te<br />
word<strong>en</strong>. Deze kost<strong>en</strong> zijn hoger dan de eerder g<strong>en</strong>oemde<br />
voorbereidingskost<strong>en</strong> <strong>en</strong> door ons geraamd op 42 miljo<strong>en</strong><br />
euro. In de best case gaan we uit van 20 miljo<strong>en</strong> euro,<br />
in de worst case van 79 miljo<strong>en</strong> euro. Daarnaast is het<br />
niet ond<strong>en</strong>kbaar dat inmiddels flinke stapp<strong>en</strong> zijn gezet<br />
in de planuitwerking van e<strong>en</strong> of meer OS-structurele<br />
infrastructuurproject<strong>en</strong>; project<strong>en</strong> die wellicht in de oude<br />
situatie pas later in de tijd zoud<strong>en</strong> zijn geprogrammeerd.<br />
Ook hier geldt dat de bat<strong>en</strong> die hier teg<strong>en</strong>over staan, laag<br />
zull<strong>en</strong> zijn. Het gaat om e<strong>en</strong> zeer specifieke investering,<br />
die slechts in e<strong>en</strong> specifiek geval (het organiser<strong>en</strong> van<br />
de Spel<strong>en</strong>) tot significante bat<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>. Wel zijn er ook<br />
hier mogelijke bat<strong>en</strong> zoals de opbouw van k<strong>en</strong>nis voor<br />
toekomstige bids voor grote ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijvoorbeeld<br />
meer k<strong>en</strong>nis over de voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> van geconc<strong>en</strong>treerde<br />
t<strong>en</strong> opzichte van gespreide investering<strong>en</strong>. Ook kan e<strong>en</strong><br />
bid ertoe leid<strong>en</strong> dat er in Nederland meer <strong>en</strong>thousiasme<br />
ontstaat voor top- <strong>en</strong> breedtesport.
8.5 Aanbeveling<strong>en</strong><br />
Voor wat betreft die verdere voorbereiding in de kom<strong>en</strong>de<br />
jar<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> wij tot de volg<strong>en</strong>de aanbeveling<strong>en</strong>:<br />
1. Aanvull<strong>en</strong> Gebiedsag<strong>en</strong>da’s Noord- <strong>en</strong> Zuidvleugel<br />
De OS-structurele infrastructuurproject<strong>en</strong> zijn<br />
voorwaardelijk voor de organisatie van de Spel<strong>en</strong>. Om e<strong>en</strong><br />
goede afweging tuss<strong>en</strong> de variant<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />
moet meer duidelijk zijn over de waarschijnlijkheid dat <strong>en</strong><br />
de periode waarin deze project<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gerealiseerd.<br />
Daarom adviser<strong>en</strong> wij e<strong>en</strong> Olympische aanvulling<br />
te mak<strong>en</strong> op de gebiedsag<strong>en</strong>da’s van de Noord- <strong>en</strong><br />
Zuidvleugel. En daarbij ook aandacht te bested<strong>en</strong> aan het<br />
nader uitwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> optimaliser<strong>en</strong> van de verkeerskundige<br />
onderdel<strong>en</strong> van de variant<strong>en</strong>.<br />
2. Kiez<strong>en</strong> voor strategie rondom Olympische Effect<strong>en</strong><br />
De keuze voor de beoogde Olympisch Effect<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
strategie volg<strong>en</strong>s welke deze word<strong>en</strong> gerealiseerd zijn<br />
van belang voor het inschatt<strong>en</strong> van de maatschappelijkeconomische<br />
waarde <strong>en</strong> voor de keuze tuss<strong>en</strong> de<br />
variant<strong>en</strong>. Barcelona heeft lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> hoe zo’n strategie<br />
kan uitpakk<strong>en</strong>. Ath<strong>en</strong>e lijkt hier nauwelijks aandacht<br />
aan te hebb<strong>en</strong> besteed. Deze voorbeeld<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> dat<br />
e<strong>en</strong> nadere uitwerking van mogelijke thema’s <strong>en</strong> de<br />
strategie voor Olympische Effect<strong>en</strong> waardevol is. Wij<br />
adviser<strong>en</strong> om de kom<strong>en</strong>de periode de te onderzoek<strong>en</strong><br />
