Download de scriptie als PDF - Het Gelaat

in of verband met de wereld. In de sensatie verliest deze intentie haar richting: de
vormen wijzen niet meer naar het object, de vormen onthullen de kleur, klank en
geur als kleur, klank en geur. Ze zijn dus niet meer vormen van..., ze zijn op zich zelf,
eigenlijk dus helemaal geen vorm meer. Toch is de kleur, de klank, de kleur niet
weer het ‘waarnemen’ van een kwaliteit als kwaliteit 26 , dan zou er nog een zekere
objectiviteit aan die ‘waarneming van de sensatie’ kleven. In de kunst gaat het om
een sensatie als sensatie: de waarneembare kwaliteiten die het object
constitueren leiden tot geen enkel object en staan op zichzelf. Hier blijkt dus dat de
waarneming –altijd via het licht en het kennen– niet de sensatie als materiaal heeft:
de sensatie heeft een ‘speciale bekoring’ en ‘op een bepaalde manier een
dichtheid’ 27 . De kunst geeft dus de sensatie haar eigen ‘waarde’ weer terug: niet
leidend naar een object maar het zintuiglijke op zich. Dit is het esthetisch gebeuren.
In dit gebeuren is er geen sprake meer van objectiviteit of subjectiviteit, van binnen
of buiten. Geen objectiviteit omdat er geen sprake meer is van een object waarnaar
de kwaliteiten leiden, en geen subjectiviteit, omdat er geen ding meer is dat door
het subject middels de vormen tot een in de wereld ingepast object gevormd kan
worden 28 . Dit esthetische gebeuren noemt Levinas het muzikale van de sensatie 29 :
in muziek is de toon geen geluid meer. Geluid is de ‘hoorbare vorm’ van een object,
een vorm dus; de toon is losgeraakt van het object waaruit hij voortkomt 30 . Los van
deze verbanden met het object, kunnen de ‘vormen’ in het kunstwerk zelf weer
andere verbanden aangaan 31 . Ook voor de kleuren geldt dat ze zich losmaken van
26. EE: 86, Réduite à la qualité pure, la sensation serait déjà un objet dans la mesure où elle est
lumineuse. Ze zou dan een manier van omgang met de werkelijkheid zijn die ondergeschikt gemaakt
is aan het kennen, zie hiervoor, noot 19 en EE:77
27. EE:77. Zie ook p.28.
28. Het subject is als ding tussen de dingen (RO:108), zie ook p.29, p.21 (m.b.t. de slapeloosheid)
en p.23 (m.b.t. de melodie).
29. Het muzikale heeft Levinas eerder al in het ‘ondergaan’ van een melodie aangeduid als een
tijdsduur, waarin het ogenblik zich niet bezit, zich niet ophoudt, niet present is (EE:47). De implicaties
van deze duur zullen verderop duidelijker worden. (Zie p.23.)
30. RO:108. Zie ook noot 79.
31. De muzikale toon (son) is geen geluid meer. En hij is vatbaar voor verbindingen en syntheses
die niets meer gemeen hebben met de orde van de objecten. (EE:86)
14