variant<strong>en</strong> uit te breid<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> duidelijke keuze voor<br />
de te realiser<strong>en</strong> Olympische Effect<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> strategie<br />
gericht op het realiser<strong>en</strong> van die effect<strong>en</strong>. De keuze voor<br />
de Olympische Effect<strong>en</strong> <strong>en</strong> de bijbehor<strong>en</strong>de strategie<br />
zoud<strong>en</strong> ook hun weerslag kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> in de fysieke<br />
invulling van de variant<strong>en</strong>.<br />
3. Verder verdiep<strong>en</strong> van de variant<strong>en</strong><br />
De onderzochte ruimtelijke variant<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goed<br />
beeld op van de mogelijke configuratie van de Spel<strong>en</strong>.<br />
Wanneer meer bek<strong>en</strong>d is over het beoogde Olympische<br />
Effect <strong>en</strong> het te kiez<strong>en</strong> thema, kan e<strong>en</strong> uitwerking <strong>en</strong><br />
verdieping van de Big Five, de infrastructuur <strong>en</strong> de<br />
overige voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> tot kost<strong>en</strong>optimalisaties leid<strong>en</strong>,<br />
ook door slim ontwerp<strong>en</strong>. Daarnaast kan de verdieping<br />
van de variant<strong>en</strong>, nadat hoofdlijn<strong>en</strong> met betrekking tot<br />
het Olympisch Effect <strong>en</strong> het thema helder zijn, gebruikt<br />
word<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> goede afweging van de variant<strong>en</strong> te<br />
kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />
4. Toepass<strong>en</strong> methodologie van optiewaardering<br />
We bevel<strong>en</strong> aan om in de besluitvorming expliciete<br />
functie toe te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> aan de optiemethodologie. In dit<br />
onderzoek hebb<strong>en</strong> wij e<strong>en</strong> eerste aanzet gemaakt door<br />
e<strong>en</strong> strategische analyse van nog beschikbaar te kom<strong>en</strong><br />
informatie over de Spel<strong>en</strong> in de periode tot 2028, <strong>en</strong> door<br />
aan te gev<strong>en</strong> hoe besluitvorming daar flexibel op in kan<br />
spring<strong>en</strong>. Deze methode kan word<strong>en</strong> uitgewerkt door de<br />
verschill<strong>en</strong>de opties ook te waarder<strong>en</strong> waarbij kans<strong>en</strong> op<br />
positieve c.q. negatieve MKBA-resultat<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>.<br />
Zo kunn<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de de voorbereiding uitsprak<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gedaan over de maatschappelijk-economische<br />
aantrekkelijkheid van investering<strong>en</strong> in verschill<strong>en</strong>de<br />
fas<strong>en</strong> van het project. Hier is onderzoek nodig naar de<br />
waardeontwikkeling van het project <strong>en</strong> de onderligg<strong>en</strong>de<br />
onzekere factor<strong>en</strong>. Maar ook naar de wijze waarop slim<br />
<strong>en</strong> flexibel op deze onzekerhed<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> ingespeeld.<br />
5. Monitor<strong>en</strong> London 2012<br />
Met de organisatie van de Spel<strong>en</strong> van 2012 ‘om de hoek’<br />
heeft Nederland e<strong>en</strong> unieke kans 0m veel informatie te<br />
verzamel<strong>en</strong> over de organisatie van de Spel<strong>en</strong>. Het is<br />
verstandig om daarvoor nauwe sam<strong>en</strong>werking te zoek<strong>en</strong><br />
met de organiser<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> als het London Organising<br />
Committee for the Olympic Games (LOCOG) <strong>en</strong> de<br />
Olympic Delivery Authority (ODA).<br />
6. Instell<strong>en</strong> Raad van experts<br />
Wij bevel<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> raad van onafhankelijk experts in te<br />
stell<strong>en</strong> die, gedur<strong>en</strong>de de aanloop naar het besluit over<br />
het uitbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bid, de methodologie van de<br />
maatschappelijke kost<strong>en</strong>-bat<strong>en</strong>analyse kan bewak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
daarover gevraagd <strong>en</strong> ongevraagd kan adviser<strong>en</strong>. Het is<br />
van belang dat de Raad van experts niet alle<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de<br />
draagvlak g<strong>en</strong>iet bij de bij dit onderzoek betrokk<strong>en</strong><br />
partij<strong>en</strong>, maar ook in de wet<strong>en</strong>schappelijke wereld <strong>en</strong><br />
onder adviesbureaus.<br />
Rebel | Arup<br />
91
92 Rebel | Arup<br />
Bijlage I: geraadpleegde literatuur<br />
Amsterdam Toerisme & Congres Bureau (2011). Elke geïnvesteerde euro in promotie levert Amsterdam €44 op.<br />
Ongedateerd persbericht.<br />
Arup (2002). London Olympics 2012 Costs and B<strong>en</strong>efits. Final Report.<br />
Atkinson, G., Mourato, S., Szymanski, S. <strong>en</strong> E. Ozdemiroglu (2008). ‘Are we willing to pay <strong>en</strong>ough to “back the bid”?<br />
Valuing the intangible effects of London’s Bid to Host the 2012 Summer Olympic Games.’ In: Urban Studies.<br />
45(2), pp. 419 – 444.<br />
Baade, R.A. <strong>en</strong> Matheson, V. (2002): Bidding for the Olympics: Fool’s Gold?<br />
Blake, A. (2005): The Economic Impact of the London 2012 Olympics.<br />
Bond, H. (2008). Estimating the Economic B<strong>en</strong>efits of Ev<strong>en</strong>t Tourism: a review of research methodologies.<br />
Bondonio, P. <strong>en</strong> N. Campaniello (2006). Torino 2006: What Kind of Olympic Winter Games Were They? A Preliminary<br />
Account From an Organizational <strong>en</strong> Economic Perspective.<br />
Brunet (1995). An economic analysis of the Barcelona ’92 Olympic Games: resources, financing, and impact.<br />
Brunet (2002). The economic impact of the Barcelona Olympic Games, 1986-2004. Barcelona: the legacy of the Games<br />
1992-2002.<br />
Cashman, R. (2002). Impact of the Games on Olympic host cities. University lecture on the Olympics.<br />
CBS (2008). <strong>Sport</strong>accommodaties <strong>en</strong> jachthav<strong>en</strong>s; exploitatie <strong>en</strong> personeel.<br />
CBS (2010). Werkgeleg<strong>en</strong>heid, arbeidsduur <strong>en</strong> lon<strong>en</strong> van werknemers.<br />
Deloitte (2004): Haalbaarheidsstudie Olympische Spel<strong>en</strong> 2016. Studie uitgevoerd voor de Vlaamse Regering.<br />
Departm<strong>en</strong>t for culture, media and sports (2011). Governm<strong>en</strong>t Olympic Executive. London 2012 Olympic and<br />
Paralympic Games. Annual Report February 2011.<br />
DynaVision (2003). Evaluatie Floriade 2002. In opdracht van De Nederlandse Tuinbouwraad.<br />
EIM (2010). De watersector export index (WEX). Prognose 2009.<br />
Frechtling, D.C. (1994). Assessing the Impacts of Travel and Tourism: Measuring Economic B<strong>en</strong>efits. Travel, Tourism<br />
and Hospitality Research: A Handbook for Managers and Researchers. 2de editie, eds. J.R. Br<strong>en</strong>t Ritchie and Charles<br />
R. Goeldner, John Wiley & Sons.<br />
Fr<strong>en</strong>ch, S.P. <strong>en</strong> Disher, M.E. (1997): Atlanta and the Olympics: A One-Year Retrospective. In: Journal of the American<br />
Planning Association, Vol. 63, Nr. 3.<br />
Geme<strong>en</strong>te Amsterdam (2009). Giro d’Italia 2010 in Amsterdam. Toelichting bij ag<strong>en</strong>dapunt 17 voor de vergadering<br />
van de Raadscommissie voor Kunst <strong>en</strong> Cultuur, Lokale Media, <strong>Sport</strong> <strong>en</strong> Recreatie, Bedrijv<strong>en</strong>, Deelneming<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Inkoop op dinsdag 16 juni 2009.<br />
Geme<strong>en</strong>te Rotterdam (2010). Buurtmonitor.
GfK (2009). The Anholt-GfK Roper Nation Brands Index.<br />
Gray, J.B. (2002). The Economic Impact of the Winter Olympic & Paralympic Games.<br />
Haynes (2001). Socio economic impact of the Sydney 2000 Olympic Games.<br />
Higham, J. E. S. (1999). ‘Comm<strong>en</strong>tary – sport as an av<strong>en</strong>ue of tourism developm<strong>en</strong>t: an analysis of the positive and<br />
negative impacts of sport tourism.’ In: Curr<strong>en</strong>t Issues in Tourism. 2(1), pp. 82–90.<br />
House of Commons (2008): The budget for the London 2012 Olympic and Paralympic Games. Fourte<strong>en</strong>th Report of<br />
Session 2007–08.<br />
House of Commons (2010): Financing the London 2012 Olympic Games. Standard Note SN/SG/3790.<br />
Hypercube et al (2010). Second opinion kost<strong>en</strong>-bat<strong>en</strong> analyse van het WK voetbal 2018.<br />
IOC (2005). Report of the IOC Evaluation Commission for the Games of the XXX. Olympiad in 2012.<br />
IOC (2005b). Rev<strong>en</strong>ue G<strong>en</strong>eration and Distribution.<br />
IOC (2008). Olympic Marketing Fact File. 2008 Edition.<br />
IOC (2010). Olympic Marketing Fact File. 2010 Edition.<br />
Kasimati, E. <strong>en</strong> Dawson, P. (2009): Assessing the impact of the 2004 Olympic Games on the Greek economy: A small<br />
macroeconometric model. In: Economic Modelling, Vol. 26.<br />
K<strong>en</strong>nisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (2010). Mobiliteitsbalans 2010.<br />
Korporaal (2010). Sydney’s squandering of Olympic spoils leaves tourism to count the cost.<br />
LOCOG (2007). Demolition on ‘Big Five’ v<strong>en</strong>ues complete. Press release, 19 december 2007.<br />
London East Research Institute of the University of East London (2007). A Lasting Legacy for London? Assessing the<br />
legacy of the Olympic Games and Paralympic Games.<br />
Madd<strong>en</strong>, J.R., Giesecke, J.A. The Sydney Olympics, sev<strong>en</strong> years on: an ex-post dynamic CGE assessm<strong>en</strong>t.<br />
Ma<strong>en</strong>nig, W. (2007). ‘One year later: A re-appraisal of the economics of the 2006 soccer World Cup.’ In: Hamburg<br />
Contemporary Economic Discussions. No. 10.<br />
Masterman (2010). Losing Bids, Winning Legacies. An Examination of the Need to Plan for Olympic Legacies Prior to<br />
the Bidding.<br />
Matheson, V.A. (2002). Upon Further Review: An Examination of <strong>Sport</strong>ing Ev<strong>en</strong>t Economic Impact Studies.<br />
Meerwaarde (2010). Giro d’Italia in Amsterdam. Economische impact <strong>en</strong> beleving.<br />
National Audit Office (2011). Preparations for the London 2012 Olympic and Paralympic Games: Progress report<br />
February 2011.<br />
NBTC (2009). Onderzoek inkom<strong>en</strong>d toerisme 2009.<br />
Rebel | Arup<br />
93
94 Rebel | Arup<br />
NBTC (2010). Internationale congress<strong>en</strong> in Nederland in 2009.<br />
NL Ag<strong>en</strong>cy (2011). Results 2010, Netherlands Foreign Investm<strong>en</strong>t Ag<strong>en</strong>cy.<br />
NTBC Nipo Research (2010). Kerncijfers over vakanties van Nederlanders.<br />
NTBC Nipo Research (2011). Iets meer vakantieplann<strong>en</strong> voor de volg<strong>en</strong>de zomer.<br />
Old<strong>en</strong>boom, E.R. (2006). Costs and B<strong>en</strong>efits of Major <strong>Sport</strong>s Ev<strong>en</strong>ts. A Case Study of Euro 2000.<br />
Preuss et al. (2007). Wirtschaftliche Wirkung<strong>en</strong> durch die Besucher der Fussball-WM.<br />
Preuss, H. (2002). Economic Dim<strong>en</strong>sion of the Olympic Games.<br />
PwC (2004). The economic impact of the Olympic Games. PricewaterhouseCoopers European Economic Outlook June 2004.<br />
Ramboll Managem<strong>en</strong>t (2006): OL til Danmark. Pot<strong>en</strong>tialer og barrierer.<br />
Richards, G. <strong>en</strong> J. Wilson (2004). ‘The Impact of Cultural Ev<strong>en</strong>ts on City Image: Rotterdam, Cultural Capital of Europe<br />
2001’. In: Urban Studies. 41(10), pp. 1931 – 1951.<br />
Rijksbegroting (2011).<br />
Rio 2016 (2009a). Candidate file for Rio de Janeiro to host the 2016 Olympic and Paralympic Games. Part 1.<br />
Rio 2016 (2009b): OCOG budget.<br />
RIVM (2011) Nationale Atlas Volksgezondheid 2011.<br />
RIVM (2006). ‘Zorgkost<strong>en</strong> van ongezond gedrag’. In: Zorg voor euro’s – 3.<br />
Rose, A.K. <strong>en</strong> Spiegel, M.M.: The Olympic Effect. August 23, 2010.<br />
Sealy, W. <strong>en</strong> E. Wick<strong>en</strong>s (2008). The Pot<strong>en</strong>tial Impact of Mega <strong>Sport</strong> Media on the Travel.<br />
SEO (2010). K<strong>en</strong>getall<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>-bat<strong>en</strong>analyse van het WK voetbal.<br />
Smith, A. (2005). ‘Reimagining the city. The Value of <strong>Sport</strong> Initiatives’. In: Annals of Tourism Research. Vol. 32, No. 1.<br />
Stadion Amsterdam NV (2009). Jaarverslag 2008 – 2009.<br />
Stadion Amsterdam NV (2010). Jaarverslag 2009 – 2010.<br />
Sturm, R. (2002). The effects of obesity, smoking, and drinking on medical problems and costs. Health Affairs.<br />
Toohey, K. (2008). ‘The Sydney Olympics: Striving for Legacies – Overcoming Short-Term Disappointm<strong>en</strong>ts and<br />
Long-Term Defici<strong>en</strong>cies’. In: The international journal of the history of <strong>Sport</strong>. 25(14).<br />
UK Parliam<strong>en</strong>t (2009). Writt<strong>en</strong> answers. Column 768W. 20 July 2009.<br />
Zimbalist, A. (2010). Is it worth it? Hosting the Olympic Games <strong>en</strong> other mega sporting ev<strong>en</strong>ts is an honor many<br />
countries aspire to – but why? Finance <strong>en</strong> developm<strong>en</strong>t.
Bijlage II: Sam<strong>en</strong>stelling begeleidingsgroep<strong>en</strong><br />
Naam Organisatie<br />
Breedeveld, Sonja Ministerie van EL&I<br />
D<strong>en</strong> Oud<strong>en</strong>dammer, Hans Rotterdam Topsport<br />
Derks, Hans IPO<br />
Dijkman, Kornelis Topsport Amsterdam<br />
Dijkstra, Manuel Ministerie van I&M<br />
Eijkelberg, Eric Olympisch Vuur<br />
Euwe, Eric Ministerie van I&M<br />
Grouwel, Eva Ministerie van Financiën<br />
Hof, Bert Ministerie van Financiën<br />
Hornis, Willemieke Ministerie van I&M<br />
Kiewit, H<strong>en</strong>riette NOC-NSF<br />
Kooiman, Marco Geme<strong>en</strong>te Amsterdam<br />
Kruithof, Daniel VNG<br />
Kuyt<strong>en</strong>, R<strong>en</strong>ate VNG<br />
Meijer, H<strong>en</strong>k Ministerie van VWS<br />
Monsma, Mark Olympisch Vuur<br />
R<strong>en</strong>es, Gusta Planbureau voor de leefomgeving<br />
Rijkhoff, Jos VNO-NCW<br />
Sakko, Jan Geme<strong>en</strong>te Rotterdam<br />
Schall<strong>en</strong>berg, Maart<strong>en</strong> Ministerie van VWS<br />
Slot, Geert NOC-NSF<br />
Smit, Marion Ministerie van VWS<br />
Snoeij<strong>en</strong>bos, Robert Geme<strong>en</strong>te Utrecht<br />
Stolwijk, Herman C<strong>en</strong>traal Planbureau<br />
Swart, D<strong>en</strong>nis Ministerie van VWS<br />
Tiess<strong>en</strong>-Raaphorst, Annet Sociaal-Cultureel Planbureau<br />
Timmerman, Frans Ministerie van I&M<br />
Van de V<strong>en</strong>, Frans Geme<strong>en</strong>te D<strong>en</strong> Haag<br />
Van der Heid<strong>en</strong>, Niek Ministerie van I&M<br />
Van der Wagt, Marijn Ministerie van I&M<br />
Van der Wal, Hermi<strong>en</strong> Geme<strong>en</strong>te Utrecht<br />
Van Prooij<strong>en</strong>, Arno Geme<strong>en</strong>te Rotterdam<br />
Verheijd<strong>en</strong>, Bart Ministerie van EL&I<br />
Zoethoutmaar, Hans Rotterdam Topsport<br />
Rebel | Arup<br />
95
96 Rebel | Arup<br />
Bijlage III: Sam<strong>en</strong>stelling Board of Advisors<br />
Naam Organisatie<br />
Korving, Wout Rebel Advisory Nederland<br />
Debisschop, Kris Rebel Advisory België<br />
Bostock, Mark Ove Arup Plc.<br />
Hill, Sarah Hill-DPA Plc.<br />
Braun, Erik Erasmus Universiteit Rotterdam
Bijlage IV: Gehanteerde afkorting<strong>en</strong><br />
ATCB Amsterdam Toerisme & Congres Bureau<br />
AUD Australische Dollar<br />
B&O Beheer <strong>en</strong> Onderhoud<br />
BAR Bruto Aanvangsr<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t<br />
CBS C<strong>en</strong>traal Bureau voor de Statistiek<br />
CPB C<strong>en</strong>traal Plan Bureau<br />
CW Contante Waarde<br />
EK Europees Kampio<strong>en</strong>schap<br />
EL&I Economische Zak<strong>en</strong>, Landbouw <strong>en</strong> Innovatie<br />
FTE Full-Time Equival<strong>en</strong>t<br />
I&M Infrastructuur <strong>en</strong> Milieu<br />
IOC International Olympic Comittee<br />
IPO Interprovinciaal Overleg<br />
HOV Hoogwaardig Op<strong>en</strong>baar Vervoer<br />
LOCOG London Organising Committee of the Olympic Game<br />
MKBA <strong>Maatschappelijke</strong> kost<strong>en</strong> bat<strong>en</strong> analyse<br />
NBTC Nederlands Bureau voor Toerisme & Congress<strong>en</strong><br />
NCW Netto Contante Waarde<br />
NFIA Netherlands Foreign Investm<strong>en</strong>t Ag<strong>en</strong>cy<br />
OCOG Organizing Comittee of the Olympic Game<br />
ODA Olympic Delivery Authority<br />
OEI Overzicht<strong>en</strong> Effect<strong>en</strong> Infrastructuur<br />
OHS Olympische Hoofdstructuur<br />
OS Olympische Spel<strong>en</strong><br />
OV Op<strong>en</strong>baar Vervoer<br />
PBL Planbureau voor de Leefomgeving<br />
PM Pro Memorie<br />
SCP Sociaal-Cultureel Planbureau<br />
TOP The Olympic Partners<br />
USD Amerikaanse Dollar<br />
VNG Ver<strong>en</strong>iging Nederlandse Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
VMKB <strong>Verk<strong>en</strong>ning</strong> van <strong>Maatschappelijke</strong> kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />
VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn <strong>en</strong> <strong>Sport</strong><br />
WK Wereld Kampio<strong>en</strong>schap<br />
Rebel | Arup<br />
97
Colofon<br />
Tekst:<br />
Rebel:<br />
Peter Blok<br />
Gert-Jan Fernhout<br />
Enno Gerdes<br />
Hannah Kandel<br />
Sigrid Sch<strong>en</strong>k<br />
Arup:<br />
Christopher Tunnel<br />
Tom Bridges<br />
98 Rebel | Arup<br />
Concept & ontwerp<br />
Kraakmak<strong>en</strong>d.nl<br />
Anne Kraak
100 Rebel | Arup